KANUNLARIN UYGULANMASI -Nitelik itibariyle aksi kararlaştırılmayan- emredici (zayıf olanı

koruma/kişiliği koruma/ kamu düzenini koruma/genel ahlaka ilişkin

A) Kanunda uygulanacak hüküm bulunması
hükümler)
1)Kanunda hükmün düz ve zıt anlam itibariyle kapsamı
Aksi kararlaştırılabilen- yedek  tamamlayıcı ve
2)Kanun hükümlerinin yorumlanması yorumlayıcı

 Yorum çeşitleri  1) yargı yorumu 2) yasama yorumu 3)bilimsel Tamamlayıcı – bk207 aynı anda ifa Yorumlayıcı- Bk91
yorum ayın başı gibi.
 Yorum metotları (tefsir)  1) söze göre yorum(lafzi) 2)amaca B) Bulunan Hükmün Uygulanış Tarzı ve Hâkimin Takdir Yetkisini Kullanması
göre yorum(gai)
 Sübjektif tarih yorum metodu/objektif tarih / zamana göre - Hüküm içi boşluk—
objektif/ serbest yorum metodu
Hakimin takdir yetkisini kullanması: -- mk m4’te açıkça belirtilmiş—hukuka ve
 DİKKATE ALINACAK UNSURLAR: -lafzı ile ruhu çatışmamalı, eğer
hakkaniyete göre karar vermeli, gerekçesini göstermeli,
çatışıyorsa  kanun boşluğu
Hakimin takdir yetkisini kullanacağı hallerde kanunda bir hüküm vardır fakat
-Açıklayıcı yorum/ değiştirici yorum/ genişletici
hükmün içinde boşluk bulunmaktadır (hüküm içi boşluk)
yorum/ daraltıcı yorum
Hakimin hukuk yaratmasını gerektiren hallerde ise – esasen kanunda
-1) kanunun sistemi
uygulanabilir hiçbir hüküm bulunmamaktadır. (kanun boşluğu)
-2) kanunun hazırlık çalışmaları

-3) hükmün amacı

-4) yorumun yapıldığı zamandaki koşullar ve

C) KANUNDA UYGULANABİLİR HÜKÜM BULUNMAMASI: KANUN BOŞLUĞU
ihtiyaçlar
Kanun boşluğu olması için düz ve zıt anlamıyla uygulanamaz olması gerek.
3) Bulunan hükmün uygulanabilir olması
BİLİNÇLI SUSMA: kanun meseleyi olumsuz şekilde çözmüştür. Zıt anlamı ile
-Yeri itibariyle
uygulanması söz konusu olacaktır. HAKİMİN BOŞLUK DOLDURMA FAALİYETİ
-Zamanı itibariyle  kazanılmış haklar(müktesep) / beklenen DEĞİL!
haklar(muntazar)
**Kanun boşluklarının çeşitleri:
Kanunların çatışması  özel geneli, yeni eskiyi
a) -Bilinçli boşluk
kovar.
-bilinçsiz boşluk: 1)ihmalden doğan boşluk 2) fiili boşluklar(elektronik
imza örnektir) 3)yorum boşluğu
 b) -Açık boşluk: lafzı ve içeriği bakımından uygulanabilir hüküm yok—
cenaze masrafları
-Örtülü boşluk: lafzı ile ruhu bağdaşmıyor, başka hükümle çatışıyor,
dürüstlük kuralıyla bağdaşmıyorsa örtülü kanun boşluğu
c) gerçek – gerçek olmayan boşluk: kanunda bir hukuki meseleye hiçbir cevap
bulunamıyorsa gerçek boşluk, tatmin edici bir cevap bulunamıyorsa gerçek
olmayan boşluk vardır. (gerçek olmayan boşluk aslında bir kanun boşluğu değildir,
aslında kanunun sakatlığını ve yetersizliğini ifade etmektedir.)
3-) ÖRF VE ADET HUKUKU: 1.sürekli uygulama 2. Doğan geleneğe uymanın
zorunlu olduğu kanısının yerleşmesi.
4-) HAKİM TARAFINDAN YARATILAN HUKUK
İki şart zorunlu:
1) Hakimin çözmek zorunda olduğu meselede uygulanabilir bir kanun
hükmü bulunmamalıdır.
2) Örf ve adet hukukunda da söz konusu boşluğu dolduracak bir kural
bulunmamalıdır.
HAKİMİN HUKUK YARATIRKEN UYGULAYACAĞI YÖNTEM:
- Kanun koyucu gibi hareket etmek
- Genel ve soyut bir kural koymak
- Tarafların menfaatini tespit edecek, adalet duygusu içinde tartarak hayat
ihtiyaçlarını karşılamaya elverişli ve aynı zamanda mevcut hukuk
düzeniyle ve hukuk güveniyle bağdaşan bir kural bulmak
HAKİMİN HUKUK YARATIRKEN YARARLANACAĞI İMKANLAR
1-) Öncelik(evleviyet) veya kıyas(örnekseme) yolu ile kanun hükmünden
yararlanmak.
2-) kanunun ruhundan yararlanabilir.
3-) doktrinden ve mahkeme içtihatlarından
4-)hukuk tarihinden ve karşılaştırmalı hukuktan
**Hakimin koyduğu kuralın isabetli olup olmadığını BÖLGE ASLİYE MAHKEMESİ VE
YARGITAY tarafından kontrol edilebilir.
**Hakimin yarattığı hukuk kuralı bir “kanun hükmü” niteliğinde DEĞİLDİR!
Koyduğu kural ne o hakimi ne de diğer mahkemeleri bağlar. ANCAK İÇTİHADI
BİRLEŞTİRME KARARLARI benzer hukuki konularda bütün mahkemeleri bağlar.
