Η Σχεδία της Μέδουσας

Είναι ζωγραφικός πίνακας μεγάλων διαστάσεων του Γάλλου ρομαντικού ζωγράφου

Ζαν-Λουί-Τεοντόρ Ζερικώ, ο οποίος προκάλεσε αμηχανία στους καλλιτεχνικούς κύκλους
τόσο για το μοντερνισμό του θέματος όσο και για τους αιχμηρούς πολιτικούς
υπαινιγμούς του. Απεικονίζει γεγονός, του οποίου τόσο η ανθρώπινη όσο και η πολιτική
διάσταση ενδιέφεραν ζωηρά τον ζωγράφο: Το ναυάγιο της γαλλικής φρεγάτας
"Μέδουσα" στις ακτές της Αφρικής το 1816.
Ιστορικό υπόβαθρο Ο Τεοντόρ Ζερικώ (1791-1824) υπήρξε ένας από τους
πρωτοπόρους του Ρομαντισμού. Μέσα από το αρνητικό πρίσμα και τη μελαγχολία που
χαρακτήριζε το ρεύμα του ρομαντισμού, απέδωσε με επιτυχία στο έργο του «Η Σχεδία
της Μέδουσας» ένα φλέγον θέμα της επικαιρότητας, που δεν είναι άλλο από το ναυάγιο
της γαλλικής φρεγάτας «Μέδουσα». Όταν το 1816 η νέα γαλλική κυβέρνηση αποφάσισε
να στείλει έναν μικρό στόλο στο λιμάνι της Σενεγάλης, σε μια προσπάθεια να
υπερφαλαγγίσει χρονικά τα τρία άλλα σκάφη του στολίσκου, η επικεφαλής «Μέδουσα»
βρέθηκε περίπου εκατό μίλια εκτός πορείας. Η φρεγάτα σύντομα βρέθηκε κολλημένη σε
αχαρτογράφητη γη. Για τη μεταφορά του πληρώματος, οι επιβάτες άρχισαν να
φορτώνονται στις σωστικές λέμβους, καθώς και σε μια σχεδία που θα ρυμουλκούσαν οι
βάρκες. Ωστόσο, όταν βγήκαν στα ανοιχτά του ωκεανού, φημολογείται πως ο
καπετάνιος έκοψε τα σχοινιά για να απαλλαγεί από το βάρος των εκατόν πενήντα
επιζώντων πάνω στη σχεδία. Ήδη από το πρώτο βράδυ, πολλοί ήταν εκείνοι που
σκοτώθηκαν ή αυτοκτόνησαν από απελπισία, ενώ, τις ημέρες που ακολούθησαν,
πολλοί έχασαν τη ζωή τους στην προσπάθειά τους να φτάσουν στο κεντρικότερο και
ασφαλέστερο μέρος της σχεδίας για να επιβιώσουν και παρασυρόμενοι από τα κύματα
που προκάλεσε η ξαφνική καταιγίδα.
Η σκηνή που επέλεξε ο καλλιτέχνης να απεικονίσει είναι η θέαση του «Άργους» από το
πλήρωμα. Η μόνη πηγή φωτισμού του πίνακα προέρχεται από ένα σημείο στα δεξιά
του, υπονοώντας έναν ήλιο που ανατέλλει ή δύει, κοντά σε ένα πλοίο που θα έρθει ή όχι
για να τους διασώσει. Ολόκληρη η σύνθεση του πίνακα βασίζεται στην εναλλαγή της
ελπίδας και της απελπισίας, εκφράζει μια συνεχώς αυξανόμενη ένταση που
κορυφώνεται στο επάνω τμήμα του πίνακα, στις κορυφές δύο νοητών πυραμίδων.
Με αυτόν τον τρόπο, το βλέμμα του θεατή οδηγείται σταδιακά από το κέντρο του
πίνακα, όπου επικρατεί η σύγχυση μέσα στον σωρό από ανθρώπους στην προοπτική
ροή των μορφών που εμφανίζονται πίσω δεξιά στον ορίζοντα.
Ο άνεμος όμως φαίνεται να φυσά τα πανιά προς την αντίθετη κατεύθυνση και να τους
απομακρύνει.Τα σώματα, ακαδημαϊκά σχεδιασμένα, παρ’ όλες τις κακουχίες,
παρουσιάζονται σχεδόν αγαλμάτινα, επηρεασμένα από τα αρχαιοελληνικά αγάλματα
που οι Γιουτζίν Ντελακρουά και Μιχαήλ Άγγελος αντέγραψαν σε πολλά από τα έργα
τους, χωρίς όμως να εμπνέουν αισθήματα χαράς στον θεατή. Στο πλάνο δεν υπάρχει
κεντρική φιγούρα, γεγονός ασυνήθιστο για τα ρομαντικά πρότυπα, ενώ καμία από τις
μορφές δεν θυμίζει ηρωική και ακέραια. Αντίθετα, μοιάζουν φορτισμένες με αισθήματα
απώλειας και θρήνου, με βλέμματα κενά από ζωή.
Επιπλέον, οι άνθρωποι στη σχεδία χωρίζονται διακριτικά σε τέσσερις ξεχωριστές
ομάδες. Οι νεκροί και οι ετοιμοθάνατοι βρίσκονται στη μέση, μετά υπάρχουν εκείνοι που
αγωνίζονται να σηκωθούν, μια τρίτη ομάδα αποτελείται από τρεις φιγούρες μαζεμένες
μεταξύ τους στον ιστό και η τέταρτη ομάδα καλύπτεται από τον Αφρικανό που κουνάει
τη σημαία σε απόγνωση. Μελετώντας τον πίνακα από αριστερά προς τα δεξιά, είναι
φανερό ότι η σωματικότητα των μορφών εντείνεται - ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι
αυτό δεν περιλαμβάνει απαραίτητα και το συναισθηματικό δράμα. Αυτό αποδεικνύεται
καλύτερα από τον απελπισμένο πατέρα που κρατά το σώμα του νεκρού γιου του σε
πρώτο πλάνο.

Theodore Gericault - The Raft of the Medusa, 1818-19 (δύο λεπτομέρειες)

Τhéodore Gericault - The Raft of the Medusa, 1818-19, σε θέα στο Λούβρο