Medeni Usul (Doç. Dr. Cengiz Materyal)

Medeni Usûl Hukuku Ders Notu Malzemesi (2020-2021 / 1.
Hafta)
MEDENİ USÛL HUKUKUNUN KONUSU- KAPSAMI ve KAYNAKLARI
I-MEDENİ USÛL (LER)
1-Medeni Usûllerin Mahiyeti
A)Medeni Usûl Kavramı

a-Terim
Medeni usûl terimi, dar anlamıyla, özel hukuk alanındaki hukuki koruma araçlarını ifade eder.
Bunlar, subjektiv hukuka ilişkin hak temelli uyuşmazlık çözüm ve tedbir süreçlerinin yanısıra
objektiv hukuka ilişkin, yargısal uygulama süreçleridir. Ancak, medeni usûl terimi geniş anlamda
kullanıldığında, subjektiv hukuka ilişkin ve fakat hak temelli olmayan diğer uyuşmazlık çözüm
süreçlerini de kapsar; bunlar da yargısal olmayan usûllerdir.
b-Hukuk Sistemizdeki Medeni Usûl Süreçleri
ba)Yargısal Süreçler (Hukuki Koruma Araçları)
baa)Mahkeme Yolu (HMK, m.105-113, 341-381 //382-387//389-406)
baaa)Çekişmeli Yargısal Başvuru
i)Dava (Kati Hukuki Koruma Başvurusu / Hak Temelli Uyuşmazlık Çözümü)
ii)Çekişmeli Yargı Tedbir ve Tesbiti (Geçici Hukuki Koruma Başvurusu)
baab)Çekişmesiz Yargısal Başvuru ve (Bazı Hallerde) Çekişmesiz Yargı Tedbiri
bab)Tahkim Yolu (HMK, m.407-444, 4686 Sy. MTK; Mecburi Tahkim Mevzuatı)
i)Dava
ii)Tedbir
bb)Yargıdışı Süreçler (Hukuki Barış Araçları)
baa)Arabuluculuk Yolu (6325 Sy. HUAK, m.1)
bab)Avukatlar Marifetiyle Müzakere Yolu (Av.K, m.35/A)
c-Medeni Usûllerin Genel Amacı (İşlevi)
ca)Yargısal Süreçlerin İşlevi
caa)Mahkeme Yolunda
caaa)Çekişmeli Yargılama Prosedürlerinde, Subjektiv Hak ve Menfaatlerin Korunması
caab)Çekişmesiz Yargılama Prosedürlerinde
i)Hukuk Güvenliğinin Temini
ii)Objektif Hukukun Tahakkuku
cabb)Hukuki İlişki ve İşlemlerin Güvenli İcrasına Zemin Sağlanır
cab)Tahkim Yolunda
caba)Subjektiv Hak ve Menfaatlerin Hızlı-Gizli Korunması
cabb)Mahkeme Yolunun Açık Kalmasına Katkıda Bulunulması
cb)Yargıdışı Süreçlerin İşlevi
cba)Mahkeme ve Tahkim Yollarının Açık Kalmasına Katkıda Bulunma
cbb)Toplumsal Düzenin Sürdürülebilirliğine Katkı Sağlama
BUÜ-HF Medeni Usûl Hukuku Anabilimdalı ( Doç. Dr. C. T. ÇELİKOĞLU)

Medeni Usûl Hukuku Ders Notu Malzemesi (2020-2021 / 1. Hafta)
ç-Medeni Usûllerin Özel Amacı

ça)Yargısal Süreçler Bakımından
çaa)Mahkeme Yolu Açısından
çaaa)Çekişmeli Yargılamada Uyuşmazlıkların Hukuken Doğru Bir Kararla Çözülmesi
çaab)Çekişmesiz Yargılamada Usûli Talebin Hukuken Doğru Bir Karara Bağlanması
çab)Tahkim Yolu Açısından Uyuşmazlıkların Kaideten Hukuken Doğru Bir Kararla
Çözülmesi
çb)Yargıdışı Süreçler Bakımından Uyuşmazlıkların Dostane Anlaşmayla Çözülmesi
B)Medeni Usûl Hukuku Kavramı

a-Terim
Medeni usûl hukuku kavramı, hem hukuk düzeninin, hem de hukuk biliminin bir dalını ifade
eder. Terminolojik açıdan, bu terim, hukuk düzeni dalı anlamıyla yani medeni usûle ilişkin
kurallar bütünü anlamıyla kullanılır; bununla da genellikle yargısal süreçlere ilişkin kurallar
bütünü kasdedilmektedir.
b-Medeni Usûl Hukukunun Medeni Hukuktan Müstakiliyeti
ba)İşlevsel Farklılık
baa)Medeni Hukuk Kurallarının Özel Hukuka İlişkin Hak-Menfaat ve Yükümlülükleri
Belirleme İşlevine Sahip Olması (Özel Hukuka İlişkin Maddi Hukuk)
bab)Medeni Usûl Kurallarının Özel Hukuka İlişkin Hak-Menfaat ve Yetkileri
Gerçekleştirme İşlevini Haiz Oluşu (Özel Hukuka İlişkin Şekli Hukuk)
bb)Mahiyyet ve Terminolojiye İlişkin Kısmi Farklılık
bba)Tanzim Edilen İlişkiler İtibariyle:
i)Medeni Hukukun Hukuki İlişkileri İçermesi
ii)Medenî Usûl Hukukunun Usûli İlişkileri İçermesi
iii)Usûli İlişki için Maddi Hukuk İlişkisinin Şart Olmayışı
bbb)Tesis Olunan İşlemler İtibariyle:
i)Medeni Hukuk Alanında Tesis Olunan İşlemler Hukuki İşlemdir
ii)Medeni Usûl Hukuku Alanında Tesis Olunan İşlemler Usûli İşlemdir
iii)Usûlü İşlemlerin Kural Olarak Ödev Değil Külfet Doğuruşu
c-Medeni Usûl Hukukunun Kamu Hukukuyla da İlişkili Oluşu
ca)Medeni Usûl Hukukunun Kamu Hukuku İrtibatı
caa)M. Usûl Kurallarının Kaideten Emredici Oluşu ve Aksinin Kararlaştırılamaması
cab)M. Usûl Kurallarının Yöneldiği Hukuki Sonucun Kanundan Ötürü Ortaya Çıkması
cb)Medeni Usûl Hukukunun Özel Hukukla İrtibatı
cba)Bilhassa Özel Hukuka ilişkin Maddi Hak ve Menfaatleri Gerçekleştirmesi
cbb)Kamu Otoritesinden Başka Kurum ve Kişilerin Katkısını da İçermesi
2-Medeni Usûl Kurallarının Düzenleme Alanı

A)Medeni Usûl Süreçlerinin Organizasyonu
a-Mahkemelerin Kurulmasının yanısıra Konu ve Yer İtibarıyla Yetkileri ile Yargılama-Karar
Verme Yöntemlerinin Belirlenmesi
b-Tahkim Yolunun Teşkiline İlişkin Yapısal Çerçevenin Belirlenmesi
c-Arabuluculuk ve Av. Marifetiyle Müzakere Yolunun Teşkiline İlişkin Yapısal Çerçevenin
Belirlenmesi
2

B)Medeni Usûl Süreçlerin İşleyişinin Tanzimi

a-Mahkeme Yolunda Süjelerin Adli Yargılamadaki Rollerinin Belirlenmesi
a)Hakimin Yetki ve Ödevleri
b)Taraflar veya İlgilinin Usûli Hak ve Yükümlülükleri
b-Tahkim Yolunda Süjelerin Özel Yargılamadaki Rollerine İlişkin Asgari-Azami i
Çerçevenin Belirlenmesi
ba)Hakemlerin Yetki ve Ödevleri
bb)İki Tarafın Usûli Hak ve Yükümlülükleri
c-Arabuluculuk ve Müzakere Yolunda Arabulucu-Müzakereci ile Tarafların Rollerine İlişkin
Asgari-Azami Çerçevenin Belirlenmesi
C)Medeni Usûl Süreçlerinde Başvurulabilecek Hukukiçare-Kanunyolu Araçlarının Tanzimi
3-Medeni Usûl Kurallarının Uygulanışı
A)Usûl Kurallarının Yer ve Kişi İtibarıyla Yürürlüğü

a-Devletin Egemenlik Hakkının Sonucu Olarak Yargı Yetkisi (HMK m.114/1-a; MÖHUK m.40)
aa)Türkiyede Yerleşik Kişilerin İhtilaflarını Çözmekte TC Mahkemeleri Yetkilidir
aaa)TC Mahkemeleri TC Vatandaşları Hakkında Yargı Yetkisine Sahiptir (AY m.6/III,9)
aab)TC Mahkemelerinin Diplomatik Muafiyet Kapsamı Dışındaki Bir Özel Hukuk İhtilafı
Hakkında Bir Yabancı Devleti Yargılama Yetkisi Vardır (5718 S. MÖHUK, m.49)
aac)Türk Mahkemeleri Yabancı Devlet Görevlilerinin Türkiyedeki Özel Hukuk İlişkileri
Hakkında Yargılama Yetkisine Sahiptir (Viyana Sözleşmesi [3042 Sy. K])
ab)Türkiyede Yerleşik Olmayan Kişilerin Uyuşmazlık Konusunun Türkiyede Bulunduğu
Malvarlığı İhtilaflarında O Yer Mahkemesi Yargı Yetkisine Sahiptir (HMK m.9/son c.)
b-Her Yargılamada Kural Olarak Milli Usûl Kurallarının Tatbiki(Lex Fori)
ba)Maddi Hukuka Göre Tespiti Gereken Taraf ve Dava Ehliyetinde İstinabenin İstisnaiyeti
bb)İspat Kurallarının Yargılamada Sözkonusu Olan Hakkın Doğduğu Yer Usûlüne Tabiyeti
bc)İspat Külfetinin Maddi Hukukla İlişkisi Nedeniyle Uygulanacak Maddi Hukuka Tabiyeti
B)Usûl Kurallarına İlişkin Değişikliklerin Zaman İtibarıyla Yürürlüğü

a-Kural Olarak Usûl Kurallarında Derhal Uygulanırlık Esası
aa)Kanunda Açıkça Düzenlenen Hallerde Geçmişe Etkilik
ab)Tamamlanmamış Usûli İşlemler Hakkında İleriye Etkililik (HMK m.448; YİBK, 1964-3/5)
ac)Görev Değişikliğine İlişkin Yeni Kanunun Hale Uygulanmayışı ( HMK, Gm.1; YHGK, E.
2006/11- 58, K. 2006/228; E. 2007/11- 189 K.2007/193)
b-Eski Kanunun İstisnai Tatbiki (HMK, Gm.3 [BAM Faaliyetine Dek HUMK meriyeti ] )
C)Usûl Kurallarının İçerik İtibarıyla Yürürlüğü

a-Usûl Kurallarının Kural Olarak Emredici Niteliği
aa)Üçüncükişi veya Kamu Menfaatine de Koyulmaları İtibarıyla
ab)Tarafların Aksini Kararlaştırıp Kararlaştıramamaları İtibarıyla
ac)Hakimin Re’sen Dikkate Alacağı Hususlara da İlişkin Olmaları İtibarıyla
b-Usûl Kurallarında Örf Adet Hukukunun Sınırlı Oluşu

c-Usûl Kurallarında Yorum Yöntemlerine Başvurulması ile Kıyasen ve İhdasen İkmalin

Caiz Oluşu
ba)Kaideten Maddi Hukuktaki Yöntem ve Kurallara Göre Yorum
baa)Söze- Öze –Sistematiğe Göre Yorum
bab)Yorum Metodlarından Ortaya Çıkan Alternatiflerden Usûlün Amacına ve/veya Usûli
İlkelere Uygun Düşenin Tercih Olunması (Yarg.HGK, 04.11.1981, E. 1979/11-274, K.
1981/710; Yarg. HGK, 05.05.1993, E.1993/6-761, K. 1993/192)
bb)Kıyas ve İhdasa Sınırlı da Olsa Başvurulabilmesi
bba)İstisnaî-Tahditi Olmayan Kurallardan Hüküm Çıkarılabilmesi (Yarg. İBK, 23.05.1960,
E.K. 11/10 )
bbb)İhdasın Somut Durumla Sınırlı Olarak Yapılması
II-MEDENİ USÛL HUKUKUNUN KURAL KAYNAKLARI
1-Temel ve Başlıca Pozitif Hukuk Normları

A)Anayasal Normlar
a-1982 Anayasası Başlıca İlgili Hükümleri
aa)Hak Arama Hürriyeti ve Adil Yargılanma Hakkı: m.36
ab)Kanuni Hakim Güvencesi ve Mahkemelerin Bağımsızlık ve Tarafsızlığı: m. 37, 138
ac)Duruşmaların Aleniyeti ve Usûl Ekonomisi: m.141
b-Temel Uluslararası Antlaşmalar İlgili Hükümleri (AY m.90 Uyarınca Usûlünce Onaylanmış )
ba)İHAS m.6
bb)Hukuki ve Ticari Konularda Uluslararası Adli Yardımlaşma
Sözleşmesi (RG:17.6.1972/14218)
bc)Hukuk Usülüne Dair Uluslararası Sözleşme (RG:23 05.1972/14194)
c-Anayasal Düzeydeki Diğer Mevzuat İlgili Hükümleri
B)Kanun Düzeyindeki Normlar
a-Medeni Usûl Hukukuna İlişkin Genel ve Özel Usûl Kanunları Hükümleri
aa)Yargısal Yollara İlişkin Temel ve Başlıca Kanun Hükümleri
aaa)6100 Sayılı HMK
aab)Mahkemeler Teşkilatı Hakkındaki Kanunlar
aaba)Genel Mahkemeler Teşkilat Kanunu ( 5235 Sy. Adli Yargı İlkderece ve BAM
Kuruluş Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun)
aabb)Özel Mahkemeler Teşkilat ve Yargılama Usûl Kanunları
i)5521 Sayılı İş Mahkemeleri Kanunu
ii)3402 Sayılı Kadastro Kanunu
iii)4787 Sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usûlleri
Hakkında Kanun
iv)4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun İlgili Hükümleri
v)5846 Sayılı Fikri ve Sınai Haklar Mevzuatı İlgili Hükümleri
vi)2004 Sy. İcra ve İflâs Kanunu İlgili Hükümleri
aabc)2797 Sy. Yargıtay Kanunu
aac)4057 Sy. Milletlerarası Tahkim Kanunu
aaç) 3691 Sy.“Devletiçi Mecburi Tahkim Kanunu”

ab)Yargıdışı Medeni Usûl Süreçlerine İlişkin Temel ve Başlıca Kanun Hükümleri

aba)6325 Sy. Özel Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu
abb)1136 Sy. Av.K m.35-A
ac)Yargısal ve Yargıdışı M. Usûl Süreçlerine İlişkin Müşterek Düzenlemeler İçeren Temel ve
Başlıca Kanunlar Hükümleri
aca)2802 Sayılı Hakimler ve Savcılar Kanunu İlgili Hükümleri
acb)1136 Sayılı Avukatlık Kanunu İlgili Hükümleri
acc)7201 Sayılı Tebligat Kanunu İlgili Hükümleri
acç)494 Sayılı Harçlar Kanunu İlgili Hükümleri
acd)6754 Sayılı Bilirkişilik Kanunu
ace)Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararları
b-Özel Hukuka İlişkin Maddi Hukuktaki Temel ve Başlıca Kanunlardaki Usûl Hükümleri
ba)TMK İlgili Hükümleri
i)İspat Yükü Dağılımına İlişkin Düzenleme ( m.6)
ii)Resmi sicil ve senedler Hakkında Doğruluk Karinesine İlişkin Düzenleme ( m.7)
iii)Boşanma Davası Usûllerine ilişkin Düzenlemeler (m.166/III-IV,168,170,176,177,184)
v)Koruma Amaçlı Özgürlük Kısıtlaması Usûlüne İlişkin Düzenlemeler (TMK,436,437)
bb)TTK İlgili Hükümleri
i)Ticaret Mahkemesi’ne İlişkin Hükümler (m.5)
ii)Ticari Dava ve Çekişmesiz Yargı İşlerine İlişkin Hükümler (m.4,1521)
iii)Ticari defter-kayıtların Mahkemelere İbraz ve İncelenmesine İlişkin Hükümler (m.83-87)
iv)Dispeçci Tayin ve Tasdiki Hükümleri (m.1278-1284)
bc)5411 Sayılı Bankacılık K ilgili Hükümleri
i)TMSF Tarafından Bankacılık K m.108 ve 110 Hükümlerine Göre Açılacak Davalarda İspat
Yükünün karşı tarafa Aidiyetine İlişkin Düzenleme (m.137)
ii)TMSF’nin bizzat yada dolaylı Olarak Tarafı Olduğu Davalara ilişkin Görev, Kesin Yetki ve
Dahili İşbölümü Düzenlemesi (m.142)
c-Medeni Usûl Hukukuna İlişkin Bazı Örf Adet Kuralları
C)Kanunaltı Normlar
a-Tüzük ve Yönetmelikler
aa)Velayet Vesayet ve Miras İşleri Tüzüğü İlgili Hükümleri (m.8-31) [RG:10.08.2003/25195]
ab)BAM ve Adlî Yargı İlkderece Mahkemeleri ile C.Başsavcılıkları İdarî ve Yazı İşleri
Yönetmeliği (RG: 06.08.2015/29437)
ac)Bilirkişilik Yönetmeliği (RG:03.08.2017/30143)
ad)Tebligat KanunuYönetmeliği(RG:25.01.2012/28184)
b-Tarifeler ve HS(Y)K İlke Kararları
ba)Gider Avans Tarifesi
bb)Tanık, Bilirkişi ve Hakem Ücret Tarifeleri
bc)Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi
bd)HS(Y)K İlke Kararları(HSK m.118)

2-Yargısal ve Bilimsel İçtihadlar ile Mehaz Mahiyyetindeki Kod ve Kanunlar
A)Yargıtay Dahili İşbölümü Kararları ile İBK ve Emsal İçtihatları

a-YBGK Dairelerarası İşbölümü Kararı(2797 S.Yargıtay Kanunu m.14])
b-HGK İçtihatları Birleştirme K (Yarg.K m.45) ve Emsal İçtihatları(Yarg.K, m.58)
c-Özel Daire İçtihatları
B)Medeni Usûl Hukuku Doktrini / Bilimsel İçtihatlar

a-Yerli Doktrin
b-Yabancı Doktrin ve Mehaz Mahiyyetli Düzenleme ve İçtihadlar
ba)Mehaz Mahiyyetli Yabancı Kanun –Kod ve Diğer Düzenlemeler
bb)Mehaz Mahiyyetli Kanunlara İlişkin Yargısal ve Bilimsel İçtihatlar
bc)Mukayeseli Hukuk Kaynağı Sayılabilecek Kategorik Alanlardaki Bilimsel Görüşler

BUÜHF Medeni Usûl Hukuku [2020-2021] 2.Hafta Ders Notu Malzemesi
YARGILAMA TÜR ve YÖNTEMLERİ
I-YARGILAMA FAALİYETİ
1-Yargılamanın Mahiyeti
A)Yargılama Kavramı
a)Etimolojik Anlam
Yargılama genel olarak bir sosyal olay veya ilişki ya da kişi davranışları hakkında inceleme-
araştırmaya dayalı olarak bunlar hakkında bir değer hükmü verilmesi demektir.
b)Terminolojik Anlam
Yargılama terimi bir usûli talep hakkında, yürürlükteki hukukun talebe sebeb olan hayat olayına bir
yargı mercii tarafından uygulanarak kaideten bağlayıcı surette karar verilmesini ifade eder.
B)Yargılamanın Hukuki Niteliği

a-Yargısal Faaliyetin Yargı Erki Tarafından Yürütülen Bir Devlet Fonksiyonu (Görev) Oluşu
aa)Devletin Adaleti Sağlama Görevi
ab)Devletin Yaptırım Yetkisi
b-“Yargı” nın Kişi Hak ve Hürriyetlerini Temin-Tahakkukuna İlişkin Temel Hak Oluşu
ba)Mahkemeye Erişim Hakkı
bb)Hukuki Koru(n)ma Hakkı
2-Yargı Mercii ve Yargısal Faaliyet Kriterleri
A)Yargı Mercii Terimi

a-Terim
Devletçe kural olarak meslekten hakimlerden teşkil olunan ve kanunen muayyen surette kurularak
işletilen yargısal karar merciilerdir.
b-Yargı Merciinin Belirleyici Özellik ve Nitelikleri

ba)Kuruluş ve Faaliyet Şekli Kaideten Kanunla Belirlenmiş ve Önceden Teşkil Edilmiş
Olma (AY, m.142)
bb)Bağımsızlık ve Tarafsızlık Esaslarına Tabi Hakimlerden Müteşekkil Olma (AY, m. 138/I,II,III)
bc)Bağlayıcı Karar Verebilme (AY, m.138/IV)
B)Yargısal Faaliyet Kriterleri Yargı Mercii Türleri

a-Yargısal Faaliyet Kriterleri
aa)Şekli Ölçüt
ab)Maddi Ölçüt
b-Yargı Mercileri
ba)Şekli ve Maddi Ölçüte Göre
baa)İlkderecede Genel ve İhtisas Mahkemeleri ile Özel Görevli Mahkemeler
bab)Üstderecede İstinaf ve Temyiz Mahkemeleri Daireleri
1
BUÜHF Medeni Usûl ve İcra-İflâs ABD Öğretim Üyesi Doç. Dr. C. T. ÇELİKOĞLU
bb)Maddi Ölçüte Göre

ca)Tahkim-Hakem Heyetleri
cb)Seçim Kurulları
II-YARGILAMA ÇEŞİTLERİ
1-Çekişmeli Yargılama (HMK, m.118-186, 389-406; İİK, m.18/III,68-69,71,169-170-b, 257-266,269-b)
A)Karakteristik Özellikleri (Kümülativ)

a-Muhasamat Mevcudiyetı
b-İhtilaf Mevcudiyeti
c-Münhasıran (Şekli ve Maddi Anlamda) Yargı Mercilerince Yürütülebilme
ç-Kaideten Resen Harekete Geçilememe
B)Çekişmeli Yargılamaya İlişkin Hukuki Koruma Araçları

a-Dava
b-Genel Mahiyetteki Geçici Hukuki Koruma Prosedürleri (Ör: TBK, m.76; TMK, m.182; İİK,
m.281/II)
C)Çekişmeli Yargılamanın Usûl ve Esasları
a-Kaideten Asliye Hukuk ve Dengi İhtisas veya Özel Mahkemelerin Görevli Olması
b-Prosedürün Başlatılması ile Yargılama Malzemesi Toplanmasına İlişkin Esaslar
ba)Kaideten Taraflarca Tasarruf İlkesine Tabiyet
bb)Kaideten Taraflarca Getirilme İlkesine Tabiyet
c-Kaideten Adi (Yazılı) veya Basit Yargılama Usûllerine Tabiyet
ç-Mahkemelerin Yetkisinin Genel ve Özel Belirleme Kurallarına Tabiyeti
2-Çekişmesiz Yargılama (HMK, m.382-389)

A)Ayırıcı Kriterleri
a-Kaideten İhtilaf ve Muhasamat Yokluğu (Ör: İsim Tashihi; K.Evrak İptali )
b-Kaideten Maddi Hak Yokluğu (Ör: Vasinin Azli )
c-Re’sen Harekete Geçilebilme (Ör: Çoçuk Koruma; Koruyucu H.Kısıtlama )
ç-Tercihan Mahkemelerce ve İstisnaen İdare Tarafından Yürütülme Keyfiyeti (Ör:Veraset Belgesi İs)
B)Çekişmesiz Yargılamaya İlişkin Hukuki Koruma Aracı Formları
a-Kati Çekişmesiz Hukuki Koruma Prosedürü

b-Özel Geçici Hukuki Koruma Prosedürü
2
C)Çekişmesiz Yargılamanın Usûl ve Esasları
a-Görev -Yetki ve Yargılama Yöntemi

aa)Kaideten Sulh Hukuk Mahkemesinin Görevli Olması
ab)Başvurucu veya İlgilinin Yerleşim veya İskan Yeri Mahkemesinin Yetkili Olması
ac)Basit Yargılamaya Tabi Olması (Mutatis Mutandis/Niteliğine Uygun Düştüğü Ölçüde)
aca)Kural Olarak Dosya Üzerinden Karar Verilme
acb)Kanunen Tasrih Edilen Hallerde ve Takdiren Duruşmalı Karar Verilme
b-Prosedürün Başlatılması-Yürütülmesi ve Malzeme Toplanmasına İlişkin İlkeler

ba)Kanunen Belirlenen Hallerde Re’sen Harekete Geçme İlkesine Tabiyet
bb)Münhasıran Re’sen Araştırma İlkesine Tabiyet
bc)Usûli Dürüstlük ve Usûl Ekonomisi İlkelerine Tabiyet
bç)Aleniyetin ve Usuli Talebin Sunumu ile Delillerin Toplanma Şeklinde Yazılılık-Sözlülük
Kombinasyonunun Nisbiliği
c-Dava Hakkına İlişkin Esasın İncelenme ve Karara Bağlanabilme Şartlarının ‘Mutatis Mutantis’
(Duruma ve Kurumun Niteliğine Uygun Düştüğü Ölçüde) Geçerliliği
ç-Bu Yargılama Çeşidinde Verilen Kararların Kesin Hüküm Teşkil Etmemesi
ca)Hatalı Görülen Kararların Mahkemece Sonradan Değiştirilebilirliği
cb)Kararın Sonradan Oluşan Olgular Nedeniyle Değiştirilebilirliği
d-Kararın İtiraz ve/veya İstinaf Kanunyoluna Tabiyeti
da) Kararların Kaideten ve Münhasıran İstinaf Kanunyoluna Tabiyeti (HMK, m.362/1-ç)
db)Bazı Kararların İtiraz Kanunyoluna Tabi Olması (Ör: TMK, m.435,461/II,488)
III-YARGILAMA YÜRÜTME / YARGISAL KARAR VERME YÖNTEMLERİ
1-Yargılama Yönteminin (YargılamaUsûlü) Mahiyeti
A)Yargılama Yöntemi Terimi

Yargısal faaliyette istihsal olunacak nihai karara varmak için atılacak usûli adımları gösteren
ve yargılamanın aşamalarını içeren izleğe yargılamausûlü denilir.
B)Yargılama Yöntemi Belirleme Modelleri
a-Hakimin Kararına Göre Belirleme / Takdiri Yöntem (Ör: Mecelle; dZPO, ; eCPR, )
b-Kanunen Belirleme / Kanuni Yöntem ( İHAS, m.6/1 )
2-Hukuk Sistemimizde Yargılama Yöntemleri
A)Genel Yargılama Yöntemleri (HMK, Kısım 3 [Başlık], m.360, 385)
a-Yazılı YargılamaUsûlü (Olağan Yöntem)

aa)Yazılı YargılamaUsûlünün Temel Özelliği
aaa)Tarafların İddia-Savunma Sebeplerini İkişer Dilekçeyle Bildirme Fırsatına Sahip Oluşu
3
aab)Ayrı Öninceleme Kesiti Mevcudiyeti

aac)Taraflara Fiili ve Hukuki Mesele Hakkında Mutlaka Sözlü Hukuki Dinlenilme Fırsatı
ab)Yazılı YargılamaUsûlüne Tabi Davalar
aba)Kural Olarak Asliye Hukuk Mahkemesi Görevi Dahilindeki Davalar
abb)Kural Olarak Ticaret Mahkemesi Görevi Dahilindeki Davalar
abc)Kural Olarak Aile Mahkemesi Görevi Dahilindeki Davalar
abç)Kural Olarak Fikri Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi Görevi Dahilindeki Davalar
b-Basit YargılamaUsûlü (Seri –Ucuz- Kolay Yöntem)

ba)Basit YargılamaUsûlünün Temel Özelliği
baa)Tarafların İddia-Savunma Sebeplerini Birer Dilekçeyle Bildirme Keyfiyeti
bab)Ayrı Öninceleme ve Sözlü Yargılama Celsesi Yokluğu
bac)Taraflara Yazılı Hukuki Dinlenilme İmkanıyla Yetinilebilmesi
bb)Basit Yargılama Usûlüne Tabi Yargılamalar
bba)Sulh Hukuk Mahkemesi Görevi Dahilindeki Dava ve Diğer Yargılamalar
bbb)Tüketici Mahkemesi Görevi Dahilindeki Dava ve Diğer Yargılamalar
bbc)İş (ve Sosyal Güvenlik)Mahkemeleri Görevi Dahilindeki Dava ve Diğer Yargılamalar
bbç)Asliye Hukuk Mahkemesi Görevine Dahil Müstacel Dava ve Diğer Yargılamalar
bbd)Ticaret Mahkemesi Görevine Dahil Müstacel Dava ve Diğer Yargılamalar
bbe)Aile Mahkemesindeki Nafaka –Velayet- Vesayet Davaları ile Görevi Dahilindeki
Diğer Yargılamalar
bbf)Fikri Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi Dahilindeki Müstacel Diğer Yargılamalar
bbg)Özel Kanunlarda Belirli Bazı Davalar Yargılaması (Ör: TMSF Alacaklarına İlişkin
Davalar [Bank.K, m.140/V])
bbğ)Geçici Hukuki Koruma Başvurusu (HMK, m.316-c)
B)Özel Yargılama Yöntemleri

a-İcra Mahkemelerinde Basit YargılamaUsûlünün İİK’daki Özel Hükümler Muvacehesinde
Uygulanışı (2004 Sy.İİK, m.18, 68, 71,134,169, 269)
b-Kadastro Mahkemelerinde Basit YargılamaUsûlünün Kadastro Kanunu Hükümleri
Muvacehesinde Uygulanışı (402 Sy. Kadastro K,m.28-29/son)
c-Asliye Hukuk Mahkemesinde Kamulaştırma Davasında Basit YargılamaUsûlünün
KK Hükümleri Dairesinde Uygulanışı (KK, m.11)
4
BUÜHF - Medeni Usûl Hukuku Ders Materyali - [2020-2021] 3. Hafta
YARGIYOLU UYUŞMAZLIĞI
I-YARGI KOLLARI ve YARGIYOLU İLİŞKİLERİ
1-Hukuk Sistemimizde Kabul Edilen Yargı Ayrılığı Modeline Göre Mevcud Yargı Kolları
A)Yargı İşlevinin Etkin-Verimli Getirilebilmesi Saikiyle Yargı Erkinin Kollara Ayrılışı

( Karara Bağlanacak İhtilaf veya Meselelerin Hukuki Niteliğine Göre Farklı Yargı Kolu Teş)
a-Genel Yargı Kolları

aa)Anayasa Yargısı
ab)İdari Yargı
ac)Adli Yargı
b-Özel Yargı Kolları
ba)Mali Hesap Yargısı
bb)Seçim Yargısı
bc)Uyuşmazlık Yargısı
B)Genel Yargı Kollarının Süjeler ile Yargılama Yöntem ve İlkelerinin Farklılığı Temelinde
Bölümlere Ayrılışı
a-Adli Yargı Kolu Bölümleri

aa)Hukuk Yargısı
ab)Ceza Yargısı
b-İdari Yargı Kolu Bölümleri
ba)Genel İdari Yargı
bb)Vergi Yargısı
c-Anayasa Yargısı Kolu Bölümleri
ca)Anayasal Denetim Yargısı
caa)Norm Denetimi (İtiraz Yoluyla – Def’i Yoluyla)
cab)Temel Hak İhlal İddialı İşlem Denetimi (Bireysel Başvuru)
cb)Yüce Divan Yargısı
cc)Siyasi Parti Denetim Yargısı
2-Yargı Kolu Uygunsuzlukları
A)Yargı Kolları Arasındaki İçsel-Dışsal İlişkiler
a-Aynı Yargı Kolunda Görevli Mahkemeler Arasında Konu İtibariyle Yetki (Görev) İlişkisi
aa)Aynı Yargı Kolunda Farklı Bölüm Mahkemeleri Arasındaki Uygunsuzlukta Re’sen
Gönderme Kararı (Ör: CMK, m.5/I; 5651 Sy. K, 8-9/A)
ab)Aynı Yargı Kolunda be Aynı Bölüm Mahkemeleri Arasındaki Uygunsuzlukta
Görevsizlik Kararı (Ör: HMK, m.20)
b-Farklı Yargı Kollarında Görevli Mahkemeler Arasında Fonksiyon İtibariyle Yetki
(Yargıyolu) İlişkisi ve Uygunsuz Yargı Kolundaki Başvuru Hakkında Usuli Red Kararı
(Ör: HMK, m.115/2)
1
BUÜHF - Medeni Usûl ve İcra-İflâs Hukuku Anabilimdalı - Doç. Dr. C. T. ÇELİKOĞLU
B)Yargı Kolunun Uygunsuzluğu İzale Araçları

a-Yargıyolunun Caiz Olmasının Davaşartı Sayılması (HMK, m.114/1-b)
b-Yargıyolu Uyuşmazlığı Halli için UM Teşkili ve Hal Prosedürleri İhdası (UMK, m.1)
ba)Yargıyolu Uyuşmazlığı Çözüm Prosedürleri (UMK, m.10,12,14,16,18-19)
bb)Hüküm Uyuşmazlığı İzale Prosedürü (UMK, m.24,25)
II-YARGIYOLU İLİŞKİSİ ve İHLALİ HÜKÜMLERİ
1-Yargıyolu Uyuşmazlığı Çözüm Prosedürleri

A)Yargıyolu Uyuşmazlığının Mahiyeti
a-Yargıyolu Uyuşmazlığı Terimi

Yargısal başvuruya konu usuli talep hakkında başka yargı kolunda yeralan bir
mahkemenin fonksiyon itibariyle yetkililiği iddiasıyla hangisinin sözkonusu usuli talebi
karara bağlayacağının belirlenmesi için meselenin UM’ye götürülmesini ifade eder.
b-Yargıyolu Uyuşmazlık Alanları

ba)Anayasa Yargısında Yargıyolu Uyuşmazlığı Çıkmaması (AY, m.158; UMK, m.11, 36)
bb)Yargıyolu Uyuşmazlığının Münhasıran İdari Yargı-Adli Yargı Arasında Ortaya
Çıkışı (UMK m.1/I)
B)Yargıyolu Uyuşmazlığı Türleri

a-Olağan Yargıyolu Uyuşmazlıkları
aa)Olumsuz Yargıyolu Uyuşmazlıkları
aaa)Tipik Olumsuz Yargıyolu Uyuşmazlığı // 2 Usuli Red Kararlı (UMK,m.14-16)
(Bir usuli talep hakkında farklı yargı kollarında görevli iki mahkemenin de
kendilerini usule ilişkin nihai kararla fonksiyon itibarıyla yetkisiz [“görevsiz”]
görmesiyle, taraflardan birinin son “görevsizlik”kararı veren yargı merciine
müracaatı üzerine, “görevli” yargı mercinin belirlenmesinin UM’den
istenmesiyle ortaya çıkar )
aab)Atipik Olumsuz Yargıyolu Uyuşmazlığı // 1 Usuli Red ve 1 Ara Kararlı
(UMK, m.19)
(İki ayrı yargı kolunda görevli ikderece mahkemesinden birinin diğerinin verdiği
fonksiyon itibarıyla yetkisizlik [“Görevsizlik”] zımnındaki kesin veya kesinleşmiş
bir usuli red kararını doğru görmeyip UM’ye başvurmasıyla ortaya çıkar. Bu
mahkeme UM kararına dek yargılamayı erteler)
i)Adli Yargı İlkderece Mahkemesinin UM’ye Müracaatı Suretiyle Çıkan
Olumsuz Yargıyolu Uyuşmazlığı
ii)İdari Yargı İlkderece Mahkemesinin UM’ye Müracatı Suretiyle Çıkan
Olumsuz Yargıyolu Uyuşmazlığı
ab)Olumlu Yargıyolu Uyuşmazlığı // 2 Ara Kararlı
(Bir Usuli Talep Hakkında Yargı Kollarında Görevli İki Yargı Merciinin Kendisini
Ara Kararlarla Fonksiyon İtibarıyla Yetkili (“Görevli”) Görmesi üzerine Taraflardan
Birinin Bunlardan Herhangi Birisinden Uyuşmazlık Mahkemesine Başvurulmasını
İstemesiyle Ortaya Çıkar.Yargılamalar 6 Ay için UM Kararına Dek Ertelenir ve
Süreler Durur[UMK,m.17,18] )
2
b-Olağanüstü Yargıyolu Uyuşmazlıkları / Yargıyolu Uyuşmazlığı Çıkarma

ba)Erken Yargıyolu Uyuşmazlığı Çıkarma //
Yargı Kolunda Derdest Davada Tarafların Tahrikiyle İlgili Üstmahkeme Mercii’nin
UM’ye Başvurması (UMK, m.10,12, 18)
baa)Hukuk Mahkemesinde Yargıyolu İtirazı Reddolunan İdare Danıştay
Başsavcılığı Nezdinde Yargıyolu Uyuşmazlığı Çıkarma Talebinde Bulunabilir
bab)İdare Mahkemesinde Yargıyolu İtirazı Reddolunan Diğer Taraf Yargıtay
Başsavcılığı Nezdinde Yargıyolu Uyuşmazlığı Çıkarma Talebinde Bulunabilir
bac)Başsavcılıkların Meseleyi UM’ye Götürmesi Üzerine Mahkeme 6 ay için UM
Kararına dek Yargılamayı Durdurur
bb)Geç Yargıyolu Uyuşmazlığı Çıkarma //
Kanunyolu Denetiminde Üst Mahkemelerin Yargıyolu Tayini Başvurusuyla (UMK,
m.20, 19/Ison yarım c.)
bba)Evvelce UM kararına bağlanmamış bir yargı kolu uygunsuzluğu haliyle verilen
kararı bozmak yerine, Yargıyolu tayini için UM’ye başvurması
bbaa)Temyiz Kanunyolunda Yargıtayın UM’ye Başvurması
bbab)İstinaf Kanunyolunda BAM’ın UM’ye Başvurmasının Kanunda
Düzenlenmemişliği
i)Temyiz Kanunyolu Hakkındaki Düzenlemenin İstinaf Kanunyoluna Teşmili
Çözümü
ii)İlkderece mahkemesi Yargıyolu Uyuşmazlığı çıkartma (UMK, m.19)
Düzenlemesinin BAM’a Teşmili Çözümü (UM’nin benimsediği çözüm)
bbb)UM Kararı Akibetine Dek Üstderece Mahkemesinin Kanunyolu İncelemesini
Erteleme Gereği
2-Uygunsuz Yargı Kolu veya Bölüm Mahkemesi İşlemlerinin Akibeti
A)Uygunsuz Yargı Kolu Mahkemesinden Sadır İşlemlerin Kural Olarak Geçersizliği
B)Uygunsuz Yargı Kolu Bölümü Mahkemesinden Sadır İşlemlerin Geçersiz Olmaması
3
BUÜHF - Medeni Usûl Hukuku Ders Materyali (2020-2021) 4.Hafta
HUKUK ADALET SİSTEMİMİZ YARGI TEŞKİLATI
I-HUKUK YARGISINDA GÖREVLİ MAHKEMELER ve YARGISAL KURULLAR

1-İlkderece Adliye Mahkemeleri ile Mecburi Tahkim Kurulları
A)Hukuk Mahkeme ve Yargısal Kurulları Kuruluş ve Organizasyonu

a-“Adli Mahk. Teşkilat Kanunu”yla Kurulan Genel Hukuk Mahkemeleri (5235 Sayılı K, m.2,4)
aa)Asliye Hukuk Mahkemesi // Tek Hakimli
(Her il merkezi ve ihtiyaç duyulan ilçelerde HSK olumlu görüşü ile AdBak. kararıyla
kurulup AdBak. teklifi üzerine HSK kararıyla kaldırılır // 5235 Sy. K, m.5/I, 7/III)
ab)Sulh Hukuk Mahkemesi // Tek Hakimli
(Her il merkezi ve ihtiyaç duyulan ilçelerde HSK olumlu görüşü ile Ad.Bak. kararıyla
kurulup AdBak. teklifi üzerine HSK kararıyla kaldırılır // 5235 Sy. K, m.5/I, 7/III)
b-Özel Kanunlarla Kurulan İhtisas Hukuk Mahkemeleri ve Özel Görevli Mahkemeler
(İhtisas ve özel mahkemeler ihtiyaç duyulan yerlerde HSK olumlu görüşü ve Ad.Bak. kararıyla
kurulup AdBak. teklifi üzerine HSK kararıyla kaldırılır // 5235 Sy. K, m.4,5,7/III)
ba)İhtisas Hukuk Mahkemeleri
baa)Ticaret Mahkemesi // Çok Hakimli (5235 Sy. K, m.5/III; 6102 S.TTK, Değişik m.5/II)
bab)Aile Mahkemesi // Tek Hakimli ( [4787 Sy.K, m.2] // Her ilde ve 100.000’den çok nüfuslu
ilçelerde kurulur)
bac)İş (ve Sosyal Güvenlik) Mahkemeleri // Tek Hakimli (5521 Sy. K, m.1)
baç)Fikri Sınai Haklar Mahkemesi // Tek Hakimli (5846 Sy. K, Değişik m.76)
bad)Tüketici Mahkemesi // Tek Hakimli (6502 Sy.K, m.73)
bb)Özel Görevli Mahkemeler
bba) İcra Mahkemesi // Tek Hakimli (2004 Sy. K, m.4)
bbb)Kadastro Mahkemesi // Tek Hakimli (3402 Sy.K, m.24)
c- Özel Kanunlarla Teşkil Olunan Başlıca Mecburi Tahkim Kurulları (Geniş Anlamda
Mahkemeler // UMK, m.1/II)
ca)Kamu Sektörü Tahkim Merciileri (3533, Sy. K[RG:16.07.1938/3961])
cb)Tüketici Hakem Heyetleri (6502 Sy. TKHK, m.66,68-70)
cb)Hal Hakem Heyetleri (5957 Sy. “Hal Kanunu”, m.10,12/2,15)
cc)Sigorta Tahkim Bürosu Hakem Heyetleri (5684 Sy. SK, m.30/1-24)
cç)Spor Tahkim Kurulları (AY, m.59; 3289 Sy. K, Ekm.9/fık.7-12, 9A; 5894 Sy. K,m.5/1-a, 6
[TFF-St, m.56,61] )
B)İlkderece Hukuk Mahkemelerinin Konu ve Yer İtibarıyla Yetki Alanları
a-Genel ve Özel Kanunla Kurulan Hukuk Mahkemelerinin Konu İtibarıyla Yetkisi (Görevi)
aa)Asliye Hukuk Mahkemesi (5235 Sy.K, m .6/II)
( Sulh hukuk mahkemesinin görevine girmeyen ve özel mahkemelere bırakılmamış olan tüm
konularda görevlidir. Özel kanuna göre kurulan mahkeme bulunmayan yargı çevrelerinde
özel mahkemelere bırakılmış olan konularda asliye hukuk mahkemesi ihtisas mahkemesi
sıfatıyla görev yapar)
ab)Sulh Hukuk Mahkemesi(5235 Sy.K,m.6/I)
(HMK ve Diğer Kanunlarda Belirlenen Konularda Görev Yapar)
ac)Özel Kanunu Olan İhtisas Hukuk Mahkemelerinin Konu İtibarıyla Yetkisi (5235 Sy. K,m.6/III)
(Özel kanunlarında belirtilen alanlarda görevlidir )
1
BUÜHF Medeni Usûl ve İcra-İflâs Hukuku ABD -Doç. Dr. C. T. ÇELİKOĞLU
b-Özel Görevli Mahkemelerin Konu İtibarıyla Yetkisi (Görevi)

ba)İcra Mahkemelerinin Görevleri 2004 Sy. İİK ‘da Düzenlenmiştir
bb)Kadastro Mahkemesinin Görevleri 3402 Sy. KK’da Düzenlenmiştir
c-Genel ve Özel Kanunla Kurulan Mahkemelerin Yer İtibarıyla Yetki Alanları
ca)Yargı Çevresi Kavramı
baa)Mahkemelerin Yargı Yetkisinin Kaideten Kuruldukları İl veya İlçe Merkezine
Şamil Olması
bab)Mahkeme Kurulmuş Olmayan Yerlerin Adalet Bakanlığı Teklifi Üzerine HSK
Kararıyla Uygun İl-İlçe Mahkeme Yargı Çevresine Dahil Olunabilmesi (5235 Sy.K,m.7).
bac)Yargıçevresi Kapsam-Sınır Anlaşmazlığının Üstmahkemelerce Halledilmesi (HMK, m.21/b)
bb)İstinabe Kavramı
bba)Farklı Yargı Çevresinde Faaliyet Gösteren Mahkemeler Arasındaki Yargısal Yardımlaşma
Lüzumu
bbb)Mahkemelerin Yargı Çevreleri Dışındaki Usûli İşlemleri Ancak İstinabe Yoluyla
Tesis Edebilmesi (HMK, m.172/1,197, 236,289/1,320/3)
2-İkinciderece ( Bölge Adliye) Mahkemeleri (İstinaf Kanunyolu)
A)Kuruluş ve Hukuk Yargısına İlişkin Organizasyonu (5235 Sy.K, m.25)
(BAM’lar HSK olumlu görüşü ve Ad.Bak kararıyla kurulup aksi işlemle kaldırılır [5235 Sy.K, m.3,
25/I]. Halihazırda 15 adet BAM kurulmuş olup 2016-2017 adli yılı itibarıyla faaliyete başlamıştır).
a-Bölge Adliye Mahkemesi Hukuk Dairesi (5235 Sy.K, m.29,36; 6087 Sy. HSKK, m.9/I-c)
(Her BAM bünyesinde enaz 3 adet hukuk dairesi bulunur. Ad.Bak. önerisi ve HSK kararıyla
daire sayısı artırılıp azaltılabilir. Daireler arasında işdağılımı HSK tarafından belirlenir)
b-Bölge Adliye Mahkemesi Başkanlar Kurulları (5235 Sy. K, m.28,35)
(BAM başkanı ile hukuk ve ceza daireleri başkanlarından oluşur)
c-BAM Başkanlığı (5235 Sy. K, m.27, 34 [6545 Sy.K ile değişik m.], 43)
B)Görevleri ve Yetki Alanları (5235 Sy. K, m.33-36)
a-Hukuk Dairesinin Görevleri
aa)İstinaf Hukuk Dairesi Yargı Çevresine Dahil Olan İlkderece Mahkemelerinin Verildiğinde
Kesin Olmayan Hüküm ve Kararlarına Karşı İstinaf Taleplerini ve Bunlar Arasındaki
Görev –Yetki Uyuşmazlıkları ile Yargı Mercii Tayini Taleplerini Karara Bağlamak
ab)Kanunla Verilen Diğer Görevleri Yerine Getirmek
b-Başkanlar Kurullarının Görevleri
ba)Hukuk ve Ceza Daireleri Arasında Görev ve İşdağılımına İlişkin Meseleleri Karara
Bağlamak
bb)Bölge ve Bölgelerarası İstinaf İçtihat Ayrılıklarının Birleştirilmesi İsteklerini Kendi Görüşüyle
Birlikte Yargıtay İlgili Dairesine Sevketmek
c-İstinaf Mahkemelerinin Yetki Alanları
ca)Bölge Adliye Mahkemelerinin Yargı Çevresi
Ad.Bak Önerisi ve HSK Kararıyla Belirlenir (5235 Sy.K,m.25/II).
Bursa BAM Yargı Çevresi: Bursa-Çanakkale-Balıkesir-Kütahya-Bilecik–Yalova
cb)Bölge Adliye Mahkemeleri Arasında İstinabe (HMK,m.354)
2
3-Üstderece Kontrol Mahkemesi / Yargıtay (Temyiz Kanunyolu)

