28.05.

2023 03:10 Alman ve ABD belgelerinde 27 Mayıs darbesine giden yol - Yetkin Report | Siyaset, Ekonomi Haber-Analiz, Yorum

Alman Ve ABD Belgelerinde 27 Mayıs

Darbesine Giden Yol
Yazar: Behlül Özkan /  27 Mayıs 2021, Perşembe /  Oda: Hafıza Kartı, Siyaset

https://yetkinreport.com/2021/05/27/alman-ve-abd-belgelerinde-27-mayis-darbesine-giden-yol/ 1/8
28.05.2023 03:10 Alman ve ABD belgelerinde 27 Mayıs darbesine giden yol - Yetkin Report | Siyaset, Ekonomi Haber-Analiz, Yorum

Başbakan Adnan Menderes, ABD Başkanı Dwight Eisenhower’dan istediği krediyi bulamayınca
Sovyetler Birliği ile kredi arayışına girmişti ama bu arayış NATO’dan ayrılmayı öngörmüyordu.

1959 yılının Kasım ayının son haftasında Ankara hareketli günlerden geçiyordu. Aralık ayı başında
ilk defa bir Amerikan başkanı Türkiye’yi ziyaret edeceği için, Eisenhower’ın gelişi öncesinde hariciye
teşkilatı hazırlık telaşı içindeydi.

28 Kasım akşamı Hariciye köşkünün kapısından giren geniş diplomatik heyet ise Batılı ülkelerinin
Ankara’daki elçiliklerini adeta şoka uğrattı. Yıllar sonra Sovyet Büyükelçisi Nikita Rijov beraberindeki
Sovyet diplomatlarıyla birlikte Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu’nun onuruna verdiği akşam

https://yetkinreport.com/2021/05/27/alman-ve-abd-belgelerinde-27-mayis-darbesine-giden-yol/ 2/8
28.05.2023 03:10 Alman ve ABD belgelerinde 27 Mayıs darbesine giden yol - Yetkin Report | Siyaset, Ekonomi Haber-Analiz, Yorum

yemeğine katılıyordu. Üstelik Türk tarafı bu görüşmeyi gizleme gereği de duymamış, tam tersine bu
“ziyafet” bizzat gazetecilere duyurulmuştu. Ancak bunun “protokoler bir ziyafet” olduğu da özellikle
belirtilmişti.

ABD Başkanı Eisenhower. 1959’daki Ankara ziyareti sırasında vatantaşları selamlıyor.

İki saat süren bu esrarengiz ziyafette neler konuşulduğu, Ankara ve Moskova’nın arasında buzların
erimesiyle başlayan temaslarla neyin amaçlandığı; Almanya ve ABD başta olmak üzere Batılı
diplomatlar tarafından araştırılmaya başlandı. Eisenhower’ın Ankara ziyaretinin tamamlandığı 7
Aralıktan iki gün sonra, Dışişleri Bakanı Zorlu ile görüşen Batı Almanya Büyükelçisi Georg von
Broich’un esas merak ettiği mesele Türk-Amerikan temasları değil, iki hafta önce Zorlu’nun Sovyet
büyükelçisiyle neler konuştuğuydu.

9 Aralık 1959’da Zorlu ile görüşmesinin hemen ardından Bonn’a gönderdiği raporda, Ankara ile
Moskova arasındaki temaslara dair yorumlarına geniş yer ayırdı. Sovyet büyükelçisi onuruna verilen
ziyaret, hiç de basına açıklandığı gibi “protokoler” mahiyette değildi. Türkiye ekonomisi zor
durumdaydı ve aylardır başta Menderes olmak üzere Türk devlet adamları ekonomik yardım ve
kredi için Batılı müttefiklerinin kapısını aşındırıyordu. Ancak Menderes tavsiye ve öğüt dışında bir
şey alamamıştı. Menderes’in içine düştüğü darboğazın farkında olan Sovyet elçisi, Türkiye’ye
ekonomik anlamda tam destek vermeye hazır olduklarını Zorlu’ya açıklıkla söyledi. Moskova’nın

https://yetkinreport.com/2021/05/27/alman-ve-abd-belgelerinde-27-mayis-darbesine-giden-yol/ 3/8
28.05.2023 03:10 Alman ve ABD belgelerinde 27 Mayıs darbesine giden yol - Yetkin Report | Siyaset, Ekonomi Haber-Analiz, Yorum

beklediği, Sovyetlere karşı Türkiye topraklarına yerleştirilecek Amerikan füzelerine hayır denmesiydi.
Kremlin dostça ilişkilerin kurulması için Ankara’dan bu adımı atmasını bekliyor, karşılığında Sovyet
teknolojisiyle birkaç yıl önce açılan cam fabrikalarının çok daha ötesinde koşulsuz ekonomik yardım
vaat ediyordu.

