Afrika en de Tweede Wereldoorlog

Door: Valentin Volckmar

Inleiding
Afrika en de Tweede Wereldoorlog, bij de meeste mensen gaat hier geen lampje branden,
maar daar ga ik verandering in brengen. Deze scriptie gaat over hoe de Tweede Wereldoorlog
Afrika heeft beïnvloed. Deze scriptie word verdeeld in een paar deelvragen, die uiteindelijk
antwoord zullen geven op de hoofdvraag. De hoofdvraag luidt: Wat was de invloed van de
Tweede Wereldoorlog op Afrika? Met als deelvragen: Hoe veranderde Afrika na de Eerste
Wereldoorlog? Wat voor rol speelde Afrika in de Tweede Wereldoorlog? En wat was de
invloed van de Tweede Wereldoorlog op hoe Afrika keek naar kolonisatie?
Deze deelvragen zullen dan nog verdeeld worden in verschillende hoofdstukken:
Hoofdstuk 1: Afrika voor de Tweede Wereldoorlog
Hoofdstuk 2:De rol van Afrika in de Tweede Wereldoorlog
Hoofdstuk 3: Afrika na de Tweede Wereldoorlog.
Hoofdstuk 1: Afrika voor de Tweede Wereldoorlog.
Om te erachter te komen hoe Afrika er uitzag voor de Tweede Wereldoorlog moeten we
eerst kijken naar hoe de Eerste Wereldoorlog Afrika heeft beïnvloed. Er waren 7 belangrijke
punten die impact hadden op de koloniale machten en hun koloniën in Afrika. De eerste was
de verandering in de internationale opinie over het kolonialisme. De koloniale machten, die
zich eerst alleen maar bij zichzelf hoefden te verantwoorden, werden onderzocht tijdens de
vredesconferentie van Versailles. Duitslands koloniale verleden werd onderzocht en was niet
acceptabel volgens veranderde morele maatstaven.1
Het tweede punt had te maken met dat het concept dat het besturen van koloniale gebieden
een “heilige taak” is (The white man’s burden), werd vastgelegd in het systeem van
mandaten, waarbij de geallieerden namens de Volkenbond de koloniën van Duitsland
overnamen.2 Ook kreeg het idee van zelfbeschikking voor koloniale volkeren aanhang.
Het derde was de vraagtekens die werden geplaatst bij het morele aspect van kolonialisme.
De oorlog zorgde voor vragen over de moraliteit van het kolonialisme. En hoewel de
omstandigheden niet merkbaar verbeterd werden over de loop van de jaren na de oorlog,
kregen leiders van nationale bewegingen internationale aandacht en pleitten ze voor
rechtvaardige behandeling van hun volk.3
Het vierde punt was de herindeling van Afrika.
Na de Eerste Wereldoorlog werd Afrika
opnieuw ingedeeld. Zo werden alle Duitse
koloniën van ze afgenomen en werden
verdeeld over Frankrijk, Groot-Brittannië,
België en de Unie van Zuid-Afrika. Deze
verdeling was echter niet voor iedereen een
positieve verandering, zo leidde de verdeling
van Kameroen en Togo tot conflicten onder
bevolkingsgroepen. Bovendien vonden
sommige Afrikanen hun originele
machtshebbers beter dan de huidige.

Het vijfde punt is de impact op de Afrikaanse ontwikkeling. De ontwikkelingen van de

voormalig Duitse koloniën verschilde onder de nieuwe kolonisatoren. Sommige gebieden
bleven minder ontwikkeld in vergelijking met andere, zo kwam Zuidwest-Afrika ten goede
aan de blanke bezettingsbevolking, wat wederom ten koste ging van de inheemse bevolking.4

1
(https://plus.google.com/+UNESCO, 2018)

2
(https://plus.google.com/+UNESCO, 2018)

3
(https://plus.google.com/+UNESCO, 2018)

4
(https://plus.google.com/+UNESCO, 2018)
Het zesde punt is de Afrikaanse betrokkenheid bij de oorlog. Deze had op verschillende
vlakken impact op Afrika. Het was zowel het einde van de verdeling van Afrika als een
afname van pogingen van Afrikanen om onafhankelijkheid te herwinnen. Hoewel er als
gevolg van de oorlog op elk vlak wel onrust ontstond, was er wel een relatief rustige periode
voor de Europese besturen. 5
Het zevende en laatste punt dat impact had op de koloniale machten en hun macht over de
koloniën was de invloed die de oorlog had op de nationalistische bewegingen. In de oorlog
kregen ideeën over zelfbeschikking en verantwoordelijk van koloniale machten steeds meer
aanhang. Dit had gevolgen voor het verloop van de nationalistische bewegingen tussen de
oorlogen. Maar echt grote aanhang zou nog een tijd duren.6
De Eerste Wereldoorlog had dus tegelijkertijd een grote en kleine impact op Afrikaanse
veranderingen. Het continent werd opnieuw verdeeld, maar van nationalistische bewegingen
hadden nog geen grote invloed.

