‫تحقیقات منابع آب ايران‬
Volume 15, No. 2, Summer 2019 (IR-WRR)
Iran-Water Resources
Research
Evaluation of the Surface Water Quality Using
Statistical Multi-Variate Techniques, Case
Study: Aras Watershed
Sh. Soltani*2 , M. Ghohroudi2, and S.H. Sadoogh 3
Abstract
Rivers are amongst the most dynamic ecosystems of the world
and therefore it is essential to examine their temporal and
spatial changes including their water quality. In this research,
we have analyzed temporal and spatial changes in the
parameters of water quality of Aras River in the period 1999-
2011 at Khodaafarin, Khazangah, and Jolfa, gauge stations
using statistical multi-variate analysis, factor analysis, and
Principal Component Analysis. At Khodaafarin station, the
first three components with the highest eigenvalues explained
53.5, 15.7, and 13.9 percent of variance changes. The first
component with the highest explanation of variance had the
greatest correlation with parameters of Mg2+, Ca2+, HCO-3, EC,
and TDS. The component showed the ions and suspending
particles at Khodaafarin station. Among the parameters of the
first component, EC had the highest factor loading (0.98) as
the main parameter of the component. At the Khazangah
station, the first three components explained 53.6, 17.5, and
12.9 percent of variance, respectively. The first component had
the highest correlation coefficient with the parameters of Mg2+,
Ca2+, SO42-, Cl-, HCO-3, EC, and TDS. In Jolfa station, the first
four components with the highest eigenvalues explained 50.7,
15.8, 13.2, and 5.8 percent of the variance. In the first
component, Mg2+ with the highest factor loading (0.96) was
the main parameter of the component.
Keywords: Surface Water Quality, Factor Analysis, Principal
Component Analysis, Aras River Watershed.
Received: February 10, 2019
Accepted: May 9, 2019
1- Deputy Water Consumption Productivity, Ministry of Energy. Email:
shakoursoltani@gmail.com
2- Professor of Natural Geography, Faculty of Earth Sciences, Shahid Beheshti
University, Tehran, Iran. Email: manijeh.ghohrodi@gmail.com
3- Professor of Natural Geography, Faculty of Earth Sciences, Shahid Beheshti
University, Tehran, Iran. Email: sdoogh@sbu.ac.ir
*- Corresponding Author
0968 ‫ تابستان‬،0 ‫ شماره‬،‫سال پانزدهم‬
016-021
‫ارزيابی پارامترهای كیفیت آب سطحی با استفاده از‬
‫تکنیکهای آماری چند متغیره‬
)‫ حوضه آبخیز رودخانه ارس‬:‫(مطالعه موردی‬
9
‫ و سیدحسن صدوق‬0‫ منیژه قهرودی‬، *0‫شکور سلطانی‬
‫چکیده‬
‫ تغییرات زمانی و مکانی پارامترهای کیفیت آب حوضه آبخیز‬،‫در این پژوهش‬
،‫ در سه ایستگاه خداآفرین‬1071-1063 ‫رودخانه ارس طی دوره آماری‬
‫خزانگاه و جلفا با استفاده از تکنیکهای آماری چند متغیره تحلیل عاملی و‬
‫ سه مؤلفه اول‬،‫ در ایستگاه خداآفرین‬. ‫تحلیل مؤلفههای اصلی بررسی شد‬
‫ و‬14/7 ،40/4 ‫ این مؤلفهها بهترتیب‬.‫دارای بیشترین مقادیر ویژه هستند‬
‫ درصد از واریانس پارامترهای مورد استفاده را تبیین مینمایند که در‬10/6
‫ در‬.‫ درصد از واریانس توسط سه مؤلفه اول توصیف شده است‬10/1 ‫مجموع‬
‫مؤلفه اول که بیش ترین درصد تبیین واریانس پارامترهای مورد استفاده بوده‬
‫ بیشترین همبستگی‬TDS ‫ و‬EC ،HCO-3 ،Ca2+ ،Mg2+ ‫ پارامترهای‬،‫است‬
‫ اعضای این مؤلفه بیشتر نشاندهنده یونها و مواد معلق‬.‫را با این مؤلفه دارند‬
‫ در میان پارامترهای موجود در مؤلفه‬.‫در محل ایستگاه خداآفرین میباشد‬
‫) است و بهعنوان پارامتر اصلی‬3/62( ‫ دارای بیشترین بار عاملی‬EC ،‫اول‬
‫ سه مؤلفه اول دارای‬،‫ در ایستگاه خزانگاه‬.‫این مؤلفه شناخته شده است‬
12/6 ‫ و‬17/4 ،40/9 ‫ این مؤلفهها بهترتیب‬.‫بیشترین مقادیر ویژه هستند‬
‫درصد از واریانس پارامترهای مورد استفاده را تبیین میکنند که در مجموع‬
‫ درصد از واریانس پارامترهای مورد استفاده جامعه توسط آنها توصیف‬12
،‫ در مؤلفه اول که بیشترین درصد تبیین واریانس بوده است‬.‫شده است‬
‫ بیشترین‬TDS ‫ و‬EC ،HCO-3 ،Cl- ،SO42- ،Ca2+ ،Mg2+ ‫پارامترهای‬
‫ اعضای این مؤلفه بیشتر نشاندهنده یونها‬.‫همبستگی را با این مؤلفه دارند‬
‫ چهار مؤلفه‬،‫ در ایستگاه جلفا‬.‫و مواد معلق در محل ایستگاه خزانگاه میباشد‬
،14/1 ،43/7 ‫ این مؤلفهها بهترتیب‬.‫اول دارای بیشترین مقادیر ویژه هستند‬
‫ درصد از واریانس پارامترهای مورد استفاده را تبیین مینمایند‬4/1 ‫ و‬10/2
‫ درصد از واریانس توسط چهار مؤلفه اول توصیف شده‬11/2 ‫که در مجموع‬
‫ پارامتر‬،‫ در مؤلفه اول که بیش ترین درصد تبیین واریانس بوده است‬.‫است‬
‫) است و بهعنوان پارامتر اصلی این‬3/69( ‫ دارای بیشترین بار عاملی‬Mg2+
.‫مؤلفه شناخته شده است‬
‫ تحلیل مؤلفههای‬،‫ تحلیل عاملی‬،‫ کیفیت آب سطحی‬:‫كلمات كلیدی‬
.‫ حوضه رودخانه ارس‬،‫اصلی‬
67/11/21 :‫تاریخ دریافت مقاله‬
61/2/16 :‫تاریخ پذیرش مقاله‬
.‫ وزارت نیرو‬،‫ معاون بهرهوری مصرف آب‬-1
.‫ دانشگاه شهید بهشتی تهران‬،‫ دانشکده علوم زمین‬،‫ استاد گروه جغرافیای طبیعی‬-2
.‫ دانشگاه شهید بهشتی تهران‬،‫ دانشکده علوم زمین‬،‫ استاد گروه جغرافیای طبیعی‬-0
‫ نویسنده مسئول‬-*
.‫ امکانپذیر است‬1061 ‫( در مورد این مقاله تا پایان پائیز‬Discussion) ‫بحث و مناظره‬
016
‫کشور ایران‪ 1/1 ،‬درصد از مساحت خشکیهای جهان را به خود‬ ‫‪ -0‬مقدمه‬
‫اختصاص داده است‪ .‬در حالی که فقط ‪ 3/02‬درصد از آبهای موجود‬
‫حفاظت و استفاده بهینه از منابع آب در جهت پایداری کیفی و کمی‬
‫در خشکیهای جهان را در اختیار دارد و با داشتن یک سوم میانگین‬
‫منابع آب از اصول توسعه پایدار هر کشور میباشد‪ .‬آبهای سطحی از‬
‫بارندگی جهانی‪ ،‬سه برابر متوسط جهانی آب مصرف میکند‪ .‬بدین‬
‫مهم ترین منابع آب هستند که نقش مهمی در تأمین آب مورد نیاز‬
‫ترتیب با توجه به محدودیت کمّی منابع آب و افزایش گستره اراضی‬
‫فعالیتهای مختلف مانند کشاورزی‪ ،‬صنعت‪ ،‬شرب و تولید برق دارند‬
‫کشاورزی و افزایش آالیندههای نقطهای و غیرنقطهای الزم است تا‬
‫(‪ .)Soleymani et al., 2013‬بنابراین آگاهی از کیفیت آب یکی از‬
‫کیفیت منابع آب سطحی مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد‪ .‬بنابراین‬
‫نیازهای مهم در برنامهریزی‪ ،‬توسعه و حفاظت منابع آب به ویژه در‬
‫هدف از این مطالعه بررسی و پایش کیفیت آب سطحی در حوزه آبریز‬
‫کشورهای در حال توسعه محسوب میگردد که دادههای کافی وجود‬
‫هراز‪ -‬قرهسو با استفاده ازتکنیکهای آماری چندمتغیره میباشد‪ .‬با‬
‫ندارد (‪ .)Nosrati et al., 2011‬کیفیت آب تحت تأثیر فرآیندهای‬
‫توجه به اینکه بخش اعظمی از مباحث و استراتژیهای مدیریت منابع‬
‫طبیعی از قبیل بارش‪ ،‬فرسایش و هوازدگی مواد‪ ،‬روابط موجودات زنده‪،‬‬
‫آب به ارزیابی و پایش کیفیت آبهای سطحی برمیگردد‪ ،‬در این‬
‫شیمی اتمسفر‪ ،‬زمینشناسی‪ ،‬پوشش گیاهی‪ ،‬انحالل مــواد آلی‬
‫پژوهش‪ ،‬عالوه بر بررسی تغییرات مورفولوژیکی رودخانه ارس و‬
‫(‪ )Sandow et al., 2008‬و عوامل انسانی از قبیل فعالیتهای شهری‪،‬‬
‫همچنین تغییرات لندفرمهای ژئومورفولوژیکی این رودخانه‪ ،‬جهت‬
‫صنعتی و کشاورزی (‪ )Papatheodorou et al., 2006‬میباشد‪.‬‬
‫درک بهتر وضعیت منابع آب سطحی در سطح حوضه آبخیز مورد‬
‫همچنین‪ ،‬آبهای سطحی در مقایسه با آبهای زیرزمینی به جهت‬
‫مطالعه‪ ،‬از دادههای ‪ 11‬پارامتر کیفی آب سطحی در ایستگاههای خدا‬
‫دسترسی آسان برای دفع پسابها در معرض آلودگی و آسیبپذیری‬
‫آفرین‪ ،‬جلفا و خزانگاه طی دوره آماری ‪ 1071‬تا ‪ 1063‬برای بررسی‬
‫بیشتری قرار دارند‪ .‬با توجه به افزایش جمعیت‪ ،‬افزایش آلودگیها‪،‬‬
‫تغییرات مکانی و زمانی این پارامترها استفاده شد‪ .‬هدف از انجام این‬
‫تخریب جنگلها و پوشش گیاهی و خشکسالی کاهش کیفیت منابع‬
‫بخش از پژوهش‪ ،‬ارزیابی و پردازش کیفی آبهای سطحی حوضه‬
‫آب اجتنابناپذیر بوده و الزم است تا کیفیت منابع آب سطحی مورد‬
‫رودخانه ارس در سه ایستگاه ذکر شده با استفاده از روشهای آماری‬
‫بررسی و پایش قرار گیرد‪.‬‬
‫چند متغیره از جمله تحلیل عاملی است‪.‬‬

