Γραμμή του χρόνου

● χρονικά όρια της βυζαντινής και της μεταβυζαντινής

περιόδου

0 330 περί το 800 1453 1830 2010

___________║_____________│______________║____________║______ __║
βυζαντινή περίοδος μεταβυζαντινή
περίοδος
 Συνοπτική περιδιολόγηση

• Χριστιανική - Βυζαντινή τέχνη 300-1210

• Γοτθική τέχνη 1140-1500
• Πρωτοαναγέννηση 14ος αιώνας (trecento)
• Πρώιμη Αναγέννηση 15ος (Quattrocento)
• Ώριμη ή Κλασσική Αναγέννηση (1500-1527-
Cinquenceto)
• Όψιμη Αναγέννηση ή Μανιερισμός (1527-1600)
Χριστιανική κρύπτη της βίλλας κάτω από τη Βασιλική του Αγ.
Σεβαστιανού. Ρώμη, 245 μ.Χ.
Η πρόσληψη της παλιάς ζωγραφικής – Πορτραίτα Φαγιούμ
 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Ο Χριστός
Παντοκράτωρ, εγκαυστική, Ο Άγιος Πέτρος, Μονή Αγ. Αικατερίνης,
6ος Μονή της Αγίας Σινά, 6ος .
Αικατερίνης του Σινά.
Κάτοψη της βασιλικής. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως δημόσιος χώρο συνάντησης
στη Ρώμη, αργότερα χρησιμοποιήθηκε για θρησκευτικούς σκοπούς. Οι
περισσότερες εκκλησίες βασίζονται σε κάποια παραλλαγή αυτής της κάτοψης.
 Church of San Vitale, Ravenna, Italy
526-547
http://www.youtube.com/watch?v=It3i-dKusIM&list=PLEEA1BAEC5B2F7654&index=32
Church of San Vitale, Ravenna, Italy
526-547
 Emperor Justinian and His Attendants c. 547
mosaic on the north wall of the apse, Church of San Vitale, Ravenna Italy
 Empress Theodora and Her Attendants c. 547
mosaic on the south wall of the apse, Church of San Vitale, Ravenna Italy
Christ as the Good Shepherd Mosaic, Ravenna.
Εχει σχήμα παραλληλόγραμμο, διαστάσεων 71 x 77 μ., ενώ το κεντρικό κλίτος έχει μήκος 67
μ. και πλάτος 32,5 μ. O τρούλος, που έχει διάμετρο 31 μ. και βρίσκεται σε ύψος 55 μ. από το
έδαφος, έχει ανάμεσα στις νευρώσεις του μικρά παράθυρα.
Το μέγεθος του ναού είναι τεράστιο μήκος79 μ, πλάτος 72 μ
,ύψος 57,5 μ. Είναι ρυθμού Βασιλικής με τρούλο.
• Δούλεψαν περίπου 10.000 τεχνίτες αδιάκοπα επί 6 χρόνια .
• Χρησιμοποιήθηκαν τα καλύτερα υλικά που υπήρχαν στον κόσμο.
• Δαπανήθηκαν περίπου 120.000.000 ευρώ, ποσό πολύ μεγάλο για την εποχή .
Hagia Sophia
532-537
• Σήμερα γίνονται συνεχώς συντηρήσεις και έρευνες στον ναό, από
σπουδαίους επιστήμονες, που συνεχώς ανακαλύπτουν νέα στοιχεία για
το οικοδόμημα της Αγιάς Σοφιάς.
Περιηγηθείτε ζωντανά στο ναό πηγαίνοντας στην Δ/νση
http://www.360tr.com/34_istanbul/ayasofya/english
• Ο επιβλητικός τρούλος έχει διάμετρο 31 μέτρα και ύψος από τη βάση του
ναού 57,5 μέτρα. Για να είναι ελαφρύς χρησιμοποιήθηκαν ελαφρόπετρες
από την Ρόδο.
ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
Μανουήλ Πανσέληνος 13ος αι.

