‫دانشگاه علوم پزشکی ایران‬

‫مرکز روانپزشکی ایران‬

‫کتابچه آموزش سالمت‬

‫مخصوص آموزش به بیمار‬

‫واحد آموزش به بیمار‬

‫بهار ‪59‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫شماره صفحه‬ ‫فهرست مطالب‬

‫‪3‬‬ ‫مهارتهای دهگانه زندگی‬

‫‪6‬‬ ‫راههای پیشگیری از بیماریهای روانی‬

‫‪11‬‬ ‫بهداشت فردی‬

‫‪36‬‬ ‫مدیریت استرس‬

‫‪33‬‬ ‫روشهای درمان اضطراب‬

‫‪66‬‬ ‫راههای پیشگیری از بیماریهای عفونی‬

‫‪63‬‬ ‫آشنایی با داروهای روانپزشکی‬

‫‪11‬‬ ‫پیامدهای مصرف بی رویه داروهای آرام بخش‬

‫‪11‬‬ ‫قرص اعصاب بخوریم یا نخوریم؟‬

‫‪13‬‬ ‫چرا باید داروی اعصاب بخورم ؟‬

‫‪63‬‬ ‫مهارتهای برقراری ارتباط‬

‫‪07‬‬ ‫چگونه اعتیاد را ترک کنیم؟‬

‫‪07‬‬ ‫راههای کنترل خشم‬

‫‪08‬‬ ‫راههای مدیریت عصبانیت‬

‫‪01‬‬ ‫رژیم غذایی مناسب چیست؟‬

‫‪00‬‬ ‫رابطه تغذیه با اعصاب و روان‬

‫‪33‬‬ ‫بیماری دیابت و راههای کنترل آن‬

‫‪176‬‬ ‫چرا سیگار نکشیم و نکاتی برای ترک سیگار‬

‫‪170‬‬ ‫نقش ورزش در سالمت جسم و روان انسان‬

‫‪116‬‬ ‫چه نکاتی را رعایت کنیم تا راحت تر به خواب برویم؟‬

‫‪2‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫مهارت های دهگانه زندگی‬

‫مهارت های زندگی مهارت هایی هستند که توانایی اجتماعی و روحی فرد را افزایش می دهند و موجب می‬
‫شوند تا او بتواند به نحوی بهتر و موثرتر با مشکالت و دشواری های زندگی مواجه شود‪ .‬هر قدر مهارت های‬
‫زندگی فردی باالتر باشد‪ ،‬او بهتر می تواند سالمت روان و رفتار خود را حفظ کند و به شیوه ای منطقی و کارآمد‬
‫مشکالت پیش آمده را برطرف کند‪.‬‬
‫مهارت های زندگی قدرت سازگاری افراد را باال می برد‪ ،‬شخص می توان مسئولیت های اجتماعی و شخصی‬
‫زندگی را بهتر بپذیرد و توانمندی هایش را بروز دهدو از آسیب های ناشی از ناتوانی در حل مشکالت در امان‬
‫بماند‪.‬‬
‫سازمان بهداشت جهانی مهارت های دهگانه ای را معرفی کرده است که هر کس باید این توانایی ها را برای‬
‫داشتن زندگی فردی و اجتماعی موفق کسب کند‪:‬‬
‫‪ -1‬مهارت خودآگاهی‬
‫‪ -2‬مهارت همدلی‬
‫‪ -3‬مهارت روابط بین فردی‬
‫‪ -4‬مهارت ارتباط موثر‬
‫‪ -5‬مهارت مقابله با استرس‬
‫‪ -6‬مهارت مدیریت هیجان‬
‫‪ -7‬مهارت حل مسئله‬
‫‪ -8‬مهارتت تصمیم گیری‬
‫‪ -9‬مهارت تفکر خالق‬

‫‪3‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫‪ -11‬مهارت تفکر نقادانه‬

‫مهارت خودآگاهی‬
‫مهارت خودآگاهی توانایی شناخت نقاط ضعف و قوت هر فرد است‪ .‬اگر هر فرد بتواند تصویری واقع بینانه از‬
‫خود کسب کند و نیازها و تمایالتش را به خوبی بشناسد‪ ،‬می تواند با حقوق فردی‪ ،‬اجتماعی و مسئولیت های‬
‫فردی و اجتماعی اش آشنا شود‪.‬‬
‫مهارت همدلی‬
‫همدلی به این معنی است که فرد در هر شرایطی‪ ،‬چه خوب و چه بد‪ ،‬بتواند دیگران و مشکالتشان را درک کند‪.‬‬
‫به این ترتیب‪ ،‬دیگران را دوست دارد و دیگران نیز او را دوست دارند و به هم توجه می کنند که در نتیجه‪ ،‬روابط‬
‫اجتماعی افراد با یکدیگر بهتر می شود‪.‬‬
‫مهارت روابط بین فردی‬
‫این مهارت‪ ،‬مشارکت و اعتماد واقع بینانه و همکاری با دیگران را مشخص می کند و موجب می شود تا روابط‬
‫دوستانه ای را با دیگران ایجاد کند و دوستی های ناسالم را خاتمه دهد تا کسی از چنین روابطی آسیب نبیند‪.‬‬

‫مهارت ارتباط موثر‬

‫با کسب این مهارت‪ ،‬افراد می آموزند برای درک بهتر دیگران‪ ،‬به شیوه ای درست‪ ،‬به صحبت های آنها گوش‬
‫دهند‪ .‬همچنین فرد بتواند نیازها و احساسات خودش را با دیگران در میان بگذارد تا هم نیازهای دیگران و هم‬
‫نیازهای خودش برآورده شود و در نتیجه ارتباطی رضایت بخش شکل گیرد‪.‬‬
‫مهارت مقابله با فشار عصبی‬
‫زندگی در دنیای مدرن با فشارهای روحی و روانی بسیاری همراه است‪ .‬اگر این فشارها بیش از حد به طول‬
‫بینجامد بر زندگی افراد تاثیر منفی می گذارد و زمینه ساز بروز مشکالت جدی می شود‪ .‬با آموختن این مهارت‬

‫‪4‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫افراد هیجان های مثبت و منفی را در خود و دیگران می شناسند و سعی می کنند واکنشی نشان دهند که این‬
‫عوامل مشکلی برای آنها ایجاد نکنند‪.‬‬
‫مهارت مدیریت هیجان‬
‫هر انسانی که در زندگی خود با هیجانات گوناگونی از جمله غم‪ ،‬خشم‪ ،‬ترس‪ ،‬خوشحالی‪ ،‬لذت و موارد دیگر‬
‫مواجه است که همه این هیجانات بر زندگی او تاثیر می گذارد‪ .‬شناخت و مهار این هیجانات‪ ،‬همان مدیریت‬
‫هیجان است‪ .‬برای کسب این مهارت فرد به طور کامل باید بتواند احساسات و هیجانات دیگران را نیز درک و به‬
‫نوعی این هیجانات را مهار کند‪.‬‬

‫مهارت حل مسئله‬
‫زندگی سرشار از مسائل ساده و پچیده است‪ .‬با کسب این مهارت بهتر می توانیم مشکالت و مسائلی را که هر‬
‫روز در زندگی برایمان رخ می دهند‪ ،‬از سر راه زندگی مان برداریم‪.‬‬
‫مهارت تصمیم گیری‬
‫برای برداشتن هر قدمی در زندگی باید تصمیم گیری کنیم‪ ،‬مسیر زندگی انسان را تصمیم گیری کنیم‪ ،‬مسیر‬
‫زندگی انسان را تصمیم گیری های او مشخص می کند‪ .‬با آموختن این مهارت اهداف خود را واقع بینانه‬
‫تعیین و از میان راه حل های موجود بهترین را انتخاب می کنیم و مسئولیت عواقب آن را نیز به عهده می‬
‫گیریم‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫مهارت تفکر خالق‬

‫تفکر یکی از مهمترین مهارت های زندگی است‪ .‬مهارت تفکر خالق‪ ،‬همان قدرت کشف‪ ،‬نوآوری و خلق ایده ای‬
‫جدید است تا در موارد گوناگون بتوانیم راهی جدید و موثر بیابیم‪ .‬با آموختن تفکر خالق‪ ،‬هنگام مواجهه با‬
‫مشکالت و دشواری ها احساسات منفی را به احساسات مثبت تبدیل می کنیم‪.‬‬
‫هنگامی که تفکر خالق را می آموزیم دیگر مشکالت زندگی مزاحم ما نیستند‪ ،‬بلکه هر کدام فرصتی هستند تا‬
‫راه حل های جدید بیابیم و مشکالت را به گونه ای حل کنیم که کسی تاکنون این کار را نکرده باشد‪.‬‬
‫مهارت تفکر نقادانه‬
‫مهارت تفکر نقادانه موجب می شود هر چیزی را به سادگی قبول یا رد نکنیم و پیش از آن‪ ،‬موضوع مورد نظر را‬
‫به خوبی مورد بررسی قرار دهیم و پس از آن‪ ،‬در مورد رد یا پذیرش آن تصمیم گیری کنیم‪ .‬با آموختن تفکر‬
‫نقادانه فریب دیگران را نمی خوریم و به عاقبت امور به خوبی فکر می کنیم و دقیق و درست تصمیم می گیریم‬
‫و ارتباطات درستی برقرار می کنیم‪***.‬‬

‫راه های پیشگیری از بیماری های روانی‬

‫‪ .1‬توجه به ارزش انسان‬

‫باور جایگاه ممتاز انسان در نظام آفرینش‪ 1‬و دانستن ارزش خود و داشتن اعتماد به نفس‪ ،‬به افراد کمک می‬
‫کند که زندگی خود را به پوچی و انحراف‪ ،‬اعتیاد و‪ ...‬هدر ندهند‪ .‬امام علی ع می فرماید‪« :‬کسی که برای‬
‫خودش احترام قائل باشد‪ ،‬خویشتن را با گناه آلوده نمی سازد‪ 2».‬ایشان در نقطه مقابل می فرماید‪« :‬مَنْ هانَتْ‬
‫عَلَیه نَفْسُه فَال تَأْمَنْ شَرَّهُ»‪ 3‬و «فال تَرْجُ خیرَه»‪ 4‬آن که برای خود ارزشی قائل نیست‪ ،‬از بدی هایش در امان‬
‫نباش و امید خیر از او را نداشته باش»‪.‬‬

‫در نگاه روان شناختی نیز یکی از پایه های اساسی بیماری روانی و به دنبال آن ناهنجاری های رفتاری‪ ،‬عزت‬
‫نفس پایین و داشتن تصویر بد از خود است‪ .‬افرادی که به دالیل گوناگون مثل آلودگی به گناه‪ ،‬هم نشینی با‬
‫دوستان ناباب‪ ،‬دوری از مسائل معنوی‪ ،‬وجود دشواری ها در مسیر تربیت و‪ ...‬دچار این مشکل می شوند‪،‬‬
‫آماده ابتال به هر انحراف و پیدایش هرگونه ناهنجاری هستند‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫‪ .1‬حدیث قدسی‪« :‬خلقت االشیاء الجلک و خلقتک الجلی»‪ .‬الجواهر السنیه فی االحادیث القدسیه‪ ،‬ص ‪. 361‬‬

‫‪ .2‬غرر الحکم و دررالکلم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.669‬‬

‫‪ .3‬بحاراالنوار‪ ،‬ج ‪ ،78‬ص ‪.365‬‬

‫‪ .4‬غرر الحکم و دررالکلم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.712‬‬

‫‪ .2‬توکل‬

‫معنای درست توکل این است که ما در مقام بندگی‪ ،‬تالش خود را به کار گیریم و غایت امور را به دست خداوند‬
‫ببینیم‪ .‬این روحیه‪ ،‬مایه توانمندی روانی و استقامت و امید است‪.‬‬

‫امیر مؤمنان علی ع می فرماید‪« :‬هرکس بر خدا توکل کند‪ ،‬سختی ها بر وی آسان شود و اسباب برای او‬
‫فراهم گردند و در جایگاه راحت و وسعت و کرامت قرار می گیرد»‪.‬‬

‫در میان روان شناسان نیز سخن از اعتماد به نفس معنوی است‪ .‬آنها این موضوع را چنین تبیین می کنند‪:‬‬
‫«اعتماد به نفس معنوی‪ ،‬یعنی باور فرد به کائنات و ایمان به نتیجه مثبت زندگی‪ .‬این نوع اعتماد به نفس‪ ،‬مهم‬
‫ترین نوع اعتماد است‪ 2».‬همچنین انسان دین باور و متکی به خداوند‪ ،‬از احساس تنهایی رنج نمی برد و در‬
‫تمام بحران های زندگی‪ ،‬بن بست نمی شناسد‪ .‬او موظف است تمام تالش خود را برای زندگی بهتر انجام دهد‬
‫و نتیجه گرفتن را بر عهده خدای حکیمی بگذارد که بر قدرت او تکیه زده است‪3.‬‬

‫‪ .1‬همان‪ ،‬ص ‪.716‬‬

‫‪ .2‬باربارا‪ ،‬دی آنجلیس‪ ،‬اعتماد به نفس‪ :‬دستیابی به آن و زندگی با آن‪ ،‬ترجمه‪ :‬شهرزاد لوالچی‪.‬‬

‫‪ .3‬نک‪ :‬عبداهلل نصری‪ ،‬انتظار بشر از دین‪ ،‬ص ‪.17‬‬

‫‪ .3‬تلقین رضایت به خود‬

‫رضایت انسان از آنچه خداوند بر او پسندیده‪ ،‬و رضایت خداوند از انسان‪ ،‬اوج نیک بختی و به تعبیر قرآن‬
‫«فالح» است‪ .‬این رضایت‪ ،‬نه تنها موجب توقف در رشد و ارتقا نیست‪ ،‬بلکه احساس لذت خوشبختی و پیشرفت‬
‫به دور از هرگونه تشویش و نگرانی را در پی دارد‪ .‬در این صورت است که انسان چیزی را که مایه دوری او از‬

‫‪7‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫رضای خدا شود‪ ،‬نمی طلبد‪ .‬رسول خدا ص می فرماید‪ :‬وقتی پیش تو آن اندازه که تو را کفایت کند موجود‬
‫است‪ ،‬به دنبال بیش از آن مرو که سبب طغیان تو می شود‪1.‬‬

‫‪ .1‬نهج الفصاحه‪ ،‬ح ‪.231‬‬

‫‪ .4‬مثبت نگری‬

‫یکی از موانع سالمت روحی‪ ،‬منفی باقی و ندیدن جنبه های مثبت زندگی است‪ .‬برخی به جنبه های منفی‪،‬‬
‫بیش از آنچه سزاوار است‪ ،‬اهمیت می دهند و در مقابل‪ ،‬برای امور مثبت کمترین ارزش را قائل می شوند‪.‬‬
‫جمله های زیر جلوه هایی از این خصلت است‪« :‬هرگز نمی توانم از پس این مشکل برآیم»؛ «نمی توانم این‬
‫شرایط را تحمل کنم»؛ «با این ظاهری که من دارم کسی مرا جدی نمی گیرد»؛ «کسی از اینکه با من باشد لذت‬
‫نمی برد‪ ،‬برای اینکه بیش از اندازه خجالتی هستم»‪.‬‬

‫این گروه‪ ،‬کارها و ویژگی های مثبت خود را دست کم می گیرد؛ به بیان دیگر از پشت فیلتر منفی به مسائل‬
‫نگاه می کند‪ .‬این روحیه‪ ،‬سبب فراموشی نعمت ها و به دنبال آن‪ ،‬ناسپاسی می شود و سالمت روان فرد را به‬
‫مخاطره می اندازد‪ .‬چند راهکار در حل این مشکل‪ ،‬مؤثر است‪:‬‬

‫الف تجربه های مثبت پیشین را به یاد آورید‪.‬‬

‫امام صادق ع می فرماید‪« :‬هیچ خیری نیست در بنده ای که از گرفتاری خود شکایت می کند و حال آنکه در‬
‫گذشته هزاران نعمت داشته و هزاران راحتی در آینده به او خواهد رسید»‪1.‬‬

‫امروزه در روان شناسی مثبت گرا نیز از تکنیک «نعمت شماری»‪ ،‬به عنوان یک فن درمان بهره می گیرند‪.‬‬

‫پیامبر خدا ص در این باره می فرماید‪« :‬اگر آنچه را برای شما ذخیره شده می شناختید‪ ،‬بر آنچه از شما گرفته‬
‫شده غمگین نمی شدید»‪2.‬‬

‫‪ .1‬مصباح الشریعه‪ ،‬ص ‪.183‬‬

‫‪ .2‬کنز العمال‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪.614‬‬

‫‪8‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫‪ .5‬امید به فردایی بهتر‬

‫انسان‪ ،‬با امید زنده است‪ .‬امید‪ ،‬نیروی حرکت آفرین و زداینده نگرانی هاست که باید همواره آن را در دل‪،‬‬
‫زنده نگه داشت‪ .‬امید مایه رحمت است‪1.‬‬

‫امام صادق ع دراین باره می فرماید‪« :‬ناامید نباش که ناامیدی کفر است‪ .‬شاید خداوند تو را به زودی بی نیاز‬
‫کند»‪2.‬‬

‫‪ .1‬پیامبر اکرم ص ‪« :‬االمل رحمه المتی و لو ال االمل ما رضعت والده ولدها و ال غرس غارس شجرا‪ ».‬سفینة‬
‫البحار‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.31‬‬

‫‪ .2‬کشف الغمه‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.162‬‬

‫‪ .6‬قناعت و انتظارات منطقی‬

‫قناعت سرمایه ای است که با وجود آن‪ ،‬انسان از زیاده خواهی و طلب دست نیافتنی ها رهایی می یابد‪.‬‬

‫پیامبر اکرم ص فرمود‪« :‬ای فرزند آدم! هنگامی که صبح کردی در حالی که تن تو سالم و خاطرت آسوده است‬
‫و هزینه روز خود را داری‪ ،‬دیگر غم مخور»‪1.‬‬

‫به تعبیر زیبای صائب‪:‬‬

‫آسودگی به کنج قناعت نشستن است‬

‫سِیر بهشت در گرو چشم بستن است‬

‫‪ .1‬نهج الفصاحه‪ ،‬ح ‪.23‬‬

‫‪ .7‬کنترل خشم و پرهیز از اندوه‬

‫غم که نیمی از پیری است‪ ،‬با ایجاد تغییراتی در وضعیت بدن‪ ،‬سالمت جسم و روان را به طور جدی تهدید می‬
‫کنند‪.‬‬

‫اهل ایمان آموخته اند که خدا همواره با آنهاست‪ .‬آموزه های دین‪ ،‬آنان را به مهربانی با دیگران و زدودن غم‬
‫از دل ها تشویق کرده و اینکه برای همه سالمت بخواهند تا خود نیز از این فضای آکنده از محبت بهره مند‬
‫شوند‪ .‬میانه روی در کارها‪ ،‬مهربانی با خانواده‪ ،‬رسیدگی به بندگان خدا به ویژه دلجویی از یتیمان و گرامی‬

‫‪9‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫داشتن آنان‪ ،‬پیشی گرفتن در محبت به دیگران‪ ،‬فضایی در جامعه به وجود می آورد که در آن فضا زدودن‬
‫اندوه از یکدیگر‪ ،‬معمول و رایج خواهد بود‪.‬‬

‫به گفته روان شناسان‪ ،‬افسردگی‪ ،‬میزان فعالیت را کاهش می دهد‪ .‬زمانی که افسرده ایم‪ ،‬گرایش ما به این‬
‫است که تحرک کمتری در اطراف داشته باشیم‪ .‬در این زمان‪ ،‬وقت زیادی را فقط صرف نشستن و خیره شدن به‬
‫یک نقطه می کنیم‪ .‬معموالً خسته و خواب آلوده ایم‪ .‬واکنشمان به دنیای خارج نیز کاهش می یابد‪ .‬گویا حواس‬
‫ما از کار افتاده است‪ .‬گوشه نشینی را به صحبت ترجیح می دهیم و از کوشش در جهت پذیرش اجتماعی دست‬
‫برمی داریم‪ .‬به ظاهر خود بی اعتنا می شویم و هیچ چیز توجه ما را جلب نمی کند‪ .‬تنها بر روی مسائل و‬
‫مشکالت خود درنگ می کنیم‪ .‬به خاطر می آوریم که در گذشته از کارهای خود نتایج بهتری می گرفتیم و تالش‬
‫بیشتری می کردیم‪ ،‬ولی حاال متفاوت به نظر می آییم‪ .‬از نظر مالی‪ ،‬حتی هنگامی که نشانه ای در دست نیست‪،‬‬
‫خود را در معرض تهدید و خطر می بینیم‪ .‬در چنین شرایطی با این روش ها می توانیم به بهبودی خود کمک‬
‫کنیم‪:‬‬

‫الف تمام تالش خود را به کار بریم تا از نظر سالمت جسمی در وضع خوبی باشیم‪ .‬ما اغلب به خاطر نداشتن‬
‫فعالیت و تالش نکردن‪ ،‬دچار خستگی می شویم‪ ،‬بنابراین‪ ،‬باید به یک نوع فعالیت جسمی شدید یا ورزش‬
‫سخت روی آوریم و کاری متفاوت با فعالیت های معمول خود انجام دهیم‪ .‬الزم است آنچه از اراده مان به جا‬
‫مانده است تجهیز و خود را به یک فعالیت سخت فیزیکی وادار کنیم‪.‬‬

‫ب تنها نمانیم و هر کاری می کنیم همراه دیگران انجام دهیم‪.‬‬

‫ج بیرون برویم و به زندگی خود تنوع دهیم‪.‬‬

‫د وقتی افسرده ایم‪ ،‬اطرافیان را به نزد خود دعوت کنیم و محبت بیشتری از آنها بخواهیم‪ .‬برای زندگی‬
‫اجتماعی خود ارزش قائل شویم و با دوستان خوبمان ارتباط برقرار کنیم‪.‬‬

‫هـ آرمان ها و هدف های خود را شناسایی و برای رسیدن به آنها برنامه ریزی کنیم‪ .‬مثل برنامه ریزی برای‬
‫ادامه تحصیل‪ ،‬به دست آوردن موقعیت های اجتماعی خوب‪ ،‬برنامه ریزی برای تعطیالت‪.‬‬

‫و کنترل خشم و پرخاشگری هم ضروری است‪ .‬افراد پرخاشگر سعی می کنند نیازها و خواسته های خود را از‬
‫راه تسلط‪ ،‬توهین و تحقیر دیگران برآورده کنند‪ .‬پرخاشگری‪ ،‬نشان می دهد که فقط به فکر خود هستیم‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫می توانیم به جای پرخاش‪ ،‬از شیوه های جایگزین آن‪ ،‬مانند مهارت قاطعیت‪ ،‬ابراز وجود و نیز تکنیک جرئت‬
‫ورزی استفاده کنیم‪ .‬همچنین برای کنترل احساسات خود‪ ،‬تمرین کنیم و نظرمان را بدون توهین به دیگران‬
‫اعالم داریم‪.‬‬

‫‪ .8‬تفریح و شوخ طبعی‬

‫در یک برنامه ریزی منطقی برای زندگی‪ ،‬تفریح سالم‪ ،‬ورزش‪ ،‬سیر و سیاحت‪ ،‬گفت و گوهای فرح بخش با افراد‬
‫نیک سیرت‪ ،‬خواب کافی و به موقع‪ ،‬شوخی های کنترل شده که از آزردگی دیگران و آلودگی به گناه دور‬
‫باشد‪ ،‬جایگاه مهمی دارد و در حقیقت اینها به انسان کمک می کند که با نشاط و شادابی‪ ،‬وظایف خود را در‬
‫زندگی انجام دهد و در برابر تهاجم عوامل ناخوشایند و فشارهای روانی‪ ،‬مقاومت موفق و آسانی داشته باشد‪.‬‬
‫پیامبر گرامی اسالم فرمود‪« :‬دل ها را ساعت به ساعت استراحت دهید»‪1.‬‬

‫شوخ طبعی‪ ،‬شکننده کبر و غرور است و انسان را از خشکی و جدیت بیش از اندازه‪ ،‬خارج می کند و به او قدرت‬
‫می دهد که فشارهای روحی و آثار درونی خودخوری تنش درون ریز را بیرون بریزد که این کار در رویارویی‬

‫با استرس ها بسیار مفید است‪ .1 .‬نهج الفصاحه‪ ،‬ح ‪.1677‬‬

‫بهداشت فردی‬
‫بهداشت دهان و دندان‬

‫هر فردی در طول زندگی خود دو سری دندان دارد دندانهای شیری و دائمی‪ ،‬داندانهای شیری از ‪ 6‬ماهگی‬
‫تا ‪ 3‬سالگی در دهان رویش می کنند از سن ‪ 6‬تا ‪ 12‬سالگی به مرور این دندانها می افتند و بجای آنها‬
‫دندانهای دائمی رویش می یابند و در صورت مراقبت صحیح تا پایان‬
‫عمر در دهان باقی می مانند‬
‫وظایف مهم دندانها‬
‫‪- 1‬نقش اساسی در جویدن و تغذیه‬
‫‪ -2‬حفظ زیبایی چهره و لبخند ‪ ،‬تلفظ صحیح کلمات و کمک به سالمت‬
‫روحی و روانی‬

‫‪11‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫عوامل ایجاد کننده پوسیدگی دندان‬

‫‪- 1‬عدم رعایت بهداشت دهان و دندان و عدم استفاده از مسواک و نخ مناسب که این امر منجر به تشکیل‬
‫الیه میکروبی روی دندان ها می شود ‪ 2‬الی ‪ 5‬دقیقه بعد از خوردن غذا اسیدهای مخرب ناشی از فعالیت‬
‫میکروبها موجود در الیه میکروبی تولید شده و به مدت ‪ 21‬دقیقه الی یک ساعت در دهان باقی می ماند‬
‫اسید تولید شده مینای دندان را تخریب می کند و منجر به شروع پوسیدگی می شود‪.‬‬
‫‪- 2‬مصرف نامناسب و زیاد مواد قندی و استفاده از مواد قندی چسبنده مانند شکالتها ‪ ،‬تافی ها ‪ ،‬آدامسها‬
‫و ‪ ...‬به دلیل اینکه مدت زمان بیشتری در دهان می مانند می توانند باعث بروز پوسیدگی دندان شوند‬
‫عدم رعایت بهداشت دهان و دندان منجر به بروز پوسیدگی و خرابی در دندانها شده و باعث از دست‬
‫دادن دندانها می شود برای پیشگیری از پوسیدگی دندان رعایت نکات بهداشتی زیر ضروری است‬
‫‪. 1‬بعد از هر وعده غذایی مسواک بزنید‬
‫‪. 2‬حداقل روزی یکبار از نخ دندان استفاده کنید‪.‬‬
‫‪. 3‬در صورت استفاده از مواد قندی سعی کنید این مواد را همراه با وعده های اصلی غذایی مصرف کنید‬
‫‪. 4‬مصرف شیر و لبنیات و مواد غذایی حاوی فلوراید مانند ماهی‬
‫‪. 5‬استفاده از میوه و سبزیجات تازه در بین وعده های غذایی مانند هویج ‪،‬کاهو و سیب‬
‫‪. 6‬استفاده از دهان شویه سدیم فلوراید یا ژل یا خمیر دندان حاوی فلوراید‬
‫‪. 7‬اگر چیزی روی سطح دندان را پوشانده است آن را پاک کنید‪ .‬اگر مشکلی در دندان یا دهان خود‬
‫مالحظه کرده اید به دندانپزشک مراجعه کنید‪.‬‬
‫‪8‬اگر در دهان خود زخم‪ ،‬قرمزی‪ ،‬خونریزی از لثه‪ ،‬یا پایین کشیده شدن و یا دور شدن لثه از دندان‪ ،‬یا زخم‬
‫عفونی و زخم ناشی از دندان مصنوعی مالحظه کردهاید به دندانپزشک مراجعه کنید‪.‬‬
‫‪. 9‬دهان و دندان خود را تمیز نگه دارید و هر شش ماه یک بار به دندانپزشکی مراجعه کنید‪.‬‬
‫‪. 11‬سیگار نکشید چون سیگار برای سالمت دهان و دندان بسیار مضر است ‪.‬‬
‫‪. 11‬در صورتی که فرصت مسواک زدن بالفاصله پس صرف غذا ندارید حتما دهان خود را با آب بشویید این‬
‫کار باعث رقیق شدن اسید های تشکیل شده در دهان می شود‪.‬‬
‫نکاتی درباره بهداشت دندان مصنوعی‬
‫دندان های مصنوعی نیز مانند دندان های طبیعی‪ ،‬نیازمند مسواک زدن و مراقبت هستند‪ .‬اگر دندان‬
‫مصنوعی تمیز نشود‪ ،‬ممکن است باعث ایجاد عفونت های مختلف‪ ،‬مانند «برفک دهان» شود‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫برای شستن آن دسته از دندان های مصنوعی که می توان آنها را ازدهان خارج کرد باید به نکات زیر‬
‫توجه کرد‪:‬‬
‫دندان های مصنوعی را حداقل یک بار در روز باید از دهان خارج کرده و با مسواک نرم شسته شود‬
‫خمیر دندان برای شستن دندان های مصنوعی مناسب نیست‪ .‬برای شستن دندان های مصنوعی‬
‫باید از مایع ظرفشویی استفاده کرده و سپس آن را به خوبی با آب شست‪.‬‬
‫بعد از خارج کردن دندان مصنوعی از دهان‪ ،‬لثه ها و زبان را باید با یک مسواک نرم شسته و سپس لثه ها‬
‫را با انگشت ماساژ داد‬
‫به هنگام شب باید دندان های مصنوعی را از دهان خارج کرده و در یک ظرف آب یا آب نمک تمیز قرار‬
‫داده شود اگر دندان های مصنوعی در هوا خشک شوند یا در آب خیلی داغ قرار داده شوند‪ ،‬خراب خواهند‬
‫شد‪.‬‬
‫نکاتی در باره جرم دندان‬
‫یکسری از تغییر رنگها بر روی دندان وجود دارد که در واقع جرم دندان نیستند بلکه پوسیدگی هائی‬
‫هستند که معموال به صورت سیاه رنگ بر روی دندان مشاهده میشود و در حالت های پیشرفته به صورت‬
‫حفره در می آیند و در نهایت با پیشرفت پوسیدگی دندان درد شروع دندان شروع می شود ‪ .‬یک راه‬
‫تشخیص قطعی این تغییر رنگها این است که در پوسیدگی ها بر روی دندان حفره ایجاد میشود بر خالف‬
‫جرم که معموال بر روی دندان می نشیند و حجم اضافی را اشغال میکند در واقع جرمها رسوباتی هستند که‬
‫بر روی دندان می نشیند که این جرم ها بخوبی با جرم گیری پاک میشود و همین جرم ها هستند که لثه‬
‫را تخریب کرده و در نهایت باعث شل شدن دندانها میشود بدون اینکه خود دندان مشکلی داشته باشد‪.‬که‬
‫در این موارد جهت جرم گیری باید به دندان پزشک مراجه کرد‪.‬‬
‫نکته ‪ :‬به زنان زنانی که قصدبارداری دارند توصیه می شود قبل از بارداری به دندان پزشک مراجعه نمایند‬
‫تا در صورت داشتن مشکل دندانی برطرف شود و ضمن بارداری مشکلی نداشته باشند‬
‫باور های غلط در بهداشت دهان و دندان‬
‫‪- 1‬بعضی از خانم ها فکر می کنند که اگر دندان بکشند بچه شان سقط میشود ‪ .‬به طوری که بعضی از زنان که‬
‫به صورت نا خواسته حامله میشوند بزرگتر ها به آنها توصیه می کنند برای سقط جنین چند دندان خود را‬
‫بکشند برخی هم فکر می کنند کشیدن دندان و یا خدمات دندانپزشکی برای فرزندشان مضر میباشد‬
‫حقیقیت ‪ :‬این افکار اشتباه بوده خدمات دندان پزشکی بر سقط جنین تاثیر نداشته و روی جنین هم تاثیر‬

‫‪13‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫ندارد‪.‬‬

‫بهداشت و مراقبت از پوست‬

‫پوست سالم ‪ ،‬یک سد مؤثر در برابر عوامل بیماری زا است ولی وقتی این الیه محافظ دچار آسیب شود‬
‫دیگر خاصیت حفاظتی خود را نخواهد داشت از پوست باید در برابر گرما و اشعه خورشید ‪ ،‬سرما ‪،‬بریده‬
‫شدن ‪ ،‬سوختگی و عوامل بیماریزا حفاظت کرد‪.‬پوست انسان در سنین مختلف به دلیل عوامل فیزیولوژک‬
‫تغییراتی می کند که از نظر بهداشتی اهمیت دارد‬

‫بهداشت پوست در دوران بلوغ‬

‫در دوران بلوغ به علت تغییرات هورمونی و ترشح هورمونهای جنسی ‪ ،‬پیاز مو ‪ ،‬غدد عرق در محلهای ویژه‬
‫ای از بدن رشد بیشتری کرده و فعالتر می شوند غدد چربی در روی صورت ‪ ،‬سینه و قسمت باالی پشت‬
‫فعال می شوند و جوشهای غرور جوانی ممکن است بروز کند ‪.‬‬
‫یکی از تغییرات چشمگیر دیگر که در دوره نوجوانی در پوست بروز می کند ‪ ،‬ظاهر شدن تعدادی خالهای‬
‫رنگدانه است که معمولترین آنها کک و مک است که به علت عدم انتشار یکنواخت مالنین در سطح پوست‬
‫و تجمع آن در نقاط ویژه ای ظاهر می شوند ‪ .‬یکی دیگر از مشکالت پوستی که در دوره نوجوانی بروز می‬
‫کند ‪،‬جوشهای غرور است که ‪ 91‬درصد پسرها و ‪ 81‬درصد دخترها را مبتال می سازد ‪ .‬محل معمولی این‬
‫جوشها بیشتر در صورت است ‪ .‬ولی در قسمت باالی قفسه سینه ‪ ،‬پشت شانه ها و روی شانه ها هم بروز می‬
‫کنند ‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫برای پیشگیری از عفونی شدن این جوشها و کنترل آنها انجام اقدامات زیر توصیه می شود‪:‬‬
‫‪. 1‬استحمام روزانه و شستشوی پوست صورت با آب گرم و صابون به خصوص شبها قبل از خواب‬
‫‪ .2‬وسایل استحمام ‪ ،‬حوله صورت ‪ ،‬تیغ یا ماشین ریش تراش باید ویژه و شخصی باشد‬
‫‪. 3‬لباس زیر هر روز تعویض ‪ ،‬شسته و اتوکشی شود‬
‫‪. 4‬از دست زدن و بازی کردن با جوشها مطلقاً خودداری شود‬
‫‪. 5‬ورزش کردن ‪ ،‬تفریح در هوای پاک و تمیز ‪ ،‬استراحت کردن به اندازه کافی در پیشگیری از بروز‬
‫جوشهای غرور موثر است ‪.‬‬
‫‪. 6‬پرهیز از سیگار کشیدن در سالمت پوست و حفظ زیبایی و درخشندگی پوست صورت نقش اساسی‬
‫دارند‬
‫‪.7‬پرهیز از عصبانیت و نگرانی ها و فشارهای روانی که عاملی برای بروز جوشهای غرور هستند‬
‫بهداشت پوست بزرگسالی‬
‫تغییرات پوستی در بزرگساالن بستگی به وراثت و عوامل محیطی دارد ‪ ،‬ضایعات مختلفی در این سن در‬
‫پوست دیده می شوند مانند بروز غدد چربی ‪ ،‬پیدا شدن آکنه های بعضی از تغییرات پوستی مانند پیدا‬
‫شدن لکه های قهوه ای که در بزرگساالن اتفاق می افتد موقتی و زودگذر است در صورت که به علت‬
‫بارداری و خوردن قرصهای ضد بارداری ایجاد شده باشند بعد از زایمان ‪ ،‬با قطع قرصهای ضد بارداری و یا‬
‫درمان اختالل ترشح هورمونها ناپدید می شوند ‪ .‬بروز میخچه در انگشتان پا در سن بزرگسالی بیشتر به‬
‫چشم می خورد ‪.‬‬
‫برای پیشگیری از این عوارض پوستی توجه به رعایت اصول بهداشتی اهمیت خاصی دارد‬
‫‪. 1‬مانند استحمام روزانه‬
‫‪ .2‬توجه به رژیم غذایی صحیح و مناسب سن‬
‫‪. 3‬اجتناب از پوشیدن لباسهائی با الیاف مصنوعی‬
‫‪. 4‬پیشگیری از خستگی جسمی و روحی‬
‫‪. 5‬پرداختن به ورزش و تفریح در هوای پاک و دور از آلودگی های شهر‬
‫‪. 6‬اجتناب ازپوشیدن کفش های تنگ و نوک باریک و لباسهای پالستیکی‬
‫‪. 7‬اجتناب از قرار گرفتن در معرض نور آفتاب تا حد امکان و در صورت قرار گرفتن در معرض اشعه‬
‫خورشید استفاده از کرم ضد آفتاب مناسب‬

‫‪15‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫‪. 8‬همه افراد مخصوصا بزرگساالن باید بطور مرتب پوست بدن خود را مورد بررسی قرار دهند و چنانچه‬
‫تغییرات غیر طبیعی در آن مشاهده کردند هر چه زودتر با پزشک مشورت کنند تا در صورت بروز بیماری‬
‫خیلی زود تشخیص داده شده و درمان شود‬
‫‪. 9‬گـرما قـادر اسـت بـه درون پـوسـت رخـنـه کـرده و بـه بافتهای صدمه وارد کند‪ .‬هنگام استفاده از‬
‫سشوار دستی نباید آن را در حالت بسیار داغ قرار داد از گرمای نیمروزی هم تا حد امکان باید اجتناب‬
‫کرد‪.‬‬
‫‪. 11‬در زمستان به هنگام خروج از منزل برای محافظت از پوست باید باید بدن را خوب پوشاند تا در معرض‬
‫سرما قرار نگیرد‬
‫‪. 11‬نوشیدن آب فراوان به میزان حداقل ‪ 8‬لیوان در روز به سالمت پوست کمک می کند‪.‬‬
‫‪. 12‬سیگار کشیدن پوست را از جـریان یـافتن طبیعی خون محروم ساخته و سبب انقباظ مویرگهای پوستی‬
‫میگردد‪ .‬همچنین سیگار از رسیدن اکسیژن و مواد مغذی به پوست بدن جلوگیری بعمل می آورد‬