3.BÖLÜM --- HAKLAR
Hak, hukuken korunan ve sahibine bu korumadan yararlanma yetkisi tanınan
menfaattir.
HAK KAVRAMINI AÇIKLAYAN GÖRÜŞLER-irade teorisi/menfaat teorisi
HAKLARIN ÇEŞİTLERİ
1.Para ile ölçülebilen değeri bulunup bulunmaması açısından : Malvarlığı hakları –
Kişi varlığı hakları
A)Malvarlığı hakları: bir kişinin para ile ölçülebilen bir değer taşıyan hak ve
borçlarının tümüne “malvarlığı” denir. Haklar malvarlığının aktif kısmını, borçlar
ise pasif kısmını teşkil eder.
Malvarlığı hakları  alacak hakları, ayni haklar, maddi değeri olan yenilik doğuran
haklar, fikri haklar
1-)ALACAK HAKLARI: Alacaklıya borçludan bir şey vermesini, yapmasını veya
yapmamasını isteme yetkisi sağlayan haklara “alacak hakları” denir.
Alacak hakları çok çeşitli sebeplerden doğar  Sözleşmeler, haksız fiil, sebepsiz
zenginleşme, vekaletsiz iş görme…
Alacak haklarının özelliği sadece alacaklı ile borçlu arasında bir hukuki bağa
dayanmasıdır. (borç ilişkisi). Alacak haklarından tek taraflı olarak feragat
edilemez. (yalnızca borçlu ibrayı kabul ederse ibra yoluyla olur)
**feragat ayni haklar ve yenilik doğuran haklar için söz konusu olabilir. Tek taraflı
bir hukuki işlemdir.
2)AYNİ HAKLAR: bir kimseye bir mal üzerinde doğrudan doğruya hakimiyet
sağlayan ve herkese karşı ileri sürülebilen haklar. Mallar(eşya)üzerinde haklardır.
Ayni haklar alacak haklarından farklı olarak sınırlı sayıdadır(numerus clausus).
Kanunda öngörülen model dışında bir ayni hak tipi yaratılamaz.
a)Mülkiyet hakkı: Sahibine en geniş yetkiyi sağlar; hakkın konusu olan şeyi
kullanma, semerelerinden yararlanma ve tüketme.  taşınır mülkiyeti ve
taşınmaz mülkiyeti olarak ayrılır. Tek şahıs mülkiyeti ve birlikte mülkiyet tarzında
da ayrıma tabi tutulur. Birlikte mülkiyet ise kendi içinde paylı mülkiyet(paylar
biçiminde her paydaş kendi payı üzerinde serbestçe tasarrufta bulunabilir) ve
elbirliği mülkiyeti(mala yönelik tüm hukuki tasarrfular ancak ortakların oybirliğiyle
gerçekleştirilebilir) olarak ayrılır.
b)Sınırlı ayni hak: bir ayni hakkın eşya üzerinde sağladığı yetki sınırlı ise sınırlı ayni
hak söz konusu olur. Sahibine mülkiyette bulunan yetkilerden birini veya ikisini
sağlar.
- irtifak hakları: Malı kullanma ve ondan yararlanma yetkisi sağlar. Hak sahibinin
haktan yararlanması aktif şekilde olursa “olumlu irtifak hakkı(geçit hakkı)”,
malikin yetkilerini kullanmasını engelleme şeklinde olursa “olumsuz irtifak
hakkı(manzara kapatmama irtifakı)” söz konusu olur.
İrtifak hakları:
-intifa hakkı(bir malı kullanma ve semerelerinden yararlanma hakkı, mülkiyetten
farklı olarak tüketme yetkisi vermez ve kullanma ve semerelerinden yararlanma
mülkiyete göre daha sınırlıdır.)
-oturma hakkı(sükna hakkı): sahibine sağladığı yetki, alalade bir nisbi hakka sahip
olan kiracının kira sözleşmesi ile elde ettiği taşınmazda oturma hakkından çok
daha farklı ve güçlüdür.
-üst hakkı/ -kaynak hakkı / - geçit irtifakı gibi çoğaltılabilir.
** intifa hakkı ve oturma hakkı ancak belirli bir şahıs lehine kurulabilir. Bu haklar
başkasına devredilemeyeceği gibi hak sahibinin ölümü ile sona erer, mirasçılarına
geçmezler. (şahsi irtifaklar da denilmektedir.)
**üst hakkı, kaynak hakkı vs ise belirli bir kişi lehine kurulabileceği gibi bir başka
taşınmaz lehine yani o taşınmaza kim malik olursa onun yararlanması şartıyla da
tesis edilebilir. (arzi irtifak denir buna)
2)REHİN HAKLARI: alacak hakkı sona erince rehin hakkı da sona erer. Alacak bir
başkasına devredilirse rehin hakkı da kendiliğinden yeni alacaklıya geçer. (rehin
hakları fer’i hak(alacağa bağlı hak) olduğundan) taşınır rehni ve taşınmaz rehni
olarak ayrılır.
Taşınmaz rehni; ipotek, ipotekli borç senedi ve irad senedi olarak tesis edilebilir.
3)TAŞINMAZ YÜKÜ: Borcu doğuran taşınmazla teminat altına alınmış bir eşyaya
bağlı borçtur. Teminat sağlamaya yönelik bir ayni haktır.
b)Eşya üzerinde doğrudan hakimiyet
Ayni haklar, hak sahibine hakkın konusunu teşkil eden eşya üzerinde doğrudan
doğruya hakimiyet sağlar. Hiç kimsenin araya girmesine, rıza göstermesine ihtiyaç
yoktur.