‫پایش کیفیت این منابع با توجه به خشکسالیهای اخیر و توسعه شهری‬

‫‪ -0‬روش پژوهش‬ ‫و روستایی یکی از وظایف مهم در حیطه مدیریت محیط زیست‬
‫‪ -0-0‬منطقه مورد مطالعه‬ ‫میباشد (‪ .)Samadi et al., 2009‬سالمتی جوامع انسانی رابطه‬
‫رودخانه ارس‪ ،‬مرز مشترک بین کشورهای ایران‪ ،‬ترکیه‪ ،‬جمهوری‬ ‫نزدیکی با کیفیت آب دارد و با هر نوع آلودگی که کیفیت آب را تغییر‬
‫ارمنستان و آذربایجان است (شکل ‪ )1‬که به دلیل موقعیت خاص‬ ‫بدهد‪ ،‬مورد تهدید واقع میشود‪ .‬منابع آب اغلب دربردارنده‬
‫ژئومورفولوژیکی حوضه ارس‪ ،‬دره این رود دارای تغییرات متعددی در‬ ‫ناخالصیهای شیمیایی هستند‪ ،‬این ناخالصیها ممکن است ناشی از‬
‫طول زمان بوده که عدم انطباق خطوط مرزی و بستر رودخانه ارس را‬ ‫تغییرات کاربری اراضی‪ ،‬تغییر الگوی مصرف آب در سطح حوضههای‬
‫موجب گردیده است‪ .‬این رودخانه پس از رود کورا مهمترین رود حوضه‬ ‫آبخیز‪ ،‬آلودگی هوا‪ ،‬آلودگی خاک و یا مواد آالینده ناشی از فعالیتهای‬
‫محسوب میشود که آب حوضه آبخیزی به مساحت بالغ بر ‪67333‬‬ ‫انسانی باشد که بهصورت فضوالت جامد یا مایع در محیط تخلیه‬
‫کیلومتر مربع را جمعآوری میکند‪ .‬محدوده مورد مطالعه از نظر‬ ‫میشوند (‪ .)Akhonipour Hosseini and Ghorbani, 2016‬به‬
‫ژئومورفولوژی عمدتاً دارای تپه ماهورها و تپههای پراکنده و‬ ‫منظور ارزیابی کیفیت آبهای سطحی معموالً از دو روش آمارههای‬
‫محدودههای پست کمارتفاع میباشد و در قسمتهایی نیز‬ ‫چندمتغیره و مدلهای ریاضی استفاده میشود (‪.)Sandow, 2008‬‬
‫کوهستانهای مشرف به دشتهای هموار وجود دارد‪ .‬مورفولوژی عمده‬ ‫روشهای چند متغیره مانند تحلیل خوشهای‪ ،‬تحلیل عاملی‪ ،‬تحلیل‬
‫این محدوده در کل‪ ،‬تحت تأثیر فرآیندهای بیرونی در کواترنری شکل‬ ‫مؤلفههای اصلی و تحلیل توابع تشخیص از طریق کاهش و‬
‫گرفته است‪ .‬توپوگرافی تا حدود زیادی در مورفولوژی کانالهای منطقه‬ ‫خوشهبندی دادهها جهت تحلیل و تصمیمگیری مناسب است‬
‫مؤثر بوده و تغییرات کانال رودخانه مرزی ارس میتواند تحت تأثیر‬ ‫( ‪Vega et al., 1998; Helena et al., 2000; Wunderlin et al.,‬‬
‫;‪2001; Shrestha and Kazama, 2007; Kannela et al., 2008‬‬
‫فرآیندهای ژئومورفولوژی رفتار مشخصی داشته باشد‪ .‬تنوع عوارض‬
‫‪Noori et al., 2010; Mishra, 2010; Tobiszewski et al.,‬‬
‫ژئومورفولوژی از جمله تپههای پراکنده و کوهستانهای مشرف به‬ ‫‪.)2010; Zhang et al., 2010‬‬
‫دشتهای هموار میتواند در هیدرولوژی شاخههای فرعی رودخانه‬
‫تحقیقات منابع آب ايران‪ ،‬سال پانزدهم‪ ،‬شماره ‪ ،0‬تابستان ‪0968‬‬
‫)‪Volume 15, No. 2, Summer 2019 (IR-WRR‬‬
‫‪023‬‬
‫دادهها برای تحلیل مؤلفههای اصلی‪/‬تحلیل عاملی‪ ،‬آزمون کیسر‪-‬‬ ‫ارس مؤ ثر بوده و تغییرات بخصوصی را در مورفولوژی اصلی کانال‬
‫مییر‪-‬اُلکین (‪ )KMO‬و بارلت‪ 2‬استفاده شد؛ ‪ KMO‬سنجش بسندگی‬ ‫رودخانه ارس داشته باشد‪ .‬میانگین بارندگی سالیانه حوضه در ایران‬
‫نمونهگیری است که نسبت واریانس را نشان میدهد‪ .‬تغییرات دادههای‬ ‫‪ 023‬میلیمتر بوده که حداکثر آن در بهار (‪ 21/1‬درصد) و حداقل آن در‬
‫کیفیت آب سطحی حوزه آبریز مورد مطالعه با استفاده از تکنیکهای‬ ‫تابستان (‪ 1/64‬درصد) میباشد ( ‪National Report of Islamic‬‬
‫آماری چند متغیره تحلیل عاملی‪ )FA( 0‬و تحلیل مؤلفههای اصلی‪2‬‬ ‫‪ .)Republic of IRAN, 2006‬تغییر حجم رواناب وارد شده از حوضه‬
‫(‪ )PCA‬ارزیابی شدند‪.‬‬ ‫ارس به دریای مازندران در نتیجه فعالیتهای انسانی مانند گسترش‬