‫بهداشت و مراقبت از گوش‬

‫اهمیت بهداشت گوش ‪:‬گوش عضو حسی بسیار پیچیده ای است که عهده دار دو نوع فعالیت شنوایی و‬
‫حفظ تعادل است‪ .‬قسمت اعظم این عضو در استخوان گیجگاهی جای دارد‪ .‬گوش ارتباط انسان را با دیگران‬
‫و محیط پیرامون فراهم میکند‪ .‬فردی که ناشنوا متولد میشود طبیعتا قادر به تکلم نیز نخواهد بود زیرا‬
‫تجربه شنیداری برای کالم آموزی الزم است‪.‬‬
‫ساختمان گوش‪:‬‬
‫‪-1‬گوش بیرونی یا خارجی‪ :‬که خود شامل الله گوش و مجرای شنوایی است‪ .‬الله گوش جمع آوری امواج‬
‫صوتی‪ ،‬هدایت آنها به مجرای شنوایی و تشخیص جهت آنها را بر عهده داشته و مجرای شنوایی لوله ای به‬
‫طول ‪ 2-3‬سانتی متر است که ارتعاشات صوتی از طریق آن به پرده صماخ که در انتهای آن قرار دارد می‬
‫رسند ‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫‪-2‬گوش میانی‪ :‬این قسمت از گوش ‪ ،‬محفظه ای است استخوانی که بوسیله دو دریچه بیضی و گرد از‬
‫گوش داخلی‪ ،‬وبوسیله پرده صماخ از گوش خارجی جدا می شود گوش میانی ضمن عمل انتقال صوت‪،‬‬
‫عمل تخفیف دهنده ارتعاشات شدید صوتی را نیز انجام می دهد‪ .‬اما هر گاه شدت صوت از حد معینی‬
‫تجاوز کند گوش داخلی صدمه خواهد دید ‪.‬‬

‫‪-3‬گوش داخلی‪ :‬گوش داخلی به علت داشتن پیچ و خم هایش به البیرنت موسوم شده و عمل آن از‬
‫نظر شنوایی این است که ارتعاشات صوتی را به سلولهای شنوایی برساند و آنها را به امواج عصبی تبدیل‬
‫کند ‪.‬‬
‫نکات بهداشتی جهت مراقبت از گوش ‪:‬‬
‫‪. 1‬از پاک کردن گوش با اشیای خارجی نظیر کلید‪ ،‬چوب کبریت و گوش پاک کن جدا خودداری کنید زیرا‬
‫یکی از موارد عفونت گوش خارجی است ‪.‬‬
‫‪. 2‬جرم موجود در گوش دارای خاصیت چربی و اسیدی است‪ ،‬چربی موجود در گوش از ترک خوردن‬
‫پوست گوش جلوگیری کرده و سبب نرمی پرده آن میشود‪ .‬خاصیت اسیدی جرم موجود در گوش از‬
‫رشد قارچها و باکتریها در گوش نیز پیشگیری میکند‪ .‬بنابراین نباید جرم گوش را پاک کرد حتی‬
‫بوسیله گوش پاک کن‪.‬‬
‫‪. 3‬از قرار گرفتن در معرض سروصدای زیاد خودداری نمائید زیرا باعث کم شدن قدرت شنوایی و بروز‬
‫اختالالتی در اعضای مختلف بدن می گردد‪ .‬اگر ناچار به کار کردن در محیط پر سر و صدا هستید ‪ ،‬حتما از‬
‫پالگهای مخصوص گوش و گوشی های محافظ گوش استفاده کنید‪.‬‬
‫‪. 4‬دردها و عفونت های گوش را جدی بگیرید و در اسرع وقت به متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه‬
‫نمایید‪.‬‬
‫‪. 5‬درصورت خارش گوش از خاراندن آن پرهیز نموده و به متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه نمایید‬
‫‪. 6‬از ورود عمدی آب و مواد شوینده مانند شامپوها به داخل مجرای گوش در حین استحمام اجتناب‬
‫کنید همچنین از شنا کردن در آبهای آلوده بپرهیزید‪.‬‬
‫‪. 7‬از گوش پاک کن برای خشک کردن گوشها بعد از هر استحمام اجتناب کنید‪ .‬بعد از استحمام با‬
‫جریان دادن هوای گرم و مالیم سشوار به مدت دو دقیقه از فاصله نیم متری به سمت گوشها آنها را‬
‫خشک کنید‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫‪. 8‬در صورتیکه نوزاد تاسن هشت ماهگی در برابر صدا هیچگونه عکس العملی نشان ندهد یا تا دو سالگی‬
‫حرف زدن را شروع نکند باید به قوه شنوایی وی مشکوک شد همچنین اگر نوزاد بیقرار باشد ‪،‬سعی در‬
‫خاراندن گوش کند ‪ ،‬تب شدید و گریه داشته باشد باید به گوش درد نوزاد مشکوک شد و با پزشک‬
‫مشورت کرد‪.‬‬
‫‪ .9‬گوش خارجی را در برابر تغییرات جوی محافظت کنید زیرا ممکنست دچار آفتاب سوختگی ویا‬
‫سرمازدگی گردد ‪.‬‬
‫‪ .11‬در صورت ورود اجسام خارجی در گوش‪ ،‬اول سعی نمایید با قرار دادن گوش به سمت پایین و تکان‬
‫دادن آرام سر و الله گوش آن را خارج نمایید‪ .‬در صورتی که با این اقدامات موفقیت حاصل نگردید از سایر‬
‫اقدامات و دست گاری جداً خودداری نمایید‪ .‬زیرا ممکنست سبب آسیب به پرده گوش و یا بدتر شدن‬
‫وضعیت شود‪ .‬در این حالت باید سریعاً به پزشک مراجعه نمود ‪.‬‬
‫‪. 11‬جهت تسکین گوش درد‪ ،‬هرگز از دود سیگار و یا مواد مخدر استفاده ننمایید ‪.‬‬
‫عالئم هشدار دهنده بیماریهای گوش ‪:‬‬
‫‪. 1‬درد گوش‪ ،‬تورم مجاری گوش خارجی‪ ،‬تب خفیف‪،‬ترشح چرک سفید رنگ بدون بو از گوش و تنگی و‬
‫گرفتگی گوش از جمله عالیم شایع عفونت گوش خارجی هستند‬
‫‪. 2‬در صورت بروز هریک از موارد زیر باید به نقص شنوایی مشکوک و به پزشک مراجعه کرد‪:‬‬
‫‪-‬اگر فرد صداها را خوب درک نکرده و درخواست تکرار آنها را داشته باشد ‪.‬‬
‫‪-‬چنانچه در محاورات‪ ،‬فرد مطالب را به جای آنکه از طریق گوش بشنود از طرز حرکت لبهای گوینده درک‬
‫نماید‪.‬‬
‫‪-‬چنانچه در موقع شنیدن صداها سر خود را جلو آورده و طوری قرار دهد که صدا مستقیما" به گوش وارد‬
‫شود‪.‬‬
‫‪-‬در صورتیکه در جاهایی که دارای سروصدای معمولی است مانند رستوران در موقع ظهر‪ ،‬یا سالن انتظار‬
‫سینما و ‪ ...‬برخی از کلمات و جمالت را نشنیده و یا به گوش درد‪ ،‬سردرد و یا سرگیجه دچار گردد ‪.‬‬
‫برخی از بیماری های گوش‬
‫اختالالت مربوط به سرومن (واکس گوش)‬
‫سرومن یا موم گوش توسط غدد مخصوصی در قسمت غضروفی مجرا برای چرب و نرم کردن پوست و به‬
‫دام انداختن ذرات خارجی ترشح میشود‪ .‬اختالالت آن شامل موارد زیر است‪:‬‬

‫‪18‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫•سرومن بیش از حد‪ :‬تجمع موم گوش در مجرای کوچک و پیچدار بعضی موارد منجر به انسداد مجرا می‬
‫شود ‪.‬‬
‫•ناکافی بودن سرومن‪ :‬کمبود سرومن با عالیم خشکی ‪ ،‬خارش ‪ ،‬ترک خوردن و خراشیدگی مجرا همراه‬
‫بوده و با استفاده از پمادهای گوش بهبود مییابد ‪.‬‬

‫اوتیت خارجی‬

‫به بیماریهای التهابی الله گوش و مجرای شنوایی ناشی از عفونتها یا التهاب اطالق میشود‪ .‬اوتیت خارجی‬
‫اغلب در تابستان و به صورت عفونت اولیه رخ میدهد ‪.‬‬
‫اوتیت خارجی ( بدخیم)‪ :‬یک عفونت بدخیم و تخریب کننده استخوان و پیشرونده با میزان مرگ و میر‬
‫باالست که در بیماران دیابتی مسن با بیشترین شیوع رخ میدهد‪ .‬عالیم آن به صورت درد پیشرونده و‬
‫پایدار و ترشح مجرا میباشد‪.‬‬
‫عفونتهای قارچی مجرای گوش ‪:‬‬
‫بیشتر در مناطق گرم دیده میشود‪ .‬یکی از عالیم آن خارش شدید است‪ .‬قارچ آسپیرژیلوس یک توده‬
‫سیاه یا خاکستری رنگ در مجرا بوجود میآورد‪ .‬درمان آن استفاده از قطره یا پماد ضد قارچ میباشد ‪.‬‬
‫پولیپهای گوش‬
‫پولیپ نشان دهنده عفونت مزمن است‪ .‬پولیپها در عمق مجرا رخ داده و پوشیده از چرک بوده و به‬
‫آسانی دچار خونریزی میشوند و عالیم آن شامل ترشح چرکی بدبو ‪ ،‬ناشنوایی نسبی و خونریزی‬
‫میباشد‪ .‬باید از کندن پولیپ خودداری کرد‪ ،‬زیرا خطر آسیب عصب صورتی و یا زنجیره استخوانی گوش‬
‫میانی وجود دارد ‪.‬‬
‫عفونتهای پرده صماخ‬
‫معموال بیماریهای گوش میانی اثرات خود را به صورت تغییراتی در موقعیت ‪ ،‬رنگ و یکپارچگی پرده‬
‫صماخ منعکس میکنند ‪.‬‬
‫اوتیت میانی حاد‬
‫یکی از علل اصلی کاهش شنوایی در کودکان است‪ .‬این عفونت در اثر آلرژی و عفونت ایجاد می شود‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫بهداشت و مراقبت از مو‬

‫تمام سطح بدن به جز کف دست و پا‪ ،‬لب ها‪ ،‬سطح های تا شونده و‬
‫پشتی بندهای انتهای انگشتان و قسمتی از اعضای تناسلی خارجی‬
‫توسط مو پوشیده شده است که از دو قسمت تشکیل شده است‪.‬‬
‫قسمتی از آن که دیده می شود‪ ،‬از سلولهای مرده به وجود آمده و‬
‫قسمت دیگر‪ ،‬ریشه و پیاز مو نام دارد که سلولهای زنده و فعال دارد ‪.‬‬
‫یک انسان بالغ در حدود صد تا صدو پنجاه هزار تار مو بر روی سر دارد‬
‫که هر تار مو بین دو تا ده سال عمر می کند و رشد آن به طور‬
‫معمول ‪ 11‬تا‪ 12‬سانتیمتر در سال است‪ .‬ممکن است روزانه ‪ 21‬تا‪ 111‬تار‬
‫مو بریزد که این ارقام درنژادها‪ ،‬جنسیتها و سنین مختلف یکسان‬
‫نیست ‪.‬‬
‫توصیه هایی در زمنیه بهداشت و سالمت مو‬
‫‪- 1‬مصرف میوهها وسبزیهای تازه ‪ ،‬ماهی تازه ‪ ،‬جگر و روغنهای گیاهی مانند روغن زیتون ‪ ،‬روغن‬
‫آفتابگردان و روغن ذرت و کاهش مصرف شیرینی ‪ ،‬نوشابه های گازدار‪ ،‬قند و شکر به رشد و سالمت موها‬
‫کمک میکنند ‪.‬‬
‫‪- 2‬ماساژ سر نیز در افزایش سرعت جریان خون نقش مهمی دارد به این صورت که با انگشتان دو دست ‪،‬‬
‫سر را ماساژ داده‪ ،‬بطوری که انگشتان به شکل دورانی حرکت داده شوند‪ .‬تا زمانی که احساس گرما در سر‬
‫بوجود آید و خون بیشتری در زیر پوست جریان یابد‪ .‬این حرکت را در همه نقاط پوست سر می توان‬
‫انجام داد تا به این ترتیب خون در تمام قسمتهای سر به جریان بیفتد ‪.‬‬
‫‪- 3‬ناراحتی های عصبی‪ ،‬نگرانی‪ ،‬دلواپسی‪ ،‬اندوه‪ ،‬کم خوابی و یا بدخوابی سالمت موها را به خطر می‬
‫اندازد و رشد آنها را متوقف کرده و موها دچار ریزش می شوند ‪.‬‬
‫‪- 4‬آرایش های مو مانند دم اسبی کردن یا بافتن که مو کشیده می شود نباید خیلی محکم مو را کشید و‬
‫بست‪ .‬استفاده از کرمها و یا شامپوهای نرم کننده مو پس از شامپو زدن‪ ،‬مو را نرمتر کرده و شانه کردن‬
‫مو را راحت تر می کند‪ .‬وقتی که مو خیس است شکننده تر است‪ .‬نباید مو را به شدت خشک کرد و شانه‬
‫کشید و همواره باید از شانه‪،‬برس و حوله مخصوص خود استفاده کرد‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫نکته ‪ :‬بهتر است شامپو متناسب با نوع مو انتخاب و مصرف‬

‫‪- 5‬هنگامیکه یک خانم باردار است موهای او بیشتر رشد می کند‪ .‬به هر حال پس از وضع حمل موها وارد‬
‫دوره استراحت می شوند‪ .‬بعضی از خانمها در طی ‪ 2‬تا ‪ 3‬ماه متوجه ریزش موهایشان میشوند‪ .‬این ریزش‬
‫ممکن است از یک تا شش ماه طول بکشد‪ ،‬اما باالخره برطرف خواهد شد ‪.‬‬
‫‪- 6‬تب باال‪ ،‬عفونت شدید‪ ،‬آنفوالنزای شدید و بیماری های تیروئید نیز می توانند باعث شوند مو در مرحله‬
‫استراحت قرارگیرد‪ .‬شخص ممکن است ‪ 4‬هفته تا ‪ 3‬ماه پس از تب باال‪ ،‬بیماری سخت یاعفونت با دیدن‬
‫ریزش شدید مو شوکه شود‪ .‬این ریزش مو معموال خود به خو برطرف می شود ‪.‬‬
‫‪- 7‬کمبود پروتئین در رژیم غذایی به دنبال رژیم های شدید و سخت غذایی باعث اختالل در رشد مو‬
‫شده و ریزش مو در ‪ 2‬تا ‪ 3‬ماه بعد خواهد شد که این وضعیت می تواند با خوردن مقدار کافی از‬
‫پروتئین برطرف شود‬
‫‪- 8‬بعضی از روشهای درمان سرطان بر روند تقسیم سلولها در سلولهای مو تاثیر گذاشته و آن را متوقف‬
‫می نماید‪ .‬مو ها نازک می شوند و به محض خروج از پوست سر می شکنند‪ .‬بیماران حتی ممکن است ‪91‬‬
‫درصد از موی سر خود را از دست بدهند‪ .‬البته مو ها پس از اتمام دوره درمان دوباره رشد خواهند کرد‪.‬‬
‫‪ -9‬تعداد دفعات شستشوی مو باید رعایت گردد چون شستشوی به دفعات خیلی زیاد‪ ،‬با هر کیفیتی که‬
‫مو داشته باشد می تواند در طول زمان منجر به اختالالت مو گردد‪ .‬در هر نوبت حمام بهتر است شامپو را به‬
‫دو قسمت تقسیم کنید تا بتوانید دو بار متوالی موها را شسته و هر بار با آب صاف و زالل آبکشی نمائید ‪.‬‬
‫‪- 11‬برس زدن روزانه و ماساژ موها سبب تشدید سرعت جریان خون‪ ،‬بهتر رسیدن هوا به ریشه موها و‬
‫تغذیه بهتر ریشه مو شده و ازجمع شدن گردوغبار و کثافات در سر نیز جلوگیری می کند‪ .‬اما تعداد دفعات‬
‫برس زدن نباید از دوبار در روز تجاوز کند زیرا برس زدن خیلی شدید و مکرر یا خیلی طوالنی موجب شاخه‬
‫شاخه شدن نوک مو‪ ،‬شکسته شدن مو و ریزش آن می گردد‪.‬‬
‫‪ - 11‬الزم است موها تقریبا" هر ‪ 3-4‬هفته یکبار کوتاه شوند‪ .‬برای این منظور انتخاب یک آرایشگاه تمیز‬
‫که با اصول بهداشتی کار کند در جلوگیری از انتقال عفونتهای میکروبی یا انگلی و قارچی بسیار حائز‬
‫اهمیت است‪ .‬موهای زائد بدن نیز باید بطور مرتب تراشیده شوند‪.‬‬
‫‪ -12‬استفاده از بالش و ملحفه شخصی و عوض کردن روبالشی ها هفته ای یک بار در بهداشت و سالمت‬
‫مو موثر است ‪.‬‬
‫‪ -‬رنگ کردن موها سالیان درازی است که مد شده است اگر چه ممکنست رنگ کردن موها چنانچه با‬

‫‪21‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫احتیاط الزم همراه باشد عوارض نامطلوبی نظیر خارش و ‪ ...‬بر جای نگذارد‪ ،‬لیکن در موارد زیر رنگ کردن‬
‫موها مناسب نبوده و بهتر است انجام نگیرد ‪:‬‬
‫‪ 1-‬اگر مو بطور غیر طبیعی می ریزد ‪.‬‬
‫‪ 2-‬اگر در رنگ کردن قبلی فرد دچار خارش در پوست سر شده است‬
‫‪ 3-‬اگر فرد قبال" تنگی نفس داشته و یا هم اکنون دچار آن است‬
‫‪ 4-‬اگر فرد دچار بیماری های حاد یا مزمن کلیه است‬
‫‪ 5-‬در دوران بارداری وباردار نیز توصیه می شود مو ها رنگ نشوند‪.‬‬
‫بیماریهای مهم مو‬
‫‪- 1‬ریزش مو‬
‫ناراحتیهای عصبی ‪ ،‬نگرانی ‪ ،‬دلواپسی ‪ ،‬اندوه ‪ ،‬کم خوابی و یا بدخوابی سالمت موها را به خطر میاندازد و‬
‫رشد آنها را متوقف کرده و موها دچار ریزش میشوند‪ .‬موها به هر رنگ و از هر جنس که باشد‪ ،‬نیاز به‬
‫تغذیه و مراقبت دارد‪ .‬یک برنامه غذایی که به اندازه کافی ویتامینهای گروه ب و نیز آ و ث و همینطور‬
‫کلسیم ‪ ،‬آهن ‪ ،‬مس و ید داشته باشد‪ ،‬سبب میشود که موها زیبا بمانند‪ .‬خوردن شیرینی ‪ ،‬نوشابههای‬
‫گازدار ‪ ،‬قند و شکر و استفاده از برسهای نایلونی باعث ریزش بیشتر مو می شود‪.‬‬
‫‪- 2‬شوره سر ‪:‬‬
‫یکی از بیماریهای شایع مو‪ ،‬شوره سر است که باید آن را درمان کرد‪ .‬بسیاری از پزشکان اعتقاد دارند که‬
‫شوره ی سر در اثر تغذیه نادرست ‪ ،‬نگرانی‪ ،‬هیجان ‪ ،‬عدم تعادل هورمونها و استفاده زیاد از مواد آرایشی‬
‫مو‪ ،‬پدید می آید‪ .‬برای مبارزه با آن‪ ،‬می بایست ابتدا علت را یافت و سپس به درمان پرداخت‪ .‬خوردن‬
‫سبزی ‪ ،‬مواد پروتئین دار و غذاهایی که ویتامین ‪A‬و ‪E‬و‪ B‬دارند‪ ،‬به مقدار فراوان توصیه می شود ‪.‬‬
‫یکی از مؤثرترین راه های از بین بردن شوره سر‪ ،‬استفاده از سرکه است‪ .‬باید به مقدار مساوی آب و سرکه‬
‫را مخلوط کرده سپس موها را به چند قسمت تقسیم نموده و به کمک یک تکه پنبه‪ ،‬محلول آب و سرکه به‬
‫پوست سر مالیده شود و سپس مو شسته شود‪.‬‬
‫نکات قابل توجه در شستشوی موها‬
‫‪- 1‬حمام گرفتن حداکثر هفتهای دو بار با آب نیمه گرم‬
‫‪2‬ـ بهتر است فقط یکبار موها را با شامپو شسته شوند و زمان شستشو طوالنی نشود یعنی بالفاصله پس از‬
‫شامپو کردن با آب ‪ ،‬موها سر شسته شوند‪ .‬چون هر قدر شامپو به مدت طوالنیتری با موها و پوست‬

‫‪22‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫تماس داشته باشد‪ ،‬آسیب بیشتری به پوست سر و موها وارد میشود‪ .‬این موضوع در مورد شامپوهای‬
‫خارجی نیز صدق میکند‬
‫باور های غلط در باره مو‪:‬‬
‫‪ .1‬کوتاهکردن زود به زود موها باعث میشود موها سریعتر رشد کنند‪.‬‬
‫واقعیت‪ :‬موها در هر ماه‪ 1 ،‬تا ‪ 1/5‬سانتیمتر رشد میکند‪ ،‬چه آنها را قیچی کنید و چه به حال خود‬
‫رهایشان کنید‪ .‬البته ممکن است در تابستان موها اندکی سریعتر رشد کنند در واقع‪ ،‬کوتاهکردن موها‬
‫انتهای خراب و دو شاخه موها را حذف میکند و باعث میشود موها ظاهر بهتری پیدا کنند‬
‫‪- 2‬اگر یک موی سفید را بکنید‪ ،‬به جای آن دو سه تار موی سفید جدید درمیآید‪.‬‬
‫واقعیت‪ :‬این مطلب حقیقت ندارد ولی کندن موها عادت بدی است‪ .‬کندن موها به ریشه آنها آسیب‬
‫میزند و باعث ایجاد عفونت یا جوشگاه میشود و جای آن باقی مانده و مویی در آنجا رشد نمیکند‬
‫‪- 3‬شستشوی موها با آب سرد پس از شامپو زدن‪ ،‬باعث درخشندگی موها میشود‪.‬‬
‫واقعیت‪ :‬این کار هیچ تاثیری در درخشندگی موها ندارد‪.‬‬
‫‪- 4‬برای اینکه موهایتان واقعا تمیز شود‪ ،‬باید چند بار آنها را شامپو بزنید و بشویید‪.‬‬
‫یک بار شامپو زدن و شستشوی درست هم باعث تمیزی می شود‪.‬‬
‫‪- 5‬اگر در روز ‪ 111‬بار موهایتان را برس بزنید‪ ،‬برای موها خیلی مفید است‪.‬‬
‫واقعیت‪ :‬برسزدن زیادی تارهای مو را ضعیف میکند‪ .‬همچنین برای موهای چرب‪ ،‬مناسب نیست چون‬
‫موجب چرب شدن بیشتر مو میشود‬
‫‪- 6‬با کمک برخی محصوالت آرایشی‪ ،‬میتوان انتهای دو شاخه موها را ترمیم کرد‪.‬‬
‫واقعیت‪ :‬وقتی موها دو شاخه میشوند‪ ،‬دیگر تنها کاری که میتوان انجام داد این است که آنها را قیچی‬
‫کنید‬
‫‪- 7‬استرس باعث ریزش موها میشود‪.‬‬
‫واقعیت‪ :‬موها همیشه در حال ریزش هستند و بهطور طبیعی روزانه ‪ 21‬تا‪ 111‬تار موی میریزد ولی این‬
‫امکان وجود دارد که وقتی فرد استرس زیادی داشته باشد چند تار مو بیشتر بریزد‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫بهداشت و مراقبت از چشم‬

‫اهمیت بهداشت چشم ‪:‬چشم حساسترین عضو بدن است و در عین حساسیت زیاد در معرض تهدیدات‬
‫محیطی فراوانی است ‪ .‬مواظبت از چشم جهت جلوگیری از بیماری ‪ ،‬کاری بسیار آسانتر و کم هزینه تر از‬
‫درمان بیماری است چرا که بیماری بجز هزینه ممکن است مقداری از بینایی خود را نیز از دست بدهیم ‪.‬‬
‫انسان بیش از ‪ 71‬درصد اطالعات زندگی را از طریق چشم دریافت‬
‫می شود به همین دلیل توجه به بهداشت چشم جهت داشتن‬
‫چشمی سالم یک امر بسیار مهم است ‪.‬‬

‫ساختمان چشم‬
‫چشم دارای ساختمان و عملکرد پیچیده ای است که به کمک آن‬
‫می توان اشیاء دور و نزدیک را مشاهده کرد‪ .‬بروز کوچکترین عیب‬
‫در ساختمان قسمتهای مختلف چشم موجب تضعیف بینایی و‬
‫اشکال در درک تصاویر خواهدشد ‪.‬‬
‫ساختمان چشم به دو قسمت زیر تقسیم می شود ‪:‬‬
‫‪- 1‬کره چشم‪ :‬عضو اصلی بینایی که از سه الیه خارجی یا صلبیه ‪ ،‬میانی یا الیه عروقی کره چشم و الیه‬
‫درونی کره چشم یا شبکیه تشکیل شده است ‪.‬‬
‫‪- 2‬ضمائم چشم‪ :‬که کار محافظت و حرکت دادن و تسهیل کار چشم را بر عهده داشته و شامل کاسه چشم‪،‬‬
‫پلک و ابرو‪ ،‬پرده ملتحمه پلک‪ ،‬غده ها و مجاری اشکی و ماهیچه های گرداننده چشم می باشد‪.‬‬
‫نکات بهداشتی جهت مراقبت از چشم ها ‪:‬‬
‫‪ – 1‬استفاده همیشگی از مواد غذایی حاوی ویتامین های مختلف به ویژه ویتامین آ در رژیم غذایی ‪.‬‬
‫ویتامین آ در جگر‪ ،‬قلوه‪ ،‬زرده تخم مرغ‪ ،‬شیر پرچربی‪ ،‬کره‪ ،‬روغن کبد ماهی و ماهی های کوچک ‪،‬جگر و‬
‫بعضی گیاهان مانند اسفناج‪ ،‬کاهو‪ ،‬سبزی های زرد مثل هویج و کدو حلوایی‪ ،‬میوه های زرد و نارنجی مثل‪:‬‬
‫زردآلو‪ ،‬قیسی‪ ،‬خرمالو‪ ،‬موز‪ ،‬خربزه وانواع مرکبات وجود دارد‪.‬‬
‫‪ 2‬داشتن خواب و استراحت کافی‬
‫‪- 3‬حفاظت از چشم ها در برابر اشعه ماوراء بنفش با استفاده از عینکهای آفتابی مرغوب‬

‫‪24‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫‪ – 4‬انجام فعالیت در نور کافی ‪ ،‬نور خوب نوری است که دارای روشنایی کافی بوده‪ ،‬خیره کننده نباشد و‬
‫بطور یکسان پخش شده باشد‪ .‬نور کم یا خیره کننده باعث می شود که چشم با دشواری بیشتری کار کرده‬
‫و در نتیجه فشار بیشتری به آن وارد شود‪ .‬در این حالت چشم زودتر و بیشتر خسته می شود ‪.‬‬
‫‪- 5‬مطالعه در نور کافی ‪ ،‬کسانیکه در رختخواب به حالت نیمه نشسته و یا خوابیده در حالیکه کتاب را مقابل‬
‫چشم گرفته اند مطالعه می کنند‪ ،‬می بایست نور الزم جهت مطالعه را طوری تنظیم نمایند که نور از باالی‬
‫تخت ویا از چراغ کنار تخت که کمی عقب تر از آن قرار گرفته است به کتاب بتابد‪ .‬هیچگاه نور نباید بطور‬
‫مستقیم و از روبرو به چشم بتابد ‪.‬‬
‫‪ - 6‬پس از مطالعه مداوم برای مدت بیش از یک ساعت و نیم برای مدتی چشمان خودرا بسته و یا به‬
‫دیوار سفید و اشیاء دور نگاه کنید و یا چشمان خودرا برای مدت کوتاهی به فعالیت دیگری مشغول‬
‫نمائید‪ ،‬تا خستگی آن رفع گردد‪ .‬این توصیه برای رانندگان اتومبیل نیز صادق است‪ .‬لذا پس از یک‬
‫ساعت و نیم رانندگی می بایست اتومبیل را نگهداشته و برای مدت کوتاهی به چشم ها استراحت داد ‪.‬‬
‫‪- 7‬از آنجائیکه چشمها به آسانی آلوده می گردند می بایست اطراف چشم و پلک ها رابه دفعات شسته و‬
‫با حوله نرم خشک نمود‪ .‬همچنین اگر هر گونه جسم خارجی وارد چشم یا داخل پلک گردد می بایست با‬
‫گوشه یک دستمال تمیز و با احتیاط فراوان آنرا بیرون آورد‪ .‬در این حالت از مالیدن چشم خودداری‬
‫نمائید ‪.‬‬
‫‪- 8‬چشم طبیعی و سالم احتیاج به درمان ندارد لذا از بکار بردن هر گونه دارو و یا محلولهای شستشوی‬
‫چشم بدون دستور پزشک خودداری نمائید‪.‬‬
‫‪ - 9‬تلویزیون یکی از منابع مهم ایجاد خستگی در چشم است‪ .‬لذا در استفاده از آن باید دقت کرد عدم‬
‫استفاده از تلویزیون دارای نقص ‪ ،‬نگاه کردن از فاصله حداقل ‪ 2/5‬متری ‪ ،‬نگاه کردن به صفحه تلویزیون‬
‫از ‪ ،‬استراحت دادن به چشم پس از دو ساعت نگاه کردن به تلویزیون نگاه کردن در مکانی با روشنایی‬
‫نیمه تاریک‪.‬‬
‫عالئم هشدار دهنده بیماریهای چشم ‪:‬‬
‫در صورتی یک از عالئم زیر را داشته باشد باید به چشم پزشک مراجعه نماید ‪:‬‬
‫‪. 1‬نزدیک کردن اشیاء به چشم جهت دیدن آنها و یا تنگ کردن چشم برای دیدن اشیاء نزدیک‬
‫‪. 2‬تمایل غیر طبیعی سر به یک سمت برای دیدن اشیایی که در روبرو قرار دارند‬
‫‪. 3‬مالش غیر طبیعی و مداوم چشم ها‬

‫‪25‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫‪. 4‬اشتباه در تشخیص رنگها‬

‫‪. 5‬قرینه نبودن مردمک های چشم‬
‫‪. 6‬بیزاری و گریز از نور‬
‫‪. 7‬سردردهای غیر طبیعی‬
‫‪. 8‬احساس تورم در چشم‬
‫‪ .9‬عالمت مبنی بر اینکه فرد در برخی از ساعات روز بهتر از بقیه اوقات روز می بیند ‪.‬‬
‫‪. 11‬احساس مبنی بر دوتایی و یا در هم دیدن اشیاء‬
‫‪. 11‬ورم ملتحمه چشم و یا ریزش غیر عادی اشک از چشم ها‬
‫‪. 12‬ناتوانی و یا سستی عضالت چشم‬
‫‪. 13‬عوارض دیگر که موجب اختالل در دید طبیعی گردد‬
‫‪ 14‬سیگار نکشید ‪ ،‬ثابت شده است سیگار کشیدن با برخی بیماری های چشم مانند آب مروارید ارتباط‬
‫دارد‪.‬‬
‫اختالالت بینایی‪:‬‬
‫دوربینى‪ ،‬نزدیکبینى‪ ،‬و آستیگماتیسم‪ ،‬از اختالالت عمده بینائى هستند ‪.‬‬
‫دوربینى‬
‫در افراد دوربین‪ ،‬اشعههاى نورانى که بهطور موازى به چشم مىتابد‪ ،‬در عقب شبکیه‪ ،‬تشکیل تصویر‬
‫مىدهد که این اختالل گاهى علل ارثى دارد‪ .‬افرادی که به این عارضه دچار هستند‪ ،‬چشمان خود را زیاد‬
‫مىمالند‪ .‬در موقع کارهاى ظریف مضطرب و بىقرار هستند‪ .‬در موقع خواندن یا نوشتن‪ ،‬سر را دورتر از حد‬
‫معمول نگاه مىدارند‪ .‬درد چشم‪ ،‬سردرد‪ ،‬التهاب پلک‪ ،‬تیک صورت و گاهى سرگیجه دارند‪ .‬براى درمان‬
‫دوربینی‪ ،‬از عینکهاى با عدسى محدب استفاده مىگردد ‪.‬‬
‫نزدیکبینى‬
‫نزدیکبینى به حالت و عادت کسانى که چشم خود را تنگ مىکنند تا بهتر ببینند‪ ،‬اطالق مىشود‪.‬‬
‫عواملی نظیر کار نزدیک‪ ،‬کمى نور‪ ،‬کمبود ویتامینها و غیره در ایجاد نزدیکبینى مؤثر هستند‪ .‬افرادی که‬
‫به این عارضه دچارند‪ ،‬اغلب موقع نگاهکردن به دور‪ ،‬گردن مىکشند‪ .‬در موقع نوشتن یا خواندن‪ ،‬سر را از‬
‫حد معمول نزدیکتر مىبرند‪ .‬گاهى یک چشم را مىبندند و با تنگ نمودن چشم دیگر‪ ،‬سعى در تطابق‬
‫اجسام دارند‪ .‬سردرد و آبریزى از چشم نیز مشاهده مىگردد‪ .‬براى درمان نزدیکبینی‪ ،‬از عینکهاى با‬

‫‪26‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫عدسى مقعر مناسب استفاده مىگردد ‪.‬‬

‫آستیگماتیسم‬
‫در این عارضه‪ ،‬تصویر یک نقطه همان یک نقطه درک نمىشود‪ ،‬بلکه از یک نقطه از هر جسم خارجی‪ ،‬دو خط‬
‫افقى دیده مىشود‪ .‬و تصویرى که ایجاد مىکند‪ ،‬زیاد روشن و واضح بهنظر نمىرسند‪ .‬افراد مبتال به‬
‫آستیگماتیسم‪ ،‬اغلب سر را به کتاب یا تصویر نزدیک مىکنند‪ ،‬سردرد دارند و چشم را هنگام مشاهده‬
‫تصاویر ظریف مىمالند‪ .‬تصحیح چشم آستیگمات اغلب ساده بوده و با استفاده از عدسى استوانهائى که در‬
‫جهت مناسبى از چشم قرار داده مىشود‪ ،‬انجام مىگیرد ‪.‬‬
‫بیماری های چشم‬
‫چشم یک عضو حساس است که ممکن است دچار چند نوع بیماری شود شامل‪:‬‬
‫‪- 1‬گل مژه ‪ :‬گل مژه التهاب غدد لبه پلکهای چشم است که بروز مداوم آن نشان دهنده ضعف سیستم‬
‫ایمنی است ‪ .‬این التهاب غالبا عفونی و بسیار دردناک است از جمله عوامل ایجاد گل مژه باکتری چرکی‬
‫به نام استافیلوکوک است و تماس با دستهای آلوده نیز سبب سرایت آن می شود‪.‬‬
‫گفتنی است برای درمان گل مژه می توان از کمپرس های گرم استفاده کرد اما در صورت دردناک بودن‬
‫زیاد باید به پزشک مراجعه شود ‪.‬‬
‫‪-2‬آب مروارید‪ :‬آب مروارید یکی از بیماریهای چشم است که به کدورت عدسی چشم منجر و باعث تاری‬
‫دید و در مراحل پیشرفته کوری میشود با عالئمی مانند تار شدن یا محو شدن بینایی‪ ،‬حساس شدن به‬
‫روشنایی‪ ،‬کم رنگ شدن یا محو شدن رنگ ها‪ ،‬دید کم در شب‪ ،‬دوبینی یا چندبینی‪ ،‬افزایش دید نزدیک و‬
‫تغییر مداوم شماره عینک همراه است و افزایش سن‪ ،‬تغذیه نامناسب‪ ،‬بیماری قند‪ ،‬تماس با نورخورشید‪،‬‬
‫مصرف دخانیات و ضربه از جمله علل ابتال به آب مروارید است‬
‫آب مروارید ناشی از افزایش سن‪ ،‬شایع ترین نوع آب مروارید است‪ ،‬احتمال ابتالی افراد به آب مروارید‬
‫در سنین ‪ 65‬تا ‪ 74‬سالگی ‪ 51‬درصد و در اشخاص باالی ‪ 75‬سال ‪ 71‬درصد است‪.‬وی یادآور شد‪.‬‬
‫‪- 3‬آب سیاه یا گلوکوم ‪ :‬آب سیاه به معنای باالرفتن فشار داخل چشم می باشد که می تواند سبب‬
‫آسیب عصب بینایی و در نتیجه کوری دائمی شود‪ .‬باید دانست که بعضی از انواع بیماری آب سیاه می‬
‫تواند تا مراحل انتهایی بیماری هیچ عالمتی نداشته باشد و هنگامی فرد متوجه بیماری خود می گردد که‬
‫دید بشدت و بطور غیر قابل برگشت افت کرده است‪ .‬بنابراین تشخیص زودرس آب سیاه و شروع درمان‬
‫به موقع؛ کلید اصلی در پیشگیری از پیشرفت بیماری و کاهش دید بیمار خواهد بود ‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫توجهات خاص به چشم ها در دوران های مختلف زندگی‬

‫در طول دوران زندگی دو دوره وجود دارد که می بایستی در آنها به چشم توجه خاص نمود ‪.‬‬

‫دوران تحصیلی ‪:‬‬

‫اطفال و جوانان دارای عضالت قوی در چشم بوده و عمل تطابق را به آسانی انجام می دهند و چشم آنها‬
‫کمتر خسته می شود‪ .‬از آنجائیکه موفقیت در دروس بستگی زیادی به قدرت مطالعه دانش آموز داشته و‬
‫الزمه قدرت در مطالعه‪ ،‬داشتن بینایی خوب است‪ ،‬لذا اقدام بموقع جهت رفع عیوب چشم در این دوره‬
‫زندگی بسیار حائز اهمیت است‪.‬‬
‫دوران میانسالی ‪:‬‬
‫با افزایش سن بینایی شخص ضعیف می شود‪ .‬عدسی به مرور زمان کدر شده و میدان بینایی کاهش‬
‫می یابد ودر نتیجه دید محیطی فرد دچار مشکل می گردد‪ .‬به علت از بین رفتن تدریجی خاصیت االستیک‬
‫عدسی و تبدیل آن به توده ای تقریبا" جامد‪ ،‬فرآیند تطابق نیز کند می شود‪ .‬زمانی که عدسی قدرت‬
‫تطابق خود را بطور کامل از دست بدهد شخص دچار پیر چشمی شده و در این حالت به عینک مخصوص‬
‫نیاز خواهد داشت‪ .‬در سنین میانسالی چنانچه فردی فشار خون باال‪ ،‬دیابت داشته باشد یا در خانواده او‬
‫کسی مبتال به گلوکوم باشد باید بطور منظم به چشم پزشک مراجعه نماید‪.‬‬

‫بهداشت و مراقبت از ناخن‬

‫ناخنها عالوه بر اینکه از نظر زیبایی مورد توجه هستند در برداشتن اجسام و لمس آنها و محافظت از‬
‫انگشتان موثراند‪.‬‬
‫ناخن ها توسط سلول های زنده پوستی انگشتان دست و پا و از کراتین‬
‫که یک پروتئین سخت است ایجاد می شوند ناخن شامل قسمتهای‬
‫مخلتف است‬
‫‪ -1‬قسمت پنهان ناخن که ریشه ناخن بوده و در آن رشد ناخن صورت‬
‫می گیرد‬
‫‪ -2‬قسمت قابل رؤیت ناخن کـه مـا از آن بنام ناخن یاد می کـنیم‪ .‬از کراتین مرده تشـکیل یافته و کمـی‬
‫مـحدب می باشد‪ .‬اساسا بی رنگ است اما بواسطه شبکه مویرگهای خونی که در زیر آن واقع است صورتی‬