Mülkiyet, irtifak, rehin haklarında, taşınmaz yükünde açıkça görülür.
Taşınır mallarda --- zilyetlik
Taşınmaz mallarda --- tescil (tapu sicilinde yapılır)
!!! Alacak hakkı – edimi yerine getirme yükümlülüğü sadece borçluya ait. Bu
sebeple üçüncü kişileri ilgilendirmez ve nisbî bir haktır.
!!! Ayni hak – eşya üzerinde doğrudan doğruya hakimiyet sağlar. Bu sebeple hak
sahibi herkesten bunun ihlal edilmemesini isteyebilir. Bu sebeple mutlak haktır.
Her ayni hak aynı zamanda bir mutlak haktır; ama her mutlak hak, ayni hak Kişi varlığı hakları kural olarak başkasına devredilemediği gibi, mirasçıya da
değildir. (Örneğin, malik olduğun tablo üzerinde ayni hak sahibi olduğun için geçmez.
mutlak hak. Ancak kişilik hakkın mutlak hak olmasına rağmen eşya üzerinde bir
hakimiyet söz konusu olmadığı için ayni hak değil.)
II. İLERİ SÜRÜLEBİLECEĞİ ÇEVRE AÇISINDAN: MUTLAK HAKLAR – NISBİ HAKLAR
c)Herkese karşı ileri sürülebilirlik
Mutlak haklar: herkese karşı ileri sürülebilen, herkes tarafından ihlal edilebilen
**ayni hakların eşya üzerinde doğrudan doğruya hakimiyet sağlamasının temel
haklar. Eşya üzerindeki mutlak haklar, ayni hak görünümünde ortaya çıkarlar.
sonucu, herkesin bu hakimiyeti sağlayan hakka uymak, o hakkı ihlalden kaçınmak
Kişilik hakkı, velayet hakkı, manevi yönüyle fikri haklar da mutlak haklardandır.
zorunda olmasıdır. (MUTLAK HAK)
Nisbı Haklar: belirli kişilere karşı ileri sürülebilen haklar. Alacak hakları, yenilik
**İSTİHKAK DAVASI: malikin haksız olarak malını elinde tutan kimseden bunu geri
doğuran haklar, nisbı aile hakları…
almasını sağlar.
-Alalede nisbı haklar: ancak belirli kişilere karşı ileri sürülebilen daha geniş bir
**Elatmanın önlenmesi davası: mülkiyete yönelik devam eden tecavüzün
kitleye karşı kullanılma imkanı olmayan sıradan nisbı haklar.
engellenmesini sağlar.
-Etkisi güçlendirilmiş nisbı haklar: tapu siciline “şerh” adı verilen bir kayıt
yaptırılması imkanı tanıyan nisbı haklardır. Örneğin, sözleşmeden doğan önalım,
3-)MADDİ DEĞERİ OLAN YENİLİK DOĞURAN HAKLAR alım, geri alım ve diğer pek çok hak sayılabilir.

Hak sahibine tek taraflı irade beyanında bulunarak, yeni bir hukuki ilişki kurmak, *Şerh, sadece şerh verilen nisbi hakkın sonraki maliklerine ve o taşınmaz üzerinde
mevcut bir hukuki ilişkiyi değiştirmek ya da sona erdirmek yetkisi verir. şerhten sonra hak kazanan diğer kişilere karşı ileri sürülmesi ve böylece nisbı hak
sahibinin bu kişilere karşı da korunmasını sağlar. ALIM HAKKI ŞERH VERİLİNCE BU
Alım hakkı--- yenilik doğuran bir haktır. Tek taraflı bir beyanla bir alım-satım ilişkisi
HAKKIN ETKİ ALANI GENİŞLEMEKTEDİR.FAKAT BU HAK AYNİ HAK NİTELİĞİ
kurulmasını sağlar. (MALVARLIĞI HAKKI)
KAZANMIŞ OLMAZ VE MUTLAK HAK ETKİSİNE SAHİP BULUNMAZ.
Boşanma davası açma hakkı--- yenilik doğuran haktır.(ŞAHIS VARLIĞI HAKKI—
*Şerh edilmiş bile olsa bu hak, sahibine o taşınmaz üzerinde doğrudan doğruya
malvarlığı hakları kategorisine ait değil)
hakimiyet sağlamaz ve herkese karşı ileri sürülemez.
4-)FİKRİ HAKLAR: kişilerin zeka, düşünce kullanarak yarattıkları fikir ürünleri
III. KULLANILMASININ ETKİSİ BAKIMINDAN: ALALEDE HAKLAR- YENİLİK DOĞURAN
üzerindeki haklarıdır. Kitaplar, tablolar, heykeller, bilgisayar programları,
HAKLAR
buluş(ihtira) ve keşifler, ticaret unvanları, markalar.
Ayni haklar, kişilik hakları: hak konusu üzerinde bir hakimiyet sağlar

Alacak haklar: bir şahıstan bir edimi talep yetkisi verir

B)KİŞİ VARLIĞI HAKLARI: bir kişinin hayatı, sağlığı, vücut tamlığı, şeref ve haysiyeti,
bilimsel ve mesleki kimliği, özgürlüğü, ismi, sırları, aile birliği içinde sahip olduğu
haklar, çocukları üzerindeki velayet hakkı bu gruba girer.
Yenilik doğuran haklar ise kullanılmakla yeni bir durumun ortaya çıkması
sonucunu doğurur. Ortaya çıkan yeni durum, yeni bir hukuki ilişkinin kurulması,
mevcut bir hukuki ilişkinin değiştirilmesi veya sona erdirilmesi şeklinde olabilir.