A)Hukuk Yargısına İlişkin Organizasyonu (2797 Sy. Yarg. Kanunu)
a-Hukuk Daireleri
(Halen 12 adet olup her dairede başkan ve üyelerden oluşup kendi aralarındaki işbölümü
esaslarına göre 5’li heyetler halinde çalışır [Yarg.K, 6572 Sy.K ile değişik m.5, 14,40] )
b-Hukuk Genel Kurulu
(Hukuk dairelerinin başkan ve üyelerinden oluşur [Yarg. K, m.7/I] )
c-Yargıtay Genel Kurulu
(Yargıtay başkan ve başkan vekilleri ile daire başkanlarının yanı sıra Yargıtay üyeleri ile başsavcı
ve vekilinden oluşur [Yarg.K,m.8] . Daireler mevcudu beş itibariyle toplamın 2/3 çoğunlukla
toplanır )
ç-Hukuk Daireleri Başkanlar Kurulu
(Birinci başkan ve başkan vekilinin yanısıra daire başkanlarından oluşur [Yarg. K, m.9] )
d-Hukuk İşbölümü Kurulu
(HGK başkanı ve 4 asil 4 yedek üyeden oluşur [Yarg. K, 6644 Sy. K. değişik m.60/II] )
B)Görevi ve Yetki Alanı

a-Hukuk Dairelerinin Görevi
aa)Yurt Sathında Kurulu Tüm Bölge Adliye Mahkemeleri Tarafından Verilen ve Kesin Olmayan
Karar ve Hükümlere Karşı Temyiz Taleplerini Karara Bağlamak (Yarg.K,m. 1, 13,14)
ab)Yurt Sathında Kurulu Tüm Derece Mahkemeleri Hakimleri Hakkındaki Sorumluluk Davaları ile
Yarg.Başkan ve Üyeleri ile Kanunen Muayyen Kişiler Hakkındaki Görevden Doğan Tazminat
Davalarını İlk ve Son Derece Mahkemesi Sıfatıyla Karara Bağlamak (Yarg.K, m.13/2; HMK,
m.47)
ac)İstinafta Kesin Olarak Verilen Kararlar Bakımından Aynı veya Farklı BAM Hukuk Daireleri
Arasındaki İçtihad Ayrılıklarını Karara Bağlamak (5235 Sy.K, Değişik [696 Sy.KHK, m.92],
m.35/3,4)
b-Hukuk Genel Kurulunun Görevi (Yarg.K, m.15)
ba)Yargıtay Dairelerinin Temyizen Bozma Kararlarına karşı Mahkemelerce verilen Israr
Kararlarına ilişkin Temyiz Taleplerini Karara Bağlamak
bb) Yargıtay’ın Aynı veya Farklı Daireleri Arasındaki İçtihat Ayrılıklarını
İçtihadların Birleştirilmesi Suretiyle Gidermek
bc)Dairelerin İlkderece mahkemesi sıfatıyla verdikleri kararları temyizen incelemek
c- Yargıtay (Büyük) Genel Kurulunun Yargısal Görevi (Yarg.K, m.14/I, 16/5)
ca)Hukuk ve Ceza Genel Kurulunun Kendi İçtihatları veya Ceza ve Hukuk Genel Kurulları ya da
Ceza ve Hukuk Dairelerinin Benzer Konulardaki içtihatlarının yanısıra Genel Kurullar ile Ceza
Ve Hukuk Dairesi Arasındaki İçtihat Ayrılıklarını Gidermek.
cb)Başkanlar Kurulu Tarafından Hazırlanan Daireler Arası Görev Paylaşımı-“İşbölümü” Teklifini
Karara Bağlamak
ç-Hukuk ve Ceza Daireleri Başkanlar Kurullarının Görevi (Yarg. K, m.14/I-II, 17)
ça)Hukuk ve Ceza Daireleri Arasındaki Görev ve İşbölümü Uyuşmazlıklarını Çözmek
çb)Görev Paylaşımı-“İşbölümü” Önerisinde Bulunmak (Y[B[GK Nezdinde)
d-Hukuk İşbölümü Kurulunun Görevi (Yarg. K, m.60/III, IV, V)
(Hukuk Dairesi Görev ve İşbölümü Uyuşmazlıklarını Çözmek)
3
II-HUKUK MAHKEMELERİ ARASINDAKİ KONU İTİBARIYLE YETKİYE İLİŞKİN İLİŞKİLER
1-Yargısal İşlemi Mutazammın Görev İlişkileri

A)Görev İlişkisi (HMK, m.1; 5235 Sy. Adli Mahk. K, m.1)
a-Aynı Yargı Kolu Bölümünde Görevli İlkderece ve Üstderece Hukuk Mahkemelerinin Birbirleriyle
ve Kendi Aralarındaki Karşılıklı İlişki Görev İlişkisidir
b-Görev Kurallarına Aykırılık Halinde Taleben veya Re’sen Görevsizlik Kararı Verilir
B)Görevpaylaşımı İlişkisi (5235 Sy. K, m.5/IV)

a-Aynı Yargıçevresinde Kurulmuş Olan Birden Fazla Aynı Mahkeme Daireleri Arasındaki Konu
itibarıyla Yetki Tahsisidir
aa)İlkderecedeki Mahkeme Daireleri Arasındakiler HSK Kararına Göre Belirlenir
(5235 Sy.K,m.5/V; 5521 Sy.İşMK, m.1; 5411 Sy.Bank.K,m.142)
ab)BAM Daireleri Arasındakiler (de) HSK Kararına Göre Belirlenir
(5235 Sy. K, m.35/1)
ac)Yargıtay Daireleri Arasındakiler Yarg. Başk. Kurulu Teklifiyle YBGK’ca
Belirlenir (Yarg.K,m.14)
b-Görevpaylaşımı Kurallarına Aykırılık Halinde Mahkemesine Re’sen Gönderme Kararı Verilir
C)Görevsel İlişki Kurallarını İhlalen İstihsal Olunan Kararın Kanunyolunda Taleben veya Re’sen
Bertarafı
2-İdari İşlemi Mutazammın İşbölüşümü İlişkileri (“Adli Mahk.Y”.

[RG:06.08.2015 / 29437], m.199)
A)İşpaylaşımı İlişkisi (5235 Sy. Değişik m.5/III)
a-İlkderecede (Çok Hakimli) Ticaret Mahkemelerinde Yargılaması Tek Hakimle Yürütülecek
Dava veya sair Yargısal Müracaatların Dahili Paylaşımı
b-İşpaylaşımının Mahkeme Başkanı Kararına Göre Belirlenmesi
c-İşpaylaşım Kuralı İhlali Halinde Mahkeme Başkanınca Hatalı Sevk Kararı Kaldırılıp İşin Uygun
Hakime Sevki
B)İşdağıtımı (Tevzii) İlişkisi ( Adli Mahk.Y, m.199)

a-İlk Derece Mahkemelerinde İkame Olunmak İstenen Dava ve Yargısal İşlerin Aynı Mahkeme
Daireleri Arasında Sıra-Sayı (Kota) Esasına Göre Paylaştırılması
b-İşdağıtımının HSK Görüşüyle Ad.Bak Tarafından Belirlenen Usul-Esas Dairesinde UYAP Sistemi
Üzerinden Otomasyonla Yürütülmesi
c-Sıra-Sayı Esasına Aykırı Hatalı Tevzi Halinde İşin Tevzi Mercii veya Üstmakamınca (Adliye
Komisyonu Başkanlığı) Kota Mahkemesine Sevki
C)İşbölüşümü İlişkisi Kurallarını İhlalen İstihsal Olunan Kararın Kanunyolunda Re’sen Bertarafının
Gerekmemesi
4
BUÜHF Medeni Usûl Hukuku Ders Materyali (2020-2021] 5.Hafta
HUKUK ADALET SİSTEMİ MENSUP ve GÖREVLİLERİ

ile
İLGİLİ MESLEK ERBABI
I-MEDENİ USÛLE İLİŞKİN YARGI MENSUBU ve MAHKEME GÖREVLİLERİ

1-Hakimler (2802 Sy. HSK, m.7-98, 115/a; 6087 Sy. HSKK, m.4/1-b; HakSavAtN-Ynm
[RG:19.02.1988/19730] )
A)Hakimliğin Özel Kamu Görevlisi Statüsü
a-DMK’ya Tabi Olmayan Kapsamdışı Devlet Memuru Vasfı
aa)Kurumsal Bağımsızlık Esaslarına Tabiyet / Objektif Bağımsızlık (AY, m.138; HSK, m.4, HSKK,
m.3/7)
ab)Kişisel Bağımsızlık - Hakimlik Teminatı / Subjektif Bağımsızlık (AY,m.139; HSK,m.44-45; 5,35)
aba)Yargı Hizmeti Mesleki Görev ve Özlük Hakkı İmtiyazlarına Sahip Olma
abb)Belirli Süreden Önce Görev Yeri Değişikliğine Maruz Bırakılamama (1-5.Bölge // 2-7 Yıl)
abc)Münhasıran HSK’nın İdari ve Üst Mahkemelerin Yargısal Denetimine Tabi Olma
ac)Hukukla Bağlı Olma
b-Hakimlik Statüsüne Giriş (HSK, m .8-13; HSKK, m.4/1-b.1 ve 2)
ba)Yeterlik Şartlarını Haizen Ad.Bak. Tarafından TAA Görüşüyle Adaylığa Kabul
bb)HSK Tarafından Mesleğe Kabul ve Atanma
c-Özel İdari -Hukuki –Cezai Sorumluluk Rejimine Tabiyet (AY, m.140/III,144; HSK, m.51-53,62-
93,97; HSKK, m.4/7,6/ç,,8,16/1-d; HMK, m.46-48 )
ca)HSK Teftişi ve Disiplin Denetimi Suretiyle İdari Sorumluluğa Tabiyet
cb)Görev Suçları Çerçevesinde ve Özel Cezai Sorumluluk Kurallarına Tabiyet
cc)2.Derecede ve Haksız Fiil Esaslarına Göre Hukuki Sorumluluğa Tabiyet
cca)Hukuki Sorumluluğun Kanunen Muayyen Hallerde Doğması
ccb)Hukuki Sorumluluk için Münhasıran Devlet Aleyhine Tazminat Davası Açılabilmesi
ccba)Sorumluluk Davasında Yargıtay’ın (İlgili Özel Daire) İlkderece Sıfatıyla Görevli Oluşu
ccbb)S. Davasının Özel Usule Tabiyeti ve Hakime Mahkemece Re’sen İhbar Olunması
ccbc)Davanın Kabulü Halinde Devletçe Hakime Rücu Edilebilmesi
ç-Tarafsızlık Yükümlülüğünün Yargılamaiçi Kurallarla Özel Olarak Düzenlenmesi
B)Hukuk Yargısında Hakimlerin Yasaklılık ve Reddi

a-Hakimin Görevden (Davaya Bakmaktan) Yasaklılığı (HMK, m.34, 35 [375/1-b])
aa)Kanunen Mevcut Görülen Tarafgirlik/Karineleri Halleri
aaa)Hakimin Davanın Tarafları ile Kişisel Yakınlığı
aab)Hakimin Davayla İlişkililiği
ab)Yasaklılık Halinde Hakimin Resen veya Taraflarca Dermeyanen Görevden Çekinmesi
aba)Tek Hakimli Yargılamalarda
abb)Çok Hakimli Yargılamalarda
ac)Çekinmeye İlişkin Kararlara Karşı Kanunyoluna Başvurulabilmesi
b-Hakimin Taraflarca Reddi veya Bizzat Çekilmesi (HMK,m.36)
ba)Tarafgirlik Şüphe Hallerinde Hakimin Reddolunabilmesi ve Bizzat Çekilebilmesi
bb)Hakimin Taraflarca Reddinde İzlenecek Yol
1
BUÜHF Medeni Usûl ve İcra-İflâs Hukuku ABD (Doç .Dr .C. T. ÇELİKOĞLU)
bba)Sebebin Öğrenilmesini Takip Eden İlk Oturuma Dek ve Usulüne Uygun Olarak
Yazılı Sürülme (m.38)
bbb)Hakimin Red Talebini Geri Çevirebilmesi ve Hükümle Kanunyolu Denetimi (m.41)
bbc)Geri Çevirmeme Halinde Refik Hakimin Red Talebini Kabul veya Reddi (m.39,40)
bbç)Esas Hüküm Bakımından Kanunyolu Başvurularına Açık Bir Dosyada Refik Hakimlik
Kararlarına Karşı Kanunyoluna Başvurulabilmesi (m.43,44)
bc)Hakimin Bizzat Çekilmesinde İzlenecek Yol (HMK, m.39)
bca)Tarafların Çekilme Hakkında Beyanlarının Alınması
bcb)Refik Hakimliğin Hakimin Çekilmesini Karara Bağlaması
bcc)Refik Hakimliğin Çekilme Hakkındaki Red Kararının Kesinliği
bç)Redli veya Çekilmiş Hakimin Kural Olarak Davaya Bakmaya Devam Edememesi
(HMK,m.42/2)
c-Çekinmenin veya Çekilmenin/Reddin Kesinleşmesi Halinde Yargılamanın Başka Hakime Tevdii
(2802 Sy. HSK, m.115/I; Yarg. İBK, 19.01.1959, 29/1[RG:19.03.1959/10163] )
ç-Yasaklı veya Redli Hakimin İşlemlerinin Akibeti (HMK,m.35/1,43/3,44/3;.355, 375/1-b)
ça)Yasaklı Hakim Hüküm ve Kararlarının Kanunyolunda Kaldırılması ve Sair İşlemlerin İptali
Kabilliği
çb)Redli Hakim Hüküm ve Kararlarının Kanunyolunda Kaldırılması ve Sair İşlemlerin İtiraz
Halinde Davanın Yeni Hakimince Kaideten İptali
2-Mahkeme Personeli ve “Hakim Yardımcıları”

A)Mahkeme Kalemi (5235 Sy. K,m.23,42; HSK, m.114a; CbK-1 [RG: ], m. ;
“Mahkemeler Teşkilatı” Ynm [RG: 06.08.2015 / 29437], m.169-170; 222)
a-Yazı İşleri Müdürleri
aa)Genel İdare Hizmetleri Sınıfına Mensup Devlet Memuru Statüsünde Adliye Komisyonuna
Tabiyet
ab)Mahkeme Hakimi Nezaretinde Mahkeme Kalem İşlerini Sevk ve İdare
b-Zabıt Katipleri
ba)Yardımcı İdari Hizmetler Sınıfına Mensup Devlet Memuru Statüsünde Ad.Kom.Tabiyet
bb)Mahkeme Yazıişleri Müdürü Denetimi Altında Kalem İşlerinin Yürütülmesi
bc)Mahkeme Hakimi Gözetiminde Mahkeme Faaliyetlerinin Kayıt ve Hıfzı
bç)Yargılamadaki Faaliyetlerinde Tarafların Red Taleplerine Maruziyet (HMK, m.45)
c-Mübaşirler
ca)Müstahdem Sınıfına Mensup Devlet Memuru Statüsünde Ad.Kom. Tabiyet
cb)Hakim Emrinde Duruşma ve Keşif Düzenini Temin Görevini Yürütmek
ç-Hizmetliler
ça)Müstahdem Sınıfına Mensup Devlet Memuru Statüsünde Ad.Kom. Tabiyet
çb)Mübaşire ve Verilecek Sair Görevlerin İfasına Yardım Etmek ve Mahal Tertip ve Temz.
B)Hakime Yardımcı Mahkeme Görevlileri
a-Sosyal Hizmet Uzmanları (4787 Sy. AileMahk. K, m.5, 6/II )
b-Bilirkişiler (6754 Sy. BilK, m.6/ö ve ş,8, 10-11,13-14; HMK, m.268,271-272,278,285-287)
ba)Bilirkişinin Hukuki Statüsü
2
baa)Arızi Kamu Hizmetlisi

bab)Hakim Yardımcısı Rolü
bac)Hakimin Yasaklılık-Red Sebeplerine Tabiyet
bb)Bilirkişinin Sorumluluğu
bba)Hukuki Sorumluluğu (Talien Tazminat)
bbb)Cezai Sorumluluğu
bbc)Disiplin Sorumluluğu
II-ADLİ FAALİYETLE İLGİLİ HUKUK SİSTEMİ GÖREVLİLERİ
1-Hukuk Sisteminin İşleyişine Katkı Sağlayan Serbest Hukuk Meslek Mensupları
A)Avukatlar (1136 Sy.Av.K; HMK, m.71-83)
a-Bağımsızlık Teminatına Sahip Baro Mensubu Olarak Serbest Meslek Faaliyeti Esaslarına Tabiyet
aa)Lisanslı Hukuk Uzmanı Mesleki İmtiyazına Sahiplik
ab)Münhasıran Baro Denetim ve Gözetimi Altında Faaliyet
b-Mesleki Yeterlik ve Hukuki-Mesleki Sorumlulukları
ba)Mesleğe Kabul Şartlarını Haizen Faaliyete İzin
bb)Devlet Lisanslı Meslekler Disiplin ve Özel Hukuk Sorumluluğuna Tabiyet
c-Hukuk Sistemi ile Mahkeme Süreçlerindeki Rol ve Konumları (HMK, m.72; Av.K, m.2,34)
ca)Deliller Muvacehesinde Müvekkil Hak ve Menfaatlerini Koruma
caa)Kaideten TBK Temsil ve HMK Davaya Vekalet Hükümlerine Tabiyet
cab)Müvekkil Usuli Hak ve Yetkilerini Kullanma
cb)Hak Arama Yollarını Etkinleştirme ve Hukuk Sisteminin Dolaylı Denetimi
cc)Uyuşmazlıkların Yargıdışı Yoldan Çözümünü Kolaylaştırmak Suretiyle
Mahkemelerin İşyükünü Hafifletme
B)Dava Vekili-Dava Takipçileri (Av.K, m.185, Geçici m.13)
2-Adli Faaliyete Katkıda Bulunmakla Yükümlü Kamu Hizmet Hukuk Meslek Mensupları
A)Noterler (1512 Sy.NK)

a-Noterliğin Özel Kamu Hizmetlisi Statüsü
aa)Noter Odası Mensubu Olarak Kamu Hizmeti Faaliyeti Esaslarına Tabiyet
aaa)Asliye Hukuk Mahkemeleri Yargı Çevresindeki Noterlik İşlerinde Faaliyet Tekeline Sahiplik
aab)Adalet Bakanlığı ve Noter Odaları Birliği Denetim ve Gözetiminde Faaliyet
ab)Mesleki Yeterlik ve İdari-Hukuki Sorumlulukları
aba)Mesleğe Kabul Şartlarını Haizen Ad.Bak.Tarafından Görevlendirilme
abb)Ad.Bak Nezdinde İdari ve Özel Hukuk Sorumluluğuna Tabiyet
b-Hukuk Adalet Sistemine Dolaylı Surette Katkıda Bulunma Rolü
ba)Hukuki İşlemleri Belgeleyerek Hukuk Güvenliğine ve İhtilafların Azalmasına Katkı
bb)Bazı Çekişmesiz Yargılama İşlerini Üstlenmek Suretiyle Hukuk Güvenliğine Katkı
3
B)Arabulucular (HUAK)
a-Arabuluculuğun Özel Kamu Hizmetlisi Statüsü (HUAK, m.17/4,18A,20,21/2,32/1-ç)

aa)Arabuluculuk Siciline Kayıtlı Olarak Kamu Hizmeti Faaliyet Esaslarına Tabiyet
aaa)İlkderece Adliye Komisyonu Çevresi Arabuluculuk İşlerinde Faaliyet Tekeline Sahiplik
aab)Adalet Bakanlığı Gözetimi Altında Faaliyet
ab)Mesleki Yeterlik ve İdari-Hukuki Sorumlulukları
aba)Faaliyete Kabul Şartlarını Haizen Ad.Bak Tarafından Sicile Kaydolma
abb)Ad.Bak Nezdinde İdari ve Hukuki Sorumluluğa Tabiyet
b-Hukuk Adalet Sistemine Destek Sağlama Rolü
ba)Uyuşmazlıkların Yargıdışı Çözümü Suretiyle Hukuk Barışına Katkıda Bulunma
bb)Mahkemelerin İşyükünü Hafifletme
4
BUÜHF Medeni Usûl Hukuku Ders Materyali (2020-2021)6. Hafta
YARGILAMADA GÖREV MESELESİ
I-HUKUK YARGISINDA MAHKEMELERİN GÖREVİNE İLİŞKİN İLKE ve KURALLAR
1-Mahkemelerin Görevlendirilişinin Şekli ve Maddi Esasları
A)Mahkemelerin Şeklen Kural Olarak Kanunla Görevlendirilmesi ( AY, m.142; 5235 Sy.K, m.6;
HMK, m.1; AİHM: Fell v. Birleşik Krallık[25.02.1997])
a-Doğrudan Kanunla Görevlendirilme
aa)Genel Kanunla Kurulan Mahkemeler Yönünden (5235 S.K,m.6/I,II)
ab)Özel Kanunla Kurulan Mahkemeler Yönünden (5235 S.K, m.6/III)
b-Kanunun Verdiği Açık Yetkiyle Yürütme veya Yargı Erki Tarafından (da) Görevlendirilebilme
ba) HSK Tarafından Görevlendirilme (Ör: HSK, 24.03.2005/188;21.02.2006/101;26.03.2014/141
Sy. GK Kararı)
bba)İhtisas ve İcra Mahkemesi Kurulmamış Olan Yerlerde AHM’nin Görevlendirilişi
(TTK,m.5; FSEK,m.76/1 ve SMK, m.156/1; İşMK,m.1/3; TKHK, Geçici m.1; AMK,m.2/2;
İİK,m.4)
bbb)İlkderece Genel ve İhtisas Mahkeme Daireleri ile BAM Daireleri Arasında Görev
Paylaştırımı (5235 Sy. K,m.5/V; İşMK,m.1; TTK,m.5/2; SMK, m.156/1-son c)
bc)Üstderece Mahkeme Genel Kurulu Tarafından Görevlendirilme
(Ör:Yargıtay Büyük Genel Kurulunun Temyiz Dairelerine Görev Paylaştırımı [2797 Sy.
K,m.14/I] )
c-Göreve İlişkin Özel Kuralların Dar Yorumlanması ve Kanunen (Doğrudan-Dolaylı)
Görevlendirilme Yokluğunda Kıyasen Görev Çıkarmanın Mümkün Olmaması
(Yarg. İBK, 05.12.1977, 1977/4 E.K; 08.12.1982, E.K. 4/4; 21.02.2014, E.2013/1, K.2014/1)
B)Mahkemelerin Görevinin Madden Konu veya Süje Temelinde Düzenlenişi
a-Hukuki İlişki veya Uyuşmazlık Konusu Bazında Belirleme

(Ör:TMK aile hukuku kitabında düzenlenen (vesayet hariç) konularda aile mahkemesinin
görevlendirilişi)
b-Hukuki İlişki veya Uyuşmazlık Tarafı Bazında Belirleme
(Ör: İşK’da tanımlanan surette işçi ve işveren arasındaki iş sözleşmelerinden doğan
uyuşmazlıklarda iş mahkemelerinin görevlendirilişi)
2-İlkderece Mahkemeleri Görev Kuralları
A)Genel Mahkemelerin Konu İtibariyle Yetki Alanları (5235 Sy. K, m.2,4; HMK, m.1-4)
a-Asliye Hukuk Mahkemesinin Görevi
aa)İhtisas ve Özel Görevli Mahkemeler Alanına Girmeyen Malvarlığı Haklarına İlişkin Davalar
ab)İhtisas Mahkemeleri Görev Alanına Girmeyen Şahısvarlığı Haklarına İlişkin Davalar
ac)İhtisas Mahkemesi Kurulmamış Olan Yargı Çevresinde Bunların Baktığı Malvarlığı ve
Şahısvarlığı Haklarına İlişkin Dava ve İşler (Ör: 6769, Sy.SMK, m.156/1)
aç)Sulh Hukuk ve İhtisas Mahkemelerine Bırakılmamış Olan Çekişmesiz Yargılama İşleri
1
BUÜHF Medeni Usûl ve İcra-İflâs Hukuku ABD (Doç.Dr. C. T. ÇELİKOĞLU)
b-Sulh Hukuk Mahkemesinin Görevi

ba)Kira İlişkisinden Doğan Alacak Dahil Tüm Uyuşmazlıklara İlişkin Davalar
(Gayrımenkuller Bakımından İİK İlamsız İcra Prosedüründe Haciz ve Tahliye Yoluyla Takipte
ve İlamsız Tahliye Yoluyla Takipteki Yargısal Prosedürler Hariç)
bb)Menkul ve G.menkul veya Gayrımaddi Haklara İlişkin Ortaklığın Giderilmesi Davaları
bc)Menkul ve G.menkule İlişkin Sadece Zilyedliğin Korunması Davaları
bç)Diğer Mahkemelere Bırakılmamış Olan Çekişmesiz Yargı İşleri
bd)Diğer Kanunlarla Sulh Hukuk Mahkemesi (veya Hakimi)’ne Bırakılan Davalar
B)İhtisas Mahkemelerinin Görev Alanları
a-Ticaret Mahkemesi Görevi(6102 Sy. TTK, Değişik m.5/II)

aa)Tacirlerin Ticari İşletme Uyuşmazlıklarına İlişkin Hukuk Davaları ve Çekişmesiz Yargı İşleri
ab)Tarafların Tacir Olup Olmadıklarına Bakılmaksızın Ticari Sayılan Hukuk Davaları
ve Çekişmesiz Yargı İşleri (TTK,m.4/1-a,b,c,d,e,f)
ac)Deniz Ticareti ve Sigortalara İlişkin Davalar ile Çekişmesiz Yargı İşleri (6103 Sy.K.m.8/1)
b-Aile Mahkemesi Görevi (4787 Sy. TMK, m.2)
ba)TMK İkinci Kitabı (Üçüncü Kısım Hariç) ve TMK-YUŞHK Uyarınca Aile Hukukundan Doğan
Uyuşmazlıklara İlişkin Dava ve Çekişmesiz Yargılama İşleri ile MÖHUK Uyarınca Aile
Hukukuna İlişkin Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi(AMK,m.4)
bc)Aile Hukukuna İlişkin Koruyucu ve Eğitici veya Sosyal Amaçlı Geçici Hukuki Koruma
Tedbirleri(AMK,m.6,9)
c-İş (ve Sosyal Güvenlik) Mahkemeleri Görevleri(5521 S.K, Değişik [6352 Sy.K,m.39] m.1)
ca)İşK Uyarınca Kural Olarak İşçi sayılan veya 3 Kişiden Fazla Çalışanın Bulunduğu Esnaf
İşletmesinde Çalışan Kişilerin İş/Hizmet Akitlerinden veya İşK Kapsamında Tüm Hak
İddialarından Doğan Uyuşmazlıklara İlişkin Davalar (İşMK, m.1; m.1/II-C,D,E hariç ve m.4/ı )
cb)Sendikaların İşçiler Adına Açacakları Davalar ile 2822 Sy. TSGLK ‘da Düzenlenen
Toplu İş İlişkilerine İlişkin Uyuşmazlıklardan Doğan Davalar (İşMK,m.1/II-A)
cç)Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası K. Uygulamasından Doğan Uyuşmazlıklara İlişkin
Davalar (İşMK,m.1/II-B;5510 Sy.K m.101)
cd)Diğer Kanunlar Uyarınca Görev Tevdi Edilen Davalar(DenizİşK. m.46;BasınİşK,Ek m.1)
ç-Fikri Sınai Haklar Mahkemesi Görevi (5846 Sy. FSEHK, Değişik m.76; 6769 Sy. SMK, m.156)
ça)FSEK’da Düzenlenen Hukuki İlişkilerle İlgili Dava ve İşler
çb)SMK’da Düzenlenen Hukuki İlişkilerden Doğan Dava ve İşler
d-Tüketici Mahkemesi Görevi (6502 Sy. TKHK, m.73/1)
da)Tüketici İşlemleri ve Tüketiciye Yönelik Uygulamalardan Doğan Uyuşmazlıklara İlişkin Dava
ve İşlerden Kanunen Muayyen Değeri Aşanlar
daa)Tüketicilerin Menkul Eşya Alışverişine Konu Olan Uyuşmazlıklara İlişkin Dava ve İşler
dab)Tüketicilerin Konut ve Tatil Amaçlı Gayrimenkul Alışverişine Konu Olan Uyuşmazlıklara
İlişkin Dava ve İşler
dac)Tüketicilerin Gayrımaddi Mal –Hizmet Alışverişine Konu Olan Uyuşmazlıklara İlişkin
Dava ve İşler
db)THH Kararlarına Karşı İtiraz Kanunyolu Yargılaması
2
C)Özel Görevli Mahkemelerin Görev Alanları

a-Kadastro Mahkemesinin Görevi (3402 Sy. KK, m.25)
aa)G.menkuller Hakkında Kadastro K. Uygulanmasından Doğan Uyuşmazlıklara İlişkin olan ve
İnşai Hüküm İstihsaline Yönelik Olmayan Davalar ve İlgili Geçici Hukuki Korumalar
(Hakkında kadastro tutanağı tanzim olunmuş g.menkullere ilişkin tesbite itiraz uyuşmazlıkları)
aaa)Kadastral Sınır ve Metraj Tesbitinden Doğanlar
aab)Kadastral Mülkiyet Tesbitinden Doğanlar
aac)Kadastral Diğer Ayni Hak ve Nispi Hak Tesbitlerinden Doğanlar
ab)KK Uygulamasından Doğan Çekişmesiz Yargı İşleri
aba)Kadastral Tesbit Taraf ve Haleflerinin Veraset-Velayet-Vesayet İşleri
abb)Kadastral Tesbit Dava ve İşleri Hakkında Adli Yardım Talepleri
b-İcra Mahkemesinin Görevi (2004 Sy. İİK, m.4)
ba)İcra-İflas Hukukuna İlişkin İtiraz ve Şikayet Prosedürleri (Geniş Anlamda Takip Hukuku
Davaları)
bb)İcra-İflâs Hukukuna İlişkin Dava Prosedürleri (Dar Anlamda Takip Hukuku Davaları)
bc)İcra-İflas Hukuku Çekişmesiz Yargı ve İdari İşleri
II-GÖREV KURALLARINA AYKIRILIK ve SONUÇLARI
1-Yargılamada Görev Meselesinin İncelenmesi ( HMK, m.20, 114/1-c,115/1)

A)Görevin Kamu Düzeninden Oluşu
a-Görevin Mahkemece Re’sen İncelenmesi
aa)Mahkemece Kural Olarak Öninceleme Aşamasında Dikkate Alınır
ab)Mahkeme(ler)ce Hüküm Kesinleşene Dek (de) Dikkate Alınabilir ve Her Aşamada Taraflarca
İleri Sürülebilir
b-Görevsiz Mahkemenin Tarafların Kabulüyle Görevli Hale Gelmemesi ve Görev Kurallarının
Sözleşmeyle Değiştirilememesi
B)Yargılama (Ön)Şartı Niteliği ve Görev İtirazının Karara Bağlanması

a-Görev Meselesinin Diğer Dava Şartları Meyanında Mantıksallık ve Etkinlik-Verimlilik
İlkelerine Göre Somut Duruma Uygun Bir Öncelikle Karara Bağlanması
b-Görev Meselesinin Duruşmasız Olarak Karara Bağlanabilmesi (HMK, m.138)
2-Göreve İlişkin Kararlar ve Hükümleri

A)Görev İtirazının Reddi Kararı
a-Ara Karar Niteliği ve Mahkemenin Yargılamaya Devam Etmesi
b-Hükümle Birlikte Kanunyolu Başvurusuna Konu Edilebilmesi ve Kanunyolunda Göreve İlişkin
Verilen Kararın Kesinliği (HMK,m.353/1-a)
B)Görevsizlik Kararı (HMK, m.20/1)

a-Görevsizlik Kararının Nihai Karar Niteliği
aa)Usule İlişkin Bir Nihai Karar Oluşu
ab)Mahkemenin İşten El Çekmesi
3
b-Görevsizlik Kararına Karşı Kural Olarak İstinaf Kanunyoluna Başvurulabilmesi (HMK, m.341/2)
ba)Şahısvarlığına İlişkin Dava ve Yargısal İşlerdekiler ile Malvarlığına İlişkin Dava ve Yargısal
İşlerin Belirli Tutarı Aşan Değeri Havi Olanlarına İlişkin Görevsizlik Kararlarına Karşı
İstinaf Talebinde Bulunulabilir
bb)Görevsizliğe İlişkin İstinaf Talebinin Reddine Dair BAM Kararlarına Karşı Temyiz Yolu
Kapalıdır (HMK,m.362/1-c)
c-Görevsizlik Kararında Yargılama Giderlerine Hükmolunmaması (HMK, m.331/2)
ca)İş Görevli Mahkemeye Aktartılırsa Yargılama Giderlerine Görevli Mahkeme Karar Verir
cb)Süresi İçinde Görevli Mahkemeye Aktartılmayan İşler Hakkında Görevsizlik Kararı Veren
Mahkeme Davanın Açılmamış(veya Müracaatın Yapılmamış) Sayılması Kararıyla Birlikte
Yargılama Giderlerine de Hükmeder
3-Görevsizlik Kararı Sonrası Yargılamaya Görevli Mahkemede Devam Edilebilmesi
A)Başvurunun Görevli Mahkemeye Nakli (HMK,m.20)
a-Taraf veya İlgililerden Birinin Görevsizlik Kararının Kesinleşmesini Takiben İki Hafta
İçinde Dosyanın Görevli Mahkemeye Gönderilmesi Talebinde Bulunulması
b-Nakil Talebinde Bulunanın Gönderme Masraflarını Ödemesi Lüzumu
B)Görevsiz Mahkeme Nezdindeki Usuli İşlemlerin Kısmi Geçerliliği (HMK, m.30)

(Yarg. HGK, 08.03.1967, E. 5/151, K.138; 09.05.1951, E. 1/83, K.79)
a-Görevsiz Mahkemedeki Taraf Usul İşlemlerinin Kaideten Geçerli Oluşu
b-Görevsiz Mahkeme Usul İşlemlerinin Kaideten Geçersizliği
4-Mahkemelerin Görevine İlişkin Uyuşmazlıklar
A)Görev Uyuşmazlığı
a)Başvurunun Nakledildiği Mahkemenin (de) Görevsizlik Kararı Vermesinin Sınırlılığı

(Görevsizlik kararı hakkında kanunyolu incelemesinde verilip kesinleşen kararlar
ilkderece ve üstderece mahkemelerini bağlar [HMK, m. 23/2-ikinci yarım cümle] )
b)Görev Uyuşmazlığının Olumsuz Nevi ile Sınırlı Oluşu (HMK, m.21-c, 114/1-ı, 375/1-ı)
ba)İlk Görevsizlik Kararının Derecatsız Kesinleşmiş Olması Halinde Nakil Mahkemesinin de
Görevsizlik Kararı Verebilmesi (HMK,m.21/c;23/2 )
bb)İkinci Görevsizlik Kararının da Derecatsız Kesinleşmesi Halinde Olumsuz Görev Uyuşmazlığı
Çıkması
bba)Olumsuz Görev Uyuşmazlığı Halinde Yargı Merci Tayini Gereği (HMK, m.21/c,22/2)
bbb)Yargı Merci Tayin Kararının İlkderece ve Üstderece Mahkemelerini Bağlaması
(HMK, m.23/2-ilk yarım c.; Yarg, İBK, 10.06.1942, 1942/26-16 E.K.)
B)Görev Paylaşımı ve İşbölüşümü Uyuşmazlıkları
a-İlkderece Mahkeme Daireleri Arasında

aa)Görev Paylaşımı Uyuşmazlığının Hallinin Açıkça Düzenlenmemiş Olması
(Üstderece Mahkemesi Kararıyla // HSK Kararıyla Çözülebilmesi -5235 Sy.K,m.5/VI)
4
ab)İşbölümü Uyuşmazlığı Halinin Özellik Arzetmesi (5235 Sy.K, m.5/IV, 23; 2802 Sy. K, m.114)
aba)Mahkeme Daireleri Arasında Uyuşmazlık Halinde Adliye Komisyonuna Müracaat Edilmesi
(“Adli Mahk.K Uygulama Yönetmeliği”[RG:06.08.2015/29437], m.199)
abb)Mahkeme Heyeti Arasında Görevli-Yetkili Hakime İlişkin Uyuşmazlık Halinde Mahkeme
Başkanı’na Müracaat Edilebilirliği
b-Üstderece Mahkeme Daireleri Arasında
ba)BAM Hukuk Daireleri Arasında Görev Paylaşımı Uyuşmazlığı Halinde HD Başkanlar
Kuruluna Müracaat Edilmesi (5235 Sy.K, m.35)
bb)Yargıtay Daireleri Arasında Görevpaylaşımı Uyuşmazlığı Çıkarılması Halinde İşbölümü
İnceleme Kuruluna Müracaat Edilmesi (Yarg.K, m.60)
5
BUÜHF- Medeni Usûl Hukuku Ders Materyali [2020-2021] 7.Hafta
YARGILAMADA YETKİ MESELESİ
I-YER İTİBARIYLA YETKİ VE İLGİLİ KURUM-KURALLAR

1-Mahkemelerin Yer İtibarıyla Yetkisinin Düzenlenişine İlişkin Şekli ve Maddi Esaslar
A)Yer İtibarıyla Yetki Kavramı
a-Yer İtibarıyla Yetkinin Yargısal Hukuki Koruma Talebi için Farklı Yargı Çevrelerinde Mevcud
Görevli Mahkemelerden Hangi Yerdekine Başvurulabileceğini İfade Etmesi
b-Yer İtibariyle Yetkinin Kanunla Düzenlenişi ve Önemi (AY, m.142/I; HMK, m.5)
ba)Hukukumuzda Mahkemelerin Yer İtibarıyla Yetkisine İlişkin Kuralların Kaideten Kanunla
Düzenlenişi
bb)Usuli Talepte Bulunacak Olanın Bu Talebi Hakkında Nereye Başvuracağını Kanuna Göre
Belirleyebilmesi
bb)Karşı Taraf veya İlgilinin Davacı veya Başvurucunun Arzu Ettiği Herhangi Bir Yer Mahkemesi
Önüne Çıkarılmaktan Korunması
c-Yer İtibariyle Yetkiye İlişkin Kuralların Süje veya Başvuru Konusu Temelinde Düzenlenmesi
ca)Genel Yetki Kurallarında Süje Mahallinin Dikkate Alınması
cb)Özel Yetki Kurallarında Başvuru Konusunun İrtibatlı Olduğu Mahallin Dikkate Alınması
B)Mahkemelerin Yer İtibarıyla Yetkisinin Mahiyeti
a-Hukuk Sistemimizde Mahkemelerin Yer İtibariyle Yetkisinin Genişletilmesi veya Daraltılabilmesi

(Yer itibarıyla yetki kuralları yargılama prosedürünü başlatan taraf usul işleminin belirli bir
yargıçevresindeki mahkeme nezdinde tesis edilme zorunluluğundan çok taraflar için bir imkan
bahşeder)
b-Yetki Kuralı Kategorileri
ba)Kanuni Yetki
baa)İhtiyari Kanuni Yetki
(Usuli Taleplerin Görüleceği Mahkemelerin Kanunda Taraflara Alternatif Sunacak Şekilde
Belirlenmiş Olması)
baab)Başvurunun Aktif Tarafına Mahkeme Seçme İmkanı Bahşeder
baac)Kamudüzenine Etkisizlik Özelliğini Aksettirir
baac)Kural İhlali Başvurunun Pasif Tarafı için Usule İlişkin Savunma Sebebi Teşkil Eder
bab)Kesin Kanuni Yetki
baba)Bazı Kişi ve İşlemlere İlişkin Başvuruların Karara Bağlanmasının Kanunen O
Kişinin veya İşlem Konusunun Bulunduğu Yer Mahkemesine Hasrı Keyfiyetidir
babb)Kamudüzenine Etkililik Özelliğini Aksettirir
babc)Kural İhlali Davaşartı Olarak Re’sen Dikkate Alınır
bb)Akdi Yetki
(Tarafların Kamudüzeninden Olmayan ve Üzerinde Tasarrufa İzinli Oldukları
Konularda Sözleşme Hürriyetini Aksettirir)
bba)Münhasır Akdi Yetki
(Tarafların İhtiyari Yetkili Mahkemeye Başvurma İmkanını Kısmen
veya Tamamen Yetki Sözleşmesiyle Sınırlandırması keyfiyetidir)
bbb)Gayrımünhasır Akdi Yetki
(Tarafların ihtiyari Yetkili Mahkeme Sayısını Yetki sözleşmesiyle Artırması keyfiyetidir)
1
BUÜHF- Medeni Usûl ve İcra-İflâs Hukuku ABD (Doç. Dr. C.T.ÇELİKOĞLU)
2-Hukuk Sistemimizde (İlkderece) Mahkemelerin Yer İtibarıyla Yetkisine İlişkin Kurallar

A)İhtiyari Kanuni Yetkiye İlişkin Kurallar
a-Genel Yetki Kuralları
aa)Çekişmeli Yargılamada Başvurunun Pasif Tarafının İkametgah (Yerleşimyeri) Mahkemesinin
Asli Yetkili Mahkeme Oluşu (HMK, m.6)
aaa)Gerçek Kişilerin Yerleşimyeri TMK m.19’a Göre Belirlenir ve Karine Olarak MERNİS
Adres-Kayıt Sistemindeki Adres Yerleşimyeri Kabul Edilir (5490 Sy. NHK, m.52/3;
TMK,m.7)
aab)Tüzel Kişilerin Yerleşimyeri Yönetim Merkezi Olup Karine Olarak Kamusal Sicile Kayıtlı
Adres Yerleşimyeri Kabul Edilir; Şube Adresi de Yetkiye Esas Alınabilir (TMK,m. 51;
HMK,m.14)
aac)Yerleşimyeri Yurdışında Olan Kişiler Hakkında Türkiyede Mutad Meskeni ve Şube veya
İrtibat Bürosunun Bulunduğu Yer Mahkemesi Yetkilidir
aaç)Yargısal Başvuru Sonrası Yerleşimyeri Değişikliği Yetki Tayininde Etkili Değildir
(Yarg. HGK, 26.10.2005 T, E.K.11-515/599 )
aad)Birden Çok Karşı Taraf veya İlgili Varsa Bunlardan Birinin Bulunduğu Yer Mahkemesinde
de Başvuruda Bulunulabilir / İyiniyet Kuralları ve Tümü için Ortak Yetkili Bir
Mahkeme Mevcudiyeti Belirleyicidir (HMK, m.7)
aae)Uzun Süreli Meskûniyet Halinde Taşınmaz Harici Malvarlığı Haklarından Doğan
Başvurularda Geçici Oturumyeri Mahkemesi de Yetkilidir (HMK,m.8)
ab)Çekişmesiz Yargılamaya İlişkin Başvurularda Kural Olarak Müracaatçı veya İlgilinin
Oturumyeri Mahkemesinin Yetkisinin Aslî Oluşu (HMK,m.384)
b-Özel Yetki Kuralları

ba)Çekişmeli Yargılamada Başvuru Konusuna Göre İlave Yetki Bahşeden Kurallar
baa)Borçlar Hukuku Yargısal Başvurularına İlişkin Olanlar
baaa)Sözleşme İlişkilerinden Doğan Uyuşmazlıklarda Sözleşmenin İfa Yeri Mahkemesi de
Yetkilidir (HMK,m.10;TBK,m.89)
baab)Haksız Fiil İlişkisinden Doğan Uyuşmazlıklarda Haksız Fiil ve/veya Mevcut veya
Muhtemel Zarar Vuku Yeri Mahkemesi de Yetkilidir(HMK,m.16)
baac)Tüketici İlişkisi ve Uygulamasından Doğan Uyuşmazlıklarda Tüketicinin Kendi
Yerleşimyeri Mahkemesi de Yetkilidir (TKHK,m.73/5)
baaç)Deniz Ticareti Haricindeki Malvarlığı Zararı Sigortalarından Doğan Uyuşmazlıklarda
Taşınmaz veya Sabit Taşınır Varlıklara İlişkin Hallerde Malın Bulunduğu Yer ve
Diğer Hallerde Riziko Yeri Mahkemesi de Yetkilidir (HMK,m.15/1,3)
baad)Karayolu Taşıtına İlişkin Zorunlu Mali Mesuliyet Sigortalarından Doğan
Uyuşmazlıklarda Sigortacının veya Şube ya da İlgili Acentasının Bulunduğu Yer
Mahkemesi de Yetkilidir (KTK,m.110)
bab)Medeni Hukuk Yargısal Başvurularına İlişkin Olanlar
abba)Boşanma ve Sonraki Nafaka Davasında Heriki Taraf Yerleşimyeri Mahkemesi de
Yetkili (TMK,m.168, 177)
abbb)Kişilik Haklarına Tecavüzden Doğan Davalarda Davalınınkinin Yanısıra Davacının
Yerleşimyeri Mahkemesi de Yetkilidir (TMK,m.25/5)
bac)Miras Hukukuna İlişkin Alalade İstihkak Davası ve Tereke Tespit Taleplerinde Terekenin
Aktif Unsurunun Bulunduğu Yer Mahkemesi de Yetkilidir (HMK,m.11/2)
2
baca)Mirasçılık Belgesinin İptaliyle Yenisinin Düzenlenmesine İlişkin Davalarda