‫‪28‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫بنظر می آید‪.‬‬
‫‪ -3‬پوست زیر ناخن که از بافت پیوندی تشکیل یافته و در آن عروق‬
‫خونی و اعصاب وجود دارد و نقش تغذیه قسمت قابل روئیت را بعهده‬
‫دارد‪.‬‬
‫ناخن بطور طبیعی ‪ 3‬میلی متر در ماه رشد میکند عواملی که روی رشد‬
‫ناخن اثر میگذارند شامل سن ‪،‬سطح فعالیت و ارث می باشند‪.‬‬
‫رشد ناخن های دست سریعتر از ناخن های پا می باشد‪ .‬در فصل تابستان رشد ناخن ها سریعتر از زمستان‬
‫است‪ .‬ناخن ها روی دستی که با آن فعالیت انجام می شود یعنی دست راست رشد سریعتر دارند و رشد‬
‫ناخن در مردها سریعتر از زنان است بجز در حاملگی و سن پیری‪.‬‬
‫مراقبت از ناخنها‬
‫‪- 1‬اگر ناخنهای سست و شکنندهای دارید آنها را کوتاه و یک دست کنید‪ .‬ناخنها را خشک و تمیز نگاه‬
‫دارید این کار مانع از تجمع باکتریها و قارچها روی ناخنها می شود‬
‫‪ -2‬تغذیه و رژیم غذایی صحیح در رشد و سالمت ناخنها نقش مهمی دارد‪ .‬غذاهای حاوی آهن‪ ،‬کلسیم‪،‬‬
‫ویتامینب و پتاسیم برای ناخنها مفیدند‪ .‬مصرف ماست‪ ،‬تخم مرغ‪ ،‬سویا‪ ،‬کلم‪ ،‬آب هویج تازه‪ ،‬زردآلو و‬
‫ماهی در استحکام ناخن موثر است ‪.‬‬
‫‪- -3‬آفتاب‪ ،‬کلر و پاک کنندههای قوی باعث تردی و شکنندگی ناخنها می شوند پس باید از این مواد‬
‫دوری کرد‪ .‬هنگام انجام کارهای خانه و نیز باغبانی برحسب نیاز از دستکش نخی یا الستیکی استفاده‬
‫کنید ‪.‬‬

‫‪- 4‬استفاده بیش از حد از الک ناخن سالمت ناخنها را به خطر میاندازد بهتر است با رعایت بهداشت‪،‬‬
‫سوهان زدن ناخنها و نیز استفاده از یک جال دهندهِ طبیعی می توان ناخن را زیبا تر کرد‪ .‬همچنین بیش‬
‫از یکبار در هفته از الک برها استفـاده نـکنـیـد زیـرا آنـها بـاعـث خشـکی ناخن میگردند‬
‫در صورت تغییر رنگ ‪ ،‬پوسته پوسته شدن‪ ،‬ترک خوردن و به وجود آمدن خطوط عرضی بر ناخنها و‬
‫تغییرات بدون دلیل و طوالنی مدت در رنگ و شکل ناخنها حتماً باید به پزشک مراجعه کرد‪.‬‬
‫‪- 5‬برای سوهان کشیدن ناخنهایتان از سوهانهای نرم و ظریف استفاده کرده و هـیچگاه ناخنها را در دو‬
‫جهت سوهان نکشید‪ .‬ناخن هـا را تنها از سـمـت گوشـه به سمت مرکز ناخن در یک جهت سوهان بکشید‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫‪- 6‬از ناخنها استفاده ابزاری نکنید مثال از آنها برای بیرون آوردن منگنه استفاده نکنید‪.‬‬
‫بیماری های شایع ناخن‬
‫با توجه به در معرض قرارداشتن ناخن ها‪ ،‬آنها تحت تاثیر عوامل مختلف قرار میگیرند‪ .‬بیماری های ناخن‬
‫در حدود ‪ 11‬درصد ازکل بیماری های پوستی را شامل میشوند‪ .‬عالئمی مانند تغییر رنگ ناخن ها و تغییر‬
‫در شکل ناخن ها‪ ،‬تورم پوست اطراف ناخن ها درد‪ ،‬پیدایش خطوط سفید و یا سیاه‪ ،‬فرورفتگی های خطوط‬
‫طولی و عرضی در صفحه ناخن ها نشانه اختالل در ناخن می باشند که در این موارد باید به متخصص پوست‬
‫مراجعه کرد‪.‬‬
‫برخی از بیماری های ناخن به شرح زیر است‪:‬‬
‫‪- 1‬نقاط سفید‬
‫نقاط سفید بطور شایع روی ناخن ها دیده می شوند و معموال عودکننده هستند‪ .‬این نقاط سفید رنگ در اثر‬
‫آسیب به ناحیه قاعده ناخن در زمانی که سلولهای ناخن در حال تشکیل شدن هستند رخ می دهند و‬
‫معموال جای نگرانی وجود ندارد‪.‬‬
‫‪- 2‬خونریزیهای خطی‬
‫انتشار عروق خونی در بستر ناخن می تواند ایجاد خطوط عمودی زیر صفحه ناخن کند‪ .‬اینها نیز بدنبال‬
‫ضربه به ناخن و یا مصرف داروی خاص و بیماری های خاص ناخن ایجاد شوند‪ .‬خونریزی خطی خودبخود‬
‫بهبود می یابند‪.‬‬
‫‪- 3‬ناخن در گوشت فرورفته‬
‫این مشکل شایعی می باشد‪ .‬انگشت بزرگ پا بخصوص مستعد است‪ .‬چیدن نامناسب ناخن ها‪ ،‬استفاده از‬
‫کفش های تنگ می تواند باعث افزایش انحنای ناخن شده و کناره های ناخن در پوست کناری فرو رفته‬
‫و باعث پیدایش عفونت و درد شدید می شود‪ .‬جهت درمان این وضعیت باید قسمت فرورفته در پوست‬
‫توسط پزشک بریده شده و عفونت نیز درمان شود‬

‫‪- 4‬عفونتهای قارچی‬

‫این عفونت در ناخن های پا شایع تر از ناخن های دست است چون این عفونتهای قارچی بیشتر محدود به‬
‫نواحی مرطوب و گرم و محل های تحمل کننده وزن می شوند ‪ .‬در این موارد انتهای ناخن از بستر ناخن‬
‫جدا می شود و پوسته های سفید‪ ،‬سبز‪ ،‬زرد یا سیاه زیر صفحه ناخن انباشته می شوند و کم کم قاعده ناخن‬

‫‪30‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫را نیز درگیر می کنند عفونتهای مخمری مثل کاندیدا در ناخن های دست شایعترند بخصوص اگر دستها‬
‫مرتبا در آب باشند و یا شخص مبتال به دیابت باشد‪.‬‬
‫‪- 5‬عفونت های باکتریایی‬
‫قرمزی‪ ،‬تورم و درد چین های ناخن اغلب دلیل عفونت باکتریایی است‪ .‬شایعترین علت ضربه به ناخن ها‬
‫یا پوست اطراف یا در معرض آب و مواد شیمیایی قرار گرفتن است‪.‬‬
‫‪- 6‬تومورها و زگیل ها‬
‫تومورها و زگیل ها در هر قسمتی از ناخن ممکن است رخ دهند بهر حال صفحه ناخن تغییر شکل یافته و یا‬
‫در اثر رشد تومور یا زگیل تخریب می شود‪ .‬تومورهای ناخن به دو نوع خوش خیم و بدخیم تقسیم می‬
‫شوند شایعترین نوع خوش خیم زگیل ها هستند که عفونتهای ویروسی بودن که پوست اطراف و زیر‬
‫صفحه ناخن را گرفتار می کنند‪ .‬آنها دردناک بوده و می توانند ایجاد محدودیت درحرکت و استفاده از‬
‫انگشتان بکنند‪.‬‬
‫‪- 7‬عادت به دستکاری کردن ناخن ها‬
‫جویدن ناخن یک مشکل شایع بخصوص در بچه ها می باشد‪ .‬اگر چه با افزایش سن این عادت ترک می‬
‫شود این مشکل باعث بدشکل شدن ناخن شده و راهی برای انتقال عفونتها از طریق انگشتان دست به‬
‫دهان و برعکس می باشد‬
‫بعضی از عللی که باعث می شوند کودکان ناخن هایشان را بجوند عبارتند از‪:‬‬
‫‪- 1‬استرس و نگرانی‬
‫‪ -2‬تقلید از دیگر کودکان دیگر‬
‫‪- -3‬وجود ناخن های بلندی که احتیاج به کوتاه کردن دارند ‪.‬‬
‫برای درمان اختالل ناخن جویدن در کودکان باید توجه کنیم‪ .‬اگر کودک تحت فشارهای عصبی قرار دارد‬
‫سعی کنیم این فشارها را کم نماییم مثال اگر خستگی‪ ،‬تماشای یک برنامه مهیج یا درمانده شدن از انجام‬
‫تکلیف باعث اضطراب کودک می شود سعی کنیم این شرایط را تعدیل نماییم‪.‬‬
‫کوتاه کردن ناخن های بلند به کودکان در ترک این عادت بسیار کمک می کند‪ .‬پرهیز از تنبیه کودک و‬
‫دادن اعتماد به نفس به کودک نیز در کاهش این اختالل کمک می کند‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫بهداشت و مراقبت از پا‬

‫پا یکی از مهمترین اعضای بدن است که به خاطر دور بودن از چشم‪ ،‬کمتر به‬
‫آن توجه میشود‪ ،‬در صورتی که تحرک انسان در محیط وابسته به سالمت‬
‫پاهاست‪ .‬قسمت پایین پا تمامی وزن بدن را بر روی خود حفظ می کند‪.‬‬
‫اهمیت بهداشت پا‪:‬‬
‫از آنجا که پا یکی از بزرگترین اعضای بدن است و بیشتر از سایر اعضا با‬
‫آلودگیهای محیطی و میکروبی از قبیل کف سالنها‪ ،‬تشک های ورزشی‪،‬‬
‫حمامهای عمومی‪ ،‬استخرها و اماکنی که معموال پابرهنه راه میرویم‪ ،‬در‬
‫تماس است بنابراین این عضو میتواند در صورت عدم رعایت بهداشت‪،‬‬
‫اشاعهدهنده بیماریهای میکروبی و ویروسی باشد‬
‫توصیه های بهداشتی در مورد سالمت پاها‪:‬‬
‫‪1-‬باید پاها روزانه چندین بار شسته شده و الی انگشتان پا را خشک و جوراب ها را به طور مرتب عوض‬
‫کرده و به خوبی شست زیرا در پاهای انسان ‪ ،‬غده های عرق زای زیادی وجود دارد‪ .‬این غده ها در پاها‬
‫ایجاد رطوبت و عرق می کند‪ .‬وجود رطوبت در پاها‪ ،‬باعث بروز قارچ های خاصی در آنها می شود‪ .‬این قارچ‬
‫ها در الی انگشتان پا به خوبی رشد می کنند و سبب بروز خارش و مشکالت دیگری در پا می شوند ‪.‬‬
‫‪2-‬پوشیدن کفش مناسب در سالمت پا بسیار اهمیت دارد ‪،‬پوشیدن کفش های تنگ موجب فشار در پا و‬
‫اصطحکاک شدید پوست پا با کفش و ایجاد پینه در انگشتان یا کف پا می شود‬
‫‪3-‬نپوشیدن کفش های پاشنه بلند به مدت طوالنی ‪ ،‬کسانی که مدتهای طوالنی کفش پاشنه بلند می‬
‫پوشند‪ ،‬بیشتر در معرض ابتال به التهاب کپسولهای مفصلی که تامین کننده ماده نرم کننده مفاصل‬
‫هستند و آرتروز قرار میگیرند‪ .‬پاشنه بلند موجب کشیدگی تاندونها یا بندهای رابط ماهیچه و استخوان نیز‬
‫میشوند که به درد و التهاب محل منجر میشود ‪.‬‬
‫در خرید کفش باید دقت کرد باید کفش مناسب و اندازه پا باشد خرید کفش های بزرگتر یا تنگ باعث‬
‫تغییر در ساختار پا و بد شکل شدن پا می شود بهتراست خرید کفش را به ساعات آخر روز موکول کرد‬
‫زیرا پا در متورم ترین حالت روزانه خود خواهد بود‪ .‬کفشی که در ساعات اولیه روز قالب است‪ ،‬در هنگام‬
‫غروب ممکن است موجب تاول زدن پا شود ‪.‬‬

‫‪32‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫‪4-‬بهداشت جوابها به عنوان اولین محافظان پا باید رعایت شود جوابها را باید بعد از هر بار پوشیدن شست‬
‫‪ ،‬بهتر است از جورابهای رنگ روشن استفاده شود تا در صورت کثیف شدن مشخص باشد‬
‫‪5-‬بهتر است داخل کفش ها نیز تمیز شود افراد بیشتر به ظاهر بیرونی کفش توجه دارند و آن را واکس‬
‫زده و برق می اندازند و از داخل کفش که در سالمت پا دخالت مستقیم دارد غافلند‪.‬‬
‫‪6-‬به خانم های خانه دار توصیه می شود در صورتی که با دست لباس می شورند باید از یک چهار پایه‬
‫استفاده نمایند تا به زانوهای آنها کمتر فشار وارد شود‪.‬‬
‫زانو‬
‫زانو مفصلیاست که استخوانهای باالی و پایینی پا را بهم متصل میکند‪.‬که به ایندو استخوان ران و‬
‫درشتنی گفته میشود مفصل زانو مهم ترین مفصلی است که وزن بدن را تحمل می کند‪.‬مفصل زانو در‬
‫تمام فعالیت های انسان مانند ایستادن‪ ،‬راه رفتن و حتی نشستن در معرض فشارهای مکانیکی زیاد که‬
‫ناشی از وزن‪ ،‬حمل بار و حتی ماندن در یک موقعیت ثابت است‪ ،‬قرار دارد‬
‫زانو از مفاصلی است که از آن استفاده زیادی می شود و ممکن است دچار بیماری شود ‪ ،‬یکی از‬
‫بیماریهای شایع در مفصل زانو‪ ،‬آرتروز است که در افراد باالی ‪65‬سال بیش از سایرین مشهود است‪ ،‬به‬
‫این معنا که ستون مفصلی کامال صاف زانو‪ ،‬دچار تخریب و ناصافی میشود و فرد احساس درد میکند با‬
‫انجام اقدامات زیر می توان از این بیماری پیشگیری کرده و آن را کنترل کرد‬
‫‪1-‬تغییر درشیوه زندگی مانند نحوه نشستن به صورت چهارزانو‪ ،‬چمباته زدن و استفاده از توالتهای‬
‫ایرانی از جمله موارد تشدید کننده آسیب های مفصلی است و تبعیت از این روش های غلط زندگی‪ ،‬افراد‬
‫را در سنین پایین مستعد ابتال به آسیب های مفصلی می کند همچنین داشتن یک تغذیه مناسب و‬
‫مصرف غذاهای حاوی کلسیم در سالمت زانو موثر است‪.‬‬
‫‪2-‬کاهش وزن برای حفظ سالمتی مفاصل به خصوص مفاصل زانو بسیار با اهمیت است‪.‬بی تحرکی نیز‬
‫خطری جدی برای مفاصل است و برخی به غلط بر این باورند که فقط با حذف فشار بر روی مفصل و ثابت نگه‬
‫داشتن آن مشکل حل می شود در حالی که عدم تحرک مناسب خود خطری جدی برای بروز بیماری های‬
‫مفصل همچون آرتروز است چرا که تغذیه مفصل از طریق تحرک انجام می شود‬
‫‪3-‬عدم انجام ورزشهایی که به زانو فشار میآورد مخصوصا در سنین میانسالی ‪،‬انجام ورزشهای سنگین‬
‫برای زانو خطرناک است پیاده روی آرام در این سن بهترین گزینه است‬
‫‪4-‬تا حد امکان باید کمتر از پله باال و پایین رفته و در صورت لزوم یک پله یک پله باید باال و پایین رفت‬

‫‪33‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫زیرا رفتن از پله و یا سرباالیی ‪ 4‬برابر وزن و پیمودن سرپایینی و پایین آمدن از پله‪ ،‬چیزی حدود ‪7‬برابر‬
‫وزن‪ ،‬به زانو فشار وارد میکند‪.‬‬
‫‪5-‬به جای نشستن روی زمین‪ ،‬از صندلی استفاده شود ‪،‬اگر به کارهایی اشتغال دارید که ناگزیرید برای‬
‫مدتی طوالنی روی صندلی بنشینید‪ ،‬ساعتی یک بار از جای خود برخیزید و پنج دقیقه راه بروید‪ .‬همچنین‬
‫هنگام نشستن می توانید پاشنه های پا را از روی زمین بلند کنید یا زانوها را صاف نگه دارید‬
‫‪6-‬از انجام اعمالی نظیر بلند کردن اجسام بسیار سنگین و حمل بار به مدت طوالنی اجتناب کنید‪ ،‬زیرا این‬
‫کار فشار زیادی بر زانوها وارد می سازد‪ .‬در صورتی که ناگزیر به حمل اجسام سنگین هستید‪ ،‬عضالت زانو را‬
‫با ورزش تقویت کنید و بین فعالیتهای خود‪ ،‬زمانی را به استراحت اختصاص دهید‬

‫بیماری های پا‬

‫ترک پا‬
‫یکی از شکایات شایع بیماران خصوصاً بانوان ترک های کف پا می باشد‪ .‬این ضایعات به دو دسته‬
‫فیزیولوژیک و بیماری های پوستی طبقه بندی می شوند‪ .‬پوشیدن صندل و کفشهای تابستانی‪ ،‬یائسگی‪،‬‬
‫خشکی هوا و هر عاملی که جریان خون را در پا کاهش دهد‪ ،‬موجب ترک خوردن کف پا میشود عارضه‬
‫ترک کف پا گاه با درد نیز همراه است‪ .‬برای جلوگیری از ترکخوردگی کف پا باید در پیاده رویهای‬
‫طوالنی از کفشهای پشت و جلو بسته استفاده شود‪ .‬همچنین زنان خانهدار میتوانند در طول روز با‬
‫پوشیدن جوراب از اصطحکاک کف پا با فرش و موکت و ایجاد ترک پا پیشگیری کنند‪ .‬چرب نگه داشتن‬
‫پوست پا و استفاده از اسید سالیسیک و گلیسیرن در درمان ترک پا موثر است‪ .‬همچنین شست و شوی پا‬
‫با آب گرم و خشک کردن آن با حوله و رعایت بهداشت مفید خواهد بود‬
‫پینه و میخچه‬
‫یکی از عواملی که می تواند صدمات جدی به بدن وارد کند ضربه و فشار مستمر و طوالنی به پوست است‪.‬‬
‫افرادی که به دلیل شغل‪ ،‬تفریح و ورزش مستمراً به کف پای خود فشار وارد می آورند خصوصاً آنهایی که‬
‫کمی انحراف در کف پا دارند دچار مشکل می شوند زیرا فشار تنها بر قسمتی از پا وارد می شود ‪ ،‬در نتیجه‬
‫پوست در آن قسمت با ضخیم شدن و افزایش قطر سعی در مبارزه با این فشارها دارد‪ .‬به پدیده ضخیم‬
‫شدن پوست در یک ناحیه پینه می گوید مانند پینه دست کارگران که به علت کار مداوم و سنگین با دست‬
‫ها دچار این عارضه می شوند ‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫گاهی نیز قسمت مرکزی پینه متراکم تر شده و بافت سخت تری تولید می کند در این حالت فشارهای‬
‫وارد شده به اعصاب پوستی برخورد می کند و باعث درد می شود‪ .‬به این عارضه میخچه می گویند‪ .‬در واقع‬
‫مکانیسم ایجاد پینه و میخچه مشابه است با این فرق که در میخچه سلول های قسمت مرکزی با سخت تر‬
‫شدن ‪ ،‬مبارزه با فشارهای وارده را به عهده می گیرند ولی این بافت سخت به دلیل تماس با اعصاب پا‬
‫موقع راه رفتن باعث درد می شود‪.‬کسانی که کفش تنگ می پوشند و یا ورزشکاران و کوهنوردان با‬
‫مختصر انحراف کف پا بدون این که مشکلی از نظر راه رفتن داشته باشند استعداد ابتال به میخچه و پینه را‬
‫دارند ‪.‬‬
‫پوشیدن کفش های مناسب و غیر تنگ است و استفاده از داورهای ضد میخچه در بهبود این بیماری مفید‬
‫است‪.‬‬
‫زگیل های کف پا‬
‫گاهی کف پای دارای خراشهایی است که با قرار گرفتن در محیط رطوبتدار باعث وارد شدن میکروب به‬
‫داخل آن شده و ضایعات شدید پوستی و زگیل را ایجاد میکند زگیلهای کف پا به دلیل مسری بودن‬
‫آنها از اهمیت بسیاری برخوردار است چرا که با ابتالی یک نفر از اعضای خانواده به این بیماری‪ ،‬سایر‬
‫اعضای خانواده نیز به دلیل استفاده مشترک از حمام و دمپایی حمام‪ ،‬به آن مبتال میشوند‪..‬بنابراین فرد‬
‫مبتال باید از دمپایی شخصی استفاده نماید‪.‬‬

‫‪35‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫هشت راه برای مدیریت صحیح استرس‬

‫‪ )1‬احساسات خود را باور کنید‪ :‬هیچوقت به خودتان نگویید که شما نباید آنچه را انجام میدهید احساس‬
‫کنید‪(.‬جلوی احساس خود را نگیرید)‪ .‬نگویید‪ :‬من االن نباید دچار استرس شوم‪ .‬شما باید همیشه احساسات‬
‫خود را قبول کنید در غیراین صورت آن احساسات به زودی بر شما غلبه میکنند‪ .‬اگر شما قبول کنید که‬
‫استرس دارید یک قدم جلو هستید و بهتر میتوانید بر آن غلبه کنید‪.‬‬

‫‪ )2‬مسئولیت احساسات خود را قبول کنید ‪ :‬خالی کردن حاالت استرس خود روی دیگران بسیار کار سادهای‬
‫است‪ .‬ولی سعی کنید که هیچوقت با دیگران رفتار نامناسبی نداشته باشید‪ .‬اگر با دیگران بر خالف میل آنها‬
‫رفتار کنید باعث میشود که آنها ناراحت شده و ناراحتی خود را بر سر شما خالی کنند‪.‬‬

‫سرزنش کردن فقط باعث استرس بیشتر شما میشود‪ .‬زیرا اشتیاق‪ ،‬خود مستقیما با عوامل قابل کنترل شما در‬
‫ارتباط است‪ .‬آنچه غیرقابل دسترسی است شما را مشتاق میکند‪ .‬اگر شما همسرتان را بهخاطر داد زدن سرزنش‬
‫میکنید پس تنها راهحل این است که همسرتان صدایش را پایین بیاورد‪ .‬که در این حالت اشتیاق و استرس‬
‫هر دوی شما افزایش مییابد زیرا شما نمیتوانید تاثیر زیادی روی صدای همسرتان داشته باشید‪.‬‬

‫اما زمانیکه شما مسئولیت کار خود را قبول کردید آن وقت فاکتور سرزنش کردن از بین میرود‪ .‬و شما با‬
‫واقعیت روبه رو شده و قربانی دیگران نمیشوید و میتوانید کنترل احساسات خود را در دست بگیرید لذا‬

‫‪36‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫مسئولیت شما باعث میشود تا نسبت به احساسات خود کاری انجام دهید‪ .‬اگر شخصی باعث اضطراب شما‬
‫میشود‪ ،‬او را صدا کنید و به او بگویید چه احساسی نسبت به او دارید و چرا این احساس را دارید و چه میتوان‬
‫کرد که این احساس از بین برود‪ .‬این موضوع را با سرزنش کردن آنها بدتر نکنید‪ .‬همیشه راجع به مشکل خود‬
‫فکر کنید‪ ،‬نه راجع به شخص به خصوصی‪.‬‬

‫‪ )3‬نفس کشیدن ‪ :‬زمانیکه اضطراب وجود شما را فرا میگیرد‪ ،‬ناخودآگاه نفسهای کوتاه میکشید‪ .‬این اولین‬
‫مرحله قبل از جدال و یا خاموشی و سکوت است که اینها خود باعث صدمه زدن به گفتوگو میشود‪ .‬بنابراین در‬
‫این مواقع نفسهای عمیق بکشید‪ ،‬این کار باعث کاهش اضطراب میگردد‪.‬‬

‫‪ )4‬استراحت کوتاهی بکنید ‪ :‬از صحنه خارج شدن همیشه فکر شما را تازه میکند‪ .‬البته نیازی به سفرهای‬
‫بلندمدت نیست بلکه یک استراحت کوتاه مدت تنها چیزی است که به آن نیاز دارید‪ .‬قدم زدن و یا تمرین در‬
‫باشگاه ورزشی کافی است‪ .‬بهتر است فعالیت کنید تا هورمونهای مخالف و ضدحالتهای فعلی در شما ایجاد‬
‫شود‪ .‬ورزش همیشه باعث ریلکس شدن بدن میشود‪ .‬دوری از محل اضطراب باعث آرامش فکر شده و فرصتی‬
‫جهت مقابله با مشکل به شما میدهد‪ .‬حتما سعی کنید بعد از استراحت مشکل را با طرف مقابل بازگو کنید در‬
‫غیراین صورت فقط وقفهای در مشکل بهوجود آمده است بدون آنکه مشکل شما بر طرف گردد‪.‬‬

‫‪ )5‬انعطاف پذیر باشید‪ :‬استرس غیرقابل اجتناب است و مانند طلوع و غروب خورشید اتفاق میافتد‪ .‬پس‬
‫بهترین راه مبارزه با آن تغییر رفتار و برخورد با دیگران است‪ .‬نرم باشید نه سخت‪ .‬با توجه به کالم افراد‬
‫نشانههای استرس را تشخیص داده و سپس خودتان را با آن تطبیق دهید‪ .‬با کمی انحراف و گذشتن از عالئق‬
‫خود دیگران را در بهدست آوردن نیازهایشان کمک کنید‪ .‬نیازی به سختی کشیدن و تحمل سفرهای دور و دراز‬
‫نیست فقط به صحبتهای دیگران گوش دهید و توجه داشته باشید که این روش به خوبی باعث کاهش استرس‬
‫میگردد‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫‪ )6‬راجع به مشکل بعد از وقوع آن صحبت کرده و بحث کنید‪ :‬این موضوع را اگر با موضوع قبلی یعنی انعطاف‬
‫پذیری ادغام کنید میتوانید افراد مضطرب را کنترل کنید‪ .‬شما حتما باید بعد از یک اتفاق تنش زا (بعد از آرام‬
‫شدن) راجع به آن صحبت کنید ‪ .‬در غیر این صورت آن مشکل به شکل فجیع تری تکرار خواهد شد‪ .‬اگر‬
‫شخصی را میشناسید که زود عصبانی میشود به او بگویید که موضوع زیر را بخواند‪.‬‬

‫‪ )7‬اضطراب و استرس شیمیایی‪ 3 :‬مورد ذکر شده زیر باعث استرس و اضطراب شده و شما باید از آنها دوری‬
‫کنید‪.‬‬
‫الف) نیکوتین‪ :‬این ماده هم در کوتاه مدت باعث آرامش شده ولی در درازمدت به فرد صدمه میزند‪ .‬اگرچه‬
‫کشیدن یک سیگار در همان لحظه باعث آرامش میگردد ولی ضربان قلب را افزایش داده و نفسها را کوتاه‬
‫میکند و ضررهای بیشمار دیگری نیز دارد‪.‬‬
‫ب) کافئین‪ :‬از این داروی محرک دوری کنید به جای قهوه از یک نوشابه دیگربا کافئین کمتر مثل چای‬
‫استفاده کنید‪.‬‬
‫ج) شکر‪ :‬غذاهای شیرین باعث افزایش گلوکز میشود‪ .‬میتوانید از غذاهایی با شکر کمتر استفاده کنید مثل‬
‫انواع نان سبوسدار‪.‬‬

‫‪ )8‬از دیــگران راجـع بــه عکس العمل های خودتان در هنگام استرس سؤال کنید ‪ :‬شما حتما باید اینکار را‬
‫بکنید زیرا در موقع استرس متوجه بسیاری از مسائل و رفتارهایی که از شما سر میزند نیستید و فراموشی‬
‫کوتاه مدت اجازه بازیابی مسائل را به شما نمیدهد‪ .‬همچنین اطالع یافتن از رفتارهایتان میتواند به شما کمک‬
‫شایانی بکند‪ .‬اگر دیگران بگویند که شما در هنگام استرس فریاد میزنید‪ ،‬به خود آمده و خواهید دانست که باید‬
‫استرس خود را کاهش داده و سپس به گفتگو بپردازید‪.‬‬

‫‪38‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫روشهای درمان اضطراب‬

‫در بعضى از موارد اضطراب بدون نیاز به درگیرى پزشک در این ماجرا میتواند درمان گردد‪ .‬این موارد اضطراب‬
‫طبیعى نام دارند که طى آن اضطراب به خوبى توسط بیمار کنترل شده و برطرف میشود مثل ترس ناشى از‬
‫امتحان نهایى و یا ترس ناشى از مصاحبه‪ .‬در چنین شرایطى استرس میتواند توسط اعمال و روشهاى زیر تحت‬
‫کنترل درآید ‪:‬‬
‫ـ صحبت با شخص مورد اعتماد‬
‫ـ روشهاى ایجاد تمرکز‬
‫ـ حمام گرفتن طوالنى‬
‫ـ استراحت در یک اتاق تاریک‬
‫ـ ورزشهاى تنفس عمیق‬

‫درمان دارویى‬
‫در گذشته داروهایى از خانواده بنزودیازپانها مانند دیازپام (والیوم)‪ ،‬آلپرازوالم (زانکس)‪ ،‬لورازپام (آتیوان) و‬
‫باسپیرون در درمان اختالالت اضطرابى مورد استفاده قرار میگرفت‪.‬در حال حاضر استفاده از داروهاى‬
‫ضدافسردگى مانند)‪ )Fluxetin (Prozac ،Paroxctine (Paxil) ،Sertaline (Zoloft‬و ‪Venlafaxine‬کاربرد‬
‫بیشترى دارد‪.‬تجویز داروهاى ضد اضطراب یک پدیده مشخص در تمام دنیا است‪ .‬تخمین زده میشود که بین ‪11‬‬
‫تا ‪ %21‬از مردم در نیمکره غربى تقریباً بهطور مرتب از این داروها استفاده میکنند‪ .‬طبق اظهار نظر رسمى ‪FDA‬‬
‫(سازمان غذا و دارویى آمریکا) در سال ‪ ،1978‬ده میلیون آمریکایى از داروهاى دسته بنزودیازپینها استفاده‬
‫میکردها ند‪.‬عدهاى معتقدند که این آرامبخشها روش مؤثر و کم هزینهاى در مقایسه با سایر طرق درمانى است‪.‬‬
‫عدهاى نیز بر اثرات مؤثر درمانهاى غیردارویى تأکید دارند‪.‬‬

‫‪39‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫درمان غیردارویى‬
‫درمان غیردارویى شامل تکنیکهاى متعددى میباشد‪ .‬در تمام این روشها به بیمار آموزشهاى کالسیک کسب‬
‫آرامش یاد داده میشود و بدینوسیله بدن خود به مقابله مؤثر و مستقیم با عوامل تنشزا برمى خیزد‪.‬‬
‫ـ تن آرامى یا آرامسازى (‪)Relaxation‬‬
‫ـ مواجه سازى (‪)exposure‬‬
‫ـ غرقه سازى (‪)Flooding‬‬
‫ـ حساسیت زدایی((‪Desensitization‬‬
‫ـ سرمشق دهى (‪)Modeling‬‬
‫ـ توقف فکر (‪ )Thought Stopping‬ـ و موارد دیگر‬

‫‪ 18‬درمان طبیعی برای مقابله با اضطراب‬

‫اضطراب و نگرانی‪ ،‬مساله عجیب و غریبی است‪ .‬وقتی نگران مسایل مالی‪ ،‬عشق‪ ،‬سالمت‪ ،‬کار یا خانواده‬
‫هستید‪ ،‬قلب شما به شدت می تپد‪ ،‬نفس هایتان کوتاه و کم عمق می شوند و ذهنتان تصویرهای منفی می‬
‫سازد و در آخر‪ ،‬دوست دارید هر چه سریع تر آرام شوید‪ .‬فرقی نمی کند اینکه همیشه اضطراب زیاد داشته باشید‬
‫یا به طور موقت دچار این درد باشید‪ ،‬احتماال تمایلی به مصرف دارو ندارید‪ .‬شاید واقعا هم نیاز نباشد‪.‬‬

‫درمان های غیردارویی زیادی برای برطرف کردن اضطراب و تشویش وجود دارد‪ .‬از جمله می توان به تکنیک‬
‫های کنترل ذهن برای آرام شدن اشاره کرد‪ .‬البته برخی از این تکنیک ها در لحظه پاسخگو هستند در حالیکه‬
‫برخی دیگر در طول زمان خاصیت درمان گر دارند‪.‬‬
‫‪ .1‬بابونه‬
‫اگر دچار دلشوره و اضطراب هستید‪ ،‬دمنوش بابونه می تواند باعث آرام شدن شما بشود‪ .‬برخی از مواد تشکیل‬
‫دهنده بابونه دقیقا همان کاری را با مغز می کنند که داروهای آرام بخش همچون والیوم انجام می دهند‪.‬‬
‫تحقیقات نشان داده است‪ ،‬افراد مضطربی که ‪ 8‬هفته پشت سر هم چای بانونه مصرف می کردند‪ ،‬بسیار بیشتر از‬

‫بیمارانی که دارو می خوردند‪ ،‬اضطرابشان کاهش پیدا کرده است‪.‬‬

‫‪40‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫‪ .2‬چای سبز (اِل‪ -‬تیانین)‬

‫گفته می شود راهب های بودایی ژاپنی می توانند برای ساعت ها بسیار ریلکس و آرام مراقبه کنند‪ .‬یکی از‬
‫دالیل آرامش آنها اسیدآمینه موجود در چای سبز آنها به نام اِل‪ -‬تیانین است‪ .‬محققان ثابت کرده اند اِل‪-‬‬
‫تیانین موجب کنترل تپش قلب و فشار خون و در نتیجه کاهش اضطراب می شود‪.‬‬
‫بیشترین میزان اِل‪ -‬تیانین را می توانید در چای سبز پیدا کنید –البته برای تاثیر این ماده باید فنجان های‬
‫زیادی چای سبز بنوشید‪.‬‬
‫اضطراب و نگرانی‪,‬برطرف کردن اضطراب‪ ,‬دلشوره و اضطراب‬
‫‪ .3‬سنبل الطیب‬
‫برخی از گیاه های دارویی باعث آرامش بدون خواب آلودگی می شوند (همچون اِل‪ -‬تیانین) و برخی دیگر‬
‫خاصیت آرام بخش و مسکن دارند‪ .‬سنبل الطیب (والرین) در دسته دوم جای می گیرد‪ .‬این گیاه باعث خواب‬
‫راحت به خصوص برای آن دسته از افرادی می شود که دچار کم خوابی و بی خوابی هستند‪ .‬این گیاه خواب‬
‫آور حاوی مواد آرامش بخش است و دولت آلمان آن را به عنوان دارویی برای بی خوابی تایید کرده است‪.‬‬
‫سنبل الطیب بوی بدی دارد و بیشتر مردم کپسول یا قرص آن را به چای آن ترجیح می دهند‪ .‬ترجیحا این‬
‫گیاه را بعدازظهر مصرف کنید‪ .‬سنبل الطیب را اصوال همراه با دیگر گیاهان آرام بخش همچون رازک‪ ،‬بابونه و‬
‫بادرنجبویه دم می کنند‪.‬‬
‫اضطراب و نگرانی‪,‬برطرف کردن اضطراب‪ ,‬دلشوره و اضطراب‬
‫‪ .4‬بادرنجبویه‬
‫این گیاه دارویی نیز در کاهش استرس و داشتن خواب راحت موثر است‪ .‬افرادی که حدود ‪ 611‬میلی گرم از‬
‫این گیاه را روزانه مصرف می کنند‪ ،‬آرام تر از افرادی هستند که قرص های آرام بخش مصرف می کنند‪ .‬با‬
‫اینکه این گیاه خاصیت آرامش بخش دارد اما تحقیقاتی نشان داده است مصرف بیش از حد آن باعث افزیش‬
‫اضطراب می شود‪ .‬بنابراین‪ ،‬بر اساس دستور مصرف آن را به میزان کم مصرف کنید‪ .‬این گیاه را می توانید از‬
‫عطاری ها به صورت دم نوش‪ ،‬کپسول یا قرص تهیه کنید‪ .‬این دارو نیز با دیگر گیاهان آرام بخش همچون‬
‫رازک‪ ،‬بابونه و سنبل الطیب ترکیب می شود‪.‬‬
‫‪ .5‬ورزش‬
‫ورزش برای ذهن و جسم بسیار مفید است‪ .‬با انجام تمرینات ورزشی می توانید اضطراب خود را در لحظه از بین‬
‫ببرید‪ .‬اگر بر اساس یک برنامه مشخص و منظم ورزش کنید‪ ،‬اعتماد به نفستان افزایش می یابد و احساس‬
‫سالمت بیشتری می کنید‪ .‬از جمله دالیل اضطراب‪ ،‬بیماری و چاقی است که در اثر ورزش کردن هر دو آنها از‬