‫شهرها و جنگل زدایی‪ ،‬تغییرات کاربری اراضی و تخریب ناشی از‬
‫‪Table 1- Abbreviation and unit of measurement of‬‬ ‫سیالب بهدلیل گسترش شهرها و باالخره وقوع سیالب‪ ،‬جــریان گلی‬
‫‪selected parameters of water quality‬‬
‫و فرسایش کناری در سرتاسر حــوضه‪ ،‬اهمیت پایش تغییرات‬
‫جدول ‪ -0‬اختصارات و واحد اندازهگیری پارامترهای انتخابی‬
‫مورفولوژیکی این رودخانه مرزی و تأثیر این تغییرات را بر روابط‬
‫كیفیت آب‬
‫‪Unit of‬‬
‫کشورهای همسایه بارز میسازد‪.‬‬
‫‪Parameter‬‬ ‫‪Name‬‬
‫‪measurement‬‬
‫‪Sodium absorption‬‬
‫‪SAR‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ratio‬‬
‫‪Electrical‬‬
‫‪EC‬‬ ‫‪μS cm-1‬‬
‫‪conductivity‬‬
‫‪Total dissolved‬‬
‫‪TDS‬‬ ‫‪mg L-1‬‬
‫‪soluble‬‬
‫‪Bicarbonate‬‬ ‫‪HCO3-‬‬ ‫‪mg L-1‬‬
‫‪Chlorine‬‬ ‫‪Cl-‬‬ ‫‪mg L-1‬‬
‫‪Sulfate‬‬ ‫‪SO4-2‬‬ ‫‪mg L-1‬‬
‫‪Calcium‬‬ ‫‪Ca+2‬‬ ‫‪mg L-1‬‬ ‫‪Fig. 1- Geographical location of the Aras river basin‬‬
‫‪Magnesium‬‬ ‫‪Mg+2‬‬ ‫‪mg L-1‬‬ ‫‪and hydrometric stations studied‬‬
‫‪Sodium‬‬ ‫‪Na+‬‬ ‫‪mg L-1‬‬ ‫شکل ‪ - 0‬موقعیت جغرافیايی حوضه رود ارس و ايستگاههای‬
‫‪Potassium‬‬ ‫‪K+‬‬ ‫‪mg L-1‬‬ ‫هیدرومتری مورد مطالعه‬
‫‪Hydrogen ion‬‬
‫‪pH‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪dissolved‬‬
‫‪ -0-0‬جمعآوری دادهها‬
‫‪ -0-9-0‬تحلیل مؤلفههای اصلی‪/‬تحلیل عاملی‬ ‫در این پژوهش از دادههای ‪ 11‬پارامتر کیفی آب سطحی در‬
‫تحلیل مؤلفههای اصلی برای تبدیل متغیرهای اصلی به یک متغیر‬ ‫ایستگاههای خداآفرین‪ ،‬جلفا و خزانگاه طی دوره آماری ‪ 1071‬تا ‪1063‬‬
‫ناهمبسته جدید که ترکیبی خطی از مؤلفه اصلی میباشد‪ ،‬طراحی شده‬ ‫استفاده شد‪ .‬پارامترهای انتخاب شده کیفیت آب عبارتند از‪ :‬غلظت‬
‫است‪ .‬محورها (متغیرها)ی جدید در امتداد حداکثر واریانس قرار‬ ‫سولفات‪ ،‬کلر‪ ،‬کلسیم‪ ،‬منیزیم‪ ،‬سدیم‪ ،‬پتاسیم‪ ،‬مجموع کل امالح‪،‬‬
‫میگیرند‪ .‬مؤلفه اصلی اطالعاتی درباره پارامترهای با بیشترین‬ ‫قابلیت هدایت الکتریکی‪ ،pH ،‬مجموع کاتیونها و آنیونها و نسبت‬
‫معناداری بدست میدهد که کل یک مجموعه داده بدست آمده از‬ ‫جذب سدیم‪ .‬این پارامترها بهصورت ماهانه و به مدت ‪ 12‬سال از‬
‫فرآیند تقلیل دادهها را با حداقل از دسترفت دادههای اولیه‪ ،‬توصیف‬ ‫سازمان مدیریت منابع آب ایران دریافت گردید؛ واحدهای اندازهگیری‬
‫میکند (معادله ‪.)Helena et al., 2000; 1‬‬ ‫آنها در جدول ‪ 1‬آورده شده است‪.‬‬
‫‪zij = ai1 x1j+ ai2 x 2j+ ai3 x3j+ … + aim xmj‬‬ ‫(‪)1‬‬
‫که ‪ Z‬امتیاز مؤلفه‪ a ،‬بار مؤلفه‪ x ،‬ارزش اندازهگیری شده متغیر‪ i ،‬شماره‬ ‫‪ -9-0‬آمادهسازی دادهها و تکنیکهای آماری چند متغیره‬
‫مؤلفه‪ j ،‬شماره نمونه و ‪ m‬تعداد کل متغیرهاست‪.‬‬ ‫به منظور آمادهسازی دادهها‪ ،‬دوره آماری مشترک برای پارامترهای‬
‫کیفیت آب به مدت ‪ 12‬سال (‪ )1071-1063‬تعیین شد‪ .‬برای آزمون‬
‫تحلیل عاملی از تحلیل مؤلفههای اصلی پیروی میکند‪ .‬هدف اصلی‬ ‫نرمال بودن دادهها از آماره کلموگروف‪-‬اسمیرنوف‪ )K-S( 1‬استفاده شد‪.‬‬
‫این تحلیل‪ ،‬کاهش سهم متغیرهای با معناداری کم‪ ،‬جهت سادهسازی‬ ‫براساس آزمون (‪ ،)K-S‬تمامی متغیرها با ضریب اطمینان باالی ‪64‬‬
‫هرچه بیشتر ساختار داده بدست آمده از تحلیل مؤلفههای اصلی است‪.‬‬ ‫درصد از توزیع نرمال پیروی میکنند‪ .‬همچنین‪ ،‬جهت آزمون برازندگی‬
‫این هدف می تواند با چرخش محور تعریف شده (چرخش واریماکس)‪4‬‬

