Agromet So Klimatolog 1 Mak

а
ин
од
Iг
АГРОМЕТЕОРОЛОГИЈА
СО КЛИМАТОЛОГИЈА
учебник за I година, сектор земјоделство, рибарство и ветеринарство
Елизабета Ангелеска Игорче Николов

учебник за I година, сектор земјоделство, рибарство и
ветеринарство/струка земјоделско ветеринарна, образовен
профил: агротехничар, техничар за фитомедицина, техничар
за агроменаџмент и техничар по ветеринарна медицина
Елизабета Ангелеска Игорче Николов
АГРОМЕТЕОРОЛОГИЈА 1
учебник за I година, сектор земјоделство, рибарство и
ветеринарство/струка земјоделско ветеринарна, образовен
профил: агротехничар, техничар за фитомедицина, техничар
за агроменаџмент и техничар по ветеринарна медицина
Автори:
Елизабета Ангелеска и Игорче Николов
Рецензенти:
Гордана Димитровска
Марија Петровска
Гордана Секоска
Дизајн и корица:
Бранко Прља
Лектор:
Валентина Великова
Издавач:
Министерство за образование и наука на Република Северна Македонија
Ул. „Св. Кирил и Методиј“ бр. 54, 1000 Скопје
Стручна редакција:
Недељка Николова
Уредници:
Елена Стефановска, Тамара Јовановиќ Нешовска
Графичко и техничко уредување:
Леон Џинго, Евгенија Павлова – АРС СТУДИО
Место и година на издавање: Скопје, 2022 година
Со одлука бр.26-91/1 од 15.04.2022 се одобрува употреба на учебник по предметот Аргометео-

рологија со климатологија за I година СЕКТОР/СТРУКА ЗЕМЈОДЕЛСТВО, РИБАРСТВО И ВЕТЕРИ-
НАРСТВО/ЗЕМЈОДЕЛСКО-ВЕТЕРИНАРНА, заеднички предмети за квалификациите/образовни-
те профили агротехничар, техничар за фитомедицина, техничар за агроменаџмент и техничар
по ветеринарна медицина од авторскиот тим Елизабета Ангелеска и Игорче Николов
CIP - Каталогизација во публикација

Национална и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски", Скопје
631:551.5(075.3)(075.3)
АНГЕЛЕСКА, Елизабета
Агрометеорологија со климатологија [Електронски извор] : учебник за I година : сектор земјоделство,
рибарство и ветеринарство/струка земјоделско ветеринарна : образовен профил: агротехничар,
техничар за фитомедицина, техничар за агроменаџмент и техничар по ветеринарна медицина /
Елизабета Ангелеска, Игорче Николов. - Скопје : Министерство за образование и наука на Република
Северна Македонија, 2022. - 106 стр. : илустр. ; 30 см
Начин на пристапување (URL): https://e-ucebnici.mon.gov.mk/pdf/agromet_so_klimatolog_1_mak.pdf. -

Текст во PDF формат, содржи 106 стр., илустр. - Наслов преземен од екранот. - Опис на изворот на ден
27.12.2022. - Библиографија: стр. 106
ISBN 978-608-273-120-9
1. Николов, Игорче [автор]
COBISS.MK-ID 59050501
ВОВЕД
Атмосферата претставува животна средина за Информациите, советите и предупредувања-
човекот, животните и растенијата. та што ги дава агрометеоролошката служба за
поволните или неповолните временски усло-
Сите физички процеси што се случуваат во ат- ви за земјоделските култури, претставува ди-
мосферата, имаат големо влијание на живите ректна помош на земјоделците за да отпочнат
организми, особено во екосферата. со одредени земјоделски активности, да го
Екосферата ја сочинува слојот од почва каде сочуваат родот, да ги заштитат растенијата,
што се наоѓа кореновиот систем од растенија- или со еден збор, да го зголемат своето про-
та (ризосфера) и највисоките слоеви на ат- изводство.
мосферата до каде што може да се пренесу- Изучувањето на агрометеорологијата има
ваат поленот и спорите од растенијата. особено значење за учениците од земјодел-
Науката што се занимава со проучување на ско-ветеринарната струка (секторот земјо-
односот на физичките и хемиските фактори делство, рибарство и ветеринарство).
на атмосферата и живите организми се наре- Овој учебник е наменет за учениците од прва
кува биометеорологија. година (сите образовни профили/квалифика-
Во зависност од предметот на проучување, ции).
биометеорологијата се дели на: За полесно совладување на наставните содр-
- фитометеорологија жини и постигнување на целите што произле-
гуваат од Наставната програма, учебников е
- зоометеорологија и составен од два дела:
- биометеорологија на човекот. Првиот дел ги обработува теоретските настав-
ни содржини опфатени во четири модуларни
Во рамките на биометеорологијата, се разви- единици:
ле две посебни дисциплини: агрометеороло-
гијата и шумарската метеорологија. 1. Метеоролошки елементи и појави
Целта на овие две дисциплини е да се при- 2. Неповолни временски појави за
менат знаењата од метеорологијата во земјо- земјоделството
делството и шумарството.
Агрометеорологијата е интердисциплинарна 3. Клима и климатски промени
наука која го проучува системот на интерак-
4. Агрометеоролошки билтен
ција помеѓу времето, климата и земјоделски-
те култури, домашните животни, Вториот дел е Практикум во којшто се обра-
болестите кај растенијата, како и корисните ботени наставни содржини за реализација на
и штетните инсекти во екосферата.
вежбите.
Како научна дисциплина, агрометеорологија-
та се појавува во 19 век. Меѓутоа, во Кина, се
пронајдени агрометеоролошки записи кои по-
текнуваат од четвртиот век пред нашата ера, Учебников претставува базична точка за
а Аристотел ја издвојува климатологијата од изучување на агрометеорологијата. Се наде-
рамките на митологијата. вамe дека, како што навлегувате во поимите
и содржините, така кај вас, учениците, ќе се
Агрометеорологијата, како дел од приме- јавува љубопитност за продлабочување на
нетата метеорологија, всушност, го проучува знаењата кои во иднина ќе ви бидат особено
специфичното и комплексно влијание на ме- корисни и важни за вашата професија.
теоролошките, климатските и хидролошките
фактори врз земјоделското производство.
Од авторите
I. МЕТЕОРОЛОШКИ
ЕДИНИЦА
МОДУЛАРНА
ЕЛЕМЕНТИ И ПОЈАВИ
Агрометеорологијата е применета наука која го проучува влијанието на
метеоролошките, климатските и хидролошките услови на целокупното
земјоделско производство. Таа е дел од применетата метеорологија.
Метеорологијата пак, како наука, ги мери и набљудува сите метеоро-
лошки елементи и појави, го проучува нивното влијание во временските
и климатските процеси кои се основен предуслов за развој и опстанок
на растителниот и животинскиот свет.
Најважни метеоролошки елементи се: сончевото зрачење, температу-
рата на воздухот, почвата и водата, атмосферските врнежи, височината
и густината на снежната покривка, релативната влажност на воздухот,
воздушниот притисок, ветерот и испарувањето.
Од метеоролошките појави, важни за агрометеорологијата и земјодел-
ското производство се: росата, сланата, смрзнатата роса, маглата, об-
лаците, молњата, лапавицата, крупата, суградицата, сињакот, голомра-
зицата и сл.
Во оваа модуларна единица ќе се стекнете со знаења, вештини и компе-
тенции што се однесуваат на:
- познавање на метеоролошките елементи и појави и нивно опишу-
вање,
- вршење мерење и читање на метеоролошките инструменти.
Содржините што ќе ги изучувате во модуларната единица 1, се дадени

подолу:
1.1. АТМОСФЕРА
1.1.1. ПОДЕЛБА НА АТМОСФЕРАТА
1.1.2. СОСТАВ НА АТМОСФЕРСКИОТ ВОЗДУХ
1.2. СОНЧЕВО ЗРАЧЕЊЕ
1.2.1. КОМПОНЕНТИ НА СОНЧЕВАТА ИНСОЛАЦИЈА И ЗЕМЈИНАТА
РАДИЈАЦИЈА
1.3. ТЕМПЕРАТУРА НА ВОЗДУХОТ, ПОЧВАТА И НА ВОДАТА
1.3.1. ТЕМПЕРАТУРА НА ВОЗДУХОТ
1.3.2. ТЕМПЕРАТУРА НА ПОЧВАТА
1.3.3. ТЕМПЕРАТУРА НА ВОДАТА
1.4. ВОДАТА ВО АТМОСФЕРАТА
1.4.1. ВЛАЖНОСТ НА ВОЗДУХОТ
1.4.2. ИСПАРУВАЊЕ НА ВОДАТА ОД ПОЧВАТА, РАСТЕНИЈАТА И ОД
СЛОБОДНАТА ВОДЕНА ПОВРШИНА
1.4.3. МАГЛА И ОБЛАЦИ
1.4.4. АТМОСФЕРСКИ ВРНЕЖИ ФОРМИРАНИ НА ПОВРШИНАТА
НА ЗЕМЈАТА
1.4.4.1. АТМОСФЕРСКИ ВРНЕЖИ
1.4.4.2. ВРНЕЖИ ШТО СЕ ФОРМИРААТ НА ПОВРШИНАТА НА ЗЕМЈАТА
1.4.4.3. БЕЛЕЖЕЊЕ И ОБРАБОТКА НА ПОДАТОЦИТЕ ОД
КОЛИЧЕСТВОТО ВРНЕЖИ
1.5. ВОЗДУШЕН ПРИТИСОК
1.6. ВОЗДУШНИ СТРУЕЊА
1.6.1. ЗНАЧЕЊЕ НА ВОЗДУШНИТЕ СТРУЕЊА ЗА ЗЕМЈОДЕЛСТВОТО
И МЕРКИ ЗА ЗАШТИТА ОД ВЕТЕР
6 АГРОМЕТЕОРОЛОГИЈА
МОДУЛАРНА 1.1.
АТМОСФЕРА
ЕДИНИЦА I
Атмосферата е воздушна обвивка околу Земјината топка
која е составена од гасови и се врти заедно со Земјата во
вселената околу својата замислена оска.
Има ист облик како Земјината топка, т.е. на половите е
благо сплескана, додека на екваторот е испапчена.
КЛУЧНИ ПОИМИ
АТМОСФЕРА: воздушна об-
вивка околу Земјината топка ЕГЗОСФЕРА
која е составена од гасови и
ТЕРМОСФЕРА
се врти заедно со Земјата во
вселената околу својата зами-
слена оска.
МЕЗОСФЕРА
СОНЧЕВО ЗРАЧЕЊЕ: пренесу-
РАТОСФЕРА
вање на енергијата од некој ЕСТ
извор што зрачи на сите стра-
ОПОСФЕРА
ни во праволиниски бранови. ТР
ТОПЛИНА: еден вид молеку-
ларна енергија што се прене-
сува со треперење од една на
друга молекула.
АГРЕГАТНИ СОСТОЈБИ НА ВОДА-
ТА: цврста, течна и гасовита.
ВЛАЖНОСТ НА ВОЗДУХОТ: со
процес на испарување, водата,
во вид на водена пареа, оди
во воздухот, со што тој добива
одредена влажност.
ВОЗДУШЕН ПРИТИСОК: прити-
сокот што го прави тежина-
та на воздухот на одредена
површина (1 cm2).
Слика бр. 1: Атмосфера и форма на атмосферата
ВОЗДУШНИ СТРУЕЊА: во
атмосферата настануваат
како резултат на различните
температури на две соседни Се претпоставува дека настанала од гасовите што се
воздушни маси. појавувале во текот на вулканските ерупции при форми-
рањето на Земјата, низ нејзиниот историски развиток.
Поради дејството на силата на Земјината тежа, призем-
ните слоеви на атмосферата се погусти, а со височината
се поретки. Како приближна горна граница на атмосфе-
рата се зема височина од 1 000 km.
Вкупната маса на воздухот во атмосферата изнесува околу
1 000 грама воздух на 1 cm2 Земјина површина.
Слика бр. 3: Поделба на атмосферата
Слика бр. 2: Воздушен столб од 1 cm2
Тропосфера е долниот слој од воздухот

кој содржи ¾ од вкупната маса на воз-
духот во атмосферата. Таа има височина
околу 12 km.
1.1.1. ПОДЕЛБА НА АТМОСФЕРАТА Тропосферата е местото каде што е кон-

центрирана целокупната водена пареа,
односно местото каде што се формира-
Атмосферата, како обвивка на Земјина- ат облаците и маглата.
та топка, е составена од повеќе слоеви Од тропосферата доаѓаат различните
кои се делат на: врнежи до површината на земјата. Во
- тропосфера тропосферата, температурата на возду-
хот опаѓа со зголемување на надмор-
- стратосфера ската височина, а во неа се јавуваат
- мезосфера воздушни струења.
- јоносфера (термосфера и Тропосферата е сето она што нѐ оп-

егзосфера). кружува и она што можеме да го видиме
и да го осетиме.
Стратосфера е горниот слој од воздухот,

од тропосферата па сѐ до околу 50 km.
Во стратосферата нема вертикални воз-
душни струења, туку само хоризонтал- е до 2 500 оС. Поради немањето доволно
ни. Температурата на воздухот во овој молекули од гасови кои можат да ја пре-
слој не зависи од воздушните струења, несат топлината, таму се чувствува како
таа е многу ниска и не опаѓа при пого- голем студ.
леми височини.
Водената пареа во стратосферата е за-
1.1.2. СОСТАВ НА АТМОСФЕРСКИОТ
стапена малку, па затоа нема конденза-
ВОЗДУХ
ција, односно нема облаци.
Преодниот слој помеѓу тропосферата и
стратосферата се нарекува тропопауза. Атмосферскиот воздух е физичка сме-
са од одреден број на постојани гасо-
Во тропопаузата, температурата не
ви, хемиски соединенија и разни течни,
се менува со височината, има исти
цврсти и гасовити честички.
вредности во целиот слој и се нарекува
изотермија. Постојани гасови во воздухот се: азот,
кислород, озон, аргон и јаглерод ди-
Изотермијата се продолжува од тропо-
оксид.
паузата кон поголемите височини и ги
зафаќа долните делови од стратосфе- Покрај постојаните гасови, во воздухот,
рата до височина од 20 до 25 km. Во тој во многу мали количества се наоѓаат и
висински слој, под влијание на енер- хелиум, неон, криптон, ксенон и водо-
гијата на Сончевото зрачење, се фор- род.
мира озонот, многу повеќе отколку во
Речиси 99 % од целокупниот волумен на
другите делови од атмосферата.
воздухот во приземниот слој го сочину-
Во тој дел на стратосферата има најмногу ваат азотот и кислородот.
озон и тој слој се нарекува озонски слој
(озоносфера).
Јоносфера е воздушен слој со височина

од 50 до 700 km. Составена е од мезосфе-
ра и термосфера. Јоносферата името го
добила според јоните, односно атомите
или молекулите со соодветен позитивен
и негативен електрицитет. Има големо
значење за радиотелеграфијата околу
прекршување, насочување и впивање
на радиоактивните бранови.
Слика бр. 4: Состав на атмосферскиот
воздух
Мезосферата е со височина од 50 до 80
km и за неа е значајно што во неа се
Азотот (N) како елемент е многу знача-
распаѓаат метеорите.
ен за природата, бидејќи е дел на голем
број соединенија што влегуваат во сос-
тавот на живите организми. Во атмос-
Термосферата е со височина од 80 до
ферата е застапен 78 %.
700 km. Во термосферата температурата
Атмосферскиот азот е најзначаен извор За растенијата е значаен бидејќи учест-
на азот во растителната исхрана. Меѓу- вува во процесот на фотосинтеза.
тоа, овој азот кој е во елементарна фор-
Водената пареа, како составен дел на
ма, растенијата не можат да го искористат
атмосферата, е многу значајна за мете-
директно, па затоа треба да се претвори
орологијата.
во соединенија достапни за растенијата.
Важна е заради тоа што учествува во
временските промени, но важна е и за-
Кислородот (О2) е многу активна компо- тоа што ги апсорбира во голема мера
нента на воздухот и е застапен околу 21 сончевите и темните зраци што ги зра-
% во воздухот. чи почвата.
Од метеоролошки аспект, кислородот е Во воздухот, водената пареа се сретнува
значаен поради тоа што го слабее Сон- во три агрегатни состојби: цврста, течна
чевото зрачење при минувањето на и гасовита.
зраците низ атмосферата.
Ваквиот состав на воздухот е речиси не-
За животните и за растенијата, кисло- променлив до горната граница на тро-
родот е многу значаен при процесот на посферата.
дишење. За потребите на растенијата,
поважно е обновувањето на воздухот со
свеж кислород, отколку содржината на
самиот кислород во воздухот. Активности за дома
Процесот на обновување на воздухот со
кислород се нарекува аерација. Поделете се во неколку
групи.
Истражувајте на интернет
за ат-
мосферата.
Озонот (О3) е алотропска модификација
на кислородот. Секоја група, по сопствен
избор,
нека направи: макета на атмо
Во воздухот е застапен во многу мали сфе-
рата, есеј, пауерпоинт-пре
количества. зента-
ција или пак постер.
Количеството на озон во текот на лето-
то се зголемува, а во текот на зимата се
Вашите изработки презенти
рајте
намалува. Најчесто настанува при елек- ги за време на вежбите.
трични празнења во атмосферата.
Озонот е многу значаен поради апсорп-
цијата на Сончевите зраци (впивањето), со
што, истите ги намалува или ги ослабува.
Јаглерод диоксид (СО2) е еден од нај-

важните гасови во атмосферата. Заста-
пен е во количества околу 0,03 %.
За метеорологијата има значење затоа
што го ослабува директното сончево
зрачење и темното почвено зрачење.
1.2.
СОНЧЕВО ЗРАЧЕЊЕ
Пренесувањето на енергијата од некој Сончевото зрачење се состои од раз-

извор што зрачи на сите страни во пра- лични видови светлина кои го сочину-
волиниски бранови се нарекува зра- ваат Сончевиот спектар.
чење.
Сончевиот спектар се состои од три дела
Сонцето е извор на енергија. Сончева- (види сл. бр. 6):
та енергија се пренесува до Земјата во
- ултравиолетов
праволиниски бранови, па затоа ова
зрачење е наречено Сончево зрачење. - видлив и
Сончевото зрачење уште се нарекува и - инфрацрвен дел.
инсолација.
Ултравиолетовиот и инфрацрвениот
дел од спектарот, за човечкото око се
невидливи, а она што ние го гледаме
(светлоста) е видливиот дел од Сонче-
виот спектар.
Ултравиолетовиот дел од спектарот има

најмала бранова должина (200 - 400 нано-
метри).
Слика бр. 5: Сончево зрачење Постојат три типа ултравиолетово (УВ)
Слика бр. 6: Сончев спектар
зрачење според брановата должина. летова, сина, зелена, жолта, портокало-
Одејќи од најмалата кон најголемата ва и црвена.
бранова должина, УВ-зрачењето може
Најкарактеристичен пример за сонче-
да биде: УВ-А, УВ-Б и УВ-Ц.
виот спектар е виножитото (ѕуницата).
Ултравиолетовото зрачење е штетно за
Видливиот дел од Сончевото зрачење
здравјето на човекот (може да предиз-
има големо влијание врз растенијата.
вика канцер). Исто така, УВ-Б зрачењето
Еден од најважните процеси што се од-
штетно влијае и кај растенијата. Тие го
вива во растенијата, под дејство на сон-
забавуваат нивниот дневен раст, а тоа
чевите зраци, е фотосинтезата, без која
доведува до побрзо растење на
не може да се одржи животот на Земја-
растенијата во текот на ноќта.
та. Растенијата ја користат Сончевата
Карактеристичен пример за ова е ниска- енергија во текот на целиот свој живот
та вегетација во високите планински за формирање на растителна маса и за
предели каде што влијанието на овие изведување на разни биохемиски и фи-
зраци е поголемо. зиолошки процеси во нив.
Ефектот на зрачењето врз

Инфрацрвениот дел од Сончевиот спек- растенијата, пред сè зави-
тар е носител на топлинската енергија
ФАКТ
си од составот на спекта-
во атмосферата и има најголема бра-
рот, интензитетот и вре-
нова должина. И ова зрачење може да
биде ИЦ-А, ИЦ-Б и ИЦ-Ц. метраењето на Сончевото
зрачење.
Инфрацрвеното зрачење од Сонцето
придонесува за загревање на Земјата
за околу 49 %. Во зависност од потребите од различни
интензитети на светлина, растенијата
се делат на хелиофити, кои бараат по-
Видливиот дел од од Сончевиот спектар веќе светлина и скиофити, кои бараат
се состои од 6 обоени компоненти: вио- помалку светлина.
Слика бр. 7: Сончевиот спектар и виножитото
1.2.1. КОМПОНЕНТИ НА СОНЧЕВАТА Директно сончево зрачење е оној дел
ИНСОЛАЦИЈА И ЗЕМЈИНАТА од Сончевата енергија кој во вид на па-
РАДИЈАЦИЈА ралелни зраци доаѓа во нормален пра-
вец во горната граница или пак, можно
е нивно пристигнување на површината
Количеството Сончева енергија што на Земјата при услови на ведро небо.
доаѓа до горната граница на атмосфе-
рата, не доаѓа во целост до површина-
та на Земјата, туку таа во еден свој дел Дифузно зрачење е оној дел од Сонче-
се трансформира поради влијанието вата енергија кој по одбивањето на зра-
на физичките својства на атмосферата ците од облаците, прашината, снежните
како пропустливост на воздухот за кристали и сл. пристигнува до површи-
сонче-ви зраци, прозрачност ната на Земјата.
(провидност на воздухот) и
спроводливост на воздухот за топлина.
Глобалното зрачење претставува збир
Во атмосферата и на Земјината површи-
од директно и дифузно зрачење.
на се јавуваат следниве компоненти на
Сончева инсолација и Земјина радија- Радијациски биланс е разликата помеѓу
ција: зрачењето од атмосферата и зрачењето
што доаѓа од Земјата во атмосферата.
- директно Сончево зрачење;
- дифузно зрачење;
Албедо е зрачењето одбиено од Земји-
- глобално зрачење;
ната површина во атмосферата. Се из-
- радијациски биланс и разува во проценти (%).
- албедо.
Слика бр. 8: Скица на компоненти од