‫‪41‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫بین می روند‪.‬‬
‫‪ .6‬درمان ‪ 21‬دقیقهای‬
‫‪ 21‬دقیقه‪ :‬این زمان نشان می دهد چقدر ورزش کمک می کند تا اضطراب خود را کاهش دهید‪ .‬هنگامی که واقعا‬
‫مضطرب هستید روی تردمیل بدوید تا پس از ورزش آرامش خود را به دست بیاورید‪ .‬بهتر است روزانه ‪ 21‬تا‬
‫‪ 31‬دقیقه ورزش هایی انجام دهید که تپش قلب شما را افزایش می دهند – همچون تردمیل‪ ،‬دویدن‪ ،‬باال رفتن‬
‫از پله ها یا ‪ . ...‬اگر اهل ورزش نیستید حداقل روزانه مسافتی را با سرعت باال پیاده روی کنید‪.‬‬
‫‪ .7‬تمرین تنفس و سوال پرسیدن‬
‫برای هوشیاری کامل هنگام تنفس‪ ،‬از خود سوال های ساده ای بپرسید‪ .‬در یک جای آرام بنشینید‪ ،‬چشمان‬
‫خود را ببندید و به نحوه تنفس خود و دم و بازدم هایتان توجه کنید‪ .‬همزمان از خود سوال های ساده ای‬
‫بپرسید و روی تنفس خود تمرکز کنید‪ .‬مثال‪ ،‬دمای هوایی که وارد بینی شما می شوند چند است؟ وقتی‬
‫نفستان خارج می شود چه تغییری در بدن شما ایجاد می کند؟ وقتی هوا وارد ریه های شما می شود چه حسی‬
‫دارد؟‬
‫تمرین تنفس و سوال پرسیدن برای هوشیاری کامل هنگام تنفس‪ ،‬از خود سوال های ساده ای بپرسید‪ .‬در‬
‫یک جای آرام بنشینید‪ ،‬چشمان خود را ببندید و به نحوه تنفس خود و دم و بازدم هایتان توجه کنید‪ .‬همزمان‬
‫از خود سوال های ساده ای بپرسید و روی تنفس خود تمرکز کنید‪ .‬مثال‪ ،‬دمای هوایی که وارد بینی شما می‬
‫شوند چند است؟ وقتی نفستان خارج می شود چه تغییری در بدن شما ایجاد می کند؟ وقتی هوا وارد ریه های‬
‫شما می شود چه حسی دارد؟‬
‫‪ .8‬اسطوقدوس‬
‫ویژگی مست کننده (نه همچون مشروبات الکلی) اسطوقدوس از نظر روانی باعث آرامش می شود‪ .‬یک تحقیق‬
‫یونانی ثابت کرده است بیمارانی که در مطب در انتظار نوبت خود هستند با استشمام رایحه اسطوقدوس راحت‬
‫تر این زمان را تحمل می کنند‪ .‬برخی از دانشجویان نیز اعالم کرده اند این رایحه در طول امتحان به آنها‬
‫آرامش می دهد‪.‬‬
‫در یک تحقق آلمانی‪ ،‬قرص های اسطوقدوس (شاید در ایران نباشد) باعث کاهش نشانههای اضطراب می شود‬
‫و بسیار موثرتر از لورازپام و دیگر والیوم ها است‪.‬‬
‫‪ .9‬حبس نفس‬
‫نفس خود را بگیرید و رها کنید‪ .‬البته الزم نیست این کار را تا حدی که کبود شوید ادامه دهید‪ .‬فقط کافیست‬
‫همچون تمرینات یوگا با تنفس های عمیق روح خود را آرام کنید‪ .‬یکی از بهترین تنفس های عمیق روش ‪-4‬‬

‫‪42‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫‪8-7‬یوگا است‪ .‬برای این منظور به طور کامل از طریق دهان هوا را بیرون بدهید‪ ،‬سپس از طریق بینی هوا را به‬
‫داخل بکشید و تا ‪ 4‬بشمارید‪ .‬نفس خود را تا ‪ 7‬بشمارید و نگه دارید و سپس اجازه دهید از دهان شما با‬
‫شمارش تا عدد ‪ 8‬خارج شود‪ .‬این کار را دست کم دوبار در روز انجام دهید‪.‬‬
‫‪ .11‬سریعا غذا بخورید‬
‫برخی از مواقع مردم در نتیجه گرسنگی مضطرب و عصبی می شوند‪ .‬بنابراین‪ ،‬هنگامی که دچار اضطراب شدید‬
‫یعنی قند خون شما کاهش پیدا کرده است و بهترین کار خوردن یک میان وعده سبک همچون گردو یا یک‬
‫تکه شکالت تلخ به همراه یک لیون آب یا چای گرم است‪.‬‬
‫رژیم غذایی مناسب در طوالنی مدت موجب کاهش استرس می شود‪ .‬سعی کنید از گیاهان همچون کلم‪،‬‬
‫غذاهای دریایی و گوشت در وعده های غذایی خود استفاده کنید‪ .‬این نوع مواد اسید فولیک و فیتونوترین‬
‫دارند که به کاهش اضطراب کمک شایانی می کنند‪.‬‬
‫‪ .11‬صرف صبحانه‬
‫از اینکه به خودتان گرسنگی بدهید دست بردارید‪ .‬بیشتر افرادی که دچار تشویش و استرس فراوان هستند‪،‬‬
‫صبحانه نمی خورند‪ .‬توصیه ما این است که حتما چیزی همچون تخم مرغ که سرشار از پروتئین و کولین است‪،‬‬
‫میل کنند‪ .‬کمبود کولین باعث افزایش اضطراب بیهوده در انسان می شود‪.‬‬
‫‪ .12‬مصرف امگا سه‬
‫شما میدانید که روغن ماهی برای قلب مفید است و از افسردگی نیز جلوگیری می کند‪ .‬امگا ‪ 3‬موجب کاهش‬
‫اضطراب نیز می شود‪ .‬در تحقیقاتی ثابت شده است‪ ،‬دانش آموزانی که ‪ 2,5‬میلی گرم در روز از ترکیب‬
‫اسیدهای چرب امگا سه به مدت ‪ 12‬هفته استفاده می کنند اضطراب کمتری از دانش آموزانی دارند که قرص‬
‫آرام بخش می خورند‪ .‬کارشناسان توصیه می کنند تا حد امکان در وعده های غذایی خود از امگا سه استفاده‬
‫کنید‪ .‬ماهی های چربِ آب های سرد همچون سالمون منبع غنی اسیدهای چرب هستند‪.‬‬
‫‪ .13‬دست برداشتن از تفکرات منفی‬
‫وقتی دچار اضطراب هستید‪ ،‬بسیار آسان است که همیشه افکار منفی داشته باشید و به دنبال انتهای بد یا‬
‫فاجعه باشید‪ .‬ذهن شما درگیر مسایل غیر قابل تحمل می شود و همیشه هراس این را دارد اگر این اتفاق ها‬
‫واقعا رخ دهند چه می شود؟ این مساله واقعا زندگی انسان را خراب می کنند و روح را از بین می برند‪.‬‬
‫به جای این افکار بیهوده‪ ،‬نفس عمیق بکشید‪ ،‬پیاده روی کنید و روی مسایل واقعی تمرکز کنید‪.‬‬
‫‪ .14‬حمام آب گرم‬
‫هرچقدر هم احساس اضطراب داشته باشید‪ ،‬پس از استراحت در سونای خشک یا بخار‪ ،‬احساس آرامش خواهید‬

‫‪43‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫داشت‪ .‬با گرم کردن بدن خود‪ ،‬گرفتگی عضالت و استرس خود را کاهش می دهید‪ .‬احساس گرما به عصب ها‬
‫دستور کنترل حالت می دهد که روی سروتونین فرارسان های عصبی تاثیر می گذارد‪ .‬گرم کردن بدن را می‬
‫توان نوعی ورزش نیز دانست‪.‬‬
‫تمرین تنفس و سوال پرسیدن برای هوشیاری کامل هنگام تنفس‪ ،‬از خود سوال های ساده ای بپرسید‪ .‬در‬
‫یک جای آرام بنشینید‪ ،‬چشمان خود را ببندید و به نحوه تنفس خود و دم و بازدم هایتان توجه کنید‪ .‬همزمان‬
‫از خود سوال های ساده ای بپرسید و روی تنفس خود تمرکز کنید‪ .‬مثال‪ ،‬دمای هوایی که وارد بینی شما می‬
‫شوند چند است؟ وقتی نفستان خارج می شود چه تغییری در بدن شما ایجاد می کند؟ وقتی هوا وارد ریه های‬
‫شما می شود چه حسی دارد؟‬
‫‪ .15‬حمام جنگل‬
‫ژاپنی ها به حمام جنگل‪« ،‬شیرین‪-‬یوکو» می گویند‪ .‬حمام جنگل در واقع راه رفتن در میان درختان است‪.‬‬
‫محققان ژاپنی واکنش های بدن افرادی که به مدت ‪ 21‬دقیقه در میان جنگل و بوی خوب چوب و چمن و‬
‫صدای جریان آب‪ ،‬پیاده روی کرده بودند را مورد بررسی قرار دادند‪ .‬مشخص شد این افراد استرس کمتری‬
‫دارند و آرام تر هستند‪.‬‬
‫‪ .16‬مراقبه ذهنی‬
‫مراقبه ذهنی در اصل برای بودایی ها است اما در عصر حاضر از آن به عنوان درمانی برای تشویش و اضطراب‬
‫نیز استفاده می کنند‪ .‬تمرینات ذهنی برای آگاهی بیشتر به افراد کمک می کند تا واقعیت جاری را به جای‬
‫ترس و واهمه های خود از آینده ببینند‪ .‬برای این منظور می توانید ابتدا از تمرکز روی زمان حال با هشیاری‬
‫کامل و بدون هیچ قضاوتی آغاز کنید‪.‬‬
‫تمرین تنفس و سوال پرسیدن برای هوشیاری کامل هنگام تنفس‪ ،‬از خود سوال های ساده ای بپرسید‪ .‬در‬
‫یک جای آرام بنشینید‪ ،‬چشمان خود را ببندید و به نحوه تنفس خود و دم و بازدم هایتان توجه کنید‪ .‬همزمان‬
‫از خود سوال های ساده ای بپرسید و روی تنفس خود تمرکز کنید‪ .‬مثال‪ ،‬دمای هوایی که وارد بینی شما می‬
‫شوند چند است؟ وقتی نفستان خارج می شود چه تغییری در بدن شما ایجاد می کند؟ وقتی هوا وارد ریه های‬

‫شما می شود چه حسی دارد؟‬

‫‪ .17‬گل ساعتی‬
‫گل ساعتی نوعی مسکن به شمار می رود و دولت آلمان آن را به عنوان درمانی برای بی خوابی های عصبی‬
‫تایید کرده است‪ .‬یافته های علمی ثابت کرده اند این گیاه نشانه های اضطراب را کاهش می دهد و خاصیتی‬

‫‪44‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫همچون داروهای آرامش بخش دارد‪ .‬این گیاه را بیشتر برای درمان بی خوابی تجویز می کنند‪.‬‬
‫همچون دیگر مسکن ها‪ ،‬این گیاه نیز باعث خواب آلودگی و گیجی می شود بنابراین آن را فقط هنگام خواب‬
‫مصرف کنید‪ .‬مراقب باشید مصرف بیش از یک نوع گیاه دارویی در زمان واحد خطرناک است و هرگز گل‬
‫ساعتی را بیشتر از یک بار در ماه مصرف نکنید‪.‬‬
‫‪ .18‬به خود اعتماد داشته باشید‬
‫آیا افکار مشوش و نگران کنده در سر دارید؟ تبریک می گوییم‪ .‬شما کامال به حالت های روحی خود آگاه‬
‫هستید و این نوع آگاهی در واقع نخستین قدم برای کاهش اضطراب است‪.‬‬
‫همیشه به این دلیل که اضطراب های خود را می شناسید و از تغییرات بدن خود آگاه هستید‪ ،‬به خود اعتماد به‬
‫نفس بدهید‪ .‬این مساله وافعا برای برطرف کردن اضطراب الزامی است‪ .‬قدم بعدی داشتن مکالمه مثبت با خود‪،‬‬
‫تغییر درک و فهم یا استفاده از روش های آرامش بخش است‪.‬‬

‫‪45‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫نکات آموزشی و راه های پیشگیری از شیوع بیماریهای‬

‫عفونی دستگاه گوارش‬

‫جهت پیشگیری از بیماریهای قابل انتقال بوسیله آب و مواد غذایی از جمله بیماریهای اسهال و حفظ سالمت‬
‫خود و اطرافیان در منزل‪ ،‬تفریحگاهها‪ ،‬پارکها و در حین مسافرت به نکات زیر توجه فرمایید‪:‬‬

‫‪ - 1‬همیشه از آب لوله کشی تصفیه شده استفاده کنید و چنانچه از سالمت آب در دسترس اطمینان ندارید و از‬
‫آب چاه‪ ،‬آب تانکرهای غیر کلر زده‪ ،‬آب چشمه ها‪ ،‬آب قنات ها و ‪ ...‬استفاده میکنید‪ ،‬ابتدا آنرا به مدت نیم‬
‫ساعت جوشانده و پس از سرد کردن مصرف کنید و یا کلر زنی نمایید‪ .‬روش صحیح جوشاندن و کلرزنی در‬
‫ادامه گفته خواهد شد‬
‫‪ – 2‬از یخ های قالبی و کارخانه ای غیر بهداشتی استفاده ننمایید زیرا در آب مصرفی ‪ ،‬مراحل تولید و عرضه‬
‫آن احتمال آلودگی به میکروب وبا و یا سایر میکروب ها وجود دارد‪.‬‬
‫‪ - 3‬هنگام سفر‪ ،‬آب و غذای سالم و مطمئن همراه داشته باشید و یا از نوشیدنیها و غذاهای با بسته بندی‬
‫مطمئن و بهداشتی استفاده نمایید و در رودخانه ها یا آبهای مشکوک به هیچ عنوان شنا نکنید‪.‬‬
‫‪ - 4‬از آشامیدن آبهای مشکوک در پارکها‪ ،‬باغها و فضای سبز و از مصرف آب آشامیدنی که در منبع های‬
‫آب و سقاخانه های کنار خیابان که دارای لیوان مشترک هستند و آبی که در اتوبوس های بین شهری که با‬
‫استفاده ظروف عمومی و از یخ های قالبی برای سرد کردن آن‪ ،‬عرضه می شود‪ ،‬جداً خودداری نمایید‪.‬‬
‫‪ – 5‬برای نوشیدن آب از لیوان شخصی استفاده نمایید‪ .‬در هنگام غذا خوردن از ظروف و قاشق و چنگال‬

‫‪46‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫شخصی استفاده نمایید‪.‬‬

‫‪ - 6‬از مصرف مواد غذایی آماده‪ ،‬آب میوه و آب هویج‪ ،‬آب زرشک‪ ،‬معجون‪ ،‬فالوده‪ ،‬بستنی های‬
‫غیرپاستوریزه و غیر کارخانهای‪ ،‬بالل‪ ،‬فال گردو‪ ،‬ساندویچ‪ ،‬ساالد و دیگر مواد خوراکی و نوشیدنیهایی که توسط‬
‫فروشندگان دوره گرد عرضه میگردد جداً خودداری کنید‪.‬‬
‫‪ - 7‬همیشه از شیر و فرآوردههای لبنی پاستوریزه استفاده کنید یا شیر را به مدت ‪ 21‬دقیقه قبل از مصرف‬
‫بجوشانید‪.‬‬
‫‪ – 8‬حتی االمکان تا برطرف شدن خطر سرایت وبا‪ ،‬از مصرف سبزیجات‪ ،‬کاهو‪ ،‬کلم‪ ،‬خیار‪ ،‬گوجه فرنگی و ‪...‬‬
‫خودداری نمایید و در صورت لزوم آن را طبق روشی که در ادامه گفته خواهد شد ضد عفونی نموده و سپس‬
‫مصرف نمایید‪.‬‬
‫‪ - 9‬در موقع خرید و حمل مواد غذایی‪ ،‬اقالمی مثل نان را که قابل شستشو و پختن مجدد نیستند را در کنار‬
‫میوه و سبزیجات نشسته و گوشت خام قرار ندهید‪.‬‬
‫‪ - 11‬در مراسم عمومی همانند جشن ها‪ ،‬عروسی ها و ‪ ...‬حتی المقدور از مصرف سبزیجات‪ ،‬ساالد‪ ،‬میوه و‬
‫بستنی خودداری نمایید مگر آن که کامالً از شسته و ضد عفونی شدن و پاستوریزه بودن آنان اطمینان حاصل‬
‫نمایید‪.‬‬
‫‪ - 11‬حتی االمکان از غذاهای طبخ شده در منزل استفاده کنید‪.‬‬
‫‪ - 12‬غذاها و مواد خوراکی باید تازه به تازه و به اندازه نیاز در یخچال و در ظروف سر بسته‪ ،‬دور از مگس و‬
‫حشرات نگهداری شود‪.‬‬
‫‪ - 13‬از قرار دادن سبزی و میوهجات نشسته و ضد عفونی نشده در یخچال جداً خودداری کنید‪.‬‬
‫‪ - 14‬قبل از غذا خوردن و دست زدن به مواد غذایی‪ ،‬دستهای خود را با آب و صابون خوب بشویید‪.‬‬
‫‪ - 15‬قبل از تهیه‪ ،‬توزیع و خوردن غذا و قبل از غذا یا شیر دادن به کودک حتماً دستها را با آب و صابون‬
‫بشویید‪.‬‬
‫‪ - 16‬دستها را بعد از اجابت مزاج (رفتن به توالت)‪ ،‬شستن و تمیز کردن کودک و بعد از دست زدن به مواد‬
‫غذایی خام نظیر سبزیجات‪ ،‬گوشت‪ ،‬ماهی و مرغ با آب و صابون بشویید‪.‬‬
‫‪ - 17‬زباله را در کیسههای مخصوص زباله جمع آوری و از انباشت آن خودداری کرده و در محل مخصوص جمع‬
‫آوری زباله قرار دهید‪.‬‬
‫‪ - 18‬ضمن رعایت بهداشت فردی‪ ،‬از شنا کردن در استخرها‪ ،‬رودخانه ها‪ ،‬نهر ها و یا جوی های آلوده خودداری‬
‫نمایید‪.‬‬

‫‪47‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫‪ – 19‬حتی المقدور از سفر کردن به کشورهای آلوده (همانند پاکستان‪ ،‬افغانستان‪ ،‬تاجیکستان‪ ،‬عراق‪ ،‬کشورهای‬
‫شرق مدیترانه و شاخ آفریقا و ‪ )...‬یا مناطق آلوده داخل کشور خودداری نمایید و در صورت ضرورت سفر توصیه‬
‫های بهداشتی را کامالً رعایت نمایید‪.‬‬
‫‪ - 21‬افرادی که دچار ضعف عمومی بدن هستند‪ ،‬مانند مبتالیان به ایدز‪ ،‬هپاتیت‪ ،‬پیوند اعضاییها‪،‬‬
‫مصرفکنندگان داروهای شیمیدرمانی و رادیوتراپی‪ ،‬دیالیزیها‪ ،‬دیابتیها و مبتالیان به بیماریهای قلبی‬
‫بیشتر در معرض خطر هستند و بیش از دیگران باید اصول بهداشت فردی را رعایت کنند‪.‬‬
‫‪ - 21‬خنک نمودن هوای محیط در حد کمتر از ‪ 25‬درجه و کم کردن رطوبت هوا به کمتر از ‪ 51‬درصد در کنترل‬
‫شیوع وبا کمک می نماید‪.‬‬
‫‪ - 22‬اسیدی نگه داشتن فضای معده (مصرف لیمو ترش تازه و دوغ پاستوریزه به همراه غذا) تا حد زیادی‬
‫میکروب وبا را از بین میبرد‪ .‬به افرادی که از داروهای آنتیاسید استفاده می کنند توصیه می شود با نظر‬
‫پزشک معالج خود برای مدتی مصرف این داروها را کنار بگذارند‪.‬‬
‫‪ - 23‬تجویز آنتی بیوتیک مناسب باید توسط پزشک صورت بگیرد‪.‬‬
‫‪ - 24‬بیماری به مدت ‪ 1‬تا ‪ 3‬هفته (یعنی زمانی که میکروب در مدفوع یافت می شود) مسری است‪.‬‬
‫‪ - 25‬با مشاهده هر مورد از ابتال به اسهال سریعاً به مراکز بهداشتی و درمانی مراجعه کنید‪ .‬در صورتی که فرد‬
‫مبتال به وبا به موقع به پزشک مراجعه کند درمان قطعی این بیماری امکان پذیر است‪.‬‬
‫‪ - 26‬مهمترین مشکل اساسی در بیماری وبا از دست دادن شدید مایعات و الکترولیتهای بدن می باشد‪ ،‬لذا‬
‫پیش از رساندن بیمار به پزشک‪ ،‬خوراندن مایعات فراوان و محلول ‪ ORS‬به بیمار الزامی میباشد‪.‬‬
‫‪ - 27‬بدون تجویز پزشک از مصرف قرص های ضد اسهال به هر نحو خودداری کنید‪ .‬بسیاری از افراد به دلیل‬
‫خود درمانی و استفاده از برخی داروهای ضد اسهال در این بیماری دچار مشکالت حاد شده و باعث از دست‬
‫رفتن زمان که برایشان فوقالعاده حیاتی است میشوند‪ .‬زیرا مصرف این داروها موجب می شود میکروب‬
‫فرصت بیشتری در روده برای تکثیر و دفع سم پیدا کند و بیماری تشدید شود‪.‬‬
‫‪ - 28‬گزارش سریع موارد بیماری وبا به مراکز ذیصالح از مهمترین عوامل پیشگیری است چرا که نتیجه آن‬
‫بیماریابی زودرس در جامعه و درمان سریع در مورد بیماری خواهد بود‪.‬‬

‫‪48‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫داروهای روانپزشکی‬

‫داروهای روانپزشکی در گذشته به چهار طبقهٔ اصلی تقسیم میشدند‪ :‬داروهای ضد اضطراب‪ ،‬ضد روان پریشی‪،‬‬
‫تثبیت کنندهٔ خلق و ضد افسردگی‪ .‬اگرچه اکنون دیگر در منابع علمی این تقسیم بندی چندان پذیرفته نیست‬
‫(وبسیاری از داروها کاربرد چندگانه دارند) ولی با توجه به ساده و مفید بودن این تقسیم بندی هنوز هم گاهی‬
‫از آن برای آشنایی کلی با داروها استفاده میشود‪.‬‬

‫‪ 1‬داروهای ضداضطراب‬ ‫‪‬‬

‫‪ 2‬داروهای ضدروان پریشی‬ ‫‪‬‬

‫‪ 3‬داروهای تثبیت کنندهٔ خلق‬ ‫‪‬‬

‫‪ 4‬داروهای ضد افسردگی‬ ‫‪‬‬

‫داروهای ضداضطراب‬

‫داروهای ضداضطراب عالوه بر ایجاد احساس بر طرف شدن تنش عضالنی‪ ،‬احساس آرامش و آسودگی را نیز به‬
‫همراه میآورند‪ .‬این داروها در درمان اختاللهای اضطراب مورد استفاده قرار گرفتهاند‪ .‬معروفترین خانواده از‬
‫این دسته داروها بنزودیازپینها هستند که تعدادی از شناخته شده ترین داروهای این دسته عبارتند از‬
‫دیازپام‪ ،‬کلردیازپوکساید و آلپرازوالم‪ .‬این داروها با اثر بر گیرندههای گابا که نوعی انتقالدهنده عصبی یا‬
‫نوروترانسمیتر مهاری در مغز میباشد‪ ،‬شلیک نورونی را کاهش میدهند و باعث کاهش فوری اضطراب‬
‫میشوند‪ .‬پروپرانولول در واقع از دسته داروهای ضداضطراب نیست ولی با کاهش عالیم فعالیت سمپاتیک‬
‫میتواند تاحدودی اثر ضداضطرابی داشته باشد‪.‬‬

‫‪49‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫داروهای ضدروان پریشی‬

‫داروهای ضدروانپریشی‪ ،‬یا آنتی سایکوتیکها برای درمان اختاللهایی مانند اسکیزوفرنی ساخته شدهاند‪ ،‬اما‬
‫در درمان اختالالت دیگری مثل تیک و به عنوان درمان کمکی در اختالالت خلقی هم کاربرد دارند‪ .‬این گونه‬
‫داروها تأثیر آرام کننده یا آرام بخش زیادی دارند‪ .‬تأثیر اصلی این گونه داروها کاهش و یا حذف نشانههای‬
‫روان پریشی از جمله توهم‪ ،‬هذیان‪ ،‬رفتارها و گفتارهای آشفته‪ ،‬گوشه گیری و بی احساسی است و صرفاً برای‬
‫آرام نگاهداشتن بیماران ساخته نشدهاند‪ .‬کلروپرومازین‪ ،‬فلوفنازین‪ ،‬تیوریدازین‪ ،‬هالوپریدول‪ ،‬تری‬
‫فلوئوپرازین‪ ،‬پرفنازین‪ ،‬پیموزاید‪ ،‬اُالنزاپین‪ ،‬کلوزاپین‪ ،‬ریسپریدون‪ ،‬کوثتیاپین‪ ،‬زیپراسیدون و آری پیپرازول‬
‫از جمله داروهای ضدروان پریشی هستند‪.‬‬

‫داروهای تثبیت کنندهٔ خلق‬

‫داروهای تثبیت کنندهٔ خُلق ‪ ،‬درمان اصلی برای بیماران مبتال به اختالالت دوقطبی است‪ .‬لیتیوم‪ ،‬والپروات‬
‫سدیم‪ ،‬و کاربامازپین اصلی ترین داروهای تثبیت کننده خلق هستند‪ .‬داروهای دیگری مثل الموتریژین و‬
‫زونیسامید هم از این دسته داروها هستند ولی معموالً در خط اول درمان قرار ندارند‪ .‬سه داروی اول هم روی‬
‫دورههای شیدایی اثر دارند و هم دورههای افسردگی‪ ،‬اما الموتریژین بیشتر در درمان دورههای افسردگی موثر‬
‫است‪ .‬هر یک از این داروها اشکال دارویی و اسامی تجاری مختلفی دارند‪ .‬مثالً برخی از اسامی دیگر والپروات‬
‫سدیم عبارتند از دپاکین‪ ،‬اورلپت و دی والپروئکس‪.‬‬

‫داروهای ضد افسردگی‬

‫داروهای ضد افسردگی ‪ ،‬برای درمان اختاللهای افسردگی ساخته شدهاند‪ ،‬اما در واقع در درمان بسیاری از‬
‫اختالالت دیگر روانپزشکی مثل اختالالت اضطراب‪ ،‬اختالالت خوردن و اختالالت کنترل تکانه هم کاربرد دارند‪.‬‬
‫کسانی که از افسردگی رنج میبرند‪ ،‬معموالً با یکی از انواع داروهای ضدافسردگی درمان میشوند‪ .‬برخالف‬
‫بنزودیازپینها هیچ کدام از این داروها باعث ایجاد وابستگی یا اعتیاد به دارو نمیشوند‪ .‬البته این به آن معنی‬
‫نیست که در هر زمانی و به صورت ناگهانی میتوان دارو را قطع کرد‪ .‬قطع ناگهانی دارو ممکن است عوارض‬
‫گذرایی داشته باشد که برای چند روز فرد را آزرده کند‪.‬‬

‫‪50‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫انواع داروهای ضدافسردگی عبارتند از‪:‬‬

‫‪ .1‬ضدافسردگیهای سهحلقهای‪( :‬از این جهت سه حلقهای نامیده میشوند که در ساختار شیمیایی آنها سه‬
‫حلقه وجود دارد) مانند ایمی پرامین‪ ،‬آمی تریپتیلین و نورتریپتیلین‪.‬‬

‫‪ .2‬مهارکنندههای مونوآمین اکسیداز (‪ )MAO‬مانند ترانیل سیپرومین‪ ،‬فنلزین و سلژیلین‪ .‬که باید مصرف‬
‫کنندگان این دسته دارویی از غذاهای حاوی تیرامین مانند پنیرهای پرورده اجتناب کنند‪.‬‬

‫‪ .3‬مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین (‪ ،)SSRI‬جذب مجدد سروتونین را در سیناپس بازداری‬

‫میکنند‪SSRI .‬ها عوارض جانبی کمتری دارند مانند فلوکستین‪ ،‬پاروکستین و داروهای جدیدتر مانند‬
‫سیتالوپرام و سرترالین‪.‬‬

‫ضد افسردگیهای سهحلقهای و بازدارندههای ‪ MAO‬از طریق مکانیسمهای گوناگونی اثر میکنند‪ ،‬اما به نظر‬
‫میرسد که هر دو با افزایش عمل نوراپی نفرین و سروتونین افسردگی را کاهش میدهند‪.‬‬

‫پیامدهای مصرف داروهای آرام بخش‬

‫از آنجا که مصرف خودسرانه تعدادی از داروهای موثر بر سیستم اعصاب مرکزی که عمدتا مردم آنها را با نام‬
‫عامیانه داروهای اعصاب و آرامبخش میشناسند رواج یافته است‪ ،‬در ادامه به بررسی برخی خطرات احتمالی‬
‫مصرف بیرویه و خودسرانه این داروها میپردازیم‪.‬‬

‫به عنوان مثال فردی تازه آمده سر کار که میفهمد کلی کار را آن روز باید تحویل بدهد‪ .‬یک ساعت که‬
‫میگذرد کمکم احساس میکند مضطرب شده است‪ .‬رو میکند به همکارش و میگوید‪« :‬امروز یه عالمه کار دارم‬
‫و استرس گرفتم‪ ».‬همین موقع است که همکارش از کیفش یک قرص آرامبخش درمیآورد و میگوید‪« :‬من‬
‫هر وقت استرسی میشم یکی از اینا میخورم‪ .‬خیلی آروم میشم و راحت کارمو انجام میدم‪ ».‬او که دو دل است‬

‫‪51‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫باید این دارو را بخورد یا نه وقتی با تاییدهای همکارش مبنی بر اثربخش بودن این دارو مواجه میشود‪ ،‬با‬
‫خودش فکر میکند بد نیست خودش هم امتحان کند شاید بهتر شود‪ .‬به این ترتیب او بدون آنکه بداند‬
‫مصرف هر کدام از این داروها چه عواقبی دارد‪ ،‬اقدام به استفاده از آنها میکند‪ .‬اما بدانید که خطر نزدیک‬
‫شماست‪ .‬کارشناسان و متخصصان درباره پیامدهای مختلف مصرف این قبیل داروها توضیح میدهند‪.‬‬

‫جهان از لحاظ مصرف دارو‬

‫بسیاری از افراد غافل از عواقب وخیمی که مصرف خودسرانه دارو برای سالمت فرد بههمراه دارد‪ ،‬در مصرف‬
‫داروها بدون تجویز پزشک بسیار بیاحتیاطی میکنند‪ .‬با وجود هشدارها و آمارهای موجود درباره مصرف دارو‬
‫در کشور‪ ،‬این روند همچنان ادامه دارد بهطوری که گفته میشود ایران به لحاظ میزان مصرف دارو جزو ‪ 21‬کشور‬
‫نخست دنیاست‪ .‬متاسفانه امروزه فرهنگ خوددرمانی بهطور وسیعی در کشور رواج یافته بهطوری که افراد پس از‬
‫مواجهه با کوچکترین مشکل و ناراحتی سریعا اقدام به تهیه دارو میکنند در حالیکه هیچگونه اطالعاتی در‬
‫مورد چگونگی اثربخشی دارو و عوارض و عواقب مصرف خودسرانه آن ندارند‪.‬‬

‫فلوکستین اعتیاد میآورد‬

‫از داروهای موثر بر سیستم اعصاب مرکزی که مصرف خودسرانه آن افزایش پیدا کرده‪ ،‬میتوان به داروی‬
‫فلوکستین اشاره کرد‪ .‬این دارو در دسته داروهای ضدافسردگی طبقهبندی میشود‪ .‬مصرف این دارو بدون‬
‫تجویز پزشک میتواند منجر به مزمن شدن بیماری فرد و ایجاد اختالالت اضطرابی و وابستگی به دارو شود‪.‬‬
‫یکی از عوارض این دارو در اوایل مصرف کاهش اشتهاست که متاسفانه بسیاری از افراد ناآگاهانه یا به عمد از‬
‫این دارو به عنوان داروی کاهنده وزن در رژیمهای الغری استفاده میکنند که میتواند عوارض زیادی‬
‫همچون تهوع‪ ،‬استفراغ‪ ،‬سوءهاضمه‪ ،‬درد شکم‪ ،‬اضطراب‪ ،‬سردرد‪ ،‬بیخوابی‪ ،‬تپش قلب‪ ،‬لرزش اندامهای بدن و‬
‫حتی تشنج به همراه داشته باشد‪.‬‬

‫ممکن است به کوما بروید‬

‫داروهایی از قبیل کلردیازپوکساید‪ ،‬آلپرازوالم ( با نام تجاری ‪ ،)Xanax‬دیازپام و لورازپام به عنوان تضعیف‬
‫کننده سیستم اعصاب مرکزی عمل میکنند‪ .‬اگرچه تجویز منطقی این داروها توسط پزشک اثرات درمانی‬
‫مطلوبی در بهبود بیماری دارد ولی مصرف بیرویه و خودسرانه آنها میتواند عالئمی همچون تسکین خفیف‪،‬‬

‫‪52‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫خوابآلودگی و حتی اغما به همراه داشته باشد‪ .‬باتوجه به اثر تسکیندهنده و خوابآور این داروها با گذشت‬
‫زمان تمایل فرد برای مصرف آنها بیشتر شده بهطوری که در نهایت منجر به وابستگی جسمی و روانی به‬
‫داروهای فوقالذکر میشود و این امر قطع مصرف دارو را برای فرد به شدت دشوار میکند‪ .‬مصرف طوالنی مدت‬
‫این داروها ممکن است منجر به ایجاد فراموشی‪ ،‬اختالل در تفکر و حتی ایجاد افسردگی در فرد مصرفکننده‬
‫شود‪.‬‬

‫پروپرانولول آلرژی را بدتر میکند‬

‫پروپرانولول نیز دارویی است که با تاثیر بر سیستم قلبی‪ -‬عروقی موجب کاهش ضربان قلب و فشار خون‬
‫شده و از اینرو در بسیاری از موارد افراد در شرایط اضطرابی به منظور کاهش تپش قلب و اضطراب بهطور‬
‫خودسرانه اقدام به مصرف آن میکنند‪ .‬مصرف این دارو بدون تجویز پزشک میتواند اختالل در عملکرد قلبی‪،‬‬
‫کاهش غیرعادی ضربان قلب و حتی نارسایی قلبی‪ ،‬اختالالت تنفسی و بدتر شدن آلرژی و آسم در افراد‬
‫مستعد‪ ،‬سردرد و خوابآلودگی را برای فرد به همراه داشته باشد‪ .‬از طرفی قطع ناگهانی مصرف این دارو‬
‫میتواند همراه با افزایش فشارخون‪ ،‬تپش قلب و بیقراری باشد‪ .‬در پایان باید یادآور شد مصرف خودسرانه‬
‫داروهای ذکر شده‪ ،‬میتواند منجر به مزمن شدن یا عدم درمان مناسب بیماری زمینهای فرد مصرفکننده و‬
‫همچنین بروز تداخالت دارویی در او شود که گاهی این تداخالت بسیار خطرناک بوده و مشکالت زیادی برای‬
‫فرد به دنبال خواهد داشت‪.‬‬

‫مشکل باید ریشهای حل شود‬

‫یکی از مسائل رایج در دوران نوجوانی و اوایل جوانی آموزش از همساالن است‪ .‬در دوران جوانی افراد از‬
‫همساالن آموزش میگیرند و نقش همساالن پررنگ است‪ .‬آنها تجربههای شخصی خود را برای مصرف دارو‬
‫دراختیار هم میگذارند و به هم منتقل میکنند و از این تجارب استفاده میکنند‪ .‬عامل مهم دیگر‪ ،‬مسئله‬
‫اجتناب است‪ .‬بیماریهایی مانند اضطراب یک عامل رفتاری در خود دارند به نام اجتناب‪ .‬به این معنی که فرد‬
‫نمیخواهد با اضطراب مقابله کند و اجتناب باعث آرامشش میشود‪ .‬یکی از راههای کمکی استفاده از داروهای‬
‫آرامبخش و ضدافسردگی است‪ .‬در این حالت فرد بدون مقابله با اضطراب از این داروها استفاده میکند‪ .‬وقتی‬
‫بحرانی به وجود میآید برای پشتسر گذاشتن این بحران افراد از این داروها استفاده میکنند تا به یک حل‬

‫‪53‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫مسئله مقطعی برسند‪ ،‬بنابراین دسترسی نوجوان و جوان به این داروها آسان است و به دیگران هم گفته‬
‫میشود و حالت مرضی ایجاد میکند‪.‬‬

‫این داروها الغر نمیکند‬

‫برخی افراد برداشتهای اشتباهی از این قبیل داروها دارند‪ .‬در میان برخی از دختران جوان این تصور وجود‬
‫دارد که این داروها برای الغری مفید است‪ .‬ممکن است این داروها در برخی موارد این اثر را داشته باشد یعنی‬
‫در فردی بر اثر افسردگی تکانشی میل به پرخوری زیاد میشود و زمانی که دارویی مانند فلوکستین استفاده‬
‫میشود اشتهای فرد کم میشود و به سمت الغر شدن میرود‪ .‬اما اصوال این داروها اثری بر الغری و اشتها‬
‫ندارند و در اغلب موارد این داروها برعکس باعث چاقی میشوند‪.‬‬

‫صورت مسئله را پاک نکنید‬

‫زود اثر بودن دارو یکی از عواملی است که باعث گرایش به استفاده از آن میشود‪ .‬اگر فردی به پزشک مراجعه‬
‫کند و از اضطراب امتحان شکایت کند یا از اینکه نمیتواند فردی اجتماعی باشد‪ ،‬پزشک روی به دارو میآورد‪،‬‬
‫در حالی که ممکن است نیازی نباشد‪ .‬اگر متخصص بخواهد سریع مسئله را حل کند دارو تجویز میکند‪ .‬حتی‬
‫وقتی خانواده فرزند را در اضطراب میبیند فکر میکند با دارو راحت میتوان آرامش ایجاد کرد‪ ،‬در حالی که در‬
‫بیشتر موارد مشاوره و رواندرمانی همراه با دارو توصیه میشود‪ .‬به دلیل زمان کم و عدم توجه به خود و‬
‫فشارهای روانی که دختران جوان ممکن است با آن مواجه شوند این مسائل آنها را تحتتاثیر قرار میدهد‪ .‬به‬
‫عنوان مثال در مدارس ممکن است نگرش خاصی وجود داشته باشد و فرد در آن نگرش نگه داشته شود طوری‬
‫که نتواند راجع به آن مسئله حرف بزند و دچار اضطراب شود‪ .‬یکی از مواردی که میتوان به آن اشاره کرد‬
‫مسائل جنسی و کنجکاویهای پیرامون آن است که از نظر والدین گناهآلود محسوب میشود ولی بسیاری از‬
‫دختران جوان را دچار اضطراب میکند‪ ،‬در حالی که به منظور درمان باید درباره آن حرف زده شود‪ .‬اما دارو‬
‫روی ماجرا پوشش میگذارد و صورتمسئله را پاک کرده و این تعارض ساختار شخصیت را نهی میکند‪.‬‬
‫اضطراب و افسردگی در دختران جوان یک عالمت است که نشان میدهد مشکلی وجود دارد مانند تب در‬
‫بیماریهای بدنی که نشانه عفونت در بخشی از بدن است‪.‬‬

‫‪54‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫فقط روانپزشکان باید این داروها را تجویز کنند‬

‫مصـــــرف داروهای روانپزشکی از هر دسته و گروهی که باشد بدون تجویز جایز نیست‪ .‬حتی اگر خانوادهها قبال‬
‫تجربه تجویز این قبیل داروها را چه برای خودشان و چه برای اطرافیانشان داشته باشند و اثر مثبت دارو را‬
‫دیده باشند و با خواص دارویی هم آشنا باشند باز این اجازه را ندارند که خود تجویزی کنند زیرا همیشه در‬
‫زمان تجویز دارو برای مشکالتی مانند اضطراب و افسردگی روانپزشکان مالحظاتی را درنظر میگیرند که این‬
‫مالحظات را افرادی که روانپزشک نیستند و اطالعاتی در این زمینه ندارند‪ ،‬لحاظ نمیکنند‪.‬‬