‫تحقیقات منابع آب ايران‪ ،‬سال پانزدهم‪ ،‬شماره ‪ ،0‬تابستان ‪0968‬‬

‫)‪Volume 15, No. 2, Summer 2019 (IR-WRR‬‬
‫‪021‬‬
‫دوره مرطوب) که مقدار دبی آب در سه ایستگاه روندی صعودی داشته‪،‬‬ ‫از طریق تحلیل مؤلفههای اصلی عملی شده و متغیرهای جدیدی ایجاد‬
‫مقادیر پارامترهای کیفی دارای سیری نزولی هستند‪.‬‬ ‫گردد که عاملهای تغییر‪ )VF( 9‬نامیده میشوند‪ .‬مؤلفه اصلی ترکیبی‬
‫خطی از متغیرهای قابل مشاهده کیفیت آب است‪ ،‬در حالیکه ‪VF‬‬
‫می تواند شامل متغیرهای غیرقابل مشاهده‪ ،‬فرضی و پنهان نیز باشد‬
‫(‪ .)Helena et al., 2000‬در این پژوهش‪ ،‬تحلیل مؤلفههای اصلی‬
‫متغیرهای نرمال شده جهت استخراج مؤلفههای اصلی معنادار و‬
‫همچنین کاهش سهم متغیرهای با معناداری کم بکار برده شد‪.‬‬

‫‪ -9‬يافتههای پژوهش‬
‫‪ -0-9‬تغییرات زمانی و مکانی پارامترهای كیفی آب‬
‫جهت درک تغییرات زمانی و مکانی پارامترهای کیفی آب در حوضه‬
‫رودخانه ارس‪ ،‬تغییرات هر یک از پارامترها در شکل ‪ 2‬ارائه شده است‪.‬‬
‫با توجه به نمودارهای تغییرات زمانی پارامترهای کیفی آب سه ایستگاه‬
‫خدا آفرین‪ ،‬خزانگاه و جلفا‪ ،‬کمترین تغییرات مربوط به ایستگاه خدا‬
‫آفرین میباشد که در بخش جنوب شرقی زیرحوضه جلفا‪ -‬دوزال قرار‬
‫گرفته است؛ بیشترین تغییرات پارامترهای کیفی هم طی این بازه‬
‫زمانی ‪ 12‬ساله (‪ 1071‬تا ‪ )1063‬در ایستگاه خزانگاه اتفاق افتاده که‬
‫در محل خروجی سد ارس در ناحیه پلدشت واقع شده است‪ .‬نکته قابل‬
‫ذکر این است که میانگین ماهانه دبی ثبت شده در ایستگاه خدا آفرین‬
‫طی این دوره‪ ،‬بیشتر از دو ایستگاه دیگر است (شکل ‪)0‬؛ متفاوت‬
‫بودن مقدار دبی ایستگاه خدا آفرین نسبت به دو ایستگاه خزانگاه و‬
‫جلفا‪ ،‬رابطه معنیداری (با توجه به شکل ‪ )2‬با تغییرات مکانی و‬
‫همینطور زمانی پارامترهای کیفی آب در سه ایستگاه بررسی شده‬
‫دارد‪.‬‬

‫منشأ تغییرات زمانی پارامترهای کیفیت آب میتواند ناشی از سنگها‬

‫و خاک تشکیلدهنده حوضه آبخیز‪ ،‬پساب زهکشی و روانابهای‬
‫شهری باشد‪ .‬البته افزایش یا کاهش مقدار هدایت الکتریکی و غلظت‬
‫یونها‪ ،‬بسته به تر سالی و خشکسالیهای منطقه نیز متغیر است؛‬
‫بهگونهای که با افزایش دبی رودخانه کاهش مییابد‪ .‬تغییرات فصلی‬
‫نیز باعث تغییر کیفیت آب میشود و مقادیر بیشینه پارامترها مربوط به‬
‫فصول خشک و مقادیر کمینه مربوط به فصول مرطوب هستند‬
‫(‪ .)Nakhaei et al., 2011‬رابطه معنیدار بین دورههای کم آبی و پر‬
‫آبی با پارامترهای کیفیت آب باعث میشود که با دورههای کم آبی‬
‫‪Fig. 2- a) Time variations of Na+, SAR and Mg2+‬‬ ‫سیر پارامترهای مورد مطالعه نزولی و در دورههای پر آبی صعودی‬
‫‪parameters at Khodaafarin, Khazangah and Julfa‬‬ ‫باشد‪ .‬نگاهی به نمودارهای تغییرات زمانی پارامترهای کیفیت آب و‬
‫‪Stations‬‬
‫دبی ثبت شده در سه ایستگاه مورد مطالعه بهخوبی بیانگر این امر است‬
‫شکل ‪-0‬الف‪ -‬تغییرات زمان در پارامترهای ‪ SAR ،Na+‬و‬
‫که طی سالهای ‪ 1011‬تا ‪( 1014‬افزایش دبی رودخانهها و احتماالً‬
‫‪ Mg2+‬در خدا آفرين‪ ،‬خزنگاه و جلفا‬