Сончевата инсолација
Кај наполно бела површина, албедото
е 100 %, а кај наполно црна површина,
албедото е 0 %.
- Инструментите што се користат за мерење на сончевото

зрачење се поделени во четири групи:
-
-
актинометри, за мерење на
пиранометри директното
и пирхелиометри сончево зрачење
дифузометри за мерење на дифузното зрачење
солариметри за мерење на глобалното зрачење
албедометри за мерење на албедо
Активности за дома
Истражувајте прекршувањ
е на
сончевите зраци низ си
тните
капки вода. При истражув
ањето,
насочете се кон одговор на
пра-
шањето: Што ќе се добие до
колку
сноп од светлина се насо
чи кон
оптичка призма?
1.3. ТЕМПЕРАТУРА НА ВОЗДУХОТ,
ПОЧВАТА И НА ВОДАТА
Топлината е еден вид молекуларна 1.3.1. ТЕМПЕРАТУРА НА ВОЗДУХОТ

енергија што се пренесува со трепе-
рење од една на друга молекула.
Топлотната состојба на некое тело прет- Загревањето на воздухот најмногу се
ставува температура на тоа тело. Темпе- врши од загреаната почва со:
ратурата има квалитативна вредност и - молекуларно спроведување на
се изразува во степени (о) според ска- топлината од честичка до честич-
лите Целзиус, Келвин и Фаренхајт. Кај ка од површината на почвата до
нас се изразува во степени Целзиусови приземниот воздух;
(оС).
- поминување на темните бранови
о
С о
К о
F од радијацијата на почвата при
нејзино ладење;
0 273 32
- струење на воздушните маси;
- турбулентно движење на воздуш-
ните маси.
Воздухот прима различно количество
топлина од радијацијата на почвата,
што значи различно се загрева. Колку
ќе се загрее зависи од:
- должината на денот и ноќта;
- годишното време;
- релјефот;
- географската широчина;
- надморската височина;
- облачноста и др.
Од погоре кажаното, температурата на
воздухот, во најголем дел, зависи од
промените на топлотната состојба на
почвата, во текот на денот и ноќта.
Температурата на воздухот
се мери на 2 m височина над
почвата, во специјална метео-
Слика бр. 9: Сооднос на степени − ролошка куќичка, притоа, термометри-
Целзиусови, Фаренхајтови и Келвинови те се заштитени од директната сонче-
ва светлина, но сепак се изложени на
слободните воздушни струења што се
чувствуваат и во внатрешноста на мете-
оролошката куќичка.
стигнати само еднаш во текот на 24 часа.
ДЕФИНИЦИЈА Промената на темпера-
Тоа е највисоката максимална и нај-
турата на воздухот, во
ниската минимална температура на
текот на 24 часа, се наре- воздухот.
кува дневен од на темпе-
ратурата на воздухот и Инструменти што се користат за мерење
на температурата на воздухот се:
зависи од инсолацијата и
радијацијата. - обичен живин термометар (сув и
влажен);
- максимален живин термометар;
Па така, во текот на денот, најниска тем- - минимален алкохолен термометар;

пература се забележува во моментите
- термограф.
пред изгревот на сонцето, а тоа се сов-
паѓа со времето кога и температурата на
почвата е најниска.
Дневната амплитуда на
ДЕФИНИЦИЈА
температурата на возду- Почвата како порозно тело апсорбира

хот претставува разлика (впива) различни материи, а меѓу нив и
помеѓу максималната и големи количества топлина. Како резул-
минималната темпера- тат на тоа, се загрева не само површин-
тура во текот на 24 часа. скиот дел, туку и подлабоките слоеви и
воздушниот дел над површината.
Сончевите зраци што стигнуваат до
површината на почвата, не се претво-
Температурата на воздухот нерамно- раат целосно во топлотна енергија. Нај-
мерно опаѓа со зголемување на над- голем дел од нив, по пат на рефлексија
морската височина. се враќаат назад, во атмосферата.
Опаѓањето на температурата на секои Оној дел што нема да се рефлектира,
100 m височина со одредена вредност, почвата го апсорбира, но не го претво-
се нарекува вертикален температурен ра целосно во топлина туку:
градиент.
- еден дел се губи со радијација;
Во одредени временски состојби, се
случува температурата на воздухот да - друг дел се користи за загревање
се зголемува со височината. Оваа на воздухот;
појава на температурата се нарекува
- трет дел се троши за испарување
инвер-зија. Се случува најчесто во
на водата од почвата, водните
зима, при временска состојба на висок
површини и од растенијата;
воздушен притисок.
- топлина се троши и за создавање
Во метеорологијата постојат екстремни
на конвективни воздушни струи,
температури на воздухот.
при што се претвора во механич-
Под екстремни температури се подраз- ка енергија;
бираат двете температури што се по-
- она количество што ќе остане, се нот. Загревањето е најмало во утрин-
користи за загревање на почвата. ските часови на денот, најголемо око-
лу пладне или неколку часа потоа, при
што настапува процес на ладење кој е
најизразен во периодот кога нема сон-
чево зрачење и има зголемена радија-
ција, а тоа е во текот на ноќта.
Ладењето на почвата, исто така, започ-
нува од површинските кон подлабоки-
те слоеви (види сл. бр. 11).
Сите почви не се загреваат подеднакво.
Најмногу се загреваат оние почви што
имаат потемна боја и рапава површина.
Темната боја ги привлекува сончевите
зраци, а рапавата површина го намалу-
ва одбивањето на сончевите зраци.
Слика бр. 10: Користење на Сончевата Според тоа, на површината на Земја-
топлина та се јавуваат температурни колебања
кои можат да бидат карактеристични за
еден ден, месец или на годишно ниво.
Загревањето на почвената површина На поголеми длабочини, колебањата се
се одвива правопропорционално со помали.
движењето на Сонцето во текот на де-
Слика бр. 11: Загревање и ладење на

почвата во текот на денот
Брзината на загревањето и ладењето на во земјоделското производство. Тие се
почвата зависи од нејзината спровод- користат за одредување на термини за
ливост на топлина. почетокот на земјоделските работи за:
- пролетна сеидба на отворен
простор;
Под топлоспроводливост се подраз-
бира способноста за пренесување на - расадување на пролетните окоп-
топлината од честичка на честичка од ни и градинарски култури;
една до друга молекула.
- работи во затворено пластеничко
или оранжериско производство.
Почвата е трофазен систем, што значи
дека е составена од: цврста, течна и га-
За потребите на земјоделското произ-
совита фаза. Во цврстата фаза најбрзо
водство, најмногу користат температу-
се спроведува топлината, нешто посла-
рите до 50 cm длабочина, а тоа е слојот
бо во течната фаза, додека во гасови-
од почвата каде што се наоѓа најголе-
тата фаза (воздухот) има незначителна
миот дел од кореновиот систем на кул-
топлоспроводливост.
турите.
Оттука, може да се заклучи дека сувите
почви се потопли од глинестите и влаж-
ните почви кои се поладни. Историските податоци добиени од по-
веќегодишните мерења на геотермо-
метрите, служат за агроклиматски ре-
Температурата на почвата е значајна, онирања на културите, воведување на
како за метеорологијата така и за агро- нови видови култури и сл.
метеорологијата и воопшто, за земјо-
делството.
Температурата на почвата се мери со

почвени термометри кои се викаат гео- Физичките особини на водената маса се
термометри. разликуваат од оние на почвата. Затоа,
загревањето на водата е различно од
При нормални метеоролошки услови,
загревањето на почвата.
во текот на летото, највисока темпера-
тура покажува најплиткиот термометар, Сончевите зраци паѓаат на површина-
на 2 cm, додека со зголемување на дла- та на водата. Најголем дел од нив се
бочината, температурата опаѓа. одбиваат (рефлектираат) и се враќаат
во атмосферата. Рефлексијата на Сон-
Во зимскиот период, најниска темпера-
чевите зраци од водната површина е
тура е онаа на длабочина од 2 cm, а со
многу поголема во споредба со онаа од
зголемување на длабочината се зголе-
почвата.
мува температурата и е највисока на 100
cm. Оние зраци што не се рефлектираат, на-
влегуваат длабоко во водената маса. Со
самото навлегување, Сончевите зраци
Измерените и обработени температу- се апсорбираат во водата и таа се за-
ри на почвата, наоѓаат голема примена грева.
Со зголемување на длабочината, се на- Морската (солена) вода, поради прису-
малува јачината на зраците и загре- ството на солта, се загрева и се лади на
вањето е помало, а на крај, Сончевите сосема друг начин.
зраци немаат никакво топлотно влија-
Сончевите зраци што паѓаат на површи-
ние врз длабоките слоеви.
ната, се апсорбираат и отпочнуваат да ја
загреваат морската површина. Со загре-
вањето на водата, отпочнува и процесот
на испарување. Солта не испарува, гус-
тината на водата станува поголема, во-
дата станува потешка и така потонува во
подлабоките слоеви.
Потонувањето трае сѐ до оној момент
кога згуснатиот слој од водата не стигне
до слојот вода што има иста густина, но
пониска температура.
Истовремено, како што потонува повр-
шинскиот слој, така на површината се
подига полесен (со помала содржина на
сол) и поладен слој од вода, па така це-
лиот процес се повторува непрекинато.
Со заоѓањето на Сонцето, се случуваат
Слика бр. 12: Навлегување на Сончевите обратни процеси и настанува ладење
зраци во водата на водената маса, сѐ до оној момент
кога тоа повторно изгрева.
Дел од апсорбираната топлина се троши

за површинско испарување на водата,
што придонесува за намалување на загре-
вањето на водата во површинскиот слој.
Водата има поголема специфична густи-
на во споредба со копното, па така поле-
ка и помалку се загрева и полека и по-
малку се лади.
Начинот на загревање и ладење на во-
дата е различен кај „слатките“ (реки и
езера) и „солените“ (морски) води.
Загревањето на водата оди на тој на-
чин што топлината се пренесува од
честичка на честичка, од површината
кон подлабоките слоеви.
Предавањето на топлината се одвива
доста бавно, па така, во текот на денот, Слика бр. 13: Загревање и ладење на
се јавуваат промени на температурата морската вода
само до длабочина од 40 cm.
Мерењето на температурата на водата се Инструмент за мерење на температура-
врши на крајбрежните и бродските ста- та на водата е живиниот термометар со
ници. Во континенталниот дел од земја- долна граница на мерење до -5 оС, смес-
та, мерењата на температурата на водата тен во метален оклоп со комора, за да
се вршат само на оние метеоролошки се заштити од механички оштетувања
станици што се наоѓаат покрај езера, по- во текот на мерењето и да се зачува
големи реки, или пак, на хидролошките вредноста на измерената температура
станици каде што покрај водостојот се од соодветната длабочина.
мери и температурата на водата.
Слика бр. 14: Термометар за вода
Истражете што значи Real
feel/feels like (се
чувствува како) температур
а!
1.4.
ВОДАТА ВО АТМОСФЕРАТА
Водата во природата се
среќава во три агрегатни
состојби:
- цврста
- течна и
- гасовита.
Основна причина за појава
на водата во три агрегатни Слика бр. 15: Агрегатна состојба на водата во атмосферата
состојби е температурата.
На температура пониска од
0 оС, водата е во цврста, на
тем-пература повисока од
0 оС, водата е во течна и во
гасо-вита состојба.
Кога зборуваме за вода во
цврста агрегатна состојба,
од агрометеоролошки ас-
пект мислиме на: снег, слана,
сињак и сл. (види сл. бр. 15)
Водата поминува од една во
друга агрегатна состојба.
Кога водата преминува од
течна во цврста состојба,
велиме дека водата мрзне,
додека обратниот процес,
од цврста во течна состојба,
се нарекува топење.
Преминувањето на водата
од течна во гасовита состој-
ба се нарекува испарување,
а обратниот процес, од га-
совита во течна состојба, се
нарекува кондензација.
Во метеорологијата постои
и поимот сублимација, што
значи водата директно пре-
Слика бр. 16: Менување на агрегатната состојба на водата
минува од гасовита во цвр-
ста агрегатна состојба.
Количеството енергија што се троши за Како екстремни вредности кај влажнос-
преминување од една во друга агрегат- та на воздухот се јавуваат:
на состојба на водата е идентично со
- премногу сув воздух, со низок
она количество енергија што се ослобо-
процент на влага (помал од 30 %),
дува при обратен процес (на пр. испа-
што може да доведе до сушење
рување − кондензација).
на растенијата, доколку се задр-
Сите овие процеси на трансформација жи подолго време;
на водата се одвиваат во дел од атмос-
- презаситен воздух со водена па-
ферата, на површината од почвата, при-
реа, кога е оневозможено нор-
земниот слој на воздухот и во повисоките
малното дишење на растенијата,
слоеви од атмосферата. Оттука произле-
а процентот на влага се одржува
гува и интересот на агрометеорологија-
околу 100 %.
та за проучување на овие процеси.
Доколку во воздухот има преголема
Поради тие својства на водената пареа,
влажност во пролетниот период од го-
за премин од една во друга агрегатна
дината, кај земјоделските култури се
состојба, таа претставува значаен фак-
спречува нормалното отворање на цве-
тор за метеоролошките процеси што се
товите, отежнато е опрашувањето и сл.
случуваат во тропосферата, за форми-
рање на облаците и сите видови хидро- Кај житните култури, во летниот период,
метеори кои се основен услов за живот кога се во фаза на зреење, преголемата
на планетата Земја. влажност може да предизвика нецелос-
но зреење и гниење на зрното, доколку
таквата влажност на воздухот се задржи
1.4.1. ВЛАЖНОСТ НА ВОЗДУХОТ подолго време.
Високата релативна влажност на воз-
духот има значајна улога при зашти-
Водата може да испарува од слободните
та на растенијата од појава на доцни
водни површини, од почвата и од расте-
пролетни и рани есенски мразеви, кои
нијата.
предизвикуваат големи штети во земјо-
Со самиот процес на испарување, водата, делството.
во вид на водена пареа, оди во воздухот,
При висока релативна влажност на воз-
со што тој добива одредена влажност.
духот и топло време, се јавуваат и се
Влажноста на воздухот е една од нај- шират голем број болести кај
важните метеоролошки елементи за растенијата и штетници.
животот на растенијата, бидејќи учест-
При ведро и тивко време, штом ќе зај-
вува во растителните животни процеси.
де сонцето, температурата на почвата
Влажноста на воздухот се изразува во опаѓа многу брзо, притоа водената па-
проценти (%). реа кондензира и се претвора во роса.
Во тој момент се ослободува топлина
Оптималната влажност на воздухот е која нагло го намалува натамошното
различна во различни фази од развојот ла-дење на воздухот, при што се
на растенијата. избегнува појавата на слана или мраз.
Екстремните вредности на релативната Релативната влажност на воздухот
влажност можат да влијаат и негативно прет-ставува степен на заситеност на
врз развојот на растенијата. возду-хот со водена пареа.
Количеството водена пареа во возду- 1.4.2. ИСПАРУВАЊЕ НА ВОДАТА
хот е променлива големина, па затоа ОД ПОЧВАТА, РАСТЕНИЈАТА И
се јавува потреба од нејзино постојано ОД СЛОБОДНАТА ВОДЕНА
мерење. ПОВРШИНА
Влажноста на воздухот може да се изрази
како:
За метеорологијата е важно испару-
- Апсолутна влажност − претставу- вањето на водата од следниве активни
ва грамови водена пареа во 1m3 површини:
воздух.
- слободна водна површина
- Релативна влажност − претставу-
- почва и
ва степен на заситеност на возду-
хот со водена пареа. - растенија.
- Напон на водена пареа − прет- Независно на која од овие активни
ставува парцијален притисок во површини се изведува испарувањето,
mmHg. тоа претставува пренесување на воде-
ната пареа во атмосферата.
- Точка на роса − температура на
која се формира росата. Кај сите три вида активни површини ис-
парувањето е различно.
Во агрометеорологијата, најчесто се
употребува релативната влажност на Испарувањето од слободната водна
воздухот која се изразува во проценти површина е постојано и непрекинато.
(%) со вредности од 0 до 100.
Испарувањето од почвата е повремено
Кога воздухот е наполно сув, релатив- или нецелосно во различни периоди од
ната влажност е 0 %, а кога е целосно годината, во зависност од тоа дали поч-
заситен со водена пареа, влажноста е вата е засеана, неработена површина,
100 %. обработена површина или пак е затреве-
на со дива вегетација.
За мерење на релативната влажност на
воздухот се користат следниве инстру- Процесот на испарување на водата од
менти: активната површина, зависи од количе-
ството топлотна енергија и од брзината
- психрометар
на пренесувањето (ветерот) на испаре-
- хигрометар и ната вода во повисоките слоеви.
- хигрограф. Под испарување од водна површина се
подразбира количеството вода што пре-
минало во атмосферата од слободните
водни површини како што се: природ-
ните и вештачките езера, мочуриштата,
поголемите или помалите водотеци или
други водени површини.
Кај сите овие водени површини испару-
вањето се одвива непрекинато.
Испарувањето на водата од слободни-
те водни површини, за земјоделството
нема директно влијание, освен што се ство вода што може да испари
губи водата за наводнување од акуму- при одредени временски услови
лациите.
- вистинско испарување, кое прет-
ставува мерливо количество ис-
Испарувањето на водата парена вода при одредени усло-
ДЕФ.
од почвата уште се ви.

нарекува евапорација. Структурата на почвата и механичкиот
состав имаат големо влијание врз ис-
парувањето. Почвите со потежок меха-
Почвата претставува една од активните
нички состав содржат повеќе вода во
површини од кои е можно да се случи
површинскиот слој, која при одредени
испарување, а има големо значење за
услови може да испари целосно во ат-
земјоделското производство.
мосферата.
Испарувањето најмногу зависи од сте-
При обилни врнежи, песокливите поч-
пенот на влажност на почвата.
ви впиваат поголемо количество вода
Доколку почвата е презаситена со вода, во подлабоките слоеви поради голема-
испарувањето може да биде многу слич- та водопропустливост, со што можноста
но со она испарување од слободна во- да испари водата се намалува.
дна површина. Испарувањето на водата
Во зависност од структурата на почва-
од почвата зависи и од моменталната
та, испарувањето може да биде помало
влажност на воздухот, својствата на поч-
или поголемо. Кај обработените површи-
вата, нивото на подземните води и сл.
ни, испарувањето е помало. Доколку на
Се разликуваат два вида испарување: површината од почвата се формира ко-
ричка, кај нив испарувањето е најголемо.
- потенцијално испарување, кое
претставува максимално количе-
Слика бр. 17: Испарување на водата

резултат на високата кондензација на
Испарувањето на водата
ДЕФ.
водената пареа, при што предметите од
од растенијата уште се околината не се гледаат на оддалече-
нарекува транспирација. ност поголема од 1000 m, се нарекува
магла.
Маглата се обележува со знакот
(три хоризонтални црти).
Тоа е процес кој претставува количе-
ство испарена вода од површината на Таа се обележува и се категоризира спо-
листот, стеблото или другите делови од ред степенот на заматеност на атмосфе-
растението. рата, односно:
Испарувањето на водата од растенијата - густа магла е онаа кога хоризон-
зависи како од метеоролошките факто- талната видливост е помала од
ри така и од физиолошките особини на 50 m;
растението (фазите на развој, степенот
- умерена магла е онаа кога ви-
на развиеност на кореновиот систем,
дливоста е од 50 до 500 m;
лисната маса и сл.).
- слабата магла е со видливост од
Транспирацијата од површината на
500 до 1000 m;
листот од растението, најмногу се врши
преку стомите, кои едновремено прет- - ретка магла или сумаглица е кога
ставуваат и регулатор за количеството видливоста е поголема од 1 km,
испарена вода. но помала од 10 km. Се обележува
со две хоризонтални црти
Заради поврзаноста на растенијата со
почвата, честопати и испарувањето се Според својот физички состав облаците
поврзува и се изразува како испару- се слични со маглата. Се разликуваат по
вање од почвата и растенијата, појава местото каде што се формираат и големи-
која уште се нарекува евапотранспира- ната на капките од коишто се составени.
ција.
Кај облаците, капките се покрупни.
Облаците можат да бидат образувани
1.4.3. МАГЛА И ОБЛАЦИ од капки вода или од кристали на мраз.
Под поимот облак се подразбира збир
на водени капки и ситни кристали од
Најкарактеристични облици на водена
мраз кои неконтролирано се движат во
пареа во атмосферата се облаците и
различни слоеви од воздухот.
маглата.
Маглата и облаците се составени од чес- Степенот на покриеност
ДЕФ.
тички образувани во многу ситни капки