• Γεννήθηκε τον 13ο αιώνα στη Θεσσαλονίκη και ήταν ο

σημαντικότερος αγιογράφος της μακεδονικής σχολής και από τους
σπουδαιότερους της παλαιολόγειας αναγέννησης.
• Οι μορφές του Πανσέληνου έχουν ένα ρεαλισμό με δραματική
έκφραση στα πρόσωπα και μια βαθιά πνευματικότητα.
• Δίνει στα σώματα πλαστικότητα, ένα χαρακτήρα γλυπτού, ενώ
γενικά ο καλλιτέχνης υιοθετεί πρότυπα από την αρχαία ελληνική
τέχνη.
• Η μνημειακότητα των συνθέσεων με το αρχιτεκτονικό βάθος και η
απόδοση προσωπικών χαρακτηριστικών είναι γνωρίσματα του
καλλιτέχνη του Πρωτάτου.
• Τέλος τα εκπληκτικά χρώματα με τις φωτοσκιάσεις του πράσινου
τόνου είναι σημαντικό στοιχείο της καλλιτεχνικής δημιουργίας του
Πανσέληνου.
• Η αγιογράφηση του Πρωτάτου, της κεντρικής εκκλησία του Αγίου
Όρους στις Καρυές, αποτελεί το καλύτερο έργο του ζωγράφου της
Θεσσαλονίκης, ο οποίος αποτυπώνει με εξαιρετική ευαισθησία τη
γόνιμη επαφή του χριστιανικού κόσμου με την κλασική
αρχαιοελληνική παράδοση.
Ο Άγιος Μερκούριος. Τοιχογραφία της Μονής Πρωτάτου, Καρυές, Άθως.
Έργο του Μανουήλ Πανσέληνου, 1320 μ.Χ. Ύψος 29 εκ.
Μεγίστη Λαύρα Άγιο Όρος. Έργο του Κρητικού ζωγράφου Θεοφάνη
Στρελίτζα Μπαθά, 1535.
ΚΡΗΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

Θεοφάνης ο Κρητικός
(Ηράκλειο 1490,
Ηράκλειο 1559) ή Θεοφάνης
ο Κρης ή Θεοφάνης Μπαθάς
Στρελίτζας
Ἀνατολικὸς τοίχος. Οἱ δύο κάτω ζῶνες ἔργα τοῦ Θεοφάνη
Ο ζωγράφος Μιχαήλ Δαμασκηνός, (1530 ή 1540-1592)
Μιχαήλ Δαμασκηνός, Θεία
Λειτουργία(Μουσείο Ιερών
Εικόνων και Κειμηλίων Ιεράς
Αρχιεπισκοπής Κρήτης)
PERUGINO, Pietro Vannucci, called Il
(1448-1523). The Baptism of Christ. 1498 -
1500. Umbrian School. Renaissance art.
Ελ Γκρέκο, Η Κοίμηση της Παναγίας περ. 1567
• Το βυζαντινό έργο:
• άχωρο και άχρονο
• ο χώρος είναι
συμβολικός,
δισδιάστατος
• χρυσό = υπερφυσικό
φως και κόσμος
• οι μορφές είναι
υπερβατικές,
εξαϋλωμένες,
επιμηκυμένες
• διάχυση του φωτός
• η σύνθεση είναι
τριγωνική και συμμετρική
• συνδυασμός δυο και
τριών οπτικών γωνιών
• επιρροή από τον
νεοπλατωνισμό,
(Πλωτίνος, 2ος αι. μΧ.)
Ο Φώτης Κόντογλου (Αϊβαλί, 1895 –
Αθήνα1965), γεννημένος με το
επώνυμο Αποστολέλης,
ήταν Έλληνας λογοτέχνης και ζωγράφος.
Αναζήτησε την «ελληνικότητα», δηλαδή μία
αυθεντική έκφραση, επιστρέφοντας στην
ελληνική παράδοση, τόσο στο λογοτεχνικό
όσο και στο ζωγραφικό του έργο.
 Χαρακτηριστικά της Κρητικής σχολής

•Σκοτεινοί προπλασμοί στα πρόσωπα, το χρώμα που χρησιμοποιείται

είναι κυρίως το καφέ.