‫تحقیقات منابع آب ايران‪ ،‬سال پانزدهم‪ ،‬شماره ‪ ،0‬تابستان ‪0968‬‬

‫)‪Volume 15, No. 2, Summer 2019 (IR-WRR‬‬
‫‪022‬‬
 Fig. 2- c) Time variations of pH, EC and TDS
parameters at three stations: Khodaafarin,
Khazangah and Julfa
‫ در‬TDS ‫ و‬EC ،pH ‫ تغییرات زمان در پارامترهای‬-‫پ‬-0 ‫شکل‬
‫ خزانگاه و جلفا‬،‫ خدا آفرين‬:‫سه ايستگاه‬

Fig. 3- Temporal variations of the average monthly Fig. 2- b) Time variations of Ca2+, SO4-, Cl- and
discharge of the three stations of Khodaafarin, HCO3- parameters at three stations: Khodaafarin,
Khazangah and Julfa in the years 1999 to 2011 Khazangah and Julfa
‫ تغییرات زمانی متوسط تخلیه ماهیانه سه ايستگاه‬-9 ‫شکل‬ ‫ و‬Cl- ،SO4- ،Ca2+‫ تغییرات زمانی پارامترهای‬-‫ب‬-0 ‫شکل‬
0100 ‫ تا‬0666 ‫ خزانگاه و جلفا در سالهای‬،‫خدا آفرين‬ ‫ خزنگاه و جلفا‬،‫ خدا آفرين‬:‫ در سه ايستگاه‬HCO3-
0968 ‫ تابستان‬،0 ‫ شماره‬،‫ سال پانزدهم‬،‫تحقیقات منابع آب ايران‬
Volume 15, No. 2, Summer 2019 (IR-WRR)
020
‫مقادیر ویژه را به ازای افزایش تعداد مؤلفهها نشان میدهد‪ .‬مطابق با‬ ‫تغییرات قابلیت هدایت الکتریکی (‪ 7)EC‬که معیاری برای سنجش‬
‫این نمودار‪ ،‬در ایستگاه خدا آفرین‪ ،‬سه مؤلفه اول دارای بیشترین‬ ‫قابلیت انتقال جریان الکتریکی توسط یک محلول است‪ ،‬به میزان‬
‫مقادیر ویژه هستند‪ .‬این مؤلفهها بهترتیب ‪ 14/7 ،40/4‬و ‪ 10/6‬درصد‬ ‫زیادی وابسته به تغییرات مقدار دبی رودخانهها است‪ .‬با توجه به بیشتر‬
‫از واریانس جامعه را تبیین مینمایند که در مجموع ‪ 10/1‬درصد از‬ ‫بودن مقدار دبی ثبت شده در ایستگاه خدا آفرین نسبت به دو ایستگاه‬
‫واریانس جامعه توسط سه مؤلفه اول توصیف شده است‪ .‬بنابراین‪ ،‬سه‬ ‫خزانگاه و جلفا‪ ،‬قابلیت هدایت الکتریکی آن نسبت به دو ایستگاه دیگر‬
‫مؤلفه اول بهعنوان بهترین مؤلفه در توصیف تغییرات کیفیت آب در‬ ‫پایینتر میباشد‪ .‬با توجه به اینکه رابطه مستقیم بین کل نمکهای‬
‫ایستگاه خدا آفرین میباشند‪ .‬همانطور که ذکر شده‪ ،‬جهت استخراج‬ ‫محلول (‪ 1)TDS‬و هدایت الکتریکی (‪ )EC‬وجود دارد‪ ،‬مقدار ‪ TDS‬نیز‬
‫پارامترهای اصلی کیفیت آب از درون مؤلفههای اصلی‪ ،‬از بار عاملی‬ ‫در ایستگاه خدا آفرین نسبت به دو ایستگاه دیگر کمتر میباشد‪.‬‬
‫چرخانده شده با دوران واریماکس استفاده شد‪ .‬بر این اساس در هر‬
‫مؤلفه‪ ،‬پارامترهایی که دارای بیشترین بار عاملی مثبت یا منفی‬ ‫اگرچه با توجه به دبی بیشتر ایستگاه خدا آفرین نسبت به دو ایستگاه‬
‫هستند‪ ،‬بهترین نماینده برای تبیین آن مؤلفه میباشند‪.‬‬ ‫خزانگاه و جلفا‪ ،‬سیر نزولی در مقادیر پارامترهای کیفیت آب این‬
‫ایستگاه هم مشاهده میشود؛ اما ارزیابی و بیان دقیقتر علت این‬
‫جدول ‪ 4‬بار عاملی هر کدام از پارامترها را برای عضویت در سه مؤلفه‬ ‫تغییرات نیاز به بررسی عوامل تأثیرگذار دیگر همچون توسعه‬
‫اصلی ایستگاه خدا آفرین نشان میدهد‪ .‬در مؤلفه اول که بیشترین‬ ‫سازندهای تبخیری و گنبدهای نمکی‪ ،‬فرسایشپذیری و انحالل‬
‫درصد تبیین واریانس جامعه بوده است‪ ،‬پارامترهای ‪،Ca2+ ،Mg2+‬‬ ‫سازندها‪ ،‬کاربری و پوشش اراضی و نوع فعالیتها و سازههای‬
‫‪ EC ،HCO-3‬و ‪ TDS‬بیشترین همبستگی را با این مؤلفه دارند‪.‬‬ ‫انسانساخت در سطح حوضه آبخیز دارد‪.‬‬
‫اعضای این مؤلفه بیشتر نشاندهنده یونها و مواد معلق در محل‬
‫ایستگاه خدا آفرین میباشد‪.‬‬ ‫‪ -0-9‬تحلیل عوامل مؤثر بر تغییرات كیفیت آب سطحی‬
‫در این پژوهش‪ ،‬تحلیل عاملی بر اساس ‪ 11‬پارامتر کیفی بهمنظور‬
‫‪Table 2- Correlation matrix between water quality‬‬
‫‪parameters in the first stage of PCA (Station of‬‬ ‫تعیین مهم ترین پارامترهای تأثیرگذار بر کیفیت آب سطحی منطقه‬
‫)‪Khodaafarin‬‬ ‫مورد مطالعه انجام گرفت‪ .‬قبل از انجام تحلیل عاملی دادهها بایستی‬
‫جدول ‪ -0‬ماتريس همبستگی بین پارامترهای كیفیت آب در‬
‫شرایط الزم برای تحلیل عاملی را با توجه به نتایج آزمون ‪ KMO‬و‬
‫مرحله اول (‪ PCA‬ايستگاه خدا آفرين)‬
‫‪ Bartlett‬داشته باشند‪ .‬در این پژوهش‪ ،‬نتایج آزمون ‪KMO‬‬
‫رضایتبخش بوده و آزمون ‪ Bartlett‬در سطح یک درصد معنیدار‬
‫بوده است‪ .‬هر چقدر همبستگی بین پارامترها قوی باشد‪ ،‬تحلیل عاملی‬
‫نتایج بهتری را از تغییرات واریانس جامعه نشان میدهد‪ .‬نتایج ماتریس‬
‫همبستگی بین پارامترهای کیفیت آب سه ایستگاه مورد مطالعه در‬
‫جدولهای ‪ 2‬تا ‪ 2‬ارائه شده است‪ .‬نتایج همبستگی پارامترها نشان‬
‫میدهد که به غیر از ‪ ،pH‬بقیه پارامترها همسبتگی مثبت داشتهاند‪.‬‬
‫‪Table 3- Correlation Matrix between Water Quality‬‬ ‫بهعبارتی‪ ،‬نتایج حاصل از ماتریس همبستگی میان پارامترهای کیفیت‬
‫‪Parameters in the First Stage of PCA (Khazangah‬‬ ‫آب در مرحله اول تحلیل مؤلفههای اصلی نمایانگر آن است که بین‬
‫)‪Statio‬‬
‫اکثر پارامترهای مورد بررسی‪ ،‬همبستگی باالیی وجود دارد‪ .‬این امر‬
‫جدول ‪ -9‬ماتريس همبستگی بین پارامترهای كیفیت آب در‬
‫تناسب دادههای موجود را برای ورود به تحلیل مؤلفههای اصلی و‬
‫مرحله اول ‪)Khazangah Statio ( PCA‬‬
‫همچنین تعیین مهمترین پارامترهای اندازهگیری شده در توصیف‬
‫تغییرات کیفی آب حوضه آبخیز رودخانه ارس تأیید مینماید‪.‬‬