Zorlu, Sovyet tekliflerini ret ettiklerini Batı Alman büyükelçisine iletti. Ancak bu cevap Batılı
müttefiklerin kuşkularını tam olarak gidermedi. Araştırmalar, raporlar devam etti. Çünkü tam da aynı
hafta, yani Eisenhower Ankara’dan ayrılır ayrılmaz Sağlık Bakanı Ömer Lütfi Kırdar on günlük bir
seyahat için Moskova’nın yolunu tutuyordu.

Sovyetler lideri Nikita Kruşçev, eşi Nina Kruşçev, ABD first lady’si Mamie Eisenhower ve ABD
Başkanı Dwight Eisenhower Beyaz Saray’da.

Menderes’in ziyaret diplomasisi atağı

1959’un Eylül ayında Nikita Kruşçev, ABD’yi ziyaret eden ilk Sovyet lideri oluyordu. Ankara iki kutup
arasında başlayan yumuşamadan istifade ederek, kuzey komşusuyla “Ziyaret diplomasisi”
başlatmaya karar vermişti. Batı Alman Büyükelçisi von Broich bunun Türkiye dış politikasında bir
kırılma değil, taktik hamle olduğunun altını çiziyordu.

https://yetkinreport.com/2021/05/27/alman-ve-abd-belgelerinde-27-mayis-darbesine-giden-yol/ 4/8
28.05.2023 03:10 Alman ve ABD belgelerinde 27 Mayıs darbesine giden yol - Yetkin Report | Siyaset, Ekonomi Haber-Analiz, Yorum

1960’ın kış aylarında Menderes hükümeti ekonomik zorlukları aşmak için ABD ve Batı Almanya’ya
kredi ve yardım isteğini yinelemeye devam etti. Öyle ki Menderes Batı Almanya başbakanı Konrad
Adenauer’e sayfalarca uzunlukta bir mektup yazarak ekonomik yardımın ne kadar elzem olduğunu
anlatmaya çalıştı. Washington, Bonn ve Ankara arasında temaslar devam ederken Nisan ayında
Ankara’dan gelen bir haber diplomatik çevreleri tekrar hareketlendirdi: Menderes Temmuz ayında
Sovyetler Birliği’ni ziyaret etmeye karar vermişti. Karşılığında Kruşçev de Türkiye’ye gelecekti.

Hem Amerikalı hem de Alman diplomatlar, Menderes’in Moskova ziyaretinin ne anlama geldiğini,
Ankara’nın amacının ne olduğuna dair sondajlama çalışmalarına başladı. Öncelikle dikkat çeken
Sovyet medyasında Türkiye’ye yönelik yapılan yayınlardaki değişimdi. 2 Şubat’ta Moskova Radyosu
Sovyetler Birliği’nin teknolojik alanda ABD’yi geride bıraktığını vurgulayarak, Türkiye’nin kuzey
komşusuyla geliştireceği ekonomik ilişkilerden kazançlı çıkacağını iddia etmişti. 26 Martta yine
Moskova Radyosu hem muhalefet lideri İsmet İnönü’nün hem de iktidardaki Demokrat Parti’nin
Sovyetlerle yaşanacak baharı desteklediğine dikkat çekti. Tüm bu yayınlara, Menderes ve
Kruşçev’in gerçekleşecek ziyaretlere rağmen Washington ve Bonn Türkiye’nin dış politikasında Batı
ittifakına sadık kalacağından emindi. Amerikan Dışişleri Bakanı Herter ve yardımcısı Douglas
Dillon’a göre Türkiye’nin dış politikasında eksen değişikliğine gitmiyordu. Dolayısıyla Washington
rahat şekilde gelişmeleri izliyordu.

Menderes’in Moskova gezisine NATO müttefiklerine danışılmadan karar vermesi, ilk etapta
Almanya’da şaşkınlık yarattı. Ancak Alman büyükelçisi temaslarına dayanarak bu ziyaretin Türkiye
dış politikasında gerçek bir dönüşüm yaratmayacağını raporluyordu. Ziyaret resmileşmeden Dışişleri
Bakanı Zorlu Amerikan büyükelçisiyle bu konuyu görüşerek bilgilendirmişti. Ankara CENTO ittifakına
sadık kalacağının güvencesini de veriyordu.