•Οι μορφές διακρίνονται για την απλότητα, τη λιτότητα, τον μυστικό και
ασκητικό χαρακτήρα.
•Είναι λιπόσαρκες και ψιλόλιγνες.

•Το φως στοχεύει στη δημιουργία κατάνυξης.

•Οι κινήσεις είναι συγκρατημένες.

•Κυριαρχεί η εσωτερική συγκίνηση.

 Χειρόγραφα και Βυζαντινή μικρογράμματη
γραφή
Ο τύπος της μικρογράμματης γραφής από την εμφάνιση της (800 μ.Χ) θα
κυριαρχήσει σε όλο τη βυζαντινή περίοδο και θα φτάσει εξελικτικά στις μέρες
μας.

Τα κεφαλαία γράμματα ήταν πιο απαιτητικά σε σχέση με τα μικρά, διότι είχαν

πολλές γωνίες και γραμμές. Έτσι οι χειρογράφοι για κερδίσουν χρόνο,
συνέπτυξαν τα γράμματα και η γραφή αποκτούσε μια συνέχεια στην οποία
δεν είχαν θέση τα κεφαλαία.

Σκοπός της δημιουργίας της ήταν:

η εξυπηρέτηση τρεχουσών αναγκών καθημερινής γραφειοκρατικής
διαδικασίας.
η ελαχιστοποίηση του χρόνου δημιουργίας των χειρογράφων.
η εξοικονόμηση ποσότητας υλικών γραφής.
 Τετραευάγγελο.
Ροσσάνο Καλαβρίας.
6ος αιώνας

Ο Χριστός ενώπιον του Πιλάτου

και ο Ιούδας που επιστρέφει τα
αργύρια
 Ιδιότητες της ΒυζαντινήςΑγιογραφίας

• Η Βυζαντινή αγιογραφία:
• Καταργεί το κοσμικό φως. Σε καμιά Ορθόδοξη εικόνα δεν
αποδίδεται σκιά. Όλα είναι φωτεινά και ευδιάκριτα, επειδή
φωτίζονται από τον Ανέσπερο Ήλιο της Δικαιοσύνης, τον
Χριστό.
• Καταργεί τον κοσμικό χώρο και χρόνο. Η εικόνα διατηρεί
τα ιστορικά στοιχεία και πλαίσια αυτού που απεικονίζει,
αλλά δε δεσμεύεται από αυτό. Ο Τριαδικός Θεός είναι
άχρονος και αχώρητος. Ο χώρος και ο χρόνος είναι
ανθρώπινα μεγέθη.
• Καταργεί την προοπτική. Δεν τηρείται η φυσική τάξη των
πραγμάτων.
 Χριστιανική τέχνη Βυζάντιο.

• Τέχνη στην υπηρεσία της θρησκείας.

• Ο βυζαντινός ναός παρομοιάζεται με το Σύμπαν, ο τρούλος

συμβολίζει τον ουρανό και τα κατώτερα μέρη τη γη.

• Σύμφωνα με τον Πάπα Γρηγόριο τον Α΄ (6ος αι. μ.Χ.) «η ζωγραφική

μπορεί να κάνει για τον αναλφάβητο άνθρωπο ό,τι και η γραφή για
όσους ξέρουν να διαβάζουν» (Gombrich, 2002, σ. 135) .

• Οι μορφές αποπνέουν μια πνευματική αλήθεια, εικονίζονται

μετωπικά σε μια τελετουργική ακινησία.
 Γοτθική Αρχιτεκτονική 12ος μ.Χ

Κύρια Χαρακτηριστικά :
• Τεράστιοι Ναοί –πανύψηλοι
• Ελαφρότητα και εξαΰλωση της μάζας με τα μεγάλα ανοίγματα
• Εμφάνιση του Βιτρό.
• Λεπτές κολόνες με πολλές νευρώσεις
• Οξυκόρυφα τόξα
• Σταυροθόλια
• Αντηρίδα

«Οι Αιγύπτιοι ζωγράφιζαν κυρίως ό,τι ήξεραν πως υπάρχει, οι

Έλληνες ό,τι έβλεπαν· στο Μεσαίωνα, ο καλλιτέχνης έμαθε να
εκφράζει στα έργα του ό,τι ένιωθε.» (Gombrich, 1994: 165)
Μεσαιωνικοί Χρόνοι (Δυτική Ευρώπη και Βυζάντιο)

•Οι Πατέρες της Εκκλησίας, απορρίπτουν, ως ειδωλολατρικά, όσα

έχουν σχέση με την Αρχαία Φιλοσοφία, άρα και την
αναπαραστατική Αρχαία Τέχνη.