‫در این پژوهش برای دوران عاملها از روش واریماکس‪ 6‬استفاده شد‬
‫و انتخاب عاملها با مقادیر ویژه‪ 13‬بیش از یک برای تعیین مهمترین‬
‫پارامترهای مؤثر بر کیفیت آب سطحی قرار گرفت‪ .‬شکل ‪ 2‬تغییرات‬

‫تحقیقات منابع آب ايران‪ ،‬سال پانزدهم‪ ،‬شماره ‪ ،0‬تابستان ‪0968‬‬

‫)‪Volume 15, No. 2, Summer 2019 (IR-WRR‬‬
‫‪022‬‬
‫بهعنوان مهمترین پارامتر این مؤلفه شناخته شده و نشاندهنده اسیدیته‬ ‫‪Table 4- Correlation matrix between water quality‬‬
‫)‪parameters in first stage of PCA (Julfa Station‬‬
‫آب سطحی در محل ایستگاه خزانگاه میباشد‪.‬‬
‫جدول ‪ -4‬ماتريس همبستگی بین پارامترهای كیفیت آب در‬
‫مرحله اول ‪( PCA‬ايستگاه جلفا)‬

‫در میان این پارامترهای موجود در مؤلفه اول‪ EC ،‬دارای بیشترین بار‬
‫عاملی (‪ )3/62‬است و بهعنوان پارامتر اصلی این مؤلفه شناخته شده‬
‫است‪ .‬در مؤلفه دوم ‪ %Na‬و ‪ SAR‬بهترتیب با بار عاملی ‪ 3/66‬و ‪3/62‬‬
‫دارای بیشترین همبستگی با این مؤلفه میباشند‪ .‬اجزای این مؤلفه‬
‫نیز با میزان سدیم موجود در آب سطحی ارتباط دارند و ‪ %Na‬بهعنوان‬
‫‪Fig. 4- Special values of agents with special values‬‬ ‫مهمترین پارامتر این مؤلفه شناخته میشود‪ .‬در مؤلفه سوم نیز پارامتر‬
‫)‪more than one (Khodaafarin station‬‬
‫شکل ‪ -4‬مقادير ويژه عوامل با مقادير ويژه بیش از يک‬ ‫‪ pH‬با بار عاملی ‪ 3/62‬بهعنوان مهمترین پارامتر این مؤلفه شناخته‬
‫(ايستگاه خدا آفرين)‬ ‫شده و نشان دهنده اسیدیته آب سطحی در محل ایستگاه خدا آفرین‬
‫میباشد‪.‬‬
‫‪Table 5- Factor load of the main components‬‬
‫‪explaining the changes in water quality with the‬‬ ‫شکل ‪ 4‬مقادیر ویژه را به ازای افزایش تعداد مؤلفهها نشان میدهد‪.‬‬
‫)‪varimax era (Khodaafarin station‬‬
‫مطابق با این نمودار‪ ،‬در ایستگاه خزانگاه‪ ،‬سه مؤلفه اول دارای‬
‫جدول ‪ -1‬بار عامل از اجزای اصلی توضیح تغییرات در كیفیت‬
‫بیشترین مقادیر ویژه هستند‪ .‬این مؤلفهها بهترتیب ‪ 17/4 ،40/9‬و‬
‫آب با دوران واريماكس (ايستگاه خديجه)‬
‫‪ 12/6‬درصد از واریانس جامعه را تبیین میکنند که در مجموع ‪12‬‬
‫درصد از واریانس جامعه توسط آنها توصیف شده است‪ .‬بنابراین‪ ،‬سه‬
‫مؤلفه اول بهعنوان بهترین مؤلفه در توصیف تغییرات کیفیت آب در‬
‫ایستگاه خزانگاه میباشند‪ .‬جدول ‪ 9‬بار عاملی هر کدام از پارامترها را‬
‫برای عضویت در سه مؤلفه اصلی این ایستگاه نشان میدهد‪ .‬در مؤلفه‬
‫اول که بیش ترین درصد تبیین واریانس جامعه بوده است‪ ،‬پارامترهای‬
‫‪ EC ،HCO-3 ،Cl- ،Ca2+ ،Mg2+‬و ‪ TDS‬بیشترین همبستگی را با‬
‫این مؤلفه دارند‪ .‬اعضای این مؤلفه بیشتر نشاندهنده یونها و مواد‬
‫معلق در محل ایستگاه خزانگاه میباشد‪ .‬در میان این پارامترهای‬
‫موجود در مؤلفه اول‪ EC ،‬دارای بیشترین بار عاملی (‪ )3/67‬است و‬
‫بهعنوان پارامتر اصلی این مؤلفه شناخته میشود‪ .‬در مؤلفه دوم ‪%Na‬‬
‫و ‪ SAR‬بهترتیب با بار عاملی ‪ 3/67‬و ‪ 3/6‬دارای بیشترین همبستگی‬
‫با این مؤلفه هستند‪ .‬اجزای این مؤلفه نیز با میزان سدیم موجود در آب‬
‫‪ -4‬بحث و نتیجهگیری‬
‫سطحی ارتباط دارند و ‪ %Na‬بهعنوان مهمترین پارامتر این مؤلفه‬
‫با توجه به اینکه بخش اعظمی از مباحث و استراتژیهای مدیریت‬ ‫شناخته میشود‪ .‬در مؤلفه سوم هم پارامتر ‪ pH‬با بار عاملی ‪3/60‬‬
‫منابع آب به ارزیابی و پایش کیفیت آبهای سطحی برمیگردد‪ ،‬در‬
‫تحقیقات منابع آب ايران‪ ،‬سال پانزدهم‪ ،‬شماره ‪ ،0‬تابستان ‪0968‬‬
‫)‪Volume 15, No. 2, Summer 2019 (IR-WRR‬‬
‫‪024‬‬
‫پایینتر میباشد‪ .‬با توجه به اینکه رابطه مستقیم بین کل نمکهای‬ ‫این پژوهش‪ ،‬جهت درک بهتر وضعیت منابع آب سطحی در سطح‬
‫محلول (‪ )TDS‬و هدایت الکتریکی (‪ )EC‬وجود دارد‪ ،‬مقدار ‪ TDS‬نیز‬ ‫حوضه آبخیز مورد مطالعه‪ ،‬از دادههای ‪ 11‬پارامتر کیفی آب سطحی در‬
‫در ایستگاه خدا آفرین نسبت به دو ایستگاه دیگر کمتر میباشد‪ .‬اگرچه‬ ‫ایستگاههای خدا آفرین‪ ،‬جلفا و خزانگاه طی دوره آماری ‪ 1071‬تا ‪1063‬‬
‫با توجه به دبی بیشتر ایستگاه خدا آفرین نسبت به دو ایستگاه خزانگاه‬ ‫برای بررسی تغییرات مکانی و زمانی این پارامترها استفاده شد‪.‬‬
‫و جلفا‪ ،‬سیر نزولی در مقادیر پارامترهای کیفیت آب این ایستگاه هم‬
‫مشاهده میشود‪ ،‬اما ارزیابی و بیان دقیقتر علت این تغییرات نیاز به‬
‫بررسی عوامل تأثیرگذار دیگر همچون توسعه سازندهای تبخیری و‬
‫گنبدهای نمکی‪ ،‬فرسایشپذیری و انحالل سازندها‪ ،‬کاربری و پوشش‬
‫اراضی و نوع فعالیتها و سازههای انسانساخت در سطح حوضه آبخیز‬
‫دارد‪.‬‬

