NM 424112

Ders. 5 Yer Tepki Analizleri

Yrd. Do. Dr. Pelin ZENER

naat Mhendislii Blm
Geoteknik Anabilim Dal
 YER TEPK ANALZLER

Yer tepki analizleri yerel zemin

koullarnn yer sarsntlar zerindeki
etkilerini deerlendirmekte kullanlr
Tasarm tepki spektrumlarnn gelitirilmesi
iin gerekli yer yzeyi hareketlerinin tahmin
edilmesinde,
Svlama tehlikelerinin deerlendirilmesinde
Toprak dolgular, evlerin, istinat yaplarnn
tasarm iin deprem kaynakl kuvvetlerin
belirlenmesinde
 YER TEPK ANALZLER

Yer tepki analizlerinde genellikle,

taban kayas olarak nitelendirilen
formasyondan yukar doru hareket
ettii varsaylan kayma dalgalarnn
yaylm analiz edilir.
YER TEPK ANALZLER
 YER TEPK ANALZLER
Yer tepki analizleri
bir boyutlu
iki boyutlu
boyutlu olarak yaplabilir
Bu dinamik davran analizlerinde
zemin tabakalarnn
Lineer (elastik)
non-lineer davran dikkate
alnmaktadr.
 YER TEPK ANALZLER N
ALIMALAR

En byk yer ivmesinin seimi

Tasarm yer hareketi seimi
Zemin tabakalarnn dinamik zelliklerinin
seilmesi
Dinamik davran analiz ynteminin seimi
a) En byk yer ivmesinin seimi

En byk yer ivmesi (PGA) hakim periyot

ve etkime sresi gibi deprem zellikleri,
beklenebilecek en byk deprem
magnitd,
sahann aktif fay hatlarna uzakl ve
faylanma mekanizmasn dikkate alan
ampirik bant ve grafiklerden
veya sismik tehlike analizlerinden
yararlanlarak seilebilmektedir.
 b)Tasarm yer hareketi seimi

stenilen zelliklere sahip bir tasarm yer

hareketi ise,
gemite benzer zemin koullarna
sahip blgelerde kaydedilmi kuvvetli
deprem ivme kaytlarndan
sismik tehlike analizlerinden
faydalanlarak yapay olarak retilmi
ivme kaytlarndan
yararlanlarak seilebilmektedir.
c) Zemin tabakalarnn dinamik
zelliklerinin seilmesi
Temel zeminini oluturan tabakalarn
Laboratuar veya arazi deneyleri ile
Amprik bantlardan
G kayma modl ve snm
oranlarnn birim ekil deitirme
seviyesi () ve arazi gerilme koullarna
gre deiimi belirlenir
 G kayma modl ve snm oranlarnn
birim ekil deitirme seviyesi () ile ilikisi
 Farkl ekil Deitirme Seviyelerinde
Zeminlerin Dinamik zelliklerini Belirlemek
in Kullanlan Yntemler
 d) Dinamik davran analizleri