YENİLİK DOĞURAN HAKLARIN ÇEŞİTLERİ
a-)yöneldiği sonuç açısından;
-kurucu yenilik doğuran haklar ---bunlar hakkın kullanılmasıyla yeni bir hukuki
ilişkinin doğmasını sağlarlar.  alım(iştira), önalım(şuf’a) ve geri alım(vefa)
gösterilebilir.
Alım hakkı, hak sahibine tek taraflı bir beyanla bir taşınmazın alıcısı olabilme
yetkisi verir.
Önalım hakkı, bir taşınmazın bir üçüncü şahsa satılması halinde, önalım hakkı
sahibine tek taraflı girişimiyle, üçüncü kişiye nazaran öncelikli biçimde o
taşınmazın alıcısı olabilme yetkisi verir. (şarta bağlı alım hakkı)
b)Değiştirici yenilik doğuran haklar : önceden beri zaten mevcut olan bir hukuki
ilişkide değişiklik meydana getirir.  seçimlik borçlarda seçim hakkı (yarışmayı
kazanana ya buzdolabı ya televizyon verilecek)
c)bozucu yenilik doğuran haklar: mevcut bir hukuki ilişkinin sona ermesini sağlar.
 bir kimsenin vekilini azletme hakkı, hizmet sözleşmesini haklı sebeple
feshetme hakkı.
b-)Hakkın kullanılış tarzı bakımından:
- irade beyanı ile kullanılması yenilik doğuran işlem alım hakkı
- mahkemeye müracaat ile kullanılması yenilik doğuran dava  önalım
hakkı
YENİLİK DOĞURAN HAKLARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ:
1-) Yenilik doğuran hakların kullanılmasına ilişkin beyanın hüküm ifade etmesi
prensip itibariyle bir şarta bağlı tutulamaz. (istisnalar için bknz syf 170)
2-) Zamanaşımı söz konusu olmaz. Hak düşürücü süreye tabi olabilir.
3-) yenilik doğuran haklar usulüne uygun biçimde kullanılmakla sona ererler.
Hakkın kullanılması ile amaca ulaşılmış olur.
4-) yenilik doğuran hak kullanılıp sonuç meydana geldikten sonra bundan geri
dönülemez. (sözleşme serbestisi hariç)
IV. KULLANILMA YETKİSİ AÇISINDAN: ŞAHSEN KULLANILMASI ZORUNLU OLAN
VE OLMAYAN HAKLAR(münhasıran şahsa bağlı haklar)
Şahsen kullanılacak haklar; kişiliği koruyan davalar, adın korunmasına yönelik
davalar, nişanlanma ve nişanı bozma, boşanma davası açma--- bu hakların
kullanılmasına hak sahibi karar verir, gerekli işlemleri takip için bizzat yapmak
zorunda değil—avukata vekalet verebilir boşanma davası açma ve yürütmeyi.
Kararını alma konusunda temsilci tayin edemez. Ancak örneğin evlenme iradesini
beyan etme üzerine bir temsilciye yetki verilemez ve bir temsilci aracılığıyla
vasiyetname yapılamaz!!!. Burada hem kararı kendi yapmak hem de işlemi kendi
yapmak zorundadır.
**(velayet ve vasi altındakiler için de veli ve vasi şahsen kullanılacak haklar
üzerinde karar veremez. İstisnaen bırakılabilir. Ek olarak; bu kişilerin kendilerini
borç altına sokan hukuki işlemlerin geçerliliği temsilcinin rızasına bulunmasına
bağlıdır.)
V.BAĞIMSIZ OLUP OLMAMA AÇISINDAN : BAĞIMSIZ HAKLAR – BAĞLI HAKLAR
BAĞIMSIZ HAKLAR: hak sahibinin doğrudan doğruya sahip olduğu haklar.---kişilik
hakkı, mülkiyet hakkı, alacak hakkı, fikri hakkı.
Bağımsız hakların bir kısmı şahsıyla bütünleşmiştir ( şahsıyla kaimdir.) başkasına
devredilemez ve mirasçıya intikal etmez. Örn: intifa hakkı ve oturma hakkı şahısla
kaimdir. Kişilik hakkı da şahısla kaimdir.
BAĞLI HAKLAR:
a)eşyaya bağlı haklar  geçit hakkı, taşınmazın mülkiyeti, paydaşların önalım
hakkı. Bu hakların özelliği bağlı bulunduğu mülkiyetin hukuki kaderine tabi
olmalarıdır.
b)alacağa bağlı haklar rehin hakkı, bir para alacağına ait faiz isteme hakkı,
seçimlik borçlarda seçim hakkı. Fer’i haklar da denir. Bağlı oldukları alacağın
kaderine tabidirler. Alacak geçerli biçimde devredildiğinde feri hakları da ayrıca
bir işleme gerek olmaksızın alacakla birlikte kendiliğinden yeni alacaklıya geçer.
Alacak hakkı sona erince feri haklar da sona erer.
c)borç ilişkisine bağlı haklarkiralayanın fesih hakkı…
d)bir topluluğa mensup olmaya bağlı haklar derneklerde üyelerin hakları (oy
kullanma vs.)…
HAK SAHİBİ: menfaati korunan varlıktır. Bu varlıklara kişi(şahıs) denir. Gerçek veya
tüzel kişi olabilir.
!!! adi ortaklık ve miras ortaklığı TÜZEL KİŞİLİĞİ BULUNMAYAN kişi topluluklarıdır.