на небото со облаци се
или мразни иглички и кристали. Овие
капки можат да останат во течна состој-
нарекува облачност.
ба и при температура пониска од 0 оС.
Маглата претставува кондензирана во- Облачноста може да биде делумна или
дена пареа во приземниот слој на воз- целосна.
духот.
Се бележи во цели единици во скала од
Всушност, заматеноста на воздухот, како 0 до 10 што значи, доколку облачноста е
0, времето е ведро, без ниеден облак и
така, до облачност 10, кога целото небо
е покриено со облаци.
Облаците имаат различна боја и разли-
чен облик.
Вообичаено, облаците се делат според
надворешниот изглед, висината на која
се наоѓаат, начинот на формирање и
според физичкиот состав.
Според надворешниот изглед облаците
се делат на:
- кумулус, со купеста форма;
- стратус, со слоевита форма
(како прамени од коса) и
- цирус, со распрсната
праменесто-пердувеста форма
(долги облаци со рамен слој) Слика бр. 18: Облаци според
често придружувани со ситен надворешниот изглед и формата
дожд.
Слика бр. 19: Видови облаци во

тропосферата
Според височината на која се формира- Според тоа, постојат два вида врнежи:
ат и се наоѓаат облаците може да бидат
- врнежи формирани на површи-
(види сл. бр. 19):
ната на почвата и
- високи облаци или горен слој
- врнежи што доаѓаат од атмосфе-
(цирус, цирокумулус и циростра-
рата.
тус) во умерени подрачја се на-
оѓаат на височина од 5 до 13 km;
- среден слој (алтостратус) во уме- Врнежите се основен извор за вода во
рените подрачја се наоѓаат на површинскиот слој од почвата, а преку
височина од 2 до 7 km и неа и за растенијата.
- долен, низок слој со видовите Покрај снабдувањето со вода, врнежи-
стратокумулус и стратус (до 2 km). те имаат влијание и врз промивањето,
транспортот и растворањето на хранли-
вите материи во почвата и нивната дос-
Облаците според начинот на форми- тапност до кореновиот систем.
рање се делат на два типа:
- стабилни и
Потребите и потрошувачката на вода
- нестабилни кај различни култури е различна. Спо-
ред тоа, растенијата се делат на:
За агрометеорологијата посебно зна-
чење имаат нестабилните облаци кои - хидрофити − растенија приспо-
многу често можат да предизвикаат собени за живот во вода;
штети кај земјоделските култури.
- ксерофити − растенија што веге-
Овој тип облаци (кумулонимбуси) се тираат на суви места;
карактеристични за летниот период од
- мезофити − растенија што живе-
годината.
ат на повлажни почви и хумидна
клима;
1.4.4. АТМОСФЕРСКИ И ВРНЕЖИ - халофити − растенија што се
ФОРМИРАНИ НА ПОВРШИНАТА адаптирани да живеат на солени
НА ЗЕМЈАТА почви.
Сите облици на кондензирана и субли- Врнежите им се потребни на растенија-

мирана водена пареа во воздухот, кои та во текот на целата вегетација, во раз-
над земјината површина се јавуваат во лични количества.
течна или цврста состојба, се нарекува-
Врнежите, освен што имаат корисно
ат врнежи.
дејство за растенијата, можат да бидат
Врнежите можат да бидат образувани и штетни (преголемото количество вр-
непосредно на земјината површина, нежи од дожд ја спречува аерацијата на
на одделни предмети, или може да се почвата, го намалува опрашувањето, го
образуваат во облаците и да паднат на забавува зреењето, предизвикува поја-
површината. ва на болести и штетници и др.).
Дожд. Со кондензација на вишокот во-

дена пареа во облаците, доаѓа до фор-
мирање на ситни водени капки кои по-
доцна се згуснуваат и се зголемуваат
сѐ до оној момент кога нивниот преч-
ник ќе достигне големина од 0,12 mm.
Големите капки не можат да се одржат
во атмосферата и паѓаат на земјина-
та површина. Оваа појава се нарекува
дожд. Дождовните капки се со различна
големина.
Доколку облакот се наоѓа на поголема
височина, а под него има сув воздух, до-
аѓа до испарување на дождовните кап-
ки и дождот не стигнува до земјината
површина.
Според големината на капките и интен-
зитетот на врнежите, дождот може да
биде:
- Ситен дожд, кој претставува рам-
номерен врнеж составен од сит-
ни капки кои како да лебдат во
воздухот. Тие се нестабилни и се
Слика бр. 20: Молња и дожд
придвижуваат со секое движење
на воздухот.
- Дожд, кога капките се покрупни Дождовната вода во себе содржи рас-
и помалубројни од ситниот дожд. творени хранливи материи кои значи-
Овој дожд може да паѓа со часови телно влијаат на развитокот на расте-
или со денови, со извесни пома- нијата.
ли или поголеми прекини.
- Пороен дожд проследен со луња
Снег. Ова е атмосферски врнеж во цвр-
најчесто се врнежи од дожд кои
ста состојба, кој најчесто се јавува во
се јавуваат во летниот период,
вид на разгранети шестоаголни криста-
кога загревањето на површината
ли, или често измешани со едноставно
е најголемо, а произлегуваат од
смрзнати зрнца.
облаците од типот кумулонимбу-
си. Се обележува со знакот .
При нестабилно време проследено со
обилни врнежи, во атмосферата се јаву-
ва електрично празнење. Оваа појава
се нарекува молња и се обележува со
знакот .
тер, при што зрната имаат зголемена и
неправилна форма.
Се обележува со знакот .
Слика бр. 21: Илустрација на снегулки и

снег
Крупа. Исто така претставува атмосфер-

ски врнеж во цврста состојба, со бели
непрозрачни зрнца. Според градбата е Слика бр. 22: Град
доста слична со снегот, но се разликува
според формата.
1.4.4.2. ВРНЕЖИ ШТО СЕ
Крупата паѓа најчесто на копнениот дел,
ФОРМИРААТ НА
при температура на воздухот од околу 0
ПОВРШИНАТА НА ЗЕМЈАТА
о
С, пред снегот или заедно со него.
Се обележува со знакот .
За земјоделското производство, многу
значајни се врнежите што се формираат
Суградица. Тоа се полупровидни зрнца од на земјината површина или на предме-
замрзната вода, со кружна или куповидна тите, како и на растителната вегетација
форма и дијаметар од околу 2 до 5 mm. непосредно на почвата. Покарактерис-
тични врнежи што се формираат на
Кај народот суградицата е позната како површината на почвата се:
ситен град кој редовно паѓа заедно со
дождот.
Се обележува со знакот . Роса. Земјината површина и предметите
на неа, како извор на зрачење се разла-
дуваат до тој степен што нивната тем-
Град. Атмосферски врнеж во цврста пература ќе биде пониска од точката на
состојба, во вид на топчиња чија што роса на околниот воздух. При допир на
големина се менува и изнесува од 5 до таквиот воздух со овие предмети, кои се
50 mm во пречник, а некогаш лоши спроводници на топлотна енер-
топчињата се и поголеми. гија, доаѓа до кондензација на водената
пареа во вид на капки кои се задржу-
Градот паѓа најчесто проследен со не- ваат на површината. Ваквата појава во
време, грмотевици (молња), дожд и ве- агрометеорологијата се нарекува роса.
Се јавува најчесто во период кога има самата површина од почвата.
висок процент на релативна влажност
Во земјоделското производство прет-
на воздухот, а утринската температура е
ставува негативна појава, доколку се
пониска и нема струење на воздухот.
појави во раната есен или доцна на-
пролет, кога причинува големи штети.
Кај народот се познати како доцни про-
Росата се обележува со знакот .
летни и рани есенски мразеви.
Сланата се обележува со знакот
Смрзната роса. Ова е појава која се јаву- (види сл. бр. 23).
ва идентично како и росата, со таа раз-
Сињак. Врнеж кој се формира на повр-
лика што во меѓувреме, по формирањето
шината на листовите или вертикални-
на росата, имало поголем пад на темпе-
те рабови на предметите, во период на
ратурата за кратко време со негативни
заситеност на атмосферата со водена
вредности, при што дошло до смрзну-
пареа, при појава на густа магла. Крис-
вање на површината од растенијата.
талите на сињакот се формираат на
Се обележува со знакот . повисоките делови (додека сланата се
формира на пониските делови).
Сињакот се формира така што преладе-
Слана. Се формира при исти услови
ните ситни капки од маглата, кои оста-
како и росата, со таа разлика што темпе-
нуваат во течна состојба и на темпера-
ратурата при формирањето е негатив-
тури пониски од 0 оС, ветерот слободно
на, односно пониска од 0 оС.
ги движи низ воздухот сѐ додека не дој-
Во такви температурни услови, водената дат во допир со цврст предмет. Капките
пареа сублимира и се формираат ситни веднаш замрзнуваат и се лепат во вид
смрзнати кристали во вид на иглички, на кристали што се гледаат на дрвјата
најчесто на површината на ниската рас- или на околните предмети.
тителна вегетација и на предметите на
Слика бр. 23: Слана

1.4.4.3. БЕЛЕЖЕЊЕ И ОБРАБОТКА на културите, како и за шумарската ме-
НА ПОДАТОЦИТЕ ОД теорологија, преку проширувањето на
КОЛИЧЕСТВОТО ВРНЕЖИ шумскиот фонд, внесувањето на нови
видови и сл.
Освен годишната сума на врнежи, за
Измерените количества од сите видо- растенијата е многу важно како се рас-
ви врнежи и височината на снежната поредени врнежите во текот на годи-
покривка се забележуваат во метеоро- ната (дали во вегетацискиот период се
лошки дневник, документ кој е од трај- присутни), нивниот интензитет и сл.
на вредност за метеоролошката служба.
Во понатамошната постапка, податоци-
те се користат за изработка на анали-
зи и прогнози за резервите на вода во
почвата; за потребите на хидрологијата
како: количеството вода што го зголе-
мува нивото на речните корита или езе-
ра и резервите на вода со кои се полнат Направете проект за вр
вештачките акумулации.
нежи.
Посветете поголемо вним
ание
Врнежите може да се сметаат како един- на врнежите што предиз
вику-
ствени природни снабдувачи на вода ваат штети во земјодел
ското
на земјоделските површини. производство и имаат нега
тивно
Годишната сума на врнежи е од големо
влијание врз домашните жи
вотни.
значење за агроклиматското реонирање
1.5.
ВОЗДУШЕН ПРИТИСОК
Под поимот притисок (како физичка воздухот опаѓа, односно воздухот стану-
големина) се подразбира секоја про- ва поредок и полесен.
мена на густината и тежината на одре-
Воздушниот притисок, како и сите други
дено количество воздух (или друг гас),
метеоролошки елементи, има свој од во
под вештачко влијание од машина или
текот на денот или во текот на годината.
механичко дејствување.
Дневниот од на воздушниот притисок се
Притисокот што го прави тежината на
карактеризира со два минимума и два
воздухот на одредена површина (1 cm2)
максимума, односно, во утринските часо-
се нарекува атмосферски (воздушен)
ви околу 9 и 10 часот е постигнат први-
притисок.
от максимум, потоа опаѓа, па околу 15 и
16 часот го постигнува првиот минимум,
па повторно расте и околу 21 часот го по-
стигнува вториот максимум, а во 3 до 4
часот го постигнува вториот минимум.
Линиите што поврзуваат точки со ист воз-
душен притисок се нарекуваат изобари.
Слика бр. 24: Атмосферски притисок и

густина на воздухот
Воздушниот притисок има приближно

иста вредност во отворени и затворени
простории, доколку тие не се херметич-
ки затворени. Слика бр. 25: Изобари
Воздушниот притисок се менува со над- Атмосферскиот притисок се мери со

морската височина, односно по вер- живин барометар, метален барометар
тикала. Ова настанува поради скрату- (анероид) и барограф.
вањето на воздушниот столб од местото
со поголема надморска височина до го- Активности за дома
лемите височини.
Воздушниот притисок се намалува со Што мислите, каков е воздуш
ниот
височината и поради опаѓањето на гус- притисок во вашата училни
тината на воздухот. Со зголемување на
ца и
надвор? Образложете го ва
надморската височина, густината на шето
мислење.
1.6.
ВОЗДУШНИ СТРУЕЊА
Воздушните струења во атмосферата каде што има струење се именува и вете-

настануваат како резултат на различ- рот, на пр., северец, југо и сл.
ните температури на две соседни воз-
Во светската метеоролошка служба се
душни маси.
користат ознаките на четирите главни
Настојувањето на воздухот во слобод- правци на ветерот: исток (E), запад (W),
ниот простор да воспостави рамнотежа север (N) и југ (S).
помеѓу ваквите воздушни маси, доведу-
Со комбинирање на овие страни се до-
ва до состојба на воздушно струење.
биваат 8, 16 или, пак, 32 страни, со кои
се карактеризира насоката на ветерот.
Слика бр. 26: Судир на две воздушни маси

Движењето на воздушните маси во при-
ближно хоризонтален правец, кај наро-
дот е познат како ветер.
Доколку движењето на воздушните маси
е интензивно, а воздухот се движи брзо,
таа состојба се нарекува луња.
Слика бр. 27: Правец на ветерот
Ветерот претставува метеоролошки
елемент кој има векторска големина. За
да се претстави целосно, потребни се 3 Брзината на ветерот може да се измери.
елементи:
- правец
- насока и
- интензитет
Правецот и насоката во практиката се
поврзуваат. Правецот на ветерот се опре-
делува според страните на светот од каде Слика бр. 28: Брзина на ветерот според
што се појавува, односно од каде што има поставеноста на знаменцата
струење. Честопати, според страната од
Под брзина на ветерот се подразбира, 1.6.1. ЗНАЧЕЊЕ НА ВОЗДУШНИТЕ
поминат пат на една воздушна маса за СТРУЕЊА ЗА ЗЕМЈОДЕЛСТВОТО
единица време. Кај нас се изразува во И МЕРКИ ЗА ЗАШТИТА ОД ВЕТЕР
m/s или km/h.
Под јачина на ветерот се подразбира
силата со која тој дејствува на одделни Ветерот има големо влијание за земјодел-
предмети во природата. Се изразува во ското производство.
степени од Бофоровата скала. Влијанието на ветерот во земјоделското
Доколку брзината на ветерот е помала производство може да бите позитивно
од 0,3 m/s, се забележува како тишина. и негативно.
Измерените и запишаните вредности на

параметрите од ветерот, како што се брзи- Позитивното влијание се состои во оп-
ната и правецот, се претставуваат на еден рашување и оплодување на цветовите
најпрегледен начин од каде што се гле- од растенијата, преку пренесување на
да насоката и брзината. Самиот графички поленовиот прав од еден до друг цвет,
приказ се нарекува Роза на ветерот. со помош на пролетниот ветер.
Во пролетниот период, по топењето на
снегот и зголемената влажност на поч-
вата, појавата на ветер придонесува за
зголемено испарување од почвата (ева-
порација) и создавање услови за обно-
вување на пролетната вегетација, како
и нормални услови за отпочнување на
работи околу подготовката на површи-
ните за пролетна сеидба.
Ветерот има влијание и врз процесот на
формирање на росата. Слабиот ветер
го зголемува количеството роса со но-
сење на нови количества водена пареа.
Напротив, појак ветер, во ист период,
го намалува или во целост го запира
Слика бр. 29: Роза на ветерот процесот на формирање на росата, така
што не дозволува водената пареа да
стигне до површината на Земјата, а при
допир со почвата и растителниот свет
да се олади и да се формира роса.
Ветерот може да биде позитивен, во
подрачја каде што е застапен со по-
голема јачина и брзина (не помала од 6
до 8 m/s) така што овие две компонен-
ти можат да се употребат како погонско
средство за придвижување на мелници,
пумпи за вадење вода, ветерници и сл.
Негативното влијание на ветерот врз
земјоделските култури може да биде ди- Зачестените и силни ветрови за кратко
ректно и индиректно. време придонесуваат за нагло губење
на влагата од листовите и од стеблото,
Директното влијание се јавува како ре-
а продолженото дејство на таквиот ве-
зултат на големиот притисок на ветерот
тер доведува и до губење на влагата во
врз површината на растенијата и при-
почвата, со што не се исклучува и мож-
чинувањето на штети, како на пр., кр-
носта од намалување на приносите или
шење, полегнување, корнење и сл.
пак целосно уништување на посевите.
Силните ветрови во текот на зима-
За да се заштити земјоделското производ-
та придонесуваат за пренесување на
ство од негативното влијание на ветерот,
снежните врнежи од едно на друго мес-
се преземаат одредени мерки.
то, формирање на наноси на пониските
места од земјоделските терени на штета Овие мерки можат да бидат превентив-
на другите терени, кои остануваат без ни или пак, потрајни, со подигање на
снежна покривка и кои се оставени на ветрозаштитни појаси низ земјодел-
негативното влијание на минималните ските парцели.
температури во зимскиот период.
Сепак, најголемо оштетување кај земјодел- Како превентивни мерки
ските култури прават силните луњави можеме да ги издвоиме:
ветрови во летниот период, во фаза на
интензивна вегетација кај растенијата.
- правилен избор на култури-
Овие штети се од типот на кршење, по- те и правилен распоред на са-
легнување, па и целосно корнење, што дење и расадување;
доаѓа како резултат од целосна покри-
- при садење на овошки и ви-
еност на растението со лисна маса, со
нова лоза да се избегнуваат
што допирната површина помеѓу вете-
рот и растението е поголема, а со тоа и
местата изложени на ветер;
штетата се зголемува. - распоредување на редовите
во насока на самиот ветер и др.
Штети од овој тип се забележуваат како
кај полјоделските култури, така и кај
лозаро-овоштарските.
Најдобра заштита од ветер, сепак, се
Во земјоделското производство, големи
ветрозаштитните појаси кои дејствува-
штети од сувите и топли ветрови се за-
ат пред сѐ на намалување на брзината,
бележуваат во периодот на „налевање“
а со тоа и на силината на ветерот и не-
на зрното на есенските посеви или во
говото разурнувачко дејство.
фазите на зреење.
Слика бр. 30: Ветрозаштитни појаси
Ветрозаштитниот појас има поголема
ефикасност доколку е со поголема ви-
сочина и поголема густина.
Ветрозаштитните појаси се подигаат
спротивно од најзастапениот ветер во
тоа подрачје или, пак, доколку тој не е
јасно изразен, појасите се подигнуваат
низ површината во форма на право-
аголници или квадрати.
Покрај заштитата од ветрови, ветро-

заштитните појаси го намалуваат ис-
парувањето на водата од почвата и
растенијата, а имаат влијание и врз
рамномерната распределба на снежна-
та покривка.
Заштитата од ветрови, освен со при-
родни појаси, може да се направи и на
вештачки начин, како што се ограда од
трска или пак, ограда од дрвени штици.
Прочитајте нешто повеќе

за
торнадо, ураган и „пијав
ица“!
Диск утирајте на час за ва
шите
сознанија.
II. НЕПОВОЛНИ
МОДУЛАРНА
ЕДИНИЦА
ВРЕМЕНСКИ СОСТОЈБИ
ЗА ЗЕМЈОДЕЛСТВОТО
Неповолните временски состојби се сите временски појави кои причи-
нуваат штети кај земјоделските култури или целосно го уништуваат ро-
дот.
Најкарактеристични временски непогоди се:
- доцни пролетни и рани есенски мразеви;
- суша;
- поплави;
- ниски минимални температури во текот на зимата;
во услови на презимување;
- зимски затоплувања;
- ледена кора;
- град и
- ерозија на почвата.
- познавање на неповолните временски појави за земјоделството и
- применување на соодветни мерки за заштита од неповолните
временски појави во земјоделството.
Содржините што ќе ги изучувате се дадени подолу:

2.1. ДОЦНИ ПРОЛЕТНИ И РАНИ ЕСЕНСКИ МРАЗЕВИ
2.2. СУША, ПОПЛАВИ, ЕРОЗИЈА НА ПОЧВАТА И ГРАД
2.3. НЕПОВОЛНИ ВРЕМЕНСКИ ПОЈАВИ ВО ТЕКОТ НА ЗИМАТА
МОДУЛАРНА 2.1 ДОЦНИ ПРОЛЕТНИ И РАНИ
ЕСЕНСКИ МРАЗЕВИ
ЕДИНИЦА II
Во метеорологијата, и воопшто под поимот мраз се подраз-
бира опаѓање на температурата на воздухот под 0 оС.
Во подрачјата на умерениот појас, појавата на мраз е
МРАЗ: опаѓање на температура- нормална појава за студените периоди од годината (во
та на воздухот под 0оС. зима и во еден дел од пролетта и есента).
СУША: една од најштетните
појави за земјоделството, која, За земјоделците значајни се мразевите што се јавуваат
во некои делови од Земјината на почетокот или на завршувањето на студениот период.
топка, го загрозува нормал- Тоа е периодот на рана есен и доцна пролет.
ниот живот на населението, а
предизвикува штети и во други- Овој период е критичен за земјоделското производство,
те стопанства. бидејќи најголемиот дел од штетите, а и најголемите ште-
ПОПЛАВИ: се случуваат со ти, се предизвикуваат од овие мразеви.
излевање на водотеците, како
резултат на преголемото коли- Најчесто, штети предизвикуваат доцните пролетни мра-
чество вода што пристигнува зеви (особено кај овошните култури и виновата лоза).
до нив од сливното подрачје,
Овие мразеви, колку подоцна се јавуваат толку поголеми
и поплави како резултат на
наглото подигање на нивото на штети предизвикуваат.
подземните води во низинските
подрачја и неизградениот сис- Според многугодишните набљудувања и анализи од
тем за одводнување на вишокот метеоролошката служба, просечен датум на појава на
води. пролетен мраз во Скопје е 9-ти април, во Битола 12-ти
ЕРОЗИЈА КАЈ ПОЧВИ: од пренос- април, во Гевгелија е 20-ти март и сл.
ната сила на водата и ветерот.
Есенските мразеви кај нас предизвикуваат помали ште-
ГРАД: еден од најголемите при-
чинители на штети во земјодел- ти затоа што едногодишните култури во тој период се во
ството, затоа што се јавува во фазата на завршување на вегетацијата, додека виновата
периодот на вегетација на рас- лоза и овошките се наоѓаат во фазата на зреење (кога
тенијата, кога тие изобилуваат издржуваат пониски температури).
со лисната маса.
ЈАКИ ЗИМСКИ МРАЗЕВИ: едни Според податоците од метеоролошката служба, првите
од поголемите причинители на есенски мразеви се појавуваат најчесто кон крајот на ок-
штети во земјоделското производ- томври или почетокот на ноември (во Берово, просечен
ство.
датум за појава на првите есенски мразеви е 6 октомври).
ЗИМСКИ ЗАТОПЛУВАЊА: пократ-
ки или подолги периоди во Мразевите се појавуваат поради:
текот на зимата со позитивни
температури на воздухот. - продор на леден воздух;
ЛЕДЕНА КОРА: временска не- - прекумерно ладење на воздухот во текот на ноќта;
погода која се јавува во текот
на зимата, во услови на наг- - комбинација на продор на ладен воздух и преку-
ло топење на снегот и нагло
заладување, што доведува до
мерно ладење на воздухот во текот на ноќта.
смрзнување на површинската
Кај нас, најчесто се јавуваат мразевите што се резултат на
вода.
комбинацијата на продор на ладен воздух и прекумерно
ладење на воздухот во текот на ноќта.
Според степенот на разладеност на воз- Активности за дома
духот и според височината на темпера-
турата, мразевите се делат на:
Разговарајте со некој
- слаби мразеви, со температура земјоделски производит
на воздухот од -1 до -2 оС;
ел
за влијанието на мразевит
е
- умерени мразеви, со температура врз земјоделските култур
и.
на воздухот од -2,1 до -4 оС; Побарајте да ви објаснат
кога
најчесто во нивниот реги
- силни мразеви, со температури он се
пониски од -4 оС. јавуваат доцните пролет
ни и
раните есенски мразеви.
Температурата од -2 до -4 оС предиз-
викува оштетување на цветовите и
листовите на растенијата, а пониска-
та температура предизвикува целосно
уништување на цветовите и листовите.
Колкава штета ќе предизвикаат мразе-
вите, зависи од интензитетот и време-
траењето на мразот, експозицијата на
теренот, фазата на развој на растенија-
та и сл.
2.2. СУША, ПОПЛАВИ, ЕРОЗИЈА
НА ПОЧВАТА И ГРАД
Сушата е една од најштетните појави за време, таа се спушта и во подлабоките

земјоделството, која, во некои делови од слоеви, во кој се наоѓа кореновиот сис-
Земјината топка, го загрозува нормални- тем од растенијата.
от живот на населението, а предизвику-
Недостигот на вода во почвата, директ-
ва штети и во другите стопанства.
но доведува до недостиг на вода за рас-
Од земјоделски аспект, сушата се де- тенијата, при што се јавуваат оштету-
финира како комплексна појава која се вања кај земјоделските култури поради
јавува при долготрајно отсуство на вр- таквата состојба.
нежи, проследено со високи температу-
Според годишното време кога се јавува
ри на воздухот и зголемено испарување.
(отсуство на атмосферски врнежи), су-
Во агрометеорологијата, постојат два шата може да биде:
вида суша:
 Зимска суша, кога има недоволно
- атмосферска и количество на врнежи од снег во
текот на зимата, па во почвата се
- почвена суша.
создаваат мали резерви на вода.
Под атмосферска суша се подразби-
 Пролетна суша, која се одликува
ра подолг период без врнежи од дожд,
со релативно ниски температури,
проследен со високи температури на
сув воздух и силни и суви ветро-
воздухот и ниска релативна влажност.
ви што ја сушат почвата.
Во вакви услови, доаѓа до прекумерно
испарување на водата од растенијата.  Летна суша, која се карактеризи-
Надземните делови ја губат водата, сто- ра со ниска релативна влажност
мините отвори се парализираат, стоми- на воздухот, висока температура
те остануваат отворени и доаѓа до уште и со зголемено испарување.
поинтензивно губење на водата.
 Есенска суша, која дејствува не-
Кореновиот систем не е во можност да гативно на есенската сеидба,
ја надомести изгубената вода, и доколку ’ртењето и никнењето на семе-
таквата состојба потрае подолго, расте- то. Го забавува развојот на есен-
нието се суши. ските култури и тие неподготвено
влегуваат во зимскиот период.
Почвената суша се појавува како резул-
тат на преголемо испарување на водата
од почвата (евапорација) или испару-
вање од почвата и растенијата (евапот-
ранспирација). Најефикасна мерка за
ФАКТ
Кога има атмосферска суша, во поче- заштита од суша е на-

токот се суши површинскиот слој од воднувањето.
почвата, но ако сушата потрае подолго
Како што недостигот од врнежи предиз- Поплавите предизвикуваат недостиг на
викува непогоди во земјоделското кислород на кореновиот систем од рас-
производство, така и преголемото ко- тенијата, при што растенијата умираат
личество врнежи може да има негатив- (угинуваат).
но влијание врз културите, па дури и
нивно целосно уништување.
Ерозијата кај почвите може да биде
За појава на поплавите можат да се на-
предизвикана од преносната сила на
ведат неколку фактори:
водата и ветерот.
- преголемо количество врнежи од
Доколку е предизвикана од ветерот, се
дожд;
нарекува еолска ерозија. Кај нас, еол-
- дождови проследени со луња во ската ерозија е незначителна поради
летниот период; отсуството на силни ветрови, брано-
видните терени и типот на почвата.
- снежни врнежи во текот на зима-
та и нивно нагло топење. Покарактеристична за нашите простори
е водната ерозија. Таа најчесто настану-
Поплавите најчесто се случуваат со из-
ва при поројни врнежи во суви области,
левање на водотеците, како резултат на
кои малку се покриени со природна ве-
преголемото количество вода што прис-
гетација и се наоѓаат на наклонети те-
тигнува до нив од сливното подрачје, и
рени.
поплави како резултат на наглото по-
дигање на нивото на подземните води Дождовните води, движејќи се по повр-
во низинските подрачја и неизградени- шината од почвата или по суводолици-
от систем за одводнување на вишокот те, ги носат и ги таложат почвените чес-
води. тички од едно на друго место.
Одбраната од поплави може да биде Со оваа ерозија се губи плодниот повр-
само со изградба на дренажен систем шински слој од почвата од местото од
на површината, со детална каналска каде што отпочнуваат ерозивните про-
мрежа за одвод на вишокот вода и со цеси, а ерозивниот материјал се таложи
регулирање на речните корита. во порамните делови.
Заштитата од ерозија се врши на некол- се јави и во другите делови од денот.
ку начини:
Во многу земји од светот постојат служ-
- Со терасирање на површините. би за одбрана од град (во составот на
Овој начин претставува зарамну- хидрометеоролошката служба).
вање на површините по хори-
Одбраната од град се состои од внесу-
зонталните линии на наклонет
вање на реагенс во градоносниот об-
терен, со што се одбегнува брзото
лак, кој предизвикува негово разби-
движење на водата и се намалува
вање. Реагенсот во облакот се внесува
ерозивниот процес.
со ракети или пак, со авиони.
- Со вештачко затревување. Голи-
Заштитата од град се врши и со заштит-
те површини се затревуваат, ко-
ни мрежи.
реновиот систем ги врзува поч-
вените честички, лисната маса го
намалува разорувачкото дејство
на дождовните капки.
- Со пошумување. Слично е како со Активности за дома
затревувањето, но во овој случај
се врши вештачко пошумување
на ерозивните терени. Истражете кога во вашиот
регион се појавила суша,
Градот како неповолна временска поја-
поплава и град!
ва се јавува во летниот период, најчесто
проследен со невреме (обилни врнежи
проследени со грмотевица).
Претставува еден од најголемите при-
чинители на штети во земјоделството,
затоа што се јавува во периодот на ве-
гетација на растенијата, кога тие изоби-
луваат со лисната маса.
Појавата на град најчесто е во попладнев-
ните часови од текот на денот, но може да
2.3 НЕПОВОЛНИ ВРЕМЕНСКИ ПОЈАВИ
ВО ТЕКОТ НА ЗИМАТА
Неповолните временски појави во текот Штетите во зимскиот период од јаките

на зимата можат да предизвикаат голе- мразеви настануваат со мрзнење на во-
ми штети во земјоделското производ- дата во меѓуклеточните простори, при
ство. што доаѓа до разрушување на растител-
ните ткива.
Во нив спаѓаат:
Есенските посеви обично издржуваат
- јаки зимски мразеви
доста ниски температури, но ако темпе-
- зимски затоплувања ратурата се спушти под -18 оС и така се
задржи подолго време, може да дојде
- ледена кора. до целосно уништување на посевот (се
уништува „јазолот“ на братење).
Јаките зимски мразеви се едни од пого- Овошните култури и виновата лоза

лемите причинители на штети во земјодел- може да претрпат сериозни оштетувања
ското производство. Овие штети одат до таа од јаките зимски мразеви. Така, на -17 оС
мерка што можат да доведат до целосно се оштетуваат родните окца, а на темпе-
уништување на растенијата. ратура пониска од -25 оС, се уништуваат
ластарите.
Колкава штета ќе предизвикаат, зави-
си од времетраењето и интензитетот на
мразот. Под зимски затоплувања се подразби-
Во зимскиот период, како фактор за голе- раат пократки или подолги периоди во
мината на штетите предизвикани од не- текот на зимата со позитивни темпера-
гативните температури, се јавува и снеж- тури на воздухот.
ната покривка (нејзината височина).
За да се окарактеризираат како зимско
затоплување, практиката покажува дека Активности за дома
температурите треба да бидат над 0 оС, а
максималните температури во текот на
денот да не бидат пониски од 5 оС. Зошто зимските затоплув
ања
се штетни за овошките (н
Штетите предизвикани од зимските за- а пр.,
топлувања можат да имаат големи раз- за кајсијата)?
мери, во зависност од тоа колку овие
зимски затоплувања се задржуваат над
подрачјето.
За презимување на есенските посеви,
ваквите затоплувања се најкритични
доколку се задржат над 5 дена, во усло-
ви без снежна покривка.
При вакви зимски затоплувања, овош-
ките и виновата лоза (ако потраат 8
дена) можат предвремено да потераат,
односно да се разбудат родните и лис-
ните пупки, а потоа, при нагло заладу-
вање истите да измрзнат.
Ледената кора е временска непогода
која се јавува во текот на зимата (обич-
но во средината или на крајот на зима-
та), во услови на нагло топење на снегот
и нагло заладување, што доведува до
смрзнување на површинската вода.
Штетите од ледената кора зависат од
времетраењето на оваа појава и од де-
белината на кората (мразот).
III. КЛИМА И КЛИМАТСКИ
ЕДИНИЦА
МОДУЛАРНА
ПРОМЕНИ
Ако времето претставува моментална состојба на метеоролошките еле-
менти и метеоролошките појави, тогаш климата или поднебјето прет-
ставува временска состојба добиена преку осреднување на метеоро-
лошките елементи и појави за подолг временски период.
Кои растенија ќе виреат во едно подрачје и какви животни ќе можат да
живеат на истото тоа подрачје, зависи од климата, што значи растенија-
та и животните се адаптирале на одредени климатски услови. Доколку
дојде до промена на тие услови, растенијата и животните не ќе можат
нормално да растат и да се развиваат.
Денес, светот се соочува со промени во климата. Климатските промени

кои се случуваат во последниве 20 години, се најсериозните предизви-
ци на нашата планета. Тие од корен го менуваат животот на Земјата.
Затоа е потребно на овие промени да им се посвети поголемо внимание
и да се преземаат сериозни активности за да се спречат или ублажат
климатските промени.

- објаснување на влијанието на времето и климата врз земјодел-
ското производство и
- познавање на климатски промени
3.1. КЛИМА НА АТМОСФЕРАТА И КЛИМА НА ПОЧВАТА

3.2. КЛИМАТА ВО МАКЕДОНИЈА
3.3. КЛИМАТСКИ ПРОМЕНИ
3.3.1. КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ ВО МАКЕДОНИЈА И ВО СВЕТОТ
3.3.2. ГЛОБАЛНОТО ЗАТОПЛУВАЊЕ И КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ
3.3.3. КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ И ЗЕМЈОДЕЛСКОТО ПРОИЗВОДСТВО
3.3.3.1. МЕРКИ НА АДАПТАЦИЈА НА ЗЕМЈОДЕЛСТВОТО КОН
КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ
МОДУЛАРНА 3.1. КЛИМА НА АТМОСФЕРАТА И
КЛИМА НА ПОЧВАТА
ЕДИНИЦА III
На просторот на кој се проучуваат климатските
карактеристики, како за потребите на животинскиот и
растителниот свет, така и за потребите на човекот, кли-
мата се дели на два дела и тоа:
КЛУЧНИ ПОИМИ - клима на атмосферата и
- клима на почвата.
КЛИМА НА АТМОСФЕРАТА: се
однесува на воздушниот слој од
околу 10 до 12 km (височина до
каде што се јавуваат облаците). Климата на атмосферата, всушност, се однесува на воз-
КЛИМА НА ПОЧВАТА: го прет- душниот слој од околу 10 до 12 km (височина до каде што
ставува водниот и топлотниот се јавуваат облаците).
режим на самата почва.
КЛИМАТА ВО МАКЕДОНИЈА: е под
Климата на атмосферата се дели на: макроклима, мезо-
влијание на умерено континен- клима, топоклима и микроклима.
тална и изменето медитеранска
клима.
КЛИМАТСКИ ПРОМЕНИ: доколку  Макроклима е климата што зафаќа многу голем
се случат значителни и трајни простор на одреден географски регион, во грани-
промени во одреден статистич-
ки период (од неколку декади ци со слични климатски типови. Таа може да биде
или пак до милион години). составена од поголем број микро- и мезотипови
ЕФЕКТ НА СТАКЛЕНА ГРАДИНА: на клима, кои со своите карактеристики се доста
природна појава што ја за- блиски и имаат елементи што ги поврзуваат.
грева Земјата (околу 33 оС) и е
предизвикан од стакленичките
гасови во атмосферата.
 Мезоклима е климата на локално место, ограниче-
ЗЕМЈОДЕЛСКИ АКТИВНОСТИ: за-
висат директно од климатските
на на помала територија. Таа може да биде клима
услови, па затоа, земјоделското на место со единствени карактеристики, како на
производство е силно изложе- пр., клима на некој град, климата над некое езеро
но на негативното влијание од и сл.
МЕРКИ НА АДАПТАЦИЈА НА
ЗЕМЈОДЕЛСТВОТО КОН КЛИМАТ-
СКИТЕ ПРОМЕНИ: познати под  Топоклима е климата на мало место, мал простор
терминот митигација (ублажу- кој во топографијата може да се оддели како един-
вање). ка, на пр., врв на планина, одредена падина и сл.
МЕРКИТЕ ШТО ПОМАГААТ
КОН ПРИСПОСОБУВАЊЕ НА
ЗЕМЈОДЕЛСКОТО ПРОИЗВОДСТВО
КОН НЕГАТИВНИТЕ ЕФЕКТИ ОД
 Микроклима е климата на многу мали објекти
КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ се на- (листови од растение, цвет, потоа клима на некоја
рекуваат мерки на адаптација. пештера, стаклена оранжерија и сл.).
Кога се зборува за микроклима на от- Климата, почвата и растителниот свет
ворен простор се мисли за воздушниот меѓусебно се поврзани со нераскинли-
слој до 2 m височина од површината ви врски.
од почвата, каде што промените се нај-
Климата и почвата претставуваат два
големи и најчести.
многу значајни фактори од кои зависи
растењето и развивањето на растенија-
та.
Климата на почвата има многу блиски
точки со климата на атмосферата, но се- Од својствата на почвата ќе зависи
како, има и свои специфичности, особе- ’ртењето, проникнувањето, растењето и
но во поглед на нејзиното формирање. развивањето на растенијата, а од кли-
мата пак, ќе зависи кои култури ќе се
Врз климата на почвата влијае различ-
одгледуваат на дадено подрачје.
ниот состав на почвата, растителната
вегетација, микроорганизмите во поч- Климата во целина, со сите свои еле-
вата, а тука е и влијанието на човекот менти и фактори, има огромно влијание
(преку обработка на почвата, мелиора- врз вегетацијата. Посебно влијание врз
тивни и други зафати) и сл. растењето и развивањето на растенија-
та имаат следниве основни елементи на
Климата на почвата, всушност, прет-
климата и времето: сончевото зрачење,
ставува водниот и топлотниот режим на
температурата на воздухот и почвата,
самата почва.
влажноста на воздухот и почвата, врне-
жите, снежната покривка, ветерот и др.
3.2. КЛИМАТА ВО МАКЕДОНИЈА
На Земјината површина се јавуваат по- Македонија се одликува со многу раз-

веќе климатски типови со свои каракте- лична релјефна структура, со многу
ристики. планини, котлини, долини и клисури,
кои што условуваат посебно влијание
Постојат два основни типа на клима:
на климата во одделни локалитети.
- океански (маритимен) и
На север, преку Прешевската и на југ
- континентален тип на клима. преку Вардарската Долина, забележи-
телно се чувствува умерено континен-
талната и изменето средоземноморска-
Океанскиот тип на клима се јавува над та клима.
огромните океански површини, каде што
Поради специфичните орографски ус-
околните континенти немаат никакво
лови, тие климатски влијанија се доста
влијание. Се одликуваат со високи вред-
модифицирани и во нашите подрачја се
ности на годишните температури, со мали
јавува посебна локална клима со ком-
разлики во средните месечни температу-
бинирани обележја на двете климатски
ри и со изразени температурни колебања.
влијанија.
Над морињата, каде што континентот
има одредено влијание, се јавува поттип
на клима, како на пр., средоземно-
морска, јадранска и сл. Активности за дома
Континенталната клима се јавува во Истражете ги климатскит

е
длабоката внатрешност на големите региони во Македонија.
континенти и се одликува со големи Обидете се да направите
разлики на средните месечни темпера- карта со климатски типови
тури, со големи годишни колебања на .
температурата.
Над копната каде што се чувствува влија-
нието на океаните и морињата, се јавува
поттип, како на пр., умерено континен-
тална клима, планинска клима и др.
Република Северна Македонија, со

својата географска положба на Балкан-
скиот Полуостров, е под влијание на
умерено континентална и изменето ме-
дитеранска клима.
3.3. КЛИМАТСКИ ПРОМЕНИ
Климата е еден од најважните фактори Природните фактори се резултат на