5
(https://plus.google.com/+UNESCO, 2018)
6
(https://plus.google.com/+UNESCO, 2018)
Hoofdstuk 2: De rol van Afrika tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Als je aan iemand vraagt waar en wanneer de Tweede Wereldoorlog is gestart, zullen ze
meestal 1940 in Europa zeggen. Alleen is dit niet helemaal correct. Na de oorlog hebben
Italië en de Verenigde Naties een verdrag gesloten, waarin alle partijen erkennen dat in
Ethiopië de Tweede Wereldoorlog al begon in 1935.7 In oktober 1935 viel Italië onder leiding
van Mussolini Ethiopië binnen. Ethiopië was toentertijd een van de enige twee
onafhankelijke Afrikaanse landen.8 Italië maakte gebruik van gifgas, bombardementen,
vlammenwerpers en concentratiekampen9.Dit zorgde voor grote boosheid en veel kritiek
tegen de Volkenbond. Dit spreekt tegen het welbekende verhaal dat de oorlog begon en
eindigde in Europa.
Normale Afrikanen missen voor een groot deel vastlegging van hun rol. Dit komt doordat de
meeste verhalen die over de oorlog verteld worden over Europa en/of Azië gaan, maar dit
komt ook omdat de imperialistische landen hebben geprobeerd de hulp die ze kregen van de
Afrikaanse koloniën te verbergen. Ze wilden niet tonen dat de Afrikaanse koloniën een aardig
grote rol hebben gespeeld in het helpen van de kolonisatoren.10 Zo vroegen tussen 1939 en
1942, toen de As (Duitsland, Italië en Japan) de geallieerden overrompelden, de Franse en
Britse leiders vaak om hulp van de koloniën.11 Toen de geallieerden de As begonnen te
overweldigen, vroegen Frankrijk en Engeland wederom om hulp van de kolonies om land
terug te winnen en bepaalde landen uit de invloedssfeer van de Verenigde staten en Sovjet-
Unie te houden.12
Een andere reden voor de redelijke onbekendheid van de hulp die normale Afrikanen hebben
geleverd aan de geallieerden is dat na de oorlog de formele koloniale rijken flink wat aanzien
hadden verloren. Hierdoor wilden de kolonies maar al te graag erg bescheiden doen over
hun rol in een oorlog die hen eigenlijk niet direct aanging, hierdoor werden de inspanningen
van de normale Afrikaanse man niet meer dan een voetnoot in het verhaal. 13 Terwijl in de
realiteit de normale Afrikanen erg betrokken waren bij elk groot deel van de oorlog.
Afrikaanse troepen speelden een rol in twee van de grote conflicten die gezien worden als
conflicten die mede bijdroegen aan het begin van de 2e Wereldoorlog. Zo waren bij de invasie
van Ethiopië in 1935ongeveer 40.000 Somaliërs, inwoners van Eritrea en Libiërs. 14Een jaar
later maakte Franco gebruik van Marokkaanse militairen om een staatsgreep te plegen, over
de loop van de Spaanse burgeroorlog hebben 62.000 Marokkanen het fascistische Spanje te
hulp geschoten, waarvan ongeveer 40% stierf. 15

7
(Africa and World War II, z.d.) blz. 22

8
(Oct. 3, 1935: Ethiopia Invaded by Italy - Zinn Education Project, 2022)