HAKLARIN KAZANILMASI VE KAYBEDİLMESİ
*Hakkın kazanılması: bir şahsın bir hakkın sahibi durumuna geçmesi(iktisabı)
*Hakkın kaybedilmesi: hak sahibinin o hakkın sahibi durumundan çıkması
**HAKLARIN KAZANILMASI YA DA KAYBEDİLMESİ; bir hukuki olay, bir hukuki fiil
veya bir hukuki işlem sonucu meydana gelir.
Hukuki Olay : Hukukun kendisine sonuç bağladığı olaylar.--> insanın doğması(yeni
bir kişiliğin ortaya çıkması) ve ölmesi(kişiliğin sona ermesi ve mirasının başkalarına
geçmesi), bir şahsın diğer bir şahsı yaralaması(mağdur için zararın tazminini
isteme, fail için yol açtığı zararı tazmin etme yükümlülüğü)
**Diğer olaylardan farklı olarak, insanın kendi iradesi ile vuku bulan davranışlara
“hukuki fiil” denir.
Hukuki fiil: kendilerine hukuki sonuç bağlanmış insan fiilleri hukuka uygun(hukuki
işlemler) veya hukuka aykırı(haksız fiil) olarak ortaya çıkabilir.
*Hukuki fiilerde kişi ya düşünce ve kanaatini(satın alınan malın ayıplı olduğunu
bildirme), ya duygusunu (zina eden eşini affettiğini açıklama) ya da arzusunu,
iradesini ( sözleşme yapma arzusunu açıklama) açıklar.
*İrade açıklaması belirli bir hukuki sonucusun doğması arzu edilerek yapılmışsa ve
hukuk düzeni o arzuya hukuki sonuç bağlamışsa ortada bir “hukuki işlem” var
demektir.
** şayet bir arzu açıklaması hukuki değil de fiili bir sonuca yöneldiği halde hukuk
düzeni o açıklamaya yine de hukuki bir sonuç bağlıyorsa “hukuki işlem benzeri fiil”
den söz edilir. (hukuki sonuç o kişinin iradesinden bağımsız olarak gerçekleşir.)
alacaklının borçluya bir ihtar göndererek alacağını talep etmesinin borçluyu
temerrüde düşürmesi. Yani temerrüt ihtarı bir hukuki işlem değil hukuki işlem
benzeri fiildir.
Maddi fiil—iradenin açıklanmasından değil de iradi olarak meydana getirilen bir
maddi değişikliğe hukuki sonuç bağlanmışsa.
***MADDİ FİİLERİN HER TÜRLÜ DELİLLE İSPATI MÜMKÜNKEN, HUKUKİ
İŞLEMLERİN VARLIĞI YASAL SINIRIN ÜZERİNDEKİLER İÇİN ANCAK SENETLE İSPAT
EDİLEBİLİR.
b)HUKUKİ İŞLEMLER
1-)Hukuki işlem türleri
a)Gerekli irade beyanı adedi açısından:
aa-) tek taraflı hukuki işlemler: vakıf kurma, vasiyetname yapma, yenilik doğuran
işlemler…
bb-) İki taraflı hukuki işlemler (sözleşmeler): arzu edilen hukuki sonucun meydana
gelmesi için iki tarafın karşılıklı olarak birbirine uygun irade beyanında
bulunmaları gereklidir. --- satım bir sözleşmedir.
cc-)Kararlar: yeter sayıda kişinin iradelerini aynı yönde açıklamaları ile oluşan
hukuki işlemlerdir. (genelde toplantı yeter sayısını sağlayan kişilerin yarıdan bir
fazlasının iradelerini aynı yönde açıklamaları yani oy çokluğu aranır.)---dernek,
şirket, paylı mülkiyet…
dd-) müşterek hukuki işlemler: bir irade beyanının, birden çok kişinin beyanlarının
birleşmesiyle meydana gelmesini ifade eder. – 3 arkadaşın ev kiralaması, dernek
kurma…
b)İrade beyanının yöneltilmesi açısından:
--yöneltilmesi gerekli irade beyanına dayanan işlemler: hukuki işlemlerin çoğu 
mesela sözleşmenin kurulması için yapılan teklifi o kişiye yöneltmek gerekir.
Yenilik doğuran hakların kullanılması da daima yöneltilmiş bir irade beyanı
gerektirir. Bazı beyanların belirli bir kişiye, bazı beyanların resmi bir makama
yöneltilmesi gerekir. SÖZLEŞMENİN FESHİ: kişiye yöneltilecek / MİRASIN REDDİ:
resmi makama yöneltilecek irade beyanı
--yöneltilmesi gerekmeyen irade beyanına dayanan işlemler : bir kimsenin el
yazısıyla vasiyetname yapıp kasasında saklaması. Tek taraflı bir hukuki işlem
olarak geçerli bir vasiyetname.
c) Etki doğurduğu alan bakımından:
--kişiliği ilgilendiren işlemler: nişanlanma, evlenme, evlat edinme, evlilik dışı
çocuğu tanıma
--malvarlığını ilgilendiren işlemler: bir taşınmazın mülkiyetinin devredilmesi veya
taşınmaz üzerindeki ipotek veya intifa hakkı gibi bir ayni hak kurulması…
d)Malvarlığına yaptıkları etki bakımından:
Malvarlığı azalan taraf için Borçlandırıcı işlemler ve Tasarruf işlemleri olarak ikiye
ayrılır.
Malvarlığında artış meydana gelen taraf için ise Kazandırıcı işlem adını taşır.
ÖR: mülkiyetin devri, devreden için tasarruf işlemi, devralan için kazandırıcı
işlemdir.
!! fakat mülkiyeti terk mülkiyeti sona erdiren bir işlemdir, herhangi bir kimse için
kazandırıcı bir işlem teşkil etmez. Terk edilen mal sahipsiz mal haline gelir.