од кои зависи животот на Земјата. Таа од варијациите во Сончевото зрачење,
темел го менува животот и претставуваа вулкански ерупции, тектонски поместу-
најсериозен предизвик на планетата вање и сл.
Земја.
Човекот влијае врз промена на климата
Врз климата, големо влијание има преку различни активности и дејствија
Сончевото, Земјиното и атмосферско- што ги презема, како на пример, сечење
то зрачење, составот на атмосферата, на шумите (дефорестација) и зголему-
океанските и воздушните струења, раз- вање на обработливите површини, по-
далеченоста на копнените и морските тоа брзиот развој на стопанските гран-
ледени површини, надморската висо- ки како градежништвото, сообраќајот,
чина, големината на водните површи- земјоделството и др. при што, луѓето
ни и нивната оддалеченот од копното, овозможуваат да се зголеми концен-
составот на почвата, растителната по- трацијата на јаглерод диоксид и други-
кривка. Како многу значаен фактор кој те гасови во атмосферата. Овие гасови
влијае врз климата се јавува и човекот. предизвикуваат ефект на стаклена гра-
дина, односно се предизвикува глобал-
Климата не е статична. Таа се менува со
но затоплување.
текот на времето. Потребно е да се на-
прави разлика помеѓу климатските ва- Луѓето, исто така, придонесуваат да се
ријации и климатските промени. зголеми концентрацијата на аеросолите
во воздухот, со што се предизвикуваат
Климатски варијации се, на пример,
промени во озонската обвивка (озонска
кога две лета, едно по друго се разлику-
дупка).
ваат меѓу себе, едното лето да е суво и
многу топло, а другото посвежо и дож- Климатските промени кои се мани-
дливо. Ваквото варирање ни укажува фестираат преку глобалното затоплу-
дека има климатски промени. вање, појава на поплави или суши,
придонесуваат да се појави недостиг
Доколку се случат значителни и трајни
на чиста вода за пиење, да се намалат
промени во одреден статистички пери-
приносите и да се загрози безбедноста
од (од неколку декади или пак до мили-
на храната.
он години), тогаш зборуваме за климат-
ски промени. Исто така, климатските промени предиз-
викуваат почеста појава на природни
Факторите што предизвикуваат климат-
катастрофи како што се: големи шум-
ски промени можат да се поделат на:
ски и други пожари, урагани, поплави,
- природни и земјотреси, губење на човечки животи,
губење на животински и растителни ви-
- антропогени (човечки) фактори. дови и др.
3.3.1. КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ 3.3.2. ГЛОБАЛНОТО ЗАТОПЛУВАЊЕ
ВО МАКЕДОНИЈА И ВО СВЕТОТ И КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ
Како во светот, така и во Македонија се чув- Како што истакнавме, климатските про-
ствува влијанието на климатските промени. мени стануваат голем проблем со кој
општеството мора да се соочи. Неод-
Климатските промени (кога научно
говорниот однос кон природата, како
се докажаа) уште во 80-тите години
и нејзиното загадување, предизвикаа
предизвикаа загриженост меѓу науч-
забрзани процеси од кои произлегоа
ниците, политичарите и јавноста. Токму
многу несакани последици, меѓу кои е и
заради тоа, во 1992 година во Рио де Жа-
глобалното затоплување.
неиро се усвои Рамковна конвенција за
климатските промени. Со Конвенцијата, Стакленичките гасови придонесуваат за
се поставија многу обрски за сите земји. зголемување на ефектот на стаклената
Обврските се состоеја во изготвување и градина.
имплементација на политики за намалу-
Ефектот на стаклена градина е природ-
вање на емисии на стакленички гасови
на појава што ја загрева Земјата (околу
(озон, метан, водена пареа, јаглероден
33 оС) и е предизвикан од стакленичките
моноксид, јаглероден диоксид, азотсу-
гасови во атмосферата. Оваа природна
боксид, сулфур хексафлуорид и др.).
појава денес е засилена поради актив-
Поради недоволниот одѕив на земјите ностите на луѓето, при што во атмосфе-
кои се главни „произведувачи“ на ста- рата се ослободува зголемено количе-
кленички гасови, во 1995 година е вове- ство стакленички гасови.
ден Берлинскиот мандат, кој воспоста-
Планетата Земја е обвиткана со возду-
ви преговарачки процес за поголем
шен слој наречен атмосфера. Атмосфе-
ангажман во рамките на Конвенцијата
рата е составена од различни гасови
во периодот по 2000 година. Во 1997 го-
(азот, кислород, јаглерод диоксид, озон,
дина, се потпиша Кјото протоколот, кој
водена пареа и др.).
претставуваше важен чекор за ограни-
чување на емисиите на шесте стакле- Некои од овие гасови, како на пример
нички гасови: јаглерод диоксид (СО2), јаглерод диоксид, имаат исти својства
метан (СН4), диазот оксид (N2O), перфлу- како стаклените панели во стаклената
орокарбонати (PFCs), хидрофлуорокар- градина и не дозволуваат топлината да
бонати (HFCs) и хексафлуоридот (SF6). ја напушти планетата. Токму поради тоа,
овие гасови се наречени стакленички
Сите земји преземаат различни актив-
гасови.
ности за да се намали емисијата на ста-
кленички гасови. Еден дел од Сончевата енергија што до-
аѓа до Земјата, се апсорбира во почвата,
ВО ФОКУС: водата, растенијата и во другите живи
суштества. Оваа апсорбирана енергија
Република Северна Македонија постепено се враќа во атмосферата. До-
го има ратификувано протоколот колку има повеќе стакленички гасови
на Кјото кон Рамковната конвен- во атмосферата, таа останува „заробе-
ција на ОН за климатски промени на“ во тропосферата. Оваа појава се на-
(18.11.2004). рекува ефект на стаклена градина.
водни површини;
- изменет природен екосистем,
губење на одредени видови;
- намалена продуктивност на ко-
мерцијалните шуми и зголемен
ризик од шумски пожари;
- негативни последици врз земјодел-
ското производство (појава на
суша, топлотни бранови, намалено
количество на врнежи во летниот
период, но зголемени и обилни вр-
Слика бр. 31: Глобално затоплување − нежи во другите периоди од годи-
ефект на стаклена градина* ната, продолжена вегетација и сл.).
*https://www.solarschools.net/knowledge-bank/ - изменет рибен потенцијал;

climate-change/greenhouse-effect
- зачестеност на екстремни појави;
- последици врз здравјето на чо-
Ефектот на стаклена градина предизви- векот и сл.
кува глобално затоплување.
Просечната глобална температура во
последните 100 години се зголемила за
1 оС. Иако бројката не е голема, сепак
таа предизвикува топење на ледниците Активности за дома
и зголемување на нивото на морињата,
при што голем број животни стануваат
загрозени, се намалува нивниот број и Побарајте написи во
тие се на работ на исчезнување. електронските медиуми
за
глобалното затоплување.
Загревањето на атмосферскиот воздух и Какво е вашето мислење
на водата од океаните и морињата, до-
ведува до појава на различни комарци,
за ова прашање и што
крлежи и други штетни организми кои
препорачувате да презем
ат
ги напаѓаат земјоделските посеви и ги сите влади во светот за да
уништуваат. се спречи умирањето на
планетата Земја?
Глобалното затоплување предизвикува го-

леми промени кои се манифестираат како:
- зголемена побарувачка за вода;
- зголемен ризик од поплави;
- зголемен ризик од ерозија и вло-
шување на квалитетот на почва-
та;
- зголемен ризик од губење на
Земјоделството придонесува за најго-
3.3.3. КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ
лем дел од глобалните емисии на ме-
И ЗЕМЈОДЕЛСКОТО
тан и азотен оксид. Најголем дел од
ПРОИЗВОДСТВО
емисиите на метан се ослободуваат
преку ферментацијата во дигестивниот
тракт кај животните преживари и пре-
Земјоделските активности зависат ди-
ку одгледување на ориз. Во еден од из-
ректно од климатските услови, па затоа,
вештаите на ОН ФАО, се заклучува дека
земјоделското производство е силно домашните животни генерираат дури 18
изложено на негативното влијание од проценти од вкупните емисии на стак-
климатските промени. Во иднина, земјо- ленички гасови во атмосферата, што
делството ќе биде под сѐ поголем при- е повеќе од уделот на транспортниот
тисок за да ги задоволи потребите од сектор. Емисиите на азот оксид (N2О)
храна на растечката светска популација, потекнуваат главно од примената на
притоа користејќи ограничени и најчес- вештачки ѓубрива базирани на азот и
то веќе деградирани природни ресурси, неправилното управување со органски-
како што се почвата и водата, а сето тоа те (шталско) ѓубрива (FAO, 2017).
во услови на сѐ поизразени негативни
влијанија од климатските промени.
Климатските услови претставуваат ос-
Постојаното зголемување на концен-
новен предуслов за правилен раст и
трацијата на стакленички гасови во ат-
развој на растенијата. Сите животни
мосферата предизвикува промени во
функции кај растенијата се одвиваат
климата во светски рамки, што се очеку-
непречено, само во одредени граници
ва да има силно влијание врз агроеко-
на секој климатски фактор, зависно од
лошките и производни услови.
видот. Отстапките од оптималните вред-
Промените во искористувањето на ности на кој било климатски фактор,
земјиштето се значаен извор на емисија предизвикуваат помали или поголеми
на стакленички гасови. Сѐ поголемата нарушувања на нормалното одвивање
примена на минерални ѓубрива, одгле- на физиолошките и на биохемиските
дувањето на добиток, како и расчисту- процеси кај растенијата, што на крај не-
вањето на земјиштето од вегетативниот гативно се одразува на нивниот веге-
покривач за разни потреби, влијаат врз тативен прираст, принос, квалитетот на
нивото на стакленички гасови во ат- плодовите и врз оправданоста на нив-
мосферата, како и врз потенцијалот за ното одгледување.
складирање на јаглерод почвата и не-
Се прогнозира дека дури и најмалото
гово врзување од атмосферата.
глобално затоплување ќе има негатив-
но влијание врз квалитетот и квантите-
тот на приносите, кој дополнително ќе
Земјоделството е значаен извор на
биде намален поради честите екстрем-
стакленички гасови. Како резултат на
ни временски појави. Се смета дека ќе
активностите во интензивното земјо-
има негативно влијание и врз плод-
делско производство, доаѓа до брзо
носта на почвата, преку намалување
распаѓање на органската материја во
на содржината на органската материја
почвата и деградација на природната
и зголемениот ризик од ерозија, пора-
вегетација, што предизвикува ослобо-
ди зголемената температура и честите
дување на огромни количини јаглерод
суши, како и обилните, но краткотрајни
диоксид во атмосферата.
врнежи.
Најголемото влијание од климатските потврдува и со изготвените климатски
промени ќе биде забележано преку во- сценарија за некои култури.
дата, односно преку намалувањето на
годишните количества достапна вода
за земјоделските активности. Негативно Според сценаријата што се
влијание може да се очекува и од зго- изработени во III Национа-
лемувањето на распростирањето и ин- лен извештај за климатски
тензитет на појавување на постоечките промени – сектор Земјо-
штетници, болести и плевели, заради делство, врз основа на споредување
зголемената температура и влажност. на ефектите од примената на одредени
Земјоделските производители ќе бидат мерки на адаптација во однос на „кла-
соочени со нови предизвици за реша- сичниот начин на производство“, однос-
вање на проблемите со штетниците, но но да не се преземаат никакви мерки.
и со појавата на нови штетници (нека-
рактеристични за одредени региони).
Предвидените климатски промени ќе Мерките што беа земени за изработка
имаат влијание и врз бројот на грлата на сценаријата, беа следните:
добиток, додека локациите на сегаш-
ните агроклиматски зони, најверојат- - зголемување на длабочината на сеид-
но, ќе бидат поместени кон северната бата заради подобро искористување
географска ширина или на поголеми на влагата од почвата при процесот на
надморски височини. Негативно влија- ’ртење;
ние ќе се забележи и врз биодиверзитетот, - примена на разни техники на навод-
бидејќи синџирите на исхрана во екосис- нување и норми на наводнување и за-
темите стануваат сѐ поеднолични и во нив левање;
живеат сѐ помал број на видови и сѐ по-
малку живи организми. - промена на времето на сеидба и жетва
кај полјоделските култури;
Шумските региони во голема мера
ќе бидат опфатени со промените на - примена на УВ-мрежи за засенчување
климатските услови. Постои голема ве- во лозовите насади;
ројатност дека глобалното затоплување - промена на надморската височина на
ќе го зголеми ризикот од шумски пожа- лозовите насади и др. (заради очекува-
ри и штетници, а на подолг рок ќе има ното зголемување на просечната темпе-
влијание и врз составот на шумите и ратура на воздухот).
нивниот капацитет за производство на
стебла. Екстремните временски појави Доколку не се преземат мерки за адап-
(силни ветрови, временски непогоди, тација на земјоделското производство,
продолжени топлотни бранови и суша), во услови без наводнување на отворе-
исто така, ќе имаат влијание врз шуми- на површина би можело да се очекува
те. На долг временски рок, климатските големо намалување на приносите кај
промени можат да го загрозат капаците- некои култури, како што се: пченица-
тот на шумите за да обезбедат економ- та, пченката, сончогледот, сојата, лозо-
ски, социјални и еколошки функции. вите и овошните насади, како и појава
штетници – поместување на зоните на
Зголемената температура, ниската ре- термофилните инсекти кон поголемите
лативна влажност и ретките врнежи надморски височини и кон север и по-
негативно ќе влијаат врз приносот и раст на бројот на единките по генера-
квалитетот кај многу култури, што се ција и др.
3 3.3.3.1. МЕРКИ НА АДАПТАЦИЈА НА
3. Правилно управување (чување,
транспорт и аплицирање на нива)
4.
ЗЕМЈОДЕЛСТВОТО КОН
КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ со изметот од домашните животни со
цел да се намали емисијата на стакле-
5.
нички гасови.
4.
Мерките за намалување на последици-
Внесувањнива) е на органско ѓубриво
те од климатските промени се познати
или примена на зелено ѓубрење
под терминот митигација (ублажување).
(сидерација) со цел да се зголеми содр-
Со поимот митигација се дефинираат
жината на органска материја во почвата
сите активности на човекот со кои мо-
и да се подобрат нејзините водни фи-
жат да се намалат изворите на емисии
зички својства.
на стакленички гасови. Во земјоделско-
5.
то производство тоа би значело спро- Примена на системот на одгледу-
ведување на мерки што доведуваат до вање познат како агрошумарство,
зголемување на вегетативната покрив- на напуштени терени на кои вегетатив-
ка, подобрување на способноста на ниот покривач е деградиран. Со таа мер-
почвата за врзување на јаглерод во ор- ка, би се запреле интензивните процеси
ганска форма, како и мерки што дове- на ерозија и уништување на почвите, а
дуваат до намалување на емисиите на во исто време би се врзале големи ко-
стакленички гасови на фарма, односно: личества на СО2 од атмосферата во над-
правилно управување со изметот од до- земната и подземната вегетативна маса
машните животни, аплицирање на уме- на растенијата.
рени количества органски ѓубрива, на-
малување на употребата на минерални Мерките што помагаат кон приспособу-
ѓубрива, правилно управување со отпа- вање на земјоделското производство кон
дот, користење на биогас и сл. негативните ефекти од климатските
промени, се нарекуваат мерки на адап-
Како поважни мерки на митигација, од- тација. Затоа, во услови на сè поизразени
носно намалување на емисијата на стак- негативни ефекти од климатските про-
ленички гасови, во земјоделското про- мени, адаптацијата е најефикасна мер-ка
изводство може да се наведат следните: во земјоделското производство.
1. Затревување на повеќегодишните
насади со цел да се спречи или на-
мали ерозијата на почвите на наклоне-
Во одржливото земјоделско производ-
ство, многубројни мерки можат да при-
донесат во приспособувањето кон кли-
тите терени, да се подобри структурата матските промени, и тоа преку:
и способноста на почвата за инфилтра-  Оптимална густина на сеидбата,
ција на водата од врнежите и наводну- со што се овозможува максимал-
вањето, да се зголеми содржината на но искористување на хранливите
органска материја во почвата и др. материи и влагата од почвата од
2. Замена на класичната обработка со кои директно зависи вкупниот

редуцирана обработка на почвата принос.
со цел да се избегне превртувањето на  Усогласување на периодот на
почвата, што доведува до разрушување сеидба со прогнозите за висина-
на нејзината структура и набивање, да се та на температурата и врнежите
намали интензитетот на разложување на во текот на годината − се препо-
органска материја во почвата, да се из- рачува порана сеидба заради сѐ
бегне набивањето на почвата и др. покарактеристичните промени
во годишните времиња, при што  Употреба на УВ и заштитни мре-
доаѓа до ран почеток на вегета- жи против град, со кои земјодел-
ција и брз раст, како и рано пре- ските производители ќе се борат
цветување или долг период на против градот, сушата, високиот
цветање. интензитет на светлина и високи-
те температури.
 Длабоко садење на садниците
заради подобар развој и дист-  Намалување на директното Сон-
рибуција на кореновиот систем, чево зрачење преку третирање
начин на кој се овозможува по- на плодовите со вермикулит,
добро апсорбирање на достап- CaCO3 или каолинит, во улога на
ната вода и хранливите материи заштитна обвивка која ја рефлек-
од почвата. тира светлината и на тој начин го
редуцира штетното влијание на
 Смена на планот за вообичаената
Сончевите зраци (рефлектирање
пракса за ротирање на културите
до 90 % од штетното ултравиоле-
(плодоред) со цел најдобро да се
тово зрачење).
искористат достапните количе-
ства вода и заради подобрување  Ефикасно користење на водните
на биолошката разновидност во ресурси, преку правилна приме-
почвата. на на мерката наводнување (во
точно време со точно количество
 Одгледување на култури што
вода, во зависност од потребата
имаат помала потреба од вода
на културата).
во сушните области, односно да
се изберат култури кои еколошки  Примена на неконвенционални
одговараат на сушните подрачја, методи за штедење на вода (ко-
како што се: сирак, компир, жита- ристење на третирани отпадни
рици, градинарски култури, овош- води, рециклирање на веќе ко-
тарници и др. ристени води за наводнување и
сл.).
 Примена на мерката мулчирање,
употреба на материјали за кон-  Наводнување според потребите
зервирање на влага во почвата, на културата и според утврдени
како и други техники за намалу- анализи (земање почвени проби
вање на директните загуби на или инсталирање на инструменти
вода од почвата (евапорација) и за следење на влагата во почва-
од растенијата (транспирација). та и определување на времето и
количеството вода за залевање).
 Примена на алтернативни на-
чини на резидба кај овошките  Изградба и подобрување на сис-
и лозата (Т-систем на кроење), темите за наводнување, како и
при што со употреба на алтер- имплементирање на нови мето-
нативни начини на резидба, се ди за наводнување како што се:
овозможува поголем вегетативен микронаводнување (систем кап-
раст, овошките се помалку под- ка по капка и микроспринклери)
ложни на штетното влијание на и фертиригација (примена на
максималните температури кои ѓубриво, преку водата за навод-
предизвикуваат сончеви изгоре- нување).
ници по плодовите.
 Правилна обработка на почва- текот на вода и заштита од ветер.
та (редуцирана обработка или
 Примена на антиерозивни мерки
т.н. no–tillage обработка, контур-
за намалување на површинското
на обработка или обработка по
истекување на водата (уредување
изохипси и одгледување на рас-
на пороите, пошумување, мер-
тенијата во појаси) поради на-
ки за зголемена инфилтрација и
малена загуба (испарување) на
др.).
водата од почвата (евапорација),
намалување на плодноста на  Производство во заштитени
почвата и заштита од ерозија. простори со цел обезбедување
на стабилни и контролирани ус-
 Зголемување на содржината на
лови во текот на целата година,
органска материја во почва-
а истовремена заштита на расте-
та, преку употреба на шталско
нијата од високите надворешни
ѓубриво, зелено ѓубрење, мулчи-
температури, ветровите и доцни-
рање, затревување и др.
те пролетни мразеви.
 Заорување на жетвените остато-
 Правилно управување со па-
ци наместо нивно палење заради
сиштата.
зголемување на содржината на
органска материја во почвата.  Пристапи засновани на интегри-
рано управување со почвата и
 Употреба на органски ѓубрива за
водата.
зголемување на почвената ин-
филтрација и капацитет за задр-
жување на вода.
 Интегрирана контрола на штет-
ниците и плевелите.
 Подигање на ветрозаштитни
појаси, со цел намалување на ис-
IV. АГРОМЕТЕОРОЛОШКИ
ЕДИНИЦА
МОДУЛАРНА
БИЛТЕН
Агрометеоролошки билтен претставува „издание“ во кое се обработени
и систематизирани метеоролошките податоци (измерени и набљудува-
ни), кои се користат за секојдневно прогнозирање, потоа за размена на
податоци со други метеоролошки служби, или пак, покасно се користат
за агрометеоролошки анализи и прогнози кои се од голема важност за
земјоделското производство.
За да се изработи еден билтен, потребни се претходни пресметувања на
елементите, потребни се и многугодишните просеци, со цел да може да
се направи споредба на актуелните со историските (многугодишните)
вредности.
Оттука произлегува дека ваков агрометеоролошки билтен не може да
изработи никој освен стручна служба која располага со тој огромен број
на податоци,а тоа е хидрометеоролошката служба.
Агрометеоролошкиот билтен ги содржи следниве делови:
- Анализа на состојбата на земјоделските култури и типот на
земјоделските работи кои се изведуваат во тој период од годината.
- Среднодневни и среднодекадни температури на воздухот.
- Дневни максимални и среднодекадни максимални температури на
воздухот.
- Дневни минимални и среднодекадни минимални температури на
воздухот.
- Среднодневни и декадни вредности на релативната влажност на
воздухот.
- Среднодневни и декадни вредности на брзината на ветерот.
- Среднодневни и декадни вредности на температурата на почвата
на сите длабочини.
- Дневни минимални и среднодекадни температури на воздухот на 5
cm над почвата.