‫‪Fig. 5- Special values for agents with special values‬‬

‫)‪of more than one (Khazangah station‬‬
‫شکل ‪ -1‬مقادير ويژه برای عوامل با مقادير ويژه بیش از يک‬
‫(ايستگاه خزانگاه)‬

‫‪Table 6- Factor load of main components explaining‬‬

‫‪changes in water quality with Varimax era‬‬
‫‪Fig. 6- Special values for agents with special values‬‬ ‫)‪(Khazangah Station‬‬
‫)‪of more than one (Julfa station‬‬ ‫جدول ‪ -8‬بار عامل از اجزای اصلی كه توضیح تغییرات در‬
‫شکل ‪ -8‬مقادير ويژه برای عوامل با مقادير ويژه بیش از يک‬
‫كیفیت آب با گذرگاه واريماكس (ايستگاه خزانگاه)‬
‫(ايستگاه جلفا)‬

‫در پژوهشهایی دیگر نیز‪ ،‬تحلیل عاملی‪ /‬تحلیل مؤلفههای اصلی برای‬
‫استخراج مؤلفههای اصلی در تغییرات کیفیت آب بکار گرفته شده است‪.‬‬
‫از جمله این پژوهشها‪ ،‬میتوان به کاربرد تحلیل عاملی در ارزیابی‬
‫کیفیت آب زیرزمینی در ناحیه ‪ Yun-Lin‬تایوان اشاره کرد که ‪Chen‬‬
‫)‪ et al. (2003‬تحلیل عاملی را برای ‪ 21‬نمونه آب زیرزمینی جمعآوری‬
‫شده از چاههای این ناحیه بکار گرفته و همبستگیهای ‪ 10‬پارامتر‬
‫هیدروشیمیایی را تست آماری کردند‪ .‬ایشان مدلی دو عاملی پیشنهاد‬
‫دادند که بیشتر از ‪ 77/1‬درصد از مجموع تغییرات کیفی آب زیرزمینی‬
‫را توجیه میکرد‪ .‬عامل ‪( 1‬شوری آب دریا)‪ ،‬شامل غلظتهای ‪،K+‬‬
‫‪ Mg+2 ،EC ،TDS ،Cl- ،So4-2 ،Na+‬و عامل ‪( 2‬آلودگی آرسنیک)‬
‫شامل غلظتهای‪ ALK ،TOC‬و ‪ Arsenic‬است‪.‬‬ ‫تغییرات قابلیت هدایت الکتریکی (‪ )EC‬که معیاری برای سنجش‬
‫قابلیت انتقال جریان الکتریکی توسط یک محلول است‪ ،‬به میزان‬
‫)‪ Sandow (2009‬تحلیل عاملی‪ /‬تحلیل مؤلفههای اصلی را جهت‬ ‫زیادی وابسته به تغییرات مقدار دبی رودخانهها است‪ .‬با توجه به بیشتر‬
‫استخراج عاملهای اصلی تغییرات هیدروشیمیایی آب سطحی نواحی‬ ‫بودن مقدار دبی ثبت شده در ایستگاه خدا آفرین نسبت به دو ایستگاه‬
‫‪ Dominase ،Ankwaso‬و ‪ Prestea‬استفاده کردند‪.‬‬ ‫خزانگاه و جلفا‪ ،‬قابلیت هدایت الکتریکی آن نسبت به دو ایستگاه دیگر‬
‫تحقیقات منابع آب ايران‪ ،‬سال پانزدهم‪ ،‬شماره ‪ ،0‬تابستان ‪0968‬‬
‫)‪Volume 15, No. 2, Summer 2019 (IR-WRR‬‬
‫‪029‬‬
‫ میتوان آلودگیهای آلی ناشی از‬،‫اصلی در حوزه آبخیز رودخانه ارس‬ Table 7- Factor load of main components explaining
variations in water quality with Varimax era (Julfa
‫ هوازدگی و تحلیل‬،‫ فاضالبهای خانگی‬،‫فعالیتهای کشاورزی و باغی‬ station)
‫مواد آلی را بهعنوان مهمترین دالیل تغییرات در پارامترهای کیفیت‬ ‫ مقدار فاكتور مولفههای اصلی تبیین تغییرات در‬-5 ‫جدول‬
.‫آب سطحی در این حوضه آبخیز ذکر کرد‬ )‫ (ايستگاه جلفا‬Varimax ‫كیفیت آب با استفاده از دوره‬

‫پینوشتها‬
1- Kolmogorov- Smirnov
2- Kaiser-Meyer-Olkin (kmo) and Bartlett’s Test
3- Factor Analysis
4- Principal Component Analysis
5- Varimax Rotation
6- Varifactor (VF)
7- Electrical Conductivity
8- Total Dissolved Solids
9- Varimax
10- Eigenvalues