9
(Oct. 3, 1935: Ethiopia Invaded by Italy - Zinn Education Project, 2022)
10
(Africa and World War II, z.d.) blz. 3
11
(Africa and World War II, z.d.) blz.3
12
(Africa and World War II, z.d.) blz.3
13
(Africa and World War II, z.d.) blz.3
14
(Africa and World War II, z.d.) blz.3
15
(Africa and World War II, z.d.) blz. 4
Alhoewel Spanje en Italië geen koloniale grootmachten waren, gaven hun goedkope en
vervangbare koloniale mankracht de kans om de imperialistische ambities waar te maken.
Deze ambities hielpen de start van de Tweede Wereldoorlog.
In Frankrijk speelden koloniale machten een veel centralere rol en waren Franse strategisten
in beide Wereldoorlogen afhankelijk van de koloniale Franse legers.16 Hierdoor waren de
Frans-Afrikanen weer verwikkeld in een oorlog toen de Tweede Wereldoorlog begon.
Wederom missen de verhalen van Frans-Afrikaanse hulp in het verhaal van de
zelfstandigheidsmaking van Frankrijk, terwijl koloniale troepen van Noord, West en
equatoriaal Afrika een groot deel van de vrije Franse legers waren. 17Om de koloniale hulp
van de Franse bevrijding door Frans-Afrikaanse soldaten te bedekken heeft Frankrijk in
augustus 1944, net voor de bevrijding van Parijs het “Blanchissement” van de Tweede vrije
gepantserde divisie bevolen. Dit betekende dat in de tweede vrije gepantserde divisie
Afrikanen werden vervangen door leden van het Franse verzet.18 In de winter die volgde
probeerden de Fransen de rol van de Afrikaanse soldaten verder te verbergen, door 20.000
Afrikaanse soldaten naar het Zuiden van Frankrijk te verplaatsen. Dit deden ze mede omdat
ze het oude rijk dat ze hadden wilden herstellen en wilden daarom niet erkennen hoeveel
hulp ze hadden gekregen.19
Een groot deel van de Britse officials weigerden vanwege de bovengenoemde redenen ook
het gebruik van Afrikaanse hulp. Vooral in het Oosten was dit het geval. Bijvoorbeeld bij de
Italiaanse campagne in 1943, toen hebben de koloniale overheden de hulp van de kolonies
geblokkeerd.20 Ook wezen ze het voorstel uit het Midden-Oosten voor het vrijmaken van
Europese mankracht door het gebruiken van Afrikaanse gevangenen in Italië af. De Britse
koloniale overheden gingen eindelijk akkoord met vraag van het Britse oorlogsbureau naar
Afrikaanse mankracht.21 Omdat er in die tijd een dermate grote angst was voor het mixen
van rassen en de bedreiging van de raciale rangschikking, werd er een wet aangenomen
waardoor het illegaal werd om als Afrikaanse onderofficier een Europese ondergeschikte te
bevelen.22 De Britse koloniale overheden vermeden raciale problemen binnen de legers door
de Afrikaanse mankrachten alleen in Azië uitgezonden mochten worden. Hiermee zouden ze
in theorie minder “besmet” worden door andere invloeden. Zo werden ook in oktober 1939
plannen gemaakt voor het uitzenden van Afrikaanse troepen om de Britten te helpen in het
Midden en verre Oosten.23

Officieel gezien waren er duidelijke verschillen tussen de manier van rekruteren binnen de
Afrikaanse machthebbers in de tweede wereldoorlog. Frankrijk maakte met alle trots
16
(Africa and World War II, z.d.) blz.4
17
(Africa and World War II, z.d.) blz.9
18
(Africa and World War II, z.d.) blz.9
19
(Africa and World War II, z.d.) blz.9
20
(Africa and World War II, z.d.) blz.10
21
(Africa and World War II, z.d.) blz.10
22
(Africa and World War II, z.d.) blz.10
23
(Africa and World War II, z.d.) blz.10
dienstplicht de basis van de rekruktering, zowel in de oorlog als in vredestijd. Ook Italië
maakte gebruik van dienstplicht.24
Britse koloniale officials maakten met trots gebruik van een andere vorm van rekrutering. Ze
meenden namelijk dat alle gevechtstroepen vrijwilligers waren. Dit was een belangrijk
verschil omdat de Britten de claim hadden gemaakt dat zij de Afrikaanse koloniën eerder als
vertrouwenspersoon regeerden.25 Ze konden daarom niet zomaar “simpele” stamleiders de
oorlog in forceren, omdat dit tegenstrijdig was met hun ideologie dat ze legitieme leiders
waren van de koloniën. Dit had als gevolg dat de Britse imperialistische militaire machten
volhielden dat iedereen die op het front stond daar vrijwillig stond. 26 Advertenties hadden
daarom ook teksten om het aantrekkelijk te laten lijken, zoals gratis kleren, eten en verblijf.
Op papier leek het dus inderdaad zo te zijn dat de soldaten allemaal vrijwillig bij het leger zijn
gegaan, in de praktijk ging het iets anders. In veel koloniën hadden officieren een bepaald
aantal rekruten dat de lokale autoriteiten moesten binnenhalen, hoe dat gebeurde
interesseerde de officier meestal niet. Stamhoofden kregen vaak de autoriteit om mensen op
te brengen voor het slagveld, en ze gebruikten dat vaak om bijvoorbeeld rivalen buitenspel
te zetten.27 Maar ook particuliere bazen hadden de macht om zijn werknemers het leger in te
sturen. Kortom, zo vrijwillig was het niet.