‫روانپزشکی که دارو تجویز میکند با درنظر گرفتن اثرات مثبت و عوارض و انتخاب مورد مناسب برای آن دارو‬
‫اقدام میکند‪ .‬طبیعی است فرد ناآگاه نمیتواند این کار را انجام دهد حتی اگر قبال تجربه خوبی داشته باشد‪.‬‬
‫افراد حتی برای موارد جزئی که خودشان فکر میکنند اهمیتی ندارد و برای سؤالهای خودشان هم باید به‬
‫روانپزشک مراجعه کنند‪.‬‬

‫در مورد افراد افسرده بارها ممکن است تجویز و میزان دارو تغییر کند تا روانپزشک به درمان موردنظر برسد‪.‬‬
‫اگر خوددرمانی انجام شود این محقق نخواهد شد‪ .‬روانپزشکان بر معاینه مستمر تاکید دارند زیرا قطع پیش از‬
‫موعد درمان نهتنها ممکن است بهبودی را به تاخیر بیندازد بلکه ممکن است مشکلی به مشکالت قبلی اضافه‬
‫کند‪.‬‬

‫قرص اعصاب بخوریم یا نخوریم؟‬

‫داروهای اعصاب‪ ،‬اعتیادآورند؟ کلی عارضه دارند؟ آدم را چاق می کنند؟ و هزار و یک عارضه دیگر؟! واقعا این‬
‫داروهایی که روان پزشکان به ما می دهند‪ ،‬چقدر مفیدند و چقدر مضر؟‪...‬‬

‫اولین انتقادی که خیلی ها به داروهای روان پزشکی دارند‪ ،‬خواب آور بودن این داروهاست‪ .‬واقعا این ادعا‬
‫درست است؟‬

‫‪55‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫درمان مثل یک ترازواست که باید بین منافع داروها و عوارض آن ها حالت توازن ایجاد شود‪ .‬باید منافع و‬
‫مضرات را بسنجیم‪ .‬داروهای روان پزشکی فواید بسیاری دارند و در کنارش عوارضی هم دارند‪ .‬هر چه یک‬
‫بیماری ناشناخته تر باشد شایعات درباره اش بیشتر می شود؛ مثال آن قدر که آنفلوآنزا شناخته شده‪،‬‬
‫افسردگی شناخته نشده‪ .‬انواع و اقسام داروهای روان پزشکی داریم؛ داروهای ضداضطراب‪ ،‬ضدترس‪ ،‬ضدجنون‪،‬‬
‫اشتهاآور‪ ،‬خواب آور و‪ ...‬نمی توان گفت همه این ها خواب آورند‪ .‬برخی داروها توهم بیمار را کنترل می کنند‬
‫یا بدبینی های خطرناک او را کاهش می دهند اما ممکن است در کنارش عوارضی مثل خشکی دهان‪ ،‬افزایش‬
‫اشتها یا خواب آلودگی داشته باشند‪ .‬گاهی اوقات نیز عوارض دارو نشان دهنده بهبودی بیمار است‪ .‬داروهایی‬
‫مانند دیازپام‪ ،‬آلپرازوالم و کلردیازپوکساید خواب آورند اما نمی توان همه داروهای اعصاب را خواب آور‬
‫نامید‪ .‬ضمن این که اصال خاصیت برخی از داروها همان خواب آور بودن آن ها است و البته هیچ دارویی نباید‬
‫بدون تجویز پزشک و خودسرانه مصرف شود‪.‬‬

‫تصور دیگری که درباره داروهای روان پزشکی وجود دارد‪ ،‬اعتیادآور بودن آن هاست و دلیلی که باعث می‬
‫شود بعضی ها از خوردن این داروها امتناع کنند‪ ،‬وابستگی به دارو است‪ .‬این تصورها درست هستند؟‬

‫برخی از داروهای روان پزشکی اگر به صورت مداوم مصرف شوند‪ ،‬می توانند ایجاد وابستگی و تحمل کنند و‬
‫قطع مصرف آن ها اگر به سرعت انجام شود‪ ،‬بی قراری ایجاد می کند‪ .‬ما به این حالت‪ ،‬وابستگی دارویی می‬
‫گوییم که بیشتر در مواقعی رخ می دهد که دارو خودسرانه مصرف می شود‪ .‬به عنوان نمونه‪ ،‬در مورد بیماری‬
‫اسکیزوفرنیا درمان آن زمان بر است و دلیل بر این نیست که فرد به این دارو اعتیاد پیدا کرده است؛ مثل‬
‫بیماری فشارخون است که بیمار باید برای کنترل بیماری اش تا مدت های طوالنی دارو مصرف کند‪ .‬برخی از‬
‫افسردگی ها با افکار خودکشی همراه است‪ .‬الزم است مبتالیان حدود ‪ 2‬سال دارو مصرف کنند و نباید داروی‬
‫شان را قطع کنند و نمی توان گفت به دارو وابسته شده اند چون در برخی از بیماری ها روند بیماری طوالنی‬
‫است‪ .‬اما باید توجه داشته باشید داروها را زیر نظر پزشک مصرف کنید و با توصیه اطرافیان تان هر دارویی را‬
‫استفاده نکنید‪ .‬اگر داروهای ضداضطراب و مسکن هایی مثل ترامادول بدون تجویز پزشک و خودسرانه مصرف‬
‫شوند‪ ،‬می توانند ایجاد وابستگی کنند‪.‬‬

‫تصور دیگر این است که داروهای اعصاب روی هوشیاری تاثیر می گذارند‪ .‬این باور تا چه میزانی صحت دارد؟‬

‫‪56‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫بیشتر داروهای روان پزشکی این عارضه را ندارند‪ ،‬اما ممکن است برخی از داروها روی تمرکز افراد تاثیر‬
‫بگذارند که به مرور زمان برطرف می شود‪ .‬داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب اوایل درمان روی هوشیاری‬
‫تاثیر می گذارد ولی این تاثیر در ادامه درمان از بین می رود‪ .‬تاکید می کنم که نباید هیچ دارویی را خودسرانه‬
‫مصرف کنید چون ممکن است از عوارض آن آگاهی نداشته باشید و چنین کاری خطرناک است‪ .‬ممکن است‬
‫دچار تاری دید شوید یا روی تمرکزتان تاثیر بگذارد و نباید در آن زمان رانندگی کنید‪ ،‬اما اگر پیش پزشک‬
‫بروید پزشک به شما اطالعات الزم را می دهد یا می تواند داروهایی را در کنار آن برای تان تجویز کند‪.‬‬

‫برخی از بیمارانی که داروهای اعصاب مصرف می کنند از چاقی و اضافه وزن شکایت دارند و می گویند مصرف‬
‫داروها سبب چاقی آن ها می شود‪.‬‬

‫بله‪ .‬برخی از داروهای روان پزشکی افزایش اشتها و وزن می دهند‪ .‬اما این موضوع هم به دلیل تاثیر دارو و هم‬
‫به علت آرامشی است که به فرد دست می دهد‪ .‬گاهی اوقات برخی از بیماران تحرک کمتری دارند و با خوردن‬
‫قرص ها آرامش پیدا می کنند و ممکن است چاق شوند‪ .‬بنابراین توصیه می شود تحرک بدنی داشته باشند و‬
‫فعالیت های گروهی و کاردرمانی هایی را که پزشک تجویز می کند‪ ،‬انجام دهند‪ .‬در برخی از بیماری ها‪ ،‬تمایل‬
‫فرد به خوردن مواد قندی و شیرینی جات است و این ها به او آرامش می دهد یا ممکن است به چیپس و پفک‬
‫و‪ ...‬روی بیاورد که چاق کننده هستند‪ .‬بنابراین فرد باید برای کنترل وزن اقداماتی را انجام دهد‪ .‬یک گروه‬
‫داروها این گونه هستند و برخی از داروها برای کنترل اشتها است‪ .‬پس نمی توان قانون کلی صادر کرد‪.‬‬

‫بعضی ها می گویند این داروها تا زمانی که مصرف می شوند‪ ،‬احساس بهبودی به بیمار می دهند اما زمانی که‬
‫خوردن آن ها متوقف می شود‪ ،‬عالیم بهبودی افول می کند‪ .‬آیا این همان اعتیاد به دارو نیست؟‬

‫البته داروهایی مثل آلپرازوالم می توانند اعتیادآور باشند‪ .‬برای نمونه‪ ،‬اگر یک نفر مشغله ذهنی دارد یا کم‬
‫خواب است‪ ،‬شاید به داروخانه برود و یک دارو مثل آلپرازوالم بگیرد و مصرف کند و بعد از یک مدت مصرف‬
‫آن را قطع کند‪ .‬او در این حالت ممکن است احساس بی قراری کند و عصبی شود‪ .‬بنابراین چنین داروهایی‬
‫نباید خودسرانه مصرف شوند؛ چون اولین نکته این است که باید نوع بیماری فرد تشخیص داده شود و بر‬
‫مبنای آن دارو تجویز شود‪ .‬اگر آلپرازوالم بدون تجویز پزشک و خودسرانه برای مدت طوالنی مصرف شود‪،‬‬
‫ممکن است فرد به این دارو وابستگی پیدا کند و بعد از آن که این دارو را ترک کرد‪ ،‬احساس خوبی نداشته‬
‫باشد‪.‬‬

‫‪57‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫حرف آخر؟تا کی باید دارو بخورم ؟‬

‫مهم ترین مساله در مورد داروهای روان پزشکی‪ ،‬پرهیز از مصرف خودسرانه آن ها است؛ چون اگر فردی بدون‬
‫تشخیص بیماری‪ ،‬دارویی را مصرف کند؛ از عوارض و فواید آن بی اطالع است و ممکن است سالمت او به خطر‬
‫بیفتد‪ .‬بنابراین توصیه می کنم حتما تحت نظر روان پزشک و به تجویز او داروهای روان پزشکی را مصرف کنید‪.‬‬

‫معموال زمانی که بیمار با عالیم شدید اضطرابی مراجعه می کند‪ ،‬می گوید‪ " :‬آقای دکتر! من حاضرم هر کاری‬
‫بکنم و هر دارویی بخورم؛ به شرط این که این اضطراب شدیدم فقط مقداری کمتر شود‪ ".‬اما جالب است پس از‬
‫آن که با تجویز دارو اضطراب بیمار کامال برطرف شد‪ ،‬پس از چند هفته طلب کارانه می پرسد‪ " :‬پس کی معالجه‬
‫می شوم و داروها را قطع می کنم؟ یعنی من مجبورم تا آخر عمر دارو بخورم؟ مبادا به دارو وابسته شوم!"‬

‫البته همین بیمار زمانی که برای عیوب بینایی و انکساری به چشم پزشک مراجعه می کند و عینک برای او‬
‫تجویز می شود‪ ،‬چند هفته بعد نمی پرسد‪ " :‬آقای دکتر! پس کی می توانم عینک را کنار بگذارم؟"‬

‫گاهی بیمار می اندیشد همان گونه که برای معالجه گلودرد چرکی یک بار نزد پزشک می رود و با یک نسخه‬
‫معالجه می شود‪ ،‬درباره بیماری های روانی هم باید چنین باشد‪ .‬نه تنها درباره بیشتر بیماری های روانی بلکه‬
‫اصوال در کل پزشکی درمان های یک نسخه ای بسیار معدود است و معالجه گاهی چند هفته‪ ،‬گاهی چند ماه و‬
‫گاه چند سال به درازا می انجامد‪.‬‬

‫اضطراب نشانه ای است که در بسیاری از نابسامانی های روانی دیده می شود‪ .‬اغلب واکنش به خطری است که‬
‫جنبه روان درمانی‪ ،‬مبهم و ناشی از تعارض ناخودآگاه دارد‪ .‬در نابسامانی های روانی‪ ،‬اضطراب بارزترین نشانه‬
‫است‪.‬‬

‫بر حسب نوع اختالل و وضعیت بیمار‪ ،‬روش های درمانی گوناگونی به کار برده می شود‪.‬‬

‫‪58‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫درمان دارویی یکی از روش های موثر معالجه اضطراب و اختالالت اضطرابی است که می تواند به تنهایی یا‬
‫همراه با روش های دیگر از جمله انواع روان درمانی به کار رود‪.‬‬

‫گاهی اضطراب‪ ،‬ناشی از عوامل سرشتی و هورمون های عصبی یا ناشی از شرایط استرس آور محیطی است که‬
‫طبعا درمان در این موارد ممکن است به درازا بکشد؛ به عنوان مثال‪ ،‬اگر خانمی یک بار در خیابانی با موتور‬
‫سیکلت تصادف کند و بار دیگر کیف او در خیابان سرقت شود‪ ،‬ممکن است از آن پس‪ ،‬بدون دلیل از حضور در‬
‫خیابان دچار ترس(فوبیا) و اضطراب شود‪.‬‬

‫در این فرد با حساسیت زدایی تدریجی و روش های تن آرامی که به او آموخته می شود کم کم کاری می‬
‫کنیم تا پس ازمدتی بتواند بدون اضطراب وارد خیابان شود‪ .‬شاید چند ماه این کارهای درمانی را همراه با‬
‫دارو پیگیری کنیم و به نظر طوالنی باشد اما یک نکته مسلم است و آن این که زندگی بدون اضطراب گرچه با‬
‫دارو باشد برای بیشتر انسان ها رضایت بخش تر از اضطراب فلج کننده زندگی است‪.‬‬

‫چرا باید داروی اعصاب مصرف کنم؟‬

‫دکتر امیر شعبانی‪ ،‬روانپزشک‬

‫پس از تشخیص درست و انتخاب درست شیوه درمان یک اختالل روانپزشکی‪ ،‬چگونگی پیگیری درمان مطرح‬
‫میشود که خود یکی از معضالت دستیابی به پاسخ مناسب درمانی است‪ .‬در اینجا منظور از درمان بیشتر نوع‬
‫دارویی آن است‪ .‬بسیاری از افراد شروعکننده درمان‪ ،‬قادر به ادامه مناسب آن نیستند‪ .‬آنها ممکن است به‬
‫دالیل متفاوتی این راه را ناتمام بگذارند؛ بیتابی در رسیدن سریع به بهبودی‪ ،‬عوارض جانبی داروها‪ ،‬باورهای‬
‫ضد مصرف دارو‪ ،‬فشار اطرافیان برای قطع مصرف دارو‪ ،‬عدم آموزش کافی در مورد چگونگی مصرف داروها و‬
‫مقابله با عوارض آنها‪ ،‬مشکل بودن رعایت دقیق برنامه مصرف داروها‪ ،‬و ماهیت بیماری موجود که خود به‬
‫بیانگیزگی فرد در ادامه درمان دامن میزند‪ ،‬از جمله این دالیل است‪ .‬متن پیش رو برای پاسخگویی به‬

‫‪59‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫پرسشهای احتمالی مصرفکنندگان داروهای روانپزشکی و ارائه کمکی در جهت بهبود تداوم مؤثر درمان‬
‫دارویی تهیه شده است‪.‬‬

‫چرا باید دارو بخورم؟ چرا خودم به خودم کمک نکنم؟‬

‫البته که «کمک کردن به خود» خوب است‪ .‬بدیهی است که در هر شرایطی فرد باید یاد بگیرد که چگونه به خود‬
‫کمک کند‪ .‬اما این که «کمک کردن به خود» دلیلی باشد بر پیگیری نکردن درمان دارویی و نخوردن دارویی که‬
‫پزشک تجویز کرده‪ ،‬سفسطهای است در جهت «زیان رساندن به خود»‪ .‬هنگامی که درمان یک مشکل روانپزشکی‬
‫با دارو به نتیجه میرسد‪ ،‬چه بسا مهمترین بخش «کمک کردن به خود»‪ ،‬همان مصرف دارو باشد‪.‬‬

‫و اما پاسخ این پرسش که چرا گاهی مصرف داروی اعصاب ضروری میشود؟ اصوالً پزشک هنگامی باید دارو‬
‫تجویز کند که سود آن را بیش از عوارض جانبی آن بداند‪ .‬پزشک آگاه و دلسوز به هنگام انتخاب شیوه درمان‬
‫یک بیماری روانپزشکی‪ ،‬همه روشهای موجود را کنار هم میگذارد و در میان آنها دست به انتخاب میزند‪.‬‬
‫وقتی انتخاب او تجویز دارو یا داروهایی است‪ ،‬این به آن معناست که او سودمندی مصرف آن دارو یا داروها را‬
‫بیش از عوارض جانبی احتمالی آنها میداند؛ و بنابراین دلیل مصرف داروهای اعصاب این است‪« :‬مصرفشان‬
‫سودمندتر ازعدم مصرف است‪ ،‬و تن ندادن به چنین درمانی عواقبی زیانبار دارد‪ ».‬البته بدیهی است که‬
‫مواردی هم وجود دارد که بهکارگیری درمان دارویی یا غیر دارویی سود یکسانی دارد یا درمان غیر دارویی‬
‫ارجح است‪ .‬تشخیص این موارد بر عهده پزشک است و اگر میخواهیم درمان مشکل خود را مطابق با نظری‬
‫تخصصی پیش ببریم‪ ،‬باید نظر کارشناسی او را بر ایده سایر افراد (از جمله بر ایده خود‪ ،‬حتی اگر پزشک‬
‫هستیم) ارجح بدانیم‪.‬‬

‫چه موقعی میتوان رواندرمانی را به جای دارو نشاند؟‬

‫این که درمان مناسب برای یک فرد شامل به کارگیری دارو‪ ،‬رواندرمانی‪ ،‬مشاوره‪ ،‬یا ابزارهای درمانی چون‬
‫الکتروشوک است در ابتدا به نوع «تشخیص» بستگی دارد‪ .‬بنابراین انتخاب نوع درمان موضوعی نیست که فرد‬
‫پیش از مراجعه به پزشک‪ ،‬خود آن را تعیین کند و مثالً بخواهد تنها از طریق رواندرمانی مشکل را حل کند‪ .‬به‬
‫طور مثال‪ ،‬در مورد بیماری افسردگی‪ ،‬مالکهای خاصی برای تعیین شدت آن وجود دارد که بر آن اساس‪،‬‬
‫پزشک میتواند انواع خفیف‪ ،‬متوسط و شدید را شناسایی کند‪ .‬در موارد متوسط و به ویژه نوع شدید افسردگی‪،‬‬
‫یا در موارد وجود نشانههای خاصی‪ ،‬تجویز دارو ضروری است؛ در حالی که در موارد خفیف میتوان رواندرمانی‬

‫‪60‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫را درمان خط اول دانست‪ .‬با این حال به جز تعیین شدت افسردگی‪ ،‬نکات تشخیصی تخصصی دیگری هم مطرح‬
‫است که از آن جمله میتوان به تعیین دوقطبی بودن یا نبودن افسردگی اشاره کرد‪ .‬در موارد دوقطبی‪ ،‬که‬
‫البته باز هم عالیم بیمار هنگام مراجعه به پزشک معموالً همان عالیم افسردگی است‪ ،‬درمان دارویی متفاوتی‬
‫خط اول درمان را تشکیل میدهد‪ .‬رواندرمانیها در درمان اختالالت متنوعی از جمله انواع اختالالت اضطرابی‪،‬‬
‫شخصیتی‪ ،‬شبه جسمی و مصرف مواد کاربرد دارد‪ ،‬ولی باید توجه داشت که در هر موردی نظر تخصصی در‬
‫انتخاب مؤثرترین شیوه درمان موضوع پیچیدهای است و نیازمند دانش و تجربه کافی‪.‬‬

‫چه مدت طول میکشد تا دارو اثر کند؟‬

‫زجر ناشی از عالیم بیماری‪ ،‬گاه توان صبر کردن برای رسیدن به پاسخ درمانی مناسب را از فرد میگیرد‪ .‬با این‬
‫حال‪ ،‬باید دانست که دیدن اثرات درمانی کافی داروها‪ ،‬اغلب به گذشت چند هفته از مصرف آنها نیاز دارد‪ .‬این‬
‫زمان ممکن است گاه به کوتاهی دو هفته و گاه به درازی دو تا سه ماه باشد‪ .‬موارد کمتری هم که به عنوان‬
‫مقاوم به درمان شناخته میشود ممکن است نیاز به مدتی طوالنیتر و مصرف تعداد بیشتری از داروها داشته‬
‫باشد‪ .‬راهکاری که معموالً از سوی روانپزشک برای تحمل این زمان توسط بیمار اندیشیده میشود‪ ،‬تجویز‬
‫داروهایی سریعاالثر برای تسکین موقتی برخی از عالیم است تا بیمار بتواند این مدت انتظار را راحتتر سپری‬
‫کند‪ .‬پس از بهبودی نسبی‪ ،‬داروهای کمکی مذکور به تدریج قطع میشوند و دارو یا داروهای اصلی ادامه‬
‫مییابند‪ .‬بنابراین‪ ،‬برای آن که از مؤثر بودن یا نبودن یک رژیم دارویی مطمئن شویم‪ ،‬باید آن را با «مقدار‬
‫کافی» و «مدت کافی» مصرف کرده باشیم و سپس در مورد اثربخشی آن به قضاوت بنشینیم‪.‬‬

‫تا کی باید دارو بخورم؟‬

‫عموماً دو مرحله در درمان دارویی تعریف میشود‪ .‬ابتدا مرحله درمان حاد و سپس دوره درمان نگهدارنده‪.‬‬
‫درمان حاد به این معنی است که دارو برای کنترل عالیم بیماری فعلی تجویز میشود و درمان نگهدارنده‬
‫مربوط به زمانی است که درمان حاد به بهبودی بیمار منتهی شده است‪ .‬به بیان دیگر‪ ،‬درمان نگهدارنده برای‬
‫جلوگیری از عود بیماری در نظر گرفته میشود و بنابراین در مورد بیماریهایی به کار میرود که عود کننده‬
‫است‪ .‬این که به کارگیری درمان نگهدارنده الزم است یا نه‪ ،‬و اگر الزم است تا چه زمانی باید ادامه یابد‪ ،‬به‬
‫عوامل مختلف و متنوعی وابسته است‪.‬‬

‫‪61‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫چرا وقتی نمیخواهم دارو بخورم‪ ،‬باز هم باید پیش روانپزشک بروم؟‬

‫به این پرسش پیش از این به نوعی پاسخ داده شد‪ .‬پیش از انتخاب نوع درمان‪ ،‬تعیین «تشخیص» اهمیت‬
‫دارد و «تشخیص» است که درمان مناسب را تعیین میکند‪ .‬به عبارتی‪ ،‬تعیین مؤثرترین شیوه یا شیوههای‬
‫درمان برای یک مشکل خاص روانپزشکی بر عهده پزشک است‪ .‬البته در مواردی پزشک ممکن است بیش از‬
‫یک شیوه درمانی را مناسب بداند و پیشنهاد کند و ارجحیت آشکاری میان آنها در نظر نگیرد‪.‬‬

‫چرا وقتی بیماری خفیفی دارم‪ ،‬دکتر داروی یک بیماری شدید را تجویز کرده؟‬

‫هر یک از داروهای مورد استفاده در روانپزشکی (و البته شاخههای دیگر طب) ممکن است کاربردهای متنوعی‬
‫داشته باشد و مهم است که بدانیم حتی بعضی از متخصصان سایر رشتهها ممکن است با کارایی متنوع برخی از‬
‫داروهای روانپزشکی آشنا نباشند‪ .‬در واقع‪ ،‬کاربردهای همه داروها دقیقاً مطابق با نام مشهور دسته دارویی آنها‬
‫نیست‪ .‬به این ترتیب‪ ،‬فردی که به درستی تحت درمان با یک داروی ضد افسردگی برای درمان وسواس‪ ،‬یا یک‬
‫داروی ضد تشنج برای درمان افسردگی (دوقطبی)‪ ،‬یا یک داروی ضد روانپریشی برای درمان تیک‪ ،‬و یا یک‬
‫داروی خوابآور برای درمان دلشوره قرار گرفته‪ ،‬ممکن است پس از ابراز شگفتی فردی ناآگاه از این عدم‬
‫تناسب ظاهری دارو با مورد مصرف آن‪ ،‬از ادامه درمان درست پشیمان شود و نسبت به دانش پزشک معالج‬
‫خود تردید کند‪ .‬در همین راستا باید به این نکته اشاره کرد که نوع داروی تجویز شده عموماً ارتباطی با شدت‬
‫بیماری ندارد و همانطور که در باال اشاره شد‪ ،‬به طور مثال‪ ،‬همان داروی ضد روانپریشی که برای درمان بیماری‬
‫اسکیزوفرنیا تجویز میشود‪ ،‬با دوز متفاوتی در درمان تیک به کار میرود‪.‬‬

‫در برابر فشار اطرافیان برای قطع مصرف داروها چه کنم؟‬

‫گاهی فرد مصرف کننده داروهای روانپزشکی باید در چند جبهه بجنگد! یکی با افکار ضد درمان و ضد داروی‬
‫خودش که او را بر علیه مصرف داروها نهیب میزند‪ ،‬و دیگر فشاری که دوستداران و اطرافیانش وارد میکنند‪.‬‬
‫برای مدیریت مورد دوم‪ ،‬راهکارهایی به این شرح قابل اجراست‪ )1 :‬اصالح باورهای نادرست اطرافیان بیمار در‬
‫مورد روانپزشکی و داروهای اعصاب؛ ‪ )2‬اطالعرسانی به این افراد و آموزش آنها در مورد بیماری روانپزشکی‬
‫فرد مراجع و چگونگی درمان او از طریق دعوت بیمار از آنها برای شرکت در برخی از جلسات ویزیت؛ ‪ )3‬افزایش‬
‫اعتماد به نفس فرد تحت درمان برای ایستادگی در برابر توصیههای نادرست دیگران‪ ،‬دفاع از شیوه درمانی که‬
‫پی گرفته و حتی آموزش دادن او به اطرافیان در این زمینه؛ ‪ )4‬ارائه بروشورها یا کتابچههای آموزشی به‬

‫‪62‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫اطرافیان بیمار؛ ‪ )5‬ارتباط همدالنه پزشک با نزدیکان بیمار که در جلسه ویزیت حاضر شدهاند‪ ،‬در جهت رفع‬
‫نگرانیهای آنها و پیبردنشان به دانش و مهارت پزشک معالج‪.‬‬

‫مهارتهای ارتباطی‬

‫مقدمه ‪:‬‬

‫یکی از ویژگیهای انسان سالم و موفق‪ ،‬مهارت و توانایی برقراری ارتباط مؤثر و سازنده با دیگران است‪ .‬آیا شما‬
‫این ویژگی را دارید؟ کسب این مهارت مهم و ضروری در زندگی اجتماعی خیلی مشکل نیست‪ .‬فقط باید‬
‫بخواهید و تمرین کنید‪ .‬در این نوشتار ما به هفت گام اساسی برای یادگیری این مهارت اشاره می کنیم‪.‬‬

‫گام اول‪ :‬گوش دادن‬

‫درحالی که به نظر میرسد گوش دادن به دیگران بسیار ساده است‪ ،‬اما اگر شنونده فن گوش دادن را نتواند به‬
‫درستی بهکار ببندد ارتباط دچار مشکل می شود‪ .‬گوش دادن فقط شنیدن کالمی که طرف مقابل به زبان می‬
‫آورد نیست‪ ،‬بلکه شامل برخی موارد به شرح زیر است‪:‬‬

‫‪ -‬اینکه گوینده کیست؟‬

‫‪ -‬دیدگاه او نسبت به مسئله مطرح شده چیست؟‬

‫‪ -‬چه مسائلی او را نگران می کند‪ ،‬احساساتش چگونه است و چه انتظاری از ما دارد؟‬

‫‪63‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫عالوه به اینها یک شنونده موفق بخوبی می تواند هماهنگی الزم بین ارتباط کالمی و غیرکالمی برقرار نماید‪،‬‬
‫قادر است به کلیه ژستها و حاالت بدنی گوینده توجه کند و خود نیز به هنگام گوش دادن از ژستها و حاالت‬
‫بدنی مناسب جهت تایید و اعالم درک طرف مقابل استفاده کند‪ .‬او هیچگاه با خمیازه کشیدن و یا با نگاه کردن‬
‫به سرعت و به اطراف‪ ،‬نگاه خود را از گوینده نمی گیرد و دائما” درصدد است تا با تماس چشمی مناسب این‬
‫موضوع را به گوینده منتقل نماید که عالقمند است به حرفهای او گوش دهد‪.‬‬

‫به خاطر داشته باشید تا زمانی که شما به جای تمرکز و دقت در سخنان دیگران به افکار درونی خود گوش می‬
‫دهید‪ ،‬قادر نخواهید بود شنونده خوبی باشید‪.‬‬

‫گام دوم‪ :‬صریح و صادق بودن‬

‫صراحت و صادق بودن فرایندی است که در ارتباطات انسانی به شکل نامحسوس اما بسیار موثر نقش بازی می‬
‫کند‪ .‬تاکید میشود این فرآیند قابل دیدن یا شیندن نمی باشد‪ .‬بلکه دو طرف درگیر ارتباط‪ ،‬آن را حس می‬
‫کنند‪.‬‬

‫اگر ارتباطی فاقد صراحت و صداقت باشد‪ ،‬بدون شک‪ ،‬یا قطع خواهد شد و یا به شکل مخدوش‪ ،‬مبهم و ناسالم‬
‫ادامه می یابد‪ .‬اگر نتوانیم یا نخواهیم منظور خود را با صراحت بیان نماییم طرف مقابل به اشتباه می افتد و به‬
‫حدس و گمان متوسل می شود و از واقعیت دور می گردد‪.‬‬

‫به خاطر داشته باشیم ابهام و عدم صدات در ارتباطات انسانی سرمنشاء بسیاری از مسائل و مشکالت در‬
‫ارتباطات فردی است‪.‬‬

‫‪64‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫گام سوم‪ :‬همدلی و همدردی‬

‫اغلب ما زمانی که با یکدیگر ارتباط برقرار می کنیم همواره افکار‪ ،‬آرزوها ‪ ،‬تمایالت‪ ،‬نگرانیها و ترسهای خود را‬
‫آشکار می سازیم‪ .‬بدین جهت نیاز داریم که دیگران اوال” درک درستی از ما داشته باشند و ثانیا” با ما در زمینه‬
‫نگرانیها‪ ،‬ترسها و مشکالتمان همدلی و همدردی کنند‪ .‬همدردی تالشی است برای درک و فهم دنیازی ذهنی‬
‫طرف مقابل‪ .‬برای همدلی باید بتوانیم خود را جای دیگران بگذاریم و از دریچه چشم آنها نگاه و احساس کنیم‪.‬‬
‫در همدلی شما می توانید سخن طرف مقابل را تکرار کنید تا بداند که شما منظور او را دریافته اید‪ .‬مثال‪:‬‬
‫دوستتان به شما می گوید‪ :‬هم اتاقیام اعصاب من را خرد کرده است به هیچ وجه نمی توانم او را تحمل کنم‪ ،‬با‬
‫استفاده از طرز رفتار همدالنه می توانید به او بگویید‪ ( :‬مثل اینکه از دست او خیلی عصبانی هستی‪ ،‬این طور‬
‫نیست؟ )‬

‫به خاطر داشته باشید که در برخورد همدالنه مجبور نیستید در جهت موفقیت با طرف مقابل خود حرف بزنید‪ .‬به‬
‫جای آن با تکرارصحبت او احساساتش را تصدیق کنید‪ .‬در ضمن الزم نیست در مقابل حرفهای طرف مقابل‬
‫قضاوت و نتیجه گیری کنید‪ .‬نکته قابل ذکر اینکه میان همدلی و همدردی تفاوت وجود دارد‪ ،‬در همدردی‬
‫شنوندنه سعی می کند با احساسات و عواطف گوینده همنوایی داشته باشد‪ .‬بدین معنی که خوشحال شدن به‬
‫خوشحالی او و متاسف شدن به ناراحتی او منجر می شود ولی همانطور که اشاره شد در همدلی‪ ،‬شما الزاما”‬
‫درصدد تایید و موافقت با طرف مقابل خود نمی باشید‪.‬‬

‫همدلی و همدردی هر دو در تداوم ارتباط نقش بازی می کنند‪ ،‬با این تفاوت که در همدلی نقش منطق قویتر‬
‫از احساس است و شنونده با همدلی به خوبی به حرفهای گوینده گوش میدهد تا بتواند برای حل مسئله به او‬
‫کمک کند‪ ،‬ولی در همدردی صرفا” با تخلیه هیجانات و عواطف منفی به او کمک می کند‪.‬‬

‫‪65‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫گام چهارم‪ :‬حفظ آرامش و احترام به طرف مقابل‬

‫ما اغلب در ارتباطات خود با دیگران درصدد ارزیابی آنها برمی آییم و گاه فکر می کنیم یا باید نظرات و‬
‫احساسات آنها را رد کنیم و یا به نوعی (مستقیم و غیرمستقیم) نظرات و احساسات خودمات را به آنها تحمیل‬
‫نماییم‪ .‬ارتباطاتی که بر پایه این روش شکل می گیرد غالبا” تداوم نمی یابد و هر دو طرف درگیر در ارتباط را‬
‫دچار مشکل می سازد‪ .‬همانطور که قبال” نیز اشاره شد‪ ،‬ما بدین دلیل با یکدیگر ارتباط برقرار می کنیم تا از طریق‬
‫آن به حل مسائل و مشکالت‪ ،‬رفع تضادها و تعارضات‪ ،‬رد و بدل کردن اطالعات ‪ ،‬درک بهتر خود و رفع نیازهای‬
‫اجتماعی دست یابیم‪ ،‬در روابطی که (( ارزیابی دیگران )) عنصر اصلی آن می باشد نه تنها اهداف مذکور تحقق‬
‫نمی یابد‪ ،‬بلکه آرامش الزم در ارتباطات انسانی نیز از بین می رود‪ .‬باید به خاطر داشته باشیم همه ما‬
‫میخواهیم دیگران با نظرات ما موافقت کنند و یا حداقل به افکار و احساسات ما احترام بگذارند و آنها را تایید‬
‫کنند‪ ،‬زیر عقاید و نظرات ما برای خودمات کامال” اهمیت ندارند‪ ،‬اگر در ارتباط با دیگران این تصور پیش آید که‬
‫به نظرات آنها احترام نمی گذاریم‪ ،‬ارتباط روند مناسب و هدفمند خود را طی نمی نماید‪.‬‬

‫در نظر گرفتن این نکته که اغلب مردم مانند ما فکر نمی کنند‪ ،‬احساس نمی کنند و به روش خود به دنیا نگاه‬
‫می کنند بسیار اساسی است‪.‬‬

‫گام پنجم‪ :‬مخالفت نمودن به شیوه مناسب‬

‫اگر بتوانیم بپذیریم که دیگران مانند ما نیستند آن وقت می توانیم به شیوه مناسب با نظرات و عقاید آنها که‬
‫به نظر ما صحیح نیستند مخالفت کنیم‪ .‬به عبارت دیگر بدون بحث و جدل مخرب که غالبا” همراه با بلند کردن‬
‫صدا‪ ،‬داد و فریاد‪ ،‬خشم و غضب است می توانیم به نتیجه مناسب دست یابیم‪ .‬یکی از مناسبترین شیوهها‬

‫‪66‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫برای مخالفت کردن با نظرات و عقاید دیگران روش خلع سالح است‪ .‬در این روش‪ ،‬فرد در سخنان طرف مقابل‬
‫حقیقتی را پیدا می کند (حتی اگر با مجموعه سخنان او موافق نیست ) و سپس در مقام موافقت و تایید آن‬
‫حرف می زند‪ ..‬این روش بر طرف مقابل تاثیر آرام بخش عجیبی می گذارد‪.‬‬

‫ممکن است روش خلع سالح را نپذیرد ولی جدل‪ ،‬بی فایده و همیشه بی سرانجام است‪ ،‬با این شیوه در واقع‬
‫شما پیروز از بحث خارج می شوید و طرف مقابل نیز احساس پیروزی می کند و با آمادگی بیشتری به حرفهای‬
‫شما گوش می دهد‪.‬‬

‫مثال‪ :‬همکالسی شما می گوید‪ :‬اصال” حرفهای تو را قبول ندارم! پاسخ شما‪ :‬بله حق باتوست‪ ،‬ما همیشه نباید‬
‫دربست و به صورت صددرصد حرفهای دیگران را نپذیریم‪.‬‬

‫باید به خاطر داشت که لحن پاسخ شما نیز مهم است‪ .‬اگر پاسخ تحقیرآمیز باشد این روش اثر مطلوب را نخواهد‬
‫داشت‪.‬‬

‫گام ششم‪ :‬خودشناسی و افزایش آگاهی‬

‫شناسایی دنیای ذهنی دیگران‪ ،‬همدلی و همدردی کردن با آنها و یا به نتیجه رسیدن بحثهای ما با دیگران‬
‫نیازمند خوشناسی و تالشی برای افزایش اطالعات و آگاهیهای خود جهت شناسایی دیگران و محیط زندگی‬
‫است‪.‬‬

‫آگاهی از نقاط قوت و ضعف‪ ،‬ترسها‪ ،‬امیال‪ ،‬آرزوها و نیازهای خود و پذیرش صادقانه آنها‪ ،‬کمک می کند‬
‫ویژگیها و وخصوصیات دیگران را واقع بینانهتر ببینیم و آنها را بپذیریم‪.‬‬

‫‪67‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫در خودشناسی پاسخ دادن به سئواالتی نظیر پرسشهای زیرکمک کننده است‪:‬‬

‫‪-‬دوست دارم دوستان و افرادی که با آنها ارتباط نزدیک دارم چه ویژگیهایی داشته باشند؟‬

‫‪-‬آیا می توانم رابطه صمیمانه و بدون قید و شرط را با دیگران برقرار نمایم؟‬

‫‪-‬از درگیر شدن در یک رابطه دوستانه چقدر لذت میبرم؟‬

‫‪-‬میزان تعهد من در ارتباطات اجتماعی چقدر است؟‬

‫‪-‬در مواقع ضروری چقدر می توانم به دوستانم کمک کنم؟‬

‫‪-‬آیا در دوستی و ارتباط با دیگران پیش قدم می شوم؟‬

‫‪-‬زمانی که مسئله یا مشکلی در ارتباط با دیگران پیدا می کنم چگونه عمل می کنم؟‬

‫‪-‬آیا انتظارات من از دیگران واقع بینانه است؟‬

‫باید به خاطر داشت خوشناسی و افزایش آگاهی مستلزم صرف وقت‪ ،‬صبوری و تالشی در جهت تغییر‬
‫ویژگیهای منفی خود است‪ .‬عالوه بر عوامل فوق کمک گرفتن از افراد متخصص نظیر روانشناسان و مشاوران‬
‫نیز ضروری است‪.‬‬

‫گام هفتم‪ :‬شناسایی افکار تحریف شده‬

‫اکثر ما در ارتباط با دیگران در چارچوب افکار خود و احساسات از پیش تعیین شده و کلیشهای خود رفتار می‬
‫کنیم‪ .‬در بسیاری از این افکار‪ ،‬تصویر صحیحی از واقعیتها موجود نمی باشد‪ .‬بدین معنی که ما در فرآیند‬

‫‪68‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫پردازش اطالعاتی که نسبت به دیگران داریم دستخوش خطای شناختی می شویم‪ .‬برای روشنتر شدن مطلب‬
‫مثالی بیان می کنیم‪:‬‬