•Η Χριστιανική Τέχνη γίνεται υπερβατική, δηλαδή, συνειδητά ΔΕΝ

μιμείται την πραγματικότητα.

•Ωστόσο, οι Πατέρες δέχονται την έννοια του Ωραίου και αναπτύσσουν

θεωρίες γι’ αυτό (Αυγουστίνος, 354-430 και Θωμάς ο Ακινάτης, 1225-
1274).

•Σημαντική υπήρξε η επίδραση της θεωρίας του Ψευδο-Διονυσίου

Αρεοπαγίτη για τις Συμβολικές Μορφές (Ουράνια Ιεραρχία, τέλη 5ου–
αρχές 6ουμ.Χ. αι.).
Μεσαίωνας (476 - 1492 μ.Χ)

Ονομάζεται η χρονική περίοδος της Ευρωπαϊκής ιστορίας, από τον

5ο μέχρι το 15ο αιώνα μ.Χ..

Ξεκίνησε με την κατάλυση του Δυτικού Ρωμαϊκού Κράτους (476 μ.Χ.) ή

κατ' άλλους με το θάνατο του Ιουστινιανού Α΄ (565 μ.Χ.), του
αυτοκράτορα υπό τον οποίο αναβίωσε η παλαιά ισχύς και έκταση
της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και τελείωσε συμβατικά το 1492 μ.Χ., με την
ανακάλυψη της Αμερικής.

Ο Μεσαίωνας είναι η μεσαία από τις τρεις παραδοσιακές διαιρέσεις

της Δυτικής Ιστορίας: Αρχαία, Μεσαιωνική και Νεότερη.

Ο Μεσαίωνας με τη σειρά του παραδοσιακά διαιρείται σε τρεις

υποπεριόδους, τον Πρώιμο, τον Ώριμο ή Μέσο, και
τον Ύστερο Μεσαίωνα.

https://www.youtube.com/watch?v=z_79XIq3F_c
Καθεδρικός της Chartres (1194 μ.χ. Γαλλία)
Καθεδρικός της Chartres (1194 μ.χ. Γαλλία)
Καθεδρικός της Chartres (1194 μ.χ. Γαλλία)
Παναγία των Παρισίων (1163 μ.χ, Παρίσι, Γαλλία)
(Notre Dame de Paris)
Αβαείο Saint Denis
Η Βασιλική του Saint Denis – και καθεδρικός ναός από το 1966 – αποτελεί τη
νεκρόπολη των βασιλέων της Γαλλίας
Αβαείο Saint Denis
The Bamberg Apocalypse, from 10th-century illumination in the Paris Psalter
the Ottonian Reichenau School, which depicts the life of David, author of the
achieves monumentality in a small scale. 1000–1020. Book of Psalms. In total there are 14 images
throughout the psalter.
14th century german manuscript
French late Gothic frescos.
 Jonah being thrown in the sea, late 15th-century mural
by Albertus Pictor in Härkeberga Church. Most church
murals in Sweden are from this time, and Albertus Pictor
the most well-known artist of the time.

(Danish: kalkmalerier)
 Αναγέννηση γραμμάτων και τεχνών-
ΚΑΘΟΛΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ
• Homo universalis
• Στροφή ενδιαφέροντος Ευρωπαίων στις
κλασικές σπουδές
• Οι πνευματικές δυνάμεις
απελευθερώνονται από το μεσαιωνικό
πλαίσιο
• Δημιουργός του πολιτισμού του
• Υπεύθυνος για τη μοίρα του
• Αυτόνομη-δημιουργική ικανότητα
• Εξέλιξη επιστήμης με παρατήρηση –
εμπειρία – πείραμα
• Νέα αντίληψη για την αγωγή
«οι άνθρωποι δε γεννιούνται, γίνονται»
 Αναγέννηση 14ος -16ος μ.Χ
Κύρια Χαρακτηριστικά