24
(Africa and World War II, z.d.) blz.12
25
(Africa and World War II, z.d.) blz.14
26
(Africa and World War II, z.d.) blz.14
27
(Africa and World War II, z.d.) blz.14
Hoofdstuk 3: Afrika na de Tweede Wereldoorlog
Nu de situatie van Afrika voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn belicht, is het nu tijd
om te kijken naar Afrika net na de oorlog.
De Tweede Wereldoorlog word globaal gezien als een omslagpunt in de Afrikaanse
geschiedenis en was het een van de aanleidingen van de groei van het Afrikaanse
nationalisme. Dit had een aantal redenen.
De grootschalige rekrutering van Afrikaanse soldaten zorgde ervoor dat de Afrikanen de
witte man als precies dat begonnen te zien, een witte man. Voor de oorlog was er een beeld
geschapen door de kolonisatoren dat de witte man een soort halfgod was. Maar toen
kwamen ze erachter dat de witte mensen ook armoede en andere problemen hadden,
sommigen waren er zelfs slechter aan toe dan de Afrikanen zelf. Op het slagveld zagen ze dat
hoe witten bang waren voor schoten en oorlog. Door het zien van de kwetsbaarheid van de
witte man was het respect dat ze hadden zwaar verminderd en als gevolg waren Afrikanen in
grotere mate bereid om zich te verzetten.28
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden Afrikaanse soldaten blootgesteld aan vele
verschillende culturen, en hierdoor kwamen ze ook in contact met nieuwe ideeën. Zo
vochten ze met Aziatische nationalisten die dezelfde moeilijkheden hadden met het koloniale
bezet. Ze deelden allerlei informatie uit, wat hun nationalisme bevorderde. De blootstelling
aan al deze nieuwe ideeën zorgde voor bedenkingen over de koloniale onderdrukking. 29
Tijdens de Tweede Wereldoorlog leerden de Afrikaanse soldaten allerlei vaardigheden. Denk
aan zaken zoals moderne wapens gebruiken, militaire voertuigen besturen etc. Met deze
kennis op zak konden ze terugvechten tegen de kolonisator.30
De kolonisatoren hadden een hele hoop beloftes gemaakt aan Afrikaanse soldaten, dit waren
beloftes zoals dat ze een baan zouden krijgen of een promotie. Maar deze beloftes werden
niet nagekomen, de soldaten kregen afgezien van een medaille eigenlijk helemaal niks. En
was het enige dat ze kregen werkloosheid. Dit zorgde voor veel frustratie onder de ex-
soldaten, en dus voor meer verzet tegen de kolonisatoren.
Tijdens de oorlog hadden Afrikaanse soldaten ontwikkeling gezien in andere landen en
waren ontevreden over het feit dat het in Afrika niet zo snel ging. Toen ze erachter kwamen
dat deze ontwikkelingen mede mogelijk gemaakt werden door Afrikaanse slavenarbeid,
zorgde dit voor een grote ontevredenheid. De ontwikkeling van andere landen ging ten koste
van Afrika.31

28
(Mwaikusa, 2022)
29
(Mwaikusa, 2022)
30
(Mwaikusa, 2022)
31
(Mwaikusa, 2022)
Door de oorlog konden veel van de kolonisatoren wegens de Japanse aanwezigheid niet
meer bij hun grondstoffen die ze uit het Oosten haalden, en dus gingen Europese industrieën
uit Afrika materialen halen. Hiermee verdiende Afrikaanse landen goed geld en uiteindelijk
zorgde dat geld voor een positie van waar ze bevrijdingsbewegingen konden steunen.32
Na de oorlog waren de voormalige grootmachten Frankrijk en Groot-Brittannië uitgeput, dit
maakte ruimte voor de nieuwe grootmachten, namelijk de Sovjet-Unie en de Verenigde
Staten. Beide grootmachten waren in principe tegen kolonialisme en luisterden naar de
problemen die de koloniën hadden, wat het nationalisme nog meer vergrootte. 33
Al deze factoren hebben een rol
gespeeld in de bevrijding van Afrika,
maar bij sommige koloniën duurde
het langer dan bij andere. (zie plaatje
hiernaast)

Bron: Graf (2022)