**Bir borçlandırıcı işlem karşı taraf için bir kazandırıcı işlem anlamına gelir. Bir
taraf borç altına girerken diğer taraf alacak hakkı kazanmaktadır.
**Bağışlama: bağışlama vaadinde bulunan taraf için borçlandırıcı, kendisine
bağışlanma vaad edilen için kişi içinse kazandırıcı işlem niteliği taşır.
***SATIM SÖZLEŞMESİ: satıcı açısından, mülkiyeti nakil borcu altına girdiği için
borçlandırıcı, satış bedeli alacağını talep hakkı kazandırdığı için de kazandırıcı
işlemdir. Alıcı için de bunun tersi söz konusudur. *** İKİ TARAFA BORÇ YÜKLEYEN
SÖZLEŞMELER***
aa-) Borçlandırıcı işlemler: İşlemi yapan kimsenin malvarlığının pasifini çoğaltan
işlemler. Malvarlığının pasifine yeni bir borç ekleyerek malvarlığının toplam
değerinin azalmasına yol açarlar.--> sözleşmelerin büyük çoğunluğu..
bb-) Tasarruf işlemleri: tasarrufta bulunanın malvarlığındaki bir hakka doğrudan
doğruya etki yaparak, o hakkı başkasına devreden ya da sınırlayan, külfet
yükleyen, değiştiren veya sona erdiren hukuki işlemlerdir. HAKKI DEVREDEN:
mülkiyetin nakli ve alacağın temliki. SINIRLAYAN: bir taşınmaz üzerinde bir irtifak
hakkı kurulması mülkiyeti sınırlar DEĞİŞTİREN: bir borç ilişkisinde borçluya yeni bir
süre verilmesi. SONA ERDİREN: bir ayni haktan veya yenilik doğuran haktan
feragat, hakkı sona erdiren tasarruf işlemlerine örnektir.
**tasarruf işlemleri tasarrufta bulunan kimsenin malvarlığının aktifini azaltır.—
mülkiyetin devri bir tasarruf işlemidir.
*tasarruf işlemi genellikle bir borçlandırıcı işlemle yüklenilen borcun yerine
getirilmesi için yapılır ve “ifa” anlamı taşır. --- satım sözleşmesi borçlandırıcı
işlemdir. Satıcı bu sözleşmeden doğan borcunu satım konusu malın mülkiyetini
alıcıya devrederek ifa edecektir.
Tasarruf işleminin illi (sebebe bağlı) ise bunun yapılmasına temel teşkil eden
borçlandırıcı işlemin hükümsüz olması, tasarruf işleminin de hükümsüzlüğüne
sebep olur. --- taşınmaz mülkiyeti
Tasarruf işlemi mücerret (sebepten bağımsız,soyut) ise bu işlemin geçerliliği
geçerli bir borçlandırıcı işleme dayanmasına bağlı değildir. ---sebepsiz
zenginleşme teşkil edebilir ve sonradan iadesi gerekir.
cc) kazandırıcı işlemler: kazandırma, bir kimseye malvarlıksal olarak bir menfaat
sağlanmasıdır. Malvarlığının aktifinin artması(bir hak kazanma) tarzında
olabileceği gibi, malvarlığının pasifinin azalması veya aktifinin azalmasına engel
olunması(bir borçtan kurtarma) tarzında da ortaya çıkabilir.
Kazandırma, bir tasarruf işlemi ile de bir alacak hakkı tanınması yoluyla da maddi
fiille de yapılabilir.
*kazandırıcı işlem kazandırmada bulunan kişi açısından bir tasarruf işlemi
(mülkiyetin devri, alacağın temliki, irtifak hakkı kurulması, ibra yoluyla borçlunun
borcundan kurtulması) veya bir borçlandırıcı işlem niteliği taşır.
İvazlı kazandırma: karşı tarafa sağladığı malvarlığı menfaati karşılığında kişinin bir
edim elde etmesi (satım sözleşmesi, 1000 tl borçlanan alıcı satıcıya 1000 tl alacak
hakkı kazandırır)
İvazsız kazandırma: böyle bir edimin söz konusu olmaması. (vasiyetname ile
malını vasiyet eden kimse)
Kazandırıcı işlemler belirli bir amaçla yapılır. 1)ifa sebebi(amaç mevcut bir borcun
yerine getirilmesi) 2)alacak sebebi(karşılık olarak bir alacak hakkı elde etmek-
iktisap sebebi) 3) bağışlama sebebi(tamamen karşılıksız yapılan)
e)Hüküm ifade edeceği an bakımından:
-hayatta hüküm ifade eden(sağlar arası)
-ölüme bağlı tasarruflar --- tek taraflı vasiyatname gibi miras sözleşmesi gibi
HUKUKİ İŞLEMLERİN UNSURLARI
Hukuki işlem, hukuki bir sonuç doğurmak üzere yapılan irade beyanı olduğuna
göre her hukuki işlemin temel unsurunu irade beyanı teşkil eder. Bazı hukuki
işlemlerin varlığı için başka unsurların da irade beyanı ile birlikte bulunması
gerekir. --- bunlara hukuki işlemin “kurucu unsurları” diyoruz.
*Ve hukuki işlemin arzu edilen hukuki sonucu meydana getirmesi bazı geçerlilik
şartlarının bulunmasına da bağlıdır ----- “geçerlilik şartları”
*Ve hukuki işlemin arzu edilen hukuki sonucu meydana getirmesi bazen, birtakım
unsurlarla tamamlanmasına bağlı olabilir. Bunlara da hukuki işlemin “tamamlayıcı
unsurlar” deriz.
a)HUKUKİ İŞLEMİN KURUCU UNSURLARI
Hukuki işlemin temel unsuru  irade beyanı
Tek taraflı hukuki işlemde bir kişinin irade beyanı yeterli, sözleşme ve kararlarda
birden çok kişinin irade beyanının varlığı zorunlu.
