Professional Documents
Culture Documents
ऋग्वेद सन्ध्यावन्दनम्
ऋग्वेद सन्ध्यावन्दनम्
आचम्य
ॐ मधु सद
ू नाय नमः Touch upper lip with right hand
ॐ सं कर्षणाय नमः Touch tip of the nose with knuckle side of right hand
ॐ वासु देवाय नमः Touch right side of the nose with the palm of right hand
ॐ प्रद्यु म्नाय नमः Touch left side of the nose with the palm of right hand
1
ॐ अनिरुद्धाय नमः Touch right eye with right-hand fingers
ॐ नरसिं हाय नमः Touch left ear with knuckle side right-hand
ॐ उपे न्द्राय नमः Touch crown of your head with right hand
****************************************************
नाम धारण
saying 12 names again apply Gopi Chandana on various parts of the body.
2
ॐ केशवाय नमः Forehead
ॐ मधु सद
ू नाय नमः Right shoulder
ॐ सं कर्षणाय नमः
****************************************************
मुद ्राधारण
3
अज्ञानां धस्य मे नित्यं विष्णोर्मार्गं प्रदर्शय ॥
Right temple (1), central abdomen (3), Central chest (3), right abdomen (2), right chest
(3), right shoulder (1), Right neck (1), Throat centra (1), left shoulder (1),
पाञ्चजन्य निजध्वानध्वस्तपातकसन्चय ।
Left abdomen (1), Left chest (3), left shoulder (3), left neck (1), right shoulder (1).
सं सारभयभीतानां योगिनाम्भयप्रदम् ।
****************************************************
आचम्य
ॐ मधु सद
ू नाय नमः Touch upper lip with right hand
ॐ सं कर्षणाय नमः Touch tip of the nose with knuckle side of right hand
ॐ वासु देवाय नमः Touch right side of the nose with the palm of right hand
ॐ प्रद्यु म्नाय नमः Touch left side of the nose with the palm of right hand
ॐ नरसिं हाय नमः Touch left ear with knuckle side right-hand
ॐ उपे न्द्राय नमः Touch crown of your head with right hand
6
****************************************************
प्राणायाम
सप्तानां व्याहृतिनां विश्वामित्र जमदग्नि भरद्वाज गौतम अत्रि वसीष्ठ कश्यप ऋषयः ।
गायत्री शिरसः प्रजापति ऋषिः । ब्रम्ह अग्नि वायु ं आदित्या दे वताः । यजुं छं दः ।
प्राणायामे विनियोगः ।
Breath in
Hold
7
Breathe out.
(Bramhachari = thumb and ring finger; Grihasta = thumb and little finger).
****************************************************
संकल्प
श्रीगोविं द गोविं द श्री विष्णो विष्णो श्रीमद्भगवतो महापु रुषस्य विष्णोराज्ञया प्रवर्तमानस्य
आध्यब्र्ह्मणः द्वितियपरार्धे
श्रिश्वे तवराहकल्पे , वै वस्वत मन्वं तरे , कलियु गे प्रथमचरणे , भरतवर्षे (अमे रिकवर्षे ), भरतखं डे
(अमे रिका दक्षिण तीरे ), शालिवाहनशके, बौद्धावतारे , रामक्षे तर् े (अमे रिकाक्षे तर् े ), अस्मिन् वर्तमाने ,
चांदर् माने न, ________ सवत्सरे , ________ अयने , ________ ऋतौ, _________ मासे , _________
पक्षे , ______ तिथौ, _______ वासरे , ________ नक्षत्रे, ________ योगे , _______ करणे , ________
एवं गुण विशे षणविशिष्टायां , शु भतिथौ श्रिमु ख्यप्राणां तर्गत श्रिविष्णु पर् े रणया श्रिविष्णु प्रित्यर्थं
****************************************************
8
मार्जन
् प ऋषिः ।
आपो हि ष्ठे ति तृ चस्य आं बरीषः सिं धुदवि
Take water in the aachmani and springle water over your head.
आपो जनयधा च नः ।
****************************************************
9
मंतर् ाचमन
****************************************************
10
आचम्य
ॐ मधु सद
ू नाय नमः Touch upper lip with right hand
ॐ सं कर्षणाय नमः Touch tip of the nose with knuckle side of right hand
ॐ वासु देवाय नमः Touch right side of the nose with the palm of right hand
ॐ प्रद्यु म्नाय नमः Touch left side of the nose with the palm of right hand
11
ॐ अनिरुद्धाय नमः Touch right eye with right-hand fingers
ॐ नरसिं हाय नमः Touch left ear with knuckle side right-hand
ॐ उपे न्द्राय नमः Touch crown of your head with right hand
****************************************************
द्वितिय मार्जन
् प ऋषिः ।
आपो हि ष्ठे ति नवर्चस्य सूक्तस्य आं बरीषः सिं धुदवि
12
आपो दे वता । गायत्री छन्दः । पं चमी वर्धमाना । सप्तमि प्रतिष्ठा । अं त्ये द्वे अनु ष्टु भौ ।
मार्जने विनियोगः ॥
Take water in aachmani and keep sprinkling water over your forehead.