Sovyet açılımının üç amacı

Bonn’a göre, Ankara’nın Sovyet açılımıyla üç amacı vardı:
1) Sovyetler ve Doğu Bloku ülkeleriyle ticareti artırmak;
2) ABD ve Sovyetler arasında yaşanan yumuşamayı fırsat bilerek, Sovyetlerle ilişkilerini geliştirerek
NATO ittifakının esaslı bir üyesi olduğunu göstermek ve sesinin daha yüksek çıkmasını sağlamak;
3) Mayıs veya Haziran’da yapılacak bir erken seçimde Menderes seçmenlere hem Eisenhower’ı
ağırlayan, hem de Kruşçev ile Moskova’da görüşmeye giden lider olarak bir dış politika başarısı
sunmayı tasarlıyordu.  

https://yetkinreport.com/2021/05/27/alman-ve-abd-belgelerinde-27-mayis-darbesine-giden-yol/ 5/8
28.05.2023 03:10 Alman ve ABD belgelerinde 27 Mayıs darbesine giden yol - Yetkin Report | Siyaset, Ekonomi Haber-Analiz, Yorum

27 Mayıs öncesi CIA raporu

Alman ve Amerikan diplomatlar ve siyasetçiler Türkiye’nin Batı’yla ittifak bağlarına zarar
vermeyeceğinden şüphe etmezken, Amerikan istihbarat teşkilatı CIA de, 27 Mayıs darbesinden 20
gün önce hazırladığı raporda Menderes’in Sovyetler Birliği ziyaretini mercek altına alır. CIA raporu
ABD’nin gizli operasyonlarını koordine eden kurulu OCB’ye sunulmuştur. Buna göre Menderes Batı
ittifakı içindeki konumunu güçlendirmek için Moskova gitmek istemektedir. Hem iktidar hem de
muhalefet partisi güçlü şekilde anti-komünisttir. CIA Türkiye’nin dış politikasında ve Batı ittifakına
bağlılıkta bir değişim olmayacağından emindir. Türkiye kültürel ve ekonomik alanda Sovyetlerle
ilişkilerini geliştirmek istese de görünür gelecekte Doğu Bloku’ndan yüksek miktarda yardım bile
almakta tereddüt edecektir.

27 Mayıs darbesinin arkasındaki dinamiklerden birinin, Menderes’in Sovyetler Birliği’ne yapacağı

ziyaret olduğu iddiası Alman ve Amerikan arşivlerindeki bilgilerle örtüşmemektedir. Menderes
1954’den itibaren başlayan ve giderek artan ekonomik sorunlarla baş edebilmek için Doğu Bloku
ülkeleriyle ticareti artırmaya karar vermişti. Bu şekilde özellikle tarım ürünlerini Doğu Bloku
ülkelerine ihraç edip karşılığında sanayi mamulleri alarak döviz darboğazını hafifletmeye çalışmıştı.
1955 gibi erken bir tarihte Doğu Almanya’nın İstanbul Ortaköy’de bir ticaret temsilciği bulunuyordu.
Bir yandan da Batılı müttefikleri gözünde ağırlığını artırmaya, pazarlık gücünü yükseltmeye
çalışıyordu. Ancak Menderes, Sovyetler ve Doğu Bloku ile geliştirdiği ilişkileri, Batı ittifakına alternatif
olarak düşünmüyordu. Batılı müttefikleri de bunun farkında olarak Türkiye’ye yönelik politikalarını
belirlediler. 

    

https://yetkinreport.com/2021/05/27/alman-ve-abd-belgelerinde-27-mayis-darbesine-giden-yol/ 6/8
28.05.2023 03:10 Alman ve ABD belgelerinde 27 Mayıs darbesine giden yol - Yetkin Report | Siyaset, Ekonomi Haber-Analiz, Yorum

Haberler arşivinde arama yapın... |

Siyaset

Ekonomi

Hafıza Kartı

Hayat

Arşiv

English

Hakkımızda

Künye

Yazarlar

Yardım

Reklam & İşbirliği

Bize Ulaşın

https://yetkinreport.com/2021/05/27/alman-ve-abd-belgelerinde-27-mayis-darbesine-giden-yol/ 7/8
28.05.2023 03:10 Alman ve ABD belgelerinde 27 Mayıs darbesine giden yol - Yetkin Report | Siyaset, Ekonomi Haber-Analiz, Yorum

Made with ♥ by tbtcreative.com © 2022 yetkinreport.com All rights reserved.

https://yetkinreport.com/2021/05/27/alman-ve-abd-belgelerinde-27-mayis-darbesine-giden-yol/ 8/8