19 ‫ چهار مؤلفه اصلی را استخراج کردند که با‬،Ankwaso ‫در ناحیه‬

‫ مراجع‬-8 ،SiO2 ،Na+ ،HCO3- ،TDS ‫ پارامترهای‬،‫درصد مجموع کل واریانس‬
Akhoni pourhassani F and Ghorbani MA (2016) ‫ و را بعنوان مهمترین پارامترهای مؤثر در‬TA ‫ و‬pH ،EC ،K+ ،PO43-
Application of Shannon entropy in determining the
most effective chemical parameter in surface water ‫ این تغییرات‬.‫تغییرات هیدروشیمیایی آب سطحی ناحیه توجیه میکند‬
quality (Sufi tea basin). Environmental and Water ‫ فاضالب خانگی و‬،‫ مواد آلی‬،‫ فعالیتهای کشاورزی‬،K ‫از هوازدگی‬
Engineering 2(4):322-332
‫ سه مؤلفه‬،Dominase ‫ در ناحیهی‬.‫هوازدگی ژیپس ناشی میشود‬
Solaimanisardo M, Vali AA, Ghazavi R, and Saidi
Goraghani HR (2011) Trend analysis and chemical ،Ca+2 ،HCO3- ،TS ‫ پارامترهای‬،‫ درصد مجموع واریانس‬13 ‫اصلی با‬
water parameters (Case Study: Cham Khorramabad ‫ را مهمترین پارامترهای مؤثر‬SiO2 ‫ و‬pH ،EC ،Na+ ،K+ ،Mg2+ ،Cl-
River). Water and Irrigation Journal 12(3):95-106
.‫ذکر میکند که با فاضالب خانگی و مواد غیرآلی کربناته مرتبط هستند‬
Samadi M, Saghi M, Rahmati A, and Torabzadeh H
،‫ درصد مجموع واریانس‬12 ‫ مؤلفه اصلی با‬،Prestea ‫در ناحیهی‬
(2009) Water quality zoning in the valley of the river
and the use of NSFWQI Muradbiq Hamadan based ،TA ،DO ،SO4-2 ،K+ ،Mg+2 ،TS ،PO4-3 ،Ca+2 ‫پارامترهای‬
on GIS Health and Medical. Journal of Hamadan ‫ را عاملهای تغییرات هیدروشیمیایی‬SiO2 ‫ و‬EC ،Na+ ،Cl- ،HCO3-
University 16(3):38-43 (In Persian)
‫ هوازدگی آپاتیت و ژیپس‬،‫این ناحیه ذکر میکند که با تجزیه مواد آلی‬
Nosrati K, Derfishi Kh, Qarakhachi S, and Rahimi J
(2011) Surface water quality assessment of Haraz- .‫مرتبط میباشند‬
Gharezoo basin using multivariate statistical
techniques. Earth Science Studies 2(5):41-55
‫ به منظور شناخت مهمترین پارامترهای‬Nosrati et al. (2011)
Liu CW, Lin KH, and Kuo YM (2003) Application of ‫ قرهسو از تحلیل‬-‫کیفیت آب در مناطق همگن حوضه آبخیز هراز‬
factor analysis in the assessment of groundwater
quality in a Blackfoot disease area in Taiwan. ‫ نتایج‬.‫عاملی بر اساس روش تحلیل مؤلفههای اصلی استفاده کردند‬
Science of the Total Environment 313:77-89 ‫ عامل به عنوان مهمترین پارامترهای تغییر‬2 ‫ و‬0 ،2 ‫آنها نشان داد که‬
Helena B, Pardo R, Vega M, Barrado E, Ferna ´ndez JM, ‫ به ترتیب در‬61/41 ‫ و‬17/19 ،17/27 ‫کیفیت آب با مجموع واریانس‬
Ferna ´ndez L (2000) Temporal evolution of
groundwater composition in an alluvial aquifer ‫ عاملهای بدست آمده از تحلیل‬.‫ میباشد‬0 ‫ و‬2 ،1 ‫خوشههای همگن‬
(Pisuerga River Spain) by principal component ً‫عاملی نشان میدهد که پارامترهای مؤثر بر تغییرات کیفیت آب عمدتا‬
analysis. Water Research 34:807-816
‫ آلودگیهای‬،)‫با هوازدگی و شستوشوی نمکهای تبخیری (طبیعی‬
Kannela PR, Leea s, Lee Y (2008) Assessment of
spatial–temporal patterns of surface and ground
‫ استفاده از‬،‫ تغییرات کاربری اراضی‬،‫آلی ناشی از فاضالبهای خانگی‬
water qualities and factors influencing management ‫ با توجه به‬.‫ مرتبط میباشند‬،‫حاصلخیزکنندهها و کودهای شیمیایی‬
strategy of groundwater system in an urban river ‫تحلیل مؤلفههای‬/‫نتایج این پژوهشها و نتایج حاصل از تحلیل عاملی‬
0968 ‫ تابستان‬،0 ‫ شماره‬،‫ سال پانزدهم‬،‫تحقیقات منابع آب ايران‬
Volume 15, No. 2, Summer 2019 (IR-WRR)
027
Shrestha S and Kazama F (2007) Assessment of surface corridor of Nepal. Journal of Environmental
water quality using multivariate statistical Management 86:595-604
techniques: A case study of the Fuji river basin
Mishra A (2010) Assessment of water quality using
Japan. Environmental Modeling & Software 22:464-
principal component analysis: A case study of the
475
river Ganges. Journal of Water Chemistry and
Tobiszewski MA, Tsakovski Sb, Simeonov VC, Technology 32(4):227-234
Namieśnik JA (2010) Surface water quality
National Report of Islamic Republic of Iran (2006) Trans
assessment by the use of combination of multivariate
boundary diagnostic analysis Aras River Basin 8
statistical classification and expert information.
Rangzan K. M Toolaee Nezhad M and Piraste S
Chemosphere 80(7):740-746
(2002) Study the effects of rivers migration on civil
Vega M, Pardo R, Barrado E, Deban L (1998) structure in Khuzestan plain using satellite data Proc
Assessment of seasonal and polluting effects on the Of 6th International Conference of river engineering
quality of river water by exploratory data analysis. in Ahvaz 169-181
Water Research 32:3581-3592
Noori R, Sabahi MS, Karbassi AR, Baghvand A, Zadeh
Wunderlin DA, Diaz MP, Ame MV, Pesce SF, Hued AC, HT (2010) Multivariate statistical analysis of surface
Bistoni MA (2001) Pattern recognition techniques water quality based on correlations and variations in
for the evaluation of spatial and temporal variations the data set. Desalination 260:129-136
in water quality: A case study Suquia river basin
Papatheodorou G, Demopouloua G, Lambrakis N (2006)
(Cordoba, Argentina). Water Research 35:2881-
A long-term study of temporal hydro chemical data
2894
in a shallow lake using multivariate statistical
Zhang ZA, Tao FB, Du JA, Shi PA, Yu DA, Meng YA, techniques. Ecological Modeling 193:759-776
Sun YC (2010) Surface water quality and its control
Yidanaa SM, Ophoria D, and Banoeng-Yakubo B (2008)
in a river with intensive human impacts-a case study
A multivariate statistical analysis of surface water
of the Xiangjiang River China, Journal of
chemistry data-The Ankobra Basin, Ghana. Journal
Environmental Management 91(12):2483-2490
of Environmental Management 86:80-87

0968 ‫ تابستان‬،0 ‫ شماره‬،‫ سال پانزدهم‬،‫تحقیقات منابع آب ايران‬

Volume 15, No. 2, Summer 2019 (IR-WRR)
021