ჯულიეტა საღირაშვილი

1.„რამოდენიმე სიტყვა ჩანგურის შესახებ“

სტუდენტობის წლებშივე ჩამოყალიბდა აკაკი წერეთლის პროგრესული აზროვნება, რომელიც

მის პირველსავე ლიტერატურულ-კრიტიკულ წერილებში გამოვლინდა. "ახირებული
ფურცელი" (ჟურნ. "ცისკარი", 1862, N 5) "მამათა" კონსერვატორული ბანაკის წინააღმდეგ იყო
მიმართული (საქართველოს ისტორიაში ეს დაპირისპირება ""მამებისა" და "შვილების"
ბრძოლის" სახელით არის ცნობილი). განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა მის
საპროგრამო წერილს რამოდენიმე სიტყვა "ჩანგურის" შესახებ (ჟურნ. "ცისკარი", 1865, N 9),
რომელშიც ავტორი მკაცრად გმობდა "წმინდა ხელოვნების" პრინციპებს, სახავდა ქართულ
დემოკრატიულ მწერლობის მიზნებსა და ამოცანებს, მოითხოვდა ობიექტური სინამდვილის,
ქართულ საზოგადოებრივ-ეროვნული ცხოვრების საჭირბოროტო მოვლენების რეალისტურ
ასახვას. ეს მოწინავე თვალსაზრისი შემდგომში მკაფიოდ გამოვლინდა პოეტის ლექსებშიც ―
"პოეტი" (1886), "ჩანგური" (1871) და სხვ.

მოკლედ ვისაუბრებ აკაკის წერილის "რაოდენიმე სიტყვა "ჩანგურის" შესახებ.აკაკის

თქმით,ლორთქიფანიძემ დაიმსახურა საზოგადო მადლობა,რადგან წიგნებს იმ ფასად
ყიდის,რაც მათი გამოშვება დაუჯდა.

წერეთლი ლორთქიფანიძის წიგნს პირველს უწოდებს და ასაბუთებს კიდეც,რომ იქამდეც

გვყავდნენ მწერლები:"გამიგონია ბესიკისა და მისი ჰამქრების ლექსები.ბესიკის ლექსებზე
ირონიით ამბობს,რომ მის ლექსებში არაფერი მოისმის.ჭიკჭიკი ფრინველებსაც შეუძლიათ და
მათაც შესწევთ ძალა ჩვენი სასმელთა დატკბობისა.მაშინ სწორედ ფრინველები უნდა იყვნენ
უპირველესი პოეტები.ისტორილმა ისე გატეხა ჩვენი ქვეყანა,რომ ხალხი მხოლოდ თავის
თავზე ზრუნვას მიაჩვია,თუ ამ მხრივ დაკმაყოფილდებოდნენ.ბედნიერი იყვნენო და თუ კი
ვინმეს სიმღერა(ლექსის წერა) შეეძლო,წერდა საკუთარი ინტერესის დამაკმაყოფილებელ
ლექსებსო.

აკაკი ასეთ ავტორებს კიცხავს,საზოგადოების სამსახურში მყოფია მისთვის "მწერალი".თავად

ილიას რაც შეეხება,აკაკის არც ის დაუტოვებია გაუკიცხავი და ამბობს,რომ ჭავჭავაძე და
ბარათაშვილი ერთ ტახტზე ჯდომის ღირსნი არ არიან,ილიას ნიკოლოზ ბარათაშვილთან რა
ხელი აქვსო და ამ აზრის დასაბუთებასაც გვპირდება.აკაკი ბარათაშვილის სიდიადეზე
მიგვითითებს,ამბობს,რომ როცა ჩვენმა მწერალმა ხალხის მინასავით დალეწილი ცხოვრება
დაინახა ვეღარ გაძლო და სულით დაობლდა,სწორედ აქედან იწყებაო მისი ტანჯვაც და
ამბობს კიდეცო:"საბრალოა მხოლოდ სული ობოლი".

ასევე ილიაზე აკაკი აღნიშნავს რომ მისი საქმე ლექსები და სიმღერა კი არ არისო, არამედ
პროზა არისო.