ओं आपो हि ष्टा मयो भु वस्ता न ऊर्जे दधातन । महे रणाय चक्षसे । यो वः शिवतमो रसस्तस्य भाजयते ह
नः । उशतीरिव मातरः ।
आपो जनयधा च नः ॥
इदमापः प्रवहत यत्किं च दुरितं मयि । यद्वा हमभि दुदर् ोह यद्वा शे प उतानृ तम् ॥
सस्रुषिस्तदपसो दिवा नत्कं च सस्रुषिः । वरे ण्यक् रतू रहमा दे विरवसे हुवे ॥
13
****************************************************
अघमर्षण
Take water in right hand and say the following and at the end sip the water, & sprinkle
14
पापपूरुषविसर्जने विनियोगः ॥
****************************************************
आचम्य
15
ॐ मधु सद
ू नाय नमः Touch upper lip with right hand
ॐ सं कर्षणाय नमः Touch tip of the nose with knuckle side of right hand
ॐ वासु देवाय नमः Touch right side of the nose with the palm of right hand
ॐ प्रद्यु म्नाय नमः Touch left side of the nose with the palm of right hand
ॐ नरसिं हाय नमः Touch left ear with knuckle side right-hand
ॐ उपे न्द्राय नमः Touch crown of your head with right hand
16
ॐ हरये नमः Touch right shoulder with right hand
****************************************************
प्राणायाम
गायत्री शिरसः प्रजापति ऋषिः । ब्रम्ह अग्नि वायु ं आदित्या दे वताः । यजुं छं दः ।
प्राणायामे विनियोगः ।
Breath in
17
Hold
Breathe out.
(Bramhachari = thumb and ring finger; Grihasta = thumb and little finger).
****************************************************
अर्घ्य प्रधान
व्याहृतीनां प्रजापतिः ऋषिः । अग्नि-वायु -सूर्या दे वताः । गायत्रीउष्णिगनु ष्टु भश्छं दां सि ।
ॐ भूर्भुवः स्वः । तत् सं वितु वरें ण्यं भर्गों दे वस्यं धीमहि । धियो यो नः प्रचोदयांत् ॥ Give arghya.
ॐ भूर्भुवः स्वः । तत् सं वितु वरें ण्यं भर्गों दे वस्यं धीमहि । धियो यो नः प्रचोदयांत् ॥ Give arghya.
ॐ भूर्भुवः स्वः । तत् सं वितु वरें ण्यं भर्गों दे वस्यं धीमहि । धियो यो नः प्रचोदयांत् ॥ Give arghya.
Give arghya in east, south, west, and then north direction, while saying the following.
18
हृदयस्था तु गायत्री ह्रुग्दुहामु खनिस्सृ ता ।
असावादित्यो ब्रह्म,
****************************************************
तर्पण
Pour water at the base of your palm and let it fall onto the plate below.
मधु सद
ू नं तर्पयामि । बृ हस्पतिं तर्पयामि ।
पद्मनाभं तर्पयामि ।
19
****************************************************
आचम्य
ॐ मधु सद
ू नाय नमः Touch upper lip with right hand
ॐ सं कर्षणाय नमः Touch tip of the nose with knuckle side of right hand
ॐ वासु देवाय नमः Touch right side of the nose with the palm of right hand
20
ॐ प्रद्यु म्नाय नमः Touch left side of the nose with the palm of right hand
ॐ नरसिं हाय नमः Touch left ear with knuckle side right-hand
ॐ उपे न्द्राय नमः Touch crown of your head with right hand
****************************************************
प्राणायाम
21
प्रणवस्य परब्रम्ह ऋषिः परमात्मा दे वता । दे वी गायत्री छन्दः ।
गायत्री शिरसः प्रजापति ऋषिः । ब्रम्ह अग्नि वायु ं आदित्या दे वताः । यजुं छं दः ।
प्राणायामे विनियोगः ।
Breath in
Hold
Breathe out.
(Bramhachari = thumb and ring finger; Grihasta = thumb and little finger).
****************************************************
भूतोच्चाटनम्
22
Click fingers 4 times at the left ear.
****************************************************
आसनम
23
पृ थ्वी त्वया धृ ता लोका दे वी त्वं विष्णु ना धृ ता । Touch mother earth and do namaskar.