Bazen irade beyanının yapılmış olması yeterliyken bazen belirli bir kişiye veya
makama da yöneltilmesi gerekir.
Örn: Evlenme --- irade beyanının evlendirme memuru huzurunda yapılması
gerekir.
İRADE BEYANI: hukuki bir sonuca yönelmiş arzunun açıklanmasına irade beyanı
denir. İrade beyanı şu unsurlardan meydana gelir:
1. işlem iradesi: beyan sahibinin belirli bir hukuki sonuca yönelik arzusunu
ifade eder.
2. Fiil iradesi: beyan sahibinin, iradesini ortaya koyan hareketi yapma
isteğini ifade eder.
3. Açıklama iradesi: beyan sahibinin, yaptığı hareketle arzusunu dışa
yansıtma, özellikle muhataba bildirme iradesini ifade eder.
İrade beyanı geçerli olmak için (söz, yazı, davranış) unsurlarını içermelidir.
**güven prensibi istisnası için bknz syf 197-198
İrade beyanının çeşitleri:
 a) Açık ve örtülü irade beyanları – irade beyanı sayılan davranışlar
Açık irade beyanı araçlarından doğrudan doğruya anlaşılabilir. Sözle,
yazıyla veya bir işaretle yapılabilir bu anlaşılabilirilik. Yeter ki beyanın
anlamını belirlemek için beyan dışı unsurlara başvurmaya ihtiyaç
duyulmasın.
Dolaylı biçimde anlaşılabiliyorsa ise örtülü(zımni) bir irade beyanı söz
konusudur.
** bir kimsenin belirli bir işleme yönelik beyan arzusu bulunmasa bile
sergilediği tutum sanki o yönde bir irade beyanı varmış gibi
değerlendiriliyorsa ve hukuken irade beyanı gibi sonuç doğuruyorsa
buna “iradeyi ortaya koyan davranış” ya da irade karinesi denir.
(örtülü ile farkı iradeyi ortaya koyan davranışta böyle bir arzunun hiç
bulunmaması)
İrade karinesi : aksi iddia ve ispat edilebilir.
İrade faraziyesi: aksi iddia ve ispat olunamaz.
b) Yöneltilmesi gereken ve gerekmeyen irade beyanları(vasiyetname)
** beyanda bulunanı korumak gerekiyorsa beyanın yöneltilmesini,
muhatabın korunması gerekiyorsa onun yapılan beyanı öğrenmesini, her
iki tarafın da menfaati dengedeyse muhataba ulaşmasını aramak
doğrudur.
c) Vasıtalı ve vasıtasız irade beyanları
Vasıtasız: telefonla, mektupla, sözle yapılan
Vasıtalı: haberci kullanmak, gazateye ilan vermek, tercüman yardımıyla
konuşmak.
b)HUKUKİ İŞLEMİN GEÇERLİLİĞİ İÇİN ARANAN ŞARTLAR
aa) her türlü hukuki işlem için aranan şartlar
1. hukuki işlemi yapan kişi ehliyetli olmalıdır.
Ehliyet için temel şart kişinin ayırt etme gücüne sahip olmasıdır. Ayırt
etme gücüne sahip olmayan biri kanuni temsilcisinin izniyle dahi işlem
yapamaz. Ayırt etme gücüne sahip olan kimse erginse ve kısıtlama altına
alınmış da değilse fiil ehliyetine tam olarak sahiptir. Ayırt etme gücüne
sahip olan kimse ergin olmaması ve kısıtlanmış olması halinde kendini
borç altına sokan işlemlerin hüküm ifade etmesi için kanuni temsilcinin
bu işleme önceden izin(muvafakat) veya işlemi sonradan uygun
görmesine(icazet=onay vermesine) bağlıdır. İzin alınmadan yapılan işlem
noksanlık ile sakattır, geçerliliği askıdadır. (kanuni temsilcinin rızası ayırt
etme gücüne sahip küçük ve kısıtlıların borç altına girdiği işlemler için
tamamlayıcı unsur)
2. Hukuki işlemin konusunun, emredici hukuk kurallarına, kamu
düzenine, genel ahlaka, kişilik haklarına aykırı veya imkansız olmaması
gerekir.
Eğer işlem bunlara aykırı ise baştan itibaren “kesin hükümsüz”
durumdadır, hiçbir hak ve borç doğurmaz.
3. Hukuki işlemi meydana getiren irade beyanları sağlıklı olmalıdır.
irade beyanında bulunan kişi hata(yanılma), hile(aldatma) veya
ikrah(korkutma) yüzünden sakatlanmış olmamalıdır. Aksi halde işlem
“iptal edilebilir” durumdadır.
4. İrade beyanları muvazaalı(danışıklı) olmamalıdır. – syf 210 mutlak
muvazaa/nispı muvazaa
bb)Bazı Hukuki İşlemler için Aranan Şartlar
1.Bazı hukuki işlemlerde, irade beyanının bir şekle uyularak yapılması
gerekir. (kanuni şekil – rızai=iradi şekil olabilir)
Hukuki işlemlerin geçerliliği için aranan başlıca şekil, yazılı şekildir.
Evlenmede ise özel bir sözlü şekil aranmıştır.
Vesayetname, kefil el yazısı şartı aranır.