Taban kayada oluan yer hareketinin etkisi

altnda zemin tabakalarnn davrannn
analizi ve yer hareketi zerinde zemin
zelliklerinin frekans alanndaki etkilerinin
hesaplanmas.
 Bir Boyutlu (1D) Yer Tepki
Analizi
Belirli bir yerdeki elastik dalga
titreiminin sresi ve iddeti,
deprem kaynana olan uzakla,
depremin byklne
yerel zemin zellikleri
gibi bir ok faktre baldr
Farkl derinliklerdeki farkl birimler zerinde izlenen ivme
kaytlar ( Tsai,1969 dan deitirilerek alnmtr)
Farkl derinliklerdeki farkl birimler zerinde izlenen ivme
kaytlar (Okamoto, 1973den deitirilerek alnmtr)
 Bir Boyutlu (1D) Yer Tepki Analizi
Kaynaktan yaylan sismik dalgalar
zemin tabakalarna eriinceye kadar,
kabuu oluturan ana kaya iinde
kilometrelerce yol almalarna karn,
zemin tabakalar iinde aldklar yol
genellikle 100 mden daha azdr.
Fakat zemin tabakalar, yeryznde
gzlenen hareketin zelliklerini
belirlemekte nemli role sahiptir.
Zemin tabakalar sismik dalgalar iin bir
szge gibidir.
Baz frekanslardaki sismik dalgalar
snmlendirilirken bazlar da bytlr.
 Bir Boyutlu (1D) Yer Tepki
Analizi
Yerin yzeyi altnda bir fay yrtld zaman,
cisim dalgalar kaynaktan tm ynlere
yaylr.
Farkl jeolojik birimlerin snrlarna
eritiklerinde yansr ve krlrlar.
S derinlikteki birimlerin dalga iletme hzlar
daha derindekilere gre daha dk
olduundan, yatay katman snrna arpan
eimli nlar genellikle daha dey bir
konuma doru krlrlar.
 Bir Boyutlu (1D) Yer Tepki
Analizi
In yer yzeyine ulaana kadar meydana
gelen krlmalar bunlarn ou zaman
deye yakn ynde krlmalarna neden
olurlar
Bir boyutlu yer tepki analizlerinde
varsaymlar
Tm snrlarn yatay olduu
Ana kayadan dey ynde yaylan
dalgalarn zeminin tepkisine neden olduu
Zemin ve anakaya yzeylerinin yatay
ynde sonsuz uzanml olduu kabul edilir
Bu varsaymlara dayal olarak belirlenen
zemin tepkilerinin birok deprem
srasnda llm tepkiler ile uyumlu
olduu gzlenmitir.
 Yer hareketi terminolojisi

Zemin tepki analizlerinde, yer hareketini

aklamada yaygnca kullanlan birka
terimi tanmlayalm.
Serbest yzey hareketi
Anakaya hareketi
Mostra veren anakaya hareketi
 Anakaya zerinde zemin
bir zemin yzeyindeki harekete
serbest yzey hareketi denir.
zemin tabanndaki (ve anakayann
tepesindeki)
harekete anakaya hareketi denir.
anakayann yzeye kt yerdeki
harekete mostra veren kaya hareketi
denir.
 Bir Boyutlu Yer Tepki Analizi
ki farkl problemle karlalabilir
Anakaya hareketi biliniyor ve zemin yzndeki
deprem hareketi tahmin edilmek isteniyor.
Benzer koullardaki bir arazideki serbest
yzey hareketi biliniyor ve yine serbest yzey
hareketi tahmin edilmek isteniyor.
 Bir Boyutlu Yer Tepki Analizi
Dorusal yaklam lineer elastik
Dorusal olmayan yaklam-non lineer
 Dorusal ve Dorusal Olmayan
Yaklam
Zeminin dorusal davrannda
her bir zemin tabakas iin sabit kayma
modl ve snm oran belirlenir.
Dorusal olmayan zemin davrannda
gerilme-deformasyon ilikisine gre kayma
modl ve snm oran srekli deimektedir.
 Dorusal Zemin Davran
Durumu
Transfer fonksiyonlar, yer tepki probleminde
ana kaya ivmesi gibi bir girdi hareketinin
yerdeitirme,
hz,
ivme,
kayma gerilmesi ve kayma birim
deformasyonu gibi deiik tepki
paremetrelerini bulmada kullanlabilmektedir.
Dorusal yaklamdaki anahtar zellik transfer
fonksiyonlarnn deerlendirilmesidir.
 Transfer fonksiyonlar
Transfer fonksiyonu zemin yzeyindeki
hareket genliinin kaya yzeyindeki
hareket genliine oran eklinde belirlenir.
Bu nedenle zemin yzeyindeki genlik,
kaya yzeyindeki genlik ile transfer
fonksiyonunun arpm eklinde elde
edilebilir.
 Dorusal Zemin Davran
Durumu
Transfer fonksiyonu yaklamnda ana
kaya girdi hareketinin zamana bal
deiimi, genellikle Fas Fourier
Transform (FFT)yi kullanarak Fourier
serisi eklinde temsil edilir.
Ana kaya girdi hareketinin Fourier
serisindeki her terimi,transfer
fonksiyonu ile arplarak zemin yzeyi
hareketinin Fourier serisi elde edilir.
 Dorusal Zemin Davran
Durumu
Zemin yzeyi kt hareketi daha
sonra ters FFT (Fas Fourier
Transform) kullanlarak zaman
tanm alannda ifade edilir.
Transfer fonksiyonu bu ekilde, ana
kaya girdi hareketindeki her
frekansn zemin tarafndan nasl
bytldn veya snmlendiini
belirler.
 Dorusal Zemin Davran
Durumu
Herhangi bir noktada zemin transfer
fonksiyonu iki ekilde belirlenebilir.
Birincisi, deneysel almalar,
yani deprem veya grlt
kaytlar kullanlarak
kincisi ise teorik bantlar
kullanlarak, bir boyutlu, iki
boyutlu, boyutlu modellerle
zemin transfer fonksiyonu
hesaplanabilir.
Giri hareketi ile Transfer Fonksiyonu frekans
ortamnda arplarak k hareketi yani zemin
yzeyindeki hareket frekans ortamnda elde
edilir.