Mirasçılardan Herhangi Birinin Oturduğu Yer Mahkemesi de Yetkilidir (HMK,
m.11/3)
baç)Diğer Bazı Özel Kanunlar Yargısal Başvurulara İlişkin Olanlar (Ör:İİK, m.72/VIII,
89/III,142/I)
bb)Çekişmesiz Yargılamada Genel Yetki Kuralına İlaveten Yetki Bahşeden Özel Yetki Kuralı
Yokluğu
B)Kesin Kanuni Yetki Kuralları
a-Çekişmeli Yargılamaya İlişkin Kesin Kanuni Yetki Öngören Kurallar

aa)Taşınmazda Ayni Hak Tesisine veya Sona Erdirilmesine Yada Ayni Hak Değişikliğine Sari ve
Zilyedlik ile Nakıs Hapis Hakkına ilişkin Davalarda Taşınmazın Bulunduğu Yer Mahkemesinin
Kesin Yetkili Oluşu (HMK,m.12)
ab)Özel Hukuk Tüzel Kişilerinin İç-ilişki Kaynaklı Olarak Kendi Ortak ve Üyelerine veya Bunların
Bu Tüzel Kişilere Karşı İkame Edecekleri Davalarda Yönetim Merkezinin Bulunduğu Yer
Mahkemesinin Kesin Yetkili Oluşu (HMK,m.14/2)
ac)Miras Hukukunda Tereke veya Mirasçılığın Tespiti ve Alalede İstihkak Talepleri Haricinde
Kül Olarak Terekeye İlişkin Davalar ve Tenkis-ÖBT İptali-Mirasen İstihkak- İade –Vasiyetin
Tenfizi Davaları ile Terekenin Paylaşımına Dek Mirasçılara Karşı Açılacak Tüm Davalarda
Murisin Yerleşimyeri Mahkemesinin Kesin Yetkili Oluşu (HMK,m.11/1)
aç)Şahısvarlığı Zararı (Can) Sigortalarında Sigortalı ve Sigortalatanın veya Üçüncü Şahıs Lehdarın
Leyh ve Aleyhine İkame Edilecek Davalarda Bunların Yerleşimyeri Mahkemesinin Yetkisinin
Kesin Oluşu (HMK,m.15/2)
ad)Diğer Kanunlarda Yeralan Bazı Konularda Başvurulacak Mahkemenin Yetkisinin
esinliği (Ör: İİK,m.154/3,128-a, 97/IX ;634 Sy. KMK, m.33; İşMK, m.5 )
ae)Kesin Yetki Hallerinde Karşı Dava Bakımından İhtiyari Yetkili Asıl Dava Mahkemesinin Yetki
Kazanmaması (HMK,m.13)
b-Çekişmeli Yargılamaya İlişkin Kesin Kanuni Yetki Öngören Bazı Kurallar
ba)Tapu Kaydında Mülkiyete Sari Kimlik Bilgisi Tadilinin Taşınmazın Bulunduğu Yer
Mahkemesine Başvurulması (TMK, m.1027 [HMK, m.12])
bb)Velisi Münferid Yetkili Hale Gelen Çoçuk Mallarının Sevk ve İdaresi Hakkında İhametgah
Mahkemesinin Veliyi Talimatlandırması (VVMİT, m.4/2 [TMK, m.360])
bc)İflâs Kararı İstihsal Talebi için İlgilinin Muamele Merkezi Mahkemesine Başvurulması (İİK,
m.154/III [HMK, m.382/2-f])
C)Yetki Sözleşmesine İlişkin Kurallar

a-Yetki Sözleşmesinin Geçerlik Şartları
aa)Tacirler ve /veya kamu Tüzel Kişileri Arasında Tanzim Olunabilmesi(HMK,m.17)
ab)Ayrı veya Birleşik Metin Halinde Ancak Yazılı Şekilde Tanzim Olunabilmesi(HMK,m.18/2)
ac)Öncesinde veya Sonra Fakat Mutlaka Belli Bir Uyuşmazlıkla İlişkilendirilmiş Olması
aç)Tarafların Üzerinde Tasarruf Edebilecekleri Alanlarda ve Kesin Yetki Halleri Dışında Tesis
Olunabilmesi (HMK, m.18/1)
ad)Yetkisi kabul edilen mahkeme veya mahkemelerin gösterilmiş olması (HMK, m.18/2)
b-Taraflar Aksini Kararlaştırmadıkça Sözleşmeyle Belirlenen Mahkemenin Münhasıran Yetkili
Olması
3
II-YETKİ KURALLARINA AYKIRILIK ve SONUÇLARI
1-Yetki İtirazı ve Yetki Kurallarına Aykırılığın Yargılamada İncelenmesi

A)Yetkinin Kural Olarak Kamu Düzeninden Olmaması ve Sonuçları
a-Kesin Yetki Halleri Dışında Yetki Meselesinin Mahkemece Re’sen Dikkate Alınmaması
aa)Münhasır Yetkiye İlişkin Olanlar da Dahil Olmak Üzere Yetki Kuralına Aykırılık Karşı
Tarafça İlk İtiraz Olarak İleri Sürülür
ab)Yetki İtirazı Yargılama Engeli Olarak Hadiseler Gibi Ele Alınıp Öninceleme Sırasında
Karara Bağlanır
b-Yetki İtirazı Yokluğunda Yetkisiz Mahkemenin Kanunen Yetkili Hale Gelmesi
c-Yetki Kurallarının Kesin Yetkiye İlişkin Olanlar Haricinde Sözleşmeyle Değiştirilebilmesi
B)Kesin Yetkinin Yargılama Şartı Niteliği ve Sonucu
a-Kesin Yetki Meselesinin Diğer Dava Şartları Meyanında Karara Bağlanması

b-Kesin Yetki Meselesinin Duruşmasız Olarak Karara Bağlanabilmesi (HMK,m.138)
2-Yetkiye İlişkin Kararlar ve Tabi Olduğu Rejim
A)Yetki İtirazının Reddi Kararı

a-Ara Karar Niteliği ve Mahkemenin Yargılamaya Devam Etmesi
b-Hükümle Birlikte Kanunyolu Başvurusuna Konu Edilebilmesi
B)Yetkisizlik Kararı
a-Nihai Karar Niteliği
aa)Usule İlişkin Bir Nihai Karar Oluşu
ab)Mahkemenin İşten El Çekmesi
b-Yetkisizlik Kararına Karşı Kural Olarak Kanunyoluna Başvurulabilmesi (HMK,m.341/1,2)
ba)Şahısvarlığı Haklarına İlişkin Dava ve Yargısal işlerdekiler ile Gayrimenkul Haricindeki
Malvarlığına İlişkin Dava ve Yargısal İşlerde Belirli Tutarı (3.110TL) Aşan Değeri Havi
Olanlarına İlişkin Yetkisizlik Kararına Karşı İstinaf Talebinde Bulunulabilir
bb)BAM İstinaf Talebinin Reddi Kararlarına Karşı Temyiz Yolu Kapalıdır (HMK,m.362/1-c)
bc)BAM Faaliyete Geçinceye Dek Meri Olan Temyiz Kanunyolunda Yetkiye İlişkin Yargıtay
Kararlarına Tashih-i Karar Yolu Kapalıdır (HUMK,m.440/III)
c-Yetkisizlik Kararında Yargılama Masraflarına Hükmolunmaması (HMK, m.331/2)
ca)İş Yetkili Mahkemeye Aktartılırsa Yargılama Giderlerine Bu Mahkeme Karar Verir
cb)Süresi İçinde Yetkili Mahkemeye Aktartılmayan İşler Hakkında Yetkisizlik Kararı Veren
Mahkeme Davanın Açılmamış(veya Müracaatın Yapılmamış) Sayılması Kararıyla Birlikte
Yargılama Giderlerine de Hükmeder
3-Yetkili Mahkemede Yargılamaya Devam Edilebilmesi (HMK,m.20)

A)Dava veya Müracatın Yetkili Mahkemeye Nakli
a-Taraf veya İlgililerden Birinin Yetkisizlik Kararının Kesinleşmesini Takiben İki Hafta
İçinde Dosyanın Yetkili Mahkemeye Gönderilmesi Talebinde Bulunulması
b-Nakil Talebinde Bulunanın Gönderme Masraflarını Ödemesi
4
B)Dava veya Müracaatın Nakledildiği Mahkemenin Yetkisizlik Kararı Vermesinin Sınırlılığı

a-İhtiyari Yetkiye İlişkin Hallerde Nakil Mahkemesinin Hiçbir Halde Yetkisizlik Kararı
Verememesi (HMK, m.21-ç)
b-Kesin Yetkiye İlişkin Kararın Derecatsız Kesinleşmiş Olması Halinde Nakil Mahkemesinin de
Yetkisizlik Kararı Verebilmesi (HMK,m.23/2)
c-Kesin Yetki Uyuşmazlığı Halinde Yargı Mercii Tayini(HMK,m.21-ç)
ca)Yargı Merci Tayin Kararının Mahkemeleri Bağlaması
cb)Yargı Merci Tayin Kararının Kanunyolu Mahkemelerini Bağlaması
(Yarg. İBGK, 10.06.1942, 1942/26-16 [RG:26.10.1942/5242])
C)Yetkisiz Mahkeme Nezdindeki Usuli İşlemlerin Devan Eden Yargılamada Kısmi Geçerliliği
(HMK, m.30)
a-Yetkisiz Mahkemedeki Taraf Usul İşlemleri Geçerlidir
b-Yetkisiz Mahkeme Usul İşlemleri Geçersizdir Ancak Yok Hükmünde Değildir
5
BUÜHF Medeni Usûl Hukuku Ders Materyali (2020-2021) 8.Hafta
- YARGILAMAYA İLİŞKİN İLKELER -
I-YARGILAMAYA İLİŞKİN İLKELERİN KÖKENİ VE İÇERİĞİ
1-Yargılamaya İlişkin İlkelerin Mahiyeti
A)Yargılamaya İlişkin İlke Kavramı
a-Usûli İlkelerin Usûl Sisteminin Yapıtaşları Olan Temel Norm Mahiyetini Haiz Oluşu
b-Usûl Sisteminin Organizasyonunda Temel İnsan Hak ve Değerlerinin Dikkate Alınması
(Anayasa -UA Antlaşmalar ve Hukukun Evrensel İlkeleri)
c-Usul Sistemi ve Usûli Prosedürlerin Kanunkoyucunun Hukuk Politikasına İlişkin
Tercihlerine Dayanması
ca)Usul Kurallarının Prosedürlerin Amaç ve İşlevlerini Gerçekleştirmeye Yönelik Araçsal İlkelere
Göre Tasarlanması (Usuli süreçlerin teşkili ile süjelerin rolleri benimsenen amaç ve hedefler
etkin ve verimli biçimde başarılabilecek şekilde planlanır)
cb)Yargılama Sistemi ve Yargılama Usullerinin Yargılama için Öngörülen Amaç ve İşleve Göre
Belirlenmesi
B)Yargılama İlkelerinin Yargısal Temel Haklar ile Prosedürel Yetki ve Yükümlülükleri Aksettirmesi
a-Yargısal Temel Haklar

aa)Mahkemeye İlişkin Anayasal Güvenceler
aaa)Kanuni Mahkeme
aab)Bağımsız ve Tarafsız Mahkeme
ab)Yargılamaya İlişkin Anayasal Güvenceler
aba)Mahkeme/Yargı Hakkı
i)Hak Arama Özgürlüğü / İddia-Savunma Hakkı
ii)Adaletin Sağlanmasını Talep Hakkı
abb)Makul Sürede Yargılama
abc)Aleni Yargılama
abç)Hakkaniyete Uygun Yargılama
i)Hukuki Dinlenilme
ii)Kanun Önünde Eşit Muamele Görme
b-Prosedürel Yetki ve Yükümlülükler
ba)Delil İkame Hakkı ve Külfeti
bb)Usûlde Doğruluk
bc)Usûli İşbirliği
bç)Usulde İrade Özgürlüğü
C)Yargısal Temel Haklar ile Prosedürel Yetki ve Yükümleri Aksettiren Usûli Kurum ve İlkeler
a-Yargılama Öncesine İlişkin İlke ve Kurumlar
aa)Hukuk Bilgisine Erişim
ab)Temelsiz İddia-Savunmaların Caydırılması
ac)Uzlaşmanın Özendirilmesi
1
BUÜHF Medeni Usûl ve İcra-İflâs Hukuku ABD - Doç. Dr .C .T .ÇELİKOĞLU
b-Mahkemelerin Teşekkülüne İlişkin İlke ve Kurumlar

ba)Mahkemelerin Görev -Yetki ve Usullerinin Kural Olarak Kanunla Düzenlenmesi İlkesi
bb)Hakimin Yasaklılığı-Hakimin Reddi Kurumları
c-Yargılamanın Sevki ve Yürütülmesine İlişkin İlke ve Kurumlar
ca)Taraflarca Tasarruf- Re’sen Hareket İlkeleri
cb)Taraflarca Sunulma/Getirilme (Mutlak-Nisbi) - Re’sen Araştırma(Mutlak-Nisbi) İlkeleri
cc)Usûli İşlemlerin Şekline İlişkin Sözlülük-Yazılılık Kombinasyonu
cç)Usûli Eşitlik-Çelişmeli Yargılama ve Tarafların/İlgililerin Dinlenmesi
cd)Yargılamanın Hakim Tarafından Çabuk-Basit-Güvenli Yürütülmesi
ce)Usûli Dürüstlük
cf)Delillerin Serbestçe Değerlendirilmesi
ç-Yargılamanın Kontrolü ile Süreç Sonrasına İlişkin İlke ve Kurumlar
ça)Avukatla Temsil Hakkı ve Avukatla Temsil Zorunluluğu İlkeleri
çb)Kanunyolu Denetimi İlkesi
çc)Kararlarda Sonluluk - Hukuki Kesinlik İlkesi
2-Yargılamaya İlişkin İlkelerin Usul Kurallarını İzah ve İkmal İşlevi
A)Usul Kurallarının Tasnifine Yardımcı Olma

a-Kurallar Arasındaki Bağlantıları Gösterip Kanunun Sistematizasyonunu Sağlama
b-Mukayeseli Hukuk Öngörüsünü Geliştirme
B)Kanun Hükümlerinin Uygulanmasına Yardımcı Olma
a-Kapalı Hükümlerin Anlaşılmasını Kolaylaştırması /Yorum Sürecinin Tanzimi
b-Kanundaki Boşlukları Doldurması
c-Kuralların Esnekliğini Muhafaza ve Dinamizm Kazandırması / Bütünsel Gerekçelendirme
II-USÛL KANUNUMUZDA BENİMSENEN YARGILAMAYA İLİŞKİN İLKELER
1-HMK’da Tasrihen Benimsenen Yargılama İlkeleri
A)Yargılamanın Yürütülmesi ve Konusunun Belirlenmesine İlişkin İlkeler
a-Taraflarca Tasarruf ve Taleple Bağlılık İlkesi (m.24,26)

aa)Yargılamayı Kaideten Tarafların Başlatıp Sürdürmesi (m.24/1-3, 150)
ab)Dava-Yargılama Konusunu ve Talebi Tarafın/Başvurucunun Belirlemesi (m.119/1-ğ, 119/2)
ac)Hakimin Yargılama Masrafları Haricinde Kaideten Taraf Talepleriyle Bağlılığı (m.26/1)
aç)Tarafın-Başvurucunun Yargılamaya Son Verdirebilmesi (m.24/3, 123,307,308/1, 313/1,349)
ad)Kamu Yararının Sözkonusu Olduğu Hallerde Taraflarca Tasarruf-Taleple Bağlılık İlkesinin
Mutlak Olmayışı / İlkenin İstisnaları (Ör: TMK,m.146[160],170; HMK, m.308/2, 313/2)
ada)Hakimin Taleple Bağlı Kalmayabilmesi
adb)Kabul ve Sulhun Caiz Olmayabilmesi
2
b-Re’sen Hareket İlkesi (HMK, m.382/1-c;26/2)

ba)Kamu Yararının Sözkonusu Olduğu Hallerde Kamu Otoritesinin de Yargılama Başlatabilmesi
(HMK, m.70; TMK,m.432,434; İmK, m.16 [Belediyenin İ.Şy Davası] )
bb)Bu Hallerde Hakimin Re’sen Yargısal İşlem Tesisine Yetkili Olması (TMK,
m.352,353,360,361[HMK, m.382/2-b14])
bc)Bu Hallerde Tarafın-Müracaatçının Yargılamaya Son Verdiremeyişi (Ör: Hizmet Tesbit D; K.
Amaçlı H.Thd)
B)Yargılamada Bilgi ( Malzeme) Toplanılmasına İlişkin İlkeler
a-Taraflarca Getirilme/Hazırlama İlkesi (HMK, m.25)
aa)Vakıaların Mahkemeye Kural Olarak Taraflarca Bildirilmesi (HMK, m.25/1)
ab)Mahkemenin Delillerden Kural Olarak Taraflarca Haberdar Edilmesi (HMK, m.25/2)
ac)Tarafların Yargılama Malzemesine Hakimden Yakın Olması ve Malzeme Toplamada Etkin
Saiklere Sahip Olması
b-Hakimin Davayı Aydınlatma Ödevi (HMK, m.31)
ba)Tarafların Çelişkili Taleplerin Düzelttirilmesi
bb)İddia ve Savunma Değişiklik Yasağı Dahilinde Vakıa Boşluk ve Belirsizliklerin
Tamamlatılması ve Delil Dermeyanındaki Noksan ve Hatalarına Dikkat Çekilmesi
bc)İleri Sürülen Vakıalar Çerçevesinde Varlığı Dosyadan Anlaşılan Bazı Belgesel Delillerin
Re’sen Toplanılması (HMK, m.222)
c-Taraf ve İlgililerin Usulde Dürüstlük ve Doğruluk Ödevi (HMK, m.29)
ca)Gerçekdışı Vakıa ve Delil Dermeyan Edilememesi
cb)Bilinçli Yalan ve Usûli Hile Yasağı
cba)Dayanılacak Vakıanın Objektif Doğruluğu Gerekmez
cbb)Hasmın Gerçekliği Bilinen Vakıa İddiasına Doğrudan Karşı Konulmaz
cbc)Aleyhe Deliller Yok Edilemez veya Tahrif Edilemez
cc)Kendini ve Yakınlarını Suçlayıcı Beyanda Bulunmama İmtiyazının Bu Ödevi Sınırlaması
ç-Re’sen Araştırma İlkesi (HMK, m.385/2, 25/1,2 ilk yarım cümle)
ça)Kamu Yararının Ağırlıklı Olduğu Yargılamalarda Mutlak Resen Araştırma (Ör:TMK,m.284/b.1)
çaa)Hakimin Talebi Temellendirmeye Yeterli Vakıa ve Delil Mevcudiyetini Re’sen Tahkik
Edebilmesi
çab)Hakimin Taraf –Başvurucu veya İlgililerce Tartışmalı Olmayan Vakıa ve Delilleri de
Re’sen Tahkik ve Tetkik Edebilmesi
çac)İsticvaba Başvurulamaması ve İkrarın Hakimi Bağlamaması
çaç)İkinci Bir Tanık Listesi Verilebilmesi
çb)Taraf ve Kamunun Müşterek Yararının Bulunduğu Davalarda Nisbi Resen Araştırma(Ör:TMK,
m.184/1)
d-Tatbik Olunacak Hukuk Kuralının Hakim Tarafından Belirlenmesi İlkesi (HMK, m.33)
ea)Hukuk Düzenimize Ait Kuralları Hakim Re’sen Belirleyip Uygular
eb)Yabancı Hukuk Kuralının Belirlenmesinde Tarafların Yardımı İstenebilir
C-Yargılamanın Cereyanına ilişkin İlkeler

a-Aleniyet İlkesi (HMK, m.28, 153,157,161)
aa)Aleniyetin Yargıya Güven Duyulmasına Hizmet etmesi
ab)Duruşma ve Diğer Sözlü Oturumlar ile Karar Tefhimi ve Kararların Doğrudan Aleniyet Şeklinde
Kamuya Açıklığı
3
ac)Karar Müzakerelerinin Kamuya Kapalılığı

aç)Taraf ve İlgili Kişilik Haklarının Korunması ve Güvenliğin Sağlanması Bakımından
Kapalı Duruşma ve Oturum İcrası ve/veya Kamuya Açıklama Yasağı Kararı Alınabilirliği
ad)Dosya İnceleme İmkanının Taraf ve İlgililerle Sınırlılığı
b-Hukuki Dinlenilme Hakkına Riayet İlkesi (HMK, m.27)
ba)Taraf veya İlgiliye Kural Olarak Açıklama ve İspat İmkanı Tanınması
baa)Vaka ve Hukuk Meselesi Hakkında Beyanda Bulunma İmkanı Sağlanması
bab)İleri Sürülmüş Tüm İlgili-Elverişli Delillerin Tüketilmesi
bb)Bilgilenme ve Dikkate Alınma İmkanı Tanınması -Sürpriz Karar Yasağı
bba)Yargılama İşlemlerinin Kural Olarak Taraf veya İlgilinin Bilgisi Dahilinde Tesisi
bbb)Taraf ve İlgililere Dosyaya Giriş İmkanı Sağlanması
bbd) Beyan ve Argümanlarının Dikkate Alınıp Değerlendirilmesi/Gerekçeli Karar Verilmesi
bc)Usûli Eşitlik Temini(Silahların Eşitliği)
bca)Taraf ve İlgililere Yargılamada Eşit İmkan Tanınması
bcb)Taraf ve İlgililerin Bilgi ve İmkan Eşitsizliğinin Dezavantaj Oluşturmasına Kayıtsız
Kalınmaması
c-Yargılamanın Hakim Tarafından Çabuk, Basit, Ucuz ve Emin Bir Şekilde Tamamlanması
İlkesi (HMK, m.30, 32, 154-156)
ca)Yargılamanın Makul Sürede Tamamlanması
cb)Yargılamanın Kolaylaştırılması
cba)Çoklu Talepli Dava ve Yargısal Müracaatların Tefrik Olunabilmesi
cbb)Murtabit Dava ve Yargısal Müracaatların Birleştirilmesi
cc)Yargılamada Gereksiz Masrafa Sebep Olunmaması
cç)Yargılamanın Düzenli ve Güvenli Cereyanının Hakimce Temini
cça)Tensip- Öninceleme-Duruşma Tutanakları Muvacehesinde Ara Karar Gereklerinin İcrası
ve Takibi Suretiyle Yargılamanın Yönetimi
cçb)Yargılamanın İlerletilmesi Hususunda Taraf veya İlgililerin Usûl Kuralları Dairesinde
Hakim Tarafından Disipline Edilmesi
2-HMK ‘da Örtülü Olarak Benimsenmiş Mahkeme ve Yargılamaya İlişkin Diğer Bazı İlkeler
A)Mahkemelerin Teşekkülüne İlişkin Örtülü İlkeler
a-Mahkemelerin Bağımsızlığı- Kanuni Mahkeme-Kanuni Hakim İlkesi (HMK, m.1, 5, 21/a,316)
aa)Mahkemelerin Görev ve Yargılama Usullerinin Kanunla Düzenlenmesi
ab)Mahkemelerin Yer İtibarıyla Yetkisinin Kanunla Düzenlenmesi
ac)Yargılamanın Nakli
aç)Bilirkişi Oy ve Görüşünün Hakimi Bağlamaması
b-Hakimin Tarafsızlığı İlkesi (HMK,m.34-45)
aa)Tarafsızlık Karinesi Hallerinde Hakimin Yargılamadan Yasaklanması
ab)Tarafsızlık Şüphesi Hallerinde Hakimin Yargılama Yapamayabilmesi
B)Taraflarca Tasarrufa Tâbi Meselelerde Tarafların Sulhe ve/veya Arabuluculuğa Teşviki Suretiyle
Uzlaşmanın Özendirilmesi İlkesi (HMK, m.140/2,320/2)
C)Yargılamanın Cereyanına İlişkin Örtülü İlkeler
a-Yazılılık-Sözlülük Dengesinin Gözetilmesi İlkesi (Çekişmeli ve Çekişmesiz Yargıda)
[Dava veya Meselenin Yargılama ve Hüküm için Hazırlanmasına İlişkin Usûli İşlemlerin Tesisinde]
aa)Yargılamanın Kural Olarak Dilekçeler Teatisiyle Yazılı Hazırlanması (HMK,
m.119,129,136,317)
4
ab)Çekişmeli Yargılamada Hazırlığın Öninceleme Oturumuyla Sözlü Olarak ve

Öninceleme Tutanağı ile Yazılı Olarak Tamamlanması (HMK,m.140,320/2)
ac)Tahkikat – “Sözlü Yargılama ve Hüküm” Safhalarının Duruşma Celseleriyle
Sözlü Olarak İcra Edilmesi (HMK, m.147,149,186,321)
b-Teksif İlkesi(Çekişmeli Yargılamada ve Taraflarca Getirilmeye Tabi Davalarda )
ba)Yargılama Malzemesinin Belirli Bir Usûl Kesitine Dek Yargılamaya
Getirilmiş Olması (HMK, m.117/1, 141, 319)
baa)İddia-Savunma Vakıası ve Talep Değiştirme Yasağı
i)Yazılı Usulde Kural Olarak Öninceleme Aşamasıyla
ii)Basit Usulde Kural Olarak Dava ve Cevap Dilekçelerinin Mahkemeye Verilmesiyle
bab)Gecikmiş Delil İkamesi Yasağı
i)Yazılı Usulde Nihaen Öninceleme Oturumunda Verilen Mehil Sonu İtibarıyla
ii)Basit Usulde Dava ve Cevap Dilekçelerinin Mahkemeye Verilmesiyle
bb)Deliller Bakımından Geçerli Sebebe Binaen Hakim İzniyle ve Vakıalar Bakımından Hasmın
Muvafakati ve Islahla İstisnaen Tahkikatın Sonuna Dek Malzeme Getirilebilmesi
(HMK,m.145,141/2)
c-Delillerin Alınmasında Sınırlı Doğrudanlık İlkesi (HMK,m.197,259,278/4,288; AvK,m.2/III)
ca)Bazı Delillerle Kural Olarak İlkönce Yargılamayı Yürüten Hakimin Temas Etmesi
cb)İstisnai Olarak Delillerle Öncelikle Yargılama Hakiminden Başka Bir Hakimin veya Hukuk
Sisteminin Diğer “Görevli”lerinin Temas Edebilmesi
cba)İstinabede ve Niyabet Durumunda İstinabe ve Naip Hakimlerin Delil İnceleyebilmesi
cbb)Soruşturma İzni verilen Hallerde Bilirkişinin Delil İnceleyebilmesi
cba)Kanunen Kabul Edilen veya Hakimce İzin verilen Hallerde Taraf veya İlgili Avukatının
Karşıtaraf ve 3.Kişilerden Belgesel Delil Toplayabilmesi
e-Hakimin Delilleri Kural Olarak Serbestçe Değerlendirmesi İlkesi (HMK,m.198)
ea)Hakimin Kanunda Düzenlenmeyen(Atipik) Delilleri Toplayıp Dikkate Alabilmesi
eb)Hakimin Taraf ve İlgilinin Tutum ve Davranışlarından Kanaat Edinebilmesi
ec)Taraflar Aksini Kabul Etmiş Olmadıkça Hukuki İşlemler Dışındaki Meseleler Bakımından
Hakimin İspat Araçlarını Subuta Esas Almada Kayıtlanamaması
ed)Hakimin Delilerin Değerlendirilmesinde Keyfi Hareket Edememesi
D)Yargılama ve Kararların Denetimine ve Yargılama Süreci Sonrasına İlişkin Örtülü İlkeler

a-Yargılamanın ve Kararların Kontrolü İlkesi
aa)Üst Mahkemelerce Sistematik Kanunyolu Kontrolü (HMK,m.353,371)
ab)Hukuk Sisteminin Özel Görevlisi Avukatlarca Münferit Dolaylı Kontrol (Av.K,m.2/I,II)
b-Kararlarda Sonluluk-Hukuki Kesinlik İlkesi (AY, m.138/son fık)
ba)Yargısal Nihai Kararın Kesin Hüküm Etkisi (HMK,m.303)
bb)Yargısal Nihai Kararı Kesin Delil Etkisi (MÖHUK, m.59)
5
BÜHF Medeni Usûl Hukuku Ders Materyali (2020-2021 ) 9.Hafta
DAVA KURUMU
I-DAVA (GENEL) TEORİSİ
1-Dava Kavramı
A)Davanın Mahiyeti
a- Adli Yargıda Davanın Yargı Merciine Yönelik Bir Adalet Talebi Oluşu
b-Medeni Usûlde Davanın Çekişmeli Yargılamaya İlişkin Bir Kati Hukuki Koruma Aracı Oluşu
. B)Medeni Usûlde Davanın Amacı
a-Subjektiv Hakların Tahakkuku

b-Hukuki Koruma Sağlanan Diğer Subjektiv Menfaatlerin Tahakkuku
C)Medeni Usûlde Davanın Özsel Unsurları
a-Yargı Merciine Yönelik Hukuki Koruma Talebi

b-Karşı Tarafa Yönelik Hak-Menfaat İddiası
Ç)Dava Türleri
a-Subjektiv Davalar
b-Objektiv Davalar
2-Dava Hakkı Kavramı
A)Mahkemeye Erişimin Bir Hürriyet ve Davanın Kamusal Hak Niteliği

a-AY ile Herkese Mahkeme Önünde Davacı veya Davalı Olma İmkanı Tanınması (TCAY, m.36)
aa)Dava İkamesinin Kabule Şayanlık İncelemesi Önşartına Bağlanmamış Oluşu
ab)Dava İkamesi için Kaideten Medeni Hak Ehliyetini Haiziyetin Yeterli Oluşu
b-İkame Olunan Her Davanın Dinlenilmemesi (HMK, m.114)
B)Dava Hakkının Maddi Hukukla ile İlişkisi

a-Dava Hakkının Davada İddia Olunan Hak-Menfaat ile Sıkı İlişkili Oluşu
aa)Dava Hakkının İddia Olunan Hakkın Özüne İlişkin Garanti Unsuru Oluşu
ab)Dava Hakkının Asıl Haktan Ayrı Temlik Edilememesi
ac)Eksik Borç İfasında ve Gayriahlaki Kazandırma İadesinde Dava Yasağı Mevcudiyeti
aç)Taraflarca Tasarrufa Tabi Maddi Hakkın Dava Edilebilirliğinin Taraflarca Kaldırılabilmesi
b-Dava Hakkının Davada Hak- Menfaat İddiasından İstisnaen Beri de Olabilmesi
ba)Bulunmayan HallereMaddi Hukukun Öngörmemiş Olabileceği Hak ve Yükümlülük Alanlarını
da Tanzim ve Tesis Etmesi
bb)Usuli ve İcrai İlişkilerde Düzenleme Gereği veya Hak İhdası Keyfiyeti
1
BUÜHF Medeni Usûl ve İcra-İflâs Hukuku ABD (Doç. Dr. C. T. ÇELİKOĞLU)
II-MEDENİ USÛLDE DAVA ÇEŞİTLERİ
1-Dava ile İstenen Hukuki Yardımın Türü İtibarıyla Davalar

A)Eda Davası (HMK, m.105)
a-Davalının Olumlu veya Olumsuz Belirli Bir Edimi Yerine Getirmesine ya da Bir Duruma
Katlanmasına Yönelik Emri Havi Bir Hüküm Verilmesine İlişkin Usuli Talep İhtiva Eder
b-Eda Hükmü İddia Olunan Hak-Menfaati Tesbit Etmenin Yanısıra Mahkumiyet Beyanını da İhtiva
Etmekle Cebri İcrası Mümkün Olup Hükme Uyulmadığında Hukuki Koruma Esasen Bu Surette
Sağlanmış Olur
B)Tesbit Davası (HMK, m.106)

a-Bir Hukuki İlişkinin Mevcudiyeti veya Kapsamına veyahut Kanunen Öngörülmüş Hukuki Önemi
Haiz Hadiselere Dair Olumlu ya da Olumsuz Bir Belirlemeyi Havi Hüküm Verilmesine İlişkin
Usuli Talep İhtiva Eder
b-Görülmesi Somut ve Güncel Hukuki Yararın Mevcudiyetine Bağlıdır
c-Tespit Hükmünün Cebri İcrası Kaideten Mümkün Değildir
C)İnşai Dava (HMK, m.108)
a-Bir Hukuki İlişkinin Kurulması veya Değiştirilmesi yada Sona Erdirilmesine Yönelik Bir İnşai Hak
İddiası Hakkında Hüküm Verilmesine İlişkin Usuli Talep İhtiva Eder
b- İnşai Hakka Dayanan ve Kaideten İnşai Hüküm İstihsal Eden Davalardır
ba)Tipik İnşai Dava
bb)Atipik İnşai Dava
c-İnşai Hükümler Sonuçlarını Doğuracağı An İtibarıyla Kural Olarak İleriye Etkili Olup Açık Yasal
Düzenleme Halinde Geçmişe Etkili Olabilir
ç- İnşai Hükmün Doğrudan Cebri İcrası Gereksiz Olup İçerdiği Etki Bu İşlevi Yerine Getirir
d-İnşai Davanın Reddi Kararı Olumsuz Tesbit Hükmü Niteliğine Sahiptir
2-Davada İddia Olunan Hak-Menfaatin Niteliği İtibarıyla Davalar

A)Şahısvarlığı Davaları
a-Şahısvarlığı Haklarının Korunmasına Mutazammın Bir Usuli Talep ihtiva Eder
aa)Mutlak Hak Nitelikli Şahısvarlığı Haklarına Yönelik Olanlar
aaa)Kişinin Kendi Üzerindeki ve Devlet’ten Talep Hakkı Veren Özel Hukuka Yönelik Mutlak
Haklarına İlişkin (Ör:İsim hakkını koruyan davalar, sosyal güvenlik vb pozitiv yükümlülük
içeren temel hakları tahakkuk ettiren) Davalar
aab)Kişinin Başkaları Üzerindeki Haklarına İlişkin (Ör:Velayet )
aac)Manevi Yönüyle Fikri-Sınai Haklara İlişkin (Ör: Telif - Marka Hakkına Tecavüzün Men’i)
ab)Maddi Değer İhtiva Etmeyen İnşai Haklara İlişkin Olanlar(Ör:Aile Hukuku Alanındakiler)
b-Şahısvarlığı Haklarına İlişkin Hükümler Kesinleşmeden Yerine Getirilmez
2
B)Malvarlığı Davaları
a-Malvarlığı Haklarına Yönelik Olan Mv. Aktif veya Pasifine Etkili Bir Usuli Talep İhtiva Eder
aa)Mutlak Hak Nitelikli Bir Malvarlığı Hakkına Yönelik Olanlar
aaa)Ayni Haklara İlişkin
aab)Mali Yönüyle Fikri-Sınai Haklara İlişkin
aac)Mali Yönüyle Sosyal Güvenlik Haklarına İlişkin
ab)Nispi Hak Nitelikli Bir Malvarlığı Hakkına Yönelik Olanlar (Alacak Haklarına İlişkin)
ac)Maddi Değerli İnşai Hak Nitelikli Malvarlığı Hakkına Yönelik Olanlar (Ör: Cezai şartın tenzili)
b-Ayni Haklara İlişkin Olan Malvarlığı Haklarına İlişkin Hükümler Kesinleşmeden İcra Edilmez
3-İhtiva Ettiği Usûli Talebin Niceliği İtibarıyla Davalar
A)Kısmi Usuli Talepli Olarak İkame Olunan Davalar

a-Kısmi Dava (HMK, m.109)
aa)Niteliği
Davanın İkamesi Sırasında Tutarı Bilinen Bir Değere Yönelik Olarak Malvarlığı Haklarına
İlişkin Kısmi Bir Usuli Talebi Havi Eda Davası Niteliğine Sahiptir
ab)Şartları
aba)Talep Yetkisinin Bölünebileceği Hallerde Kısmi Dava ile Hukuki Koruma İstenebilir
abb)Talep Konusunun Nicelik İtibarıyla Bölünerek İstenmesinde Hukuki Yarar Mevcudiyeti
ac)Etki ve Özellikleri
aca)Kısmi Usuli Talep Halinde Açıkça Vazgeçilmiş Olmadıkça Bakiyeye İlişkin
Talep Hak-Yetkisinden Feragat Edilmiş Olmaz
acb)Kısmi Dava Ancak İleri Sürülen Usuli Taleple Sınırlı Olarak Zamanaşımını Keser
acc)Bakiye Talep Hak ve Yetkisi Aynı Yargılamada (Kısmi Davada) Islah ya da Hasmın
Muvafakati ile İleri Sürülebilir
acç)Bakiyeye İlişkin Talep Yetkisi ve Dava Hakkı Zamanaşımı Süresi İçinde Ek Dava Yoluyla
da Kullanılabilir
b-(Tutarı) Belirsiz Alacak Davası (HMK,m.107/1,2)
ba)Nitelikçe Davanın İkamesi Sırasında Kapsamı Bilinmeyen Belirsiz Bir Değere Yönelik Olarak
Malvarlığı Haklarına İlişkin Geçici Bir Kısmi Usuli Talebi İhtiva Eden Öntesbitli Eda
Davasıdır
bb)Şartları
bba)Davanın Münhasıran Para veya Teminat Alacağı ile Sınırlı Bir Malvarlığı Hakkına İlişkin
Olması
bbb)Dava İkame Anında Usuli Talep Tutarının Belirlenmesinin İmkansız veya Davacıdan
İstenemeyecek Kadar Zor Olması
bbc)Dava Dilekçesinde Belirlenebildiği Kadarıyla Geçici Bir Kısmi Usuli Talep Belirtilmesi
bbç)Dava İkame Anı İtibarıyle Belirsiz Öntesbit Değerini de Temellendirebilecek Şekilde Tüm
Vakıaların Dava Dilekçesinde Bildirilmesi
bc)Etki ve Özellikleri
bca)En Geç Tahkikat Safhası Sonuna Dek Davacının Geçici Kısmi Talebini Katileştirmesi
Gerekir
bcb)Geçici Talebin Katileştirilmesi Zımnında Artırım veya Eksiltim Islaha ve Davalının
Muvafakatine Tâbi Değildir
3
bcc)Geçici Usuli Talebi Yargılama Sırasında Katileştirmenin Dava İkamesi Anına Dek Geriye
Etkili Sonuç Doğurması Kanunda Düzenlenmemiştir
B)Çok Usuli Talepli Dava / Objektif Dava Yığılması (HMK, m.110)

a-Niteliği
(İstenen Hukuki Koruma İtibarıyla Dava Türlerinden Birini Teşkil Eden Usuli Taleplerin Yatay
veya Dikey Surette Birden Fazlasını İhtiva Eden Terkibi Havi Mürekkep Dava)
b-Şartları
ba)Aralarında Aslilik-Ferilik İlişkisi Kurulmamış Birden Fazla Usuli Talep Mevcudiyeti
bb)Davaların Aynı Yargılama Çeşidi ve Usulüne Tâbi Olması
bc)Usuli Taleplerin Aynı Davalıya Yöneltilmiş Olması
bç)Tüm Talep Unsurları Bakımından Aynı Mahkemenin Görevli ve Yetkili Olması
c-Etki ve Özellikleri
ca)Talep Unsurları Arasında Hukuki ve Fiili İrtibat Mevcudiyeti Nispi Önemi Haizdir
cb)Herbir Talebin Ayrı Ayrı Vakıalandırılması ve Delillendirilmesi Gerekir
cc)Müşterek Delil İkamesi ve Tahkikat Suretiyle Usul Ekonomisi Sağlar
cç)Mahkeme Herbir Talebi Ayrı İnceleyip Ayrı Karar Verir ve Kabul Edilen Talepler
Bakımından Hükümde Birden Fazla Fıkra Bulunur
C)Terditli Dava (HMK, m.111)
a-Niteliği
İstenen Hukuki Koruma İtibarıyla Aynı Türde Bir Dava Teşkil Eden Bağlantılı Birkaç Talep
Unsuru Arasında Kademelenme Meydana Getirmek Suretiyle Formule Edilmiş Bir Usuli Talebi
Havi Müşterek Dava
b-Şartları
ba)Kademeli Usuli Talebin Aynı Davalıya Karşı İleri Sürülmüş Olması
bb)Kademelendirilen Talepler Arasında Aslilik-Ferilik İlişkisi Kurulmuş Olması
bc)Kademelendirilmiş Talepler Arasında Hukuki veya İktisadi Bağlantı Mevcut Olması
ca)Kademeli Talep Unsurlarının Aynı Vakıalardan Temellendirilmiş ve Aynı Hukuki Sebebe
Dayanmış Olması Gerekmez
cb)Kademeli Talep Unsurlarının Tekabül Ettiği Davaların Tümü İkame Anında Derdest Hale Gelir
ve Dava İkamesine Bağlı Sonuçlar Tümü Hakkında Doğar
cc)Kademelendirme Usuli Talepte Olup Hüküm Terdit İçermez ve Sıralama Hakimi Bağlar
Ç)Seçimlik Borç Davası(HMK,m.112)

a-Niteliği
Seçimlik Borçlara İlişkin İfa Taleplerine Yönelik Olarak Birden Fazla Talep Unsurunu Davalının
Tercihine Bağlı Olarak Birinin İfasını Mümkün Kılacak Surette Formule Edilmiş Bir Usuli Talebi
Havi Eda Davası
b-Şartları
ba)Seçim Hakkı Borçluya Ait Olan Borçların İfasına İlişkin Bir Usuli Talep Mevcudiyeti
bb)Usuli Talepler Arasında Seçim Hakkı Davalıya Ait Olup Mahkemenin Takdir Hakkı Yoktur
4
ca)Davanın Kabulü Halinde Talep Unsurlarından İkisi de Hüküm Altına Alınır
cb)Kabule Yönelik Hüküm de Davalıya Seçme İmkanı Tanıyacak Surette Seçimlik Emir İçerir
D)Topluluk Davası (HMK,m.113)
a-Niteliği İtibariyle Aralarında Menfaat Ortaklığı Bulunan Belirli Bir Grubun Yararına Ortak Bir
Usuli Talebi Havi Atipik Davadır
b-Şartları
ba)Hukukumuzda (Para Alacağına İlişkin) Eda Davası Teşkil Eden Bir Usuli Taleple İkamesi Caiz
Değildir
bb)Davacının Hukuki Statüsü Grup Menfaatlerini Savunma Kaydı İçermelidir
ca)Grup Adına Temsilci Hukuki Statüsü Çerçevesinde Dava Takip Yetkisine Sahiptir
cb)Kollektif Hukuki Koruma ve Usul Ekonomisi Teminine Yöneliktir
cc)Verilen Hüküm Grup Üyelerinin Aynı Konudaki Münferit Usuli Taleplerine Hukuki
Yarar Yokluğu Nedeniyle Engel Olabilir ve Fakat Hukukumuzda Kesin Hüküm ve Derdestlik
İtirazına Esas Olmaksızın Unsur Etkisine Sahiptir
cç)Hukukumuzda Kollektif Hukuki Himaye Tesbit ve İnşai Hüküm Elde Edilmesiyle Sınırlıdır
5
USÛLİ İŞLEMLER
I-USÛLİ İŞLEMLERİN MAHİYETİ
1-Usûli İşlem (Şekli Hukuk İşlemi) Kavramı
A)Usûli İşlem Terimi (TBK,m.157/I; HMK, m.90-102, 297)

a-Usûli İşlemin Tanımlayıcı Özellikleri
aa)Usûl Kurallarıyla Düzenlenme
ab)Asli Sonuçlarını Usûl Hukuku Alanında Doğurma
ac)Prosedüre Yön - Şekil Verme
b-Taraf Usûli İşlemlerinin Maddi Hukuk İşlemlerinden Farkları
ba)Özel Hukuk İlişkisine Değil Yargılamaya İlişkinlik
bb) Bir Hukuki İlişki Gerektirmeme
bc)Bir Hakkı veya Hukuki Durumu Koruma Amacı Taşıma
bç)Kural Olarak Ödev/Yükümlülük veya Borç Değil Külfet Doğurma
bd)Prosedür Harici Bir Şarta ve Vadeye Bağlanamama
ç-Yargı Mercii-Adli Mercii Usûli İşlemlerinin Kamu Hukuku İşlemi Oluşu ve Taraf-İlgili
Usûli İşlemlerinin Kamu Hukukundan Doğuşu
B)Usûli İşlem Türleri

a-Yargı Mercii-Adli Mercii Usûli İşlemi
aa)Mahkeme Usûl İşlemleri
aaa)Yargılamayı Sevk ve İdare Edici Mahkeme İşlemleri
aaaa)Hakim Tarafından Tesis Olunanlar
aaab)Hakim Yardımcısı / Uzman ve Bilirkişiler Tarafından Tesis Olunanlar
aab)Yargılamayı Sonlandıran Mahkeme İşlemleri
aaba)Kararlar
i)Nihai Kararlar
ii)Ara Kararlar
ab)Hakem Usûl işlemi (HMK, m.422,424,425/2,429,431,433,437)
ac)Arabulucu Usûl İşlemi (HUAK ,m.15/1,17/2, 18-A)
b-Taraf - İlgili Usûl İşlemi
ba)Tek Yanlı Taraf-İlgili Usûli İşlemleri
baa)Sürece Doğrudan Etki Eden Taraf-İlgili Usûli İşlemleri
(Karşı Taraf veya Yargı Merciini Usûli İşleme Sevk Eden İddia-Savunma Araçları )
bab)Sürece Dolaylı Etki Eden Taraf Usûli İşlemleri
(Davanın İhbarı-Müdahale - İkrar-Islah)
bb)Kanunun Verdiği Cevazla Taraflarca Tesis Olunan Usûl Sözleşmeleri
bba)Yargı Merciine Başvuruya Etki Eden Sözleşmeler
(Tahkim-Yetki Sözleşmesi-Arabuluculuk Sözleşmesi)
bbb)Yargısal Süreci Sonlandıran Sözleşmeler ( Feragat- Sulh- Kabul)
bbc)İddia-Savunma Aracı İkamesini Sınırlayan veya Genişleten Sözleşmeler
(Delil Sözleşmesi- Hakem Bilirkişi Sözleşmesi-İspat Külfeti Sözleşmesi)
1
BUÜHF Medeni Usûl ve İcra-İflâs Hukuku ABD (Doç.Dr.C.T.ÇELİKOĞLU)
C)Usûli İşlemlerin Kural Olarak Usûl Hukuku Kurallarına Tâbiyeti