2. „სამი ლექცია ვეფხისტყაოსანზე“

მთელი სამი ლექციის დედააზრი არის ის რომ რუსთაველმა გამოსახა პოემაში გამოსახული
სხვადასხვა სახის ქარველიბტარიელიზარმაცია და ანუ იგი ქართლელია,
ავთანდილიწინდახედულია დაცბიერია ანუ იგი იმერელია, ფრიდონი კი ზღვის-
პირისქართველია: იქნება იმის გამოც, რომ „ცოტა აქვს, მაგრამ ყოველგან სიკეთე-
მიუწვდომელი“.

ტარიელი, ავთანდილი, ფრიდონი და „ვეფხისტყაოსნის“ სხვა კაცები და ქალები,

ისინი უძველესი ხალხია და, მაშასადამე, შექმნილნი და აშენებულნი არიან ზოგადად
ადამიანის ბუნების მიხედვით. აი, თითქმის სასაცილოდ გადმოგდებული მაგალითი ავიღოთ
ტარიელს რომ ნესტან-დარეჯანის პირველივე დანახვაზე გული აუჩქარდა და დაიბნა. ამ
შემთხვევამდე რუსთაველმა ბევრგან დაგვანახა, როგორი ძლიერი კაცია ტარიელშიც და
ხორცშიც. რომ ტარიელი დიდი გულის კაცია, გულით, რომელსაც ვერც ხორცი და სული ვერ
გაუძლებს და რომ მთლიანად იმორჩილებს ინტელექტს გონებას ზარივით.

ეს და სხვა ბევრი მრავალი განხილვა იყო თუმცა საბოლოო ჯამში მთავარი მაინც ის არის რომ
რაკი ის, ჩვენის ფიქრით, შემცდარი დედა-აზრი წარიმძღვარა ბ-ნმა ლექტორმა წინ,
რომუსათუოდ ტარიელი ქართლელად გამოეყვანა, ავთანდილი — იმერლად და ფრიდონი —
ზღვისპირის ქართველად, იგი სულ ამის დამტკიცებას მოუნდა. სხვა, რაც
მწერალისგანსაკუთრებულს ხასიათს გვანიშნებს, მის შემოქმედობის ძალსა, მის მხატვრობასა,
მისსიტყვიერებას, მისთა აზრთა შემოხაზულობას, პოემის აგებულებას, ეპიზოდების
ერთმანეთზედდამოკიდებულებას, ერთის სიტყვით, — მანერას და თვისებას მწერლისას,
შინაგან თუ გარეგანსიკეთეს მის ნამოქმედარისას, — ესენი ან სულ არ იყო ხსენებული, ან თუ
იყო, ისე გაკვრითდაგზა-და-გზაობით, რომ გულში არავის არა ჩასჭდევია-რა, თითქო მართლა
ყოველივე ეს უკანდასაყენებელია და მარტო ისღაა წამოსაყენებელი და დასამტკიცებელი,
რომ რუსთაველიდიდად სადიდებელი პოეტი კი არ არის, არამედ უბრალო ეთნოგრაფია, ან
ამის მსგავსი ერთიჩურუქი რამ არამკითხე მოამბე.

3. „რამოდენიმე სიტყვა ი.ჭავჭავაძის საპასუხოდ“

40 წელზემეტია რაც მე და ილია ერთმანეთს ვიცნობთ და უსიამოვნება არ გვქონია

ერთმანეთისმიმართო. რა გვაქ გსაყოფი რომ უტანხმოება მოგვსვლოდაო. თუ ერთი
გზით მიმდევარი ორი სხვადასხვა ხერხით მივდივართ რომში ყველა გზიტ შეიძლება
შეღწევაო. იმას ვინც ვერ მიმხვდარა სად არის ტყუილი სად არის მართალი რა
დაეჯერებაო. ნათქვამია რაც შეენდობა ესო არ მიეტევოს ბერსო. ვისაც წვერი გაუშვია
ყველა მღვდელი არ არის და ვისაც კალამი აუღია ყველა მწეალი არ არისო . ვინც რამეს
ამბობ არც ისაა ყველა ამრთალიო. ეს არის ჭეშმარიტება და როდესაც ჩვენი ქვეყანაც ამ
ჭეშმარიტებას შეიგნებს მაშინ ტავის თავად გადაგვარდებიან გულსაკლავი ანდაზებიც
და მანამდე კი მეტი გზა არ არის უნდა გავიგონოთ ხოლმე „ შენც წადი მეც წამახდინე,
ქრისტე აღსდგა გიხაროდესო“.