Ters Fourier dnm ile zemin yzeyindeki

hareket zaman ortamnda elde edilir.
 Transfer Fonksiyonunun
Deerlendirilmesi
Dorusal yaklamlardaki en nemli zellik,
transfer fonksiyonlarnn
deerlendirilmesidir.
Yumuak zeminlerin deprem dalgalarn
kat zeminlere gre nemli derecede
bytt ve meydana gelen hasarda
byk paya sahip olduu uzun zamandr
bilinmektedir.
 Transfer Fonksiyonunun
Deerlendirilmesi
Herhangi bir yerdeki zemin etkisinin
bilinmesi, bu yerlerde depreme dayankl
yaplar ina edilebilmesi asndan
nemlidir.
Zemin transfer fonksiyonlarnn teorik
olarak hesaplanmas, deprem olmasn
beklemeden gerekli sonularn elde
edilmesine olanak salar.
 Transfer Fonksiyonunun
Deerlendirilmesi
Aada srasyla belirtildii gibi giderek
karmaklaan jeolojik artlardan oluan bir
dizi iin transfer fonksiyonlar elde edilebilir.
Rijit Kaya zerinde niform, Snmsz
Zemin
Rijit Kaya zerinde niform, Snml
Zemin
Elastik Kaya zerinde niform, Snml
Zemin
Elastik Kaya zerinde Katmanl, Snml
Zemin
 Transfer Fonksiyonu etkileyen
parametreler
Zemin transfer fonksiyonlarnn zellikleri,
farkl parametrelere bal olarak bir
boyutlu modeller kullanlarak teorik
hesaplamalar ile incelenmitir.
ana kaya derinlii
S-dalga hz,
zemin hakim periyodu
 Transfer Fonksiyonunun
Deerlendirilmesi
Zemin tabakalarnn zellikleri, ana kayadan gelen
deprem dalgalarnn hangi frekans aralnn ne
ekilde deitirileceini belirlemektedir.
Bu deiim, bazen yksek frekanslarda yksek
bytmeler eklinde grlse de, mhendislik
yaplar iin ok nemli olmayabilir.
Asl nemli olan, mhendislik yaplarnn sahip
olduu hakim titreim frekanslarna yakn
frekanslardaki deprem dalga genliklerinin, zemin
tabakalar tarafndan bytlmesidir.
 Transfer Fonksiyonunun
Deerlendirilmesi
Zeminin n. doal frekans aadaki gibi
tanmlanr:
Vs
n ( n ) (n 0,1,2,3......)
H 2

Pik bytme faktr artan doal frekans ile

birlikte azaldndan, en byk bytme faktr
hakim (esas) frekans olarak da bilinen yaklak
olarak en dk frekansta oluacaktr:
0= Vs/2H
H= tabaka kalnl
Vs=kayma dalgas hz
 Transfer Fonksiyonunun
Deerlendirilmesi
Hakim (esas) frekansa karlk gelen
titreim periyoduna karakteristik zemin
periyodu denir.