a-Taraf ve İlgili Usûli İşlemlerinin Sonuçlarının İşlemi Tesis Edenlerin İradelerinden Bağımsızlığı
(Usûli İşlemlerin Sonuçları Kanun Tarafından Belirlenir)
b-Usûli İşlemlerin Kural Olarak Usûl Hukukuna Göre Yoksanması veya Düzeltilebilmesi ya da
Geri Alınması
ba) Yargı ve Adli Mercii Usûl İşlemleri Yargılamada ve Kanunyollarında Düzeltilebilir
bb) Noksan-Kusurlu-Hatalı Taraf-İlgili Usûl İşlemleri Usûl Kurallarına Göre Düzeltilebilir veya
Yoksanır
bc)Hukuki İşlem İçeren Bir Taraf-İlgili Usûl İşlemine Maddi Hukuk İrade Fesadı Esasları
İstisnaen Uygulanabilir
bca)Hata Ürünü Bir İkrar Usûl Hukukuna Göre Geri Alınabilir (HMK,m.188/2)
bcb)Feragat-Kabul ve Sulh Maddi Hukuk Temelinde İptal Edilebilir (HMK, m.313)
2-Usûli İşlemlerin Biçimsel Özellikleri
A)Usûli İşlemlerin Tesisinde Şekil
a-Usûli İşlemlerde Şeklin Usûli Sürecin Güvenli ve Doğru Yürütülmesini Temin Amacı
b-Taraf ve İlgili Usûl İşlemlerinin Yazılı ya da Yazılı Olmayan Şekille Tesis Olunabilmesi
ba)Kural Olarak Yazılı Şekle Tâbi İşlemler
baa)Hakimin Reddi (HMK,m.38/2)
bab)Davaya Müdahale Talebi (HMK, m.67/1)
bac)Dava İkamesi ve Davaya Cevap (HMK,m.119,126)
baç)Şahid Bildirimi (HMK,m.240/2)
bad)İhtiyati Tedbir Talebi (HMK,m.390)
bae)Delil Tespit Talebi (HMK,m.402)
baf)İstinaf, Temyiz ve Yargılamanın Yenilenmesi Talepleri (HMK, m.342,364,378)
bb)Mahkeme Nezdinde Sözlü Beyan Yoluyla Tesis Olunabilen Usûli İşlemler
aba)İslah (HMK, m.177/2)
abb)İkrar (HMK,m.188) ve Feragat veya Kabul(HMK, m.309)
abc)Duruşmada Şifahi İddia –Savunma / Delil Arzı veya Sulh Teklifi ve Kabulü
bc)UYAP Sistemi Üzerinden E-Şekille Tesis Olunabilecek Olan İşlemler
aca)Dava İkamesi (Dava Dilekçesi Sunulması-Harç ve Masraf Ödenmesi)
acb)Dilekçe veya Belge Arzı (HMK,m.445/2)
acc)E-Duruşmada Beyan Arzı
c-Yargı ve Adli Mercii Usûl İşlemlerinin Yazılı veya Eşdeğer Şekilde Tutanak veya Belge
Tanzimiyle Tesis Olunması
ca)Mahkeme ve Mahkeme Yardımcısı Usûl İşlemlerinin Özel Yazılı veya E-Şekle Riayeten Tesisi
cb)Hakem ve Arabulucu Usûli İşlemlerinin Yazılı Belge ve Tutanak Tanzimi Suretiyle Tesisi
cc)Tutanakların Doğrudan İnşai Tesire Sahip Olmayıp İşlemi Tevsik Edişi
ç-Usûli İşlemleri Havi Yazılı Belge veya Tutanakların İçerdiği İşlemler Bakımından İspat
Kuvvetini Haiz Olması(HMK,m.156)
2
B)Usûli İşlemlerde Şekle Aykırılığın Sonuçları
a-Esaslı Şekle Aykırılığın Re’sen Dikkate Alınması ve Geçersizlik Sonucunun Doğabilmesi

aa)Kamudüzenine Yönelik Şekil Hükümlerinin İhlali Halinde İşlemin Kural Olarak
Geçersizliği
ab)Aykırılığa Rağmen Şeklin Amacının Tahakkuku Halinde İşlemin Sıhhat Kazanabilmesi
ac)Okunamayan veya Uygunsuz veya İlgisiz Olan Dilekçeler Verilen Sürede Düzeltilmemesi
Halinde Dikkate Alınmaması (HMK,m.32/2)
b-Esaslı Olmayan Şekle Aykırılığın Kural Olarak Hükme Dek Herzaman Düzeltilebilmesi
(HMK,m.183)
c-Mahkeme Nihai Kararlarındaki Yazı-Hesap Hatası ile Kanunen Muayyen Noksanların Hükümden
Sonra da Düzeltilebilmesi (HMK, m.304)
C) Usûli İşlemlerin Kural Olarak Bildirime ve Bazıları İtibariyle Tebligata Tabi Oluşu
a-Kanunen Taraf veya İlgiliye Tebligata Tabi Usûl İşlemleri

aa)Bazı Mahkeme veya Mahkeme Yardımcısı Usûl İşlemleri
aaa)Davetiyeler (Duruşma-İsticvap-Tanık-Bilirkişi)
aab)Hüküm ve Kararlar ile Bazı Arakararlar (Keşif-İstinabe-Belge İbrazı vb)
aac)Bilirkişi Raporu
ab)Taraf-İlgili’nin Önemli Usûli İşlemleri
b-Mahkeme Kararıyla Bildirime Tabi Kılınan Usûl İşlemleri
c-Tebligata Tâbi Usûli İşlemlerin Bildirim Şekli (Teb.K, m.33-43)
ba)Mahkeme Görevlilerince Alındı Belgesi Mukabili Tebligat
bb)Posta İdaresi Marifetiyle Tebellüğ Zarf Mazbatalı Tebligat
bc)Posta İdaresi Marifetiyle E-İleti Yoluyla Tebligat
bç)Duruşmada Zapta Geçirilmek Suretiyle Elden Tebligat
bd) İlan Panosu ve/veya Gazete Vasıtasıyla İlanen Tebligat(İİK,m.114,124-126)
ç-Taraf-İlgili Kendi Usûli İşlemlerinin Karşı Taraf-İlgiliye Tebliği İstemlerinin Müteakip Celse
Beklenmeden Karara Bağlanması ve Masraf Verilmemesinin Sonucu ( Teb.K, m.34/II,40)
II-USÛLİ İŞLEMLERİN TESİSİNDE ZAMAN ve SÜRELER
1-Usûli İşlemlerin Tesis Zamanı
A)Yargı ve Adli Mercii Usûl İşlemlerinde Resmi Mesai Saati Uygulamasının Mutlak Olmayışı
(HMK, m.148)
B)Taraf-İlgililerin Mahkeme Nezdinde (Tek Yanlı ) Usûli İşlemlerinin Mahkeme Mesai Saati Dahilinde
vefakat Elektronik Ortamda Gün Sonuna Dek Tesis Edilebilmesi (HMK,m.445/4)
2-Usûli İşlemlerin Tesisinde Süre
A)Makul Sürede Yargılama İlkesinin Sonucu Olarak Bazı Usûli İşlemlerin Süreye Bağlılığı
a-Sürelerin Kanunen veya Hakim Tarafından Belirlenişi (HMK,m.90)

aa)Kanuni Süreler (Ör:İstinaf Süresi,Temyiz Süresi vb)
3
ab)Hükmi Süreler (Ör:Bilirkişi Oy-Görüş Bildirme Süresi)

ac)Kesin Süreye Aykırılık İşlem Tesis İmkanını Ortadan Kaldırır (HMK,m.94/3)
b-Sürelerin Taraf-İlgili ve Mahkeme- Adli Organ İşlemleri Bakımından Tefriki
ba)Yargı ve Adli Mercii Usûl İşlemi İçin Belirlenmiş Süreler
bb)Taraf ve İlgililer İçin Belirlenmiş Süreler
B)Sürelerin Mahiyet ve Rejimi
a-Kanuni Sürelerin Özellikleri

aa)Kanuni Süreler Kesindir(HMK,m.94/1)
ab)Kanunda Açıkça İzin Verilen Hallerde Hakimce Uzatılıp Kısaltılabilir(HMK,m.90/2)
b-Hükmi Sürelerin Özellikleri
ba)Hakimce Tanınan Süre Kural Olarak Kesin Değildir (HMK,m.94/2)
bb)Hakimce Makul Olmak ve Sonucu Belirtilmek Kaydıyla Kesin Süre Verilebilir
bb)İlki Kesin Olarak Verilmiş Olmadıkça Hakimce İkinci Kez Verilen Süre Kesindir
c-Sürelerin Taraf -İlgili ve Mahkeme-Mahkeme Yardımcısı İşlemleri Bakımından Ayrı Esasa Bağlılığı
ca)Taraf ve İlgili Usûli İşlemi Sürelerinin Hakdüşürücü Özelliği
cb)Mahkeme ve Mahkeme Yardımcısı Usûli İşlemi Sürelerinin Düzen-Disiplin Normu Özelliği
ç-Salih Mazeret Sebebiyle Kaçırılan Taraf-İlgili Usûli İşlemine İlişkin Kati Sürenin Eski Hale
İadesinin Mümkünlüğü(HMK,m.96-98)
ça)Kati Süreye Tabi Bir Taraf-İlgili Usûli İşlemi Sözkonusu Olmalıdır
çb)Süreli İşlem Taraf-İlgili veya Vekilince Kusursuz Olarak Tesis Edilememiş Olmalıdır
çc)Başka Bir Kanuni İmkan Mevcut Olmamalıdır
çç)Engelin Kalkmasını İzleyen İki Hafta İçinde Delillerle Birlikte Eski Hale İade için Yazılı
Başvuruda Bulunulmalıdır
çd)Eski Hale İade Talebiyle Birlikte İlgili İşlemin Tesisine Tevessül Olunmalıdır
çe)Kaideten Nihai Karar Verilinceye Dek Eski Hale İade Talep Edilebilir
C)Sürelerin İşleyiş Esasları

a-Sürenin Kanunda Belirtilen Düzenlemeye Göre ve Süreye Bağlanan İşleme Temel Teşkil Edecek
İşlemin Tefhim veya Tebliğden İtibaren Başlaması
b-Gün Esaslı Sürelerin Cereyanında İlk Günün Hesaba Katılmaması
c-Hafta- Ay – Yıl Esaslı Sürelerin Ertesi Hafta- Ay-Yıl’ın Aynı Gününde Sona Ermesi
ç-Sonu Talik ve Genel Tatillere Rastlayan Sürelerin Ertesi Güne Uzaması
d-Adli Tatile Tâbi Olan Yargılamalarda Hitamı Adli Tatile Rastlayan Sürelerin Adli Çalışma Yılı
Açılışından 1 Hafta Sonrasına Uzaması (HMK,m.104 [103/3 dahil]; İİK, m.18/I)
da)Kanunen İvedi Sayılmayan ve/veya İvedi Görülmesi Kararlaştırılmış Olmayan Dava ve İşler
Adli Tatile Tâbidir (HMK, m.103/1-h)
db)Kanunen İvedi Sayılmakla Birlikte Tarafların Anlaşmasıyla veya Gıyabi Yargılamada Tarafın
Teklifinin Hakimin Kabulü Suretiyle İvedi Olmaktan Çıkarılmış Olan Dava ve İşler Adli
Tâtile Tâbi Değildir (HMK, m.103/2)
4
Medeni Usul Hukuku Ders Materyali [2020-2021] 11. Hafta
DAVA ŞARTLARI - DAVA ENGELLERİ
I-DAVA ŞARTI ve DAVA ENGELİ / USULİ İLK İTİRAZ KURUMLARI
1-Dava Şartları ve Usuli İlkitirazların Mahiyeti
A)Dava Şartı ve Usuli İlk “İtiraz” Kavramları
a-Dava Şartlarının Esasın İncelenmesi ve Davanın Dinlenilebilirliğine İlişkin Kamusal Usuli

Gerekleri İfade Etmesi
aa)Mahkemenin Geçerli Bir Yargılama Yürütmesine İlişkin olup Re’sen Dikkate Alınır
ab)Niteliğine Uygun Düştüğü Ölçüde Diğer Hukuki Koruma Formlarında da Caridir
c-Usuli İlkitirazların Esasın İncelenilmesine İlişkin Kişisel Usuli Gerekleri İfade Etmesi
ca)Usuli İlkitirazlar Nisbi Usuli Kusur ve Noksanlara İlişkin Olup Re’sen Dikkate Alınmaz
cc)Usuli İlkitirazlar Kaideten Dava Hukuki Koruma Formunda Cari ve Olumsuz Özelliklidir
B)Dava Şartları ve Usuli İlkitirazların Yargılamaya Etkisi ve İşlevi
a-Dava Şartı Noksanı ve Dava Engeli Halinde Yargılama Sonlandırılır

b-Dava Şartı ve Dava Engelleri Gereksiz Yargılama Yapmasını Engeller
2-Dava Şartlarının Kategorizasyonu
A)Dahil Olduğu Hukuki Alan İtibarıyla
a-Usul Hukukuna Özgü Dava Şartları

(Genel Dava Şartı Teşkil Eder)
b-Maddi Hukuka Özgü Dava Şartları
(Maddi Hukuktaki Hakkın veya Borcun Doğumuna Değil Davayla Talep Edilebilirlik Şartlarına
İlişkin olup Özel Dava Şartı Teşkil Eder)
B)Münferid veya Müçtemi Oluşu İtibarıyla
a-Genel Dava Şartları

aa)Mahkemeye İlişkin
ab)Taraf veya İlgiliye İlişkin
ac)Dava veya Diğer Hukuki Koruma Aracı Formuna İlişkin
b-Özel Dava Şartları
3-Dava Engellerinin Kategorizasyonu
A)Mahkemeye İlişkin Dava Engeli

B)Dava Konusuna İlişkin Dava Engeli
C)Tarafa İlişkin Dava Engeli
1
II-DAVA ŞARTI ve USULİ İLK İTİRAZLARA İLİŞKİN KURALLAR
1-Dava Şartları ve Usuli İlkitiraz Sebeplerinin Kural Olarak HMK’da Düzenlenişi
A)Genel Dava Şartları (HMK, m.114/1)
a-Mahkemeye İlişkin Dava/Yargılama Şartları

aa)Mahkemenin Yargılama Yetkisini Haiz Olması (1901 Sy. K, m.43; 3042 Sy. K. m.31/1;
MÖHUK, m.49)
ab)Mahkemenin Yargı Yolu Bakımından Caiz Olması (2247 Sy. UMK, m.1 ve 29-30)
ac)Mahkemenin Görevli Olması
aç)Mahkemenin Kesin Yetkisiz Olmaması
b-Tarafa / Başvurucuya İlişkin Dava /Yargılama Şartları
ba)Taraf Ehliyetini Haiz Olma
bb)Dava Ehliyetini Haiz Olma //Davada Usuli İşlem Tesis Edebilme Ehliyeti
bc)Dava Takip Yetkisine Sahip Olma // Hüküm İsteme Yetkisine Sahip Olma (Dava Yetkinliği)
bç)Temsil Halinde Kanuni ve İradi Temsilcinin Gerekli Nitelikleri Haiz Olması ve
Temsil Belgesini İbraz Etmiş Olması
c-Dava / Yargılama Konusuna İlişkin Şartlar
ca)Mahkeme Veznesine Masraf Avansı Depo Edilmiş Olması
cb)Teminata Tabi Dava / Yargılamada Teminatın Gösterilmiş Olması (HMK, m.84-89)
cc)Davacı / Başvurucunun Hukuki Yararının (Hukuken Korunan Menfaat-Karara İhtiyaç) Mevcut
Olması
cç)Dava / Başvuru Hakkında Evvelce Verilmiş Bir Kesin Hüküm Bulunmaması
cd)Dava / Başvurunun Derdest Olmaması
B)Özel Dava Şartları(HMK,m.114/2)
a-Diğer Şekli Hukuk Normlarında Kabul Edilen Dava veya İcra Hakkının Kullanılabilirliğine İlişkin
Bazı İlave Şartlar (İİK, m.277; 69/II, 72/VII; HUAK, m.18A)
b-Maddi Hukuk Normlarında Kabul Edilen Maddi Hak ve Borcun Usulen Talep Edilebilirliğine
İlişkin Bazı İlave Şartlar (TMK, m.164; KMK, m.32/3-33/1; TTK, m.408/1 ve 479/3-a)
C)Dava Engelleri / Usuli İlkitirazlar (HMK,m.116, 413)

a-Yetki İtirazı
b-Tahkim İtirazı
2- Dava Şartları ve Usuli İlkitirazların Yargılamada Ele Alınışı

A)Dava Şartlarının İncelenmesi (HMK,m.115)
a-Dava Şartlarının İncelenme Zamanı
aa)Yargılamanın Hazırlık Safhasında İncelenir ve Halledilemeyen Dava Şartı Hazırlık Safhasından
Sonra da Karara Bağlanır
ab)İkmali Mümkün Olanlar için Tamamlama Fırsatı Tanınır
ac)Sonradan Tahakkuk Eden Dava Şartına İlişkin Usuli Red Kararı Verilmez
2
b-Dava Şartlarının İncelenme Sırası

ba)Dava Şartları Genelden Özele Doğru Bir Sıra ile İncelenir
bb)Genel Dava Şartları Etkinlik – Verimlilik Esasına Göre Bir Sıra ile İncelenir (HMK, m.143/2 [a
simili])
B)Usuli İlk “İtiraz”ların İncelenmesi (HMK,m.117)
a-Usuli İlkitirazların İncelenme Zamanı
aa)Usuli İlkitirazlar Münhasıran Cevap Dilekçesinde İleri Sürülür (Teksif İlkesi)
ab)Usuli İlkitirazların İleri Sürülmesinde Islah Kurumuna Başvurulamaz
ac)Usuli İlkitirazlar Hazırlık Safhasında İncelenir
b-Usuli İlkitirazların İncelenme Sırası
ba)Usuli İlkitirazlar Dava Şartlarından Sonra İncelenir
bb)Yetki İlkitirazı Tahkim İlkitirazından Önce İncelenmelidir
C)Dava Şartları ve Usuli İlkitirazların Karara Bağlanması (HMK,m.115/2, 20;117/3,413)

a-Dava Şartlarına İlişkin Taraf Savunması ve Usuli İlkitirazın Önsorunlar Gibi Karara
Bağlanışı
aa)Taraflara Hukuki Dinlenilme İmkanı Tanınır ve Delilleri Sorulup Toplanır
ab)Dava Şartı veya Usuli İlkitirazın Reddine Dair Karar Önsorunu “İşe Devam” Yönünde Çözer ve
Yargılamaya Devam Olunur
ac)Dava Şartı veya Usuli İlkitirazın Reddi Arakararı Ancak Esas Hakkındaki Hükümle Birlikte
Kanunyolu Denetimine Tâbidir
ac)Dava Şartı veya İlkitirazın Kabulü Kararı Önsorunu “İşten Elçekme” Yönünde Çözer
b-Dava Şartı veya Usuli İlkitirazın Kabulü Kararlarının Formu ve Hüviyeti

ba)Görev ve Kesin Yetkiye İlişkin Dava Şartları ile Kesinolmayan Yetkiye İlişkin Usuli İlkitirazın
Kabulü Halinde Görevsizlik ve Yetkisizlik Kararları Verilir
bb)Diğer Dava Şartları ile Usuli İlkitirazın Kabulü Halinde Usuli Red Kararı Verilir
bc)Gerek Re’sen ve Gerek Dermeyanen Verilen Dava Şartı veya Usuli İlkitirazın Kabulüne İlişkin
Tüm Usuli Nihai Kararlara Karşı Kanunyolu Açıktır
c-Usule İlişkin Nihai Kararların Kural Olarak Kesin Hükmün Önleyici Etkisine Sahip Olmaması
ca)Görevsizlik-Yetkisizlik Kararlı Yargısal Başvurular Kanunen Muayyen Sürede
Görevli ve Yetkili Mahkemeye Naklettirilmediğinde Düşer
bb)Usulden Red Kararı Verilen Bir Başvuru Sözkonusu Usuli Noksan-Kusurun İzalesi
Mümkünse Yenilenebilir
3
Medeni Usul Hukuku Ders Materyali (2020-2021] 12. Hafta
DAVANIN ŞEKLİ UNSURLARI ve BAĞLAŞIKLARI
I-DAVANIN TARAFLARI ile DAVAYA KATILANLAR ve TEMSİL
1-Davada Taraflar ve Ortakları ile Taraf Değişikliği

A)Taraf Kavramı ve Önemi (HMK, m.50-57, 114/1-d,e,ı,i, 303/1)
a-Taraf Teorileri
aa)Maddi Taraf Teorisi ve Bir Hukuki İlişkinin Süjeliği Kriterinin Dava Yetkinliği ve Menfi Tesbit
Talebi Hallerini Açıklayamaması
ab)Fonksiyonel Taraf Teorisi ve Malvarlığı Davalarıyla Sınırlı Çözüm Sağlaması
ac)Şekli Taraf Teorisi ve Tarafların Davada İddia Olunan Hakkın Doğduğu Hukuki İlişkinin Tarafı
Olmalarının Usul Bakımından Gerekmemesi
b-Tarafın Mahkemeden Hukuki Koruma Talep Eden ve Kendisine Karşı Hukuki Koruma Talep Edilen
Kişileri İfade Etmesi // Kendine veya Başkasına Ait Hak-Menfaat İddiasıyla Kendi Adına Hukuki
Koruma Talebinin Taraf Olmak için Yeterliği
c-Davada Karşılıklı İki Taraf Mevcudiyeti ve Tarafların Hasım Konumu
ca)Davada Tarafların Birbirine Karşı Hasım Konumu ve Sonuçları
caa)Aktif Taraf Davacı ve Pasif Taraf Davalı Konumundadır
cab)Bir Taraf Hasmını Temsil Edemez-Aynı Kişi İki Tarafın Birden Temsilcisi Olamaz
cb)Davada Karşılıklı İki Tarafın Mevcudiyetinin Sonuçları
cba)Tek Taraflı Dava Olmaz
cbb)Kişi Kendisini Dava Edemez
cbc)Taraflardan Biri Diğerine Halef Olursa Dava Devam Edemez
B)Davada Taraflara İlişkin Hata ve Değişiklik Halleri
a-Tarafta Atıf veya Tarif Hatasının Maddi Hatalı Usuli İşlemin Düzeltilebilirliği Çerçevesinde
Giderilebilirliği (HMK, m.183)
aa)Tarafta Atıf veya Tarif Hatası Nedeniyle Düzeltme
ab)Tarafta İsim-Ünvan Değişikliği Nedeniyle Düzeltme
b-Taraf Değişikliği
ba)Tarafta Kanuni Değişiklik (HMK,m.55 [TTK m.136]; HMK,m.125)
baa)Tarafın Kanunun Hukuki Sonuç Bağladığı Bir Olay Zuhuru Nedeniyle Değişmesi
baaa)Taraflardan Birinin Vefatı veya Gaipliği
baab)Şirket Devri veya Birleşmesi
bab)Maddi Hukuk İşlemiyle Tarafın Kanunen Değişmesi
baba)Davacının Davada İddia Ettiği Hakkı Devretmesi
babb)Davalının Uyuşmazlıklı Şeyi Devretmesi
bac)Önceki Usul İşlemlerinin Geçerliliği ve Değişen Tarafı Bağlayıcılığı
bb)Tarafta İradi Değişiklik (HMK,m.124)
bba)Davalının Yerine Onun Rızası İle Başka Birinin Geçirilmesi (Davalı Tarafta Değişiklik)
bbb)Davalının Rızası ve Yerine Geçecek Olanın İsteğiyle Davacının Davadan Çıkması (Davacı
Tarafta Değişiklik)
1
bbc)Hakimin İzniyle de Taraf Değişikliği ve İlave Yapılabilmesi

bbç)Yeni Giren Davacı veya Davalı Tarafın Hukuki Dinlenilme Hakkının Gözetilmesi
bbd)Yeni Giren Davacı veya Yeni Giren Davalı Bakımından Dava Şartlarının Yeniden Tetkik ve
İkmali ile Dava İkamesinin Sonuçlarının Davaya Girdikleri Tarihten İtibaren Doğması
bbe)Davadan Çıkan Taraflar Bakımından Davanın Geri Alınmış Gibi Olması ve Davanın
Açılmamış Sayılması
bbg)Değişiklik İhtiyacına Sebebiyet Vermemiş Olan Eski Davalı Lehine Davanın Esası
Hakkındaki Karardan Önce Yargılama Gideri Hükmolunabilmesi
C)Davanın Taraflarında Yığılma (Davada Ortaklık /Dava Arkadaşlığı)

a-Dava Arkadaşlığı Kavramı
(Maddi hukuk ve usul hukukundan kaynaklanan nedenlerle birden fazla kişinin birlikte dava
açması veya aleyhlerine dava açılması hallerinde dava arkadaşlığı mevcuttur)
b-Dava Arkadaşlığı Türleri
(Müşterek dava ikamesi ve/veya müşterek hüküm verilmesinin zorunlu olup olmamasına göre
iki türlüdür)
ba)İhtiyari Dava Arkadaşlığı (HMK,m.57-58)
baa)Tahkikatın Ortak İcra Edilebileceği Davalara Matuf Olup Usul Ekonomisi Sağlar
baa)Müşterek Mülkiyetten Doğan Bir Hak veya Borcun Sözkonusu Olduğu Hallerde
bab)Taraflararasında Ortak Bir Akdi Borç İlişkisinin Mevcut Olduğu Hallerde
bac)Aynı veya Benzer Vakıa ve Hukuki Sebeplerin Usuli Talebe Temel Teşkili
Hallerinde
bab)İhtiyari Dava Arkadaşları Yargılamada Bağımsız Hareket Edebilir
bac)İhtiyari Dava Arkadaşları Hakkında Ayrı Karar veya Hüküm Verilebilir
bb)Mecburi Dava Arkadaşlığı (HMK,m.59-60)
bba)Maddi Mecburi Dava Arkadaşlığı
bbaa)Borcun Fiilen Bölünemezliği Halinde (Davalı Tarafta MMDA)
bbab)Hakkın Fiilen Bölünmezliği Halinde (Davacı Tarafta MMDA)
bbb)Şekli Mecburi Dava Arkadaşlığı
bbba)Yeknesak Bir Karar Verilmesine Matufen (Ör: Asli Müdahalede Davalılar; SGKK
Hizmet Tesbiti Davasında Davalı İşveren ve Kurum)
bbbb)İsabetli Kararlar Verilmesini Teminen (Ör:Maddi Taraf Sıfatında Objektif Tereddüt)
bbc)Maddi Mecburi Dava Arkadaşları Davada Kural Olarak Birlikte Hareket Edebilir ve Tek Bir
Hüküm Verilir (Yargılamaya son veren işlemler haricinde, çağrıldığı halde duruşmaya
gelmeyen dava arkadaşı gelmiş olanın münferit usuli işlemiyle bağlıdır)
bbç)Maddi Mecburi Dava Arkadaşları Hakkında Tek Bir Hüküm Verilir
bbd)Şekli Mecburi Dava Arkadaşları Aleyhine Birlikte Dava Açılması Gerekmekle Birlikte
Yargılamada Bağımsız Hareket Edebilir ve Haklarında Ayrı Hüküm Verilebilir
2-Davada Taraflara Müzahiren veya Mukabelen Müdahiller
A)Tarafların Yanında Davaya Katılma / Fer’i (Yardımcı) Müdahale (HMK, m.61-64, 66-69)
a-Menfaatini Etkileyebilecek Bir Çekişmeli Yargılamaya 3.Kişinin İhbaren veya İnsiyaken

Taraflara Yardım Etmek Amacıyla Katılabilmesi
aa)Davacı Yanında Katılma
ab)Davalı Yanında Katılma
2
b-Davaya Fer’i Müdahalenin Özellikleri ve Sonuçları

ba)Fer’i Müdahilin Taraf Olmayışı
bb)Hukuki Yararı Bulunan 3.Kişinin Tahkikatın Sonuna Dek Fer’i Müdahale Talebinde
Bulunulabilmesi ve Talebin Önsorun Gibi Karara Bağlanması
bc)Fer’i Müdahilin Katıldığı Safhadan Sonraya İlişkin Olarak Yanında Müdahil Olduğu Taraf
Lehine Usuli İşlem Tesis Edebilmesi ve Tarafın Müdahil İşlemini Geçersiz Kılabilmesi
bç)Fer’i Müdahale Giderlerinin Kural Olarak Davada Haksız Görülen Karşı Tarafa Tahmili ve
Aksi Halde Müdahil Üzerinde Bırakılması
bd)Hükmün Fer’i Müdahile Muzafen Verilmemesi ve Fer’i Müdahilin Kaideten Bağımsız
Kanunyolu İtirazında Bulunamaması
bf)Fer’i Müdahilin Müzaheren Katıldığı Yargılamada Verilen Hükümden Etkilenmesi
B)Tarafların Karşısında Katılma/ Asli Müdahale (HMK, m.65)
a-Menfaatinin Taraflar veya İlgililerinkiyle Çatıştığı Bir Dava veya Yargılamaya 3.Kişinin
Müdahale Edebilmesi ve Bir Dava Husule Gelmesi
b-Asli Müdahalenin Hedef Yargılamadaki Usûli Talebin Karara Bağlanmasına Dek Mümkünlüğü
c-Asli Müdahale Davasının Kural Olarak Asıl Dava Bakımından Bekletici Sorun Yapılması ve
Davalıları Hakkında Şekli Mecburi Dava Arkadaşı Olarak Ayrı Karar Verilmesi
ç-Çekişmesiz Yargısal Başvuruya Asli Müdahalenin Mahkemenin Kabulünü Gerektirmesi ve Talebin
Reddi Halinde Müdahilin Yargılamada İlgili Sıfatıyla Dinlenebilmesi
3-Davada Taraflar ve Yardımcılarının Temsili
A)Kanuni Temsil (HMK, m.54-56)

a-Usuli İşlem Ehliyeti Bulunmayan Gerçek Kişiler ile Tüzel Kişilerin Yargılamada Kanunen Temsili
Gereği
aa)Küçük ve Kısıtlı Gerçek Kişiler Davada Veli veya Vasileri Aracılığı ile Temsil Edilir
ab)Organsız Kalan Tüzel Kişiler Kayyımları Aracılığı ile Temsil Edilir
ac)Taraflardan Birinin Vefatı Halinde Mirası Reddetmeyen Mirasçılar Dahil Olur ve Aksi Halde
veya Gecikme Halind Kayyım Tayin Olunur
b-Kanuni Temsilci Taraf Adına Tüm Usuli İşlemleri Yapabilir
B)Akdi Temsil-Davaya Vekalet (HMK,m.71-83)
a-Usuli İşlem Ehliyetine Sahip Kişiler Kendilerini Davada Vekil Marifetiyle de Temsil
Ettirebilir
aa)Vekille Temsil Kural Olarak İhtiyaridir
ab)Bazı Hallerde Vekille Temsil Zorunludur
aba)Yargılama Disiplininin İhlalinde (HMK,m.79/2)
abb)Taraf Dava veya Müracaatını Gereğince Takip Edemediğinde (HMK,m.80)
abc)Avukatla Temsil Zorunluluğuna Tabi Bazı Usul İşlemlerinin Tesisinde (HMK, m.152)
abca)Yargılamada Karşı Tarafa ve Şahit veya Bilirkişiye Doğrudan Soru Tevcihinde
abcb)Bazı Kurumsal Taraf ve 3.Kişilerden Erken Belge İbraz Talebinde (Av.K,m.2/III)
3
b-Vekaleten Temsile Ehliyet (Av.K, m.35)

ba)Kural Olarak Avukatların Davaya Vekalet Ehliyetine Sahip Oluşu
bb)Belirli Sayıda Avukat Mevcut Olmayan Yerlerde Dava Vekili veya Takipçisi Marifetiyle Temsil
c-Taraf veya Katılan Avukatlarının Yargılamadaki Konumu
ca)Taraf veya Katılan Avukatları Yargılamada Kural Olarak Müvekkillerinin Usuli Hak ve
Yetkilerini Kullanır
cb)Müvekkil Menfaati Zaviyesinden Doğru Karar Verilmesine Katkıda Bulunma ve Yargılamanın
Usul Kurallarına Uygun Cereyanı Bakımından Münferit Denetim Fonksiyonu Vardır (Av.K,m.2)
cc)Yargılamada Usuli Dürüstlük İlkesine Riayet Yükümlülüğü Altındadır (Av.K,m.34)
cç)Bazı Hallerde Özel Yetkiye Sahip Olması Gerekir (HMK,m.74)
cd)Yargılamada Bazı Usul İşlemlerinde Avukatla Temsil Yasağı Caridir (HMK, m.170-171)
ce)İstifa Halinde Temsil Görevi Kanunen Muayyen Süreyle Devam Eder (HMK, m.82/1)
II-DAVA SEBEBİ / İDDİA-SAVUNMA MADDİ TEMELİ
1-Dava Sebebi Teorisi
A)Usuli Talebi Hayat Olayının Tekabül Ettiği Hukuki İlişkiye Dayandırma (Ferdileştirme) Yaklaşımı
a-Dava Temelinin Hukuki Sebebe de Temas Eden Hukuki İlişkiden İbaret Olduğunun Kabul
Edilmesi
b-Dava ve Cevap Dilekçelerinde Usuli Talebi Temellendirecek Vakıalar Yerine Davayı
Ferdileştirdiği Kabul Edilen Hukuki İlişkinin Belirtilmesinin Yeterli Görülmesi
B)Usuli Talebi Hayat Olayını Meydana Getiren Vakıalara Dayandırma Yaklaşımı
a-Dava Temelini Hukuki İlişkinin Değil Usuli Talebin Dayandırıldığı Vakıaların Oluşturduğunun
Kabul Edilmesi
b-Dava ve Cevap Dilekçesinde Usûli Talebe Temelen Hukuki Korumayı Haklı-Haksız Gösteren
Eden Vakıaların Belirtilmesinin Gerekli Görülmesi
C)HMK’da Vakıalandırma Teorisinin Benimsenmiş Olması (HMK, m.119/1-e, 129/1-d, 194; 141, 319)
2-Dava Sebebi Vakıalar
A)Vakıaların Mahiyet ve Türleri
a-Olay/Hadise – Olgu/Vakıa İlişkisi

c-Vakıa Türleri
ca)Olumlu Vakıa –Olumsuz Vakıa
cb)Soyut Vakıa-Somut Vakıa
4
B)Davada Tarafların İddia ve Savunmalarının Vakıalarla İlişkisi

a-Dava İkamesinden Önce Vaki Bir Olayın Unsuru olarak Usuli Talebi Madden İnşa Eden ve
Hukuki Koruma İsteğini Haklı Göstermeye Elverişli Nitelikte Vakıalar İddia Sebeplerini Teşkil
Eder
aa)Aslî Vakıalar (Hükme Esas Teşkil Edebilecek Vakıalar)
ab)Talî Vakıalar (Hükme Esas Vakıalara Eşlikçi Vakıalar)
b-Usuli Talebin İnşasını Baltalayan ve Hukuki Koruma İsteğinin Haklı Görülmesini Engelleyen
Vakıalar Savunma Sebebi Oluşturur
ba)İddiaya Esas Hakkı Söndürücü Vakıalar (Ör: Karşı Haklar)
bb)İddiaya Esas Hakkı Engelleyen Vakıalar (Ör: Defiler)
c-Dava Tarihinden Sonra Vuku Bulan Olaya İlişkin Vakıaların Dava Sebebi Olmaması
(Yarg HGK, 19.02.1997, E.1996/897, K.1997/86; Yarg. İBK, 28.11.1956, E.K. 15/15)
III-DAVANIN KONUSU –USÛLİ TALEP
1-Dava Konusu Teorisi (HMK, m.119/1-ğ)
A)Maddi Hukuk Yaklaşımı
a-Dava Konusunun Maddi Hukukun Belirlediği Talep Olarak Kabul Edilmesi

b-Usuli Talep Maddi Hukuk Normlarına Göre Karara Bağlandığından Maddi Hukuk Talebinin
Davanın Konusunu Tayinde Yeterli Görülmesi
B)Usul Hukuku Yaklaşımı
a-Dava Konusunun Usuli Talep Olarak Kabul Edilmesi

b-Usuli Talebin İçeriğine İlişkin Farklı Yaklaşımlar
ba)Tek Unsurlu Dava Konusu Görüşü
(Dava konusu dava dilekçesinin talep sonucu kısmında belirtilen hukuki koruma
talebinin içeriğinden oluşur)
bc)Çift Unsurlu Dava Konusu Görüşü
(Dava konusunu talep sonucu ile maddi hukuk ile usuli talep arasında bağlantıyı kuran
hayat olayına ilişkin çekirdek vakıalar oluşturur)
bb)Usuli Talep İçeriğinin Göreceliliği Görüşü
(Usuli Talebin Dava Malzemesinin Toplanmasına İlişkin Benimsenen İlkeler veya Dava
Çeşitleri İtibarıyla Farklılaşması Nedeniyle Tüm Davalar İçin Kabul Edilebilecek Ortak Bir
Dava Konusu Esası Belirlenemez)
2-Dava Konusunun Usuli Talebe Göre Belirlenmesinin Davanın Tefriki Bakımından Gerekliliği
(HMK, m.303/1)
5
BUÜHF M. Usûl Hukuku Ders Materyali (2020-2021/ II -1. Hafta)
İLKDERECE YARGILAMASINA GİRİŞ / DİLEKÇE TEATİSİ AŞAMASI-I
I-HUKUKİ KORUMA TALEPLERİ İÇİN MAHKEMEYE BAŞVURU
1-Dava-Usûli Talep İkamesi
A)Dava İkamesine İlişkin Mukayeseli Hukukta Kullanılan Başlıca Modeller

a-Dava Dilekçesinin Mahkemece Davalıya Tebliği İle Davanın Açılmış Sayılması Yaklaşımı
(dZPO, 253)
b-Davalıya Mahkeme Çağrısında Bulunulduğuna İlişkin Mahkemedışı Tebellüğ Zarfının Mahkemeye
İbrazıyla veya Tarafların Mahkemeye Birlikte Başvurusuyla Davanın Açılmış Sayılması Yaklaşımı
(frCPC, 54)
c-Dava Dilekçesinin Mahkemeye Verilmesiyle Davanın Açılmış Sayılması Yaklaşımı (usFRCP, 3;
enCPR, 7.2; HMK, m.118)
B)HMK Dava –Usûli Talep İkame Rejimi (HMK, m.118/1,317/1[390,402]; “Adli Mahk Yazı İşleri
Yönetmeliği” {AdMYİş.Y}” [RG:06.08.2015/29437 ], m.197,198 )
a-Dava-Usûli Talep İkamesinde Şekil
aa)Yazılı Usûle Tabi Bir Davanın Kaideten Yazılı Dilekçeyle İkame Olunması
ab)Basit Usûle Tabi Bir Dava veya sair Usûli Talebin Kaideten Yazılı veya Basılı (Form)
Dilekçeyle İkame Olunması
ac)Yazılı veya Basit Usûlde Güvenli E-İmzalı Elektronik Dilekçeyle de Dava İkame Olunabilmesi
aç)Basit Usûlün Kısa Versiyonuna Tabi Usûli Taleplerin Kural Olarak Sözlü Beyan Zabtıyla da
İkame Olunabilmesi
b-Dava-Usûli Talep İkamesinde Usûl
ba)E-Devlet Kapısı Vasıtasıyla Elektronik Ortamda Doğrudan Başvurma
(UYAP adliye bilgisayarı web sayfası üzerinden tevzii formu tanzimiyle, ilgili
mahkeme defterine e-kayıt işlemli başvuru)
bb)Görevli ve Yetkili Mahkemenin Bulunduğu Adliye Binasında Fiziki Ortamda Doğrudan
Başvurma
(Adliye Önbüro veya Tevzi Bürosu görevlisince UYAP adliye bilgisayarı web sayfası
üzerinden ilgili mahkeme defterine e-kayıt işlemi; UYAP devrede olmadığında, sonradan e-kayıt
yapılmak üzere, Önbüro veya Tevzii bürosu görevlisince tutanak tanzimi işlemli başvuru)
bc)Herhangi Bir Adliye Binasında Fiziki Ortamda Mesafeli ( Adli Muhabere Yoluyla) Başvurma
(Adliye Önbüro veya Tevzi bürosu görevlisince UYAP adliye bilgisayarı web sayfası
üzerinden ilgili mahkeme defterine e-kayıt işlemli başvuru)
c-Dava-Usûli Talep Dilekçesinin Mahkemede İşleme Sokulma Süreci
ca)Fiziki Ortam Başvurulu Olanlardaki İşlem Seyri ve Gerekleri
caa)Dava-Usûli Talep Dilekçesi veya Formunun İşleme Koyulma Gereklerinin Temin ve Teyidi
(Harçlar K, m.26,127; Teb.K,m.8)
i)Dava-Usûli Talep Dilekçesi veya Formu, Başvurucu veya Vekili Tarafından Mahkemeler
Tevzii veya Önişlem Bürosuna ya da Tevziyle Görevli Mahkeme Kalemi Personeline,
Karşı Taraf veya İlgili Sayısından Bir adet Fazla Olarak İbraz Olunur
ii)Dava-Usûli Talep Konusu İtibarıyla HK’ya Göre Belirlenen Yargı Harcı Başvurucu Adına
Maliye Veznesine Ödetilir
1
BUÜHF Medeni Usûl ve İcra-İflâs Hukuku ABD- Doç.Dr. C. T. ÇELİKOĞLU
iii)Dava-Usûli Talep Konusu İtibarıyla Adalet Bakanlığı Tarifesine Göre Hesaplanan

Yargılama Masraf Avansı Başvurucu Adına Adliye Veznesine Ödetilir
cab)Dava-Usûli Talep Dilekçesi veya Formunun Mahkeme Esas Defterine Kaydolunması
(HMK, m.118/2,385[322/1]; MYİş.Y, m.197)
i)Harç ve Masraf Avansı Ödenmiş Dilekçe veya Form, Görevli Personel Tarafından
UYAP Sistemi Üzerinden Tevzii Formu Tanzimiyle, Mahkeme Esas Defterine/Cetveline
Kayden Numaralandırılıp Mahkemesine Sevkolunur ve Dava-Usûli Talep İşlem Tarihinde
İkame Edilmiş Olur
ii)UYAP Sistemi Devrede Olmadığında, İşlemler, Bilahire Sisteme Aksettirilmek Üzere,
Tutanakla Fiziken İkmal Olunup Dava-Usûli Talep Tutanak Tarihinde İkame Edilmiş Olur
cb)Elektronik Ortam Başvurulu Olanlardaki İşlem Seyri ve Gerekleri
cac)Dava-Usûli Talebin İşleme Koyulma Gereklerinin Temini (HMK, m.445/2,5; MYİş.Y,
m.198)
i)Taraf veya Avukatlarının E-Devlet Kapısında UYAP Bilgisayar Sistemi Üzerinden
E- Devlet Şifresi ve E-İmza ile Mahkeme İşlem Şebekesine Bağlanılması
ii)Dava-Usûli Talep Dilekçesi veya Formunun Bilgisayar Ortamında Mahkeme Tevzi
Bürosuna Aktarılıp Belirlenen Harç ve Masraf Avansı Ödemelerinin Maliye-Mahkeme
Banka Hesabına Sistem Üzerinden veya Haricen Ödenmesi
caç)Dava-Usûli Talep Dilekçesi veya Formu Ekran Görüntüsünün Mahkemede
Kayıtlandırılması
i)Sistem Harç Teyidiyle Taraf veya Vekilinin E-Ortamda Erişebileceği Tevzi Formu
Oluşturulup Dava-Usûli Talebin Mahkeme Esas Defterine/Cetveline Kayden
Numaralandırılması
ii)Dava-Usûli Talep Bilgisayar Ekran Görüntüsünün Mahkeme Yazı İşleri Müdürlüğü
Bilgisayarında Kalem Görevlileri İş Akış Klasörüne İntikaliyle İşleme Alış Çıktısı
Oluşturulması
2-Dava-Usûli Talep Dilekçesi ve İçerik Standartları
A)Mukayeseli Hukukta Dava İkamesinde Kullanılan Bildirici ve Temellendirici Dilekçe Modelleri

a-Bildirici Dilekçe Modelinde Davanın Şekli Unsurlarından Taraflar ve Talep Sonucu Unsurları
Belirtilip Dava Sebebi Unsurunda Olaya Genel Bir Atıfla Yetinilerek
Mahkemeden Hukuki Koruma İstenilmesi
b-Temellendirici Dilekçe Modelinde Davanın Taraflar ve Talep Sonucu Unsurlarının Yanısıra Dava
Sebebi Unsuru da Açıklanarak Mahkemeden Hukuki Koruma İstenilmesi
ba)Hazırlayıcı Özellikli Temellendirici Dilekçede Dava Sebebi Unsuru Tahkikatın Çerçevesini
Çizip Hükme Temel Teşkil Teşkil Edebilecek Ölçüde Dar Kapsamlıdır
bb)Belirleyici Özellikli Temellendirici Dilekçede Dava Sebebi Unsuru Tahkikatın Kapsamını
Belirlemeye ve Verilmesi İstenen Hükmü Haklı Gösterebilecek Ölçüde Geniş Kapsamlıdır
B)HMK’da Benimsenen Dilekçe Modeli ve Özellikleri

a-Yazılı Usûle Tabi Davalarda Hazırlayıcı-Temellendirici Dilekçe Versiyonunun
Benimsenmiş Olması
aa)İddia-Savunma Vakıalarının Dava –Cevap Dilekçesinde Takdiminin Nisbiliği
ab)Tarafların Kural Olarak Replik-Duplik Dilekçesi Verebilmesi ve Bu İkinci Dilekçelerde Vakıa-
Delil Bildirebilmesi ile bunun yanısıra İddia-Savunma Genişletme ve Değiştirme
Yasağının Öninceleme Aşamasına Sarkabilmesi (HMK, m.141/1)
2
b-Basit Usûle Tabi Davalarda Belirleyici-Temellendirici Dilekçe Versiyonunun