Resmi senet düzenleme – noterler
Taşınmazlarda ayni haklarla ilgili resmi senet düzenleme—tapu sicil
memurları
2.Tasarruf işlemlerinde, tasarrufta bulunan kişi, tasarruf yetkisine sahip
olmalıdır.
3.illi(sebebe bağlı) tasarruf işlemlerinin geçerli olması, ortada buna
temel teşkil eden geçerli bir borçlanma işleminin bulunmasına bağlıdır.
 4.Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde gabin(aşırı yararlanma)
durumunun bulunmaması gerekir. (deneyimsizlik, işi hafife alma,
düşüncesizlik, zor durumda bulunmasını fırsat bilip sömürülen kişi iptal
isteyebilir)
c)Bazı Hukuki İşlemlerin Hüküm Doğurması İçin Gereken Tamamlayıcı Unsurlar
aa) Ehliyet eksikliğini giderici izin veya onay(temsilcinin izni ve olayı tamamlayıcı)
bb) Temsil yetkisi eksikliğinden kaynaklanan noksanlığı giderici onay
cc)Resmi makamın fiili(hakim tarafından tasdiki, vesayet ve denetim
makamlarının izni..)
dd) geciktirici şart, ---takdir alırsa hediye vaadi (bağışlama sözleşmesi), tayini
çıkarsa ev kiralaması(kira sözleşmesi ) veya bozucu şartlar vardır. ** bazı hukuki
işlemler ise nitelikleri gereği şarta bağlanamaz. –evlenme, tapu siciline tescil
talebi gibi.
ee) geciktirici vade – vadaye bağlı işlem – belirli vade/belirsiz vade.
HUKUKİ İŞLEMLERİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ
YOKLUK: bir hukuki işlemin kurucu unsurları eksik ise o hukuki işlem ve onun
hedeflediği ilişki hiç doğmamıştır. Bu hükümsüzlük haline “yokluk” denir. (irade
beyanı yoksa, ek kurucu unsur yoksa) Bir hukuki işlemin yokluğu her zaman
herkes tarafından ileri sürülebilir. İşlemin hükümsüz sayılması için herhangi bir
beyanda bulunulması veya dava açılması gerekli değildir, çünkü işlem zaten hiç
olmamıştır. Yokluk olgusunu hakim görevi gereği kendiliğinden (re’sen) nazara
almak zorundadır.
KESİN HÜKÜMSÜZLÜK (BUTLAN): *Kurucu unsurları tamam olmakla beraber,
geçerlilik şartlarından biri eksikse, o işlemle kurulan ilişki ya ölü ya da sakat doğar.
Hukuki ilişkinin ölü doğması demek hukuki işlemin “kesin olarak hükümsüzlüğü”
demektir. Buna “butlan” adı verilir. (kişilerin tam ehliyetsizliği, işlemin emredici
hukuk kurallarına aykırı olması, muvazaalı olması, geçerliliği için aranan şekle
uymaması, tasarruf yetkisinin bulunmaması) İlgili herkes tarafından her zaman
ileri sürülebilir. İşlem kendiliğinden hükümsüzdür. Hakim kimse ileri sürmese dahi
re’sen nazara almak zorundadır.
*Kesin hükümsüz işlem ilgili tarafın iradesi ile geçerli gelemez, yeniden yapılması
zorunludur.
*Tahvil(çevirme) için bknz syf 230-231 / kısmı kesin hükümsüzlük – syf 232 /
değiştirilmiş kısmi hükümsüzlük syf 233
geçersiz bir evlenme mahkemenin kesinleşmiş butlan kararına kadar geçerli bir
evlenmeye olan tüm hükümlerini doğurur. Sakatlığın düzeltilmesi imkanı da vardır
bazı hallerde.
İPTAL EDİLEBİLİRLİK : Hukuki ilişkinin sakat doğması ise “iptal edilebilirlik” ile
ilişkilendirilir. İptal hakkı niteliği itibariyle bozucu yenilik doğuran bir haktır. Bu
hakkın kullanılmasıyla işlem kesin hükümsüz hale gelir. İptal hakkı henüz
kullanılmamışla hakim hükümsüzlüğü re’sen nazara alamaz çünkü iptal
edilebilirlik durumu hala devam etmektedir ve işlemin geçerlilik kazanması
ihtimali mevcuttur( düzelebilir hükümsüzlük)
*iptal hakkı kural olarak karşı tarafa yöneltilen tek taraflı bir beyanla kullanılır,
dava açılması gerekmez. (bir yıllık süreyle tanınır, iptal hakkını kullanırsa baştan
itibaren kesin olarak hükümsüzleşir.)
* bir tarafın gabine maruz kalması halinde bozulabilir geçerlilik yatan bir durum
vardır ve iptal hakkı süresince iptal hakkı vardır. Şartın eksikliğine rağmen hukuki
işlem baştan itibaren hüküm doğurur ve iptal hakkı kullanılarak baştan beri
(geçmişe etkili biçimde) hükümsüzleşebilir.
NOKSANLIK: kurucu unsurları ve geçerlilik şartları tamam olmakla beraber,
hükümlerin doğması için gerekli tamamlayıcı unsurlar eksikse hukuki işlem hüküm
ifade etmez. Tamamlanmamış hukuki işlemin bu hükümsüzlük haline –
“noksanlık” diyebiliriz. Bu durumda işlem askıdadır.
NISBİ ETKİSİZLİK: Bazen hükümsüzlük, hukuki işlemin sonuçlarının bazı kimselere
karşı ileri sürülememesi tarzındadır. Buna nisbı etkisizlik veya nisbı hükümsüzlük
denir. (temliğin bildirilmemesi, müflisin iflas masasına giren malları üzerinde
hüküm ifade edememesi)