‫آیا تاکنون برای شما پیش آمده است که سایه یک شیء مثل یک تکه چوب باریک و بلند یا ریسمانی را روی‬
‫دیوار به شکل مار ببینید؟ مطمئنا” همه ما در طول زندگی بارها تجربیاتی از این دست داشتهایم به این قبیل‬
‫تجربیات در علم روانشناسی احساس و ادراک‪ (( ،‬خطای حسی )) گفته میشود‪.‬‬

‫سیستم شناختی ما نیز بعضا” دچار خطا و تحریف میشود‪ .‬این خطاها را روانشناسان شناختی (( تحریف شناختی‬
‫یا خطای شناختی )) می نامند‪ .‬تحریفهای شناختی مثل آینه و یا دوربینی هستند که اشکال را به همان گونه که‬
‫هستند بازنمایی نمیکنند‪ ،‬بلکه شکلهای عجیب و غریب و نادرستی را نشان می دهند‪.‬‬

‫تحریفهای شناختی در ارتباطات انسانی مشکالت فراوانی ایجاد میکنند‪ ،‬لذا باید آنها را شناخت و در جهت‬
‫تصحیح آنها گام برداشت‪ .‬در اینجا به برخی از مهمترین تحریفهای شناختی همراه با مثال اشاره می کنیم‪.‬‬

‫مثال‪ :‬یکی از همکالسیها را در دانشکده میبینید و سالم می کنید‪ ،‬اما او جواب سالم شما را نمی دهد و بی‬
‫تفاوت از کنار شما می گذرد‪.‬‬

‫در این حادثه‪ :‬ذهنی که دچار تحریف و خطای شناختی است‪ ،‬امکان دارد به یکی از شیوههای زیر این رفتار را‬
‫تعبیر و تفسیر نماید‪.‬‬

‫‪-‬او چقدر خودخواه و مغرور شده است ( پیش داوری )‬

‫‪-‬حتما” من کاری کردهام ( شخصی سازی )‬

‫‪-‬همیشه دیگران را نادیده می گیرد ( تعمیم مبالغه آمیز )‬

‫‪-‬رابطهام را باید با او قطع کنم ( نتیجه گیری و یا تصمیم گیری شتابزده )‬

‫همانطور که می بینید‪ ،‬هر کدام از شیوههای مذکور به نوعی منجر به قطع یا مخدوش شدن ارتباط ما با دیگران‬
‫میشود‪ ،‬در حالی که شاید مسئله اساسی‪ ،‬عدم توان ما در پردازش اطالعات صحیح و مبتنی بر واقعیت باشد‪ ،‬که‬
‫باعث بوجود آمدن این مسئله شده است‪.‬‬

‫‪69‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫باید به خاطر داشت زیر بنای تحریفهای شناختی باورهای غیرمنطقی است‪ .‬برای شناسایی این دسته باورها و‬
‫مبارزه با تحریفهای شناختی عالوه بر آگاهی‪ ،‬کمک گرفتن از افراد متخصص نظیر روانشناسان بسیار کمک‬
‫کننده است‪.‬‬

‫سعی می کنیم این گامها را به خاطر بسپاریم‪ ،‬آنها را به کار بندیم تا بتوانیم روابط اجتماعی موثر و مستحکم‬
‫تری با دیگران برقرار کنیم‬

‫چگونه ترک اعتیاد کنیم ؟‬

‫نوع اعتیاد شما چیست ؟‬

‫تفاوتی ندارد اعتیاد شما به الکل‪ ،‬تنباکو ‪ ،‬مواد مخدر‪ ،‬دروغ گفتن‪ ،‬یا قمار ‪ .......‬باشد به هر حال گام نخست برای‬
‫ترک و غلبه بر آن اعتراف به اشتباه بودن و باور آن به عنوان یک مشکل است که شما با آمدن به اینجا و‬
‫شروع به خواندن این مقاله تا حدودی این کار را انجام داده اید‪.‬‬
‫حاال زمان آن است که برای خروج از این وضعیت برنامه ریزی کنیم‪ ،‬کمک بگیریم و خود را برای مواجه با‬
‫موانعی که قطعا با آن ها روبرو خواهیم شد آماده کنیم‪.‬‬

‫تصمیم به ترک بگیرید‪.‬‬

‫اثرات بد اعتیاد خود را بنویسید‪ .‬ممکن است با دانستن اینکه اعتیاد شما چه ضررهایی به شما وارد می کند‬
‫احساس خوبی به شما دست ندهد‪ ،‬اما نگاه کردن به لیست به شما کمک خواهد کرد که در سریع ترین زمان‬

‫‪70‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫ممکن مشکل خود را حل کنید‪ .‬یک قلم و قطعه ای کاغذ بردارید و با یک طوفان فکری لیستی از اثرات منفی که‬
‫از ابتدا و شروع اعتیاد تجربه کرده اید تهیه کنید‪.‬‬
‫به این فکر کنید که اعتیاد شما به چه صورت سالمتی فیزیکی تان را تحت تاثیر قرار داده است‪ .‬آیا شما در‬
‫معرض خطر بیشتری به ابتالی سرطان‪ ،‬ناراحتی قلبی و دیگر بیماری های مرتبط با اعتیادتان مواجه هستید ؟‬
‫شاید این اعتیاد تا هم اکنون عوارض قابل مالحظه ای را ایجاد کرده باشد‪.‬‬
‫آن لیست شما را از لحاظ روحی مورد آزار قرار داده است‪ .‬آیا از اعتیاد خود ناراحت نیستید ؟ در بسیاری از‬
‫موارد اعتیاد منجر به شرم و خجالت و همچنین افسردگی‪ ،‬اضطراب و دیگر مسائل روحی و روانی می شود‪.‬‬
‫اعتیاد شما چگونه بر روی روابط شما با دیگران تاثیر گذاشته است ؟ شما را از گذراندن زمان با کسانی که آن ها‬
‫را دوست دارید و یا ایجاد روابط جدید بازداشته است ؟‬
‫برخی از انواع اعتیاد هزینه های مالی سنگینی را بر شما تحمیل می کنند‪ .‬لیستی از میزان هزینه ای که در‬
‫روز‪ ،‬هفته و ماه برای اعتیاد خود صرف می کنید بنویسید‪ .‬اثراتی که عادت بد شما (اعتیاد) بر روی کارتان‬
‫گذاشته را مشخص کنید‪.‬‬
‫چه میزان از رنجش و ناراحتی های روزانه به واسطه اعتیاد شماست ؟ به عنوان مثال اگر شما یک فرد سیگاری‬
‫هستید هر چند ساعت یک بار احساس نیاز به درک محل کار جهت سیگار کشیدن را دارید‪.‬‬

‫یک لیست از تغییرات مثبتی که می خواهید در زندگی ایجاد کنید تهیه کنید‪ .‬حاال شما جزئیات اثرات منفی‬
‫اعتیاد خود را در نظر دارید‪ ،‬درباره اینکه پس از ترک عادت بد خود زندگی تان به چه اندازه پیشرفت خواهد‬
‫کرد‪ .‬تصویری از زندگی خود پس از اعتیاد در نظر بگیرید‪ .‬می خواهید آینده به چه شکل باشد ؟‬
‫ممکن است یک نوع از آزادی را تجربه کنید که در سال های اخیر نداشته اید‪.‬‬
‫زمان بیشتری را برای گذراندن با دیگران و انجام عالیق تان و دیگر سرگرمی ها خواهید داشت‪.‬‬

‫‪71‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫دوباره امکان پس انداز خواهید داشت‪.‬‬

‫شما می فهمید که می توانید هر کاری را برای حذف سالمتی خود انجام دهید و بی درنگ پیشرفت فیزیکی‬
‫خود را احساس خواهید کرد‪.‬‬
‫دوباره حس افتخار و دلگرمی خواهید داشت‪.‬‬

‫تعهدنامه ترک اعتیاد بنویسید‪.‬‬

‫داشتن یک لیست از دالیل محکم برای ترک شما را کمک خواهد کرد که به برنامه خود در طوالنی مدت پایبند‬
‫بمانید‪ .‬دالیلی که برای ترک اعتیاد می نویسید باید برایتان از ادامه به رفتاری که به آن اعتیاد دارید مهم تر‬
‫باشد‪ .‬این موانع روانی سختی است اما نخستین گام برای ترک هر نوعی از اعتیاد می باشد‪ .‬هیچکس نمی‬
‫تواند شما را ترک بدهد اما خودتان می توانید‪ .‬دالیل محکمی برای اینکه می خواهید این عادت بد را ترک‬
‫کنید بنویسید‪ .‬فقط شما آن ها را می دانید‪ .‬به عنوان مثال ‪:‬‬
‫تصمیم به ترک کردن بگیرید چون می خواهید در کامل ترین حالت با انرژی زندگی کنید‪.‬‬
‫تصمیم به ترک کردن بگیرید چون پولی نمی خواهید برای آن هدر دهید‪.‬‬

‫‪72‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫تصمیم به ترک کردن بگیرید چون می خواهید شریک بهتری برای همسر خود باشید‪.‬‬
‫تصمیم به ترک کردن بگیرید چون می خواهید روزی نوه خود را ببینید‪.‬‬

‫ترک اعتیاد‬

‫برنامه ریزی کنید‪.‬‬

‫تاریخی برای ترک تنظیم کنید‪ .‬این تاریخ را برای فردا در نظر نگیرید‪ ،‬وگرنه تجربه خوشایندی نخواهید داشت‪.‬‬
‫تاریخ را به فاصله بیش از یک ماه از هم اکنون تنظیم نکنید چون ممکن است عزم خود را پس از آن از دست‬
‫بدهید‪ .‬هدف خود را تاریخی در چند هفته آینده قرار دهید‪ .‬این کار زمان کافی برای آماده سازی جسمی و‬
‫روحی را به شما می دهد‪.‬‬
‫به جهت کمک به ایجاد انگیزه در خودتان‪ ،‬یک تاریخ که بریتان معنادار است را انتخاب کنید‪ .‬مثال روز تولدتان‪،‬‬
‫روز پدر‪ ،‬روز فارغ التحصیلی دخترتان و غیره‪.‬‬
‫آن روز را بر روی تقویم تان عالمت گذاری کنید و آن را به افراد نزدیکتان اعالم کنید‪ .‬آن تاریخ را طوری برای‬

‫‪73‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫خود بسازید که وقتی آن روز رسید صرف نظر از انجام برایتان جالب نباشد‪ .‬تعهدنامه ای محکم درباره اقدام به‬
‫ترک اعتیاد در تاریخ مورد نظر برای خودتان بنویسید‪.‬‬

‫به دنبال حمایت های شخصی و حرفه ای باشید‪ .‬شاید االن اینطور به نظر نرسد اما شما در طول این مسیر از هر‬
‫کمکی که می توانید دریافت کنید برای غلبه بر اعتیاد خود باید استفاده کنید‪ .‬چون بسیاری از مردم با اعتیاد‬
‫مبارزه می کنند‪ ،‬موسسه های فوق العاده ای در این زمینه وجود دارند که به عنوان یک سیستم حمایتی و‬
‫پشتیبانی به شما کمک می کنند که در این مسیر با انگیزه باشید و همچنین شما را با راهنمایی در مسیر‬
‫موفقیت و تشویق به شروع دوباره در صورت وقوع یک شروع نادرست همراهی می کنند‪.‬‬
‫همچنین گروه های پژوهشی و گروه های آنالینی وجود دارند که برای کمک رسانی به افرادی که در حال‬
‫مبارزه با انواع اعتیاد به سر می برند طراحی شده اند‪ .‬بیشتر این منایع رایگان هستند‪.‬‬
‫یک قرار مالقات با یک متخصص درمانی در زمینه کمک رسانی برای درمان اعتیاد تنظیم کنید‪ .‬شخصی را پیدا‬
‫کنید که با او راحت هستید با این کار می توانید در ماه های آینده بر روی کمک آن شخص حساب کنید‪.‬‬
‫رفتار درمانی شناختی‪ ،‬رفتار درمانی‪ ،‬مصاحبه انگیزشی‪ ،‬تکنیک و روش های گشتالت و یادگیری مهارت های‬
‫زندگی از جمله روش هایی است که در کمک به افرادی که قصد ترک اعتیاد داشته اند موفقیت آمیز و موثر‬
‫واقع شده است‪ .‬یک محیط درمانی حریم خصوصی شما را تضمین و درمان را به اساس یک نیاز خاص و هدف‬
‫تعریف می کند‪.‬‬
‫به دنبال حمایت و پشتیبانی از سوی عزیزترین شخص و دوستانتان باشید‪ .‬بگذارید آن ها بدانند که این‬

‫‪74‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫موضوع چه میزان برای شما مهم است‪ .‬اگر شما به ماده ای اعتیاد دارید از آن ها بخواهید تا در حضور شما از‬
‫آن استفاده نکنند‪.‬‬

‫محرک های خود را شناسایی کنید‪ .‬هر کسی مجموعه ای از محرک هایی را دارد که فرد را به صورت خودکار به‬
‫تکرار عادت هایش سوق می دهد‪ .‬به عنوان مثال اگر شما در حال مبارزه با مصرف سیگار هستید‪ ،‬با توجه به‬
‫حضور افراد سیگاری در اکثر مکان های ها‪ ،‬پیدا کردن یک مکان خالی از اشخاص سیگاری ممکن است سخت‬
‫باشد‪ .‬شناخت محرک ها در زمان نیاز به انجام عادت هایتان به شما در مهار کردن آن ها کمک خواهد کرد‪.‬‬
‫استرس معموال یک محرک برای انواع گونه های اعتیاد می باشد‪.‬برخی شرایط‪ ،‬مانند مهمانی ها و گردهمایی‬
‫های اجتماعی‪ ،‬می توانند به عنوان محرک عمل کنند‪.‬‬
‫افراد خاص نیز می توانند عامل محرک تلقی شوند‪.‬‬

‫شروع به کاهش عادت های اعتیادی خود کنید‪ .‬به جای ترک لحظه ای و بالفاصله‪ ،‬یا کاهش مصرف شروع کنید‪.‬‬
‫این کار برای اکثر افراد‪ ،‬موجب ترک آسان تر می گردد‪ .‬عادت افراطی خود را به مرور کاهش دهید و هر روز‬
‫کاهش تدریجی مصرف را ادامه داده و از آن به عنوان یک روش سودمند و درست استفاده کنید‪.‬‬

‫‪75‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫محیط اطراف خود را آماده کنید‪ .‬یادآورهای اعتیاد خود را از خانه‪ ،‬خودرو و محل کارتان پاک کنید‪ .‬خود را از شر‬
‫وسایلی که مرتبط با اعتیاد شماست و یا آن را به شما یادآوری می کند خالص کنید‪.‬‬
‫اقالمی را برای جایگزین ساختن این وسایل در نظر بگیرید که به شما در داشتن حس مثبت و آرامش کمک‬
‫کند‪ .‬در صورت امکان یخچال خود را با مواد غذایی سالم پر کنید‪ .‬درمان خود را با کتاب و دیسک های فشرده‬
‫(به شرط نداشتن محتوای محرک) پیش ببرید‪ .‬شمع و اقالم زیبا و دل انگیز دیگری در اطراف خانه خود قرار‬
‫دهید‪ .‬ممکن است شما نیاز به تالش برای تغییر چیدمان اتاق خواب‪ ،‬مرتب سازی مجدد مبلمان یا تنها خرید‬
‫چند بالش نیاز داشته باشید‪ .‬تغییر محیط اطرافتان احساس داشتن یک شروع جدید را به شما خواهد داد‪.‬‬

‫‪76‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫ترک اعتیاد و عادت های بد‬

‫از رفتارهای اعتیاد آور که برنامه ریزی شده اند جلوگیری کنید‪ .‬هنگامی که روز معین فرا رسید بر سر تعهدتان‬
‫و وعده ترک اعتیاد بمانید‪ .‬روزهای نخست سخت خواهند گذشت‪ .‬خود را مشغول کنید و مثبت بمانید‪ .‬اگر‬
‫شما به اینکه حواستان پرت شود نیاز دارید شروع به تمرین کنید‪ .‬عالیق جدیدی برای خود ایجاد کنید‪ ،‬آشپزی‬
‫یا بیرون رفتن با دوستان نیز مناسب است‪ .‬به یک گروه‪ ،‬تیم فوتبال و یا انواع دیگری از گروه های اجتماعی‬
‫که به شما در یافتن دوستان جدید و شروع فصل جدیدی از زندگی تان که اعتیادی بخشی از آن نیست کمک‬
‫می کنند بپیوندید‪ .‬تعامالت اجتماعی به تحریک تولید مواد شیمیایی عصبی در بدن که بدون مصرف هیچگونه‬
‫دارو باعث احساس شادی و رضایت می شوند بیانجامد‪.‬‬

‫‪77‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫محرک ها را برای خود واضح و روشن کنید‪ .‬خود را از افراد‪ ،‬مکان ها و چیزهایی که شما را به عادات گذشته بر‬
‫می گردانند دور نگه دارید‪ .‬ممکن است برای مدتی به ساخت روالی کامال جدید نیاز داشته باشید‪.‬‬

‫خود را توجیه نکنید‪ .‬دردهای جسمی و روحی کنار گذاشتن اعتیاد واقعی هستند و شما به احتمال زیاد به خود‬
‫خواهید گفت که انجام دادن دوباره عادت بهتر است‪ .‬به صدایی که به شما می گوید که دوباره آن عادت را‬
‫شروع کن گوش ندهید و وقتی که احساس سختی کردید از تصمیم خود منصرف نشوید‪ .‬هر ذره از درد به‬
‫ارزش این کار در پایان می افزاید‪.‬‬
‫توجیهات معمولی که به کار گرفته می شوند معمولن این جمالت را در بر دارند که “من آزاد هستم” یا “باالخره‬
‫یک روزی همه میمیریم” از شکست در برابر این نگرش مقاوت کنید‪.‬‬
‫به لیست دالیلی که نوشته بودید مراجعه کنید تا به یاد آورید که چرا این کار را انجام می دهید‪ .‬درباره این‬
‫موضوع فکر کنید که چرا ترک اعتیاد از معتاد ماندن مهم تر است‪.‬‬
‫هر زمان که احساس کردید امکان بازگشت به عدت خود را دارید گروه های پشتیبان و درمانگر خود را مالقات‬
‫کنید‪.‬‬

‫‪78‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫اجازه ندهید که بازگشت به شرایط قبل‪ ،‬پایان مسیر شما باشد‪ .‬خطاها در هر لحظه رخ می دهند‪ .‬این به این معنا‬
‫نیست شما باید تسلیم شوید و یک بازگشت تمام عیار به اعتیاد خود داشته باشید‪ .‬اگر اشتباهی مرتکب شدید‬
‫به عقب یعنی نقطه اشتباه برگردید و برای خود تعیین کنید که در صورت تکرار چه تغییری می توانید انجام‬
‫دهید‪ .‬سپس بر روی پا بایستید و دوباره شروع کنید‪.‬‬
‫در صورت بروز خطا‪ ،‬نگذارید احساس شرم و گناه به سر ببرید‪.‬تمام تالش خود را به کار ببندید و تمام کاری که‬
‫می توانید انجام دهید این است که بر سر آن بمانید‪.‬‬

‫در پایان برای نتیجه موفقیت آمیز تالشتان جشن بگیرید‪ .‬کار زیبایی برای خودتان انجام دهید وقتی اهدافی‬
‫را مالقات می کنید که خودتان ساخته اید‪ ،‬مهم نیست چه میران اندک باشد‪ .‬ترک اعتیاد کاری بسیار سخت‬
‫است‪ ،‬و شما سزاوار پاداش هستید‪.‬‬

‫‪79‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫هشت روش ساده برای کنترل خشم‬

‫مهارتهای کنترل عصبانیت را بیاموزید تا استرس را در خود کاهش دهید‪.‬زیرا یکی از بزرگترین موانع در راه‬
‫تحقق موفقیت شخصی و شغلی عصبانیت میباشد‪.‬‬

‫وقتی نمیتوانیم عصبانیت خود را کنترل نماییم از چند جهت دچار آسیب میگردیم‪:‬‬
‫عصبانیت توانایی ما را برای خوشحالی از بین میبرد زیرا عصبانیت و خوشحالی در تضاد با یکدیگر هستند‪.‬‬

‫عصبانیت موجب خارج شدن روابط خانوادگی و دیگر روابط از مسیر صحیحشان میگردد‪.‬‬
‫عصبانیت موجب کاهش مهارتهای اجتماعی‪ ،‬سازش و مصالحه شده و دیگر روابط را نیز در معرض خطر قرار‬
‫میدهد‪.‬‬

‫عصبانیت به معنای از دست دادن کار است‪ ،‬زیرا روابط را نابود میکند‪.‬‬
‫همچنین عصبانیت به معنای شکست در کاری است که در صورت عدم عصبانیت و داشتن خلقی نرمتر میتوان‬
‫موفقیتی در پی داشت‪.‬‬

‫عصبانیت منجر به افزایش فشار و استرس میگردد (و این رابطه دو طرفه است‪ ،‬عصبانیت منجر به افزایش‬
‫استرس و استرس موجب عصبانیت بیشتر است)‬
‫در هنگام عصبانی بودن ما دچار اشتباهات بسیاری میگردیم‪ ،‬زیرا پردازش اطالعات در آن هنگام برای ما‬
‫مشکل میباشد‪.‬‬

‫‪80‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫اکنون افراد از خطرات عصبانیت و نیاز برای مدیریت و کنترل آن با سوختن مهارتها و راهکارهای الزم آگاهی‬
‫یافتهاند‪ .‬برای برخی از افراد مدیریت و کنترل عصبانیت آسان و راحت است‪.‬‬
‫مهارتهای کنترل عصبانیت را در خود رشد و توسعه دهید‬

‫افرادی که کنترل عصبانیت در آنها سخت و دشوار است نیاز به برنامهای برای کنترل عصبانیت دارند‪ .‬نکات‬
‫زیر‪ ،‬مسائل مهمی میباشند که به شما در کنترل عصبانیت کمک میکنند‪ .‬این نکات را به خاطر سپرده و بهکار‬
‫بندید‪.‬‬

‫نکته اول ‪:‬‬

‫این سوال را از خود بپرسید‪« :‬آیا این موضوع ‪ 11‬سال دیگر هم برایم مهم است؟» به این وسیله میتوانید‬
‫مسئله را از دیدگاهی آرامتر بنگرید‪.‬‬

‫نکته دوم ‪:‬‬

‫از خود بپرسید‪« :‬بدترین نتیجه مورد عصبانیت من چیست؟» اگر کسی در پای صندوق فروشگاه از شما سبقت‬
‫گرفت‪ ،‬سپری کردن سه دقیقه بیشتر‪ ،‬مسئلهای آنچنان مهم نمیباشد‪.‬‬

‫نکته سوم ‪:‬‬

‫تصور کنید که خود شما نیز همان کار (کاری که موجب عصبانیتتان شده است) را انجام میدهید‪ .‬با خود رو‬
‫راست باشید‪ .‬قبول کنید که گاهی اوقات شما نیز جلوی یک راننده دیگر درمیآیید… بعضی مواقع این‬
‫مسئله تصادفی است‪ .‬آیا نسبت به خود نیز عصبانی میشوید؟‬

‫نکته چهارم ‪:‬‬

‫از خود بپرسید‪« :‬آیا طرف مقابل این کار را بهطور عمدی نسبت به من انجام داده است؟» در بسیاری از مواقع‬
‫متوجه خواهید شد که این مسئله فقط در اثر بیدقتی و تعجیل رخ داده و کسی نمیخواسته شما را ناراحت‬
‫کرده و بیازارد‪.‬‬

‫نکته پنجم ‪:‬‬

‫سعی کنید قبل از گفتن هر کالمی تا عدد ‪ 11‬بشمارید‪ .‬انجام این کار رابطه مستقیمی با عصبانیت ندارد ولی‬
‫میتواند صدمات ناشی از عصبانیت را به حداقل برساند‪.‬‬

‫‪81‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫نکته ششم ‪:‬‬

‫شمارش تا ‪ 11‬را با روشهای جدید و بهتر انجام دهید مثال این کار را با یک تنفس عمیق بین هر شماره عملی‬
‫سازید‪ .‬تنفس عمیق – از دیافراگم – به افراد کمک میکند تا احساس راحتی کنند‪.‬‬

‫نکته هفتم ‪:‬‬

‫میتوانید سرعت شمارش اعداد را کندتر سازید‪ .‬مثل شمارش شیوه قدیمی‪ ،‬یک کشتی بخار‪ ،‬دو کشتی بخار‬
‫و… شاید شمارش کشتی بخار زیاد خوشایند نباشد‪ ،‬بهجای آن میتوانید بشمارید‪ :‬یک شکالت‪ ،‬دو شکالت‬
‫و… یا هر چیز دیگری که برای شما خوشایند و خندهدار باشد‪.‬‬

‫نکته هشتم ‪:‬‬

‫تجربهای آرامشبخش را تجسم نمایید‪ .‬چشمانتان را ببندید و در ذهن خود سفر کنید‪ .‬این کار را در مکانهای‬
‫امیدبخش و به دور از استرس انجام دهید‪.‬‬

‫مدیریت عصبانیت‪ 11 :‬راه عالی برای کنترل خشم‬

‫کنترل کردن خشم کار بسیار سختی است‪ .‬وقتی کسی در خیابان جلو راهتان را میگیرد‪ ،‬خون جلو چشمانتان‬
‫را میگیرد؟ وقتی فرزندتان حرفتان را گوش نمیکند‪ ،‬فشارخونتان حسابی باال میرود؟ عصبانی شدن حالتی‬
‫کامالً طبیعی و سالم است – اما خیلی مهم است که به طریقی مثبت با آن برخورد کنید‪ .‬عصبانیتی که کنترل‬
‫نشود‪ ،‬میتواند هم برای سالمتی و هم زندگیتان مضر باشد‪.‬‬
‫برای کنترل کردن عصبانیتتان آمادهاید؟ با این ‪ 11‬نکته شروع کنید‪.‬‬
‫‪ .1‬قبل از اینکه چیزی بگویید فکر کنید‪.‬‬
‫در زمان عصبانیت خیلی راحت ممکن است چیزهایی را به زبان بیاورید که بعداً از گفتن آنها حسابی پشیمان‬

‫‪82‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫شوید‪ .‬چند دقیقه مکث کرده‪ ،‬چیزی به زبان نیاورید و فکرتان را جمع کنید و بگذارید طرفمقابلتان هم همین‬
‫کار را بکند‪.‬‬
‫‪ .2‬وقتی آرامتر شدید‪ ،‬عصبانیتتان را ابراز کنید‪.‬‬
‫وقتی توانستید روشن و واضح فکر کنید‪ ،‬ناراحتیتان را به طریقی قاطع اما نه هجومی ابراز کنید‪ .‬نگرانیها و‬
‫نیازهایتان را به روشنی و وضوح کامل بدون اینکه موجب ناراحتی طرفمقابل شوید‪ ،‬برای او شرح دهید‪.‬‬
‫‪ .3‬کمی ورزش کنید‪.‬‬
‫فعالیت جسمی به خالی کردن استرسهایی که موجب عصبانیت میشود کمک میکند‪ .‬اگر احساس میکنید‬
‫عصبانیتتان در حال افزایش است‪ ،‬برای پیادهروی بروید یا زمانی را برای انجام فعالیت فیزیکی موردعالقهتان‬
‫صرف کنید‪.‬‬
‫‪ .4‬به خودتان استراحت دهید‪.‬‬
‫استراحت کردن فقط برای بچهها نیست‪ .‬در طول ساعتهایی از روز که فوقالعاده برایتان استرسزا است به‬
‫خودتان وقفههایی برای استراحت دهید‪ .‬چند دقیقه زمان آرام و بیسروصدا به شما کمک خواهد کرد احساس‬
‫بهتری پیدا کرده و برای کنار آمدن با مشکالت پیش رو آمادهتر شوید‪.‬‬
‫‪ .5‬راهکارهای ممکن را بررسی کنید‪.‬‬
‫به جای اینکه روی چیزی که دیوانهتان کرده تمرکز کنید‪ ،‬سعی کنید مشکل را حل کنید‪ .‬آیا اتاق نامرتب‬
‫فرزندتان عصبانیتان کرده است؟ در آن را ببندید‪ .‬آیا همسرتان هر شب برای شام دیر میآید؟ برنامه‬
‫شامتان را دیرتر بگذارید‪ .‬به خودتان یادآور شوید که عصبانیت نهتنها هیچ چیز را حل نمیکند‪ ،‬بلکه بدتر هم‬
‫میکند‪.‬‬
‫‪ .6‬از ضمیر "من" استفاده کنید‪.‬‬
‫برای جلوگیری از انتقاد کردن یا مقصر دانستن کسی‪ ،‬که فقط فشار بین شما را بیشتر خواهد کرد‪ ،‬برای توضیح‬
‫مشکل جمالتتان را با ضمیر "من" شروع کنید‪ .‬سعی کنید تا جایی که میتوانید به طرفمقابل احترام بگذارید‪.‬‬
‫مثالً به جای "تو هیچوقت در کارهای خانه کمک نمیکنی" بگویید‪" ،‬من ناراحت شدم که بدون اینکه به من‬
‫برای جمع کردن میز شام کمک کنی گذاشتی رفتی‪".‬‬
‫‪ .7‬کینه به دل نگیرید‪.‬‬
‫بخشش ابزاری بسیار قوی است‪ .‬اگر اجازه دهید که عصبانیت و سایر احساسات منفی بر احساسات مثبت شما‬
‫غلبه کنند‪ ،‬خواهید دید که با تلخی و ناعدالتی خودتان نابود شدهاید‪ .‬اما اگر بتوانید کسی که اذیتتان کرده‬
‫است را ببخشید‪ ،‬هر دو شما میتوانید از آن موقعیت درس بگیرید‪ .‬منطقی نیست که از همه آدمها توقع داشته‬

‫‪83‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫باشید در همه شرایط همانطوری رفتار کنند که شما دوست دارید‪.‬‬

‫‪ .8‬برای خالی کردن فشار‪ ،‬شوخطبعی کنید‪.‬‬
‫شوخی و خنده به مقابله با فشارعصبی کمک میکند‪ .‬از شوخطبعی برای مواجهه با چیزی که عصبانیتان کرده‬
‫است و انتظارات و توقعات غیرواقعبینانهای که داشتهاید استفاده کنید‪ .‬البته از طعنه و ریشخند دوری کنید زیرا‬
‫ممکن است موجب جریحهدار شدن احساسات دیگران شده و همه چیز را بدتر کند‪.‬‬
‫‪ .9‬مهارتهای تمدداعصاب را تمرین کنید‪.‬‬
‫وقتی اعصابتان خرد شده و خشمتان قلیان میکند‪ ،‬از مهارتهای تمدد اعصاب کمک بگیرید‪ .‬تمرینات تنفس‬
‫عمیق‪ ،‬تجسم یک تصویر آرامشبخش یا تکرار کلمه یا عبارتی که آرامتان میکند‪ ،‬بسیار به دردتان خواهد‬
‫خورد‪ .‬حتی میتوانید موسیقی آرامشبخش گوش دهید‪ ،‬در دفترچه خاطراتتان بنویسید یا چند حرکت یوگا را‬
‫تمرین کنید‪.‬‬
‫‪ .11‬بدانید چه زمان نیاز به کمک دارید‪.‬‬
‫یادگرفتن کنترل عصبانیت برای همه آدمها سخت است‪ .‬اگر به نظرتان عصبانیت شما شدیداً خارج از کنترل‬
‫است و باعث میشود دست به کارهایی بزنید که بعداً پشیمان شوید یا به اطرافیانتان آسیب برسانید‪ ،‬حتماً از‬
‫متخصص کمک بگیرید‪.‬‬

‫‪84‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫رژیم غذایی مناسب چیست؟‬

‫چطور باید پی ببریم که یک رژیم غذایی مناسب است و به کاهش وزن پایدار و بدون عوارض منجر خواهد‬
‫شد؟‪...‬‬

‫امروزه شما با رژیمهای غذایی گوناگونی برخورد میکنید که همگی ادعای بهترین راه کاهش وزن را‬
‫دارند‪.‬واقعیت آن است که خیلی از این نوع رژیمهای غذایی حتی در صورت ایجاد کاهش وزن نیز اثرات گذرا‬
‫خواهند داشت‪،‬عالوه بر آنکه با مشکالت عدیده به ویژه بیماریهای پوستی و ضعف عمومی همراه خواهند بود‪.‬‬

‫یک نکته اساسی در کاهش وزن آن است که شما باید همیشه به خاطر داشته باشید که یک روزه و یک شبه چاق‬
‫نشدهاید که به دنبال معجزهای میگردید که ‪ 12-11‬روزه الغر شوید!‬

‫پس چطور باید پی ببریم که یک رژیم غذایی مناسب است و به کاهش وزن پایدار و بدون عوارض منجر خواهد‬
‫شد؟‬

‫در رژیم های غذایی مناسب علمی به منظور کاهش وزن و برای رسیدن به وزن پایدار و سالم‪ ،‬فقط توجه کردن‬
‫به میزان انرژی موجود در مواد غذایی کافی نیست‪،‬بلکه در یک رژیم غذایی مناسب برای دست یافتن به وزن‬
‫ایدهآل‪ ،‬باید عادات سالم غذایی ایجاد شود‪.‬در یک رژیم غذایی مناسب ایجاد عادات غذایی صحیح بر چهار پایه‬
‫اساسی استوار است‪:‬‬

‫‪85‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫رفتار درمانی‬

‫رژیم غذایی مناسب‪-‬یکی از نکاتی که در یک رژیم غذایی مناسب باید به آن توجه کرد عادات رفتاری و غذایی‬
‫است‪.‬در افراد چاق‪ ،‬رفتارها و عادات ناصحیح غذایی است که منجر به چاقی میشود‪.‬به طور مثال افراد برای‬
‫کاهش وزن‪،‬وعدههای غذایی خود یا یک نوع ماده غذایی را از رژیم خود حذف میکنند‪.‬این شیوهها علمی‬
‫نیست و حتی اگر کاهش وزنی رخ دهد این شیوهای نیست که شما به طور طوالنی قادر به انجام آن باشید‪.‬از‬
‫این رو باید در رفتار فرد تغییرات مثبت ایجاد شود‪.‬در یک رژیم غذایی مناسب یکی از فاکتورهای کمککننده‬
‫در کاهش وزن افراد‪،‬تغییر شیوه ناصحیح زندگی آنها است‪ .‬این تغییر شیوه زندگی نیاز به یک کار تیمی دارد‬
‫که نفر اول این تیم خود فرد میباشد‪ .‬یعنی تا زمانی که مریض نخواهد دیگران نمیتوانند به او کمکی بکنند‪.‬‬

‫رژیم غذایی مناسب‬

‫حمایت خانواده و شرایط محیط زندگی‬

‫یکی از نکاتی که در یک رژیم غذایی مناسب اهمیت دارد حمایت خانواده و شرایط محیط زندگی است‪.‬حمایت و‬
‫همکاری خانواده بسیار مهم است و در نهایت متخصص تغذیه با علم و دانش خود‪ ،‬خانواده را راهنمایی خواهد‬
‫کرد‪ .‬نتیجه مطلوب زمانی حاصل میشود که این گروه‪ ،‬بهصورت یک تیم هماهنگ و در کنار هم به یک هدف‬
‫بیاندیشند‪.‬‬

‫‪86‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫ورزش و افزایش فعالیت بدنی‬

‫ورزش و فعالیت بدنی جزء الینفک برنامه کاهش وزن و یک رژیم غذایی مناسب است‪ ،‬چرا که حتی افراد با‬
‫وزن طبیعی نیز برای سالمتی خود نیازمند فعالیت بدنی روزانه هستند‪.‬برای افراد مبتال به افزایش‬
‫وزن‪،‬فعالیت بدنی نه تنها برای کاهش وزن‪،‬بلکه بعد از اتمام دوره درمان‪ ،‬برای ثابت نگه داشتن وزن آنها‬
‫نقش اساسی دارد‪.‬منظور از فعالیت بدنی فقط رفتن به ورزشگاهها و ورزش سنگین حرفهای نیست‪،‬بلکه با برنامه‬
‫منظم‪ ،‬این فعالیت بدنی حتی در محل کار و زندگی نیز میسر است‪.‬‬

‫انتخاب غذاهای سالم و مطابق با سبد غذایی خانواده(رژیم غذایی مناسب)‬

‫انتخاب غذاهای سالم و مطابق با سبد غذایی خانواده یکی دیگر از نکاتی است که باید به آن در یک رژیم‬
‫غذایی مناسب توجه کرد‪.‬میزان کالری دریافتی و نیز میزان پروتئین‪،‬چربی‪،‬انواع قند و کربوهیدراتها در طی‬
‫وعدههای غذایی اهمیت ویژهای در کنترل وزن و حفظ سالمتی افراد دارد‪.‬فرد چاق‪،‬باید طی دورههای درمانی با‬
‫انواع مواد غذایی آشنا شده و بیاموزد که چگونه از انواع گروههای غذایی به میزان کافی دریک رژیم غذایی‬
‫مناسب بهرهمند شود‪.‬اگر بخواهیم یک رژیم غذایی مناسب برای سالها مورد استفاده قرار گرفته و در عین‬
‫حال وزن فرد نیز پایدار بماند‪ ،‬باید آن رژیم غذایی با سبد غذایی خانواده هماهنگ باشد‪ .‬باید در یک رژیم‬
‫غذایی مناسب‪،‬تغییر رفتارهای غذایی‪ ،‬اعم از انتخاب نوع غذا‪ ،‬حجم وعدههای غذایی‪ ،‬ساعات غذا خوردن‪،‬‬
‫نحوه طبخ غذا‪ ،‬سرعت غذا خوردن و نیز گنجاندن فعالیت بدنی و ورزش به عنوان یک برنامه روزانه وضع‬
‫شود‪.‬در این صورت است که شما یاد خواهید گرفت که چگونه در موقعیتها‪ ،‬مراسم و نیز تعطیالت در حالی که‬
‫لذت میبرید وزن کاهش یافته خود را نیز کنترل نمایید‪.‬‬

‫‪87‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫رابطه تغذیه با اعصاب و روان‬

‫تغذیه تاثیر مهمی بر اعصاب و روان انسان دارد‪.‬‬

‫امروزه ثابت شده که تغذیه تاثیر مهمی بر اعصاب و روان انسان دارد و تغذیه ناکافی و غلط می تواند آثار‬

‫نامطلوبی بر اعصاب و روان انسان بگذارد و موجب افسردگی شدید و اختالالت عصبی جدی شود‪.‬‬