Benimsenmiş Olması
ba)İddia-Savunma Vakıalarının Dava-Cevap Dilekçesinde Takdiminin Mutlaklığı
bb)Tarafların Replik-Duplik Dilekçesi Verememesi ve İddia –Savunma Genişletme/Değiştirme
Yasağının Davanın Açılması ve Cevabın Verilmesiyle Başlaması(HMK, m.317/3, 319)
c-Basit Usûle Tabi Davadan Başka Usûli Taleplerde Belirleyici-Temellendirici Dilekçe
Standartlarının Niteliğe Uygun Düştüğü Ölçüde Geçerli Oluşu
C)Dava ve Usûli Talep Dilekçe veya Basılı Form Tanziminin Ayrı Kurallara Tabiyeti
a-Çekişmeli Yargılamada Dava Prosedüründe Mahkeme ile Karşı Tarafı Bilgilendirici Surette ve
Davanın Tüm Unsurlarını Havi Dilekçe Standartlarının Geçerli Oluşu
b-Çekişmesiz Yargılamada İş Prosedüründe Kaideten Sadece Mahkemeyi Bilgilendirici Mahiyette ve
Şekli İlgili Dışında Başvuru Sebebi ile Talep Unsurlarını Anahatlarıyla Havi Dilekçe
Standartlarının Geçerli Oluşu
c-Çekişmeli Yargılamada Geçici Hukuki Koruma Talebi Dilekçeleri Hakkında
Dava Dilekçesi Standartlarının Basit Yargılama Usulü Temelinde ve Niteliğine Uygun Düştüğü
Ölçüde Uygulanması
ç-Çekişmesiz Yargılamada Geçici Hukuki Koruma Talebi Dilekçelerinde İş Dilekçesi Standartlarının
Basit Yargılama Usulü Temelinde ve Niteliğine Uygun Düştüğü Ölçüde Uygulanması
II-HUKUK SİSTEMİMİZDE HUKUKİ KORUMA TALEBİ BAŞVURU GEREKLERİ ve

MAHKEMECE İNCELENMESİ
1-Dava-Usûli Talep Dilekçesi İçeriği ve Dilekçe Ekleri

A)Dava Dilekçesinin Şekli Unsurları (HMK,m.119/1a-h)
a-Mahkemenin Adı
b-Tarafların Ad-Soyad ve Adresleri
c-Davacı Taraf TC Kimlik Numarası
ç-Tarafların Varsa Kanuni Temsilci ve Vekillerinin Ad-Soyad ve Adresleri
d-Dava Konusu ve Malvarlığı Davalarında Değeri
e-Davacının İddiasının Dayanağı Olan Bütün Vakıaların Sıra Numarası Altında Açık Özetleri
f-İddia Edilen Her Bir Vakıanın Hangi Delillerle İspat Edileceği
g-Dayanılan Hukuki Sebepler
ğ-Açık Bir Şekilde Talep Sonucu
h-Davacının veya Varsa Kanuni Temsilcisi ya da Vekilinin İmzası
B)Dava Dilekçesi Şekil Unsurlarının Tefriki (Aslî –Talî –İhtiyari Unsur)
a-Aslî Unsurlar (HMK,m.119/2)
(Kanunda İhmal Olunması Bir Usûli Yaptırıma Bağlanmış Olan Dava Dilekçesi Şekil Unsurları)
aa)Kanunda Açıkça Sayılanlar
3
aaa)Tarafların Kimliği ve Adresi

aab)Davacının TC Kimlik No
aac)Tarafların Varsa Kanuni Temsilcisi ve Vekillerinin Kimliği
aaç)Açık Bir Şekilde Talep Sonucu
aad)Davacının veya varsa Kanuni Temsilci ya da Vekilinin İmzası
ab)Kanunda Zımnen Sayılan ve Diğer Kanunlarda Belirtilmiş Olanlar
aba)Mahkemenin Adı(HMK, m.2,4; 5-17)
abb)Malvarlığı Davalarında Dava Değeri (Harçlar K, m.16/III)
b-Talî Unsurlar
(Kanunda İhmal Olunması Bir Usûli Külfete Bağlanmış Olanlar / Tamamlanmaması Tarafın
Davayı Kaybetmesine Yol Açabilecek Dava Dilekçesi Şekil Unsurları)
ba)Davacının İddiasının Dayanağı Olan Vakıalar
bb)İddia Edilen Her bir Vakıanın Delilleri
ç-İhtiyarî Unsur
(Hukuki Sebeb’in, Taraflar Aleyhine Herhangi bir Usûli Yaptırım veya Külfet Doğurmaksızın,
Bildirilmesi İdeal Olarak Beklenen İhtiyarî Unsur Teşkil Etmesi)
C)Basılı Başvuru Formu İçerik Unsurlarının Yazılı Usul Dava Dilekçesi İçeriğine Paralelliği
a-Basit Usûle Tabi Davalar Bakımından Belirleyici Özellikli Temellendirici Dilekçe Modeli
Benimsenmiş Olmasına Karşın Bunu Temin Edici Zaruri İçerik Unsuru Yaptırımlarının Buna Göre
Düzenlenmemiş Olması
b-Yazılı Usûle İlişkin Davalar Bakımından Tanımlanan Dilekçe Kurallarının Basit Usûle Tâbi
Davalara da (“Mutatis Mutantis”) Tatbikinin Gerekmesi(HMK, m.322/1)
ba)Basit Usûle Tabi Davalarda Hakkında Hüküm Bulunmayan Hallerde Yazılı Usul Hükümlerinin
Uygulanması
bb)Dava Dilekçesi Formu İçeriğinin Yönetmelikte Dava Dilekçesi Hükümleri Doğrultusunda
Düzenlenmiş Olması
Ç)Dava Dilekçesi Ekleri (HMK, m.121)
a-Dava Dilekçesinde İddia-Talebi İzahen Atıfta Bulunulan Belgelerden Elde Olanların
Tercihan Dilekçeye Eklenmesi
b-Dava Dilekçesinde İddia Vakıalarını Ispaten Delil Olarak Bildirilen Belgelerden Elde Olanların
Lüzumen Dilekçeye Eklenmesi
2-Dava-Usûli Talep Dilekçesinin Mahkemece İncelenmesi ve Tensib Zabtı Tanzimi
A)Mahkeme Hakiminin Dava-Usûli Talep Dilekçesi ve Eklerini İncelemesi (HMK, m.119/2;

MYİş.Y, m.200)
a-Harç ve Masraf Avansı Tahakkukunun Doğruluğunun İncelenmesi
b-Davanın-Usûli talebin Tabi Olduğu Yargılama Türü ve Usulü ile Genel İlkelerin Belirlenmesi İçin
Dilekçe ve Eklerinin İncelenmesi
c-Dilekçede Kanunda Doğrudan veya Dolaylı Olarak Düzenlenen Zaruri Unsurların Mevcut
Olup Olmadığının İncelenmesi
ç-Dilekçede Dışarıdan Getirilecek Belgesel Delil Bildirilmişse Celbi için Gerekli Bilgilerin Mevcut
Olup Olmadığının İncelenmesi
4
B)Mahkeme Hakiminin Tensib Kararları ( MYİş.Y, m.200/1)

a-Harç ve Masraf Avansı Hatalı Hesapla Noksan Ödenmişse İkmali için Süre Tanınması
b-Yargılamanın Türü ve Tabi Olduğu Usul ile Bilgi Temininde Cari İlkenin Belirlenmesi
c-Dilekçe İçeriğindeki Zaruri Unsur Eksikse, Giderilmediğinde Davanın-Usûli Talebin

İkame Olunmamış/Açılmamış Sayılmasına Karar Verileceği Uyarısıyla, İkmali için
Davacıya/Mürâcaatçıya 1 Haftalık Süre Tanınması; Noksan Yoksa veya İkmal Edildiğinde
Davalıya/İlgiliye Tebliği
ç-Dışarıdan Getirtilecek Belgesel Delil Bildirilmiş ve Celbi için Bilgi Verilmişse İlgili Kurum veya
3.Kişiye Müzekkere Gönderilmesi
d-Özel Usûle ve Duruşmalı İncelemeye Tâbi Yargılamalarda Duruşmaya Davet
III-HUKUK SİSTEMİMİZDE DAVA-USULİ TALEP İKAMESİNİN SONUÇLARI
1-Dava İkamesinin Hukuki Sonuçları

( Yarg. İBGK, 23.12.1976, E.1976/11-7, K.1976/6)
A)Maddi Hukuk Yönünden Doğan Sonuçlar (TBK, m.117/I,154/b.2; TMK, m.3)
a-Zamanaşımının Kesilmesi ve Hakdüşürücü Süre Etkisinin Bertarafı
b-Bazı Şahıs Varlığı Haklarının Malvarlığı Hakkına Dönüşmesi
c-İyiniyet Karinesinin Ortadan Kalkması
ç-Davalının Temerrüde Düşmesi
B)Usul Hukuku Yönünden Doğan Sonuçlar
a-Mahkemenin Davayı İnceleme ve Karara Bağlama Mecburiyeti (TCAY, m.36; HMK, m.46/1-e)
b-Derdestlik (HMK, m.114/1-ı)
c-Davayı Münferiden Geri Alma Yasağı (HMK, m.123)
ç-Mahkemenin Görev ve Yetkisinin Kaideten Sabitlenmesi (TCAY, m.37/I; HMK, Gm.1/1)
d-Dava İkamesi Öncesinde Verilmiş İhtiyati Tedbirin Kural Olarak Muhafazası (HMK, m.397/2)
2-Diğer Usûli Talep İkamesinin Hukuki Sonuçlarının Nisbiliği
5
İLKDERECE HUKUK YARGILAMASINA GİRİŞ / DİLEKÇE TEATİSİ AŞAMASI-II
I-HUKUKİ KORUMA BAŞVURUSUNA MUKABELE
1-Dava vb Usûli Talebe Cevap – Savunma (Karşı İddia) İkamesi
A)Cevap-Savunma İkamesinde Şekil (HMK, m.126,128,317/1-4,316/1-c; MYİY, m.198 )

a- Yazılı Yargılama Usûlüne Tabi Bir Davaya Cevabın Mahkemeye Yazılı veya Eşdeğer Şekle Tabi
Dilekçeyle Sunulması
b-Basit Yargılama Usûlüne Tabi Bir Davaya Cevabın Mahkemeye Yazılı veya Basılı Form Dilekçeyle
Sunulabilmesi
B)Cevap-Savunma İkamesinde Usûl (HMK, m.445/5; MYİY, m.98/5-6,205/5, 212, 252/1)
a-UYAP Vasıtasıyla Elektronik Ortamda Cevap-Savunma Sunma
aa)Cevap Dilekçesinin Güvenli E-İmza ile UYAP Vatandaş-Avukat Portal Üzerinden Mahkeme
Görevlisine Gönderilir
ab)Cevap Dilekçesinin Karşı Tarafa Tebliği ve Karşı Delil İkamesi için Mahkeme Veznesi Banka
Hesabına Gider Avansı Havale Olunur
ac)Cevap Dilekçesi Dava Dosyasına İşlenir ve Buna İlişkin Ekran Görüntüsü
Çıktısı Oluşturulur
b-İlgili Mahkemenin Bulunduğu Adliye Binasında Fiziki Ortamda Cevap-Savunma Sunma
ba)Cevap Dilekçesi Mahkemeler Önişlem Bürosuna veya Mahkeme Kalemi Personeline Davacı
Sayısından Bir Adet Fazla Olarak Teslim Edilir (Teb.K, m.8)
bb)Cevap Dilekçesi Tebliği ve Varsa Karşı Delil İkamesi için Mahkemeler Veznesine Masraf
Avansı Ödetilir
bc)Cevap Dilekçesi Sunulduğu ve Bilgisayar Ortamında Dosyasına Eklendiğine Dair Alındı
Belgesi Oluşturulur
c-Herhangibir Adliye Binasında Adlî Muhabere Yoluyla Fiziki Ortamda Cevap-Savunma Sunma
C)Cevap-Savunma İkamesinde Süre

a-Yazılı Usûle Tabi Davalara Cevap-Savunma İkame Süresi (HMK, m.127, 129/2, 136/1,128,131)
a)Cevap Dilekçesinin Dava Dilekçesinin Tebliğinden İtibaren 2 Haftalık Sürede Sunulması
b)Cevap Dilekçesi Sunmak için Kanuni Sürenin Yetersizliği Halinde Mahkemece Azami 1
Ay Ek Süre Verilebilmesi ve Cevap Dilekçesi Eki Belgesel Delillerin Önincelemede Sunulabilmesi
c)Cevap Dilekçesinin Süredışı Sunulmasının Tarafın Münkir Sayılmasına Yolaçabilmesi
b-Basit Usûle Tabi Dava vb Usûli Talebe Cevap-Savunma İkame Süresi ( HMK,m.317/2, 316/1-c,
394/2,402/3,403/1; İİK,m.18/I, 265/I)
a)Dava vb Usûli Talebe Cevap Dilekçesi ve Eki Belgelerin Dava-Usûli Talep Dilekçesinin
Tebliğinden İtibaren 2 Haftalık Süre İçinde Sunulması
b)Geçici Hukuki Koruma Usûli Talebine Karşı Cevap Dilekçesinin Tatbikten veya Tatbik
Tutanağının Tebliğinden İtibaren 7 Günlük Süre İçinde Sunulması
c-Çekişmesiz Yargısal Başvurusuna Karşı İlgilinin Beyanda Bulunmasının Kaideten Basit Usûlde
Cevap-Savunma İkame Süresine Tabiyeti (HMK, m.385/1)
BUÜHF M. Usûl ve İcra-İflâs Hukuku ABD-Doç.Dr. C. T. ÇELİKOĞLU

2-HMK Cevap Dilekçesi Modeli ve İçerik Standartları
A)HMK Dilekçe Modelinin Davaya Cevap Dilekçesi Bakımından da Geçerliliği

a-Yazılı Usûlde Hazırlayıcı-Temellendirici Esaslı Cevap Dilekçesi
b-Basit Usûlde Belirleyici - Temellendirici Esaslı Cevap Dilekçesi
B)Cevap Dilekçesi Mahiyet ve İçeriğinin Hukuki Koruma Aracı Çeşitleri İtibarıyla Farklılığı
a-Davaya Cevap- Savunmanın Usûlüne Uygun Dilekçe Standartına Göre Tanzimi (HMK, 129;322)
b-Geçici Hukuki Koruma Taleblerine Cevap Dilekçesinin Niteliğine Uygun Düştüğü Ölçüde
Basit Usul Davaya Cevap Dilekçesi Standartlarına Göre Tanzimi (HMK, m. 316/1-c; 394/4)
c-Dava Benzeri İcra-İflas Hukuku Yargısal Başvurularına (İİK,m.18/II,70,169a) Cevabın Niteliğine
Uygun Düştüğü Ölçüde Basit Usul Davaya Cevap Dilekçesi Standartlarına Göre Tanzimi
(Yarg. 23 HD, 04.07.2012/3148-4621 ; Yarg. 12 HD, 12.05.2005/9689-10424 )
ç-Çekişmesiz Yargısal Başvuruya İlgili Beyanının Niteliğine Uygun Düştüğü Ölçüde Basit Usûl Cevap
Dilekçesi Modeli ve İçerik Standartları Uyarınca Tanzimi (HMK, m.385/1)
II-HMK DAVAYA CEVAP DİLEKÇESİ GEREKLERİ
1-Davaya Cevap Dilekçesi İçeriği ve Ekleri
A)Davaya Cevap Dilekçesinin İçerik-Şekil Unsurları (HMK,m.129/1a-ğ)

a-Mahkemenin Adı ve Dairesi
b-Davacı ile Davalının Ad-Soyad ve Adresleri ile Yurtdışında Mukimse Davalının Yurtiçi Teb. Adresi
c-Davalının TC Kimlik Numarası
ç-Tarafların Varsa Kanuni Temsilci ve Vekillerinin Ad-Soyad ve Adresleri
d-Savunma Dayanağı Olan Bütün Vakıaların Sıra Numarası Altında Açık Özetleri
e-Savunma Dayanağı Olan Her Bir Vâkıanın Hangi Delillerle İspat Edileceği
f-Dayanılan Hukuki Sebepler
g-Açık Bir Şekilde Talep Sonucu
ğ-Davalının veya Varsa Kanuni Temsilcisi ya da Vekilinin İmzası
B)Davaya Cevap Dilekçesi Şekil Unsurlarının (Aslî-Talî-İhtiyarî ) Tefriki

a-Eksikliği Halinde Hakimin Verdiği Sürede İkmal Olunmaması Davaya Cevap Verilmemiş
Sayılması Yaptırımına Tabi Olan Dilekçe İçeriğinin Aslî Unsur Vasfını
Haiz Olması (HMK,m.130)
aa)Mahkemenin Adı ve Dairesi
ab)Tarafların Ad-Soyad ve Adresleri
ac)Davalının TC Kimlik No
aç)Tarafların varsa Kanuni Temsilcisi ve Vekillerinin Kimliği
ad)Davalının veya varsa Kanuni Temsilci ya da Vekilinin İmzası

b-Eksikliği Tarafın Davayı Kaybetmesine Yol Açabilecek Usûli Külfet Teşkil Eden Birkısım
İçeriğin Talî Unsur Niteliğine Sahip Olması
ba)Davalının Savunmasının Dayanağı Olan Vâkıalar
bb)Savunma Olarak İleri Sürülen Her bir Vâkıanın Delilleri
bc)Talep sonucu
c-Hukuki Sebep’in Aleyhe Herhangi bir Usûli Yaptırım veya Külfet Doğurmaksızın Bildirilmesi
Beklenen İhtiyarî Unsur Niteliğine Sahip Olması
2-Davaya Cevap Verme veya Vermemenin Sonuçları
A)HMK’ya Göre Davaya Cevap Dilekçesi Sunulmasına Bağlanan Sonuçlar

a-Cevap Dilekçesinin Mahkeme Önbüro-Kalem/UYAP/Muhabere Kayıt Tarihinde
Mahkemeye Verilmiş Sayılması (HMK, m.131,319; MYİY, m.197/5’e kıyasen)
b-Cevap Dilekçesi Sunulmasından Sonra Usûli İlk İtiraz İleri Sürülememesi (HMK, m.131)
B)Davaya Karşı Cevap Dilekçesi Sunmamanın Sonuçları (HMK, m.128,130)

a-HMK’ya Göre Davaya Cevap Verme - Karşı İddia İkame Etmenin İhtiyariliği
aa)Davalı Davaya Esas İddialara Muhalefet Etmeyecekse Talep Sonucunu Kabule İlişkin
Yazılı veya Eşdeğer Şekle Tabi Beyan Dilekçesiyle Yetinebilir
ab)Davalı Taleb Sonucunu Kabule İlişkin Beyan veya Cevap Dilekçesi Sunmayabilir
b-Cevap Dilekçesi Sunmayan Davalının Münkir ve Talebi Kabul Etmemiş Sayılması
c-Cevap Dilekçesi Sunmayan Davalının Usûli İlk İtiraz İleri Sürme Hakkının Sükutu
III-DAVALI veya KARŞI TARAFIN CEVABİ DİLEKÇELERDE İLERİ SÜREBİLECEĞİ

SAVUNMA ÇEŞİTLERİ ve KARŞI DAVA
1-Olumlu Savunmalar (Hakkı Sükût Ettirici-Engelleyici Başka veya Yan Vakıaların Dermeyanı)
A)Esasa İlişkin İtiraz Teşkil Eden Vakıaların Beyanı veya Dosyaya Aksettirilmesi
a-İddia Vakıalarının Tekabül Ettiği Hakkın Doğumuna Engel Olan Olgular
b-İddia Vakıalarının Tekabül Ettiği Hakkı Söndüren Olgular
B)Esasa İlişkin Def’i Teşkil Eden Vakıaların İleri Sürülmesi / Borcu İfadan Kaçınma İmkanı
Bahşeden “Karşı Hak”ların Kullanılması
a-İddia Vakıalarının Tekabül Ettiği Hakkın Doğurduğu Borcun İstenilmesini Engelleyen Olguların
Beyanı
b-İddia Vakıalarının Tekabül Ettiği Hakkın Doğurduğu Borcun İstenilmesini Geciktiren Olguların
Beyanı
c-Dava Öncesi Dermeyan Olunmamış Bir Takas Hakkına Tekabül Eden Olguların Beyanı
2-Olumsuz Savunmalar (Vukû Bulmuş Olması Gerekenlerin Yokluğunun ve Olmaması Gerekenlerin

Varlığının Dermeyanı)
A)Usûle İlişkin İtiraz Teşkil Eden Dava/Yargılama Şartlarına İlişkin Vakıaların İleri Sürülmesi

a-Mahkemenin İşlev-Konu-Yer İtibarıyla (Kesin)Yetkisizliğine İlişkin Olgular

b-Karşı Tarafın Usûli İşlem Ehliyeti Yokluğu veya Eksikliğine İlişkin Olgular
c-Dava/Yargılama Konusuna Dair Noksan ve Kusurlara İlişkin Olgular
B)Usûle İlişkin Def’i Teşkil Eden “İlk İtiraz” Vakıalarının İleri Sürülmesi
a-Mahkemenin Kesin Olmayan Yer İtibarıyla Yetkisizliği
b-Tahkim Anlaşması Mevcudiyeti
c-Özel Kanunlarda Tarafın Cevabında İleri Sürmesi Gerektiği Kabul Edilen Sair Nisbi Usûli
Kusurlar
C)Dava Sebebi ve Hukuki Sebebin İnkar Edilmesi

a-İddia Dayanağı Vakıaların Gerçek Olmadığının İleri sürülmesi
aa)İddia Vakıalarının Vaki Olmadığının Bildirilmesi
ab)İddia Vakıalarının Farklı Bir Versiyonunun Vaki Olduğunun İleri Sürülmesi
b-Dava Temelinin Yetersizliğinin İleri Sürülmesi
3-Karşı Dava İkamesi
A)Karşı Dava Kavramı (HMK,m.134,135)
a-Kavramın Davalının Aynı Mahkeme Nezdinde ve Mevcut Yargılamayla Birlikte

İncelenecek Surette Kendi Hakkının Hüküm Altına Alınması İçin Bir Dava Dosyalatmasını İfade
Etmesi
b-Karşı Davanın Müstakil Bir Usûli Talep Niteliğine Sahip Olması
ba)Karşı Dava İkamesinin Dava İkame Esaslarına Tabiyeti
bb)Karşı Davanın Akibetinin Asıl Davadan Bağımsızlığı
B)Karşı Dava İkame ve İdame Şartları (HMK, m.132,133)
a-Genel Dava / Yargılama Şartlarının Mevcudiyeti
b-Karşı Dava Şartlarının Mevcudiyeti
ba)Ortada Açılmış Bir Dava Prosedürü Bulunması
bb)Asıl Dava ile Karşı Dava Arasında Bağlantı Olması
bc)Asıl Dava Mahkemesinin Aynı Yargı Yolu ve Görev Esaslarına Tabi Olması
bç)Karşı Davanın Asıl Davaya Cevap Süresi İçinde İkame Edilmiş Olması
bd)Karşı Davanın Kaideten Asıl Dava ile Aynı Yargılama Usûlüne Tabi Olması
IV-YAZILI USULDE CEVABA CEVAP (Replik) ve İKİNCİ CEVAP (Duplik) DİLEKÇELERİ
1-Replik ve Duplik Dilekçeleri Sunulması (HMK, m.136/1)

A)Replik ve Duplik Dilekçelerinin Cevap ve Cevaba Cevap Dilekçesi Sunulmasına Bağlanması
B)Replik Duplik Dilekçelerinin Cevap ve Cevaba Cevap Dilekçelerinin Tebliğinden İtibaren 2
Haftalık Sürede Sunulması
2-Replik ve Duplik Dilekçe İçeriği Hakkında Dava Ve Cevap Dilekçesi Kurallarının
Kıyasen Cariliği (HMK,m.136/2)

V-DİLEKÇE TEATİSİ EVRESİNİN TAMAMLANMASI
1-Dilekçe Teatisinin Tamamlanmasının Yargılama Usûllerine Göre Değişkenliği
A)Yazılı Usûlde İkinci Cevap Dilekçesinin Verilmesi veya Verilme Süresinin Hitamıyla DT’nin
Tamamlanması (HMK, m.137/1-İlk c)
B)Basit Usûlde Cevap Dilekçesinin Verilmesi veya Verilme Süresinin Hitamıyla DT’nin
Tamamlanması (HMK, m.319)
2-Dilekçe Teatisi Evresinde Önincelemeye veya Duruşmaya Hazırlık Kararları (HMK,

m.129/2,130,323/1; MYİY, m.200/2)
A)Öninceleme Celsesine Hazırlık Zabtı
(Önincelemeye Tabi Yargılamalarda Öninceleme Celsesine Hazırlık Zabtı Tanzimi)
a-Cevap Dilekçesi Noksanlarını İkmal Mehli Kararı –Cevap Dilekçesinin Davacıya Tebliğ Kararı
b-Öninceleme Celse Günü Tayini ve Tarafları Önincelemeye Davet Kararı
c-Dava-Yargılama Şartları Hakkında Beyana Davet veya Gereğinde İkmal Mehili Kararı
ç-Savunma Delili Masraf Avansı İkmal Mehli Kararı
d-Cevap Dilekçesi Ekinde Sunulmayan Belgelerin İkmali veya Celbi Kararı
B)Duruşma Celsesine Hazırlık Zabtı
(Önincelemeye Tabi Olmayan Yargılamalarda Duruşmaya Hazırlık Zabtı Tanzimi)
a-Cevap Dilekçesi Noksanlarını İkmal Mehli Kararı -Cevap Dilekçesinin Davacıya Tebliğ Kararı
b-Tahkikat Duruşma Celse Günü Tayini ve Tarafları Davet Kararı
c-Yargılama Şartı ve Süreler Hakkında Beyana Davet veya Gereğinde İkmal Mehili Kararı
ç-Savunma Delili Masraf Avansı İkmal Mehli Kararı
d-Cevap Dilekçesi Ekinde Sunulmayan Belgelerin İkmali veya Celbi Kararı

BUÜHF M. Usûl Hukuku Ders Materyali (2020-2021/ 17. [II -3]. Hafta)
İLKDERECE HUKUK YARGILAMASINDA ÖNİNCELEME AŞAMASI
I-ÖNİNCELEMENİN NİTELİĞİ VE İŞLEVLERİ
1-Önincelemenin Yargılama Hazırlık Aracı Olma Özelliği
A)Mukayeseli Hukukta Kullanılan Başlıca Yargılama (Olağan) Usûlü Modellerinde Yargılamaya

Hazırlık
a-Kıta Avrupası Usul Sisteminde Olağan Usûle İlişkin Yapısal Modellerde Hazırlık Araçları
aa)İtalyan-Kanonik Yargılama Usûl Modelinde Yargılama Hazırlığının DT ile Yapılması
ab)Alman Esas Duruşma Yargılama Usûl Modelinde DT ve/veya Önduruşma ile Yapılması
b-Anglo-Amerikan Usul Sisteminde Olağan Usûle İlişkin Yapısal Modellerde Hazırlık Araçları
ba)Amerikan /ABD Yargılama Usûl Modelinde Hazırlığın Hakim-Taraf Görüşme Oturumları
ve Discovery ile Yapılması
bb)İngiliz Yargılama Usûl Modelinde Hazırlığın Hakim-Taraf Görüşme Oturumları ve Disclosure
ile Yapılması
c-Karma Usûl Sistemlerinde Olağan Usûle İlişkin Yapısal Modelde Hazırlık Araçları
(ör: Alman Esas Duruşma ve Amerikan Yargılama Usûl Modelleri Karması Japon Medeni
Yargılama Usulünde Hazırlığın DT veya Önduruşma veya Yarıaleni Hakim-Taraf Görüşme
Oturumları ile Yapılması)
B)HMK Yargılama (Olağan) Usûl Stilinde Yargılama Hazırlığının Nisbeten Kendine Özgülüğü
a-HMK Yargılama (Olağan) Usûl Stilinin Alman Esas Duruşma Modeli ile Kısmi Benzerliği
b-Yargılama Hazırlığının DT ve Önduruşma (Yazılı-Sözlü Araçlarla) Vasıtasıyla Yapılması
2-Önincelemenin (Önyargılama’nın) Amaç ve İşlevleri
A)Önincelemenin Hedefleri
a-Davanın Bir Sonraki Aşamaya Geçilmeden Sonuçlandırılması Mümkünse Bunun Temini
(Olumsuz Hazırlık// Etkinlik-Verimlilik)
aa)İkmal Olunamayacak Dava Şartı ve Engeli Teşkil Eden Noksan veya Kusurlar Halinde Davanın
Usulden Reddiyle Yargılamayı Sonlandırma
ab)Elverişli Uyuşmazlıklarda Sulh -Arabuluculuk Çözümüyle Yargılamayı Sonlandırma
b-Yargılamanın Kapsamının Tayini (Olumlu Hazırlık-Verimlilik)
ba)Davada Sözkonusu Uyuşmazlık Meselesinin (Fiili-Hukuki ) Belirlenmesi
bb)Davada Tatbike Medar Olabilecek Maddi Hukuk Kurallarının Belirlenmesi
bc)Uyuşmazlık Meselesi Fiili ise İsbatın Konusu ve İsbat Araçlarının Belirlenmesi
bca)Anlaşmazlıklı Kalan İddia-Savunma Vakıalarının Tespiti
bcb)Anlaşmazlıklı Kalan Vakıalardan Hukuken Önemli Olanın Tayini
bcc)İncelenecek Delillerin Tayini ve Toplanmamış Olanlarının Celbi Kararı
c-Dava Yönetim Planlaması (Olumlu Hazırlık-Etkinlik)
ca)Çoklu veya Murtabit Usuli Talepli Davaların Tefriki veya Murtabit Davaların Tevhidi
cb)İncelenecek Delillerin Tasnifi ve İncelenme Sırasının Tayini
1
BUÜHF M. Usul ve İcra-İflâs Hukuku ABD-.Doç.Dr. C. T. ÇELİKOĞLU
B)Önincelemenin Maddi Kesin Hüküm İstihsal Olunan (Dava) Yargılamalar(ın)da İşlevsel Oluşu
a-Öninceleme Kesitinin Çekişmesiz Yargılama Prosedüründe Yokluğu
b-Öninceleme Kesitinin Geçici Hukuki Koruma Prosedürlerinde Yokluğu
c-Öninceleme Kesitinin Davabenzeri Yargısal Prosedürlerde Yokluğu
C)Resen Araştırmaya Tabi Davalarda Öninceleme Kapsamının Darlığı
a-Kural Olarak Sulh-Arabuluculuk Teşviki Yokluğu
b-İncelenecek Vakıaların-Delillerin Önceden Belirlenmesi İhtiyacının Nisbiliği
II-HMK’ya Göre ÖNİNCELEME AŞAMASI ve İŞLEMLERİ
1-Önincelemenin Usûl ve Şekli (HMK,m.139, 320/2)

A)Yazılı Usule Tabi Davalarda Öninceleme
a-Yazılı Usulde Önincelemenin Yargılamanın Hazırlık Safhasının Ayrı Bir Evresi Oluşu
aa)Önincelemenin Hazırlık Safhasının Giriş Evresinin İkmalinden Sonra Dosya Üzerinde
Başlaması ve Gerekli Kararların Verilmesi (Öninceleme Celsesine Hazırlık Zabtı)
ab)Önincelemenin Sözlü Oturumlarla (Öninceleme Celsesi) Tamamlanması
aba)Tarafların Meşruhatlı Davetiye ile Öninceleme Celsesine Çağrılması ve Noksan Belgelerin
İbrazı İkazında Bulunulması
abb)Öninceleme Celsesine Mazeretsiz Gelmeyen Tarafın Yapılan İşlemlere Karşı Koyamaması
b-Öninceleme Celsesinin En çok İki Oturumda Tamamlanması
B)Basit Usule Tabi Davalarda Öninceleme
a-Basit Usulde Önincelemenin Asıl Yargılama Safhasında Tahkikat Evresinin Altevresi Oluşu
aa)Basit Usûlde Yargılamanın Kural Olarak Kapsamlı Hazırlık Gerektirmemesi
ab)Önincelemenin Dilekçe Teatisini Müteakip Dosya Üzerinden Başlaması
aba)Dosyanın Tekemmül Etmiş Olması ve Davanın Giriş Aşamasında Karara Bağlanabilecek
Olması Halinde Usule İlişkin Önincelemenin Kural Olarak Dosya Üzerinden
Tamamlanması
abb)Davanın Giriş Aşamasında Usulden Karara Bağlanmasının Mümkün ve Gerekli Olmadığı
Hallerde Esasa ve Dava Yönetimine İlişkin Meseleler için Önincelemenin Asıl Yargılama
Safhasında Tamamlanması (Öninceleme Celsesine Hazırlık Zabtı)
b-Duruşmanın İlk Celsesinin Önincelemeye Tahsis Olunması
ba)Tarafların Meşruhatlı Davetiye ile Tahkikat Duruşmalarına Çağrılması
bb)Duruşmaya Mazeretsiz Gelmeyen Tarafın Yapılan İşlemlere Karşı Koyamaması
2-Öninceleme Aşamasının Seyri
A)Önincelemeye İlişkin Usûli İşlemler
a-Mahkeme Usuli İşlemleri
aa)Mutlak Öninceleme İşlemleri
aaa)Dava Şartları ve Engellerinin İncelenmesi (HMK,m.138[115/2,117])
aab)Anlaşmazlıksız ve Hukuken Önemsiz Vakıaların Tefriki ile Davada Sözkonusu Uyuşmazlık
Meselesinin Belirlenmesi (HMK,m.137/1,140/12.yarım c.)
aaba)Giriş Evresi ve Öninceleme Celsesindeki İletişim Neticesinde Tarafların
Dilekçelere Nazaran İddia-Savunma Vakıalarına İlişkin Son Pozisyonlarının
Belirlenmesi
aabb)Anlaşmazlıklı ve Hukuken Önemli Vakıaların (İspatın Konusunun) Tayini
2
aac)Uyuşmazlık Meselesi Fiili Olduğunda Delillerin Belirlenmesi ve Toplanması Kararının

Verilmesi (HMK,137/2, 140/5,187-189/4,195)
aaca)Delil Dermeyanları İncelenip Gereğinde Tamamlatılarak Hasrettirilmesi
i)Davada Tatbike Medar Hukuk Kural(lar)ının Geçici Olarak Belirlenmesi
ii)Taraflara Farklı Hukuki Sebep Dermeyanı Halinde Ek Delil İbraz İzni Verilmesi
aacb)Tahkikatta İncelenecek Delillerin Belirlenmesi ve Belgesel Olanların Toplanması
aaç)Sulhe Elverişli Uyuşmazlıklarda Tarafların Sulhe-Arabuluculuğa Teşviki (HMK,m.140/2)
aaça)Hakimin Tarafları Bizzat Sulh Müzakeresine Yönlendirmesi
aaçb)Hakimin Tarafları Arabulucuya Müracaat Hususunda Bilgilendirmesi
ab)Nisbi /Arızi Öninceleme İşlemleri
aba)Tahkikatın Planlanması (HMK,m.142, 143/2)
abaa)Tahkikat Duruşma Celse Sayısının Tahmini
abab)Konuların Tahkik Sırasının Tayini
abb)Dava Yönetimi Kararları Verilmesi (HMK, m.163-165, 166-168)
aaba)Davanın Tefriki veya Tevhidi
aabb)Önsorun veya Bekletici Sorun Tesbiti
b-Taraf Usuli İşlemleri
ba)Belge İbraz Dilekçesi
bb)Delil İkmal Dilekçesi
bc)Delil İkamesine İlişkin Beyan ve Talep
bç)Sulh ve Arabuluculuk Teklif ve Mukabelesine İlişkin Beyan ve Talep
bd)Usuli Meseleler Hakkında Beyan ve Talep
be)Yargılamanın Kapsamına İlişkin Beyan
B)Önincelemenin Tamamlanması
a-Yazılı Usûlde Öninceleme DuruşmasındaYargılamanın Sonlandırılmaması Halinde Tahkikat için

Duruşma Günü Verilmesi
b-Basit Usûlde Öninceleme DuruşmasındaYargılamanın Sonlandırılmaması Halinde Tahkikata
Geçilebilmesi
3-Öninceleme Tutanağı
A)Öninceleme Tutanağının Düzenlenmesi (HMK,m.140/3,320/2son c.)

a-Tutanağın Taraf Açıklamaları Dikkate alınarak Mahkemece Re’sen Düzenlenmesi
aa)Öninceleme Tutanağının Celse Zabtı Bünyesinde Tanzim Edilebilmesi
ab)Hakim ve Zabıt Katibince Mutlaka İmzalanması
b-Taraflardan Hazır Bulunanın İmzalaması Gereği ve İmtina Halinde Bunun Tutanağa Derci
B)Öninceleme Tutanağının Niteliği ve İşlevi

a-Tutanağın Mahkeme Usuli İşlemi Vasfı
b-Tutanağın Tahkikatın Kapsamını Belirleme İşlevi
ba)İncelenecek Vakıa ve Deliller Bakımından Kural Olarak Taraflar ve Hakimi Bağlayıcılığı
bb)Tutanağın Zorunlu Hallerde Revize Olunabilirliği
c-Resen Araştırmaya Tabi Davalarda Öninceleme Tutanağı İşlevinin Sınırlı Oluşu
3
BUÜHF, M. Usûl Hukuku Ders Materyali (2020-2021 / II-4. Hafta)
İLKDERECE HUKUK YARGILAMASINDA TAHKİKAT AŞAMASI
I-YARGILAMA HUKUKUNDA TAHKİKAT KURUMU
1-Yargılamada Tahkikat Evresi
A)Yargılama Terminolojsinde Tahkikat Kavramı

a-Geniş Anlamda Tahkikatın Usûle ve Esasa İlişkin Meselelerin Mahkemece Aydınlatılması Anlamına
Sahip Oluşu
b-Dar Anlamda Tahkikatın Esasa İlişkin Meselelerin Soruşturulduğu Yargılama Evresini İfade Edişi
B)Yargılamada Tahkikat Evresinin İşlevi

a-İspata Konu Vakıaların Doğru Olup Olmadığının Tahkiki ve Fiili Meselenin Halli (Vakıa Hükmü)
aa)Delillerin İncelenmesi
ab)Delillerin Değerlendirilmesi
b-Davanın Sözlü Yargılama ve Hüküm için Olgunlaştırılması
2-Tahkikat Evresinin Her Yargılama Bakımından İcrasının Nisbiliği
A)Kati Hukuki Koruma Araçlarına İlişkin Yargılamalarda Tahkikatın Kural Olarak Mevcudiyeti
a-Çekişmeli Yargılama Davalarında
b-Çekişmesiz Yargılama Başvurusunda
B)Hüküm Etkilerinin Sınırlı Olduğu Karar Hasıl Eden Yargılama Prosedürlerinde

Tahkikatın Sınırlılığı
a-Geçici Hukuki Koruma Yargılamasında Tipik Tahkikat Evresi Yokluğu
b-İcra Mahkemesi Şekli Dava Prosedürlerinde Tahkikat Evresinin Dar Kapsamlı Oluşu
C)Kati Hukuki Koruma Aracı Yargılamalarında Bazı Hallerde Tahkikat Evresinin Gerekmeyebilmesi
a-Yargılamanın Tahkikat Evresinden Önce Usûli Kararla veya Hükümsüz Sona Erdirilmesi Hali
(HMK: m.138,140/1 İlkc m.320/1, 320/2 İlk c. ; 322/1 )
aa)Davanın Açılmamış veya Yargısal Müracatın Yapılmamış Sayılması Halleri
ab)Dava veya Yargısal Müracatın Usulden Reddi Halleri
ac)Davanın Mahkemeiçi veya Mahkemedışı Sulhen veya Kabulen ya da Feragaten Ortadan
Kalkması Halleri
b-Davanın Tahkikat Evresinin Başında Süre Yönünden Reddi Hali
(HMK m.142; 320/2 İlk c.)
c- Yargılamadaki Fiili Meselenin Öninceleme Evresinde Vuzuhu Hali (HMK,m.146)
ç-Taraflarca Getirilme İlkesine Tabi Bir Davanın Öninceleme Evresi Sonunda İddia Yokluğuyla
Reddi Hali
d-Yargılamada Uyuşmazlığın Hukuki Meseleye Münhasır Olması Hali
1
M. Usûl ve İcra-İflâs Hukuku ABD – Doç. Dr. C.T.ELİKOĞLU
II-YARGILAMADA TAHKİKATIN KAPSAMI ve İCRASI
1-Tahkikatın Konusu
A)Çekişmeli Yargılamada Davadaki Fiili Mesele

a-Öninceleme Tutanağında Taraflararasında Anlaşmazlıklı Olduğu Belirlenmiş Olan
Vakıalardan Hukuken Önemli Olanların Tahkiki (HMK m.140/3, 187/1)
b-Öninceleme Tutanağı Revizyonu Çerçevesinde Yargılamaya Sonradan İthal Edilen Vakıalardan
Hukuken Önemli Olanların Tahkiki (HMK m. 176/1, 177/1, 179/3)
ba)Öninceleme Tutanağı Tanziminden Sonra Islah Dilekçesiyle Getirilen Yeni Vakıalardan
Anlaşmazlıklı ve Hükme Etkili Olabilecek Olanlar
bb)Öninceleme Tutanağı Tanzminden Sonra Hasmın İzniyle Getirilen Yeni Vakıalardan
Anlaşmazlıklı ve Hükme Etkili Olabilecek Olanlar
c-Resen Araştırmaya Tabi Davalarda Öninceleme Tutanağındakilere İlaveten Taraf(lar)ca
Sonradan Mahkemeye Arzolunan ve/veya Usuli Talep Çerçevesinde Hakimce Tesadüf
Olunanlardan Hukuken Önemli Olan Vakıaların Tahkiki
B)Çekişmesiz Yargılamada Usûli Talep veya Sebebi

a-Tasarruf İlkesine Tabi Bir Çekişmesiz Yargılamada Hukuki Koruma İsteyenin Talebinin Maddi
Unsuru Olan Vakıaların Tahkiki
b-Re’sen Hareket İlkesine Tabi Bir Çekişmesiz Yargılamada Mahkemeyi Harekete Geçirten
Bildirim ve Hukukun Uygulanması Nedenlerinin Tahkiki
2-Tahkikatın Yöntem ve Araçları
A)Duruşma
a-Duruşmalı İnceleme ve Sınırları
aa)Çekişmeli Yargılamada Dava Prosedüründe Kural Olarak Duruşmalı İnceleme Zorunluluğu
(HMK, m.27/1,147/1)
ab)Meşruhatlı Çağrı ve Duruşmaya Cebren İhzar Olunamama (HMK m.147/2)
ac)Tarafların Duruşmaya Gelmesinin Kanunen Teşviki (HMK, m.150 )
b-Duruşmanın Aleniyet ve Sözlülüğü (HMK m.28,144/1 )
c-Duruşmanın Cereyanının Zapta Bağlanması (HMK m.157, 154/1,2, 155 ,156)
ç-Duruşma Oturumlarını Hakimin Sevk ve İdaresi (HMK m.32, 144/2, 148, 151,153)
B)Tarafların İsticvabı veya Şekli Dinlenmesi

a-Tahkikatta Delil Katoğu Dışındaki Bilgi Kaynaklarına da Başvurulabilmesi (HMK,m.192)
b-Resen Araştırmaya Tabi Yargılamalarda Taraf veya İlgilinin Şekli Dinlenilmesi (HMK,m.144)
c-Taraflarca Getirilme İlkesine Tabi Davalarda İspat Yükü Taşımayan Tarafın İsticvabı (HMK, 169)
C)Delillerin İncelenmesi
a-Delillerin Toplanma /Alınma Yöntemi
aa)Doğrudan Mahkeme Hakimince (HMK,m.197/1,149/2)
ab)Niyabet veya İstinabe Yoluyla (HMK,m.183A/2-3,185/2-Son c,197/2)
b-Delillerin Alınışının Her bir Delil Türü Bakımından Farklılığı
2
c-Delillerin Alınışının Tutanağa Bağlanması

ç-Delillerin Tarafların Önünde Alınması ve Hakimce Tümü Birlikte İncelenip Değerlendirilmesi
(HMK,m.197/1,198)
3-Tahkikatın Kapanışı
A)Tarafların Tahkikata Beyanlarının Alınması

a-Beyanın Sözlü veya Yazılı Şekilde Sunulabilmesi
b-Beyanın Delillerin Tahkik Olunan Vakıaları Sabit Gösterip Göstermediğine Yönelik Oluşu
B)Tahkikatın Genişletilmesi / Tevsi-i Tahkikat (HMK, m.184/2,185/2,3)

a-Kusurlu veya Eksik Alınmış Delil İnceleme İşlemlerinin Tekrarı
b-İncelenmemiş Delillerin Tüketilmesi
c-İlaveten Başka veya Yeni Delil İkamesi
ca)Resen Araştırmaya Tabi Dava ve Yargısal Müracatlarda Başka-Yeni Delillerin İncelenebilmesi
cb)Taraflarca Getirilme İlkesine Tabi Davalarda
cba)Varlığı Dosyadan Anlaşılan Başka-Yeni Belgesel Delillerin Hakimce Re’sen
İncelenebilmesi
cbb)Tarafın Mazuren Sonradan Dermeyan Ettiği Halde Gerektiğinde Alınmasına Karar Verilip
Henüz Toplanmamış Başka-Yeni Delillerin İncelenmesi
C)Tahkikat Evresinin Sona Ermesi / Tahkikatın Kapanışı ile ST-Hüküm Evresine Geçilebilmesi
a-Yazılı Usulde Tarafların Talebi Halinde Sözlü Yargılama (Hukuki Tartışma) ve
Hüküm Evresi Celsesi İcrası içinYargılama Ertelenip Gün Tayini (HMK,m.186)
b-Basit Usulde Doğrudan SY-H Evresine Geçilip Tarafların Esasa Dair Sondiyecekleri Sorulup
Alınarak Hükmün Verilebilmesi (HMK, m.321/1)
III-TAHKİKATA ETKİ EDEN BAZI ÖZELLİKLİ USÛLİ İŞLEMLER
1-Bazı Yargılamalarda Islah ve Maddi Hataların Düzeltilmesi