- Обработка на метеоролошките податоци

4.1. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА СРЕДНОДНЕВНИ ВРЕДНОСТИ НА
ТЕМПЕРАТУРА НА ВОЗДУХOT И ПОЧВАTA
4.1.1. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА СРЕДНОДНЕВНАТА ТЕМПЕРАТУРА НА ВОЗДУХОТ
4.1.2. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА СРЕДНОДНЕВНАТА ТЕМПЕРАТУРА НА ПОЧВАТА
4.2. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА РЕЛАТИВНА ВЛАЖНОСТ НА ВОЗДУХОТ
4.2.1. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА ДЕКАДНИ ВРЕДНОСТИ
4.2.2. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА СРЕДНОМЕСЕЧНИ ВРЕДНОСТИ
4.2.3. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА СРЕДНОГОДИШНИ ВРЕДНОСТИ
4.2.4. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА МНОГУГОДИШНИ ВРЕДНОСТИ
4.2.5. СУМИРАЊЕ НА КОЛИЧЕСТВОТО ВРНЕЖИ
4.3. АГРОМЕТЕОРОЛОШКИ АНАЛИЗИ И ПРОГНОЗИ
4.4. ФЕНОЛОГИЈА И ОБРАБОТКА НА ФЕНОЛОШКИТЕ ПОДАТОЦИ
4.5. ВРЕМЕТО И ДОМАШНИТЕ ЖИВОТНИ
МОДУЛАРНА 4.1. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА
СРЕДНОДНЕВНАТА
ЕДИНИЦА IV ТЕМПЕРАТУРА НА ВОЗДУХОТ
4.1.1. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА
ТЕМПЕРАТУРА НА ВОЗДУХОТ
ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА СРЕДНО- Пресметувањето на среднодневната температура на
ДНЕВНАТА ТЕМПЕРАТУРА НА
ВОЗДУХОТ: се врши со собирање воздухот се врши со собирање на сите измерени часовни
на сите измерени часовни вредности на температурата и добиената сума се дели со
вредности на температурата и 24 (бројот на собироците).
добиената сума се дели со 24
(бројот на собироците). Друг начин на пресметување се врши така што прочитаните
ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА СРЕДНО- вредности на сувиот термометар од психрометарот во
ДНЕВНАТА ТЕМПЕРАТУРА НА ПОЧ- трите термини (7:00, 14:00 и 21:00 часот) се забележуваат,
ВАТА: третиот термин во 21 часот а потоа, според формулата, се пресметува среднодневна
се зема само еднаш и сумата се
дели со 3 (три). температура на воздухот:
ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА РЕЛАТИВНА-
ТА ВЛАЖНОСТ НА ВОЗДУХОТ: се
определува со психрометарска
табела која е изработена за
различни надморски височини
и различни услови на влажниот
термометар . Пример: Во Скопје на 25 август 2019 година биле измерени
АГРОМЕТЕОРОЛОШКИ ПРОГНО-
следниве температури:
ЗИ: ги опфаќаат односот на
- во 7:00 часот 24 оС
културите и оние метеоролошки
елементи од кои првенствено - во 14:00 часот 38 оС
зависи нивниот развој.
ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА ДЕКАДНИ - во 21:00 часот 25,8 оС
ВРЕДНОСТИ: За потребите на
агрометеорологијата е потреб-
но a`повторно осреднување
(постапка за добивање просечна
температура) на среднодневните
температури, релативната влаж-
ност и слично, сега на декадно
ниво, тоа значи на 10 дена од
Т среднодневна = 28,4 оС
месецот, со што се комплетираат
трите декади во месецот.
ФЕНОЛОГИЈА: наука што се Како начин на проверување на вредноста на пресметаната
занимава со проучување на среднодневна температура се користи и пресметување
сезонските појави во приро- според формулата:
дата, нивните причинители и
времето кога се појавуваат тие
појави.
Или на истиот датум во Скопје биле
забележани:
Т мах. 39,5 оС ТЕМПЕРАТУРА НА ПОЧВАТА
Т мин. 18 оС
Пресметувањето на среднодневната
температура на почвата се врши на
Според формулата, среднодневната
сличен начин како и пресметувањето
температура на воздухот изнесува:
на температурата на воздухот, со таа
разлика што третиот термин во 21 часот
се зема само еднаш и сумата се дели со
3 (три).
Т среднодневна = 28,75 оС
Овде треба да истакнеме дека пресме-

тувањето на среднодневната темпера-
тура се врши исклучиво според првата
формула.
Со оглед на тоа што има температури

на седум различни длабочини, пресме-
тувањето се врши за секоја длабочина
посебно.
Температурата на почвата на длабочина
од 100 cm се мери само еднаш во текот
на 24 часа (во 14:00 часот), па таа темпе-
ратура се зема за среднодневна.
4.2. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА РЕЛАТИВНАТА
ВЛАЖНОСТ НА ВОЗДУХОТ
Пресметување на процентот на рела- Во табелата, со Т е обележана темпера-

тивната влажност на воздухот се опре- турата на воздухот измерена на сувиот
делува со психрометарска табела која е термометар, а со Т1 е обележана темпе-
изработена за различни надморски ви- ратурата на воздухот измерена на влаж-
сочини и различни услови на влажниот ниот термометар.
термометар (дали термометарот е вла-
Табелата подолу е дел од табелата за
жен или има кристали од мраз на него).
пресметување кога на ткаенината со
Постојат различни табели, за различни којашто е обвиткан резервоарот на
надморски височини и различни темпе- влажниот термометар има вода (во зим-
ратурни услови, еден дел од таква табе- ски услови може на ткаенината да се
ла е даден подолу. појави мраз, па пресметките се вршат
според друга табела).
T - T1 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 2,9 3,0
T1
-10 64 61 58 55 52 49 47 44 41 38 35 33 30 28 25 23 20 18 15
-9 66 63 60 58 55 52 49 47 44 41 39 37 34 32 30 27 25 22 20 18
-8 68 65 63 60 58 55 52 50 47 45 42 40 38 36 34 31 29 27 25 22
-7 70 67 65 62 60 57 55 53 50 48 46 44 41 39 37 35 33 31 29 27
-6 71 69 67 65 62 60 58 55 53 51 49 47 45 43 41 39 37 35 33 31

-5 73 71 69 66 64 62 60 58 56 53 51 50 48 46 44 42 40 38 36 34
-4 74 72 70 68 66 64 62 60 58 56 54 52 50 49 47 45 43 41 40 38
-3 76 74 72 70 68 66 64 62 60 58 56 55 53 51 49 48 46 44 43 41
-2 77 75 73 71 70 68 66 64 62 60 59 57 55 54 52 50 49 47 45 44
-1 78 76 75 73 71 69 67 66 64 62 61 59 57 56 54 53 51 50 48 46

0 79 77 76 74 72 71 69 67 66 64 62 61 59 58 56 55 53 52 50 49

1 80 78 77 75 74 72 70 69 67 65 64 63 61 60 58 57 55 54 53 51
2 81 79 78 76 75 73 72 70 69 67 66 64 63 62 60 59 57 56 55 53
3 82 80 79 77 76 74 73 71 70 69 67 66 65 63 62 61 59 58 57 55
4 83 81 80 78 77 76 74 73 71 70 69 67 66 65 64 62 61 60 59 57
5 83 82 81 79 78 77 75 74 72 71 70 69 67 66 65 64 63 61 60 59

6 84 83 81 80 79 78 76 75 74 72 71 70 69 68 66 65 64 63 62 61
7 85 83 82 81 80 78 77 76 75 73 72 71 70 69 68 67 65 64 63 62
8 85 84 83 82 80 79 78 77 75 74 73 72 71 70 69 68 67 66 64 63
9 86 85 83 82 81 80 79 78 76 75 74 73 72 71 70 69 68 67 66 65
10 86 85 84 83 82 81 79 78 77 76 75 74 73 72 71 70 69 68 67 66
Пресметувањето на релативната влаж-
ност е дадено во следниот пример: 4.2.1. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА ДЕКАДНИ
ВРЕДНОСТИ
Температурата на сувиот термометар (Т)

е 11,6 оС За потребите на агрометеорологијата е
потребно повторно осреднување (по-
Температурата на влажниот термометар стапка за добивање просечна темпера-
(Т1) е 8,8 оС тура) на среднодневните температури,
релативната влажност и слично, сега на
декадно ниво, тоа значи на 10 дена од
Психрометарската разлика (Т-Т1) изне- месецот, со што се комплетираат трите
сува: 11,6-8,8=2,8 оС декади во месецот. И тоа I декада од 1 до
10, II декада од 11 до 20 и III декада од 21
до 30 или 31.
Од табелата се чита вредноста така што
Осреднувањето и добивањето на декад-
се бара вредноста 2,8 во горниот хо-
на вредност се пресметува така што се
ризонтален ред и вредноста на влаж-
собираат десетте дневни вредности и се
ниот термометар во првата колона од
делат со бројот 10, со исклучок на трета-
лево (8,8 се заокружува на 9), што значи
та декада каде што се делат со 8 или 9
во првата вертикална колона се бара
во февруари, или со 11 кога во месецот
бројот 9. Точката каде што се вкрстуваат
има 31 ден.
овие две температури, ја дава релатив-
ната влажност на воздухот, а тоа е 67.
Собраните вредности од часовните ме-
СРЕДНОМЕСЕЧНИ ВРЕДНОСТИ
рења во текот на 24 часа и поделени со
бројот на собироците, ја дава средно-
дневната релативна влажност на возду- Средномесечните вредности на мете-
хот (РВВ), или: оролошките параметри како темпера-
тури, релативна влажност на воздухот,
облачност, ветер, и др., можат да се пре-
сметаат на два начина:
- со собирање на трите вредности
од среднодекадните вредности и
делење со бројот на собироците (три) и
- со собирање на сите средноднев-
ни вредности и делење на сумата со
бројот на собироците (28, 29, 30 или 31)
во зависност од тоа колку денови има
во месецот.
Пример: среднодневната релативна
влажност на воздухот изразена во % во
првата декада од јули изнесува:
01.07 02.07. 03.07. 04.07. 05.07. 06.07. 07.07. 08.07. 09.07. 10.07. Сред. декадна
42 42 45 48 48 46 42 45 47 44 45
Се собираат вредностите од релативна-
та влажност за десетте дена и се делат 4.2.4. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА
со бројот 10, а добиената вредност се СРЕДНОГОДИШНИ ВРЕДНОСТИ
забележува во табелата.
За потребите на агрометеорологијата и
4.2.3. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА науката, од податоците обработени со
СРЕДНОГОДИШНИ ВРЕДНОСТИ сите метеоролошки параметри треба
да се најде просек и на многугодишно
ниво.
Средногодишните вредности на метео- Ваквите податоци покажуваат средна
ролошките параметри се пресметуваат вредност на некој параметар за период
на два начини: од 5, 10, 20, 30 или 50 години.
- со собирање на средномесечните Пресметувањето на многугодишниот
вредности и делење на збирот со просек се врши преку собирање на ме-
бројот на собироците (12) и сечните вредности од повеќе години
(на пример 20) и се дели со бројот на
- со собирање на среднодневните
собироците (на пример 20).
вредности и делење со бројот на
собироците (365 или 366). Средните месечни вредности ја даваат
и средната многугодишна вредност.
Пример на пресметан многугодишен
Во метеорологијата и агрометеороло-
просек на температура на воздухот е
гијата уште се користат и повеќегодишни
даден во табелата подолу:
просеци кои најчесто се од по 10 години,
но должината на периодот е пресуден
за тоа колкава е точноста на добиената
вредност. Така, колку што е подолг пе-
риодот толку и точноста на податокот е
поголема.
Во практиката, најупотребувани се
многугодишните просеци со период од
30 или 40 години.
МНОГУГОДИШЕН ПРОСЕК:
2001 / 2005
Година М Е С Е Ц И Средногодишна
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII температура
2001 3,7 4,8 11,8 12,4 18,6 22,2 25,6 25,8 19,8 15,4 6,2 -4,7 13,5
2002 -2,9 6,8 10,1 12,6 18,6 23,8 25,1 22,7 17,8 12,4 7,5 4,0 13,2
2003 3,6 0,5 7,0 11,2 20,5 23,6 24,8 24,8 17,9 13,0 8,8 2,8 13,2
2004 0,7 4,7 8,8 13,2 16,0 21,6 24,3 23,5 19,7 15,4 7,6 4,8 13,4
2005 2,4 2,7 8,0 12,9 18,7 21,9 25,1 23,1 19,4 12,8 5,4 4,1 13,0
Просек за 5
3,1 3,8 9,9 12,7 18,7 22,1 25,4 24,5 19,6 14,1 5,8 -0,3 13,3
години
Многугодишните вредности за екстрем-
ните температури се разликуваат од 4.2.5. СУМИРАЊЕ НА КОЛИЧЕСТВОТО
другите и тие се претставени со датум ВРНЕЖИ
во месецот кога се појавиле, додека за
долг период во години, се пронаоѓа која
е екстремната вредност и се обележува Од сите наведени параметри што се ме-
како апсолутен максимум или апсолутен рат во метеоролошките станици, врне-
минимум, исто така со датум на појавата. жите се разликуваат по начинот на за-
бележување и начинот на понатамошна
употреба за различни агрометеоролош-
ки информации, анализи и прогнози.
Дневни суми на врнежи се количество-

то врнежи паднати во текот на еден ден.
Се собираат само како дневни суми.
Декадни суми на врнежи се количество-

то врнежи паднати во текот на една де-
када. Десетте дневни суми се собираат и
ја даваат декадната сума врнежи.
Месечни суми на врнежи се количе-

ството врнежи паднати во текот на еден
месец. Се собирање на сите дневни суми
се добива месечната сума на врнежи.
Годишна сума на врнежи се добива кога

ќе се соберат месечните суми.
Понатамошната обработка за повеќе-
годишни просечни количества врнежи е
иста како за другите метеоролошки па-
раметри, односно се собираат годишни-
те суми и се делат со бројот на годините.
4.3. АГРОМЕТЕОРОЛОШКИ
АНАЛИЗИ И ПРОГНОЗИ
Основна задача на агрометеорологија- каде што вредностите на метеоролош-

та, како научна гранка и дел од при- ките елементи се прикажуваат календар-
менетата метеорологија, е навреме- ски, најчесто, за временски период од
ното информирање на земјоделците, еден месец, агрометеоролошкиот прис-
институциите и пошироката јавност за тап се разликува во тој правец.
влијанието на временските услови врз
Растењето на растенијата „не знае“ за
земјоделските култури, најчесто, во кри-
календар, ниту неговиот развој може да
тичните периоди од развојот, со пред-
се поврзе со календар.
видувања за понатамошниот раст и
развиток на културите. Во агрометеорологијата, метеоролош-
ките елементи се анализираат сезонски
Временскиот период кој опфаќа една
или според развојните фази на култу-
анализа, може да биде една производ-
рите.
на година, една сезона или пак, одреде-
на етапа од развојот на културата. За различни анализи, се користат раз-
лични метеоролошки параметри.
Најкраток период за кој би можело да
се изработи добра и квалитетна анали- Така на пример, за сеидба се анализи-
за е периодот од 7 дена или пак, за една раат почвените температури на длабо-
декада. чина на која се изведува сеидбата, во
сушниот период се прави анализа на
За изработка на вакви кратки анализи,
паднатите количества врнежи и анали-
најчесто се користат податоците доби-
за на резервите на влага во почвата и
ени преку неделните информации од
сл.
метеоролошките станици.
Агрометеоролошката анализа е добра
Од агрометеоролошките анализи про-
доколку навремено е изработена и пра-
излегуваат и агрометеоролошките ин-
вовремено е достапна до земјоделскиот
формации кои ги предупредуваат про-
производител.
изводителите за настапувањето на
неповолните временски состојби, како Краткорочните прогнози за времето,
и за нивното негативно влијание врз кои се прават секојдневно, не можат да
културите. го предвидат развојот на земјоделските
култури.
Овие информации, преку средствата за
јавно информирање, стануваат достап- Агрометеоролошките прогнози ги оп-
ни до корисниците на најбрз начин, а сѐ фаќаат односот на културите и оние
со цел да се преземат мерки за заштита. метеоролошки елементи од кои првен-
ствено зависи нивниот развој.
Агрометеоролошката информација тре-
ба да содржи и препорака за одбрана, За изработка на вакви специјални прог-
со мерки и методи на заштита на култу- нози, пред сѐ се потребни обемни ис-
рите. тражувања и приспособувања кон на-
шите климатски услови, на методите
За разлика од метеоролошкиот пристап,
што се користат и во други земји.
Агрометеоролошките прогнози опфаќаат: - прогноза на појава на доцни про-
летни и рани есенски мразеви;
- прогноза на рокови за сеидба на
земјоделските култури; - прогноза на презимување на
есенските посеви;
- фенолошки прогнози за настапу-
вање на одредени фази кај кул- - прогноза на болести и штетници
турите; на земјоделските култури сл.
- прогноза на принос на одделни
земјоделски култури;
- прогноза на резерви на продук-
тивна (достапна) влага во почва-
та;
ВРЕМЕТО ВО СВЕТОТ
ПОН ВТО СРЕ ЧЕТ ПЕТ САБ НЕД
4.4. ФЕНОЛОГИЈА И ОБРАБОТКА НА
ФЕНОЛОШКИТЕ ПОДАТОЦИ
Фенологијата е наука што се занимава се појавуваат во ист период.

со проучување на сезонските појави
Податоците добиени од фенолошки-
во природата, нивните причинители и
те набљудувања можат да се употре-
времето кога се појавуваат тие појави.
бат како сурови и актуелни за одреден
Во агрометеорологијата, фенологијата период или обработени во различни
се дефинира како наука што се занима- области како климатологија, земјодел-
ва со проучување на фазите на развојот ство, шумарство, заштита на растенија,
на растенијата. медицина, географија и др.
Зборот фенологија потекнува од гр- Сепак, овие податоци имаат најзначај-
чките зборови fenomai, што значи се на примена во земјоделството, каде што
појавувам и logos, што значи наука. успешно се користат за планирање на
производството, реонирање на култу-
Всушност, фенологијата е наука што ја
рите, избор на видови и сл.
проучува периодичноста на појавата на
одредени фази од растот и развитокот Во нашата земја, мрежата на фенолош-
на растенијата и животните. ки станици е организирана на два на-
чина: мрежа на станици што работат во
Основна задача на фенологијата на
состав на главните метеоролошки ста-
растенијата е регистрирање на проме-
ници и мрежа на станици распоредени
ните во годишниот циклус од нивниот
во целата држава во региони каде што
развој, со забележување на времето на
нема главна метеоролошка станица, а е
појава на одредени фази на развитокот
од посебна важност за регионот.
− фенофази.
Фенолошките „објекти“ кои се набљу-
Одбраните фенофази кои се предмет
дуваат кај нас, се поделени во неколку
на набљудување, обично се каракте-
групи:
ристични и лесно воочливи, како што
се: почетокот на листење, почетокот на - Диви зелјести растенија. Во оваа
цветање или појавата на првите зрели група се опфатени одбрани ви-
плодови и сл. дови диви зелјести растенија што
се среќаваат во дворови, во ниви
Споредбените податоци од исти фе-
ораници, ледини или паркови
нофази во различни области за иста
(кокиче, подбел, шафран, глувар-
низа на години, овозможува да се вос-
че, боливач, мразовец).
постави законитост помеѓу периодич-
ниот развој кај растенијата во завис- Оваа група ја претставуваат видови што
ност од еколошките, метеоролошките и се предвесници на пролетта и на отпоч-
климатските услови. нувањето на вегетацијата во годината, но
не е исклучена и можноста истите да се
Врз основа на тие податоци може да се
појават и во текот на есента во услови на
изработат фенолошки карти, на кои со
умерено лето и топла есен. Некои од овие
линии се поврзуваат местата каде што
видови се користат и како лековити рас-
одредени фенофази на исти растенија
тенија, но има и многу кои се отровни.
Од погоре наведените диви растенија друга преработувачка индустрија (пче-
отровен е само мразовецот, но има и ница, јачмен, ’рж, овес, пченка, компир,
многу други што претставуваат објект сончоглед, шеќерна репка, памук, тутун,
на фенолошки набљудувања. соја).
- Овошки. Опфатени се овош-
ки што се користат исклучиво
- Шумски дрвја и грмушки. Опфа-
за исхрана на човекот, во свежа
тени се одбрани видови шумски
или преработена состојба (јабол-
дрвја и грмушки кои можат да
ко, круша, слива, цреша, вишна,
се сретнат во паркови, дворови,
кајсија, праска, бадем, орев, ри-
покрај водотеци, на планини со
бизла, капина, малина, калинка,
помала или поголема надморска
смоква, киви, јапонско јаболко,
височина, листопадни или игло-
маслинка).
лисни.
- Винова лоза. Опфатени се некол-
Во групата спаѓаат и некои шумски
ку вида кои се најчесто застапени
овошки кои народот ги користи за
во Македонија (мускат, кардинал,
исхрана, но, исто така, има и зачински
вранец, прокупец, смедерев-
растенија кои се среќаваат во дворови-
ка, шардоне, жилавка, ризлинг,
те или градините (див костен, багрем,
афус-али и др.
липа, топола, даб, бреза, евла, бел јасен,
бука, врба, бел и црн бор, смрека, елка, - Општи полски работи. Опфате-
јоргован, шипинка, питом бозел, трнин- ни се општите полски работи кои
ка, глог, дренка, леска, рузмарин, брест, се изведуваат во регионот, како
ловор). на пример, забележување на да-
тумите на отпочнување на сеид-
- Легуминозни и ливадски треви.
ба, косење, жетва и сл.
Опфатени се видови кои најчесто
се среќаваат како фуражни култу- - Пчели. Се забележуваат само да-
ри и се одгледуваат како фураж- тумите на првото излегување, да-
ни смеси или како чисти посеви. тумот на медење на багремот и
Истите овие видови можат да се липата.
сретнат и во дивата флора, по
меѓи, необработени и запуштени
површини, по тревници и сл. (лу- Податоците од мрежата на фенолош-
церка, црвена детелина, ежевка, ките станици претставуваат датуми на
жолт ѕвездан, рајграс, мачкина појава на одредени фази од развојот на
опашка). културите.
- Полјоделски култури. Оп-
фатени се земјоделските култури
што се одгледуваат исклучиво за
исхрана на човекот, а кои се ко-
ристат како преработки во пре-
хранбената индустрија.
Овде предмет на набљудување се и кул-
турите што се одгледуваат како индус-
триски култури, за добивање суровини
за средства за уживање, текстил или
4.5. ВРЕМЕТО И
ДОМАШНИТЕ ЖИВОТНИ
Односите помеѓу животинскиот орга- ри на воздухот. Освен температурите, на

низам и метеоролошките услови на жи- животните имаат влијание и влажноста
вотната средина ги проучува зоометео- на воздухот, врнежите, ветерот и сл.
рологијата.
Доколку има поголеми температурни
Проучувањето на домашните животни разлики помеѓу животното и надвореш-
треба да се оддели од оние животни ната средина, тоа кај него предизвику-
што живеат во природни услови. При- ва стрес, при што се намалува неговата
питомувањето на животните предизви- производност.
кува и промена на условите за живот,
Кога има зголемена температура на воз-
условите за исхрана и сместување, што
духот, ослободувањето на вишокот тем-
значи има појава на изменети услови
пература и приспособувањето кон над-
на надворешната средина.
ворешните услови се врши со длабоко
Најзначајно и најдиректно влијание дишење кое животното го прави спон-
на надворешната средина врз домаш- тано, потоа се тркалаат, лежат истегна-
ните животни има преку одржување то и сл. Зголемената влажност на возду-
на температурните услови и борбата хот и ветерот, исто така, имаат влијание
на самиот организам за одржување на врз продуктивноста на животните. Така,
телесната температура, без разлика на добитокот кој е заштитен од ветер и во
температурните колебања во надво- услови на зголемена влажност на воз-
решната средина. духот, има поголема производност од
другите, но преголемата влажност и
Најкритичен период за регулирање на
честите врнежи од дожд може да имаат
топлината на организмоте е времето
негативно влијание врз некои животни
непосредно по раѓањето на животните,
или негативно влијание врз квалитетот
особено првите неколку часа.
на производите што ги даваат.
Најосетливи на ниски температури се
Силните ветрови, во услови на ниски
пилињата и прасињата, на кои, во лад-
температури, доведуваат до губење на
ни услови, им се намалува телесната
топлината и намалување на телесна-
температура под нормалната. Во такви
та температура на животното. Во летни
услови прасињата може да умрат (иако
услови при ниска релативна влажност
кондициски изгледаат добро).
можно е заболување на дишните па-
Температурата на воздухот има влија- тишта кај животното.
ние и врз потрошувачката на храната
на животните. Така, при пониски темпе-
ратури на амбиенталниот воздух во жи-
веалиштата, животното троши повеќе
храна за да ја одржи телесната темпе-
ратура на нормално ниво.
Домашните животни повеќе се осетливи
на ниски отколку на високи температу-
ПРАКТИКУМ
ПО АГРОМЕТЕОРОЛОГИЈА
ВЕЖБА БР. 1:
ТИПОВИ НА МЕТЕОРОЛОШКИ СТАНИЦИ И ИЗБОР НА МЕСТО ЗА ПОСТАВУ-

ВАЊЕ НА МЕТЕОРОЛОШКАТА СТАНИЦИ
Место на изведување на вежбата: училница, лабораторија и метеоролошка станица.