****************************************************
प्राणायाम
24
गायत्री शिरसः प्रजापति ऋषिः । ब्रम्ह अग्नि वायु ं आदित्या दे वताः । यजुं छं दः ।
प्राणायामे विनियोगः ।
Breath in
Hold
Breathe out.
(Bramhachari = thumb and ring finger; Grihasta = thumb and little finger).
करन्यास
भर्गो दे वस्य मध्यमाभ्यां नमः । Touch the tip of the middle finger.
25
प्रचोदयात् करतलकरपृ ष्ठाभ्यां नमः । Rub the right knuckles with lefthand fingers and vice
versa.
अङ्गन्यास
धियो यो नः ने तर् ाभ्यां वौषट् । Touch each eye with right hand fingers.
प्रचोदयात् अस्त्राय फट् । Click your fingers over your right shoulder, head, and left
shoulder.
आह्वानं
आगच्छ वरदे दे वी जपे मे सन्निधौ भव गायं तं त्रायसे यस्माद्गायत्री त्वं ततः स्मु ता ॥
आगच्छ वरदे दे वी जपे मे सन्निधौ भव गायं तं त्रायसे यस्माद्गायत्री त्वं ततः स्मु ता ॥
26
गायत्र्या-उष्णिक् -अनु ष्टु भश्छदां सि ।
जपे विनियोगः ॥
****************************************************
ध्यानम्
रक्तो वर्णः, Show your right palm outward. अग्निः मु खं, Put the palm to your face.
ब्रह्मा शिरः, Put your palm on the top of your head. विष्णु ः हृदयं , Put your palm on your
heart.
27
रुद्रो ललाट, Put your palm on your forehead. पृ थिवी कुक्षिः, Touch mother earth.
प्राणापानव्यानोदानसमाना सप्राणा श्वे तवर्णा, सां ख्यायनसगोत्रा गायत्री, Do the action of pulling
****************************************************
गायत्री जप
ॐ भूर्भुवः स्वः। तत् सं वितु वरें ण्यं भर्गों दे वस्यं धीमहि । धियो यो नः प्रचोदयांत् ॥
ॐ भूर्भुवः स्वः। तत् सं वितु वरें ण्यं भर्गों दे वस्यं धीमहि । धियो यो नः प्रचोदयांत् ॥
ॐ भूर्भुवः स्वः। तत् सं वितु वरें ण्यं भर्गों दे वस्यं धीमहि । धियो यो नः प्रचोदयांत् ॥
ॐ भूर्भुवः स्वः। तत् सं वितु वरें ण्यं भर्गों दे वस्यं धीमहि । धियो यो नः प्रचोदयांत् ॥
ॐ भूर्भुवः स्वः। तत् सं वितु वरें ण्यं भर्गों दे वस्यं धीमहि । धियो यो नः प्रचोदयांत् ॥
ॐ भूर्भुवः स्वः। तत् सं वितु वरें ण्यं भर्गों दे वस्यं धीमहि । धियो यो नः प्रचोदयांत् ॥
28
ॐ भूर्भुवः स्वः। तत् सं वितु वरें ण्यं भर्गों दे वस्यं धीमहि । धियो यो नः प्रचोदयांत् ॥
ॐ भूर्भुवः स्वः। तत् सं वितु वरें ण्यं भर्गों दे वस्यं धीमहि । धियो यो नः प्रचोदयांत् ॥
ॐ भूर्भुवः स्वः। तत् सं वितु वरें ण्यं भर्गों दे वस्यं धीमहि । धियो यो नः प्रचोदयांत् ॥
ॐ भूर्भुवः स्वः। तत् सं वितु वरें ण्यं भर्गों दे वस्यं धीमहि । धियो यो नः प्रचोदयांत् ॥
ॐ भूर्भुवः स्वः। तत् सं वितु वरें ण्यं भर्गों दे वस्यं धीमहि । धियो यो नः प्रचोदयांत् ॥
****************************************************
प्राणायाम
गायत्री शिरसः प्रजापति ऋषिः । ब्रम्ह अग्नि वायु ं आदित्या दे वताः । यजुं छं दः ।
प्राणायामे विनियोगः ।
Breath in
29
Hold
Breathe out.
(Bramhachari = thumb and ring finger; Grihasta = thumb and little finger).
करन्यास
भर्गो दे वस्य मध्यमाभ्यां नमः । Touch the tip of the middle finger.
प्रचोदयात् करतलकरपृ ष्ठाभ्यां नमः । Rub the right knuckles with lefthand fingers and vice
versa.
अङ्गन्यास
30
वरे ण्यं शिरसे स्वाहा। Touch the top of your head.
धियो यो नः ने तर् ाभ्यां वौषट् । Touch each eye with right hand fingers.