A)Kapsam ve Sınırlarıyla Islah Hakkı
a-İlk Derece Yargılamasında Taraf Usuli İşlemlerinin Tadil-Tashih İmkanı (HMK,m.176/1)
aa)İddia ve Savunma Değiştirme Yasağına Tabi Olmayan Yargılamalarda Islahın Gereksizliği
ab)Maddi Anlamda Kesin Hüküm Etkilerini (Müsbet Etki) Haiz Olmayan Karar İstihsal Olunan
Bazı Yargılamalarda Islahın Sınırlılılığı
ac)Değişiklik Yasağına Tabi Davalarda İddia veya Esasa İlişkin Savunmaların ve Usuli Talebin
Islahla Değiştirilebilmesi (HMK,m.180,181)
aca)Tam Islah
acb)Kısmi Islah
ac)Delil Dermeyanında ve Usuli İtirazlarda Islah Hakkının Sınırlanmışlığı (HMK,m.117/1,145)
b-Islah Hakkının Yargılamada Birkez ve İyiniyetle Kullanılabilmesi (HMK,m.176/2,182)
3
B)Islahın Zamanı ve Şekli (HMK, m.177)

a-Islah Hakkının Tahkikatın Sonuna Dek Kullanılabilmesi
b-Islahın Sözlü Beyan Zaptı veya Yazılı Dilekçeyle Yapılabilmesi
C)Islahın Sonuçları
a-Islahın Yargılamaya Etkisi(HMK,m.179)
aa)Değiştirilen Usul İşleminin Yapılmamış Sayılması
ab)Yapılmamış Sayılan Usul İşlemine Bağlı Olarak Yapılan Tahkikat İşlemlerinin de Geçersiz
Olması
ac)Islahla Bağlantısı Olmayan Tahkikat İşlemlerinin Islahtan Etkilenmemesi
b-Islahın Yol açtığı İlave Masraf ve Zararın Islah Eden Tarafından Karşılanması(HMK,m.178)
ba)Islahtan Etkilenen Yargılama İşlemlerinin Tekrar Tesisi Masrafların Temin Olunması
bb)Karşı Tarafın Uğrayacağı Zararın Tazmininin Temini
D)Tüm Yargılamalarda Taraf ve Mahkeme Usuli İşlemlerindeki Yazı ve Hesap Hatalarının

Düzeltilebilmesi (HMK,m.183,304/1)
2-Tahkikat Evresinde Esasa İlişkin Önsorun – Bekleticisorun
A)Önsorun (HMK, m.163-164)
B)Bekleticisorun (HMK, m.165, 54 )

a-İhtiyari Bekleticisorun // Beklenecek Yargılama veya İdari Prosedürde Mevcut Yargılamadakiyle
Bağlantılı Fiili-Hukuki Meselelerin Ele Alınabilecek Olması Nedeniyle
İstifade İhtimali Hali (Usul Ekonomisi)
b-Zaruri Bekleticisorun // Geçerli bir yargılamayla Doğru ve/veya Tutarlı Kararlar Verilmesi
ba)Esasa İlişkin Zaruri Bekleticisorun
baa) Hukuki Mesele Temelli ( Tatbike Medar Kural Hakkında AYM’de Dava Açılması Hali)
bab)Fiili Mesele Temelli (Bekleticisorun Sebebinin Önsorun-Asılsorun İlişkisi Teşkil Etmesi
/ Beklenecek Davadaki Meselenin Asıl Davada Önsorun Olması)
bb)Usule İlişkin Zaruri Bekleticisorun ( UM ‘de Yargı Yolu Hakkında Dava Açılması Hali)
4
BUÜHF, M. Usûl Hukuku Ders Materyali (2020-2021),19 (II-5). Hafta
YARGILAMADA İSBAT
I-İSBAT KURUMU
1-İsbat Faaliyeti ve Konusu
A)İsbat Kavramı
a-İsbat Kelimesinin Etimolojik Anlamı
b-İsbat Kelimesinin Terminolojik Anlamı
ba)Anlaşmazlıklı Maddi-Hukuki Olguların Varlığı-Yokluğu Keyfiyetini Ortaya Koyma
bb)Resen Tetkike Konu Maddi-Hukuki Olguların Varlığı-Yokluğuna Kani Kılma
B)İsbatın Konusu
a-Vakıalar
aa)Anlaşmazlıklı Vakıalar (HMK, m.187/I-İlk yarım c)
aaa)Maruf ve Meşhur Vakıaların İsbata Muhtaç Sayılmaması (HMK, m.187/2)
aab)Mahkemeiçi İkrarlı Vakıaların Kural Olarak İsbatının Gerekmemesi
aaba)İlaveli Olmayan İkrar Kapsamındaki Vakıaların İsbatı Gerekmez (Basit İkrar)
aabb)İlaveli İkrar Kapsamındaki Vakıaların Duruma Göre İsbatı Gerekebilir
i)Birleşik İkrar
ia)Birleşik Bağlantılı İkrar (Kaideten Savunmanın İsbatını Gerektirir)
ib)Birleşik Bağlantısız İkrar ( Savunmanın İsbatını Gerektirir)
ii)Mevsuf İkrar (İddianın İsbatını Gerektirir)
aac)Kanunen Varit Sayılan Vakıaların İsbatının Gerekmemesi (Ör: TMK, m.166/III)
ab)Hukuken Önemli Vakıalar (HMK, m.187/I-İkinci y.c)
aba)Normun Koşul Unsurunu Karşılayan Vakıalar
abb)Normun Tanzim Ettiği Olayla Doğrudan İlgili Vakıalar
b-Genel Hayat Bilgisi Haricindeki Tecrübe Kuralları
ba)Bilimsel Bilgiler
bb)Mesleki Bilgiler
c-Hukuki İşlem ve Fiiller
ca)Hukuki İşlemler
cb)Hukuki İşlem Benzeri Fiiller
2-İsbat Faaliyetinin Tanzimine İlişkin Kavramlar ve İlgili Kurallar

A)İsbat Külfeti
a-İsbat Külfeti Dağılımında Genel Kural ve Tamamlayıcı Yardımcı Normlar
aa)Bir Vakıadan Kendine Hak Çıkaran İsbatlamalıdır (TMK m.6; HMK m.190/1)
ab)Olağana Aykırı Vakıa İddia Eden İsbatlamalıdır (Yarg.2 HD, 20.06.1974/3351)
ac)Kolay Başaracak Konumda Olan İsbatlamalıdır (TMK 2; HMK m.29)
ad)Bir Kanuni Karineye Dayanan Taraf Onun Sahip Olduğu Temel Vakıayı
İsbatlamalıdır (HMK m.190/2)
b-İsbat Külfeti Dağılımına İlişkin Özel Düzenlemeler ( Kanunda Düzenlenen İsbat Külfeti
Dağılımı [Ör:İşK m.19; BK m.96; Bank.K, m.137] )
c-Tarafların Tasarrufa Yetkili Oldukları Uyuşmazlıklarda Akdi İsbat Külfeti Dağılımı
(Yarg. TD, 23.10.1970, E.1742, K.3822)
1
BUÜHF, Medeni Usûl ve İcra-İflâs Hukuku ABD Öğretim Üyesi Doç.Dr. C. T.ÇELİKOĞLU
B)İddia ve Somutlaştırma Külfeti (HMK m.119/1e, 129/1d; 194/1)
a-İddia Külfetinin Kaideten İsbat Külfetiyle Paralelliği
(İspat Külfeti Bulunmayan Hallerde de İddia Külfetinin Mevcudiyeti)
b-Somutlaştırma Külfetinin Dermeyan Olunan Vakıa ve Delillere Sariliği
c-İddia Ve Somutlaştırma Külfeti İkmalsizliğinin Aleyhe Nihai Karara Yolaçması
C)Delil Gösterme Külfeti (HMK m.194/2)
a-Usûl Hukuku Kurumu Olmakla Birlikte Kural Olarak İsbat Külfetiyle Paralelliği
aa)Kaideten İsbat Külfetlisinin Delil Gösterme Külfetini Taşıması
ab)İsbat Külfetinin Aksine Re’sen Araştırmaya Tabi Yargılamalarda Kural Olarak Cari
Olmaması
b-Yargılamada Yer Değiştirebilmesi / Soyut-Somut Delil Gösterme Külfeti Ayrımı
Ç)İkrar
a-İddia-Savunma Olgularının Varlığı-Yokluğunu Teyid Etme / Mahkemeiçi-Mahkemedışı T.
b-İkrarın Tahkikata Etkisi
ba)Birleşik Bağlantılı İkrarın Kural Olarak Bölünebilmesi
bb)Birleşik Bağlantısız İkrarın (da) Bölünebilmesi
bc)Mevsuf İkrarın (Gerekçeli İnkar) Bölünememesi
D)İsbat Hakkı (HMK m.189)
a-İsbatın Hak ve Külfet Niteliği
b-İsbat Hakkının Hukuki Dinlenilme Hakkına Riayet ilkesinin Unsuru Olması ve İçeriği
ba)Delil Dermeyan Etme (Asıl-Karşı)
bb)Dermeyanlı Delillerin Tüketilmesini İsteme (Tevsii Tahkikat)
bc)Delillere Erişim (HMK m. 27/2b;189/1)
bca)Tarafın Avukat Marifetiyle Bilgi –Belge Temini (Av.K m.2/III)
bcb)Tarafın Kendi Hakimiyet Alanı Dışındaki Delillerin Mahkemece Teminini
İsteyebilmesi (HMK m.195 ; 219-222 ; 278/4 ; 288/2)
bç)Delillerin Alınmasına Katkıda Bulunma –“Yüzleşme” (HMK, m.152)
E)İsbat Hakkının Sınırları // İsbat-Delil Yasakları
a- Kesin Hüküm Hilafına İsbat Faaliyetine Tevessül Engeli //Maddi Delil (İnceleme)Yasağı
aa)Kesin Hüküm Kapsamındaki Vakıalara İlişkin Tesbitin Mutlak Bağlayıcılığı
(HMK, m.190/2-c.2,],375/1-ğ; UMK,m.24,25)
aaa)Olumsuz Yargılama Şartı Olmayacak Nitelikteki Bir Kesin Hüküm Bünyesindeki
Asıl veya Önmesele Tesbiti Çürütülemez Kesin Kanuni Karine Teşkil Eder
(Tesbit Davası - Eda Davası; Kısmi Dava-Ek Dava).
aab)Hukuki Dinlenilme Fırsatı Tanınmış Olan Üçüncü Kişi ile O Yargılamanın Tarafı
Arasındaki Sonraki Aynı Sebepli Farklı Konulu Sonraki Davalarda Kaideten Aynı
Sonuç Caridir (HMK, m.64,69/2)
aac)Tarafları Farklı Olan Sonraki Bir Davada Dava Sebebi ve/veya Dava Konusu Aynı
Olan Önceki Davadan Sadır Kesin Hüküm Bünyesindeki Asıl veya Önmesele
Tesbitleri Güçlü Takdiri Delil / Çürütülebilir Karine Teşkil Eder
ab)Kesinleşmiş Ceza Mahkumiyetine Konu Bazı Vakıalara İlişkin Tesbitlerin
(Hukuk Mahkemesini) Nisbi Bağlayıcılığı (TBK, m.74/I, HMK, m.214/2; Yarg.
HGK, 11.10.1989, E.11-373, K. 472; 27.04.2011, 17-50, 231 E.K. )
2
aba)Ceza Mahkemesinin Kusurun Derecesi ile Zararın Tutarına İlişkin Tesbiti
Haricinde Fiilin Varitliği ve Failin Kimliği Tesbitleri Hukuk Hakimini Bağlar
abb)Belge Sahteciliğine İlişkin Beraat ve Cezasızlık Kararları Hukuk Hakimini
Bağlamaz
b-İsbatın Süresi ve Şekline İlişkin Yasaklar
ba)Gecikmiş Delil İkame Talebinin Dışlanabilmesi / Delil Dermeyanında Teksif İlkesi
(HMK m. 94/3,119/1f, 121, 129/2, 136/2, 191 ;140/5;145)
bb)İsbat Kurallarına Uygun ve Elverişli Olmayan Delillerin Dışlanması
(HMK m. 30; 189/3,4,193 ; 200/1,201,202,203)
bba)Hukuki İşlemlere İlişkin Olarak Kaideten Senetle İsbat Mecburiyeti
bbaa)Kanunen Muayyen Tutarı Aşan Bir Hakkın Doğumu, Düşümü, Tadili, Tecdit
ve Temditini Havi Hukuki İşlemlerin Kural Olarak Senetle İsbatı Gerekir
bbab)Akraba Arasındaki veya Halin İcabı ya da Mücbir Sebep ve Senedin Salihen
Kaybı Halleri ile İrade Fesadı –Gabin ve 3.Kişinin Muvazaa İddiası
Hallerinde Takdiri Delil İkame Olunabilir
bbac)İsbat Şekline İlişkin Kurallar Emredici Olmayıp Aksine Delil Sözleşmesi
Caizdir
bbaç)Delillerin Serbest Değerlendirilmesi İlkesine Tabi Yargılamalarda Senedle
İsbat Mecburiyeti Yoktur (Ör:HMK, m.25/2,70/3; İİK, m.97/XVII, 281/I)
bbb)Senede Karşı Aksini İsbaten Kural Olarak Şahit Delili İkame Yasağı (HMK, m.201)
bbc)Senetle İsbat Mecburiyeti ve Senede Senet Kuralının Niteliksiz Belge Delil
İkamesiyle Gevşetilmesi (HMK, m.202, 222)
bbca)Delil Başlangıcı
bbcb)Tacirler Arasında Hukuki İşlemlerin Ticari Defterle İsbat Olunabilmesi
c-İsbat Yöntemine İlişkin Yasaklar (Usuli Delil Yasakları)
ca)Hukuka Aykırı Yoldan Elde Edilmiş Delillerin Dikkate Alınmaması ( HMK m.189/2)
(Baskın Görüş: Resen Dikkate Almama)
cb)Delil Vermekten Kaçınma İmtiyazlarının Gözetilmesi
(HMK, m.220/3,221/3;226/c;242/2,248-250;270/2;291/3son c.,292/1)
II-İSBAT - SUBUT TÜR ve YÖNTEMLERİ

1-İsbatın İşlevi veya Şekli İtibarıyla İsbat Tür ve Yöntemleri
A)İsbatın İşlevi İtibarıyla Türleri
a-Asıl İsbat (HMK m.190)
b-Karşı İsbat (HMK m.191)
c-Aksini İsbat [Ör: Adi Kanuni Karinenin Tersinin Doğruluğunu İsbat] (HMK 190/1)
B)İsbatın Şekli Bakımından Yöntemleri
a-Doğrudan İsbat
b-Dolaylı İsbat (Delil Zinciri)
ba)Emareler (Delîli Vakıalar) Yardımıyla İsbat
baa)İsbata Konu Asıl Vakıa Yerine Yan Vakıaların İsbatı
bab)Emarenin İsbatı Halinde Mantık ve Tecrübe Kuralları Yardımıyla Asıl
Vakıanın İsbatlanmış Sayılması
bac)Emarenin Fiili Karine veya İlk Görünüş İsbatı Oluşturabilmesi
baca)Somut Vakıaların İsbatında Kuvvetli Emareden Çıkan Fiili Karine
3
bacb)Soyut Vakıaların İsbatında Kuvvetli Tecrübe Kuralından Çıkarılan İlk
Görünüş İsbatı [Ör:Tıbbi Müdahelede veya Trafik Kazasında Kural
İhlalinin Kusur ve İlliyet Bağına Delalet Edebilmesi]
bb)Karineler Vasıtasıyla İsbat (HMK, m.190/2)
bba)Isbatın Konusu Hakkındaki Kanuni-Akdi Karine Temelini Ortaya Koyma
bbb)Kanuni Karine Türleri
bbba)Konusuna Göre Kanuni Karineler
i)Olgu Karinesi (TMK, m.31, 285)
ii)Hak Karinesi (TMK, m.985)
iii)Sonuç Karinesi / Sözde Karine (TMK, m.3 )
bbbb)Etkisine Göre Kanuni Karine Türleri
i)Adi Karine(TMK, m.7; HMK, m.204/2)
ii)Kesin Karine(TMK, m.166/Son fık.; HMK, m.204/1)
2-İsbat Faaliyetinin Sonucu İtibarıyla Subut Tür ve Dereceleri

A)İsbat Teorisinde Sabit Görme Türleri ve Dereceleri
a-Sabit Görmede Alternativ Yaklaşımlar
aa)Sıkı veya Formal Subut
aaa)İsbatın Delil Kurallarına Tâbi Kılınması
aab)İsbatın Kanuni Delil Kataloğu ile Sınırlandırılması
ab)Serbest Subut
aba)İsbatın Delil Kurallarına Bağlı Kılınmaması
abb)Tipik ve Atipik Delillerle İsbat İmkanı Tanınmış Olması
b-Subut Derecesine (Delillerin Değerlendirilmesinde) Alternativ Yaklaşımlar
(Taraflarca Getirilmede Takdiri Deliller ve Re’sen Araştırmaya Tabi Yargılamalarda
Tüm Deliller Bakımından Ulaşılması Gereken Kanaat Düzeyi)
ba)Katı Değerlendirme
baa)Emin Olma / Nisbi Kesinlik
bab)Makul Şüphesizlik
bb)Esnek Değerlendirme ve Sübut Sınırı
ba)Muhtemeliyet (Olmuş Olabilirlik)
bb)Denge Hali (Nonlikit)
B)HMK’da Benimsenen Subut Tür ve Derecesine İlişkin Kurallar
a-Subut Türü ve Derecesi
aa)Kanunda Subut Bakımından Karma Yaklaşımın Benimsenmiş Olması
aaa)Hukuki İşlemlerde Kaideten Senetle İsbat (HMK m.189/3;198,200-201)
aab)Hukuki İşlemler Haricinde Kaideten Serbest İsbat (HMK m.192[İstisna
Ör:TMK, m.165, 7])
ab)Kanunda Subut Derecesinde de Karma Yaklaşımın Benimsenmiş Olması
aba)Kesin Kararlara İlişkin Vakıa Hükmünde Makul Şüphesizlik - Vicdani Kanaat
Hasıl Olması (AY m.138/I )
abb)Geçici Kararlara İlişkin Vakıa Hükmünde Muhtemeliyetin Yeterliliği (HMK
m.390/3;400/2)
C)HMK’da Benimsenen Delil Değerlendirme Yöntemi
a-Sıkı-Formal Subutta ve Taraflarca Getirilmede Kaideten Bağlı Değerlendirme
b-Serbest Subutta ve Resen Araştırılmada Serbest Değerlendirme
4
BUÜHF M. Usûl Hukuku Ders Materyali (2020-2021) 20. (II-6) Hafta
SÛBUT DELİLLERİ -I
I-DELİL TEORİSİ
1-Delillere İlişkin Temel Kabul ve Kurumlar
A)Delil Kavramı
a-Delil Kelimesinin Lügaten Olan Vakıayı Temsil Eden Araç Anlamına Gelmesi
b-Delil Kavramının Yargılama Terminolojisinde İspat Araçlarını İfade Etmesi
B)Delillerin Tasnifi
a-Türlerine Göre Deliller
aa)Belgesel Deliller
ab)Beyanî Deliller
ac)Belirti Delilleri
b-Kanunda Benimsenen Isbat-Sûbut Modeline Göre Deliller
ba)Kanuni Etkisi İtibariyle Delil Ayrımı ( HMK, m.198)
baa)Kesin Deliller
bab)Takdiri Deliller
bb)Kanunda Düzenlenmesi İtibariyle Delil Ayrımı (HMK, m.192)
bba)Tipik Deliller
bbb)Atipik Deliller
C)Delil Sözleşmesi
a-İspat Şekline İlişkin Yasakları veya İspatı Daraltıcı veya Genişletici Surette Delil
Sözleşmesi Yapılabilmesi (Ör: HMK, m.193/1)
aa)Münhasır Delil Sözleşmesi
ab)Gayrımünhasır Delil Sözleşmesi
b-Delil Sözleşmesinin Şartları ( Ör: HMK, m.193/1 İlk c, 193/2)
ba)Haricen Yazılı veya Mahkeme Önünde Şifahi Beyan Zabtıyla Tanzim Olunabilme
bb)İspat Hakkını Ortadan Kaldırmama
2-Delillere İlişkin Usûli İşlemler
A)Delil İkamesi
a-Delillerin Toplanması (HMK, m.31/son yarım c,119/1-f,129/1-e,136/2,137/1,145-146,

194/2-197)
aa)Delil Bildirilmesi
ab)Delil Gösterilmesi
ac)Delil Sunulması
aç)Delil İkmali
1
BUÜHF M. Usûl ve İcra – İflâs Hukuku ABD –Doç Dr. C. T. ÇELİKOĞLU
b-Delilerin Alınıp İncelenmesi (HMK, m.199-293)

ba)Belgesel Delillerin Mahkemece Okunması-Seyredilmesi-İşitilmesi
bb)Beyani Delillerin Mahkemece Dinlenilmesi ve/veya Okunması
bc)Belirti Delillerin Doğrudan veya Dolaylı Olarak Mahallen Görülmesi-Yoklanması
B)Delil Değerlendirilmesi (HMK, m.198)

a-Serbest Değerlendirme
b-Bağlı Değerlendirme
3-Hukuk Sistemlerinde Delil İkamesine İlişkin Alternativ Yaklaşımlar
A)Mukayeseli Hukukta Delil İkamesinde Kullanılan Başlıca Modeller

a-Delillerin Taraflar ve Mahkemece Toplanıp Mahkemece İncelenmesi
b-Delillerin Kaideten Taraflarca Toplanması ve Ortaya Çıkarılması
c-Delillerin Kaideten Taraflarca Toplanılıp Taraflar ve Mahkemenin Müşterek Çabasıyla
İncelenmesi
B)HMK’da Benimsenen Delil İkame Modeli

a-Delillerin Kaideten Taraflarca ve Mahkemenin Sınırlı Yardımıyla Toplanılıp Mahkemece
İncelenmesi (HMK, m.25/1,31/Son yarım c.;119,129,136/2,145; 219,222/1,266/1,288/2)
b-Delillerin İstisnai Olarak Re’sen Mahkemece Toplanılıp İncelenmesi (HMK, m.25/2; 292)
c-Toplanan Delilin Alınıp İncelenmesinden Karşı Tarafın Muvafakatiyle Vazgeçebilmesi
(HMK, m.196)
II-HMK DELİL KATALOĞU ve KURALLARI (HMK, m.199-293)
1-(Belge ve) Sened (HMK m.199)

A)Senedlerin Vasıf ve Mahiyeti
a-Senedin Kesin Delil Vasfını Haiz Bir Belgesel Delil Oluşu
b-Senedin Aleyhine İbraz/Celp Olunanı Bağlayıcı Yazılı İspati Bilgiyi Havi Taşınabilir
Belge Oluşu
ba)İsbati Bilginin Harf-Çizgi-Rakam İçeren Bir Yazılı Belgede Yeralıyor Olması
bb)Yazılı Belgenin Aleyhine İbraz/Celp Olunanın Dahil Olduğu İspata Konu Bir
Vakıaya İlişkin İrade Beyanı İçermesi
bc)Yazılı Belgenin Düzenleyene Atfı Kabil Bir Aidiyet İşareti (İmza-Mühür-Parmak İzi)
İçermesi (TBK, m.14,15/1,2 [5070 Sayılı E-İmza K, m.5 {HMK, m.205/2}];
2525 Sy. Soyadı K, m.2; HMK, m.206 )
bca)Okuma-Yazma Bilen ve Fakat İmza Atamayan (Engelli) Kişiden Sadır Yazılı
Belgenin Kaideten Noterlikçe Tanzimli veya Aidiyet Onaylı Olması Haliyle Sened
Teşkil Etmesi
bcb)Okuma-Yazma Bilmeyen (Engelli-Engelsiz) Kişiden Sadır Yazılı Belgenin
Kaideten Noterlikçe Tanzimli Olması Halinde Sened Teşkil Etmesi
2
B)Senedlerin Türleri ve İsbati Değerleri
a-Resmi Sened
aa)Resmi Sened Kategorileri (HMK, m.204/1-2,209/2, 224; TCK, m.204/3; TMK, m.7/I)
aaa)Sahteliğine Hükmolunmuş Olmadıkça İçeriği (imza ve tarihi dahil) Geçerli Kabul
Edilip Aksine Delil İkame Olunmaksızın Doğrudan Dikkate Alınması Gereken
Resmi Belgeler
aaaa)İlamlar
aaab)Noterlikçe ya da Yetkili Memurca Görev Dahilinde Re’sen Tanzimli Senedler
aab)Aksi Sabit Olmadıkça İçeriği Geçerli Kabul Edilip Delil İkamesine Konu
Edildiğinde Tahkiken Dikkate Alınan Resmi Belgeler
aaba)Haricen Hazırlanılıp İmza ve Tarihi Noterlikçe veya Yetkili Memurlarca
Görevleri Dahilinde Onaylanan Senedler
aabb)Yabancı Makamlardan Sadır veya Oradaki TC Konsolosluk Onaylı Senedler
ab)Resmi Senedlerin İsbati Değeri (HMK, m.209,375/1-d)
aba)İlamlar ve Düzenleme Noter Senedleri ile Diğer Kanunlarda Sahteliği Sabit
Olmadıkça Geçerli Olduğu Kabul Edilen Resmi Belgeler Sahteliğine
Hükmolunmadıkça Bağlayıcıdır
abb)Onaylama Noter ve Yetkili Memur Senedleri ile Yabancı Senedler ve Kanunlarda
Aksi İsbat Olunana Dek Geçerli Kabul Edilen Diğer Resmi Belgeler İçeriğinin Aksi
Sabit Olana Dek Bağlayıcıdır
ac)Resmi Sened Yazı ve İmza İnkarının Sahtelik Davasıyla Dermeyanı (HMK,
m.208/4,214; TCK, m.209/2)
aç)Şüpheli Resmi Senedlerde Mahkemece Merciinden Açıklama İstenebilmesi (HMK,
m.204/3)
b-Adi Sened ve İsbati Değeri
ba)Resmi Bir Makam veya Memurun Dahli Olmaksızın Tanzim Olunan Senedin Adi
Oluşu
bb)Adi Senedlerin Yargılamada İnkar Edilmemiş veya İnkarının Mahkemece Reddedilmiş
Olması Haliyle Bağlayıcılığı (HMK, m.205/1, 207, 208/1,209/1, 375/1-d)
bc)Adi Senedlerin İnkarı için Sahtelik Davası Açılmasının Zaruri Olmayışı (HMK, m.
207,208/3,210,211,213)
bba)Adi Sened Hakkında Sahtelik İddiasının Mahkemece Önsorun Olarak (da) Halli
bbb)Adi Sened Sahtelik İddiasının İmza veya Yazı İnkarıyla İleri Sürülmesi
bç)Adi Senedlerin Üçüncü Kişiler için Kaideten ve Ancak Tanzimi Teyid Eden Bir Resmi
Belge Tarihi veya Aksine Fiili Karine Zuhuru Tarihi İtibariyle İsbati Değer Taşıması
(HMK, m.215)
C) (Belge ve) Sened Delilinin Toplanması ve İncelenmesi
a-Toplanması
aa)Elde Bulunanların Dilekçe Teatisi Sırasında Dilekçe Ekinde veya Engeç Öninceleme
Celsesinde İkmalen Mahkemeye Sunulması (HMK, m.121, 129/2, 136/2,199)
ab)Elde Mevcut Olmayanların Bu Durum ve Bulunduğu Yer Evvelce Mahkemeye
Bildirilmiş Olmak Kaydıyla Mahkeme Yardımıyla Tahkikat Öncesinde Dışarıdan Celbi
aba)Resmi Makam ve Mercilerden Celp Kararıyla Celb (HMK, m.195)
aba)Karşı Taraf ve 3.Kişilerden İbraz-Teslim Kararıyla Celb (HMK, m.219-221)
b-İncelenmesi (HMK, m.218)
ba)Doğrudan veya İstinabe ile Hakim Marifetiyle Mahkemede İnceleme
bb)Mahallinde Bilirkişi Marifeti veya Refakatiyle İnceleme
3
2-Ticari Defter (HMK, m.222)
A)Ticari Defterlerin Belgesel Delil Vasfı

a-Tacirler Arasındaki Ticari Dava ve İşlerde Senedle İspata Tabi Konularda Tarafların
Kendisinin ya da Karşı Tarafın Ticari Defterlerine Dayanabilmesi(HMK, m.222/1-3)
b-Ticari Defterlerin Tacirlerin Ticari İşletmeye İlişkin Akdi Borç İlişkisi İhtilaflarının
Halline Münhasır Özel Bir Belgesel Delil Oluşu
ba)Ticari İşletmelerin Defter Tutma ve Hukuki İşlemlerden Doğan Alacak-Borç
Kayıtlarını Ticari Defterlere Kaydetme Mecburiyeti (TTK, m.64/1,3)
bb)Senedle İspat Mecburiyeti Kuralının Tacirler Bakımından Gevşetilmiş Olması
B)Ticari Defterlerin İspat Değeri ve Şartları

a-Ticari Defterlerin Kanunen Muayyen Şartlarla Senedden Başka Bir Diğer Kesin Delil
Hükmünde Olması (222/3-İlk cümle [son yarım c])
aa)Tacirlerin Usulüne Göre Tutulup Açılış-Kapanış Onaylı ve Birbirini Doğrulayan
Ticari Defterlerinin Aksi Sabit Olmadıkça Kendi Lehine Delil Teşkil Etmesi
aaa)Karşı Tarafın Kendisininkini İbrazdan Kaçınması ve Usulüne Uygun Tutulmuş
Açılış-Kapanış Onaylı Ticari Defterinde Aksine Kayıt Bulunmaması
aab)Ticari Defterdeki Kaydın Aksinin Bir Kesin Delille Sabit Olmaması
ab)Usulüne Uygun Olsun Olmasın Karşı Taraf Lehine Kayıt İçeren Ticari Defterlerinin
Tacir Aleyhine Delil Teşkil Etmesi
b-Tacir Olmayan Bir Tarafın Senedle İspata Tabi Konularda Tacir Karşı Tarafın Hasren
Ticari Defterlerine Dayanabilmesi (HMK, m.222/5)
C)Ticari Defter Delilinin Toplanması ve İncelenmesi

a-Ticari Defterlerin Mahkemeye İbrazı ve Teslimi
aa)Taraflarca veya Mahkemece Resen Delil İkamesi Çerçevesinde Ticari Defterlerin
Belge İbraz Mecburiyeti Hükümlerine Tebaen Mahkemeye İbrazı ve İlgili Kısımların
Tasdikli Suretinin Sunulması (HMK, m.220/3, 222/1)
bb)Miras veya Mal-ortaklığına ya da Şirket Tasfiyesinde Ticari Defterlerin Mahkemeye
Teslimi (TTK, m.85)
b-Ticari Defterlerin İncelenmesi (HMK, m.218, TTK,m.84,85)
ba)Doğrudan veya İstinabe ile Hakim Marifetiyle Mahkemede İnceleme
bb)Mahallinde Bilirkişi Marifeti veya Refakatiyle İnceleme
bc)İncelemeye Tarafların Katılımı
c-Ticari Defterleri Mahkemeye İbraz veya Teslim Etmeme ya da İnceletmemenin Sonuçları
(HMK, m.218/2, 220/3, 222/5; TTK, m.83)
ca)Meşru Sebeple İbraz Olunamadığında Mahkemece Teklif Olunan Yeminin Reddi
Halinde ve Meşru Sebepsiz Kaçınıldığında Aleyhe Sonuç Çıkarılabilmesi
cb)Ticari Defterine Hasren Dayanılan Tarafın İbrazdan Kaçınmasında Karşı Taraf
İddiasının İspat Olunmuş Sayılması
cc)Mahallinde İnceleme Kararının Uygulanmasına Engel Olanların Disiplin Para
Cezasına Mahkum Edilmesi ve İncelemenin Zor Kullanılarak Yapılabilmesi
4
3-Yemin
A)Yeminin Vasıf ve Kıymeti (HMK, m.225,226, 229)
a-Yeminin İspatın Konusunun Vukuunu Maneviyat Teyitli Beyanla Karşı Tarafa
Doğrulatmaya Matuf Bir Taraf Usuli İşlemi Oluşu
b-Taraflarca Getirilme İlkesine Tabi Davalarda Son Çare Olarak Yemine Başvurulabilmesi
c-Teklif Olunan Tarafın Meşru Sebepsiz Kaçınması veya Davete İcabet Etmemesi Halinde
Yemine Konu Vakıanın İkrarlı Sayılması ve Yemin Etmesi Halinde İspatsız Sayılması
B)Yemin Delilinin Alınma ve İncelenmesi (HMK, m.227,228,230-239)
a-Yemin Teklif Edecek Tarafın Delil Olarak Yemine Dayanmış Olması
aa)Yeminin Dava-Cevap Dilekçelerinde veya Bazı Hallerde İkinci Dilekçelerde Delil
Meyanında Bildirilmiş Olması (YİBK, E.2015/2, K.2017/103.03.2017
[RG:17.06.2017/30099])
ab)Mutlak veya Nispi Resen Araştırma İlkesine Tabi Davalarda Yemine Dayanılamaması
ac)Karşı İsbat Sadedinde Yemine Dayanılamaması
b-Tek Delilde Doğrudan ve Çok Delilde Non-Likit Durumunda Hakimin Yemini İsbat
Külfetli Tarafın Hasmına Tevcihi
c-Yemin Teklif Olunanın Yemini Kural Olarak Karşı Tarafa İade Edebilmesi
ç-Yeminin Asıl veya İstinabe Mahkemesinde Hakim Huzurunda Edası
ç-Tarafın Yemin Formülünü Yemin Altında Tekrar Edip Yemininde Sebat Beyanı
5
BUÜHF, Medeni Usûl Hukuku Ders Materyali (2020-2021) 21. (II- 7). Hafta
SUBUT DELİLLERİ -II

II-HMK DELİL KATALOĞU ve İLGİLİ KURALLAR …/…
4-Senetden ve Ticari Defterden Başka Belge

A)Niteliksiz Belgelerin Mahiyeti ve Delil Vasfı
a-Senetden Farklılığı
aa)Yazılı-Görsel-İşitsel İsbati Bilgi Taşıyan Herhangi Bir Şey Olabilmesi
ab)Aleyhine Dermeyan Olunana Atfı Kabil Olmanın Yeterliliği ve Aidiyet Unsurunun
( İmza vb) Şart Olmaması (HMK, m.202/2-son yarım c)
b-Ticari Defterlerden Farklılığı
ba)Aleyhine Dermeyan Olunanca veya Katılımıyla Düzenlenmiş Olması
bb)Tanzim Şeklinin Formal Olmasının Gerekmemesi
bc)Takdiri Delil Özelliğine Sahip Olması
bç)Yazılı Olmayabilmesi
c-Takdiri Delil Teşkil Etmesi
B)Niteliksiz Belge Delilin Toplanması (HMK, m.121,129/2,199,216,217, 219-221, 404; Av.K,
m.2/III)
a-Dermeyan Eden Taraf Elinde Olanların Bizzat Mahkemeye Sunulması Suretiyle
aa)Dermeyan Eden Taraf Elinde Bidayeten Mevcuden
ab)Dermeyan Edene Bilahare Karşı Tarafça Verilmiş veya Gönderilmiş Olarak
b-Karşı Taraf ve 3.Kişi Elinde Olanların Kaideten Öninceleme Aşamasında Belge İbraz
Mecburiyeti Hükümlerine Tabian Celbi Suretiyle
c-Karşı Taraf veya 3.Kişi Mahallinde Hakim veya Mahkeme Yardımcıları ya da Avukatlar
Tarafından Mahallinden Temin Suretiyle
C)Sır veya İfşası Zarar Verici Bilgi İçeren Niteliksiz Belgelerin İbraz veya Tesliminden
Kaçınılabilmesi (HMK, m.221/3;Av.K, m.2/III-İkinci c.)
5-Tanık (Şahid)
A)Tanıklığın (Şahaded) Mahiyeti ve Delil Vasfı (HMK, m.240/1)
a-İspatın Konusunu Teşkil Eden Vakıalar Hakkında Görüm veya Duyum Yoluyla Edinilmiş
Bir İspati Bilgiyi Haiz Oluş
b-Taraftan Gayrı ve Bilgi Verme Yeteneğine Sahip Bir Kişi Olmak
c-Takdiri Delil Oluşu
B)Tanık Delilinin Toplanması (HMK, m.240/2,3, 241, 255,265)
a-Yargılamaya Giriş Dilekçelerinde Tanık Deliline Dayanılacağının Bildirilmesi
b-Hangi Vakıaların Tanık Deliliyle İspat Olunacağının Kaideten Önincelemeye Dek
Açıklanması ve Tanıkların Gösterilmesi
c-Tanık Listesi Verilmesi veya Tanık Bildirmek Üzere Mehil İstenmesi Üzerine
Bildirilmiş Olan veya Bildirilmesi için Mehil Verilmiş Olan Tanıkların Hakimce
Dinlenilmesine Karar Verilmesi
ç-Tanık Celp ve İcabet Masraflarının Dermeyan Eden Tarafça Önceden Ödenmesi
1
BUÜHF, Medeni Usûl ve İcra-İflâs Hukuku ABD-Doç. Dr. C. T. ÇELİKOĞLU
C)Tanık Delilin Alınma Şekli (HMK, m.243; 242; 245; 246)
a-Kural Olarak Tanığın Mahkeme Huzuruna Getir(t)ilmesi
aa)Tanık Listesinden Dinlenmesine Karar Verilenlerin Tanıklık için Mahkemece Davet
Olunması
ab)Çağrılan Tanıkların Kural Olarak Davete İcabet Etme ve Tanıklık Etme Mecburiyeti
ac)Tanıkların Dinlenilme Günü Mehilen Listesiz -Davetsiz Mahkemeye Getirilebilmesi
b-Bazı Tanıkların Verebileceği Delilin İstisnaen Yazılı Alınabilmesi (S. Kağıdı)
Ç)Tanık Delilin Alınma Usulü (HMK, m.258,259,256,263; 257, 260-262;152)

a-Tanıktan Kural Olarak Mahkemece Doğrudan veya İstinaben Kimliği Tespit Olunup
Görevinin Önemi Hatırlatılarak Dinlenilmek Suretiyle Delil Alınması
aa)Tanığın Tarafların Yüzüyle Duruşmada Dinlenilmesi
ab)Tanığın Tarafların Katılımıyla Keşif Mahallinde Dinlenilebilmesi
ac)Hasta veya Engelli Tanığın Tarafların Katılımıyla Evinde veya Hastanede
Dinlenilebilmesi
aç)Tarafların Kabulüyle Ses-Görüntü Nakli Yoluyla Mesafeli Dinlenilme (HMK,
m.149/2)
b-Tanığın Kaideten Yemin Altında İspatın Konusu Açıklanarak Bilgisi Sorulup Sözü
Kesilmeden Dinlenmesi
c-Tanığa Dinlenilmesi ve Hakimin Sorgusundan Sonra Taraf Avukatlarınca Doğrudan Soru
Yöneltilebilmesi
ç-Tanığın Beyanları ve Avukatların Sorularının Mahkeme Katibi Marifetiyle Tutanağa
Bağlanması
D)Tanıklıktan Kaçınma / Çekinme İmtiyaz ve İstisnaları ile İmtiyaz Dermeyan Usulü

a-Kaçınma /Çekinme İmtiyazları (HMK, m.242/1, 247-250)
aa)Aile Bağlarını Zayıflatmama İmtiyazı
ab)Başkası veya Kamu Menfaatine Kanunen Korunan Sırları İfşa Etmeme İmtiyazı
ac)Kendi veya Yakınlarının Maddi-Manevi Zarara Uğratmama İmtiyazı
aç)Kendi veya Yakınlarını Suçlamama İmtiyazı
b-Kaçınma / Çekinme İmtiyazı İstisnaları (HMK, m. 242/2, 251-253)
ba)Hukuki İşlemlerin Tesisinde Tanık Olarak Yeralmış Olanlara Bu Hukuki İşlemlerin
İspatında Çekinme İmtiyazı Tanınmamış Olması
bb)Tarafların Aile Fertlerine Aile Mensuplarının Doğum-Ölüm-Evlenme Vakıalarının
ve Aile içi Malvarlığı ihtilaflarının İspatında Çekinme İmtiyazı Tanınmamış Olması
bc)Hukuki İşlem veya Eylemleri Tarafların Halefi-Selefi veya Temsilcisi Sıfatıyla
Tanzim-Tesis Etmiş Olanlara Bu İşlem ve Eylemlerin İspatında Çekinme İmtiyazı
Tanınmamış Olması
bç)Kamu İzin Merci Yetkilisine İfşası Kamu Yararına Aykırı Olmayan Devlet Sırrı
Bakımından İzin Vermeme/Çekinme İmtiyazı Tanınmamış Olması
c)Kaçınma/Çekinme İmtiyaz Dermeyan - İnceleme Usulü(HMK, m.242/3, 252,253)
ca)Memurun Tanıklığında Kamu İzin Mercinin Tanıklık Konusu Sırrın İfşasının Kamu
Yararına Aykırı Olduğunun Gerekçesiyle İleri Sürülmesi
cb)İmtiyaz İddiası ve Delillerinin Tanıklık Davetini Müteakip Yazılı Olarak veya Engeç
Dinlenilmezden Önce İleri Sürülmesi
2
cc)İmtiyaz İddiası ve Delilleri Hakkında Taraf Beyanlarının Alınması
cç)İmtiyazın Reddi veya Kabulü Kararı
cd)Red Kararını İhlalin Sonuç ve Yaptırımları
cda)Tanığın[Kamu İzin Yetkilisin] Disiplin Para Cezasına Mahkumiyeti
cdb)Tanığın Zorla Mahkemeye Getirtilmesi
cçb)Gelip de Beyan Vermeyen veya Verip de Yemin Etmeyen Tanığın Disiplin Hapsi
E)Yalan veya Parayla Tanıklığın Suç Teşkiliyeti ve Yalan Tanıklık Beyanının Dikkate
Alınmaması (HMK, m.264)
a-Yalan veya Parayla Tanıklık Hakkında Yeterli Delil Mevcudiyeti Halinde Tanık Hakkında
Suç Duyurusunda Bulunulması ve Tutuklanabilmesi
b-Yalan Tanık Beyanının Dikkate Alınmaması
6-Bilirkişi
A)Bilirkişi Delilin Vasıf ve Mahiyeti (HMK, m.266,269,281)

a-Hem Bir Tahkikat Yöntemi ve Hem de Bir Dolaylı İspat Aracı Niteliği
aa)Hakimin Resen İspata Konu Vakıaların Vasıf ve Oluşunu Bilirkişi Marifetiyle Tahkiki
ab)Tarafların İsbata Konu Vakıaları Tesbiten Bilirkişiye Başvurulmasını İsteyebilmesi
b- Uyuşmazlık Meselesinin Münhasıran Hukuki Olduğu Yargılamalarda Bilirkişiye
Delil Olarak Başvurulamaması
ba)Yargılamada Kaideten Fiili Mesele(Maddi Mesele/Vakıa Meselesi) Bakımından
Bilirkişi Görüşü İstenebilmesi ( Vakıaların İzahı // Vakıa Tesbiti // Bilgi Arzı )
baa)Halli Özel ve Teknik Bilgi Gerektiren Vakıa Meselesi Hakkında Bilirkişi Görüşü
Alınabilmesi
baaa)Bilim veya Sanat-Zenaat Alanında Üretilmiş Bilgilerin Özel Bilgi Teşkili
baab)Özel Bilginin Uygulanmasının Teknik Bilgi (Beceri) Teşkili
bab)Hakimin Genel Hayat Tecrübesiyle Çözülebilecek Meselelerde Bilirkişiye
Başvurulamaması
bb)Bazı Fiili Meselelerin Hallinde Bilirkişiye Başvurmanın Zorunlu Oluşu
(Ör: TMK, m.165; 2942 Sy. KK, m.10)
c-Bilirkişi Görüşünün Kaideten Bağlayıcı Etkiye Sahip Olmaması
ca)Bilirkişi Görüşünün Takdiri Delil Vasfını Haiziyeti
cb)Hakimin Bilirkişi Görüşünü Ancak Gerekçe Göstermek Suretiyle Dikkate
Almayabilmesi
B)Bilirkişinin Statüsü ve Sorumluluğu (HMK, m.284-287; BilK, m.12/4,13/2)
a-Bilirkişinin İşlevsel Kamu Görevlisi Sayılması
aa)Bilirkişi Akreditasyonu
aaa)İkamet-İşyeri BAM Bölge Bilirkişilik Kurulu Bilirkişi Listesine Kayıt
aaaa)Kanunen Muayyen Kıdemi ve Vasfı Haiz Meslek-Sanat-Bilim Erbabı
Gerçek Kişi
aaab)Kanunen Muayyen Kıdemi ve Vasfı Haiz Kişilerden Müteşekkil Tüzel Kişi
çb)Akredite Bilirkişinin Bakanlık Disiplin Denetimine Tabiyeti
3
b-Bilirkişinin Sorumluluğu
ba) B.kişinin Kusurlu Görüşüyle Hakimi Yanıltması Mahsulü Hatalı Hüküm Sebebiyle
Doğan Zarardan Devletin Sorumluluğu ve Bilirkişiye Rücûu
çc)Bilirkişinin Cezai Sorumluluğuna Gidilebilmesi
C)Bilirkişi Delilinin Toplanması (HMK, m. 267,268,272,273/1,283; BilK, m.12/5,6)

a-Giriş ve/veya Delil Dilekçesinde Bilirkişi Görüşüne Dayanılacağının Bildirilmesi
b-Hangi Vakıaların Bilirkişi Görüşüyle İspat Olunacağının veya Bilirkişinin Cevaplaması
İstenilen Soruların Kaideten Öninceleme Aşamasında Açıklanması
c-Hakimin Bilirkişiden Görüş İstemeye Karar Vermesi ve Bilirkişiyi Belirlemesi
ca)Bilirkişinin Kural Olarak Listeden ve Tek Sayıda Seçilmesi
cb)Tarafların Belirlenen Bilirkişiyi Hakimin Reddi Sebeplerine Tebaen Reddedebilmesi
cc)Yasak veya Red Sebepli Bilirkişinin Görevden Çekilmesi
ç-Bilirkişi Delili Dermeyan Eden veya İlgili Tarafın Bilirkişilik Ücret ve Masrafını Ödemesi
C)Bilirkişi Delilin Alınmasında Usul-Şekil (HMK, m.269,270, 276, 273/2, 274,279-281)
a-Bilirkişinin Tetkikata ve Görüş Beyanına Mahkemece Davet Olunması

aa)Bilirkişiye Mahkemece Görev Davetiyesi Tebliği
ab)Bilirkişiye Tetkikat Günü Görevlendirme Yazısı ve İncelemeye Esas Dosya ve
Eklerinin Tevdii
b-Bilirkişilik Bilgi ve Yeterliği Bulunanların Görev Tevdiine Riayet Mecburiyeti
(BilK, m.3,6/2-f, 8/d,12/3,13/1)
aa)Bilirkişinin Mahkemece Sorulan Hususlarda Kaideten Görüş Beyan Etme Mecburiyeti
ab)Bilirkişinin İnceleme ve Görüş İhsasını Bizzat Yerine Getirmesi Gereği
ac)Bilirkişinin Görüş Beyanına Mani Hal veya Mazeretini Haber Vermesi Gereği
c-Bilirkişinin Görüşünü Yazılı Rapor Tanzimi veya Celsede Sözlü Açıklamanın Mahkeme
Katibi Marifetiyle Tutanağa Bağlanması Suretiyle Mahkemeye Sunması ve Yazılı
Raporun Taraflara Tebliği
ç-Tarafların Süresinde Talebi Üzerine veya Resen Mahkemenin Görüş Beyan Eden
Bilirkişiden Eksik ve Belirsizliklerin İkmalini ya da Başka Bir Bilirkişiden Görüş
Bildirmesini İsteyebilmesi
7-Keşif ve Muayene (Bulgusu)
A)Keşfin ve Muayene Delilin Vasıf ve Mahiyeti (HMK, m.288/1- İlk c.)