Ts = 2/o = 4H / Vs

Zeminin sadece kalnl ile kayma dalgas

hzna baml olan karakteristik zemin
periyodu, bytmenin hangi titreim
periyodunda geliecei hakknda ok
nemli bir belirtetir.
 Sismik empedans
Zemin tabakalar sismik dalgalar iin bir szge gibidir.
Baz frekanslardaki sismik dalgalar snmlendirilirken
bazlar da bytlr.
Yumuak zeminlerde deprem hareketinin genliinin
artmasnn balca nedeni zemin ile onun altndaki ana
kaya arasndaki sismik empedans farkdr.
Sismik empedans, tanecik hareketine kar ortam
direncinin bir ls olarak dnlebilir
Bir zemin tabakas iinde yaylan dey S dalgas iin
sismik empedans (z), younluk () ve S dalga hznn (VS)
arpmdr,
z = xVs
 Rijit Kaya zerinde niform,
Snmsz Zemin
Ana kaya zerinde yer alan homojen zelliklere
sahip tek bir zemin tabakas
Ana kaya ve zemin arasndaki sismik empedans
fark, sismik dalgalarn zemin tabakalar iinde
hapsolmasna (kapanlanmasna) neden olur.
Yatay olarak tabakalanm 1 boyutlu, yani
fiziksel zelliklerin tek ynde deitii zemin
modelinde bu kapanlanma sadece zemin
tabakas iinde yukar aa giden cisim
dalgalarn etkiler. Bu durum aadaki ekil de
gsterilmitir.
 Rijit anakaya zerinde H kalnlnda dorusal elastik zemin keli

Anakayann rijit olmas durumunda, zerinde zemin

bulunsa bile, anakaya hareketi zeminin iindeki
hareketlerden etkilenmez. Sabit u snr gibi
davranr.
Zemin iinde aa doru yaylan herhangi bir dalga
rijit katman tarafndan zemin yzeyine doru tekrar
yanstlr ve elastik dalga enerjisinin tamam zemin
katman iine hapsedilmi olur.
Rijit anakaya zerinde H kalnlnda dorusal
elastik zemin kelinde bytme
Dey dzlemdeki S dalgas tarafndan uyarlan bir
boyutlu tek tabaka iin en fazla bytme (A0)

A0 = 1 / (1 / + 0.5)
Burada
, sismik empedans oran
, zemin snm

= sVSs / rVSr

Bu bantdan grld gibi ok kk snmlerde

(=0), A0 deeri empedans oranna karlk gelir.
 Rijit Kaya zerinde niform,
Snml Zemin

kH

Snmlemeli dorusal elastik katmann denge

durumu tepkisi zerine frekansn etkisi
 Elastik Kaya zerinde niform,
Snml Zemin
Kaya elastik olduu durumda, aa doru
ve zemin-kaya snrna doru yaylan
dalgalar sadece ksmen yansmaya urar
ve enerjilerinin bir ksmn snrdan
geerek kaya iinde yoluna devam eder.
 Elastik Kaya zerinde niform,
Snml Zemin
Elastik kayadan oluan yar sonsuz bir ortam zerine gelen
zemin katman durumunda
ekilde yukar doru yaylan S dalgalarndan dolay her materyal
iinde oluacak yer deitirmeler aadaki gibi olur:
 Elastik Kaya zerinde niform,
Snml Zemin

V*ss = zeminin kompleks kayma dalgas hz

V*sr = kayann kompleks kayma dalgas hz

*z = kompleks empedans oran

 Elastik Kaya zerinde Katmanl,
Snml Zemin
Gerek zemin tepki problemleri
snrlarnda elastik dalga enerjisinin
yanstld ve/veya krld
farkl rijitlikte ve snmleme
zelliklerindeki zemin katmanlarn ierir.
Byle artlarda, katmanl zemin kelleri
iin transfer fonksiyonlarnn gelitirilmesi
gereklidir.
Elastik Kaya zerinde Katmanl,
Snml Zemin

Elastik anakaya zerindeki katmanl zemine ait terminoloji.