‫گاهی دیده اید وقتی روی ناخن ها لکه های سفید پیدا می شود‪ ،‬برخی می گویند حتما کلسیم یا روی بدن کم‬
‫شده؟ یا گاهی موها ناگهان سفید می شود و فکر می کنیم حتما ویتامینی در بدنمان کم شده؟ همان طور که‬
‫کمبود ویتامین ها و امالح معدنی بر قسمت های مختلف جسم تاثیرگذار است‪ ،‬سالمت روان را هم تحت تاثیر‬
‫قرا رمی دهد؛ نمونه بارزش کمبود عنصر آهن در بدن است که باعث کم خونی می شود و در نتیجه آن فرد‬
‫مدام خسته‪ ،‬کسل‪ ،‬بی حوصله و عصبی خواهدشد‪.‬‬
‫در زیر به فاکتورهای غذایی که بر سالمت اعصاب و روان تاثیر می گدارند‪ ،‬اشاره مختصری می شود‪.‬‬
‫کربوهیدراتها یا مواد قندی ـ نشاسته ای‪:‬‬
‫کمبود این گروه از مواد در اکثر رژیمهای الغری اتفاق می افتد‪ ،‬به دلیل اینکه سلولهای عصبی انرژی مورد نیاز‬
‫خود را صرفا از گلوکز تامین می کنند و گلوکز هم فرم ساده ای از کربوهیدرات است که قابل جذب در دستگاه‬
‫گوارش است ‪.‬‬
‫چنانچه در برنامه غذایی روزانه کمبود شدید کربوهیدرات وجود داشته باشد سلولهای عصبی دچار کمبود انرژی‬
‫شده و نمی توانند کار خود را انجام دهند‪ .‬همچنین محدودیت شدید کربوهیدرات به مدت طوالنی باعث پایین‬
‫افتادن قند خون می شود که به این حالت هیپو گلیسیمی می گویند و عوارض آن ‪ :‬خستگی ‪،‬بیماری ‪ ،‬بی‬
‫حوصلگی ‪،‬اضطراب‪ ،‬کاهش قدرت یادگیری می باشد‪.‬‬

‫‪88‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫مواد پروتئینی ‪:‬‬

‫کمبود شدید پروتئین موجب بروز عوارض فراوان می شود از جمله ‪ :‬خستگی ‪ ،‬بی حالی و سستی می باشد‪.‬‬
‫مواد غذایی غنی از پروتئین عبارتند از ‪ :‬گوشت ‪ ،‬مرغ‪ ،‬ماهی ‪ ،‬تخم مرغ‪ ،‬لبنیات ‪،‬حبوبات ‪ ،‬مغزها( پسته ‪ ،‬بادام‬
‫‪ ،‬فندق ‪ ،‬گردو ‪ ،‬تخمه ) ‪.‬‬
‫مواد معدنی‪:‬‬
‫ید ‪ ،‬منیزیم ‪ ،‬آهن در سیستم عصبی بسیار موثرند‪.‬‬
‫تاثیر ید بر سیستم عصبی به قدری شدید است که چنانچه مادر در دوران بارداری کمبود ید داشته باشد نوزاد با‬
‫عقب افتادگی ذهنی متولد می شود‪.‬‬
‫کمبود آهن چون باعث کم خونی می شود و خون الزم به سلولهای عصبی نمی رسد در نتیجه ایجاد خستگی ‪،‬‬
‫بی حالی ‪ ،‬ضعف ‪ ،‬کاهش یادگیری و عصبانیت و بی اشتهایی می کند‪.‬‬

‫بهترین راه برای اطمینان از تعادل و تنوع غذایی استفاده از چهار گروه اصلی غذایی است که شامل ‪:‬‬
‫الف ـ گروه نان و غالت ب ـ گروه میوه و سبزی ها ج ـ گروه شیر و لینیات د‪ -‬گروه گوشت ‪ ،‬حبوبات و تخم‬
‫مرغ ‪.‬‬
‫‪ -‬گروه غذایی میوه وسبزی ها ‪ :‬برای مقاومت بدن در برابر عفونت ها ‪ ،‬ترمیم زخمها ‪ ،‬دید در تاریکی و سالمت‬
‫پوست ضروری است ‪.‬‬
‫‪ -‬گروه لبنیات ‪ :‬برای استحکام استخوان ها ‪ ،‬دندان ها و رشد و سالمت پوست الزم است‪.‬‬
‫‪ -‬گروه ویتامین ها ‪ :‬توصیه می شود بیشتر از گوشت سفید استفاده شود و پیش از پختن گوشت قرمز ‪ ،‬چربی‬
‫هایی را که به چشم می خورد جدا کنید‪.‬‬
‫‪ -‬گروه غالت ‪ :‬برای تامین انرژی ‪ ،‬رشد و سالمت دستگاه عصبی الزم است‪.‬‬

‫تغذیه با سالمت جسم و روان افراد در ارتباط است‬

‫ویتامین ها ‪:‬‬

‫از کمبود ویتامین ‪ B‬تا کم هوشی!‬

‫بسیاری از مواد مغذی مثل ویتامین ها و مواد معدنی به صورت مستقیم عملکردهای ذهن و قدرت های‬
‫شناختی ‪ ،‬تاثیر می گذارند و نهایتا در بروز بیماری های تخریب کننده بافت مغزی موثرند‪ .‬شاید قدیمی ترین‬

‫‪89‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫ویتامین هایی که در دانش بشری و دانش تغذیه وجود دارد‪ ،‬ویتامین های گروه ‪ B‬هستند؛ ویتامنی های ‪،1B‬‬
‫‪ ،2B‬نیاسین یا ‪ 3B‬و‪ ...‬البته در حال حاضر فرم های شیمیایی مختلفی از این ویتامین ها شناسایی شده اند؛‬
‫برای مثال فرم اسیدی نیاسین‪ ،‬اسید نیکوتینیک است و فرم آمیدی آن اسید نیکوتین آمید‪ .‬یا ویتامین‬
‫های دیگر مثل ‪ 12B‬و فولیک است که کمبودشان می تواند بر عملکردهای مغزی موثر باشد و ممکن است‬
‫باعث افسردگی های شدید شود‪.‬‬

‫اما غیر از ویتامین ها که قدیمی ترین ها هستند‪ ،‬بین امالح‪ ،‬کمبود حاشیه ای آهن یعنی کمبودی که مربوط‬
‫به منابع خوراکی آهن نیست و عالئم بالینی این کمبود هم هنوز بروز نکرده؛ کمبودهای خفیف و ناچیز که‬
‫حتی ممکن است با آزمایش خون هم مشخص نشود می تواند باعث مخدوش شدن عملکردهای ذهن شود‪.‬‬
‫تمرکز را به شدت کاهش دهد و در درازمدت حتی باعث کاهش توانایی های هوش شود‪.‬‬

‫مغزتان را روغن کاری کنید!‬

‫یکی از ویتامین هایی که اخیرا تاثیرش بر عملکردهای ذهنی مورد بررسی قرار گرفته و اثبات شده‪ ،‬تاثیر‬
‫کمبود اسیدهای چرب امگا‪ 3‬در بروز اختالل های روانی است‪ .‬در حال حاضر می دانیم حدود ‪21‬درصد چربی‬
‫های مغز را چربی های امگا‪ 3‬تشکیل داده اند و از آنجا که این اسیدهای چرب برای ادامه حیات بدن کامال‬
‫ضروری است و توسط خود بدن انسان هم قابل تولید نیست‪ ،‬حتما باید از طریق رژیم غذایی یا مکمل ها تامین‬
‫شود‪ ،‬اما منابع خوراکی اسید چرب امگا‪ 3‬محدد است و دسترسی به این اسیدها برای همه افراد چندان آسان‬
‫نیست‪.‬‬

‫بنابراین احتمال کمبودش بسیار زیاد است؛ مستندات علمی موجود هم نشان دهنده بروز مشکالت مربوط به‬
‫کمبود اسیدهای چرب امگا‪ 3‬در افراد است که از این میان می توان به اختالل های دوقطبی‪ ،‬بیماری های‬
‫اوتیسم و همین طور افسردگی های شدید یا افسردگی های دوران بارداری اشاره کرد‪ .‬پس به مقدار کافی‬
‫گردو‪ ،‬ماهی و میگو‪ ،‬تخم کدو و تخم کتان مصرف کنید‪ .‬درواقع منبع امگا‪ 3‬در ماهی هایی مانند ماهی آزاد‪،‬‬
‫قزل آال‪ ،‬تن و شاه ماهی تعریف می شود‪ .‬در گیاهان هم روغن های سویا‪ ،‬آفتابگردان‪ ،‬دانه کتان و گردو‪،‬‬
‫فندق و کنجد حاوی امگا‪ 3‬هستند‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬مواد غذایی غنی شده با امگا‪ 3‬مانند برخی از نان ها‪ ،‬آبمیوه‬
‫ها‪ ،‬روغن ها و تخم مرغ مرود توصیه متخصصان تغذیه است‪.‬‬

‫‪90‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫نگذارید ویتامین ‪D‬تان کم بیاید!‬

‫می گویند ‪ 81‬درصد ایرانی ها با کمبود ویتامین ‪ D‬روبرو هستند اما شما سعی کنید جزئی از این جمعیت‬
‫وسیع نباشید چون کمبود ویتامین ‪ D‬با بروز بیماری های خطرناکی از جمله اماس و نیز اختالل در عملکردهای‬
‫ذهنی‪ ،‬افسردگی و‪ ...‬در ارتباط است‪ .‬در این زمینه حتی پژوهشی در دانشکده علوم تغذیه دانشگاه ایران انجام‬
‫و طی آن مشخص شد ویتامین ‪ D‬هم یکی دیگر از مواد مغذی کلیدی است که کمبودش روی عملکرد ذهن و‬
‫بروز افسردگی اثرگذار و کمبودش بسیار بسیار شایع است‪ .‬ویتامین ‪ D‬نه تنها بر قسمت عمده عملکردهای‬
‫مغزی و ماهیچه ای موثر است بلکه بروز بیماری ام اس‪ ،‬ضعف عضالنی‪ ،‬فیبرو میالژیا و آرتریت روماتوئید که‬
‫بیماری های سیستم ایمنی هستند‪ ،‬همچنین همه بیماری هایی که به نوعی با ضعف سلسله اعصاب مرکزی‪،‬‬
‫سیستم ایمنی و بافت ماهیچه ای در ارتباط اند با کمبود ویتامین ‪ D‬در ارتباط هستند‪ .‬همچنین کمبود روی و‬
‫ویتامین ‪ A‬می تواند باعث بروزاختالل در عملکردهای ذهن شود‪ .‬همان طور که گفته شد‪ ،‬افسردگی از راه های‬
‫مختلفی بروز می کند و محققان دانشگاه ایران با آزمایش روی گروه های گیرنده ویتامین ‪ D‬و گروهی که فقط‬
‫پالسیبو (دارونما) مصرف می کردند‪ ،‬ثابت کردند گروهی که ویتامین ‪ D‬بیشتری دریافت کردند‪ ،‬به اختالل های‬
‫روانی کمتری دچار شدند‪.‬‬

‫همچنین افرادی که دچار افسردگی بودند با مکمل یاری و دریافت دوزهای مصرفی روزانه ویتامین ‪ D‬به درمان‬
‫شان کمک شد و سطح سالمتشان ارتقا یافت‪ .‬یادتان باشد بیش از ‪81‬درصد ویتامین ‪ D‬از طریق مواجهه با نور‬
‫آفتاب تامین می شود و ‪ 11 15‬دقیقه قرارگرفتن روزانه بدن در مقابل نور بی واسطه خورشید می تواند نیاز ‪2‬‬
‫هزار واحدی به این ویتامین موثر را تامین کند‪ .‬نقش مواد غذایی همچون غالت و برخی سبزی ها و میوه ها‪،‬‬
‫کره‪ ،‬روغن کبد ماهی‪ ،‬زرده تخم مرغ‪ ،‬خامه‪ ،‬جگر‪ ،‬ماهی ساردین و گوشت قرمز و قارچ در این فرآیند فقط‬
‫‪21‬درصد اعالم شده است‪ .‬پس از نور افتاب کمک بگیرید‪.‬‬
‫کمبود ویتامین چه ربطی به اختالل روان دارد؟!‬
‫اغلب مواد مغذی ای که نام برده شد‪ ،‬به صورت «کوآنزیم» یا «کوفاکتور» واکنش های مختلف بیوشیمایی را در‬
‫بدن ماکاتالیز می کنند‪ .‬برای مثال آهن یا ویتامین های گروه ‪ B‬درواقع کوفاکتور واکنش های شیمیایی بدن‬
‫هستند که باعث ساخت نوروترنسمیترها با واسطه های شیمیای مغز می شوند‪ .‬از آنجا که واسطه های شیمایی‬
‫مغز برای انتقال پیام های عصبی و برای عملکردهای مغزی الزم و ضروری هستند‪ ،‬کامال واضح است که وقتی‬
‫کوآنزیم هایی که این واکنش های شیمیایی را کاتالیز می کنند‪ ،‬کم باشند‪ ،‬واکنش های الزم انجام نمی‬
‫شوند‪.‬‬

‫‪91‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫درنتیجه موادی که باید در نتیجه این واکنش ها ساخته شوند‪ ،‬تولید نمی شوند‪ ،‬تعادل این واسطه های‬
‫شیمیایی در مغز به هم می خورد‪ ،‬عملکردهای وابسته به آنها مختل می شود و نهایتا به شکل اختالل های‬
‫روانی بروز می کند‪ .‬کمبود تمام موادی که گفته شد‪ ،‬می تواند باعث بروز عالئم افسردگی و سایر اختالل های‬
‫روانی شود اما همیشه عالیم افسردگی ها و اختالل های روانی به دلیل وجود مشکالت تغذیه ای بروز نمی‬
‫کنند‪ .‬چون ممکن است ریشه ها و دالیل متفاوت زیادی داشته باشد‪ .‬مثال شوک ناشی از یک حادثه بد و‬
‫استرس ناشی از آن می تواند باعث بروز افسردگی شود‪ .‬حاال اگر کسی سوءتغذیه هم داشته باشد‪ ،‬به طور قطع‬
‫شکل شدیدتر افسردگی را تجربه خواهدکرد اما به طور قطع‪ ،‬تغذیه‪ ،‬شیوه غذا خوردن و نوع انتخاب مواد غذایی‬
‫به شدت با سالمت جسم و روان افراد در ارتباط است‪.‬‬

‫‪92‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫بیماری قند خون یا دیابت و انواع آن (‪)Diyabet‬‬

‫● دیابت چیست و انواع آن کدام است؟‬

‫دیابت یا بیماری قند به علت ناتوانی بدن در تولید یا مصرف انسولین پدید می آید‪ .‬انسولین ماده ای است که در بدن‬
‫توسط لوزالمعده تولید می گردد و باعث می شود قند یا به عبارتی مهمترین منبع انرژی بدن مورد استفاده قرار گیرد‪.‬‬

‫● انواع دیابت‬

‫▪ دیابت نوع ‪ 1‬که فرد مبتال به آن الزم است جهت ادامه حیات خود‪ ،‬انسولین تزریق نماید و معموالٌ در کودکان و نوجوانان‬
‫پدید می آید‪.‬‬

‫▪ دیابت نوع ‪ 2‬که معموالٌ در افراد باالی ‪ 41‬سال دیده می شود و با رژیم غذایی‪ ،‬فعالیت بدنی و قرص های خوراکی پایین‬
‫آورنده قند خون یا گاهی تزریق انسولین‪ ،‬قابل کنترل است‪.‬‬

‫● در دیابت نوع ‪ 2‬چه اتفاقی رخ می دهد؟‬

‫در فرد مبتال به این نوع دیابت‪ ،‬سلول های بدن حساسیت الزم نسبت به هورمون انسولین را ندارند و پس از مدتی‬
‫لوزالمعده نیز در تولید انسولین به مقدار کافی‪ ،‬مشکل پیدا می کند‪ .‬بدون وجود حساسیت الزم به انسولین یا در صورت‬
‫کمبود ترشح انسولین‪ ،‬بدن نمی تواند قند موجود در خون را به داخل سلول حرکت دهد؛ بنابراین قند خون باال می رود و‬
‫افزایش قند خون سبب پیدایش مشکالتی در فرد مبتال می گردد‪.‬‬

‫● عالمت ها و نشانه های دیابت نوع ‪ 2‬چیست؟‬

‫این نوع دیابت معوالٌ به آهستگی پیشرفت می کند‪ .‬عالمت های اصلی آن پرادراری‪ ،‬تشنگی بیش از حد‪ ،‬کاهش وزن قابل‬

‫‪93‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫توجه‪ ،‬افزایش اشتها و خستگی زودرس و شدید است‪ .‬عالمت ها و نشانه های دیگر عبارتند از‪:‬‬

‫▪ عفونت های مکرر دهان‪ ،‬پوست‪ ،‬ناحیه تناسلی یا مثانه‬

‫▪ تاری دید‬

‫▪ سوزش و گزگز انگشتان دست یا پاها‬

‫▪ خشکی و خارش پوست این عالمت ها ممکن است خفیف باشند به طوری که فرد متوجه آنها نگردد‪.‬‬

‫در سالمندان گاهی این عالمت ها فقط به سن باال نسبت داده می شود و تشخیص دیابت به تأخیر می افتد‪ .‬نکته مهم این که‬
‫بیش از نیمی از مبتالیان به دیابت از بیماری خود بی خبرند!‬

‫چه زمانی به مصرف قرص نیاز است؟ رعایت رژیم غذایی و کاهش وزن و همچنین انجام فعالیت بدنی اساسی ترین اصول‬
‫درمان در بیماران دیابتی نوع ‪ 2‬هستند و در صورتی که قند خون پس چند هفته کنترل نشود‪ ،‬نیاز به درمان با قرص های‬
‫خوراکی پدید می آید‪ .‬به خاطر داشته باشید که مصرف قرص به هیچ عنوان جای رژیم غذایی را نمی گیرد و شما با وجود‬
‫مصرف قرص همچنان به یک رژیم غذایی خوب و فعالیت بدنی منظم نیاز دارید‪.‬‬

‫● قرص های خوراکی پایین آورنده قند خون چند نوع است؟‬

‫قرص هایی که به طور معمول برای درمان دیابت مورد استفاده قرار می گیرد‪ ،‬عبارتند از‪ .1 :‬گلی بن کالمید یا گلیبورید که‬
‫نام دیگر آن دائونیل است‪ .‬در همین گروه دارویی‪ ،‬از کلرپروپامید نیز گاهی استفاده می شود‪ .2 .‬مِت فورمین البته به‬
‫تازگی قرص های متعدد دیگری نیز برای درمان دیابت نوع ‪ 2‬به بازار عرضه شده اند که هنوز استفاده از آنها خیلی رایج‬
‫نشده است‪ .‬در هر حال شما باید نام قرص های مصرفی خود را بدانید و اگر به خاطر سپردن آنها برایتان مشکل است نام‬
‫قرص و تعداد دفعات مصرفی را بر روی یک کارت یادداشت کنید و همراه خود داشته باشید‪.‬‬

‫● گیاهان دارویی برای درمان قند خون کدامند ‪.‬‬

‫برای کنترل و درمان قند خون نسخه های معتبرزیادی در کتب طب قدیم آمده است ‪ .‬اما گیاهانی که ثمربخشی آنها به‬
‫اثبات رسیده باشداز این قرار هستند‪.‬‬

‫‪94‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫عصاره کلپوره ‪ ,‬گزنه ‪ ,‬حنظل ‪ ,‬عدس الملک ‪ ,‬تخم شنبلیله ‪ ,‬تخم شاتره ‪ ,‬خارخاسک ‪ ,‬رازیانه ‪ .‬ازآنجایی که استفاده ناآگاهانه‬
‫این گیاهان ممکن است سبب مسمومیت شود لذا توصیه میشود بدون نظرپزشک متخصص مصرف نکنید ‪.‬‬

‫قرص ها و گیاهان خوراکی چگونه باعث کاهش قند خون می شوند؟ توجه داشته باشید که قرص های خوراکی همان‬
‫انسولین نیستند و محتوی انسولین نیز نمی باشند‪ ،‬این قرص ها در افراد دیابتی که بدنشان هنوز انسولین می سازد‪،‬‬
‫مصرف می شوند و از راه های زیر سبب کاهش غلظت قند خون می گردند‪:‬‬

‫‪ )1‬کمک به بدن برای آزاد شدن بیشتر انسولین در خون‬

‫‪ )2‬تسهیل ورود قند به داخل سلول‬

‫‪ )3‬کاهش میزان تولید قند در کبد‬

‫● آیا مصرف قرص های خوراکی به تنهایی برای کنترل قند خون کافی است؟‬

‫قرص های خوراکی فقط در دیابتی های نوع ‪ 2‬که قند خونشان با رژیم غذایی و فعالیت بدنی کنترل نشده است‪ ،‬مورد‬
‫استفاده قرار می گیرند‪ .‬بهترین نتیجه درمانی از مصرف قرص های خوراکی پایین آورنده قند خون تنها هنگام انجام‬
‫همزمان فعالیت بدنی منظم‪ ،‬رعایت برنامه غذایی صحیح و در صورت لزوم کاهش وزن به دست می آید‪ .‬مصرف قرص های‬
‫خوراکی به معنی ترک انجام فعالیت بدنی منظم و عدم رعایت برنامه غذایی صحیح نیست چرا که در این صورت‪ ،‬استفاده از‬
‫این قرص ها به تنهایی کمک کننده نخواهد بود‪ .‬با مصف منظم قرص های تجویز شده توسط پزشک و رعایت رژیم غذایی‬
‫صحیح و ورزش منظم‪ ،‬غلظت قند خون را در حد طبیعی نگه دارید و از پیدایش عوارض افزایش قند خون جلوگیری کنید‪.‬‬

‫● آیا قرص ها ویا گیاهان خوراکی عوارض جانبی دارند ؟‬

‫قرص های خوراکی عوارض جانبی اندکی دارند اما مانند همة داروها باید با دقت مصرف شوند‪ .‬پزشک مناسب ترین قرص‬
‫خوراکی را با توجه به شرایط جسمی شما تجویز می کند اما گاهی اوقات ممکن است با مصرف این قرص ها مشکالت زیر پدید‬
‫آید‪.‬‬

‫برخی افراد ممکن است با مصرف قرص گلی بن کالمید دچار بثور پوستی شوند که باقطع مصرف قرص‪ ،‬این عارضه از بین‬
‫خواهد رفت‪.‬‬

‫‪95‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫قرص های خوراکی ممکن است با داروهای دیگر تداخل اثر داشته باشند‪ ،‬به طور مثال هنگامی که این قرص ها را مصرف‬
‫می کنید از مصرف آسپرین بپرهیزید و برای تسکین درد از استامینوفن استفاده نمایید‪ .‬البته در افرادی که بدلیل مشکالت‬
‫قلبی آسپرین مصرف می کنند‪ ،‬میزان آسپرین مصرفی روزانه برای آنها مشکلی ایجاد نخواهد کرد‪.‬‬

‫گلی بن کالمید می تواند در برخی افراد باعث کاهش شدید غلظت قند خون شود بنابراین با مصرف این دارو باید برنامه‬
‫غذایی را به درستی رعایت نمایید‪.‬‬

‫با شروع مصرف مت فورمین ممکن است مشکالت گوارشی مانند تهوع و اسهال رخ دهد که معموالٌ ظرف چند روز از بین می‬
‫روند برای جلوگیری از ایجاد حالت تهوع‪ ،‬بهتر است این قرص همراه با غذا یا پس از غذا استفاده شود‪ .‬افراد دیابتی که قرص‬
‫مت فورمین مصرف می کنند باید به طور ساالنه از نظر وضعیت کبد و کلیه ها بررسی شوند‪.‬‬

‫● قرص خوراکی را در چه زمانی از روز باید مصرف کرد؟‬

‫به دلیل تقاوت اثر قرص گلی بن کالمید و مت فورمین‪ ،‬بهتر است گلی بن کالمید نیم ساعت پیش از مصرف غذا مصرف‬
‫گردد و قرص مت فورمین برای کاهش عوارض گوارشی مثل تهوع‪ ،‬همراه با غذا یا بالفاصله پس از آن خورده شود‪.‬‬

‫گیاهان دارویی اثرات به مراتب بسیارکمتری نسبت به قرص ها دارند‪.‬بنابراین اولویت با گیاهان داروییست ‪.‬‬

‫● تا چه زمانی باید از قرص های خوراکی پایین آورنده قند خون استفاده کرد؟‬

‫این قرص ها باعث بهبود قطعی دیابت نمی شوند بلکه با روش های مختلف به کنترل غلظت قند خون کمک می کنند‪ .‬اگر با‬
‫یک نوع قرص کنترل مطلوب قند خون حاصل نشد‪ ،‬ممکن است پزشک استفاده همزمان از دو نوع قرص را تجویز نماید‪ .‬اگر‬
‫فرد دیابتی به علت یک عفونت شدید یا مشکل قلبی یا عمل جراحی‪ ،‬در بیمارستان بستری شود‪ ،‬ممکن است در طول دوران‬
‫بستری به تزریق انسولین نیاز پیدا کند‪ .‬در این صورت پزشک معالج میزان انسولین الزم (که جاگیزین قرص ها می شود)‬
‫را برای وی تجویز خواهد کرد‪ .‬اگر دیابت شما با مصرف قرص‪ ،‬کنترل نشود ممکن است پزشک به منظور ایجاد کنترل‬
‫مطلوب‪ ،‬تزریق انسولین را برای شما شروع کند‪.‬‬

‫● اگر بیمار شدم و اشتهایی برای خوردن غذا نداشتم‪ ،‬آیا باید به مصرف قرص ادامه دهم؟‬

‫در صورتی که می توانید غذا بخورید حتماٌ مصرف قرص را ادامه دهید‪ .‬سعی کنید در دوران بیماری غذای معمولی مصرف‬

‫‪96‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫نمایید و مایعات (بدون شیرینی) زیاد بخورید‪ .‬اگر به علت تهوع‪ ،‬استفراغ و‪ ...‬قادر به خوردن غذا نیستید‪ ،‬به سرعت با پزشک‬
‫خود تماس بگیرید‪ .‬اگر نمی توانید غذای معمولی بخورید‪ ،‬سعی کنید به جای آن سوپ‪ ،‬شیر یا آب میوه مصرف نمایید‪ .‬در‬
‫دوران بیماری با پزشک خود مشورت کنید‪.‬‬

‫افت قند خون در بیماران دیابتی هنگام مصرف قرص های خوراکی یا دریافت انسولین‪ ،‬ممکن است کاهش قند‬
‫خون (هیپوگلیسمی) ایجاد شود‪ .‬اگر چه عالمت های کاهش قند خون از فردی به فرد دیگر متفاوت است‪ ،‬در هر‬
‫فرد این عالمت ها مشخص می باشد‪ .‬به خاطر داشته باشید که بیماران باالی ‪ 61‬سال بیشتر در معرض خطر‬
‫کاهش قند خون هستند‪ .‬در هر حال مبتال به دیابت باید عالمت های کاهش قند خون را به خاطر داشته باشد و‬
‫پیش از افت شدید قند خون و شدت یافتن عالئم‪ ،‬وارد عمل شود‪.‬‬

‫● علل کاهش قند خون هیپوگلیسمی چیست؟‬

‫عوامل زیر می توانند باعث کاهش قند خون شوند‪:‬‬

‫▪ فراموش کردن یا دیر خوردن یک وعدة غذایی اصلی یا میان وعده‬

‫▪ دریافت ناکافی مواد نشاسته ای در غذاهای اصلی یا میان وعده ها‬

‫▪ انجام ورزش بیش از حد معمول یا ورزش برنامه ریزی نشده‬

‫▪ افزایش میزان مصرف قرص های خوراکی نظیر گلی بن کالمید‬

‫▪ بیماری کلیوی یا کبدی که به دلیل کاهش دفع دارو‪ ،‬باعث افزایش غلظت آن در خون شده باشد‪.‬‬

‫‪97‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫▪ تداخل اثر دیگر داروهای مصرفی بیمار با داروهای ضد دیابت بنابراین برای شروع یک داروی جدید‪ ،‬حتماٌ با‬
‫پزشک خود مشورت کنید‪ .‬عالمت ها و نشانه های کاهش قند خون چیست؟ زمانی که غلظت قند خون پایین تر‬
‫از حد معمول (معموالٌ کمتر از حدود ‪ 71‬میلی گرم در دسی لیتر) باشد‪ ،‬عالمت های کاهش قند خون پدیدار‬
‫می شوند‪.‬‬

‫عالمت های هشدار دهنده افت قند خون عبارتند از‪:‬‬

‫▪ احساس ضعف و گرسنگی▪ لرزش دست ها▪ تعریق فراوان▪ عصانیت و آشفتگی▪ تپش قلب و نبض سریع‬

‫▪ گزگز و مورمور در اطراف دهان و انشگتان▪ تاری دید‬

‫عالمت های دیگر‪:‬‬

‫▪ سردرد▪ رنگ پریدگی▪ تغییر خلق و خو▪ کاهش تمرکز و حواس و پیدایش توهمات ذهنی▪ تحریک پذیری‬

‫▪ گیجی و منگی▪ اختالل تکلم▪ دو بینی▪ کاهش سطح هشیاری▪ تشنج‬

‫● در مواقع کاهش قند خون چه باید کرد؟‬

‫هنگام افت قند خون باید از مواد قندی سریع االثر مانند نصف لیوان آب میوه‪ ،‬چند قطعه شیرینی‪ 3 ،‬حبه قند‬
‫یا آب نبات استفاده نمود‪ .‬مقدار مصرف این مواد در افراد مختلف متفاوت است اما باید توجه داشت که به‬
‫دنبال مصرف مواد قندی زود اثر‪ ،‬مواد قندی طوالنی اثر یا یک وعده غذایی کامل نیز مصرف شود‪ .‬این کار به‬
‫منظور پیشگیری از کاهش دوبارة قند خون انجام می گیرد‪ .‬مواد قندی طوالنی اثر شامل یک عدد ساندویج‪،‬‬
‫یک عدد میوه‪ ،‬بیسکویت یا یک وعده غذایی کامل است‪.‬‬

‫● کاهش وزن چه کمکی خواهد کرد؟‬

‫چاقی یک عامل تقریباٌ مشترک بین افراد دیابتی نوع ‪ 2‬است‪ .‬چاقی باعث مقاومت سلول ها نسبت به‬
‫انسولین می شود و در نتیجه بدن در تحمل مواد قندی دچار اختالل می گردد‪ .‬پس با کاهش وزن و رساندن‬
‫آن به حد طبیعی‪ ،‬باعث کنترل بهتر قند خون شوید‪.‬‬

‫‪98‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫و باالخره اینکه‪ :‬به خاطر داشته باشید که بیشتر افرادی که دیابت نوع ‪ 2‬دارند و با قرص و رژیم غذایی قند خون‬
‫را کنترل می کنند‪ ،‬می توانند بدون مشکل به زندگی خود ادامه دهند‪.‬‬

‫‪5‬نکته برای پیشگیری از دیابت‬

‫تغییر سبک زندگی میتواند یک قدم بزرگ به سمت پیشگیری از دیابت باشد و هیچوقت برای شروع دیر‬
‫نیست‪ .‬این نکات را در نظر داشته باشید‪.‬‬
‫وقتی صحبت از دیابت نوع ‪ 2‬میشود‪--‬که متداولترین نوع دیابت است‪--‬پیشگیری بهترین راهکار است‪.‬‬
‫همچنین اگر در معرض خطر باالیی از ابتال به دیابت هستید‪ ،‬مثالً اگر اضافه وزن زیادی دارید یا سابقه خانوادگی‬
‫دیابت دارید‪ ،‬خیلی مهم است که پیشگیری از دیابت را به اولویت زندگیتان تبدیل کنید‪.‬‬
‫پیشگیری از دیابت درست مثل سالم غذا خوردن‪ ،‬باال بردن فعالیت بدنی و کم کردن اضافه وزن‪ ،‬جزء اصول‬
‫اولیه است و هیچوقت برای شروع دیر نیست‪ .‬با ایجاد چند تغییر کوچک در سبک زندگیتان میتوانید از بروز‬
‫مشکالت جدی دیابت مثل تخریب اعصاب‪ ،‬کلیهها و قلب‪ ،‬جلوگیری کنید‪.‬‬
‫نکته ‪ :1‬فعالیت بدنی بیشتری داشته باشید‪.‬‬
‫فعالیت بدنی روزمره فواید بسیار زیادی دارد‪ .‬ورزش کمکتان میکند تا‪:‬‬
‫‪ -‬وزنتان را پایین بیاورید‪.‬‬
‫‪ -‬قندخونتان را پایین بیاورید‪.‬‬
‫‪ -‬حساسیت شما به انسولین را باال میبرد‪--‬که کمک میکند قندخونتان در یک محدوده نرمال بماند‪.‬‬
‫تحقیقات نشان میدهد که هم ورزشهای هوازی و هم قدرتی میتواند به کنترل دیابت کمک کند اما بهترین‬
‫نتیجه از برنامه تناسباندامی حاصل میشود که از هر دوی این تمرینات استفاده میکند‪.‬‬
‫نکته ‪ :2‬فیبر فراوان بخورید‪.‬‬
‫فیبر کمکهای زیادی به شما میکند‪:‬‬
‫‪ -‬با باال بردن کنترل قندخونتان‪ ،‬احتمال بروز دیابت را کاهش میدهد‪.‬‬
‫‪ -‬احتمال بروز بیماریهای قلبی را کاهش میدهد‪.‬‬
‫‪ -‬با کمک به احساس سیری‪ ،‬به کاهش وزن کمک میکند‪.‬‬
‫موادغذایی سرشار از فیبر شامل میوهها‪ ،‬سبزیجات‪ ،‬حبوبات‪ ،‬غالت کامل‪ ،‬آجیل و دانهها میشود‪.‬‬
‫نکته ‪ :3‬تا میتوانید غالت کامل مصرف کنید‪.‬‬
‫بااینکه دلیل آن چندان مشخص نیست اما غالت کامل میتوانند احتمال بروز دیابت را پایین آورده و به حفظ‬

‫‪99‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫سطح قندخون کمک کنند‪ .‬سعی کنید حداقل نیمی از غالت مصرفیتان کامل باشد‪ .‬بسیاری موادغذایی که از‬
‫غالت کامل درست میشوند آماده خوردن هستند مثل نانهای مختلف‪ ،‬پاستا و بسیاری سیریالها‪.‬‬
‫نکته ‪ :4‬اضافهوزنتان را کم کنید‪.‬‬
‫اگر اضافهوزن دارید‪ ،‬پیشگیری از دیابت میتواند به کم کردن وزنتان بستگی داشته باشد‪ .‬هر یک کیلویی که‬
‫کم میکنید‪ ،‬سالمتیتان را بهبود میبخشد‪ .‬در یک تحقیق مشخص شد که افرادیکه اضافهوزن دارند‪ ،‬با کم‬
‫کردن هر یک کیلو از وزن بدنشان‪ ،‬خطر ابتال به دیابت را ‪ 16‬درصد در خود کاهش دادند‪ .‬هچنین آنهایی که وزن‬
‫نسبتاً کمی پایین آورده‪--‬حداقل ‪ 5‬تا ‪ 11‬درصد از وزن اولیه خود‪--‬و به طور مرتب ورزش کردند‪ ،‬تا ‪ 61‬درصد‬
‫احتمال ابتال به دیابت را در خود کاهش دادند‪.‬‬
‫نکته ‪ :5‬از رژیمهای غذایی جدید پرهیز کرده و انتخابهای سالمتری داشته باشید‪.‬‬
‫رژیمهای کمکربوهیدرات‪ ،‬رژیم شاخص گلیسمی و سایر رژیمهای جدید شاید در ابتدا به شما کمک کند وزنتان‬
‫را پایین بیاورید اما تاثیر آنها در پیشگیری از دیابت شناخته شده نیست و اثر طوالنیمدتی نیز نخواهند‬
‫داشت‪ .‬و با خارج کردن یا محدود کردن یک گروه غذایی خاص از برنامه روزانه‪ ،‬رسیدن موادمغذی الزم را به‬
‫بدنتان محدود میکنید‪ .‬درعوض این‪ ،‬برای داشتن یک برنامهغذایی سالم که به کاهشوزنتان کمک کند‪،‬‬
‫بیشتر بر حجم وعدههای غذایی و سالم بودن موادی که میخورید تمرکز کنید‪.‬‬

‫چه زمان نزد پزشک بروید؟‬

‫اگر سنتان باالتر از ‪ 45‬سال است و وزن نرمالی دارید‪ ،‬از پزشکتان بپرسید که الزم است تست دیابت انجام‬
‫دهید یا خیر‪.‬‬

‫انجمن دیابت امریکا در موارد زیر آزمایش گلوکز خون را توصیه میکند‪:‬‬
‫‪ -‬باالتر از ‪ 45‬سال باشید و اضافه وزن داشته باشید‪.‬‬
‫‪ -‬کمتر از ‪ 45‬سال باشید و اضافه وزن را در کنار یک یا دو مورد عامل خطرزای دیگر برای دیابت نوع ‪ 2‬داشته‬
‫باشید‪.‬‬

‫‪ -‬مثل سبک زندگی نشسته و ساکن یا سابقه خانوادگی دیابت‪.‬‬

‫‪100‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫فواید ورزش در دیابت‬

‫– قند خون و فشار خون را کاهش می دهد‪.‬‬

‫– کلسترول بد را کاهش و کلسترول خوب را افزایش می دهد‪.‬‬

‫– توانایی بدن را در استفاده از هورمون انسولین بهبود می بخشد‪.‬‬

‫– خطر حمله های قلبی و سکته کاهش می یابد‪.‬‬

‫– قلب و استخوان ها را قوی نگه می دارد‪.‬‬

‫– مفاصل را منعطف نگه می دارد‪.‬‬

‫– احتمال بروز مشاجره و استرس را کاهش می دهد‪.‬‬

‫– به کاهش وزن کمک می کند‪.‬‬

‫– بافت چربی بدن را کاهش می دهد‪.‬‬

‫– به فرد انرژی و نیروی کار و فعالیت می بخشد‪.‬‬

‫چهار نوع از فعالیت های بدنی می توانند مفید باشند‪:‬‬

‫– افزایش فعالیت های بدنی روزمره‬

‫– انجام تمرینات آئروبیک‬

‫– انجام تمرینات قدرتی‬

‫– تمرینات کششی‬

‫افزایش فعالیت های بدنی روزمره‪:‬‬

‫افزایش فعالیت بدنی در طی روز موجب می شود تا مصرف کالری شما افزایش یابد‪.‬‬

‫شما می توانید از راه حل های زیر برای افزایش فعالیت بدنی روزانه تان استفاده کنید ‪:‬‬

‫‪101‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫‪-‬هنگامی که با تلفن صحبت می کنید‪ ،‬قدم بزنید‪.‬‬

‫– با کودکان بازی کنید‪.‬‬

‫– برای تعویض کانال تلویریون‪ ،‬به جای استفاده از کنترل از راه دور‪ ،‬خودتان حرکت کنید‪.‬‬

‫– به کارهای باغبانی بپردازید‪.‬‬

‫– نظافت خانه را خودتان انجام دهید‪.‬‬

‫شستن ماشین‬

‫– ماشین تان را خودتان بشویید‪.‬‬

‫– کارهای باغبانی‪ ،‬هرس کردن و جمع آوری علف های هرز و … را خودتان انجام دهید‪.‬‬

‫– کارهای روزمره خود را قدری کش دهید‪ ،‬مثال وقتی برای کاری به زیرزمین خانه می روید‪ ،‬سعی کنید به جای‬
‫یک بار‪ ،‬در دو مرتبه رفت و برگشت انجام دهید‪ ،‬و یا تمام خریدهای خود را یک مرتبه انجام ندهید‪ ،‬بلکه آنها را‬