a-Hem Tahkikat Yöntemi Hem de Dolaylı İspat Aracı Niteliğine Sahip Olması
aa)İspatın Konusu Vakıaları Hakimin Duyu Organlarıyla Mahallen Tahkik Etmesi
ab)İspatın Konusu Vakıaları Gösteren Bulguları Gereğinde Bilirkişi Refakati veya
Yardımıyla Hakimin Mahallen İdrak Etmesi
b-Keşif-Muayene Bulgusunun Takdiri Delil Vasfı
4
B)Keşif-Muayene Bulgusunun Toplanması (HMK, m.288/2)
a-Giriş ve/veya Delil Dilekçelerinde Keşif-Muayene Bulgusuna Dayanılacağının
Bildirilmesi
b-Hangi Vakıaların Keşif-Muayene Bulgusuyla İspat Olunacağının Kaideten Öninceleme
Aşamasında Açıklanması
c-Hakimin Keşif-Muayene Bulgu Delilinin Toplanmasına Karar Vermesi
ç-Keşif-Muayene Ücret ve Masraflarının Dermeyan Eden veya İlgili Tarafça Ödenmesi
C)Keşif-Muayene Bulgusu Alınma-İncelenmesinde Usul-Şekil (HMK, m.288/1-İkinci c., 289-
292)
a-Keşif-Muayene Bulgusunun Doğrudan veya İstinaben Hakimce ve/veya Bilirkişi
Marifetiyle Mahallen-Huzuren Alınması
aa)Keşfin Bizzat Hakimce Mahallen Beş Duyu Yoluyla ve Taraf/İlgilinin Katılımıyla İcrası
ab)Muayenenin Bilirkişi Refakati veya Yardımıyla Taraf/İlgili Nezdinde İcrası
b-Keşif Mahal Sahibi veya Muayenelinin Keşfe-Muayeneye Katlanma Mecburiyeti
ba)Taraf/İlgili veya 3.Kişinin Keşfe-Muayeneye Kaideten Engel Olamaması
bb)3.Kişinin Tanıklıktan Çekinme Hallerinde Keşfi-Muayeneyi Reddebilmesi
bc)Taraf/İlgilinin Soybağının Tespitinde Sağlığa Aykırı Olmayan ve Usulüne Uygun
Bedensel Muayeneyi Hiçbir Surette Reddedememesi
bç)Keşfi-Muayeneyi Salih Sebepsiz Engelleyen Taraf/İlgili Aleyhine Sonuç
Çıkarılabilmesi
bd)Keşfi-Muayeneyi Salih Sebepsiz Engelleyen 3.Kişinin Disiplin Para Cezasına
Mahkumiyeti ve Mahalden Zorla Çıkartılabilmesi
c-Keşif-Muayenenin Cereyanının ve Bulguların Tutanakla Tespiti
ca)Keşfin Cereyanının Özeti ve Bulguların Hakimce Mahkeme Katibi Marifetiyle
Tutanağa Bağlatılması
cb)Muayene Bulgularının Refakati veya Yardımı İstenen Bilirkişi Marifetiyle Yazılı
Rapora Bağlanması
8-Uzman Görüşü
A)Uzman Görüşünün Vasıf ve Mahiyeti (HMK, m.293)
a-Taraf Bilirkişisi Vasfı ve İsbata Yardımcı Malzeme Niteliğine Sahip Olması
aa)İspata Konu Vakıaları Tesbite Temel Alınma Özelliği Yoktur
ab)Dolaylı İsbatta Fiili Karine veya Karine Temeli ya da Emarelerden Çıkarılabilecek
Muhtemel Bilimsel Sonuçları Açıklar
ac)İspata Konu Vakıaları Yorumlayıp Tavsif Eder
aç)İsbatı Kolaylaştırma ve Engelleme İşlevi Görebilir
b-Tarafgirlik-Bağımlılık Riski Nedeniyle Zayıf Bir Takdiri Delil Sayılabilirliği
B)Uzman Görüşünün Temini
a-Bilimsel Bilgi ve Yeterliğe Sahip Uzmana Taraflarca Müracaat Edilmesi
aa)Uzmana Kural Olarak Hazırlık ve İstisnaen Tahkikat Aşamasında Başvurulabilmesi
ab)Uzmana Yargılamaya Konu Olay veya İspata Konu Vakıalar veya Bunlara İlişkin
Olarak Mahkemeye Sunulmuş Olan Bilirkişi Raporu Hakkında Bilgi-Belge
Verilmesi
5
b-Uzmanın Sunulan Bilgi-Belge Çerçevesinde Görüşünü Yazılı Mütalaname Olarak
Tarafa/İlgiliye Vermesi
c-Uzman Görüşü Mütalaname Ücretinin Taraf/İlgili Tarafından Ödenmesi
C)Uzman Görüşünün Mahkemece Alınıp İncelenme Usûlü (HMK, m.293/2,3, 152)

a-Uzman Mütalanamesinin Taraflarca Mahkemeye Sunulması ve Karşı Tarafa Tebliği
b-Mahkemenin Uzmanı Talep Üzerine veya Resen Duruşmaya Çağırıp Dinleyebilmesi
ba)Hakim Davet Olunan Uzmandan Açıklama İsteyip Soru Sorabilir
bb)Taraf veya İlgili Uzmana Soru Sordurabilir veya Avukatı Uzmana Soru Yöneltebilir
c-Davete Salih Mazeretsiz İcabet Etmeyen Uzmanın Mütalaasının Dikkate Alınmaması
6
BUÜHF, M. Usûl Hukuku Ders Materyali (2020-2021) 22 (II-8). Hafta
SÖZLÜ YARGILAMA (TARTIŞMA) ve HÜKÜM
I-İLKDERECE YARGILAMASINDA FİNAL EVRESİ
1-Final Evresinin Amaç ve İşlevi ile Başvurulan Araçlar
A)Final Evresinin Hükme Varma Amaç ve İşlevine Sahip Oluşu

a-Sözlü Yargılama Altevresinde Hukuki Meselenin Halli İşlevi
aa)Esasa Tatbik Edilecek Hukuk Kuralının Hangisi(leri) Olduğunun Kesinleştirilmesi
ab)Esasa Tatbik Edilecek Hukuk Kuralı İçeriğinin Somutlaştırılması
b-Hüküm Altevresinin Altlama ve Kararın Verilmesi İşlevi
ba)Sabit Vakıaların Tatbik Edilecek Kuraldakilerle Karşılaştırılması
bb)Olayda Soyut Kuraldaki Hukuki Sonucun Teyid Olunup Olunmadığı Zımnında
Talep(ler)in Kabulü veya Reddi
B)Final Evresinde Hukuki Tartışma ve Hakim(ler) Müzakeresi Araçlarının Kullanılması

a-Sözlü Yargılama Altevresinde Hukuki Tartışma (HMK, m.186/2; 321/1)
aa)Sözlü Yargılamanın Tarafların Hukuki Beyanlarının İnceleme ve Değerlendirilmesini İfade
Etmesi
ab)Sözlü Yargılamada Taraflar ve Hakimin Diyaloğu
(Sabit Vakıaların Tatbik Edilecek Kural Karşısındaki Durumunun Analizi)
b-Hüküm Altevresinde Karar Hazırlığı (HMK, m.295,296; 322/1)
(Hakimler Müzakeresi-Hakim Muhakemesi)
2-Final Evresinde Yargılamanın Seyri
A)Sözlü Yargılama ve Hüküm Altevrelerinin Birlikte veya Ayrı İcra Olunabilmesi

a-Final Evresinde Altevrelerin İçiçeliği
b-Sözlü Yargılama Altevresinin Her Yargılamada İcrasının Şart Olmayışı
ba)İddia Vakıalarının İsbatsızlığı Halinde
bb)Uyuşmazlık Meselesi Münhasıran Fiili Olduğunda (Ör: Sahtelik Davası)
bc)Tahkikattan Sonraki bir Hükümsüz Sona Erme Hali Zuhurunda
B)Sözlü Yargılama ve Hüküm Altevrelerinin Cereyanı (HMK, m.186/1; 321/1)

a-Olağan Usulde Tahkikatı Takiben Sözlü Yargılama ve Hüküm Evresine Geçiş veya Taraflar
Mehil İstediğinde Ayrı Celse Günü Tayini
b-Basit Usulde Tahkikatı Takiben Doğrudan Sözlü Yargılama ve Hüküm Evresine Geçilmesi
c-Olağan Usulde Son Sözlerin Sorulması ve Basit usulde Son Beyanların Alınması
ç-Hüküm için Hazırlık Gerekmedikçe Kararın Verilmesi ve Aksi Halde Hüküm Celsesi Tertibi
1
BUÜHF, M. Usûl ve İcra-İflâs Hukuku ABD- Doç. Dr. C. T. ÇELİKOĞLU
II-HMK’ya Göre HÜKMÜN İTTİHAZI
1-Hükmün Verilmesi ve İlama Bağlanması
A)Hüküm Verme ve İlama Bağlama Rejimi (TCAY, m.36/I-II, 40/II, 143/III; HMK, m.27/2,33,
m.205/2,3,294/3-4,297,298/2 )
a-Hüküm Verme Mecburiyeti ve Toplu Mahkeme Üyesi Hakiminin de Kararsız Kalamaması
b-Hakim Tarafından Kaideten Mahkeme Salonunda ve Görevdeyken Karar Verilebilmesi
c-Kaideten Yargılamada Son Usuli İşlemi Tesis Eden Hakim Tarafından Karar Verilebilmesi
ç-Hükmün Kaideten Gerekçeli Olarak Verilmesi
ça)Hüküm Fıkrasının Kararın Verildiği Celsede Tefhim Olunup Tutanağa Derci
çb)Gerekçeli Kararın Tefhimden İtibaren 1 Ay içinde Yazılıp Taraf-İlgiliye Re’sen Tebliği
çc)Gerekçeli Karar / İlam Metninin Tefhim Olunan Hüküm Fıkrasına Aykırı Yazılmaması
d-Hükme Karşı Kanunyolunun Açık Olup Olmadığının Kararda Belirtilmesi ve Açıksa Yolu ve
Başvuru Süresinin Gösterilmesi
e-Kaideten Şarta Bağlı ve İcrası-İnfazı Gayrıkabil Hüküm Verilmemesi
f-Hükmün Kaideten Taraflara Muzafen Verilmesi
g-Hükmün Yazımıyla Mahkemenin İşten Elçekmesi ve Karara Kaideten Dokunamaması
B)İlamın Unsurları (HMK, m.297,299)

a-Mahkeme ve Taraf Bilgileri ile Tefhim Tarihi (Başlık)
b-Tarafların İddia –Savunma Özeti ve Delilleri (Giriş)
c-Gerekçe // Hukuki ve Maddi Dayanaklar (Gelişme)
ç-Hüküm Fıkrası (Kısa Karar) ve Yargılama Masrafı Tahmili ile Kanunyolu Keyfiyeti (Sonuç)
d-Mahkeme Mührü ile Hakim ve Katip İmzası-Yazım İkmal Tarihi (Tevsik)
2-Hükmün Tashih – Tavzih ve İkmali (HMK, m.304-306)
A)Hükmün Tashihi
a-Hakimin İlama Şeklen Müdahale Yetkisinin Saklı Oluşu
, aa)Hükümdeki Açık Yazı ve Rakam Hatalarının Taleben veya Resen Düzeltilebilmesi
ab)Düzeltme Yönteminin Hükmün Tebliğ Olunup Olunmadığına Göre Değişkenliği
aba)Hüküm Taraflara veya Karşı Tarafa Tebliğ Olunmadığında Hatanın Dosya Üzerinden
İncelemeyle ve Taraflar-Karşı Taraf Dinlenilmesi Gerekmeksizin Düzeltilmesi
abb)Hüküm Taraflara veya Karşı Tarafa Tebliğ Olunmuş ise Hatanın Taraflar/Karşı Taraf
Beyanı Alınarak Düzeltilebilmesi
b-Düzeltmenin Hatalı Karara Dokunulmaksızın Ayrı Bir Karar Yazılarak Yapılması
ba)Ayrık Kararın Mevcut Karardaki Hatalı İçerik ve Ne Şekilde Düzeltildiği Belirtilmek
Suretiyle Ittihazı
bb)Ayrık Kararın Hatalı Karara İliştirilmek Suretiyle Birleştirilmesi
2
B)Hükmün Tavzihi veya İkmali
a-Hükmün İzahı ve Tamamlanması veya Form Tadilinin Mümkünlüğü

aa)Kapalı veya Mütereddit İfadeli Kararların Hüküm Fıkrasının İçeriği Değiştirilmeyecek
Şekilde Vazıh Hale Getirilebilmesinin veya Tutarsızlıkların Giderilmesinin İstenebilmesi
ab)Karara Bağlanması Unutulan Talep veya Resen Hareket Unsurları ya da Gerekleri
Hakkında Ek Karar Verilebilmesinin İstenebilmesi
b-Hükmün Tavzihi ve Tamamlanması veya Form Tadilinin Usûl-Şekli
ab)Tavzih ve Tamamlama veya Form Tadilinin Tarafların Yazılı Talebi Üzerine ve Kaideten
Karşı Tarafın Beyanı Alınıp Dosya Üzerinden Gereğinde Taraflar Dinlenilmek Suretiyle
Yapılması
ab)Tavzih için Engeç Hükmün İcrasına Dek Talepte Bulunulabilmesi
ac)Tamamlama için Tebliği Müteakip Bir Aylık Sürede Talepte Bulunulabilmesi
aç)Talebin Kabulü Halinde Tavzih ve Tamamlama veya Form Tadilinin Mevcut İlama
Dokunulmaksızın Ayrı Bir Karar Yazılarak Yapılması
aça)Tavzih Kararının Mevcut İlama İliştirilmek Suretiyle Birleştirilmesi
açb)Tamamlama veya Form Tadiline İlişkin Ek Kararın Mevcut İlama İliştirilmek Suretiyle
Birleştirilmesi
C)Tashih ve Tavzih veya Tamamlama Kararları Kanunyoluna Tabiyeti
III- YARGISAL KARAR ile HÜKMÜN SONUÇ ve ETKİLERİ
1-Hüküm ve Sair Yargısal Karar Kavramları (HMK, m.295/1-Son c;294/6, 341/1)
A)Hüküm Kavramı
a-Hükmün Bir Hukuki İhtilafı Kati Olarak Çözen Esasa İlişkin Nihai Karar anlamına
Gelmesi
b-Hükmün Dava Prosedüründen Verilen Esasa İlişkin Nihai Karar Vasfını Haiziyeti
ba)Davanın Kabulü Kararları
bb)Davanın Esastan Reddi Kararları
B)Hükümdışı Yargısal Karar Kavramı

a-Hükümdışı Yargısal Kararın Çekişmeli Yargıda Davanın Usulden Reddine İlişkin Nihai
Kararlar ile Geçici Hukuki Koruma Talebine İlişkin Kararlara Tekabül Etmesi
b-Hüküm Kurallarının “Mutatis Mutantis” Kararlara da ve Üstderece Mhk. K. Uygulanması
2-Hükmün Sonuçları
A)Hükmün Ortaya Çıkması ve Kesinleşmesi
a-Hükmün Tefhimle Varlık Kazanması ve Mahkemenin Kaideten Karara Dokunamaması
b-Hükmün Gerekçeli Kararın Yazılmasını Müteakip Olağan Kanunyoluna Başvurma İmkanı
Bulunmaması veya Başvuru İmkanının Tükenmesi-Tüketilmesiyle Kesinleşmesi
B)Hükmün Maddi-Usuli Etkileri

a-Hükmün Maddi Hukuka Yönelik Etkileri (HMK, m.108/2;350/2,367/2; İİK, m.39)
3
aa)Maddi Hukuka Yönelik Etkilerin Hüküm Türlerine Göre Değişkenlik Göstermesi
ab)İnşai Etki - İcra Edilebilirlik Etkisi –Unsur Etkisi (İlave Talep Yetkisi ve Hukuki Sonuç)
b-Hükmün Usûl Hukuku Etkileri (HMK, m.303; MÖHUK, m.59)
ba)Usul Hukukuna Yönelik Etkilerin Kaideten Tüm Hüküm Türleri Bakımından Ortaklığı
bb)Kesin Hüküm Etkisi-Kesin Delil Etkisi
C)Hükmün Usuli Etkileri

a-Kesin Hüküm Etkisi
aa)Şekli Kesin Hüküm Etkisi (HMK, m.302)
(Hükmün Kesinleşmesini Müteakip Yargılamanın Devam Edememesi ve Kararın Hukuk
Sisteminde Varlığının Teyidi)
ab)Maddi Kesin Hüküm Etkisi (HMK, m.64,69/2; 114/1-i )
(Maddi anlamda kesin hüküm, bir yargısal kararın, aksettirdiği kanuni gerçeğin sonraki
davada tartışma konusu yapılamamasıdır)
aba)Şekli Unsurları Aynı Olan Yeni Bir Davanın Görülmesini Önleme
( Menfi Etki / Dava İkamesini Önleme Etkisi - Tekrar Yasağı)
abaa)Yargılamanın İadesi ve Değişiklik Davası Hallerinde Önleyici Etki Yoktur
abab)Çekişmesiz Yargılama Konusu Usuli Taleplerde Önleyici Etki Kural Olarak
Yoktur
abb)Önleyici Etkiden Muafen Açılan Sonraki Aynı Davada Hakimi ve Tarafları Bağlama
( Müsbet Etki / Konu İkamesini Önleme Etkisi – Çelişki Yasağı)
abba)Hüküm Sonucu Kapsamındaki Unsurların Bağlayıcılığı
abbb)Gerekçe (Hüküm Sonucuyla Sıkı İlişkili) Unsurunun Bağlayıcılığı
ac)Maddi Kesin Hükmün Etkilerinin Sınırları (HMK, m.303)
aca)Kesin Hükmün Objektif Sınırları
(Kesin Hükmün Objektif Sınırlarını Kaideten Hüküm Fıkrasının Çizmesi)
acb)Kesin Hükmün Subjektif Sınırları
acba)Kesin Hükmün Tarafların Külli Haleflerine ve Kaideten Cüzi Haleflerine
Sirayeti
acbb)Kesin Hükmün Teselsül Etmemesi
acc)Kesin Hükmün Zaman İtibarıyla Sınırları
acaa)Kesin Hükmün Hale ve Geçmişe Etkili Oluşu
(Kesin Hükmün Önleyici Etkisinin İddia -Savunma Değişiklik Yasağı ve
İstisnaları Çerçevesinde Tahkikat Hitamına Dek Getirilen Vakıalarla
Sınırlı Olması)
acab)Değişiklik Yasağı ve İstisnası Çerçevesinde Tahkikatın Hitamına Dek
Yargılamaya Getirilmeyen Vakıalar Nedeniyle Dava Hakkının Sükut Etmesi
b-Kesin Delil Etkisi (MÖHUK, m.59; HMK, m.64,69)

ba)Aynı Taraflararasında Sebebi veya Konusu Farklı Sonraki Davada Gerekçenin
Bağlayıcılığı
bc)İhbar ve Fer’i Müdahale Halinde Gerekçenin Farklı Taraflararasında da Bağlayıcılığı
4
BUÜHF, M. Usûl Hukuku Ders Materyali ([2020-2021) 23 ( II-9). Hafta
YARGILAMANIN HÜKÜMSÜZ SONA ERMESİ
I-DAVANIN BAZI TARAF İŞLEMLERİ ile HÜKÜMSÜZ SONA ERMESİ
1-Tarafların Yargılamayı Sona Erdirme Kapasitesi

A)Tarafların Yargılamayı Sonlandırabilmesinin Hukuki Temeli
a-Taraflarca Tasarruf İlkesinin Yargılamayı Sona Erdirtme Etkisi (HMK, m.24)
123,307,308/1, 313/1,349)
b-Sözleşme Özgürlüğünün Davanın Kabulünü ve Davadan Feragâti veya Yargılama Konusu
Üzerinde Sulh Akdedilebilme Yetkisini de Kapsaması
c-Kamu Yararının Ağırlıklı Olduğu Davalarda Tarafların Yargılamayı Sonlandırtma
İktidarının Sınırlılığı (TMK,m.146, 298,301; HMK,m.308/2, 313/2)
B)Tarafların Yargılamaya Son Verdirmeye İlişkin İrade Beyanlarının Mahiyeti
a-Yargılamayı Sona Erdirici Taraf Usûli İşlemlerinin Hukuki İşlemlerle İlişkisi
aa)Taraf Usûl İşlemlerinin Hukuki Sonuç da Doğurabilmesi
ab)Hem Maddi Hukuk Hem de Usûl Hukuku Alanında Sonuç Doğuran Taraf Usûli
İşleminin Çift Karakterli (Hukuki-Usûli) İşlem Teşkil Etmesi
b-Çift Karakterli İşlemlerin Birbirinden Kaideten Bağımsız Oluşu
C)Tarafların Yargılamanın Sona Erdirilmesini Temin Yöntemleri

a-Tarafların Yargılamayı Salt Usûl İşlemiyle Sona Erdirtebilmesi (HMK, m.123)
b-Tarafların Yargılamayı Tek Yanlı Usûli veya İki Yanlı Hukuki-Usûli İşlemle Sona
Erdirtebilmesi
2-Davayı Hükümsüz Sona Erdiren Taraf Usûl İşlemleri (HMK, 307-315)
A)Feragât
a-Feragâtin Davacının Usûli Talepten Kısmen veya Tamamen ve Münferiden
Vazgeçebilmesini İfade Etmesi
aa)Feragâtin Davayı Hukuki İlişkiye de Sarien Davacı Aleyhine Sonlandırması
ab)Hukuka Hakimin Hukuki Sorumluluğu ve Temel Hak Niteliğindeki Hak İddiasını Havi
Hukuk Davalarında Feragâtin Sınırlandırılması (HMK, m.48/2; 1479 Sy. K, m.26/I)
b-Davadan Başka Usûli Taleplerden Feragâtin Kaideten Mümkünlüğü
ba)Tipik ve Atipik Geçici Hukuki Koruma Taleplerinden Feragât Edilebilmesi
bb)Kanunyolu Denetim Talebi ve Kanunyolu Benzeri Yargısal İnceleme Başvurularından
Feragât Olunabilmesi (HMK, m.349, 366)
bç)Taleben İkame Olunan Çekişmesiz Yargılama Usûli Taleplerinden Kaideten Feragât
Olunabilmesi
bd)Resen İkame Olunan Çekişmesiz Yargılama Usûli Taleplerinden Feragâtin Sonuç
Doğurmaması
1
BUÜHF, M. Usûl ve İcra-İflâs Hukuku ABD –Doç. Dr. C. T. ÇELİKOĞLU
c-Feragâten Sona Eren Davada Yargılama Masraflarının Davacıya Safha Bazında
Tahmili (HMK, m.312/1;HarçK, m.22; AvAÜÜT, m.6)
ç-Feragâtin Hükmün Kesinleşmesine Dek Mümkünlüğü
ça)Derecatsız Kesinleşme Sürecinde Mahkemenin Ek Kararıyla
çb)Kanunyolu Sürecinde Üstmahkeme Vasıtasıyla
ç-Feragâtin Usûl Hukukuna Tabian Tesis Olunması
ça)Şeklen Tek Taraflı Usûl İşlemiyle Tesisi
çb)Şarta Bağlı Olarak Tesis Olunamaması ( Sulh Teklifi )
çc)Mahkemenin Usûli Denetim Yetkisinin Saklı Oluşu
B)Kabul
a-Kabulün Davalının Davacı Usûli Talebine Kısmen veya Tamamen ve Münferiden
Muvafakat Beyanını İfade Edişi (HMK, m.308/1)
b-Kabulün Feragâtten Farklı Olarak Münhasıran Tarafların Üzerinde Serbestçe Tasarruf
Edebileceği Haklara İlişkin İhtilafların Sözkonusu Olduğu Davalar Bakımından Sonuç
Doğurması (HMK, m.308/2)
c-Kabulün Usûl Hukukuna Tabian Tesisi (HMK, 309/2)
ca)Şeklen Tek Taraflı Usûli İşlem Olarak Yazılı veya (Mahkeme Huzurunda) Sözlü Beyanla
Tesis Olunabilme
cb)Kabul Beyanının Açık Olması ve Şarta Bağlı Olarak Tesis Olunamaması (Kısmi-Tamami
K // Sulh Teklifi)
cc)Mahkemenin Şekli Denetim Yetkisinin Saklılığı
ç-Kabulün Hükmün Kesinleşmesine Dek Mümkünlüğü
d-Kabulün Davayı Davalı Aleyhine Sonlandırması ve Yargılama Masraflarının Safhalara Göre
Davalıya Tahmiline Sebep Olması (HMK, m.312/1; HarçK, m.22; AvAÜÜT, m.6)
C)Sulh (Mahkemeiçi)
a-Sulhün Tarafların Yargılama Konusu İhtilafı Sona Erdirmek Üzere Mahkeme Önünde
Karşılıklı Kabul-Feragât Sadedinde Kısmen veya Tamamen Sona Erdirmek üzere
Anlaşmalarını İfade Etmesi (HMK, m.313/1)
b-Sulhün Usûl Hukukuna Tabian Tesis Olunması (HMK, 309/2)
ba)Şeklen İki Taraflı ve Çift Karakterli Sözleşme Olarak Tesis Olunabilmesi
bb)Hükme Dönüştürülecekse Şarta Bağlı Olarak Tesis Olunamaması
c-Sulhün Hükmün Kesinleşmesine Dek Akdolunabilmesi
ç-Sulhün Münhasıran Tarafların Üzerinde Serbestçe Tasarruf Edebileceği Haklara İlişkin
İhtilafların Sözkonusu Olduğu Davalar Bakımından Mümkün Oluşu (HMK, m.313/2)
d-Sulhün Davayı Kaideten Kendiliğinden Sona Erdirmesi ve Aksi Kararlaştırılmış Olmadıkça
Yargılama Masraflarının Kısmen Kabul Kısmen Feragât Sadedinde Tahmili (HMK,
m.315/1-Son c.)
2
Ç)Davanın Geri Alınması
a-Davanın Geri Alınmasının Davacının Davanın Görülmesinden Hukuki İlişkiye Sari
Olmaksızın Vazgeçmesini İfade Etmesi (HMK, m.123)
b-Davanın Hüküm Kesinleşene Dek Geri Alınabilmesi (HMK, m.123/Son c.)
c-Davanın Geri Alınmasının Usûl Hukukuna Tabian Tesis Olunması
ca)Şeklen Karşı Tarafın Kabulüyle Tesis Olunabilmesi
cb)Şarta Bağlı Olarak Tesis Olunamaması
ç-Davanın Geri Alınmasıyla Davanın Baştan İtibaren Açılmamış Sayılması ve Yargılama
Masraflarının Davacıya Tahmili (HMK, m.150/7, 331/3)
II-DAVANIN BAZI HUKUKİ-FİİLİ SEBEP ZUHURUYLA HÜKÜMSÜZ SONA

ERDİRİLDİĞİ HALLER
1-Davanın Konusuz Kalması ve Tabi Olduğu Hukuki Rejim
A)Başlıca Konusuz Kalma Halleri
a-Hukuki İmkansızlık Hali Zuhuruyla Konusuz Kalma

aa)Bazı Şahısvarlığı Davalarında Taraflardan Birisinin Ölümüyle (Ör:Boşanma)
ab)Bazı Şahısvarlığı ve Malvarlığı Davalarında Davacını Ölümüyle
aba)Şahsa Sıkıbağlı Şahısvarlığı Hakkı İddiasını Havi Davalarda (Ör: Mirastan iskat)
abb)Ardıla İntikali Kararlaştırılmamış Suretteki Bir Sözleşmeden Doğan İnşai Hak
İddiasını Havi Davalarda (Ör. Akdi şufa-Vefa-İştira)
ac)Bazı Malvarlığı İnşai Hak İddiasını Havi Davalarda Davalının Ölümüyle (Ör:Bağış Rücuu)
b-Fiili İmkansızlık Hali Zuhuruyla Konusuz Kalma
ba)Bazı Malvarlığı Davalarında Edası İstenen Uyuşmazlıklı Şeyin Varlığının Son Bulması
bb)Bazı İnşai Davalarda Hakkın Doğduğu Hukuki İlişkiye Konu Edimin İfası veya İadesinin
İmkansızlaşması (Ör-2:Ayıba bağlı dönmede ayıplı şeyin alıcının kusuruyla telefi)
c-Uyuşmazlıklı İnşai Hakkın (Kullanılmış) veya Türev İnşai Hak Doğuran Bir İnşai Kararın
Muhatabın Muvafakati veya Buna İtirazı ya da Tatmini Üzerine Geri Alınması (Ör-1: Bertarafı
istenen itirazın geri alınması, af; Ör-2: SC’ye İtiraz Davasında İflâsın Kaldırılması)
B)Konusuz Kalan Davada Yargılamanın Akibeti

a-Mahkemenin Durumu Tesbit Ederek Yargılamayı Sona Erdirmesi ve Hüküm Verilmesine
Yer olmadığına Karar Verilmesi
b-Yargılama Masraflarının Görünüşteki Haklılık Haline Göre Tahmili (HMK, m.331/1)
2-Davanın Açılmamış Sayılması ve Tabi Olduğu Hukuki Rejim
A)Davanın Açılmamış Sayılması Sebepleri (HMK, m.20/1; 54/3,77/1; 119/1; 150/5,6,7

[320/4],331/3)
a-Görevsizlik Yetkisizlik Kararlı Davaların Süresinde Yargı Merciine Aktarılmaması
b-Temsil ve İzin Belgelerinin Süresinde Mahkemeye İbraz Edilmemesi
c-Zaruri Unsur Noksanlı Dava Dilekçesinin Süresinde İkmal Edilmemesi
3
ç-İşlemden Kaldırılan Davanın Süresinde Yenilenmemesi (HMK, 150;HK, m.30)
d-Davanın Kanunen Cevaz Verilenden Fazla Kere Takipsiz Bırakılması
B)Davanın Açılmamış Sayılması Hallerinde Yargılamanın Akibeti

a-Gerektirici Sebeplerin Vukuunda Mahkemenin Durumu Tesbit Edip Yargılamayı Davanın
Geri Alınmış Sayılmasına Kararıyla Sona Erdirmesi
b-Açılmamış Sayılan Davada Yargılama Masraflarının Davacıya Tahmili (HMK, m.331/3)
c-Davanın Açılmasıyla Ortaya Çıkan Sonuçların Ortadan Kalkması
ç-Usûli Talebin Hiç İleri Sürülmemiş Gibi Kabul Edilmesi (HMK, m.150/7)
III-DAVANIN HÜKÜMSÜZ SONA ERME HALLERİNDE VERİLEN KARARLARIN HUKUKİ

SONUÇ ve ETKİLERİ
1-Davanın Tarafların İşlemleriyle Hükümsüz Sona Erdirilmesinin Sonuç ve Etkileri (HMK,

m.311,315/1-2)
A)Hüküm Yerine Geçen Taraf Usûli İşlemlerinin Etkileri
a-Feragât-Kabul-Sulhün Hükmün Maddi Hukuk Etkilerini Haiz Oluşu

b-Feragât-Kabul-Sulhün Hükmün Usûli Etkilerinden Kesin Hüküm Etkisini Haiz Sayılması
B)Hüküm Yerine Geçen Taraf Usûli İşlemlerinin Bertarafı (HMK, m.311/Son c.; TBK, m.39/I)
a-Feragât-Kabul-Sulh’ün Ortaya Çıktığı Davada Hakimin Şekli Denetimi ve Teyidiyle

Geçersiz Sayılması
b-Yargılama Sonrası İrade Sakatlığı Halinde Feragât-Kabul-Sulh Hakkında İptal Davası
İkamesinin Mümkün ve Gerekli Oluşu
2-Davanın Hukuki-Fiili Sebep Zuhuruyla Hükümsüz Sona Erdirilmesinin Sonuç ve Etkileri
A)Davanın Konusuz Kalma ve Açılmamış Sayma Kararlarının Hüküm Etkilerinden Yoksunluğu

B)Davanın Konusuz Kalma ve Açılmamış Sayılma Kararlarının Kanunyollarında Bertaraf
Edilebilmesi
4
BUÜHF, M. Usûl Hukuku Ders Materyali ([2020-2021) 24 (II- 10). Hafta
YARGILAMA MASRAFLARI ve ADLİ YARDIM
I-YARGILAMA MASRAFLARI
1-Yargılama Masrafı Kavramı
A)Yargılama Masrafı ve Kategorileri
a-Y. Masrafı Teriminin Yargılama Süjelerinin Yargılamaya İlişkin Harcamalarını İfade Etmesi
aa)Devletin Yargı Mercilerini Kurma ve İşletme Harcamaları Birim Maliyeti
ab)Taraflar ve Mahkeme Arasındaki Usuli İlişkide İletişimin Temini Harcamaları
ac)Tarafların İsbat Faaliyeti Masrafları ve Yargılamada Temsili Harcamalarının Kanunen
Kabul Edilen Kısmı
b-Yargılama Süjelerinin Harcama-Sarf Konularının Masraf Kategorilerini Oluşturması
ba)Yargı Harçları
bb)Tebligat ve Müzekkere Masrafları
bc)Tahkikata Katkı Masrafları ve Avukatlık Ücret Masrafı
B)Hukuk Sistemlerinde Yargılama Masraflarının Karşılanmasına İlişkin Temel Yaklaşımlar

a-Kadim Hukuk Sistemlerinde Kamusal Yargılama Hizmetlerinin Bedelsiz Verilmesi
b-Günümüz Hukuk Sistemlerinde Yargılama Masraflarının Süjelerce Karşılanması
ba)Kamusal Yargılama Hizmetleri Maliyetinin Kısmen Taraflara Yansıtılması
baa)Peşin Harç Ödeme Yükümlüsü
bab)Bakiye Harç Ödeme Sorumlusu
bb)İletişim ile Tahkikat ve Temsil Masraflarının Taraflara Tahmil ve/veya Taksimi
bba)Çekişmeli Yargılamada Sonuç veya Hak Arama Odaklı Yükleme
(European Rule - American Rule)
bbb)Çekişmesiz Yargılamada Başvurucuya Aidiyet ve İlgililer Arasında Paylaştırılma
2-Mukayeseli Hukukta Kullanılan Yargılama Masraflarının Dağıtım ve Denkleştirilmesine

İlişkin Temel ve Güncel Modeller
A)“Modeller”in Adalete Erişim Politikasıyla İlişkisi
B)Masraflarının Taraflara Tahmil veya Taksiminde Benimsenen Farklı Çözümler

a-Masraflarının Tarafların Kendi Üzerlerinde Bırakılması
(“Pay Your Own Way”/ “Kendi Amacın için Kendin Öde”)
b-Davacı veya Davalıdan Kaybedenin İki Tarafın Masrafını da Üstlenmesi
(“Loser Pays”- Two Way Fee Shifting / “Kim Kaybederse Tüm Masrafları O Ödesin”-
(İki Yönlü Tahmil)
c-Davalı Kazandığında Davacının Onun Masrafından Sorumlu Tutulmaması
(“One Way Fee Shifting” / Davacı Kaybederse Sadece Kendi Masrafı Üzerinde Kalsın-
Tek Yönlü Tahmil )
ç-Masrafların Tarafların Kararlaştırmasına Göre Tahmil Olunması
(“Agrements Allocation Cost and Fee” / “Akdi Tahmil”)
1
BUÜHF, M. Usûl ve İcra İflâs Hukuku ABD- Doç. Dr. C. T. ÇELİKOĞLU
3-Hukuk Adalet Sistemimizde Yargılama Masrafı Taksim-Tahmil Rejimi
A)Yargılama Masraflarına İlişkin Kategorik Kurallar (HMK, m.323)

(Yargılama Masrafları HMK -Harçlar K – Tebligat K ve Av.K’da Düzenlenmiştir)
a-Yargı Harçlarının 492 Sy. Harçlar K’da Düzenlenmesi (m.11, 15,21, 26-28, 127, 129, 138)
aa)Başvurma Harcı (Maktu-Peşin)
ab)Karar Harcı (Nisbi veya Maktu- Kısmen Peşin)
ac)Celse Harcı (Maktu)
b-İletişim Masraflarının Teb.K ve HMK’da Düzenlenmesi (Teb K, m.3, 5, 60; HMK, m.114/1-g,
449[HMKY, m.45/3,7])
c-Tahkikat Masraflarının HMK’da Düzenlenmesi (m.324, 325, 449[HMKY, m.45/4,5])
ç-Temsil Masraflarının Av.K’da Düzenlenmesi (Av.K, m.169; AAÜT,m.5-10)
B)Yargılama Masraflarının Dağıtım ve Denkleştirilmesine İlişkin Temel Düzenlemeler

a-Yargılama Masraflarının Taksim-Tahmiline Mahkemece Resen Hükmolunması
(HMK, m.328, 330,331,332)
b-Çekişmeli Yargılamada Masrafın Kaideten Kaybeden Tarafa Tahmili (HMK, m.326, 312;
Av.K, m.165)
c-Çekişmesiz Yargılamada Masrafların Talepçi Üzerinde Bırakılması ve İlgililer Arasında
Paylaştırılması (HMK, m.326 - a Contrario)
ç-Temel Kurallarda İstisna Mevcudiyeti
ça)Çekişmeli Yargılamada Bazı Hallerde Masrafın Neticeden Bağımsız Olarak Sebeb Olan
veya Kötüniyetli Kabul Edilen Tarafa Tahmil Olunabilmesi (HMK, m.101, 182, 213, 327)
çb)Re’sen Hareketle Yürütülen Çekişmesiz Yargısal Taleplerde Masrafın İlgililerden Hukuki
Durumu İyileştirilen Üzerinde Bırakılabilmesi (HMK, m.326 – a Similie)
çc)Davanın Tahkikat Evresi Öncesinde Hükümsüz Sona Erme ve Açılmamış Sayılma
Hallerinde Av. Ücretinin ½’sine Hükmolunması (AAÜT, m.6,7)
çç)Karar ve İlam Harcının Hükümsüz Sona Erme Halleri Öninceleme Celsesinde Vuku
Bulursa 1/3 ve Sonrasında Vuku Bulursa 2/3’sine Hükmolunması (HK, m.22)
II-YARGILAMA MASRAFLARI için ADLİ YARDIM
1-Adli Yardım Kurumu
A)Adli Yardım Kavramı

a-Adli Yardım Teriminin Dezavantajlı Kişilere Yargılama ve Yardımcı Prosedürler ile Cebri
İcra Mekanizmasından Yararlanmaya İlişkin Parasal Gereklerden Bazı Şartlarla Muafiyet
Tanınmasını İfade Etmesi
b-Adli Yardım Kavramının Anayasal Temeli (TCAY, m.10, 36)
ba)Kanun Önünde Eşitlik İlkesini Temin Aracı Özelliği
bb)Hak Arama Hürriyetini Etkinleştirmesi
c-Adli Yardım Kurumunun Madden Sıkıntılı Kişilere Adalete Erişim İmkanı Sağlaması
2
B)Adli Yardım İhtiyacını Teminde Başlıca Yaklaşımlar

a-Baro ve Mahkemeler Eliyle Karşılama
b-Sivil Organizasyonlar Eliyle Karşılama
c-Kamusal ve Özel Kurum-Kişiler Eliyle Karşılama
2-Hukuk Adalet Sistemimiz Adli Yardım Rejimi
A)Hukuk Yargılaması Adli Yardım Kurallarının HMK ve AvK’ da Düzenlenmesi
B)Adli Yardım Temin Yol ve Yöntemleri

a-Baro Adli Müzaheret Bürosu Vasıtasıyla Adli-İdari İşlem Tesisi Suretiyle (Av.K, m.176-179)
aa)Münhasıran Avukatla Temsil Temini Suretiyle Kısmi Adli Yardım Sağlar (Av.K, m.176)
ab)Atanan Avukatın Gereğinde Tam Adli Yardım Kararı İstihsaline Tevessülünü de
Mutazammındır(AYY, m.6/III)
ac)Avukatla Temsil İmkanı Teminen Avukat Atama Kararının Etkisi Vekaletname ve Belge
İkmaliyle Başlayıp İlgili Hukuki Koruma Prosedürü Son Aşamasına Dek Kaideten
Devam Eder (Av.K, m.179/II)
b-Doğrudan Mahkeme Marifetiyle Yargısal İşlem Tesisi Suretiyle (HMK, m.334-340)
ba)Olağan Adli Yardım Kararı (HMK, m.335/2)
(Avukatla Temsil Haricinde Tüm Adli Yardım Unsurlarından Karara Göre Yararlanma
Konulu Muafiyet Bahşeder)
bb)Kapsamlı Adli Yardım Kararı (HMK, m.339, 340)
bba)Avukat Ücreti ileYargılama Masrafı ve Teminatın Karara Göre Kısmen veya
Tamamen Asıl Kararın Kesinleşmesine Dek Ödeme Yükümlülüğünden Muafiyet
Bahşeder
bbb)Asıl Yargılamada Aleyhine Karar Verilirse Adli Yardım Alan Yargılama
Masraflarını Azami Oniki Aylık Taksitle Ödemeye Mahkum Edilebilir
bc)Adli Yardım Kararının Etkileri
bca)Kararın Etkilerinin Müteakip Usuli işlemlere Sari Olması (HMK, m.337/3)
bcb)Kararın Etkilerinin Kaldırılmadıkça Asıl Kararın Kesinleşme Aşamasına Dek Devam
Etmesi (HMK, m.338)
C)Adli Yardım Temin Şartları (HMK, m.334; AvKAYY, m.5/II, 6/I)

a-Yararlanmak İsteyenin TC Tebalı Gerçek Kişi veya Dernek ya da Vakıf Olması
b-Yararlanmak İsteyenin Maddi Sıkıntı Mevcudiyeti veya Muhtemeliyeti
c-Yararlanmak İsteyenin İddia-Savunma Talebinin Açıkça Dayanaktan Yoksun Olmaması veya
Adli Yardım Sebebi Prosedürde Verilecek Karardan Hukuki Durumunun Etkilenebilecek
Olması
3
Ç)Adli Yardım Usulü (HMK, m.336, 337; Av.K, m.178, 182[AYY, m.6])
a-Baro Müzaheret Bürosu Nezdinde İlgili Kanundaki Usule Tabiyet (HMK, m.385/3)
aa)Baro Adli Yardım Bürosuna Şifahi Müracaat (AYY, m.6//I)
ab)Müracaat Sırasında Hukuk Koruma İddia-Savunmasının Görünüşte Haklılığının
Delillendirilmesi (Av.K, m.178/I)
ac)Talep Hakkındaki Karara Karşı Baro Başkanı Nezdinde İtiraz Edilebilmesi (Av.K,
m.178/2)
b-Mahkeme Nezdinde Çekişmesiz Yargılama Usulüne Tabiyet (HMK, m.385/1,2)
ba)Yargılama Öncesinde Usuli Talep Hakkında Görevli ve Yetkili Mahkemeye Müracaat
bb)Yargılama Sırasında Usuli Talebin Derdest Olduğu Mahkemeye Müracaat
bc)Yargılama Sonrasında Denetimle Görevli Kanunyolu Mahkemesine Müracaat
bç)İcra Aşamasında Takip Yerinde Görevli İcra Mahkemesine Müracaat
bd)Adli Yardım Talebinin Takdiren Dosya Üzerinden veya Duruşmalı İncelemeyle Karara
Bağlanması
c-Mahkeme Nezdinde Adli Yardım Talep Dilekçesinde Mali Durumu ve Asıl Hukuki Koruma
İddia-Savunmasına İlişkin Belgesel Delillerin Eklenmesi
ç-Adli Yardım Talebi ve Tahkikatına Konu Belge ve İşlemlerin Harç-Vergiden Müstesna Oluşu
d-Mahkeme Nezdindeki Adli Yardım Talebinin Dosya Üzerinden ve Talep Halinde Duruşma
İcra Olunarak Resen Araştırma Suretiyle İncelenip Karara Bağlanması
e-Adli Yardım Talebine ilişkin Mahkeme Kararının İtiraz Kanunyoluna Tabiyeti
4
MEDENİ USÛLDE GEÇİCİ HUKUKİ KORUMA PROSEDÜRLERİ
I-GEÇİCİ HUKUKİ KORUMA TEORİSİ
1-Geçici Hukuki Koruma Kurumu
A)Geçici Hukuki Koruma Terimi

a-Terimin Hukuki Koruma Biçimlerinden Birini İfade Etmesi
b-Terimin Asıl Hukuki Korumaya Bağımlı veya Bağımsız olarak Tarafa-İlgiliye Muhtemel Fiili
Sebeplerle Bir Ön Koruma Sağlanmasını İfade Etmesi
B)Geçici Hukuki Korumanın Anayasal Temeli (TCAY, m.2,36)

a-Kurumun Hak Arama Hürriyetinin - Yargısal Korunma Hakkının Unsuru Olması
b-Kurumun Hukuki Korumanın Etkin Şekilde Sağlanması Gereğinden Çıkarsanması
C)Geçici Hukuki Korumanın Amaç ve İşlevi

a-Sonradan Telafisi İmkansız Güç Durumların Engellenmesi ve Erken Hukuki Koruma
Sağlanması
b-Yargılama Süjeleri Bakımından Prosedürün Veriminin Artması
Ç)Geçici Hukuki Korumanın Konusu

a-Asıl Hukuki Korumada Sözkonusu Hakkın veya Hukuki Durumun Muhafazası veya Geçici
Düzenlenmesi
b-Ortaya Çıkabilecek Tehlikenin Bertarafı için Elverişli Tüm Yargısal Önlemleri İçerebilmesi
D)Geçici Hukuki Koruma Araçları

a-İhtiyati Tedbir
b-İhtiyati Haciz
c-Delil Tespiti
ç-Diğer Geçici Düzenleme / Geçici Önlem
2-Çekişmeli Yargılamada Asıl Hukuki Korumaya Bağımlı Geçici Hukuki Koruma Olarak
İhtiyati Tedbir
A)İhtiyati Tedbir Kavramı

a-Kavramın Asıl Hukuki Koruma Sürecinde Sözkonusu Hakkın Muhafazası ve Tarafın Erken
Korunmasına İlişkin Usuli Talep ve Kararları İfade Etmesi
b-İhtiyati Tedbir Kararlarının Asıl Hukuki Koruma Sürecinde Dava Konusunun Kaybı
Tehlikesini ve Tarafın Durumunun Kötüleşmesini Önleme İşlevini Gerçekleştirmesi
1
BUÜHF, M. Usûl ve İcra-İflâs Hukuku ABD – Doç. Dr. C. T. ÇELİKOĞLU
B)İhtiyati Tedbirlerin Türleri
a-Teminat Amaçlı İhtiyati Tedbirler (ör:TMK, m.1010/b.1,1011)
b-Tatmin Amaçlı İhtiyati Tedbirler (ör:TBK, m.76; TMK, m.332/II; FSK, m.77)
c-Düzenleme Amaçlı İhtiyati Tedbirler (ör:TBK, m.182/III,227/I-2; TTK, m.449)
C)İhtiyati Tedbirlerin Kapsamının Belirlenmesi

a-İhtiyati Tedbirin Kapsamının Tedbir Türü ve Konusuna Göre Belirlenmesi
aa)Teminat Amaçlı Tedbirlerin Paradan Başka Alacak Hakkı İddialarına İlişkin İçeriğe Sahip
Oluşu
ab)Eda Amaçlı Tedbirlerin İstisnaen (ifaya muhtaçlık-zaruret hali) Para Alacağı Hakkına
İlişkin Olabilmesi
ac)Düzenleme Amaçlı Tedbirlerin İnşai Sonucun Karşı Tarafın Kabulüyle de Doğabildiği
İnşai Haklara Münhasır Olması
b-Kapsam ve İçerik Belirlemede Şekli Maddi ve Hukuk Kurallarının Dikkate Alınması
aa)Usuli Talep İçeriğine Bağlılık
ab)Maddi Hukuka Uygunluk
ac)Ölçülülük İlkesine Riayet
3-Çekişmesiz Yargıda Asıl Hukuki Korumaya Bağımlı ve Çekişmeli Yargıda Bağımsız Diğer
Geçici Düzenlemeler
A)Diğer Geçici Düzenleme/Geçici Önlem Kavramı (İhtiyati Tedbir-İhtiyati Haciz-Delil Tesbiti