 RNEKLER
Rijit anakaya ve zemin snmsz olduunda

Zemin snmsz olduu iin harmonik genliklerinde herhangi bir azalma

mevcut deildir.
 Rezonans doruklarnn genlii, asl olarak
zemin tabakas ve ana kaya arasndaki
sismik empedans farkna
zemin tabakasnn snmleme zelliine,
ikinci derecede ise gelen dalga alannn
zelliklerine
dalga tipi,
geli as,
yakn veya uzak alan oluu
 Zemin Tabakas Kalnlnn ve
Snmnn Etkisi
zemin tabakas kalnl arttka zemin hakim
frekans daha kk frekanslara doru
kaymaktadr.
Bu da periyot cinsinden
dnrsek, ana kaya
zerinde yer alan zemin
tabakasnn kalnl ne
kadar byk olursa,
zemin hakim periyodunun
o kadar byk olacan
gsterir.
 Zemin Tabakas Kalnlnn ve
Snmnn Etkisi
ekilde, 10 m kalnla sahip bir zemin tabakas
iin esas frekans deeri yaklak 6.5 Hz
civarnda iken, kalnlk 100 mye ktnda bu
deer 0.6 Hze dmektedir.
Transfer fonksiyonlarndaki bu frekans deerleri,
zemin tarafndan en fazla bytmeye uratlacak
deprem dalgas frekanslarn gstermektedir.
N katl bir bina iin bina hakim periyodunu
T=N/10 bantsndan hesaplarsak bina
ykseklii veya kat adedi arttka bina hakim
periyodunun arttn grrz.
kat says-hakim periyot ilikisini N6 iin
T=0.30.05N ve N>6 iin T=N/10 bantlaryla
tanmlamlardr.
Zemin Tabakas S-Dalga Hznn
Etkisi

Farkl S dalgas hzlarna (VS) sahip zemin tabakas iin hesaplanan bytme
fonksiyonlar.
 Zemin Tabakas S-Dalga Hznn
Etkisi
ekilden grld gibi zemin ve ana kaya
arasndaki empedans farknn bymesi, zemin
bytmesinin artmasna karlk gelir.
ki ortam arasndaki gei ne kadar sert olursa
bytme deeri o kadar yksek olur.
Ayrca, zeminin kayma dalgas hz azaldka zemin
hakim frekans daha yksek bytmelerle daha
kk frekanslara doru kayar.
zemin tabakas kalnl arttka ve/veya zemin
tabakas kayma dalgas hz azaldka zemin hakim
periyodu byr.
Bu da, kaln alvyon kellerin bulunduu ovalarda
zellikle yksek katl yaplarn risk altnda olduunu
iaret eder.
 Geli Asnn Etkisi

S-dalgas geli asna bal olarak bytme fonksiyonlarnn deiimi.

 Geli Asnn Etkisi

zemin hakim frekans zerinde geli asnn

nemli bir etkisi yoktur.
Sadece geli as arttka, bytme
deerlerinde kk bir azalma gzlenmektedir.
Mhendislik asndan genellikle dey S
dalgalarn kabul etmek nemli bir hata
dourmaz.
Geli asnn nemi iki boyutlu, yani yanal
sreksizliklerin bulunduu ve bu nedenle oluan
basen ii yzey dalgalar asndan nemlidir
 ki ve Daha ok Tabaka Durumu

Ana kaya zerinde

yer alan ve zellikleri
birbirinden farkl iki
zemin tabakas olmas
durumunda bytme
fonksiyonunu
inceleyelim
 ki ve Daha ok Tabaka
Durumu
Bytme fonksiyonu bu kez temel doruk
ve harmonikler eklinde deildir.
Bytme, daha geni bir frekans aralna
yaylmtr.
Bu nedenle, bir zemin hakim periyot
blgesinden sz etmek gerei domutur.
ekil de verilen rnek iin bu blge
yaklak 3-7 Hz aralndadr.
 ki ve Daha ok Tabaka Durumu
Bu araln alt ve st SPEKTRAL KATSAYI S(T)
SNM:%5

snrlar periyot (1998 ynetmeliine gre)

cinsinden, Trkiye 2.5 ZEMN SINIFLAMASI

Z1 ZEMN
Deprem 2
Z2 ZEMN
Z3 ZEMN

Ynetmeliinde yer Z4 ZEMN

SPEKTRAL KATSAYI S(T)

%5 SNM
1.5
alan Ta, Tb
deerlerine karlk 1

gelir (Afet 0.5

Blgelerinde 0

0.1 1 10

Yaplacak Yaplar BNA PERYODU, SANYE

Hakknda
Ynetmelik, 2007).
 ki ve Daha ok Tabaka
Durumu
Bytme fonksiyonu tm zemin tabakalarnn ortak
etkisini tar.
ok daha fazla sayda ve farkl zelliklere sahip zemin
tabakalarnn transfer fonksiyonu, benzer ekilde btn
tabakalarn ortak etkisini tar.
Bu durumda, zemin transfer fonksiyonu birbirine ok
benzer birden ok doruk veya hakim frekans ierebilir.
Pratik uygulamalarda genellikle birden ok tabaka olmas
durumunda her bir tabakann etkisinin toplam eklinde
zemin hakim periyodu hesaplanmaktadr