Потребни средства и материјали: дневник (тетратка) за работа.
Типови на метеоролошки станици

Метеоролошката станица е организирана единица на метеоролошката служба, каде
што се вршат стручни и квалитетни метеоролошки мерења и набљудувања според
единствени методи утврдени со програмите на Светската метеоролошка организација.
Се формира со цел да ги задоволи потребите од таквите мерења на тој регион,
потребите на пошироката заедница, како дел од глобалниот метеоролошки систем.
Измерените и набљудувани метеоролошки елементи и појави на станицата, на те-
риторијата на нашата земја, служат за прогнозирање на времето, за меѓународна
размена на метеоролошките податоци и за проучување на атмосферата, климата и
Во зависност од тоа за каква намена се формира, метеоролошката станица може да биде:
 Главна метеоролошка станица, која врши 24-часовни мерења и набљуду-
вања и истите ги испраќа во меѓународна размена. Исто така, добиените
податоци, секојдневно, по секое мерење, ги дистрибуира до централните
хидрометеоролошки служби.
Главната метеоролошка станица може да биде:
- Висинска метеоролошка станица, лоцирана на високи планински подрачја.
Мерењата и набљудувањата на овој вид станици се врши на секои 3 часа спо-
ред официјалното државно време и тоа во: 1:00, 4:00, 7:00, 10:00, 13:00, 16:00,
19:00 и 22:00 часот, а за климатолошките истражувања во: 7:00, 14:00 и 21:00
часот по локално време, на местото каде што е лоцирана станицата.
- Обична метеоролошка (климатолошка) станица, која се формира на места
со посебни климатски карактеристики, а зафаќа помала површина, односно
помал регион. Врши само три мерења во три климатолошки термини (7:00,
14:00 и 21:00 часот).
 Специјални метеоролошки станици, кои се формираат за специјални потре-
би, односно за да вршат само одреден тип на мерења за кои постои интерес.
Такви специјални станици се:
- Дождомерна станица, која врши мерења само на паднатите количества вр-
нежи од дожд, снег и сл. Мерењата се вршат секојдневно во 7 часот и се бе-
лежат во специјален дневник.
- Агрометеоролошка станица, која се формира за потребите на
земјоделското производство и се лоцира во земјоделските парцели.
- Противградобијна станица, која се користи за одбрана од град со
лансирање на противградобијни ракети.
- Фенолошка станица, врши фенолошки мерења преку набљудување на
фази-те на развој на земјоделските култури и нивно бележење.
- Хидролошка станица за површински води, која врши мерење на водостојот,
на одредени водотеци или акумулации. Мерењата се вршат секојдневно.
- Хидролошка станица за подземни води, која врши мерења за нивото на
под-земните води, а мерењата се вршат декадно.
- Еколошка станица, која врши мерење на квалитетот на воздухот и неговата
загаденост.
 Автоматска метеоролошка станица, која самостојно (автоматски) врши ме-

рења кои автоматски го проследува до метеоролошката служба.
Слика бр. 1: Метеоролошка станица
Избор на место за поставување на метеоролошка станица
Местото каде што се поставува метеоролошката станица треба да ги исполнува

следниве услови:
- да биде репрезентативно за дадено подрачје;
- локацијата да биде на отворен простор, за да може да се регистрираат сите
струења на воздухот во секое време во текот на денот;
- да нема во близина предмети или објекти што би ја попречувале работата и
набљудувањето;
- почвата да биде карактеристична за тој регион;
- теренот каде што се подига станицата треба да биде рамен;
- површината околу и во метеоролошката станица да биде затревена;
- плацот предвиден за метеоролошката станица да не биде помал од 20 х 20 m
за главна и 9 х 6 за обична метеоролошка станица.
ЗАБЕЛЕШКА:
Штом ќе ја посетите метеоролошката станица, направете скица на
метеоролошкиот круг со распоред на инструментите.
ВЕЖБА БР. 2:
ИНСТРУМЕНТИ ЗА МЕРЕЊЕ НА СОНЧЕВОТО ЗРАЧЕЊЕ
Потребни средства и материјали: дневник (тетратка) за работа, инструменти за

мерење Сончево зрачење.
За мерење на Сончевото зрачење постојат следниве инструменти:

- актинометри, пиранометри и пирхелиометри
- дифузометри
- солариметри
- албедометри.
Актинометрите, пиранометрите и пирхелиометрите се инструменти што го

определуваат директното Сончево зрачење на тој принцип што приемната
површина на инструментот е насочена кон Сонцето, од каде што Сончевите зраци
паѓаат директно на тој приемен дел.
Слика бр. 2: Пирхелиометар
Дифузометрите се инструменти кај кои приемниот дел од инструментот е свртен во

хоризонтална положба нагоре, при што, со помош на заштитник (обрач) е исклучено
директното Сончево зрачење, така што на инструментот доаѓа исклучиво дифузното
зрачење од небото и од околните предмети.
Солариметрите се инструменти кај кои приемниот дел од инструментот е во хори-
зонтална положба која е слободно изложена на директното и дифузното зрачење
(глобално зрачење).
Слика бр. 3: Дифузометар и солариметар
Албедометрите се инструменти кај кои приемниот дел е во хоризонтална положба,

поставен на 2 m височина над почвата и е свртен кон земјината површина и кон
слободната атмосфера, при што се мери и количеството Сончево зрачење одбиено
од Земјината површина, во споредба со зрачењето од слободната атмосфера.
Слика бр. 4: Албедометар
Хелиографот се користи за определување на осончувањето (времетраење на сон-

чевиот сјај).
Со мерењето на должината на осончувањето се определува непрекинат преглед на
облачноста во одредено подрачје или место, во текот на еден ден, месец или пак,
година.
Обичниот хелиограф се состои од стаклена топка со пречник од 9,6 cm, која игра
улога на собирна леќа на која паѓаат Сончевите зраци и преку неа се фокусираат на
растојание од околу 2 cm од металната школка, каде што се поставени специјални
дијаграми − хелиограми, изработени од картон.
Слика бр. 5: Хелиограф со хелиографски ленти
Поради различното траење на осончувањето во текот на годината, постојат три типа

хелиограми: зимски куси, пролетни и есенски средни и летни долги дијаграми.
Хелиограмските дијаграми се менуваат секој ден, навечер, по заоѓањето на Сонцето.
Читањето и пресметувањето на времетраењето на Сончевиот сјај се врши со ди-
ректно читање на дијаграмот. Оние делови каде што дијаграмот е изгорен од фо-
кусираните Сончеви зраци, претставува време на траење на Сончевиот сјај, додека
деловите што не се изгорени е време кога немало осончување.
Времетраењето на осончувањето се изразува во минути и часови, а се пресметува
со собирање на сите вредности во текот на денот.
ЗАБЕЛЕШКА:
При посетата на метеоролошката станица, замолете ги да ви подарат ис-
користени хелиограмски ленти за да вежбате читање и пресметување на
податоците од хелиографските дијаграми (хелиограми).
ВЕЖБА БР. 3:
ТОПЛИНА И ТЕМПЕРАТУРА
Место на изведување на вежбата: училница, лабораторија.

Потребни средства и материјали: дневник (тетратка) за работа, огноотпорен стак-
лен сад за загревање на вода, метална лажица, решо со приклучок за струја, боена
материја (боја во зрна или калиум прерганманат).
Топлината е еден вид на молекуларна енергија. Движењето на молекулите е во

вид на треперење заради јаките кохезиони врски кои ја држат молекулата како
единка.
Оваа кохезија кај течностите е доста слаба, додека кај гасовите, речиси и да ја
нема.
Сончевите зраци што стигнуваат до земјата се трансформираат во топлотна енер-
гија. Оваа топлотна енергија се пренесува до „телата“ на три начини:
2. со кондукција − спроведување на топлотната енергија низ материјата;
3. со конвекција −движење низ воздухот и течности;
4. со зрачење – радијација.
Слика бр. 6: Пренесување на топлината
Пример 1:
1. Вклучете ја ринглата од решото (или друго грејно
тело) и оставете ја да се загрее убаво.
2. Доближете ги рацете до загреаната рингла. Таа
зрачи топлина.
Тоа е радијација.
3. На ринглата од решото (или друго грејно тело) ста-

вете огноотпорна стаклена чаша со вода.
4. Внимателно во чашата ставете неколку зрна калиум
преманганат (или некоја друга боена материја во
прав).
5. Вклучете го решото и внимавајте како ќе се движи
водата која пополека се обојува.
Тоа е конвекција.
6. Во чашата ставете метална лажичка и почекајте из-

весно време.
7. Топлината на лажичката се пренесува постепено од
делот што се наоѓа во водата која се загрева, до вр-
вот од рачката.
Тоа е кондукција.
ВЕЖБА БР. 4:
ИНСТРУМЕНТИ ЗА МЕРЕЊЕ НА ТЕМПЕРАТУРАТА НА ВОЗДУХОТ
Место на изведување на вежбата: училница, лабораторија, училишна економија и

метеоролошка станица.
Потребни средства и материјали: дневник (тетратка) за работа, инструменти за ме-
рење температура на воздухот.
Температурата на воздухот се мери на отворен простор на височина од 2 m над

површината на земјата, во метеоролошка куќичка. Таа ги штити термометрите од
врнежи и од директно Сончево зрачење.
Иако температурата се мери во метеоролошка куќичка, проветрувањето и цирку-
лацијата на околниот воздух е непрекинато и се врши преку специјални отвори
(жалузини) со кои е затворена од сите четири страни.
Отвори има и на горниот и на долниот дел од куќичката.
Метеоролошката куќичка се поставува на четири ногари од дрво или метал, така
што резервоарот со жива на сувиот термометар на кој се отчитува моменталната
температура, треба да биде на височина од 2 m.
Пристапот до куќичката е со дрвени скали.
Во метеоролошката куќичка се поставува-
ат следниве инструменти:
- термограф и хигрограф
- минимален и максимален термо-
метар
- сув и влажен термометар (заедно се
викаат психрометар).
Слика бр. 7: Метеоролошка куќичка и распоред на инструментите
За мерење на температурата најчесто се користат термометри. Термометрите можат
да бидат живини и алкохолни.
Живините термометри се користат за мерење на температури повисоки од -36 оС,
затоа што живата се згуснува на -36 оС, а замрзнува на -37 оС.
Алкохолните термометри се користат за мерење на температури помали од -36 оС,
односно за минимални температури.
Обичниот живин термометар се состои од следниве делови:
- сад со жива
- стаклена капиларна цевка
- скала со испишани степени
целзиусови
- стаклена заштитна цевка.
Слика бр. 8: Живин термометар
Максималниот термометар е живин термометар кој по градбата се разликува од

обичниот сув термометар по тоа што горниот дел од резервоарот за жива е со стес-
нето грло при што, под влијание на температурата, овозможува живата да се шири,
притоа, излегува од резервоарот во капиларот, но стеснувањето не дозволува да се
врати живата по гравитација назад во резервоарот.
Слика бр. 9: Максимален живин термометар
Се поставува во метеоролошката куќичка на специјален држач заедно со минимал-

ниот термометар, во малку закосена положба од резервоарот за жива кон телото на
термометарот.
За следното мерење, термометарот се подготвува на тој начин што се затресува
свртен со резервоарот надолу, притоа живата присилно се враќа во резервоарот.
Овој термометар се чита еднаш во текот на денот и тоа во 19 часот.
Слика бр. 10: Максимален и минимален термометар во метеоролошка куќичка
Минималниот термометар е алкохолен термометар, исполнет со чист алкохол. Ре-
зервоарот за алкохолот е во вид на виљушка со два крака, сѐ со цел да се зголеми
допирната површина со околниот воздух.
Капиларната цевка е нешто поширока од другите термометри и во неа е вметнато
метално или стаклено стапче во вид на отсечка и со неговата десна страна ја по-
кажува минималната температура која е постигната.
Овој термометар се поставува во метеоролошката куќичка во строго хоризонтална
положба.
Читањето на постигнатата температура се врши во 7 часот.
Подготовката за наредното мерење се врши во 19 часот на тој начин што се подига
термометарот од страната од каде што се наоѓа резервоарот, а потоа се чека додека
не се симне „стапчето“ до крајот на алкохолниот столб.
Слика бр. 11: Минимален термометар
Минималниот термометар се користи и за мерење на најниската температура на

воздухот во текот на ноќта на 5 или 10 cm над почвата.
Податоците од овие мерења имаат посебно значење за агрометеорологијата и
земјоделството воопшто.
Термометарот се поставува јужно од метеоролошката куќичка и на отворено место,
по можност затревено.
Слика бр. 12: Минимален термометар
Екстремните максимални температури, кога се обработуваат за понатамошна упо-

треба, се пресметуваат како средномесечни максимални температури. Тие прет-
ставуваат збир на сите максимални температури забележани во сите денови од
месецот, поделени со бројот на деновите во месецот.
Покрај оваа пресметка, се забележува и највисоката вредност во тој месец, со датум
кога се појавила таа температура.
Оваа температура се нарекува апсолутна максимална температура.
Од апсолутните вредности од сите месеци се одредува највисоката вредност, која се
нарекува апсолутен максимум на температурата за таа година.
Термографот е инструмент кој непрекинато ги бележи податоците за температура

на воздухот на термограм (специјална лента).
Составен е од три дела:
- приемен дел, составен од биметал каде што е искористена можноста на раз-
лично ширење на двата метала при исти температури,
- механички делови, кои го пренесуваат различното ширење на биметалот до
цилиндарот;
- цилиндар, во кој се наоѓа механизам за часовник што го придвижува непре-
кинато во текот на денот или седмицата и на којшто е поставена специјална-
та хартиена лента.
Бележењето на температурата се врши со перце со специјално мастило.
Слика бр. 13: Термограф
ВЕЖБА БР. 5:
ИНСТРУМЕНТИ ЗА МЕРЕЊЕ НА ТЕМПЕРАТУРАТА НА ПОЧВАТА И ВОДАТА

рење температура на почвата и водата.
Стандарден инструмент за мерење на температурата на почвата е геотермометарот.

Во Република Северна Македонија се користат различни геотермометри, но нај-
често живини коленести термометри и извлекувачки геотермометри за длабочина
поголема од 50 и 100 cm.
Температурата на почвата се мери на 7 длабочини и тоа на: 2 cm, 5 cm, 10 cm, 20 cm,
30 cm, 50 cm и 100 cm.
Геотермометарот се поставува така што во почвата, на саканата длабочина, се пос-
тавува резервоарот каде што се наоѓа живата, а горниот дел (скалата) на кој се
отчитуваат вредностите, се потпира на специјален статив поставен косо на повр-
шината над почвата.
Геотермометрите се поставуваат на јужната страна од метеоролошкиот круг, во
простор без вегетација. Местото каде што се поставуваат геотермометрите се наре-
кува геотермометарско поле.
Слика бр. 14: Поставеност на геотермометрите
Термометрите се поставуваат на растојание од 10 cm еден од друг. Од лево кон дес-
но, прво се поставува геотермометарот што ја мери најмалата длабочина од 2 cm,
а на крајната десна страна треба да се постави најголемата длабочина од 100 cm.
Геотермометрите од 50 и 100 cm се извлекувачки.
Секоја главна метеоролошка станица задолжително има геотермометарско поле.

Читањето на геотермометрите се врши трипати во текот на денот: во 7, 14 и 21 часот
по локално време, додека на поголеми длабочини од 100 cm еднаш во текот на де-
нот и тоа во 14 часот.
Од измерените температури во 7, 14 и 21 часот се пресметува среднодневна темпе-
ратура за секоја длабочина посебно според формулата:
Пример:
Ве текот на денот измерена и забележана температура на почвата на 10 cm длабо-

чина во 7 часот е 7,4 оС, во 14 часот 9,6 оС и во 21 часот 8,2 оС.
Пресметајте ја среднодневната температура.
Слика бр. 15: Геотермометарско поле
ВЕЖБА БР. 6:
ИНСТРУМЕНТИ ЗА МЕРЕЊЕ НА РЕЛАТИВНАТА ВЛАЖНОСТ НА ВОЗДУХОТ

рење релативна влажност на воздухот.
Основни инструменти што се користат за мерење на релативната влажност на воз-
духот се:
- психрометар
- хигрометар и
- хигрограф.
Психрометарот претставува конструкција од два термометра кои мора да бидат

идентични, поставени на метален статив во вертикална положба, од кои едниот е
сув, додека другиот, на делот од резервоарот за жива, е обложен со газа, за вештач-
ко навлажнување со дестилирана вода пред секое мерење.
Поради испарувањето на водата (со којашто се навлажнува термометарот), овој
термометар најчесто покажува пониска температура.
Психрометарот може да биде рачен (мобилен) со вграден аспиратор од горната
страна на инструментот.
Слика бр. 16: Рачен психрометар
Основен параметар при определување на влагата според психрометарот е разлика-
та на температурата помеѓу сувиот и влажниот термометар.
Ако разликата е поголема, релативната влажност на воздухот е помала и обратно.
Доколку температурата на двата термометри е иста, релативната влажност на воз-
духот е 100 %.
Читањето на термометрите се врши во главната метеоролошка станица на секои 3
часа, а пресметувањето на влагата се одредува по пат на психрометарски табели.
Хигрометарот е инструмент кој директно ја покажува влажноста на воздухот, а се
чита од скала избаждарена во %.
Се состои од приемен дел, кој е изработен од сноп од човечки влакна (коса), каде
што е искористена можноста на влакното да ја менува својата должина
(еластичност) при различни количества на влага во воздухот.
Слика бр. 17: Хигрометар

Оваа особина пренесена преку механички систем и стрелка, на скала ја покажува
моменталната влажност на воздухот.
Хигрометарот стои во метеоролошката куќичка кај психрометарот. Податоците се
отчитуваат на секој час.
Хигрографот е графички инструмент кој непрекинато ја бележи состојбата на рела-
тивната влажност на воздухот.
Се состои од приемен дел, кој е идентичен со оној на хигрометарот, односно од сноп
од коса. Придвижувањето на приемниот дел се пренесува преку механички систем
на елементи до цилиндарот, каде што на хигрометарска лента се бележат различ-
ните влажности со фломастерско перце (или со специјално мастило). Механизмот
за придвижување на цилиндарот се навива еднаш дневно или еднаш седмично.
Слика бр. 18: Хигрограф
Хигрографот стои во метеоролошката куќичка кај психрометарот и се отчитува во 7,
14 и 21 часот и во овие термини се удираат „маркици“, а тоа значи малку се помес-
тува перцето горе-долу со што се олеснува обработката на лентата и споредбите со
мерењата од психрометарот.
ВЕЖБА БР. 7:
ИНСТРУМЕНТИ ЗА МЕРЕЊЕ НА ИСПАРУВАЊЕТО

рење релативна влажност на воздухот.
Инструментите за мерење на испарувањето се поставуваат на јужната страна од

метеоролошкиот круг.
Гарниев испарител е инструмент за мерење на испарена вода од почвата и од рас-
тенијата (евапотранспирација).
Се состои од два цилиндра исполнети со почва и вкопани во почвата. На долниот
дел, цилиндрите имаат отвор којшто е поврзан со цевка, која го спроведува вишо-
кот на вода до посебен сад.
Испарената вода од почвата претставува вредност добиена како разлика од долие-
ната вода во цилиндрите и истечената вода собрана во посебниот сад.
Испарителот „класа А“ е поставен над површината на почвата и има можност да се
загрева и од неговите странични делови, што има влијание врз зголеменото испа-
рување.
Испарената вода се изразува во mm.
Слика бр. 19: Испарител „класа А“
ВЕЖБА БР. 8:
ИНСТРУМЕНТИ ЗА МЕРЕЊЕ НА КОЛИЧЕСТВАТА ВРНЕЖИ

рење на количествата врнежи.
Дождомер. Кај нас се користи Хелмановиот дождомер кој е изработен од поцинку-
ван или алуминиумски лим, со цилиндрична форма со височина од околу 0,5 m.
Секоја метеоролошка станица треба да има 2 дождомера за да не дојде до прекин
на мерењата доколку во терминот на мерење сѐ уште врне дожд.
Дождомерот се состои од:
- горен сад за собирање на врнежите (1);
- долен сад за собирање на врнежите (2);
- стаклен сад (мензура) за мерење на врнежите (3);
- метален држач на дождомерот;
- метален или дрвен држач за поставување на дождомерот.
Слика бр. 20: Хелманов дождомер
Мензурата е стаклен или пластичен сад со височина од 25 cm и пречник од 4,5 cm, од
надворешната страна со изгравирана или обележана специјална скала во милиметри
и десетти делови од милиметарот што одговараат 1 mm на 1 литар врнеж на 1 m2.
Мерењето на врнежите во метеоролошките станици се врши во 7 и 19 часот.
Тотализаторот е дождомер со голем сад кој служи за собирање врнежи, најчесто за