4.აკაკი წერეთლის სიტყვები ილიას გარდაცვალებაზე

მისმა თანამებრძოლმა აკაკი წერეთელმა ილიასთან გამოთხოვებისას ასეთი სიტყვა

წარმოსთქვა:

“მშვიდობით, ძმაო!

გარემოებამ გადაგვაბა ჩვენ ერთმანეთზე. ნახევარი საუკუნის განმავლობაში ერთს

უღელს ვეწეოდით, ერთი გზით დავდიოდით. ახლა ჩემი მარტოდ დარჩენა,
დაობლება ძნელია.თუ საქართველოს სიკვდილი არ უწერია, მაშინ იმასთან ერთად
შენც უკვდავი იქნები და თუ სასიკვდილოა, როგორც სურთ და ჰგონიათ, მაშინ
ნეტავი შენ, რომ მაგ შენი სიკვდილით წინ-უსწარ მის სიკვდილს და თვალით ვეღარ
ნახავ!მშვიდობით, ძმაო! საუკუნოდ იყოს ხსენება შენი!..”
5. „სიტყვა გრიგოლ ორბელიანის დასაფლავებაზე“

აკაკი იწყებს ტრადიციებზე საუბარს დასაწყისში რომელიც ამ შემთხვეავში საჭირო

არარისო და მიუხედავად იმისა რომ ბევრი რამ ითქვაო მის შესახებ, თვითონ
უთქმელად ვერ დატოვებდა ამ ყველაფერს. ამბობს რომ იი დიდი მწერალი იყო,
ღვთისგან ბოძებული ნიჭი ჰქონია აყვავებული მის სულში და ამ ყველაფრის
დაკარგვამ შეძრა ერი. ასეთ ღირსეულ ადამიანს ვაბარებთ მიწასო, მაგრამ არა ცივ
სამარეში ვაბარებთ არამედ ყველა ჩვენგანის გულშიო. გვიჭირს და გვიმძიმო ასეთი
ადამიანის მიბარება მიწისთვისო, რადგან ყველასთის საუკუნო სიცოცხლე გვინდა
ვინც გვიყვრსო. მხოლოდ ის დაგვრჩა მისნაირი ადამიანი ისევ ვინატროთ
მამულისთვისო.

6. „სიტყვა ბარათაშვილის დაკრძალვაზე“

ბარათაშვილის სიტყვებით იწყება საუბარი, რომ მგოსანმა ნატვრა მისი აისრულა.

იგი გარდაცვლილა უცხო მხარეს.ვაბარებტ ასეთ ადამიანს მიწასო, თუმცა მისი სავანე
ყოველთვის ქართველების გული იქნებაო. იხსენებს ისტორიას სადაცც თამარმა
გვირგვინი დაიდგა და ამბობს, რომ მაშინდელივით დიდუბეს ის აურა არ აკრავსო
მაგრამ დიდებულად რჩებაო, როდესაც ადამიანები ჯერ კიდევ წარმოიდგენენ თამარ
მეფეს როომელსაც გვერდით უდიდესი მგოსანი შოტა უდგას, ახლა კი მეორე მხარეს
ნიკოლოზ ბარათაშვილიც დაიკავებსო.

7. სიტყვა ალექსანდრე ყაზბეგის მიმართ

ჩვენმა საზოგადოება რატომ არის პირშავი მის მიმართ თუ კი თან მის ხელნაწერებს
ყიდულობდენო. სიკვდილის შემდეგ შეინანა საზოგადოებამ ის და მანამდე კი არა
როცა გაჭირვებული ჰოსპიტალში იწვაო. მის კუბოს მზეც და მთვარეც დაახალეს
მაგრამ რაღა დროისააო.