Harici Geçici H. K)
a-Kavramın Asıl Hukuki Korumaya Bağımlı veya Bağımsız Olarak Sözkonusu Hukuki Durumun
Geçici Olarak Düzenlenmesi ve Başvurucu-İlgilinin Erken Korunmasına İlişkin Usuli Talep
veya Usuli Girişim ve Kararları İfade Etmesi
b-Diğer Geçici Düzenleme / Geçici Önlem Kararlarının Hukuki Durumun Muhafazası veya
Başvurucunun-İlgilinin Durumunun Kötüleşmesini Önleme İşlevini Gerçekleştirmesi
B)Diğer Geçici Düzenleme/Geçici Önlem Türleri

a-Çekişmesiz Yargılama Prosedüründe Asıl Hukuki Korumaya Bağımlı Olanlar (195-201,
323,346-347,348-349,351;420,436)
b-Çekişmeli Yargıda Asıl Hukuki Korumadan Bağımsız olanlar /Yan Yargılama Konusu
Olanlar (ör: TMK, m.182)
II-HMK’ya Göre İHTİYATİ TEDBİR TALEBİ ve HÜKÜMLERİ
1-İhtiyati Tedbir Talep Prosedürünün Özellikleri
A)Prosedürün Niteliği ve Tabi Olduğu Sevk İlkeleri

a-Çekişmeli Yargılamanın Başlıca Aracı Davaya Yönelik Oluşu
aa)İvedi İhtiyati Tedbir Taleplerinde Taraf Teşkilinin Ertelenebilmesi (HMK, m.390/2)
ab)Çekişmesiz Yargılamada İht. Tedbir’e Atfın Tehlike Sebebi ile Sınırlılığı (HMK, m.389/2)
b-Taraflarca Tasarrufa Tabi ve Davadan Önce veya Davanın Derdest iken Talep Olunabilmesi
2
B)Prosedürün Uygulama Alanı ve Görünüm Biçimleri

a-Maddi Hukuk Dava Prosedürüne İlişkin İhtiyati Tedbir Talepleri
aa)Mahkeme Nezdindeki Davalara İlişkin (HMK,m.389/1)
aaa)İlk Derece Yargılamasında
aab)Kontrol Yargılamasında
ab)Hakem Nezdindekine Davalara İlişkin (HMK, m.414)
b-Şekli Hukuk Dava Prosedürüne İlişkin İhtiyati Tedbir Talepleri
ba)Değişiklik Davası Kapsamında
bb)Yargılamanın Yenilenmesi Kapsamında
C)Prosedürün Türleri (HMK, m.390/1)

a-Asıl Yargılamaya Konu Usuli Talep İkamesi Öncesinde İhtiyati Tedbir Talebi
b-Asıl Yargılamaya Konu Usuli Taleple Birlikte İhtiyati Tedbir Talebi
Ç)İhtiyati Tedbirin Şartları (HMK, m. [316c], 389/1, 390/3)

a-Şekli Şartlar
aa)Kaideten Bir İhtiyati Tedbir Talebi Mevcudiyeti
aaa)Talebin Yazılı Dilekçeyle İleri Sürülmesi
aab)Dilekçenin Mutatis Mutantis Basit Usul Dilekçe Kurallarına Tabiyeti
aac)Talep Dayanağı ile Sebebi ve Tedbir Türünün Belirtilmesi
aaç)Talep Sonucunun Belirtilmesi
ab)Talep Harç ve Giderlerin Ödenmesi
b-Maddi Şartlar
ba)İhtiyati Tedbir Talebine Esas Hak İddiasının Makul Görünmesi
bb)İhtiyati Tedbir Sebebinin Varit Olması
bca)Tedbirsiz Hakkın Elde Edilmesinin İmkansızlaşacağı veya Önemli Ölçüde
Zorlaşacağı İddiası
bcb)Tedbirsiz Yargılama Sırasında Bir Önemli Bir Sakınca veya Zarar Doğacağı İddiası
bç)Karşı Tarafça Uygun Bir Teminatın Mevcut veya Teklif Edilmiş Olmaması
2-İhtiyati Tedbir Talep Prosedürünün İşleyişi
A)İhtiyati Tedbir Yargılaması (HMK, m.390/1,3)

a-Talepte Bulunabilecek Kişiler
aa)Asıl Hukuki Koruma İhtiyacı Sahibi Davacı
ab)Müdahil-Muteriz Üçüncü Şahıs
b-Görevli ve Yetkili Mahkeme
ba)Asıl Yargılama Öncesi İ.T. Prosedüründe Asıl Yargılama Hakkında Görevli ve Yetkili
Mahkeme Nezdinde Talepte Bulunulması
bb)Asıl Yargılama Sonrası İ.T.Prosedüründe Asıl Yargılama Mahkemesinin Görevli ve
Yetkili Olması
3
c-Tedbir Yargılaması (Talep-Cevap-Duruşma-Karar)

ca)Usuli İnceleme
caa)Genel Yargılama Şartlarının İncelenmesi
cab)Talebin Şekli Şartlarının İncelenmesi
cb)Talebin Esasının İncelenmesi
cba)Talebin Maddi Şartlarının İncelenmesi
cbaa)İvedi Hallerde Dosya Üzerinden İnceleme
cbaab)İvedi Olmayan Hallerde Duruşmalı İnceleme
cc)İ.T. Sebebine Esas Hakkın ve Sebeplerin Yaklaşık İspatı (HMK, m.390/3)
cca)İkame Olunabilecek Delillerin Hemen İbraz Edilebilir Olanlarla Sınırlandırılması
ccb)İspat Külfetinin İ.T. Talepçisine Aidiyeti
B)İhtiyati Tedbir Prosedüründe Verilecek Kararlar ve Akibeti (HMK, m.391,392,394-397)

a-İhtiyati Tedbir Talebinin Kabulü Kararı (HMK, m.391/2-3)
aa)Kararın Kanunen Muayyen İçerikte Formülasyonu
ab)Kararın Tatbikinin Teminat Gösterilmesi Şartına Bağlanabilmesi (HMK, m.392)
ac)İ.T. Talebinin (Vicahta) Kabulü Kararlarına Karşı Tarafın Kanunyoluna
(İstinaf) Başvurabilmesi
aç)İvedi Hallerde Gıyabi Karara Karşı Tarafın Mahkeme Nezdinde İtiraz Edebilmesi
aça)İtirazın Tatbik veya Tebliğden Bir Hafta İçinde Yazılı Dilekçeyle İleri Sürülmesi
açb)Görev ve Yetki ile İ.T. Şartları ve Teminat Yönünden Muhalefet Edilebilmesi
açc)İtiraz Hakkında Verilen Karara Karşı Kanunyoluna Başvurulabilmesi
ad)Teminat Mukabili Tedbirin Tadili veya Kaldırılmasının İstenebilmesi
ae)Durum ve Koşulların Değişmesiyle Tedbirin Tadilinin veya Teminatsız Olarak
Kaldırılmasının İstenebilmesi
b-İhtiyati Tedbir Talebinin Reddi Kararı ve Sonuçları (HMK, m.391/3)
ba)Karara Karşı Talepçinin Kanunyoluna (İstinafa) Başvurabilmesi
bb)Talepçinin Kaideten Aynı Şartlarla Yeniden İ.T.Talebinde Bulunamaması
bba)Usulden Red Halinde İkmal Olunabilir Usuli Şartları İkmaliyle Kararın Şeklen
Kesinleşmesiyle Yeni Talebin Kesin Hükmün Önleyici Etkisine Tabi Olmaması
bbb)Esastan Red Halinde Kararın Şeklen Kesinleşmesi ile Ancak Karar Anına Dek Vaki
Vakıalar ve Mevcut Deliller Çerçevesinde Objektif Sınırlar Dahilinde Önleyici
Etkiye Sahip Olabilirliği
bbc)Talep Dayanağı Vakıalar ve Usuli Talebin Aynıyeti Ölçüsünde Mükerrer Talebin
Sınırlı Kesin Hüküm Etkisi Nedeniyle Reddin Gerekmesi
c-İhtiyati Tedbir Kararını Tamamlayıcı İşlemlerin İkmalinin Gerekliliği (HMK, m.397)
ca)Asıl Yargılama Öncesinde İ.T. Prosedüründe Talebin Kabulüne Dair Verilen Kararın
Uygulatılma Süresindeki Talebini Müteakip İki Hafta İçinde Dava Açıldığının
Tevsiki
cb)İhtiyati Tedbir Talep Dosyasının Asıl Yargılama Dosyasına Eklenmesi
ç-İhtiyati Tedbir Kararının Etkisinin Aksi Belirtilmiş Olmadığı Sürece Kaideten Asıl
Yargılamada Verilen Nihai Kararın Kesinleşmesine Dek Devam Etmesi (HMK, m.392/2,
397/2)
4
3-İhtiyati Tedbir Kararının Uygulanması ve Sonuçları
A)Kararın uygulanması (HMK, m.393,398)

a-İ. T.’nin Kararın Verildiği Tarihten İtibaren Bir Haftalık Süre İçinde Uygulanmasının
İstenilmesinin Gerekliliği
aa)İnfaz Görevlisi Belirlenmediğinde Kararın Tatbikinin Mahkeme veya Tedbir Konusu
Mahalli İcra Dairesinden İstenmesi
ab)Süresinde Tatbik Talebinde Bulunulmadığında Kararın Hükümsüz Hale Gelmesi
b-İ.T. Kararının Gereğinde Zor Kullanılarak ve Uygulamanın Cereyanı Tutanağa
Bağlanmak Suretiyle İnfaz Olunup Tutanak Örneğinin Taraflara ve İlgililere Tebliği
c-İ. T. Kararına Uymayan veya Aykırı Davrananların İlgili Mahkemece Disiplin Hapsiyle
Tecziyesi (HMK, m.398)
B)Haksız İhtiyati Tedbir Kararı Temininin Sonuçları (HMK, m.399)

a-İhtiyati Tedbir Nedeniyle Doğan Zararın Talepçiye Tazmin Ettirilebilmesi
aa)Şartları
aaa)İhtiyati Tedbirin Haksız Talep Olunmuş Olduğunun Hükümle veya İtirazen
Kaldırılma Suretiyle Sabit Olması ya da Hükümsüz Hale Gelmesi Suretiyle
Haksız Olduğunun Varsayılması
aab)İhtiyati Tedbir Kararı veya Tatbiki Nedeniyle Bir Zarar Doğması
ab)Usulü
aba)Tazminat Talebinin Asıl Yargılamanın Karara Bağlandığı Mahkemede Mutazarrır
Tarafından Talepçi Aleyhine Dava İkamesi Suretiyle İleri Sürülmesi
abb)Yargılamanın Genel Hükümlere Tabiyeti
abc)Tazminatın Kaideten Objektif Sorumluluk Esaslarına Göre Belirlenmesi
abç)Tazminatın Öncelikle Teminattan Karşılanması
b-Davanın Talebin Haksızlığını Ortaya Koyan Asıl Yargılamadaki Hükmün veya İtirazen
Kaldırma Kararının Kesinleşmesinden veya Kararın Hükümsüz Hale Gelmesinden İtibaren
Bir Yıllık Zamanaşımına Tabiyeti
III-HMK’ya Göre DELİL TESBİTİ TALEBİ ve HÜKÜMLERİ
1-Delil Tesbiti Kurumu

A)Delil Tesbiti Kavramı ve Kurumun Hukuki Niteliği
a-Kavramın Mevcut veya Kuvvetle Muhtemel Bir Uyuşmazlıkta Sonraki İspat
Faaliyetine Konu Olması Muhtemel Vakıaları Gösteren Delillerin Korunmasını İfade
Etmesi
b-Kurumun Hukuki Niteliğinin Tartışmalı Oluşu
ba)Erken Delil İkamesi Görüşü
bb)Geçici Hukuki Koruma Görüşü
5
B)Delil Tesbitinin Mahiyeti (HMK, m.400)

a-Delil Tesbitinin Kaybolma-Tahrip/Tahrif-Bozulma İhtimali Bulunan Delillerin
Korunmasını Sağlamaya Matufiyet Özelliğine Sahip Olması
b-Delil Tesbitiyle Varlığı Bilinmeyen Delillerin Araştırılamaması
2-Delil Tesbit Prosedürü
A)Delil Tesbit Usulü

a-Görevli ve Yetkili Mahkeme ile “Yargılama Usulü”( HMK, m. 401,316/c, 103/a; 4539
sayılı K, m.1,2)
aa)Asıl Yargılamadan Önceki Bir Talep Bakımından Hukuk Mahkemelerinin Görevli
Oluşu
ab)Asıl Yargılamadan Önceki Bir Talep Bakımından Tesbit Olunacak Delilin Bulunduğu
Yer Mahkemesinin Yetkili Oluşu
ac)Asıl Yargılama Sırasındaki veya Öncesindeki Bir Talep Bakımından Yargılamayı
Yürüten Mahkemenin Görevli ve Yetkili Oluşu
aç)Müracatın Basit Yargılama Usulüne Tabiyeti ve İvedi İş Mahiyeti
b-Talep ve Kararın Aleyhine Tesbit İstenene Tebliği(HMK, m.402,403)
ba)Mümkünse Aleyhine Tesbit İstenen Muhtemel Taraf ile Mutlaka Tesbiti İstenen
Delilin Tarifi-Konusu ve Tesbit İhtiyacının Sebeplerini Havi Yazılı Dilekçeyle
Talepte Bulunulması
bb)Tesbit Masraflarının Peşinen Ödenmesi
bc)Tesbit Talebinin Acele Hallerde Aleyhine Tesbit İstenene Savunma İmkanı
Tanınmadan ve Dosya Üzerinden Karara Bağlanması ve Tesbit Yapılarak Karşı Tarafa
Tesbit Tutanağı ve Talep Dilekçesinin Bilahere Tebliği
bç)Acele Olmayan Hallerde Asgari 1 Hafta Sonrasına Tesbit Günü Belirlenip Talebin
Aleyhine Tesbit İstenen Tarafa Tebliği ile Varsa İtirazları ve Tanık veya Bilirkişi
Delilleri Bakımından Kendisinin de Cevaplanmasını İstediği Soruları 1 Hafta içinde
Bildirmesinin İstenmesi
B)Delil Tesbitinin İcrası (HMK, m.404)

a-Talep Konusu Delilin Bulunduğu Mahal ve/veya Kişi Uhdesinden Teminen
Tutanakla Tesbiti
b-Tesbitin Korunması İstenen Delilin Alınması ve İncelenmesine İlişkin Hükümlere
Göre Yapılması
c-Tesbit Olunan Delilin Yargılamada Kullanılması(HMK, m.405)
ca)Delil Tesbit Dosyasının Asıl Yargılama Dosyasına Eklenmesi
cb)Asıl Yargılamada Taraf veya Müracatçısının Dermeyanıyla Tesbit Tutanağı ve
Eklerinin Delil İkamesi Yerine Kaim Olması
6
BUÜHF, M. Usûl Hukuku Ders Materyali (2020-2021) 27-28 (II-13-14). Hafta
KANUNYOLLARI
I-KANUNYOLU KURUMU
1-Kanunyolunun Mahiyeti
A)Kanunyolu Kavramı
a-Kanunyolunun Geniş Anlamıyla Tüm Yargısal Kararlara Karşı Kabul Edilen Başvuru
Yollarını İfade Etmesi
b-Kanunyolunun Dar Anlamıyla Nihai Yargısal Kararların Kontrol Edilmeden
Kesinleşmesini Engelleyen ve Hatalı Olanların Bertarafını veya Düzeltilmesini Hedefleyen
Başvuru Yollarını İfade Etmesi
B)Kanunyolunun Amacı
a-Tarafa Etkin Bir Hukuki Koruma Sağlanması
aa)Aleyhine Karar Verilene Hatalı Olabilecek Bir Kararın Bertarafı için Kararın
Denetlenmesini İsteme İmkanı Tanınması
ab)Lehine Karar Verilenin Daha Elverişli Bir Karara Ulaşmak Üzere Kararın Denetlenmesini
İsteyebilmesi
b- Hukuk Birliğinin Sağlanması ve Hukukun Geliştirilmesi
C)Kanunyolunun Hukuki Temeli ve Niteliği

a-Kanunyolunun Hukuk Devleti İlkesinden Kaynaklanan Subjektif Kamusal Hak Olması
aa)Kurumun Anayasada Örtülü Olarak Öngörülmüş Olması (TCAY, m.2; 149;154)
ab)Tarafın Ancak Doğduktan Sonra Kanunyolu Başvuru Hakkından Feragat Edebilmesi
cc)Kural Olarak Tarafın Başvurusu Olmaksızın Kanunyolu İncelemesinin Yapılamaması
b-Taraflarca Hazırlama İlkesine Tâbi Davalarda Kural Olarak Kanunyoluna Başvuran Tarafın
Lehine ve İleri Sürdüğü Sebepler Çerçevesinde İnceleme Yapılması (Reformatio In Peius)
c-Kanunyollarının Müstakil Bir Hukuki Koruma Yolu Olmayıp Yargısal Prosedürün
Kademesini Teşkil Etmesi
2-Kanunyollarının Tavsif ve Tasnifi
A)Dar Anlamda Kanunyollarının Karakteristik Özellikleri

a-Aktarıcı Etkiyi Haiz Olması (Devolutive Effect)
aa)Mahkemelerin Dikey Teşkilatlanmasında Hükmün Üst Mahkemece Nakzedici –
Düzeltici Kontrolünün Tipik Aktarıcı Etkiyi Havi Oluşu
ab)Mahkemelerin Yatay Teşkilatlanmasında Hükmün Paralel Mahkemece Salt Nakzedici
Kontrolünün Hukuki Güvencesi Teşkil Etmemesi Nedeniyle Aktarıcı Etki İçermemesi
b-Erteleyici Etkiyi Haiz Olması (Suspencive Effect)
aa)Hükmün Şekli Kesinleşmesinin Önlenmesi
ab)Hükmün İcra Kabiliyetinin Kaideten Ertelenmesi
1
B)Dar Anlamdaki Kanunyollarının Tasnifi
a-Olağan Kanunyolları
ab)İstinaf (Maddi ve Hukuki Mesele Denetimi // Düzeltici Kanunyolu)
ac)Temyiz (Hukuki Mesele Denetimi / Düzelttirici [Bozucu] Kanunyolu)
b-Olağanüstü Kanunyolları
ba) Kanun Yararına Temyiz (Hukuki Mesele Denetimi)
bb)Yargılamanın Yenilenmesi (Maddi ve/veya Hukuki Mesele Denetimi)
bc)İtiraz
c-Anayasa Şikayeti (Yargısal Temel Hak İhlali Denetimi)
II-HUKUK ADALET SİSTEMİMİZ KANUNYOLU REJİMİ
1-HMK Kanunyolu Prosedürleri
1.1)İstinaf Kanunyolu
A)İstinaf Kanunyoluna Tabi Yargısal Prosedürler (HMK, m.341-360, 387)

a-İlkderece Mahkemelerinin Nihai Kararlarına Karşı Kaideten İstinaf Kanunyoluna
Başvurulabilmesi
aa)Asıl Hukuki Koruma Prosedürlerinde İttihaz Olunan Nihai Kararlara Karşı
aaa)Çekişmeli Yargılama Prosedüründe İttihaz Olunan Nihai Kararlar Hakkında
aab)Çekişmesiz Yargılama Prosedürlerinde İtihaz Olunan Kararlar Hakkında
ab)Geçici Hukuki Koruma Prosedürlerinde İttihaz Olunan Nihai Kararlara Karşı
aba)İhtiyati Tedbir Kararlarına Karşı
aab)İhtiyati Haciz Kararlarına Karşı
b-Bazı Nihai Kararlar Aleyhine İstinaf Kanunyoluna Başvurulamaması
ba)Kanunlarda Verildiği Anda Kesin Olduğu Tasrih Edilen Kararlar
baa)İİK m.363/I Hükmünde Sayılan İcra Mahkemesi Kararları
bab)İtiraz Yoluna Tabi Kılınan Çekişmesiz Yargılama Prosedüründen Verilen
Kararlar (Ör: HMK, m.337/2; TMK, m.488)
bb)Tutar veya Değeri Kanunen Belirli Meblağı Aşmayan Malvarlığı Haklarına İlişkin Dava
Prosedürlerinden Verilen Kararlar
bba)Manevi Tazminat Haricindeki Maddi Hukuk Davaları (HMK, m. 341/2)
bbb)Şekli Hukuk Davaları (İİK, m.363/I –Son. önceki c, Ek m.1)
(İlgili Olduğu Takibe Konu Alacağın veya Yargılamaya Konu Mal ya da Hakkın
B)İstinaf Başvuru //İstinaf Şartları (HMK, m.341-346; İİK, m.363/I –Son. önceki c, Ek m.1)
a-İstinaf Yolunun Açık Olması ve Kanunyoluna Başvurmada Hukuki Yarar Mevcudiyeti
b-Başvuru Talebinde Süreye Uyulmuş Olması
ba)Kural Olarak İlamın Tebliğinden İtibaren 2 Haftadır
bb)Ticaret Mahkemesinin İflas Hukukuna İlişkin Kararlarına Karşı 10 Gündür
bc)İcra Mahkemesi Kararlarına Karşı 10 Gündür
bç)İş Mahkemesi Kararlarına Karşı 8 Gündür
bd)Katılma Yoluyla Başvurulduğunda 2 Haftadır
2
c-Başvurunun Usulüne Uygun Olması
ca)Başvuranın kimliği ve imzası ile istinaf edilen kararın yeterli derecede belirtilmesi
cb)Başvuru Dilekçesinde İstinaf Sebeplerinin Belirtilmiş Olması
cba)İstinaf Sebeplerinin Kanunda Açıkça Düzenlenmemiş Olması (HMK, m.355 [353/1-
a,b {371}])
cbb)Temyiz Sebeplerinin Kıyasen İstinaf İncelemesinde de Geçerli Kabul Edilebilirliği
cbc)İstinaf Sebebi ve Gerekçe Gösterilmemişse Münhasıran Kamu Düzenine Aykırılık
Yönünden Resen İnceleme Yapılabilmesi
cc)Harç ve Masrafların Ödenmiş Olması
cç)Süre ve Harç-Masraf İkmali ile İstinafdışılık Şartları Bakımından İlkderece
Mahkemesince İstinaf Dilekçesinin Reddolunabilmesi
C)İstinaf Başvurusunun Sonuçları

a-Başvurunun Kararın İcrasını Kural Olarak Durdurmaması (HMK, m.350)
b-Görevli ve Yetkili BAM Dairesinde İstinaf İncelemesi (5235 S.K, m.35/I-1,36,46)
ba)Başvuru Şartlarının Gerçekleşmemişse Dilekçenin Reddine Karar Verilmesi
bb)Başvuru Şartları Gerçekleşmişse Talep İncelenip Gerekli Kararın Verilmesi
Ç)İstinaf Talebinin İncelemesinde Verilebilecek Kararlar ve İçeriği (HMK, m.352-360)

a-Esas Hakkında Gerekli Kararın Kanunen Muayyen Konularda Dosya Üzerinden
İncelemeyle Verilmesi
aa)İstinafı İstenen Kararda Usul veya Esasa Aykırılık Tespit Olunamaması Halinde
İstinaf Talebinin Reddine Karar Verilmesi (HMK, m.353/b-1 [“onama kararı benzeri”])
ab)İstinafı İstenen Kararda Mutlak Usule Aykırılık Tesbit Olunmuşsa İstinaf Talebinin
Kabulüyle Karar Kaldırılıp Dosyanın Yeniden Yargılama için Mahkemesine veya
Paralel Mahkemeye Gönderilmesine Kesin Olarak Karar Verilmesi ( HMK, 353/a
[“usulden bozma kararı benzeri” ] )
ac)İstinafı İstenen Kararda Yargılama Gerektirmeyecek Şekilde Hukuki Meseleye İlişkin
Nisbi Bir Esasa Aykırılık Tesbiti ( Tatbik Edilecek Kanunun Tayin veya Tatbikinde Hata)
Halinde İstinaf Talebinin Kabulüyle Hatayı Düzeltici Mahiyetteki Yeni Bir Karar
Verilmesi ( HMK, 353/b-2 [“düzelterek onama kararı benzeri] )
aç)İstinafı İstenen Kararda Duruşmasız Tamamlanılabilecek Fiili Meseleye İlişkin Sonuca
Etkili Nisbi Bir Usuli Noksan Tesbiti Halinde İstinaf Talebinin Kabulüyle Eksiklik
Giderilmek Suretiyle Yeni Bir Karar Verilmesi ( HMK, m.353/b-3 [“ikmalen karar”] )
b-Esas Hakkındaki Kararın İlkderece Kararının Mutlak Esasa Aykırılıkla Hatalı Olduğu
Hallerde ve –Duruşma Gerektirir Surette- Sonuca Etkili Bir Nisbi Usûli Aykırılıkla Malul
Olduğu (HMK m.353/a hükmünde sayılmayan ve 357/3 de sayılan) Hallerde, Duruşmalı
İncelemeyle Verilmesi
ba)Duruşmalı İnceleme Hallerinde Tarafların Duruşmaya Davet Olunması ve Tahkikat
Masrafının Muayyen Sürede İkmali Halinde Yargılama İcrasıyla Gerekli Kararın
Verilmesi (HMK, m.356, 358)
baa)İstinaf Talebinin Kabulü ile İstinaflı Karar Kaldırılıp Davanın veya Usuli Talebin
Reddi Kararı
bab)İstinaf Talebinin Kabulü ile İstinaflı Karar Kaldırılıp Davanın veya Usuli Talebin
Kısmen veyahut Tamamen Kabulü Kararı
3
bb)Tarafların Salih Mazeret Beyanı Halinde Gıyaben Yargılamayla ve Masraf İkmal Edilmiş
Olmadığında Mevcut Duruma Göre İncelemenin Sonuçlandırılması (Öngörülen Tahkikat
Yapılmadan Karar Verilemeyecekse İstinaf Talebinin Reddi)
c-BAM Kararlarının Kaideten İlk Dereceden Sadır Karara Benzer İçerikle Formülasyonu
(HMK, m.359)
ç-Temyize Tabi Hallerde Kararın BAM Dairesince Resen Tebliğe Çıkarılması
1.2)Temyiz Kanunyolu
A)Temyiz Kanunyoluna Tabi Yargısal Prosedürler (HMK, m. 353/a-son c, 361-373)

a-Kesin Olmaksızın Verilen BAM Kararları ile Yargıtayca Kaldırılan BAM Kararları
Sonrası İlk Derece Mahkemesinin Yeniden Verdiği Kararlara ve Yargıtay’ın Derece
Mahkemesi Sıfatıyla Yaptığı Yargılamalarda Verilen Kararlar Aleyhine Yargıtay Nezdinde
Temyiz Kanunyolu Başvurusunda Bulunulabilmesi
b-Bazı BAM Kararları Aleyhine Temyiz Kanunyoluna Başvurulamaması (HMK, m.362)
ba)Tutar veya Değeri Kanunen Belirli Meblağı Aşmayan Dava Kararları
bb)KMK’dan Doğan Taşınmazın Aynına İlişkin Davalar Haricindeki SHM Görevi
Kapsamındaki Davalar Hakkında Verilen Kararlar
bc)İlkderece Mahkemeleri Arasındaki Görev ve Yetki Uyuşmazlıklarının Halli ile
Merci Tayini ve Nakle İlişkin Kararlar
bç)Soybağına Etkili Olmayan Nüfus Kaydı Düzeltiminde Dava Prosedürlü Kararlar
bd)Geçici Hukuki Korumaya İlişkin Kararlar
be)Çekişmesiz Yargı Prosedürüne İlişkin Kararlar
bf)Mutlak Usule Aykırılık (HMK m.353a) Sebebiyle KK Kararları
B)Temyiz Başvurusu Şartları/Başvuru Kabule Şayanlık Şartları (HMK, m.366 [343-349, 352] )
a-Temyiz Yolunun Açık Olması ve Kanunyoluna Başvurmada Hukuki Yarar Mevcudiyeti
b-Başvuru Talebinde Süre ve Başvuru Usulüne Uyulmuş Olması
ba)Kural Olarak 2 Haftadır
bb)Katılma Yoluyla da Başvurulan Hallerde Temyize Cevap Süresi Olan 2 Haftadır
c-Başvuru Dilekçesinde Esaslı İçerik Unsurlarına Yerverilmiş Olması (HMK, m.364/2-3)
ç-Harç ve Masrafların Ödenmiş ve TEsbit Edilen Noksanın İkmal Edilmiş Olması
d-Süre ve Harç-Masraf İkmali ile Temyizdışılık Şartları Bakımından İlkderece
Mahkemesince Temyiz Dilekçesinin Reddolunabilmesi
e-Başvurunun Kararın İcrasını Kural Olarak Durdurmaması (HMK, m.367)
C)Temyiz Sebepleri (HMK, m.371)

a-Temyiz Sebeplerinin Kanunda Gösterilen Bozma Sebeplerinden Çıkarsanması
aa)Hukukun veya Sözleşmenin Hatalı Uygulanmış Olması
ab)Dava Şartlarına Aykırılık Bulunması
ac)Delillerin Sebepsiz Kabul Edilmemiş Olması
aç)Karara Etkili Sair Bir Yargılama Hatası veya Noksanının Mevcut Olması
b-Temyiz Sebepleriyle Bağlı Olmaksızın İnceleme Yapılması (HMK, m.369)
4
Ç)Temyiz İncelemesi
a-Temyiz İncelemesini Görevli Yargıtay Daire veya Kurulunun Yapması (Yarg.K, m.14 )
aa)Başvuru Kabule Şayanlık/Temyiz Şartları Ön İncelemesinin Yapılması (Yarg.K, m.40)
ab)Temyiz Şartlarının Mevcut Görülmesi Halinde Temyiz Talebinin İncelenmesi
aba)Temyiz İncelemesinin Kural Olarak Dosya Üzerinden Yürütülmesi
abb)Kanunen Muayyen Hallerde Talep Üzerine Murafaalı Temyiz İncelemesi
abca)Tüzel Kişiliğin Feshine veya Genel Kurul Kararlarının İptali
abcb)Evlenmenin Butlanı veya İptali ya da Boşanma ve Ayrılık
abcc)Velayet- Soybağı-Kısıtlama Hakkındaki Usuli Talepler
abcç)Tutar veya Değeri Kanuni Sınırı Aşan Malvarlığı Davaları
abc)Yargıtay’ın Re’sen Murafaalı İncelemeye Karar Verebilmesi
b-Kabule Şayan Bulunmaması Halinde Başvurunun Reddine Karar Verilmesi
D)Esas Hakkında Verilebilecek Kararlar (HMK, m.370, 373/1,2)

a-Temyiz Bozma Sebeplerinin Varit Görülmesi Halinde Bozma Kararı (HMK, m.373)
aa)Temyiz Talebi Esastan Red İçerikli Bir BAM Kararına İlişkin ise Karar Örneği Kararı
Bozulan BAM’a Bildirilip Dosya İlkderece Mahkemesi veya Paralel Mahkemeye
Gönderilir
ab)Temyiz Talebi BAM ‘ın Düzelterek veya Yeniden Esastan Verdiği Bir Karara
İlişkinse Dosya Kararı Bozulan BAM veya Paralel BAM’ne Gönderilir
ac)Bozmaya Uyulursa Bozma Doğrultusunda İncelemeyle Yeniden Karar Verilir
aca)İlkderece Mahkemesi Bozma Doğrultusunda Karar Verirse Bu Karar Temyiz
Edilebilir
acb)Davanın esastan Reddine Yönelik Bir Bozmaya Uymayla Verilen Karar Yeniden
Bozulursa Temyiz İncelemesi Yarg HGK Tarafından Yapılır
aç)Bozmaya Uyulmayıp Kararda Israr Edilirse Kural Olarak Yarg HGK Temyiz Talebini
Kesin Olarak Karara Bağlar
b-Yeniden Yargılama Yapılmasını Gerektirmeyen Surette Nisbi Esasa Aykırılıktan
Bozma Sebebi Mevcudiyeti Halinde Kaideten Düzelterek Onama Kararı (HMK, m.370/2)
c-Temyiz Bozma Sebeplerinin Varit Görülmemesi Halinde Onama Kararı
ç-Bozma ve Onama Kararlarının Taraflara Resen Tebliğe Çıkarılması
1.3)Kanun Yararına Temyiz (HMK, m.363)
A)Kanun Yararına Temyiz Kavramı

a-Kavramın Bazı Yargısal Kararlara Karşı Adalet Bakanlığı veya Yarg.C.Başsavcılığı
Tarafından Kamu Yararına Olarak Temyiz Kanunyoluna Başvurulmasını İfade Etmesi
B)Kanun Yararına Temyize Tabi Yargısal Prosedürler
a-Verildiğinde Kesin Olan veya Kanunyolundan Geçmeden Kesinleşmiş Olan İlkderece

Mahkemesi Kararları
b-BAM’ın İlkderece Mahkemesi Sıfatıyla Verildiğinde Kesin Olan ya da Kanunyolundan
Geçmeden Kesinleşmiş Olan İstinaf Kararları
5
C)Kanun Yararına Temyiz İncelemesi

a- Kanun Yararına Temyiz İncelemesini Görevli Yargıtay Daire veya Kurulunun Yapması
b-Kanun Yararına Temyizin Hukuki Meseleye Sâri Olması
c--Başvuru Üzerine Verilebilecek Bozma Kararının Etkisiz Hüküm Teşkil Etmesi
1.4)Yargılamanın İadesi (HMK, m.374-381)
A)Yargılamanın İadesi Kavramı

a-Kavramın İlkDerece Mahkemesinin Bazı Kararlarına
Karşı Olağanüstü Kanunyolu Başvurusunu İfade Etmesi
b-Çekişmeli Yargılamadan Sadır ve Bilahare Anlaşılan Bir Ağır Hukuka Aykırılıkla Malul
Kesin Hüküm Etkili Kararlar Hakkında Hüküm Mahkemesi Nezdinde Yargılamanın
Yenilenmesinin İstenebilmesi
B)Yargılamanın İadesi yoluna Başvuru Şartları

a-Hukuki Menfaat Mevcudiyeti
b-Başvuru Konusu Kararın Şeklen Kesin veya Kesinleşmiş Olması
c-Kanunen Muayyen Süre içinde Başvurulmuş Olması (Kaideten 3 ay ve Herhalde 10 Yıl)
ç)Başvurunun Kanunen Muayyen Usulüne Göre Yapılmış ve İlgili Karar ve Başvuru
Sebebinin Gösterilmiş Olması
C)Başvurma Sebepleri
a-Mahkemenin Bağımsızlık ve Tarafsızlık Kurallarına Aykırı Teşekkül Etmiş Olduğunun
Anlaşılması
b-Yargılamanın Kanuni ve İradi Temsilci Olmayan Kişilerin Tarafları Temsiliyle Cereyan
Etmiş Olduğunun Anlaşılması
c-Karara Esas Alınan Bir Senedin Sahteliğinin Bir Hükümle veya Mahkemeiçi ya da
Mahkemedışı İkrarla Sabit Olması veya Aleyhine Hüküm Verilen Tarafın Kusursuz Olarak
Elde Edemediği Bir Belgesel Delilin Karardan Sonra Ortaya Çıkmış Olması
ç-Yargılamada Hükmü Etkileyen Belge ve Beyan Delillerin Doğru Olmadığının veya
Lehine Karar Verilen Tarafın Mahkemeyi Sonuca Etkili Bir Hileyle Yanıltmış Olduğunun
Kural Olarak Bir Ceza Mahkumiyetine Bağlanmış Surette Sabit Olması
d-Kesin Hüküm Etkileri Hilafına Bir Karar Verilmiş Olduğunun Anlaşılması
(İlam Zamanaşımı Süresi İçinde Müracaat)
e-Kararın İHAS ve Ek Protokoller Normlarının İhlali Suretiyle Verildiğinin AHİM
Kararıyla Sabit Olması
Ç)Başvurma Şartlarının İncelenmesi

a-Öncelikle Başvurunun Kabule Şayanlık/Yargılamanın İadesi Şartlarının İncelenmesi ve
Tahakkuk Etmemiş Olduğunun Kabul Edilmesi Halinde Başvurunun Reddi
6
b-Başvurunun Kabulü Halinde Davanın Yeniden Görülmesi için Mahkemenin Teminat

İsteyebilmesi
c-Başvurunun İcrayı Etkilememesi ve Teminat Mukabili İcranın Ertelenebilmesi
D)Esasın İncelenmesi ve Verilebilecek Kararlar

a-Karara Bağlanmış Olan Davanın Davacısının Muvafakati Olmaksızın Görülmüş
Olduğunun Anlaşılması Halinde Hükmün İptali
b-Kesin Hükmün Önleyici Etkisi Hilafına Yargılamayla Aksi Yönde Karar Verilmiş
Olduğunun Anlaşılması Halinde Sonraki Hükmün İptali
c-Diğer Hallerde Yeniden Yapılan Yargılama Neticesinde Önceki Hükmün Onaylanması
veya Kısmen ya da Tamamen Tadili
1.5)İtiraz (HMK’da ve bazı Özel Kanunlarda Münferiden Düzenlenmiştir )
A)İtiraz Kavramı
a-Kavramın Olağan Kanunyolu Kapalı Olan Nihai Kararlara Karşı Başvuru Yolunu İfade
Etmesi
b-Olağan Kanunyolu Kapalı Olan Bir Karara Karşı Hüküm Mahkemesi veya Refik Mahkeme
Nezdinde Maddi-Hukuki Mesele Yönlerinden İtiraz OLunabilmesi
B)İtiraza Tabi Yargısal Kararlar

a-Çekişmeli Yargılamadan Sadır Bazı Kararlar (TMK, m.169; TKHK, m.70/3-5)
aa)Kanunyolu Kapalı Olan Bazı Geçici Önlem (Ara)Kararları
ab)Tüketici Hakem Heyeti Kararları
b-Çekişmesiz Yargılamadan Sadır Bazı Kararlar (HMK, m.382/2-b.17-19)
ba)Mahkeme Vasıtalı Adli Yardım Prosedüründe Verilen Kararlar (HMK, m.337/2)
bb)Vesayet Makamı’nın Kararlarına Karşı Denetim Makamı Nezdinde İtiraz Olunması
(TMK, m.435,461/II)
bc)6284 Sy. AKK m.5 Hükmüne Göre Aile Hakimi Tarafından Verilen Kararlara
Mahkeme ve Refik Mahkeme Nezdinde İtiraz Edilebilmesi (AKK, m.9)
bç)5395 Sy. ÇKK m.5-9 Hükümlerine Göre Çoçuk Hakimi tarafından Verilen Kararlara
Karşı CMK’ya Göre En Yakın Çoçuk Mahkemesine İtiraz Edilebilmesi (ÇKK, m.14)
7

Medeni Usul (Doç. Dr. Cengiz Materyal)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Medeni Usul (Doç. Dr. Cengiz Materyal)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Medeni Usûl Hukuku Ders Notu Malzemesi (2020-2021 / 1.

MEDENİ USÛL HUKUKUNUN KONUSU- KAPSAMI ve KAYNAKLARI

I-MEDENİ USÛL (LER)

1-Medeni Usûllerin Mahiyeti

A)Medeni Usûl Kavramı

BUÜ-HF Medeni Usûl Hukuku Anabilimdalı ( Doç. Dr. C. T. ÇELİKOĞLU)

ç-Medeni Usûllerin Özel Amacı

B)Medeni Usûl Hukuku Kavramı

2-Medeni Usûl Kurallarının Düzenleme Alanı

BUÜ-HF Medeni Usûl Hukuku Anabilimdalı ( Doç. Dr. C. T. ÇELİKOĞLU)

B)Medeni Usûl Süreçlerin İşleyişinin Tanzimi

C)Medeni Usûl Süreçlerinde Başvurulabilecek Hukukiçare-Kanunyolu Araçlarının Tanzimi

3-Medeni Usûl Kurallarının Uygulanışı

A)Usûl Kurallarının Yer ve Kişi İtibarıyla Yürürlüğü

B)Usûl Kurallarına İlişkin Değişikliklerin Zaman İtibarıyla Yürürlüğü

C)Usûl Kurallarının İçerik İtibarıyla Yürürlüğü

BUÜ-HF Medeni Usûl Hukuku Anabilimdalı ( Doç. Dr. C. T. ÇELİKOĞLU)

c-Usûl Kurallarında Yorum Yöntemlerine Başvurulması ile Kıyasen ve İhdasen İkmalin

II-MEDENİ USÛL HUKUKUNUN KURAL KAYNAKLARI

1-Temel ve Başlıca Pozitif Hukuk Normları

BUÜ-HF Medeni Usûl Hukuku Anabilimdalı ( Doç. Dr. C. T. ÇELİKOĞLU)

ab)Yargıdışı Medeni Usûl Süreçlerine İlişkin Temel ve Başlıca Kanun Hükümleri

BUÜ-HF Medeni Usûl Hukuku Anabilimdalı ( Doç. Dr. C. T. ÇELİKOĞLU)

2-Yargısal ve Bilimsel İçtihadlar ile Mehaz Mahiyyetindeki Kod ve Kanunlar

A)Yargıtay Dahili İşbölümü Kararları ile İBK ve Emsal İçtihatları

B)Medeni Usûl Hukuku Doktrini / Bilimsel İçtihatlar

BUÜ-HF Medeni Usûl Hukuku Anabilimdalı ( Doç. Dr. C. T. ÇELİKOĞLU)

YARGILAMA TÜR ve YÖNTEMLERİ

B)Yargılamanın Hukuki Niteliği

2-Yargı Mercii ve Yargısal Faaliyet Kriterleri

A)Yargı Mercii Terimi

b-Yargı Merciinin Belirleyici Özellik ve Nitelikleri

B)Yargısal Faaliyet Kriterleri Yargı Mercii Türleri

bb)Maddi Ölçüte Göre

1-Çekişmeli Yargılama (HMK, m.118-186, 389-406; İİK, m.18/III,68-69,71,169-170-b, 257-266,269-b)

A)Karakteristik Özellikleri (Kümülativ)

B)Çekişmeli Yargılamaya İlişkin Hukuki Koruma Araçları

2-Çekişmesiz Yargılama (HMK, m.382-389)

B)Çekişmesiz Yargılamaya İlişkin Hukuki Koruma Aracı Formları

a-Kati Çekişmesiz Hukuki Koruma Prosedürü

C)Çekişmesiz Yargılamanın Usûl ve Esasları

a-Görev -Yetki ve Yargılama Yöntemi

b-Prosedürün Başlatılması-Yürütülmesi ve Malzeme Toplanmasına İlişkin İlkeler

III-YARGILAMA YÜRÜTME / YARGISAL KARAR VERME YÖNTEMLERİ

1-Yargılama Yönteminin (YargılamaUsûlü) Mahiyeti

A)Yargılama Yöntemi Terimi

B)Yargılama Yöntemi Belirleme Modelleri

2-Hukuk Sistemimizde Yargılama Yöntemleri

A)Genel Yargılama Yöntemleri (HMK, Kısım 3 [Başlık], m.360, 385)

a-Yazılı YargılamaUsûlü (Olağan Yöntem)

aab)Ayrı Öninceleme Kesiti Mevcudiyeti

b-Basit YargılamaUsûlü (Seri –Ucuz- Kolay Yöntem)

B)Özel Yargılama Yöntemleri

I-YARGI KOLLARI ve YARGIYOLU İLİŞKİLERİ

A)Yargı İşlevinin Etkin-Verimli Getirilebilmesi Saikiyle Yargı Erkinin Kollara Ayrılışı

a-Genel Yargı Kolları

a-Adli Yargı Kolu Bölümleri

2-Yargı Kolu Uygunsuzlukları

A)Yargı Kolları Arasındaki İçsel-Dışsal İlişkiler

B)Yargı Kolunun Uygunsuzluğu İzale Araçları

II-YARGIYOLU İLİŞKİSİ ve İHLALİ HÜKÜMLERİ

1-Yargıyolu Uyuşmazlığı Çözüm Prosedürleri

a-Yargıyolu Uyuşmazlığı Terimi

b-Yargıyolu Uyuşmazlık Alanları