प्रचोदयात् अस्त्राय फट् । Click your fingers over your right shoulder, head, and left
shoulder.
ध्यानम्
रक्तो वर्णः, Show your right palm outward. अग्निः मु खं, Put the palm to your face.
ब्रह्मा शिरः, Put your palm on the top of your head. विष्णु ः हृदयं , Put your palm on your
heart.
रुद्रो ललाट, Put your palm on your forehead. पृ थिवी कुक्षिः, Touch mother earth.
प्राणापानव्यानोदानसमाना सप्राणा श्वे तवर्णा, सां ख्यायनसगोत्रा गायत्री, Do the action of pulling
****************************************************
उपस्थान्
सं ध्योपस्थाने विनियोगः ॥
32
नमो ब्राह्मण इत्यस्य प्रजापतिः ऋषिः विश्वे देवा दे वताः जगती छं दः प्रदक्षिणे विनियोगः ।
****************************************************
दिक्क नमस्कार
ओं नमः प्राच्यै दिशे याश्चं दे वता एतस्यां प्रतिवसं त्ये ताभ्यश्च नमः ॥
ओं नमो दक्षीणायै दिशे याश्चं दे वता एतस्यां प्रतिवसं त्ये ताभ्यश्च नमः ॥
ओं नमो प्रतीचै दिशे याश्चं दे वता एतस्यां प्रतिवसं त्ये ताभ्यश्च नमः ॥
ओं नमोS धरायै दिशे याश्चं दे वता एतस्यां प्रतिवसं त्ये ताभ्यश्च नमः ॥
33
stand hands joined in namaskar facing east.
ओं नमोS वांतरायै दिशे याश्चं दे वता एतस्यां प्रतिवसं त्ये ताभ्यश्च नमः ॥
सं ध्यायै नमः, सावित्र्यै नमः, गायत्र्यै नमः, सरस्वत्यै नमः, सर्वाभ्यो दे वताभ्यो नमः,
दे विभ्यो नमः, ऋषिभ्यो नमः, गु रुभ्यो नमः, मातृ भ्यो नमः, पितृ भ्यो नमः, आचार्येभ्यो नमः,
34
सर्वदे वनमसकारः केशवं प्रति गच्छति ॥
गायत्रि द्वासनं
उत्तम इत्यस्य वामदे व ऋषिः, गायत्री दे वता, अनु ष्टु प् छन्दः, गायत्र्यु द्वासने विनियोगः ।
भद्रं न इत्यस्य ।
35
विराट् छं दः ।
सर्वारिष्टशां तिरस्तु ।
सं स्तमं गलावाप्तिरस्तु ।
गोत्रोत्पन्न _________ शर्मा अहं Touch mother earth ऋग्वे दस्य आश्वलायन सु तर् ानु यायि
न्यूनं सं पर्ण
ू तां यति साध्यो वन्दे तमच्यु तम् ।
36
सर्वकर्मफलभोक्त सर्वकर्मफलभोजयिता सर्वकर्मप्रेरकः
॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥
****************************************************
आचम्य
37
ॐ माधवाय नमः / स्वाहा Sip water
ॐ मधु सद
ू नाय नमः Touch upper lip with right hand
ॐ सं कर्षणाय नमः Touch tip of the nose with knuckle side of right hand
ॐ वासु देवाय नमः Touch right side of the nose with the palm of right hand
ॐ प्रद्यु म्नाय नमः Touch left side of the nose with the palm of right hand
ॐ नरसिं हाय नमः Touch left ear with knuckle side right-hand
38
ॐ अचु ताय नमः Touch Navel with right hand
ॐ उपे न्द्राय नमः Touch crown of your head with right hand
****************************************************
आचम्य
39
ॐ मधु सद
ू नाय नमः Touch upper lip with right hand
ॐ सं कर्षणाय नमः Touch tip of the nose with knuckle side of right hand
ॐ वासु देवाय नमः Touch right side of the nose with the palm of right hand
ॐ प्रद्यु म्नाय नमः Touch left side of the nose with the palm of right hand
ॐ नरसिं हाय नमः Touch left ear with knuckle side right-hand
ॐ उपे न्द्राय नमः Touch crown of your head with right hand
40
ॐ हरये नमः Touch right shoulder with right hand
****************************************************
जपस्थल प्रोक्षणं
अध्यान इति मं तर् स्य श्यावाश्व आत्रेयः सविता गायत्री जपस्थानप्रोक्षणे विनियोगः ॥
परा दुःस्वप्न्यं सु व ।
यद्भद्रं तन्न आ सु व ॥
41
तत्सर्वं क्षम्यतां दे व नारायण नमोS स्तु ते ॥
42
॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥
43