‫در دو یا چند مرتبه انجام دهید تا فعالیت بدنی روزانه شما افزایش یابد‪.‬‬

‫– سعی کنید ماشین خود را قدری دورتر از محل خرید مورد نظرتان پارک کنید و در مسیر خرید قدری پیاده‬
‫روی داشته باشید‪ .‬با استفاده کمتر از وسایل نقلیه و افزایش پیاده روی روزمره‪ ،‬فعالیت بدنی روزانه شما به‬
‫میزان قابل توجهی افزایش می یابد‪.‬‬

‫– هنگام خرید‪ ،‬در همه راهروها و قسمت های فروشگاه قدم بزنید و همه اجناس را نگاه کنید‪.‬‬

‫– در محل کار برای صحبت با همکاران به جای استفاده از تلفن یا ایمیل و… ‪ ،‬خودتان حضوری به نزد آنها‬
‫بروید‪.‬‬

‫– به جای استفاده از آسانسور‪ ،‬از پله استفاده کنید‪.‬‬

‫– در اوقات استراحت خود (در محل کار) به جای خوردن‪ ،‬سعی کنید قدری قدم بزنید و یا با حرکت های مختصر‬
‫کششی به دست و پای تان حرکتی بدهید‪.‬‬

‫‪102‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫– در وقت ناهار (در محل کار)‪ ،‬چنانچه وقت اضافه یافتید‪ ،‬از آن برای تحرک بیشتر و یا انجام نوعی فعالیت‬
‫بدنی استفاده کنید‪.‬‬

‫انجام همین حرکات به ظاهر ساده برای خیلی از افراد شاغل که تراکم کاری خود را بهانه ای برای عدم تحرک‬
‫می دانند‪ ،‬می تواند نقش مهمی در جلوگیری و نیز بهبود بیماری های متابولیک از قبیل دیابت ایفا نماید‪.‬‬

‫مطالعات نشان داده است کسانی که در طی روز در محل کار و زندگی خود جنب و جوش دارند‪ ،‬در مقایسه با‬
‫افرادی که از صبح تا شب پشت میز می نشینند‪ ،‬وزن و نیز قند خون متناسب تری دارند‪.‬‬

‫‪103‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫چرا سیگار نکشیم ؟‬

‫‪ 23‬دلیل مهم برای سیگار نکشیدن‬

‫متاسفانه امـروزه برخی افراد به غلط سیـگار کـشـیـدن را نشانـه بلـوغ و یـا حتی “کالس” در خود محسوب می‬
‫کنند وبا پـک زدنهـای آنچنانی سعی در خود نمایی و فخر فروشی مینمایند!‬

‫عوارض و صدمات ناشی از استعمال سیگار تقریـبـا” بـرای همگی ما آشکار و معلوم است‪.‬‬

‫ایـن بـخـش بـه ‪ 23‬دلیل مهم برای ترک سیگار اشاره میکنیم‪:‬‬

‫‪ )1‬ظاهر آراسته تر با حذف لکه های روی انگشتان و دندانهایتان‪.‬‬

‫‪ )2‬حذف بوی بد دهان ناشی از کشیدن سیگار و تنفس راحت تر‪.‬‬
‫‪ )3‬حذف بوی سیگار از روی لباس‪ ،‬مو‪ ،‬و بـدنـتـان و تـمـام وسـایـلـی که با آنها سر و کار دارید‪.‬‬
‫‪ )4‬پیشگیری از پیدایش چین وچروک زود هنگام در پوست صورتتان‪.‬‬
‫‪ )5‬حذف مشکالت تنفسی از قبیل‪:‬خس خس حین تنفس‪ ،‬سرفه‪ ،‬برونشیت مزمن و از همه مهمتر سرطان ریه‪.‬‬

‫—————————‪-‬‬
‫‪ )6‬بازیافت دوباره حس بویایی و چـشـایـی کـه بـر اثر استعمال سیگار از حساسیتشان کاسته شده است‪.‬‬
‫دوباره طعم واقعی غذایتان را احساس خواهید کرد‪.‬‬
‫‪ )7‬احساس سرزندگی و شادابی دوباره در زندگی‪ .‬افزایش قوای جسمانی‪.‬‬
‫‪ )8‬خواب بهتر و راحت تر‪.‬‬
‫‪ )9‬کاهش خطرات بیماریهای قلبی‪ ،‬نـفـخ‪،‬فـشـار خـون بـاال‪ ،‬تـپـش قـلـب‪ ،‬زخـم مـعده‪ ،‬برگشت اسید معده‪،‬‬
‫سرطان دهان و تعداد بیشماری از سرطان های گوناگون‪.‬‬
‫‪ )11‬کاهش بیش از ‪ 51‬بیماری و عارضه های گوناگون‪.‬‬
‫—————————‪-‬‬

‫‪104‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫‪ )11‬دوباره کنترل رفتار خود را بدست خواهید آورید و با رهایی از زنـدان اعـتـیـاد بـار دیگر حس آزادی را باز‬
‫پس خواهید گرفت‪.‬‬
‫‪ )12‬کاهش خطر آسیب رسیدن به نوزاد در زنان باردار‪.‬‬
‫‪ )13‬افزایش طول عمر (افرادی که بطور مستمر سیگار می کشند بطور متوسط ‪ 16‬سال از عمر خود را از دست‬
‫میدهند )‪.‬‬
‫‪ )14‬فراهم آوردن یک محیط سالم و سالمت برای کودکان وتمام افرادی که با آنان زندگی می کنید‪.‬‬
‫‪ )15‬الگوی مناسبی برای فرزندانتان خواهید بود‪.‬‬

‫—————————‪-‬‬
‫‪ )16‬حذف هـزیـنـه هـای خرید سیگار که قابل توجه بوده و میتوان آن را صرف امور بهتری کرد‪.‬‬
‫‪ )17‬رهایی از صدها ماده سمی و سرطانزای موجود در سیگار‪.‬‬
‫‪ )18‬تردد و مسافرت بوسیله قطار‪ ،‬هواپیما و اتوبـوس بـرای شـما و دیـگر افراد سهل تر و دلپذیرتر خواهد شد‪.‬‬
‫‪ )19‬دیگر در محل کارتان مجبور نمی باشد برای سیگار کشیدن به بیرون بروید‪.‬‬
‫‪ )21‬آنکه بوسیدن محبوبتان میسر گشته و دیگر بوی دهانتان او را آزار نخواهد داد‪.‬‬

‫—————————‪-‬‬
‫‪ )21‬بـا تـرک ایـن عـادت نـادرسـت اعـتـمـاد بـنـفس خود را افزایش داده و به اراده خودتان ببالید‪.‬‬
‫‪ )22‬از دنبال جاسیگاری گشتن خالصی می یابید‪.‬‬

‫‪ 6‬نکته عالی درباره ترک سیگار‬

‫سیگار کشیدن برای سالمتی مضر است‪ .‬این جمله یکی از رایجترین جمالتی است که در دنیا به کار میرود‪.‬‬
‫بسیاری از افراد سیگاری هر روز سعی میکنند تا دیگر لب به سیگار نزنند‪ ،‬اما این کار به آن سادگیها هم که‬
‫بنظر میرسد نیست‪ ،‬مخصوصاً اگر به آن معتاد شده باشید‪ .‬نیکوتین موجود در سیگار‪ ،‬باعث خواهد شد تا‬

‫‪105‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫تعادل مواد شیمیایی مغز شما تغییر کند‪ ،‬به ویژه در مورد دو مادهی شیمیایی دوپامین و نورآدرنالین‪ .‬این‬
‫تغییرات‪ ،‬خلق و خو و سطح غلظت خون شما را دچار دگرگونی خواهد کرد‪ ،‬به همین جهت برایتان لذت بخش‬
‫خواهد بود‪.‬‬

‫نیکوتین برای اعمال این تغییرات مستقیماً وارد مغز شما خواهد شد‪ .‬همین اتفاقات‪ ،‬اعتیاد آور است‪ ،‬چرا که‬
‫هر چه بیشتر سیگار بکشید‪ ،‬مغزتان بیشتر درگیر این تغییرات خواهد شد‪ ،‬بنابراین برای بدست آوردن همان‬
‫تأثیر باید بیشتر سیگار بکشید‪ .‬همانطور که از عنوان این مطلب پیداست‪ ،‬در این راهنما نکاتی برای ترک‬
‫سیگار برایتان جمع آوری کردهایم‪.‬‬

‫‪ .1‬تاریخ بگذارید‬

‫زمان مشخصی را در نظر بگیرید تا به یکباره سیگار را کنار بگذارید‪ ،‬آنهم برای همیشه! البته برای اینکار به‬
‫ارادهای قوی احتیاج دارید‪ .‬با این وجود نباید اجازه دهید تا تبدیل به هوسی همیشگی شود‪ .‬تا زمانی که مهلت‬
‫دارید‪ ،‬مصرف خود را به تدریج کاهش دهید‪ .‬با این روش میزان مورد نیاز بدنتان به نیکوتین را کاهش خواهید‬
‫داد‪.‬‬

‫‪ .2‬به همه برنامهتان را بگویید‬

‫اگرچه ممکن است این کار بیاهمیت بنظر برسد‪ ،‬اما نقشی بسیار حیاتی را در برنامهی ترک سیگار شما بازی‬
‫میکند‪ .‬زمانی که شما موضوعی را با دیگران در میان میگزارید‪ ،‬برای انجام آن تالش مضاعفی خواهید ورزید‪.‬‬
‫برخی آن کار را انجام خواهند داد چرا که دوست ندارند مسخره شوند‪ ،‬برخی هم انجام میدهند چرا که تمایل‬
‫دارند سر حرفشان بایستند‪ .‬بهرحال دلیلش هرچه که باشد‪ ،‬شما را برای این کار کمک خواهد کرد‪.‬‬

‫‪ .3‬خوش بین باشید‬

‫ممکن است بیش از حد وسوسه شوید تا یک پک سیگار بکشید‪ ،‬اما با آن مبارزه کنید‪ .‬حتی یک پک کوچک که‬
‫کامالً بی ضرر به نظر میرسد‪ ،‬ذهنیت شما را به شدت تغییر خواهد داد‪ .‬شما که چنین چیزی نمیخواهید‪ ،‬نه؟‬
‫چشمانتان را باز نگاه دارید و به تأثیرات بلند مدت تصمیم هایتان در مورد ترک سیگار فکر کنید‪.‬‬

‫‪106‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫‪ .4‬در جمع سیگاریها نباشید‬

‫تا جایی که میتوانید بین سیگاریها نباشید‪ ،‬چرا که ممکن است در برابر فشار اجتماعی تسلیم شده یا‬
‫بسادگی برای یک پک سیگار وسوسه شوید‪ .‬دربارهی برنامهی خود با دوستانتان گفتگو کنید و از آنها‬
‫بخواهید که در برابر شما سیگار نکشند‪.‬‬

‫‪ .5‬نخ سیگارتان را با چیز دیگری عوض کنید‬

‫برای بسیاری از انسانها‪ ،‬کشیدن یک نخ سیگار پس از صرف غذا در حد مرگ مهم است! از آن جلوگیری کنید‪.‬‬
‫سعی کنید این عادت را با چیزی سالم جایگزین کنید‪ .‬مثال یک میوه‪ ،‬آبمیوه‪ ،‬یا حتی یک آدامس‪ .‬هر چیزی‬
‫بجز سیگار‪.‬‬

‫‪ .6‬رژیم غذایی داشته باشید‬

‫بله‪ ،‬این مورد هم از اهمیتی برخوردار است‪ .‬برخی از ترک کنندگان‪ ،‬تمایل پیدا میکنند تا کمی بر وزنشان‬
‫بیفزایند‪ ،‬هرچند خیلی کم‪ .‬اما ممکن است انگیزهی خود را از دست بدهند و دوباره به سیگار کشیدن روی‬
‫بیاورند‪ .‬برای اینکه چنین اتفاقی نیفتد‪ ،‬به یک رژیم غذایی سالم بچسبید‪ .‬ورزش کنید و غذاهای سالم بخورید‪.‬‬

‫در نهایت‪ ،‬آن چیزی که بیش از موارد دیگر اهمیت دارد استقامت شماست‪ .‬هیچ معلمی بهتر از خودتان نیست‪.‬‬
‫تنها شما میتوانید خودتان را برای چیزهای خوب و بد تغییر دهید‪ .‬این انتخاب شماست‪ .‬انتخاب کنید و‬
‫رهایش نکنید‬

‫‪107‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫نقش ورزش در سالمتی انسان‬

‫امروزه با توجه به پیشرفت علوم و فناوری‪ ،‬هر گونه تغییر جدید می تواند آثار متفاوتی را در کلیه ابعاد زندگی‬
‫فردی‪ ،‬اجتماعی و اقتصادی انسان به وجود آورد‪.‬اما از این میان عواملی که در سالمت انسان تاثیرگذار است‪،‬‬
‫از نقش ویژه ای برخوردار می باشد‪ .‬امروزه به دلیل گذر اپیدمیولوژیک یعنی جایگزینی بیماری های‬
‫غیرواگیردار به جای بیماری های واگیردار به دلیل کنترل عوامل بیولوژیک از یک طرف و نقش رفتارهای‬
‫ناهنجار بهداشتی و سبک زندگی و شیوه های تغذیه در افزایش میزان بیماری های غیرواگیردار از طرف دیگر‪،‬‬
‫لزوم تغییر نگرش در مراقبت و بهداشت با هدف حفظ و ارتقای سالمتی ضروری است‪.‬با توجه به موارد ذکر شده‬
‫نقش بی تحرکی به عنوان یکی از عوامل اصلی در شیوع بیماری ها و بروز مرگ‪ ،‬حائز اهمیت است‪.‬‬

‫با توجه به این که فعالیت فیزیکی مناسب می تواند تاثیر مهمی در پیش گیری از بروز بیماری ها‪ ،‬عوارض آن‬
‫ها و در نهایت مرگ و میر ناشی از آن ها داشته باشد‪ ،‬بررسی متون و مقاالت علمی در مورد ارتباط بیماری ها‬
‫و فعالیت فیزیکی گویای این مطلب است که ورزش پیاده روی دارای تاثیرات مفیدی در زمینه پیش گیری از‬
‫بیماری های مزمن و غیرواگیر است‪.‬در دنیای امروز پیاده روی بهترین فعالیت و طبیعی ترین ورزش برای‬
‫کسب آمادگی جسمانی و روانی است‪ .‬پیاده روی ورزش لذت بخش و کم خطری است که در دسترس همگان‬
‫است و همه جا و همه وقت امکان اجرای آن وجود دارد‪ .‬در خصوص تاثیر ورزش پیاده روی در ایجاد و ابقای‬
‫سالمتی سواالتی مطرح است که به آن پرداخته می شود‪.‬‬

‫چه نوع ورزش پیاده روی مفید و موثر است؟‬

‫فعالیت فیزیکی مناسب برای تقویت عضالت قلب و ریه و در کل سالمتی‪ ،‬زمانی مفید و موثر می شود که‬
‫بتواند سبب بروز تغییرات بیولوژیک مفید در بدن انسان شود که از آن جمله می توان به افزایش تعداد‬
‫ضربان تا شکل سریع آن یعنی یک دوی نرم و سبک اشاره کرد‪.‬میزان پیاده روی می تواند از شکل آرام‬

‫‪108‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫یعنی راه رفتن متفاوت باشد‪ .‬برنامه بر اساس میزان آمادگی جسمانی افراد با هدف نهایی طی ‪ 3‬هزار و ‪211‬‬
‫متر در مدت نیم ساعت و با افزایش ضربان قلب ‪ 131-121‬بار در دقیقه می تواند متفاوت باشد‪.‬‬

‫چه فوایدی از ورزش پیاده روی می توان انتظار داشت؟‬

‫بررسی متون و مقاله ها بیانگر آثار بسیار مفید و متعدد ورزش پیاده روی بر سالمت انسان از ابعاد مختلف‬
‫است که برای آگاهی بیشتر در مورد این آثار سودمند در زمینه پیش گیری و کنترل بیماری ها می توان به‬
‫موارد زیر اشاره کرد‪ :‬کاهش روند پوکی استخوان به ویژه در زنان‪ ،‬کنترل اختالالت چربی خون‪ ،‬کنترل فشار‬
‫خون‪ ،‬کاهش عوارض چاقی و درمان آن‪ ،‬کنترل دیابت و کاهش بروز ابتال به دیابت تیپ ‪( 2‬مرض قند)‪،‬‬
‫پیشگیری از آترواسکلروزیس عروق کرونری (تصلب شرایین)‪ ،‬کاهش عوارض بیماری های مفصلی و‬
‫استئوارتریت ها (آرتروز)‪ ،‬کاهش عوارض حاملگی‪ ،‬تقویت سیستم ایمنی بدن‪ ،‬تقویت وضعیت تنفسی‪،‬کاهش‬
‫عالیم بیماری های روده ای‪ ،‬تقویت روانی افراد با کاهش استرس‪ ،‬بی خوابی و اضطراب‪ ،‬تقویت و ایجاد حس‬
‫شادابی‪ ،‬پیش گیری و درمان اعتیاد‪ .‬با توجه به مطالب مذکور و سهولت انجام ورزش پیاده روی و آثار گسترده‬
‫آن در ارتقای سالمت فرد و جامعه‪ ،‬این مقوله از ورزش نیازمند توجه ویژه ای در برنامه ریزی های بهداشتی‬
‫است و قدر مسلم گستردگی موضوع‪ ،‬لزوم مشارکت و هماهنگی بین بخشی و مردمی را هم در زمینه برنامه‬
‫ریزی و هم در اجرای برنامه های جامع می طلبد‪ ،‬به ویژه بعد هماهنگی بین بخشی در حفظ و ارتقای سالمتی‬
‫افراد جامعه از طریق ترویج فرهنگ پیاده روی گامی در توانمندسازی مردم و جامعه و به عبارت دیگر ارتقای‬
‫سالمت محسوب می شود‪.‬‬

‫ورزش و درمان بیماری ها‬

‫ورزش های گوناگون عالوه بر آن که از بروز بسیاری از بیماری ها جلوگیری می کند و نقش پیش گیری را به‬
‫عهده دارد‪ ،‬همواره در درمان بسیاری از بیماری ها موثر واقع می شود و یک نقش درمانی را از نظر علم پزشکی‬
‫برعهده می گیرد‪ .‬بدین منظور توجه شما را به آثار درمانی ورزش در ارگان های مختلف بدن و بیماری های‬
‫مربوط جلب می کنیم‪.‬‬

‫‪109‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫فشار خون باال‬

‫با انجام ورزش های معمولی همراه با رژیم غذایی و استراحت مناسب در یک سال می توان یک فشار خون‬
‫ماکزیمم را از ‪ 17‬به حدود ‪ 14‬رسانید و روشن است که ورزشکاران معموال دچار عوارض فشار خون نمی شوند و‬
‫ورزش حتی در سنین ‪ 61-81‬سالگی می تواند در متعادل نگه داشتن فشار خون سهیم باشد‪ .‬زیرا بر اثر‬
‫ورزش‪ ،‬عروقی که در سطح بدن جریان دارد انبساط می یابد و فشار خون سقوط می کند‪.‬ورزش پیاده روی و‬
‫کوه نوردی به خوبی فشار خون باال را متعادل می سازد‪.‬‬

‫بیماران با دردهای قلبی (سکته)‬

‫انجام ورزش های سبک طبق آمارهای جهانی نه تنها انواع دردهای قلبی پایدار و غیرپایدار را تسکین و‬
‫کاهش می دهد بلکه سبب حل شدن لخته های داخل خون شریانی قلب می شود و از بروز سکته های بعدی‬
‫ممانعت می کند‪ .‬هم چنین ورزش های سبک مانع از رسوب پالکت های چربی در داخل عروق کرونر قلب یا‬
‫عروق سایر نقاط بدن می شود و در پیش گیری بروز بیماری های قلبی عروقی افرادی که یک بار به انفرکتوس‬
‫مبتال شده اند‪ ،‬دخیل است‪ .‬امروزه ثابت شده است که ورزش های مناسب در نزد افرادی که مبتال به دیابت‬
‫هستند و حتی انسولین نیز تزریق می کنند بسیار مفید است و مقاومت بدن را در برابر عوارض ناشی از این‬
‫بیماری بیشتر می کند‪.‬‬

‫تاثیر ورزش در سرطان‬

‫ورزش سبب تقویت سیستم ایمنی در بیماران سرطانی می شود‪ .‬بنابرگزارش پژوهشگران کره ای‪ ،‬انجام‬
‫حرکات ورزشی ساده می تواند سیستم ایمنی بیمارانی را که به دلیل سرطان معده تحت عمل جراحی قرار‬
‫گرفته اند‪ ،‬تقویت کند‪.‬مطالعه روی ‪ 25‬بیمار که تحت عمل جراحی خارج شدن تومورهای معده قرار گرفته بودند‪،‬‬
‫نشان داد عملکرد ایمنی بدن افراد که ‪ 2‬روز پس از عمل‪ ،‬انجام حرکات ورزشی را اجرا کرده بودند‪ ،‬قوی تر از‬
‫اشخاصی بود که ورزش نکرده بودند‪ 2 .‬هفته پس از جراحی تعداد سلول های ضد سرطان در افرادی که ورزش‬
‫کرده بودند به نحو چشمگیری بیشتر از دیگران بود‪.‬سلول های ضد سرطان یا قاتل به سلول های سرطانی حمله‬
‫و به رفع عفونت کمک می کند‪ .‬دکتر یانگ مونا وهمکارانش از دانشگاه اینجو در شمی کویانگر‪ ،‬یک گروه ‪17‬‬
‫نفره از بیماران را مورد بررسی قرار دادند‪ .‬این بیماران ‪ 2‬روز بعد از جراحی در حالی که روی تخت دراز کشیده‬

‫‪110‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫بودند انجام حرکات ساده ورزشی را آغاز کردند‪ .‬هم چنین از زمانی که قادر به راه رفتن بودند انجام حرکات‬
‫ورزشی روی دوچرخه ثابت را به تعداد ‪ 5‬بار در هفته شروع کردند‪.‬‬

‫محققان به منظور بررسی تغییرات حاصله در تعداد سلول های قاتل چندین نمونه خون از بیماران گرفتند‪.‬‬
‫نتایج تحقیقات حاکی از آن بودکه هفته اول پس از جراحی تعداد سلول های قاتل در هر گروه کاهش یافت‪.‬‬
‫اما در هفته دوم سلول های قاتل در بیمارانی که ورزش می کردند به وضعیت موفقیت آمیز اول بازگشت‪ .‬اما‬
‫در افرادی که ورزش نمی کردند روند نزولی سلول ها هم چنان ادامه داشت‪.‬البته به مرور زمان تعداد سلول‬
‫های قاتل در تمامی این بیماران افزایش پیدا کرد‪ .‬به گفته دکتر مونا به دلیل این که ضعف سیستم ایمنی‬
‫موجب تقویت سلول های سرطانی می شود‪ ،‬انجام حرکات ورزشی برای تقویت سیستم ایمنی حائز اهمیت‬
‫است‪.‬‬

‫اثرات مثبت ورزش بر روح و روان‬

‫در ادامه ی مطالب قبلی در مورد تاثیر ورزش در کنترل وزن و سالمت جسم‪ ،‬در این مطلب درباره ی چگونگی‬
‫اثر ورزش در پیشگیری از افسردگی و سایر اختالالت روحی و انحرافات اجتماعی برای شما صحبت می کنیم‬

‫پیشگیری از افسردگی و باال بردن روحیه ی عمومی فرد‬

‫در حین انجام فعالیت بدنی‪ ،‬تولید یک ماده ی شیمیایی از بدن به نام "سروتونین" بیشتر می شود‪.‬‬

‫کاهش سرتونین در بدن با افسردگی مرتبط می باشد و داروهای ضد افسردگی نیز در جهت افزایش این ماده‬
‫در بدن عمل می کنند‪ .‬بنابراین در میان افرادی که به طور مرتب ورزش می کنند‪ ،‬به ندرت می توان شخص‬
‫افسردهای یافت‪.‬‬

‫‪111‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫از طرفی با ورزش کردن‪ ،‬تولید "اندورفین" و "اپی نفرین" و "سیتوکینها" نیز افزایش می یابد و این مواد‬
‫به طور طبیعی باعث باال بردن سطح هوشیاری و روحیه ی عمومی فرد شده و احساس انرژی و شادابی بیشتری‬
‫برای انجام کارهای روزمره ی زندگی به شخص ورزشکار اعطا می کنند‪.‬‬

‫در حین انجام فعالیت بدنی‪ ،‬تولید یک ماده ی شیمیایی از بدن به نام سروتونین بیشتر می شود‪.‬کاهش‬
‫سرتونین در بدن با افسردگی مرتبط می باشد و داروهای ضد افسردگی نیز در جهت افزایش این ماده در بدن‬
‫عمل می کنند‪.‬‬

‫تأثیر در زندگی خانوادگی و اجتماعی و در شغل افراد‬

‫مسلماً یک شخص ورزشکار با تنبلی و کسالت بیگانه است و عالوه بر داشتن هیکلی متناسب و خوش فرم از‬
‫روحیه ی باال و شادابی نیز برخوردار است و این موفقیت‪ ،‬ارتباطات وی را در زندگی روزمره‪ ،‬چه در خانواده و چه‬
‫در اجتماع یا محیط کار تضمین می کند‪.‬‬

‫مسلماً کارفرمایان در استخدام افراد‪ ،‬این معیارهای مهم را در نظر خواهند گرفت‪ .‬بنابراین یک شخص سالم و‬
‫تندرست‪ ،‬از موقعیت و پیشرفت شغلی بهتری نسبت به افراد چاق و کم تحرک برخوردار خواهد بود‪.‬‬

‫پیشگیری از ابتال به آلودگی های اجتماعی‬

‫یک فرد سالم و ورزشکار قطعاً به طور ناخودآگاه از سیگار دوری می کند‪ ،‬چون در می یابد با ورزش به اکسیژن‬
‫بیشتری نیاز دارد‪ ،‬ولی سیگار یا مواد مخدر به وضوح انرژی وی را کم کرده و او را ضعیف تر می کند‪ .‬بنابراین‬
‫خود به خود برای پیشرفت در امور ورزشی خویش و برای انجام تمرینات‪ ،‬از این مواد دوری می جوید‪.‬‬

‫از طرفی‪ ،‬در یک محیط ورزشی سالم‪ ،‬از این گونه افراد و آلودگی ها کمتر می توان اثری یافت و احتمال ابتالی‬
‫چنین افرادی به آلودگی های اجتماعی بسیار پایین بوده و به دلیل روحیه ی ورزشی از بسیاری ناهنجاری‬
‫های دیگر اجتماعی‪ ،‬که با خلق و خوی جوانمردی و ورزشکاری همخوانی ندارد‪ ،‬پرهیز می کنند‪.‬‬

‫ورزشهای امروزی تنها یک فعالیت جسمی ساده نیستند‪ ،‬بلکه قابلیتهای پیچیده ی مغز را در امور مختلف از‬
‫جمله هماهنگی‪ ،‬چاالکی و سریع بودن‪ ،‬درست عمل کردن و درست تصمیم گرفتن را تقویت می کنند‪.‬‬

‫‪112‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫تقویت عملکرد ذهن در یادگیری و هماهنگی‬

‫تعریف ورزش تنها در افزایش فعالیت جسمانی خالصه نمی شود‪.‬‬

‫بسیاری از ورزشهای امروزی نظیر پینگ پنگ‪ ،‬اسکیت‪ ،‬اسکی‪ ،‬بسکتبال‪ ،‬شنا و‪ ...‬حرفه ای هستند و نیاز به یاد‬
‫گیری و حتی مربیان مجرب دارند و کار فکری زیادی را نیز می طلبند‪.‬‬

‫بنابراین ورزشهای امروزی تنها یک فعالیت جسمی ساده نیستند‪ ،‬بلکه قابلیتهای پیچیده ی مغز را در امور‬
‫مختلف از جمله هماهنگی‪ ،‬چاالکی و سریع بودن‪ ،‬درست عمل کردن و درست تصمیم گرفتن را تقویت می‬
‫کنند‪ .‬به گونه ای که در یک شخص غیر ورزشکار این قابلیت های مغز‪ ،‬خاموش می ماند و به تدریج ذهن تنبل‬
‫و سست می شود و این گونه افراد‪ ،‬بیشتر تمایل دارند در یک گوشه بنشینند و در فکر فرو روند!‬

‫به طور کلی می توان گفت ورزش در کلیه ی اجزای جسم و ذهن بدن و در کلیه ی مراحل زندگی انسان تأثیر‬
‫غیرقابل انکار و به سزایی دارد‪.‬‬

‫‪113‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫چه نکاتی را رعایت کنیم تا راحت تر به خواب رویم‪:‬‬

‫تنها هنگامی به بستر بروید که خوابتان گرفته باشد‪ .‬آنقدر بخوابید که بـرای احسـاس سـالمت و طـراوات در روز‬
‫بعد الزم است نه بیشتر‪ .‬دمای اتاق خواب از اهمیت باالیی برخوردار است‪ .‬ایده آل تـرین درجـه حـرارت بـرای‬
‫خوابیدن ‪ 16-18‬درجه سانتی گراد میباشد‪ .‬درجه حرارت باال موجـب اخـتالل در خـواب مـی شـود‪ .‬دمـا ی اتـاق‬
‫خواب را متعادل و نسبتا خنک نگه دارید‪ .‬از ساعت بیولوژیک بـدن خـود پیـروی کنیـد‪ .‬سـر سـاعت معینـی از‬
‫خواب برخیزید و یا به رختخواب روید‪ .‬خستگی را نادیده نگیرید هرگاه احساس خستگی و خواب آلودگی کردید‬
‫بخوابید‪ .‬ابه اندازه کافی در معرض نور خورشید قرار گیرید‪ .‬محیط خواب خود را بهبود بخشید‪:‬‬

‫* تشک مناسب و راحتی را خریداری کنید‪ .‬تشک نباید خیلی سفت و یا خیلی نرم باشد‪ .‬بالش نیز بایـد راحـت‬
‫باشد‪.‬‬

‫* اتاق خواب می بایست تا آنجا که ممکن است تاریک باشد‪ .‬هرگاه نور مزاحمی چشـمان شـما را اذیـت میکنـد‬
‫میتوانید از چشم بند استفاده کنید‪.‬‬

‫* سرو صدا یکی از عواملی بازدارنده خواب میباشد‪ .‬اگر برخی صداهای مزاحم را نمیتوانید کنترل کنید (پارس‬
‫سگ و یا همسایگان پر سر و صدا) میتوانید از گوشیهای داخل گوشـی یـا همـان پـالک گـوش (‪)EAR PLUG‬‬
‫استفاده کنید‪.‬‬

‫‪114‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫* از تختخواب خود تنها برای خواب استفاده کنید‪ .‬چرا که ذهن شما تختخواب را با فعالیتها مرتبط میسازد‪.‬‬

‫از مصرف الکل خودداری کنید‪ .‬شما بالفاصله پس از مصرف الکل خواب آلوده میشوید و راحت بخـواب میرویـد‬
‫اما الکل موجب به هم خوردن ریتم خواب نیز میشود از اینرو شما پس از یکی دو ساعت از خواب خواهید پریـد‪.‬‬
‫صبح روز بعد نیز معموال خسته و آشفته از خواب برخواهید خاست‪ .‬پیش از خواب سیگار نکشـید‪ .‬نیکـوتین یـک‬
‫محرک است و خواب را از سرتان میپراند‪ .‬از مصرف قرصـهای خـواب آور خـودداری کنیـد‪ .‬مصـرف ایـن قرصـها‬
‫میباست با تجویز پزشک و محدود باشد‪ .‬در طی روز فعالیت بدنی داشته باشید امـا نـه پـیش از خـواب‪.‬بهترین‬
‫زمان برای فعالیت بدنی عصر میباشد‪.‬خستگی حاصل از فعالیت بدنی به شما کمـک میکنـد تـا آسـانتر بخـواب‬
‫روید‪ .‬از مصرف نوشیدنهای حاوی کافئین ‪ 4-6‬ساعت پیش از خواب خودداری کنید‪ .‬کافئین نیـز یـک محـرک‬
‫است‪ .‬مواد غذایی کافئین دار شامل‪:‬‬

‫چای‪ ،‬قهوه‪ ،‬برخی نوشابه های گازدار و شکالت میباشند‪.‬‬

‫شیر گرم‪ ،‬کره بادام زمینی‪ ،‬پنیر و ماست‪ ،‬بستنی‪ ،‬مرغ‪ ،‬موز‪ ،‬سیب و مواد غذایی حاوی آمینو اسید‬
‫) خواب آور میباشند‪ .‬از مصرف غذاهای سنگین‪ ،‬اسیدی‪ ،‬شیرین و تند (ادویه ‪TRYPTOPHAN‬تریپتوفان(‬
‫دار) ‪ 4-6‬ساعت پیش از خواب خودداری کنید‪ .‬از چرت زدن طی روز خودداری کنید‪ .‬اگر خواستید اینکار را‬
‫بکنید نباید بیش از نیم ساعت بطول انجامد‪ .‬هیچگاه چرت زدن را جایگزین خواب شبانه نکنید‪ .‬یک حمام گرم‬
‫قبل از خواب و وان آب گرم خواب آور میباشد پیش از خواب مطالعه کنید اما نه هر کتابی را‪ .‬کتابهای مهیج‬
‫مانند رمان و یا علمی مناسب نیست‪ .‬مضمون کتاب بایستی مذهبی‪ ،‬معنویات و یا شعر باشد‪ .‬از فعالیتهای‬
‫محرک ذهنی پیش از خواب اجتناب ورزید‪ .‬مانند بازیهای رایانه ای و یا تماشای برنامه های مهیج تلویزیونی‪.‬‬
‫چنانچه پس از ‪ 15-31‬دقیقه موفق نشدید بخوابید از رختخواب خارج شده و به اتاق دیگری بروید و به یک‬
‫فعالیت غیر محرک مانند مطالعه کتاب بپردازید‪ .‬پیش از خواب به یک موسیقی آرامش بخش گوش دهید‪ .‬از‬
‫نظر روانی هر میزان که شما سعی کنید سریعتر بخواب روید‪ ،‬مدت بیشتری بیدار خواهید ماند‪ .‬شام را‬
‫میبایست حداقل ‪ 2-3‬ساعت پیش از خواب صرف کنید‪ .‬هرگز با شکم پر نخوابید‪ .‬مصرف مایعات را پیش از‬
‫خواب کاهش دهید تا مجبور نشوید مکررا از رختخواب برخیزید و به توالت بروید‪ .‬نگرانی ها را با خود به‬
‫رختخواب نبرید‪ .‬شما میتوانید ساعتی را پیش از خواب برای رسیدگی به نگرانیهای خود اختصاص دهید تا‬

‫‪115‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫هنگام خواب دیگر ذهنتان درگیر و پریشان نباشد‪ .‬هنگام خواب لباس راحت بپوشید‪ .‬اگر صدای تیک تاک‬
‫ساعت اجازه نمیدهد تا بخوابید بهتر است یک ساعت دیجیتال خریداری کنید‪ .‬قبل از به رختخواب رفتن زمانی‬
‫را برای تمدد اعصاب اختصاص دهید‪ .‬بعضی افراد استفاده از مواد خوشبو را برای تمدد اعصاب مفید یافته‬
‫اند(آروماتراپی) اگر چیزی با عث آزار شما می شود و نمی توانید برای خالصی از آن کاری انجام دهید ‪ ،‬قبل‬
‫از رفتن به رختخواب آنرا یادداشت کنید و با خود بگویید که فردا به حل این مسئله خواهم پرداخت‪ .‬استفاده از‬
‫بالش مناسب اهمیت زیادی دارد‪.‬چنانچه مدتی به یک طرف خوابیدهاید‪ ،‬آن را برگردانید تا حالت محدب آن‬
‫حفظ شود‪.‬چنانچه مواد داخل بالش به جای پلیستر از جنس مواد خنک و ترکیبی از فیبر سرامیک و سولفات‬
‫سدیم باشد‪ ،‬خواب بسیار بهتر و لذت بخشتری را برای شخص به ارمغان میآورد زیرا سر را خنکتر نگاه میدارد‪.‬‬
‫بهتر است تلویزیون را حداقل نیم ساعت پیش از خاموش کردن المپ ها خاموش کنید‪.‬در این صورت زمان‬
‫کافی برای توجه به درون خود خواهید داشت و این عمل به مغز شما کمک می کند تا در وضعیت آرامی قرار‬
‫بگیرد‪ .‬یکی دیگر از راه ها برای آرامش فکر شما این است که دفترچه یادداشتی را کنار تختخواب خود داشته‬
‫باشید و سعی کنید هر شب مطالبی را در این دفتر یادداشت کنید که در طی روز ذهن شما را آشفته کرده و‬
‫نگرانی حاصل از آن هنوز هم شما را می آزارد‪ .‬این عمل به معنای آن نیست که نگرانی های شما به طور‬
‫معجزه آسایی برطرف شده و ناپدید می شود بلکه شما با این عمل ذهن خود را کمی تخلیه می کنید؛ از‬
‫تلویزیون دیدن ‪ ،‬خوردن ‪ ،‬بحث کردن در مورد مسائل هیجانی در بستر بپرهیزید ‪ .‬بستر فقط باید برای‬
‫خوابیدن و سکس مورد استفاده قرار گیرد و اگر این طور نباشد و ما مسائل دیگر و فعالیتهای دیگر را مربوط به‬

‫بستر کنیم ‪ ،‬باعث میشود که به خواب رفتن سخت گردد ‪.‬‬

‫تاثیر منفی اختالالت خواب را بر سالمت افراد‬

‫تقویت سیستم ایمنی بدن‪ ،‬ترمیـم نـورون هــا و حــفـظ کـارآمـدی سیسـتــم عـصـبـی‪ ،‬سـامانـدهـی‬
‫یـادگـیری و حافظه‪ ،‬و رشد کودکان و نوجوانان (‪ 81‬درصد هورمون رشد حین خواب ترشح میگردد) از نقشهای‬

‫‪116‬‬
 ‫واحد آموزش به بیمار ‪ -‬خبیری‬

‫عمده خواب میباشند‪.‬‬

‫بنابراین محرومیت از خواب و کمبود خواب اثرات مخرب و نامطلوبی بجای میگذارد مانند‪:‬‬

‫‪ -1‬سیستم ایمنی بدن شما ضعیف و نا کارآمد میشود‪.‬‬

‫‪ -2‬ناتوانی در تمرکز کردن‪ .‬قدرت تمرکز شما با میزان خواب شما ارتباط مستقیم دارد‪.‬‬

‫‪ -3‬چرت زدن در طی روز‪.‬‬

‫‪ -4‬احساس تحریک پذیری‪ ،‬افسردگی‪ ،‬اضطراب‪ ،‬بد خلقی و خستگی در طی روز‪ .‬شروع بعضی بیماریهای اعصاب‬
‫وروان به صورت اختالالت خواب تظاهر کند‪.‬‬

‫‪ -5‬اشکال در بلند شدن از خواب‪.‬‬

‫‪ -6‬کاهش توان یادگیری و حافظه‪ ،‬کاهش کارایی ذهنی‪ ،‬کاهش هوشیاری‪.‬‬

‫‪ -7‬افزایش خشونت طلبی‪.‬‬

‫‪117‬‬