Karta pracy

Jan Kochanowski Pieśń o spustoszeniu Podola

https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/piesni-ksiegi-wtore-piesn-v.pdf

1. Na podstawie fragmentu artykułu naukowego określ kontekst historyczny powstania Pieśni

o spustoszeniu Podola.
W roku 1533 Rzeczpospolita zawarła z Portą1 pokój „wieczysty”, który w rzeczy samej
przetrwał bez mała wiek, bo po rok 1620. Przetrwał, mimo że wyprawy łupieskie Tatarów, w
XVI w. już tureckich lenników, były źródłem stale ponawianych zadrażnień. Watahy tatarskie
zazwyczaj najeżdżały ziemie Rzeczypospolitej, nie pytając się Porty o pozwolenie (tak jak
wbrew zakazom z Krakowa Kozacy raz po razu zapuszczali się w ziemie tureckie). Inny
jednak charakter miał wielki najazd tatarski na Podole z września 1575 r. Dzisiaj wiemy, iż
narodził się on z podpuszczenia Porty właśnie, że ona to nakazała chanowi „tak dobrze
przygotowaną wyprawę zbójecką przeciwko Polsce, żeby ludzie ze zgrozą musieli ją
wspominać”. Skąd taka zawziętość turecka? Jesteśmy w trzecim roku wielkiego bezkrólewia.
Wybór na tron polski rakuskiego2 lub moskiewskiego kandydata oznaczał koniec
dotychczasowych pokojowych stosunków polsko-tureckich. Aby temu zapobiec, dyplomacja
Stambułu sugerowała Polakom wybór „Piasta”, ewentualnie kandydata szwedzkiego lub
Batorego. Najazd tatarski na Podole był w tej grze swoistym manewrem dyplomatycznym.
Miał unaocznić Polakom, na co się narażają, gdyby przeszli do antytureckiego obozu.
Wiktor Weintraub, Ekspresja a polityka w poezji Jana Kochanowskiego, [w:] Jan
Kochanowski. Interpretacje, pod red. Jana Błońskiego, Kraków 1989, s. 70–71.

Z podanego fragmentu wynika, że kontekstem historycznym powstania „Pieśni o spustoszeniu

Podola” był najazd tatarski na Podole z września 1575.
2. Określ rodzaj liryki utworu i podaj cytaty potwierdzające takie przyporządkowanie.
Utwór jest przykładem liryki inwokacyjnej o czym świadczą bezpośrednie zwroty do
adresata: ,, Cny Lachu!’’ ,, Szkoda, Polaku’’,, Wsiadamy? Czy nas półmiski trzymają?’’

3. Kim jest adresat pieśni? Uzasadnij swoją odpowiedź przykładami z tekstu.

Adresatem pieśni są wszyscy Polacy, świadczy o tym chociażby przykład w którym to poeta
zwraca się bezpośrednio do Polaków: „Zetrzy sen z oczu,a czuj w czas o sobie, Cny Lachu!”

4. Scharakteryzuj, odwołując się do odpowiednich fragmentów pieśni, kreację podmiotu

lirycznego.
Autor tekstu w pierwszej części utworu zgania Polaków, zwracając się do nich jako do
adresata, stosując słowa ,,Lachu’’ ,,Polaku’’, później dystans między nim a rodakami
zmniejsza się, do tego stopnia że autor zaczyna utożsamiać się z nimi wyrażając to chociażby
czasownikami w 1 osobie liczby mnogiej ,,Wsiadamy? Czy nas półmiski trzymają?’’
*5. Wiersz pod względem poruszanej tematyki dzieli się na dwie części. Wskaż je i określ,
czego dotyczą.

Część Strofy Tematyka

1
Porta Ottomańska, Wysoka Porta – historyczna nazwa dworu, rządu albo państwa tureckiego za czasów
sułtanów.
2
Rakuzy – dawna nazwa Austrii.
 pierwsza 1-6 Wojny z Turcją

druga 7-12 Wady Polaków

6. Wypisz z wiersza przykłady wymienionych form ekspresji.

ekspresyjne Żal się mocny Boże!

słownictwo

powtórzenia Dajmy, a naprzód dajmy!

wykrzyknienia Nad Niestrem siedząc, dzieli łup żałosny!

pytania retoryczne Wsiadamy? Czy nas półmiski trzymają?

*7. Które treści pierwszej części wiersza mają wpływ na emocje czytelnika?
Na emocje czytelnika w pierwszej części wiersza mają, pytania retoryczne skierowane do
Polaków, które podbudzają w nich wolę walki i jednocześnie pokazują barbarzyńskie
zachowanie tatarów-„Jakiego serca Turkowi dodamy, Jeśli tak lekkim ludziom nie zdołamy?”
8. Wpisz do tabeli zarzuty formułowane przez poetę pod adresem rodaków.

Wada Polaków Cytat

Słabość Polaków, którzy dali „Jakiego serca Turkowi dodamy, Jeśli tak lekkim
się zwyciężyć słabszemu ludziom nie zdołamy?”
narodowi

Nierozsądne zachowanie „Że ani pasterz nad owcami chodzi, Ani ostrożnych
Polaków, którzy sądzili, że są psów za sobą wodzi”
potężniejsi niż w
rzeczywistości.
 Opieszałość Polaków „Wsiadamy? Czy nas półmiski trzymają?”

9. Do czego wzywa Kochanowski w drugiej części wiersza? Uzupełnij tabelę.

Wezwanie do Cytat
Walki z Turcją „Zetrzy sen z oczu a czuj w czas o sobie, Cny Lachu!”

Zemsty na Turkach „A teraz k temu obróć myśli swoje

Jakobyć szkody nieprzyjaciel twoje
Krwią swą nagrodził i omył tę zmazę”

Kierowania się rozsądkiem „Tarczej niż piersi pierwej nastawiają, Pozno puklerza
podczas walk przebici macają”

10. Wyjaśnij, jaką funkcję w wierszu pełni ostatnia zwrotka. Dlaczego w zakończeniu utworu
Kochanowski, wyznawca idei renesansowych, użył zjadliwej wersji popularnego wówczas
przysłowia?

Autor chciał pokazać, że mimo tego, iż Polacy powinni być „po szkodzie” mądrzejsi to tak
naprawdę w naszym zachowaniu i podejściu nic się nie zmienia o czym przekonaliśmy się
wiele razy na przestrzeni tysiąca lat. Uświadamianie czytelnikowi tego problemu, ma pomóc
w jego rozwiązaniu.