32
(Mwaikusa, 2022)
33
(Mwaikusa, 2022)
Conclusie
In de conclusie ga ik de hoofd- en deelvragen beantwoorden.
De hoofdvraag: Welke rol speelde Afrika rond de tijd van de Tweede Wereldoorlog? Afrika
heeft een verrassend grote rol gespeeld in en rond het verloop van de Tweede Wereldoorlog
Deelvraag 1: Hoe veranderde Afrika na de Eerste Wereldoorlog? Na de Eerste Wereldoorlog
werden er vraagtekens geplaatst bij het kolonialisme, was het moreel wel juist? Verder werd
Afrika herverdeeld en verloor Duitsland haar koloniën. Verder begon het nationalisme
langzaam op te borrelen, maar alsnog zou het een tijdje duren voordat er sprake zou zijn van
bevrijding.
Deelvraag 2: Wat voor rol speelde Afrika in de Tweede Wereldoorlog? Afrika heeft een
significante rol gespeeld in het verloop van de oorlog. Afrikaanse soldaten zijn in het grote
verhaal van de oorlog vergeten, ook al waren zij cruciaal voor het winnen van de oorlog. Veel
landen probeerden de inspanningen van de Afrikaanse soldaten te verbergen om zo niet hun
reputatie als kolonisator te verliezen. Voor de bevrijding van Frankrijk waren de Frans-
Afrikaanse legers onmisbaar, maar Frankrijk probeerde dit te verbergen. Verder hielpen
Afrikaanse officieren met het rekruteren van legers of werd er een dienstplicht ingevoerd.
Deelvraag 3: Wat was de invloed van de Tweede Wereldoorlog op hoe Afrika keek naar
kolonisatie? In de Tweede Wereldoorlog hadden de Afrikaanse soldaten de witte mannen op
hun zwakst gezien, ze waren bang en leefden in armoede. Hierdoor begonnen Afrikanen
witte mensen niet meer als een soort halfgod te zien, maar gewoon als een mens. Ook
werden de Afrikanen blootgesteld aan andere culturen en ideeën, waardoor hun
nationalistische gevoel groeide. Ook zorgden economische groei en de nieuwe grootmachten
voor het versnellen van het dekolonisatieproces.
En dan de hoofdvraag: Wat was de invloed van de Tweede Wereldoorlog op Afrika? De
Tweede Wereldoorlog heeft een grote impact gehad op Afrika. In de Tweede Wereldoorlog
zijn heel veel Afrikaanse soldaten omgekomen voor de belangen van hun kolonisatoren, een
vaak vergeten deel van de oorlog. Maar de oorlog heeft uiteindelijk vooral gezorgd voor een
versnelling van de groei van het nationalisme en daarmee ook de dekolonisatie.
Discussie
Mijn onderwerp past aardig binnen het tijdvak waarin het zit. Mijn onderwerp zit in tijdvak 9.
Als we kijken naar de kenmerkende aspecten uit tijdvak 9 past het bij: nummer 37: Het
voeren van twee wereldoorlogen en nummer 41: verzet tegen het West-Europese
imperialisme. Het onderwerp past bij nummer 37 omdat de rol van Afrika in de Tweede
Wereldoorlog word besproken, wat te maken heeft met het voeren van twee
wereldoorlogen. Nummer 41 past bij het onderwerp omdat naarmate de tijdens en na de
oorlog Afrika zich begon te verzetten tegen het imperialisme.
Bronnenlijst:
Oct. 3, 1935: Ethiopia Invaded by Italy - Zinn Education Project. (2022, 4 oktober). Zinn

Education Project.

https://www.zinnedproject.org/news/tdih/ethiopia-invaded/#:~:text=Ethiopia%2C

%20one%20of%20only%20two,concentration%20camps%20were%20all

%20employed.

Mwaikusa. (2022). THE IMPACT OF WORLD WAR II ON THE GROWTH AND

DEVELOPMENT OF AFRICAN NATIONALISM. GEOGRAPHY POINT - YOUR

GATEWAY TO GLOBAL GEOGRAPHY. https://geographypoint.com/2022/09/the-

impact-of-world-war-ii-on-the-growth-and-development-of-african-nationalism/

https://plus.google.com/+UNESCO. (2018, 9 november). The First World War and its

consequences in Africa. UNESCO.

https://en.unesco.org/courier/news-views-online/first-world-war-and-its-

consequences-africa

Africa and World War II. (z.d.). Google Books. https://books.google.de/books?

hl=nl&lr=&id=tjoPCAAAQBAJ&oi=fnd&pg=PR11&dq=africa+during+world+war&

ots=AEnf8boqLv&sig=xYNeltOUCJ2nGhleXf50MCJMEJk&redir_esc=y#v=onepage

&q=africa%20during%20world%20war&f=false