една година. Се поставува на планински или непристапни места, кои се значајни
како локалитети за климатолошките потреби.
Приемниот дел и мензурата се слични како кај дождомерот. Тотализаторот се по-
ставува на ногарки високи до 3,3 m, за да се заштити од животните.
При подготовка на садот за собирање на врнежите, во него се става точно измерено
количество моторно масло (за да не испарува дождовницата во текот на годината)
и средство против мрзнење (за да не дојде до пукање на садот).
Празнењето на тотализаторот и мерењето на количеството врнежи се врши еднаш
годишно.
Омбрографот (плувиограф) е автоматски инструмент кој непрекинато ги мери пад-

натите количества врнежи и ги забележува на плувиографска лента. Инструментот
е поставен во метеоролошкиот круг веднаш до дождомерот.
Снегомерниот линијар се користи за мерење на височината на снежната покривка

кај метеоролошките станици.
Поставен е во метеоролошкиот круг, во централниот дел, во близина на дождо-
мерите. Изработен е од дрво или од алуминиум, обележан со црно-бели линии со
широчина од 1 cm за поедноставно отчитување.
Најчесто, во станиците се поставува снегомерен линијар од 100 cm.
Читањето на височината на покривката
се врши еднаш во текот на 24 часа, во 7
часот наутро, и тоа на новопаднатиот и
вкупниот снег.
Слика бр. 21: Плувиограф и

снегомерен линијар
ВЕЖБА БР. 9:
ИНСТРУМЕНТИ ЗА МЕРЕЊЕ НА ВОЗДУШЕН ПРИТИСОК

рење воздушен притисок.
Основни инструменти за мерење на воздушен притисок се:
- живин барометар
- метален барометар-анероид и
- барограф.
Живиниот барометар се состои од:
- стаклена цевка со должина од 1 m која од едниот крај е затворена и напол-
нета со жива;
- резервоар со жива кој на долниот и на горниот крај има отвори што служат
за излегување и навлегување на воздухот;
- месингова заштитна цевка во која е сместена стаклената цевка со жива, а на
горната страна има кукачка (отвор за закачување);
- барометарска скала која е изгравирана по должината во милиметри или во
милибари;
- нониус, за читање на десеттите делови од милиметарот или милибарот;
- термометар монтиран на самиот барометар (за да се мери температурата на
барометарот).
Слика бр. 22: Живин барометар
Живиниот барометар се поставува во просторија што не се загрева и нема провев,
на северниот дел од зградата. Стои „обесен“ на 155 cm височина од подот, во строго
вертикална положба.
Металниот барометар уште се нарекува анероид.
Главниот приемен дел се состои од затворена сплескана кутија изработена од бра-
новиден лим од која целосно е извлечен воздухот. Во внатрешноста има систем од
јаки пружини (федери), кои им се спротивставуваат на силите на воздушниот при-
тисок за да не ја сплескаат металната кутија.
Промените на воздушниот притисок прават промени на притискањето на метална-
та кутија, притоа металните пружини се собираат или опуштаат. Овие промени на
пружините, преку механички систем се пренесуваат на стрелката, која на скалата,
изгравирана во милиметри или милибари го покажува воздушниот притисок.
Целиот опишан механизам е сместен во тркалезна метална кутија со стаклен дел од
предната страна на скалата.
Слика бр. 23: Принцип на работа на метален барометар

Барографот е графички инструмент кој непрекинато ги бележи сите промени во
атмосферскиот притисок, слично како мерењата на термографот и хигрографот.
Принципот на работа и приемниот дел на инструментот е ист како на металниот
барометар.
Слика бр. 24: Барограф и принцип на работа на барографот
ВЕЖБА БР. 10:
ИНСТРУМЕНТИ ЗА МЕРЕЊЕ НА ВЕТЕР
Место на изведување на вежбата: училница, лабораторија, и метеоролошка стани-

ца.
рење на ветер
Ветроказот е основен инструмент за мерење на ветерот. Тој е најкарактеристични-

от инструмент кој стои највисоко во метеоролошката станица, а со него првенстве-
но се одредува правецот на ветерот и неговата силина.
Тоа е инструмент, кој е поставен на столб со височина од 10 m, на кој се монтирани:
- држачи (фиксни) каде што се обележани страните на светот;
- насочувач на ветерот (подвижен и ротира) кој придонесува приемниот дел
од ветроказот секогаш да биде свртен кон страната од каде што се јавуваат
струењата;
- метална плочка (лесно под-
вижна) која се придвижува од
силината на ветерот;
- Бофорова скала, која е јасно
видлива од површината на ме-
теоролошкиот круг, а изгледа
како сонце со зраци.
Слика бр. 25: Ветроказ и електричен

анемометар
Правецот на ветерот се одредува според четирите главни страни на светот кои се
интернационално обележани на самиот ветроказ со големи метални букви, јасно
видливи од површината на почвата.
Силината се отчитува на ветроказот директно на Бофоровата скала, која е монти-
рана на неговиот горен дел, а подвижната плочка претставува „стрелка“, која ни ја
покажува силината.
Рачниот анемометар служи за мерење на брзината на ветерот на различни височи-

ни, но најчесто тоа се прави на 2 m височина.
Анемометарот е поставен во метеоролошкиот круг во непосредна близина на испа-
рителот „класа А“.
Слика бр. 26: Анемометар
Анемограф е инструмент кој непрекинато ги бележи правецот и брзината на вете-

рот. И кај него, приемниот дел е поставен на врвот од метеоролошката станица и е
многу сличен или ист како електричниот анемометар.
Електричниот анемограф ја бележи брзината, правецот и средната брзина на вете-
рот.
МЕРКИ ЗА ЗАШТИТА ОД МРАЗ
Место на изведување на вежбата: училница, училишна економија.

Потребни средства и материјали: дневник (тетратка) за работа, слама, лисја, најлон,
ткаенина и сл.
За да го заштити земјоделското производство од ниски температури (од мраз), чо-
векот применува мерки што се базираат на следниве принципи:
- кондензирање на топлина;
- додавање на топлина;
- мешање на воздухот.
 Заштита со кондензирање на топлина

Заштитата на земјоделските култури со кондензирање на топлина се врши преку:
 Покривање на растенијата. Најчесто и најизводливо е кај полјоделските кул-
тури, цвеќињата, младите овошни и лозови насади и градинарските култури.
Се врши покривање со отпаден материјал како на пр., слама, лисја, гранки,
тресет или како ткаенина, најлон, хартија и сл.
 Со замаглување. Заштитата се прави на тој начин што се создава вештачка
магла, при што се смалува губењето на топлина, а со тоа и опасноста од мраз.
За предизвикување на вештачка магла се користат хемиски средства кои ја
сврзуваат водената пареа од воздухот и се создава магла.
 Со зачадување. Ова е наједноставен и најприменет начин на заштита кај
земјоделските производители, бидејќи со палење на материјалот и предизви-
кување на чад се користат растителни отпадоци од земјоделското производ-
ство (лисја, слама) или отпадоци од дрво, влажни струганици, стари гуми и сл.
 Со оросување. Заштитата се состои во активирање на системот за наводну-
вање со вештачки дожд во периодот од деноноќието (рано утро), кога усло-
вите за појава на мраз се најоптимални. Одбраната се состои во тоа што во-
дата со која наводнуваме има многу повисока температура од 0 оС и со самото
оросување се спречува спуштање на температурите во површинскиот слој,
односно се одржува претходната позитивна температура. Со оросувањето се
прекинува кога температурата на воздухот ќе стане позитивна.
 Заштита со додавање на топлина
Заштитата на културите со додавање на топлина е покомплициран и поскап процес,
но е доста ефикасен.
Најчесто се користи во овоштарството и лозарството со поставување на печки во
кои се врши согорување на материјалот, а ослободената топлина ја зголемува тем-
пературата во парцелата.
 Заштита со мешање на воздухот

За заштита на земјоделските култури од мразеви е искористено правилото „кога
има ветер − нема мраз“, па затоа треба да се меша воздухот од различните слоеви
со специјални машини.
Во училишната економија заштитете ги растенијата од ниски температури (мраз) со

покривање со најлон, слама, лисја и сл.
ОБРАБОТКА НА МЕТЕОРОЛОШКИТЕ ПОДАТОЦИ
Место на изведување на вежбата: училница.

Потребни средства и материјали: дневник (тетратка) за работа, податоци од изме-
рени параметри во метеоролошка станица.
Според формулите кои пресметувајте:
- Среднодневни вредности на температурата на воздухот и почвата
- Релативна влажност на воздухот
- Декадни, средномесечни, средногодишни и многугодишни вредности
- Сумирање на количество на врнежи
- Фенолошки набљудувања
ЛИТЕРАТУРА
1. А. Ангелески и Е.Ангелеска. Агрометеорологија со климатоло-
гија. Скопје: Топер, 2006.
2. А. Ангелески. Екоклиматологија. Скопје, МОН, 2010.
3. А. Лазаревски. Климата во Македонија. Скопје: Култура,1993.
4. М. Милосављевиќ. Климатологија. Белград: Научна книга, 1982.
5. М. Милосављевиќ. Метеорологија. Белград: Научна книга, 1982.
6. М. Зиков. Климатологија. Скопје: Студиорум, 2005.
7. Сива Оторопец. Агрометеорологија. Белград: Нолит,1980.
8. Сојузен хидрометеоролошки завод. Упатство за набљудување

и мерење на главните метеоролошки станици. Белград, 1974.
9. Сојузен хидрометеоролошки завод. Упатство за фенолошки

набљудувања. Белград, 1983
10. Ангелко и Елизабета Ангелески. Фенолошки Атлас. Скопје:

Пробио, 2015
11. https://secoora.org/make_anemometer/
12. Втор двогодишен Извештај за Инвентар на стакленички гасови
http://unfccc.org.mk/content/Documents/SBUR/3%20Втор%20
БУР%20Национален%20инвентар%20на%20стакленички%20га-
сови.pdf
13. http://unfccc.org.mk/content/Sliki/Infografici/Zemjodelstvo_FINAL.
pdf
14. https://bs.atomiyme.com/sta-je-fenologija-fenoloska-opazanja/
15. http://www.pof.ues.rs.ba/Ostalo/agromet/13.%20Vrijeme%20i%20
domace%20zivotinje.pdf
СОДРЖИНА
I. МЕТЕОРОЛОШКИ ЕЛЕМЕНТИ И ПОЈАВИ ............................... 5

1.1. АТМОСФЕРА .................................................................. 7
1.1.1. ПОДЕЛБА НА АТМОСФЕРАТА
1.1.2. СОСТАВ НА АТМОСФЕРСКИОТ ВОЗДУХ
1.2. СОНЧЕВО ЗРАЧЕЊЕ ........................................................ 11
1.2.1. КОМПОНЕНТИ НА СОНЧЕВАТА ИНСОЛАЦИЈА И ЗЕМЈИНАТА
РАДИЈАЦИЈА
1.3. ТЕМПЕРАТУРА НА ВОЗДУХОТ, ПОЧВАТА И НА ВОДАТА ........... 15
1.3.1. ТЕМПЕРАТУРА НА ВОЗДУХОТ
1.4. ВОДАТА ВО АТМОСФЕРАТА .............................................. 21
1.4.1. ВЛАЖНОСТ НА ВОЗДУХОТ
1.4.2. ИСПАРУВАЊЕ НА ВОДАТА ОД ПОЧВАТА, РАСТЕНИЈАТА И ОД
СЛОБОДНАТА ВОДЕНА ПОВРШИНА
1.4.3. МАГЛА И ОБЛАЦИ
1.4.4. АТМОСФЕРСКИ И ВРНЕЖИ ФОРМИРАНИ НА ПОВРШИНАТА НА
ЗЕМЈАТА
1.4.4.2. ВРНЕЖИ ШТО СЕ ФОРМИРААТ НА ПОВРШИНАТА НА ЗЕМЈАТА
1.4.4.3. БЕЛЕЖЕЊЕ И ОБРАБОТКА НА ПОДАТОЦИТЕ ОД КОЛИЧЕСТВОТО
ВРНЕЖИ
1.5. ВОЗДУШЕН ПРИТИСОК .................................................. 32
1.6. ВОЗДУШНИ СТРУЕЊА .................................................... 33
1.6.1. ЗНАЧЕЊЕ НА ВОЗДУШНИТЕ СТРУЕЊА ЗА ЗЕМЈОДЕЛСТВОТО И
МЕРКИ ЗА ЗАШТИТА ОД ВЕТЕР
II. НЕПОВОЛНИ ВРЕМЕНСКИ СОСТОЈБИ ЗА ЗЕМЈОДЕЛСТВОТО ...... 37

2.1. ДОЦНИ ПРОЛЕТНИ И РАНИ ЕСЕНСКИ МРАЗЕВИ .................... 39
2.2. СУША, ПОПЛАВИ, ЕРОЗИЈА НА ПОЧВАТА И ГРАД ................. 41
2.3. НЕПОВОЛНИ ВРЕМЕНСКИ ПОЈАВИ ВО ТЕКОТ НА ЗИМАТА ....... 44
III. КЛИМА И КЛИМАТСКИ ПРОМЕНИ

3.1. КЛИМА НА АТМОСФЕРАТА И КЛИМА НА ПОЧВАТА ................. 49
3.2. КЛИМАТА ВО МАКЕДОНИЈА ............................................ 51
3.3. КЛИМАТСКИ ПРОМЕНИ .................................................. 52
3.3.1. КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ ВО МАКЕДОНИЈА И ВО СВЕТОТ
3.3.2. ГЛОБАЛНОТО ЗАТОПЛУВАЊЕ И КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ
3.3.3. КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ И ЗЕМЈОДЕЛСКОТО ПРОИЗВОДСТВО
3.3.3.1. МЕРКИ НА АДАПТАЦИЈА НА ЗЕМЈОДЕЛСТВОТО КОН
КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ
IV. АГРОМЕТЕОРОЛОШКИ БИЛТЕН ......................................... 61
4.1. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА СРЕДНОДНЕВНИ ВРЕДНОСТИ НА
ТЕМПЕРАТУРА НА ВОЗДУХOT И ПОЧВАTA ........................... 63
4.1.1. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА СРЕДНОДНЕВНАТА ТЕМПЕРАТУРА НА ВОЗДУХОТ
4.1.2. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА СРЕДНОДНЕВНАТА ТЕМПЕРАТУРА НА ПОЧВАТА
4.2. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА РЕЛАТИВНА ВЛАЖНОСТ НА ВОЗДУХОТ ...... 65
4.2.1. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА ДЕКАДНИ ВРЕДНОСТИ
4.2.2. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА СРЕДНОМЕСЕЧНИ ВРЕДНОСТИ
4.2.3. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА СРЕДНОГОДИШНИ ВРЕДНОСТИ
4.2.4. ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА МНОГУГОДИШНИ ВРЕДНОСТИ
4.2.5. СУМИРАЊЕ НА КОЛИЧЕСТВОТО ВРНЕЖИ
4.3. АГРОМЕТЕОРОЛОШКИ АНАЛИЗИ И ПРОГНОЗИ .................... 69
4.4. ФЕНОЛОГИЈА И ОБРАБОТКА НА ФЕНОЛОШКИТЕ ПОДАТОЦИ .... 71
4.5. ВРЕМЕТО И ДОМАШНИТЕ ЖИВОТНИ ................................. 73
ПРАКТИКУМ ПО АГРОМЕТЕОРОЛОГИЈА ......................................... 75
ВЕЖБА БР. 1:
ТИПОВИ НА МЕТЕОРОЛОШКИ СТАНИЦИ И ИЗБОР НА МЕСТО ЗА
ПОСТАВУВАЊЕ НА МЕТЕОРОЛОШКАТА СТАНИЦИ ............................. 76
ВЕЖБА БР. 2:
ИНСТРУМЕНТИ ЗА МЕРЕЊЕ НА СОНЧЕВОТО ЗРАЧЕЊЕ ....................... 79
ВЕЖБА БР. 3:
ТОПЛИНА И ТЕМПЕРАТУРА ......................................................... 82
ВЕЖБА БР. 4:
ИНСТРУМЕНТИ ЗА МЕРЕЊЕ НА ТЕМПЕРАТУРАТА НА ВОЗДУХОТ ........... 84
ВЕЖБА БР. 5:
ИНСТРУМЕНТИ ЗА МЕРЕЊЕ НА ТЕМПЕРАТУРАТА НА ПОЧВАТА И ВОДАТА .... 90
ВЕЖБА БР. 6:
ИНСТРУМЕНТИ ЗА МЕРЕЊЕ НА РЕЛАТИВНАТА ВЛАЖНОСТ НА ВОЗДУХОТ ..... 92
ВЕЖБА БР. 7:
ИНСТРУМЕНТИ ЗА МЕРЕЊЕ НА ИСПАРУВАЊЕТО .............................. 95
ВЕЖБА БР. 8:
ИНСТРУМЕНТИ ЗА МЕРЕЊЕ НА КОЛИЧЕСТВАТА ВРНЕЖИ ................... 96
ВЕЖБА БР. 9:
ИНСТРУМЕНТИ ЗА МЕРЕЊЕ НА ВОЗДУШЕН ПРИТИСОК ...................... 98

ИНСТРУМЕНТИ ЗА МЕРЕЊЕ НА ВЕТЕР ..................................................... 100

МЕРКИ ЗА ЗАШТИТА ОД МРАЗ ............................................................... 102

ОБРАБОТКА НА МЕТЕОРОЛОШКИТЕ ПОДАТОЦИ ....................................... 104
ЛИТЕРАТУРА .................................................................................. 105


Agromet So Klimatolog 1 Mak

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Agromet So Klimatolog 1 Mak

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

а

Елизабета Ангелеска Игорче Николов

Елизабета Ангелеска Игорче Николов

Со одлука бр.26-91/1 од 15.04.2022 се одобрува употреба на учебник по предметот Аргометео-

CIP - Каталогизација во публикација

Начин на пристапување (URL): https://e-ucebnici.mon.gov.mk/pdf/agromet_so_klimatolog_1_mak.pdf. -

Содржините што ќе ги изучувате во модуларната единица 1, се дадени

Тропосфера е долниот слој од воздухот

1.1.1. ПОДЕЛБА НА АТМОСФЕРАТА Тропосферата е местото каде што е кон-

- јоносфера (термосфера и Тропосферата е сето она што нѐ оп-

Стратосфера е горниот слој од воздухот,

Јоносфера е воздушен слој со височина

Јаглерод диоксид (СО2) е еден од нај-

Пренесувањето на енергијата од некој Сончевото зрачење се состои од раз-

Ултравиолетовиот дел од спектарот има

Слика бр. 6: Сончев спектар

Ефектот на зрачењето врз

Слика бр. 7: Сончевиот спектар и виножитото

Слика бр. 8: Скица на компоненти од

- Инструментите што се користат за мерење на сончевото

дифузометри за мерење на дифузното зрачење

солариметри за мерење на глобалното зрачење

албедометри за мерење на албедо

Топлината е еден вид молекуларна 1.3.1. ТЕМПЕРАТУРА НА ВОЗДУХОТ

Па така, во текот на денот, најниска тем- - минимален алкохолен термометар;

температурата на возду- Почвата како порозно тело апсорбира

Слика бр. 11: Загревање и ладење на

Температурата на почвата се мери со

Дел од апсорбираната топлина се троши

Слика бр. 14: Термометар за вода

од почвата уште се ви.

Слика бр. 17: Испарување на водата

тички образувани во многу ситни капки

Слика бр. 19: Видови облаци во

Сите облици на кондензирана и субли- Врнежите им се потребни на растенија-

Дожд. Со кондензација на вишокот во-

Слика бр. 21: Илустрација на снегулки и

Крупа. Исто така претставува атмосфер-

Слика бр. 23: Слана

Слика бр. 24: Атмосферски притисок и

Воздушниот притисок има приближно

Воздушниот притисок се менува со над- Атмосферскиот притисок се мери со

Воздушните струења во атмосферата каде што има струење се именува и вете-

Слика бр. 26: Судир на две воздушни маси

Измерените и запишаните вредности на

Слика бр. 30: Ветрозаштитни појаси

Покрај заштитата од ветрови, ветро-

Прочитајте нешто повеќе

Содржините што ќе ги изучувате се дадени подолу:

Сушата е една од најштетните појави за време, таа се спушта и во подлабоките

Кога има атмосферска суша, во поче- заштита од суша е на-

Неповолните временски појави во текот Штетите во зимскиот период од јаките

Јаките зимски мразеви се едни од пого- Овошните култури и виновата лоза

Денес, светот се соочува со промени во климата. Климатските промени

Во оваа модуларна единица ќе се стекнете со знаења, вештини и компе-

3.1. КЛИМА НА АТМОСФЕРАТА И КЛИМА НА ПОЧВАТА

На Земјината површина се јавуваат по- Македонија се одликува со многу раз-

Континенталната клима се јавува во Истражете ги климатскит

Република Северна Македонија, со

Климата е еден од најважните фактори Природните фактори се резултат на

*https://www.solarschools.net/knowledge-bank/ - изменет рибен потенцијал;

Глобалното затоплување предизвикува го-

2. Замена на класичната обработка со кои директно зависи вкупниот

Во оваа модуларна единица ќе се стекнете со знаења, вештини и компе-