• Αναζήτηση της ομορφιάς του

• Εφαρμόζουν την προοπτική σχεδίαση
πραγματικού κόσμου
χρησιμοποιώντας τα μαθηματικά και την
• Σημείο αναφοράς Άνθρωπος –
γεωμετρία
χώρος
• Στηρίχτηκαν στους αυστηρούς κανόνες
• Αναβίωση της Αρχαίας
αναλογιών των αρμονικών σχέσεων για την
Ελληνικής και Ελληνορωμαϊκή
αναπαράσταση της φύσης
Τέχνης ( Ανθρωπισμός )
• Σύνδεση Αρχιτεκτονικής με την φύση
• Οι Τέχνες ανακηρύχθηκαν
• Οργάνωση του Αρχιτεκτονικού χώρου με
Ελεύθερες
έμφαση στο κέντρο
• Ατομικότητα εκφράσεις
• Χρήση μαρμάρων
• Μελέτη ανατομίας
Ιταλοβυζαντινή Τέχνη

Giunta Pisano, (1190-1200

circa – 1260 circa),
Crocifisso di Santa Maria degli Angeli,
Assisi

• Η βυζαντινή τέχνη, που επηρέασε βαθιά τη

γοτθική, κυριάρχησε όλο το Μεσαίωνα μέχρι και
την εποχή της Αναγέννησης.
Cimabue, (Cenni di Pepo (Giovanni,
1240 – 1302)

Madonna Enthroned, 1280-90

 Πρωτοαναγέννηση 14ος αιώνας (trecento)

Giotto di Bondone (1267-

1337)

Ένθρονη Παναγία με το Βρέφος (Ουφίτσι)

 Θεοφάνης ο Κρης, Ο επιτάφιος θρήνος. Μονή
Ο θρήνος. Χρονολογία: 1305. Σταυρονικήτα -Άγιον Όρος. (1535-1545)
Τοιχογραφία στην εκκλησία της Αρένα στην
Πάντοβα
Cappella degli Scrovegni also known as the Arena Chapel,
is a small church, adjacent to the Augustinian monastery, the Monastero degli Eremitani in Padua,
B. Michelangelo Buonaroti (1475-1564) painted (the Sistine
Chapel ceiling), sculptured (David), designed buildings, and wrote
poetry.
Sistine Chapel, 1477 and 1480.
Virtual tour "Sistine Chapel"

http://www.museivaticani.va/content/museivaticani/en/c
ollezioni/musei/cappella-sistina/tour-virtuale.html
In the bottom right corner of Michelangelo's magisterial
fresco of the Last Judgement, we see a naked man
with large pointed ears. This is Minos, a judge of the
dead in the underworld, whose body is wrapped in the
coils of a snake, a clear reference to Dante’s Divina
Commedia.
 Αντίγραφο στη θέση που κάποτε βρισκόταν το
πρωτότυπο, μπροστά στο Παλάτσο Βέκιο της
Ο Δαβίδ στη Galleria dell'Accademia της Φλωρεντίας. Φλωρεντίας
Leon Battista Alberti, (1404 – April 25, 1472)
Πρώιμη Αναγέννηση 15ος (Quattrocento)
Ο τάφος του Πλήθωνα στο Ναό των Μαλατέστα (Tempio Malatestiano)
στο Ρίμινι.
(«εσμέν Έλληνες το γένος, ως η τε φωνή
και η πάτριος παιδεία μαρτυρεί»),
Βησσαρίων ο Τραπεζούντιος
(Τραπεζούντα, 1403 - Ραβέννα, 1472)

• Βυζαντινός λόγιος, κληρικός,

μητροπολίτης Νικαίας
καταλήγοντας Καρδινάλιος της
Καθολικής εκκλησίας καθώς
και τιτουλάριος Πατριάρχης
Κωνσταντινούπολης.
• Αποτελεί μία από τις
σημαντικότερες μορφές του
βυζαντινού και ιταλικού
ουμανισμού της
κοσμοϊστορικής εποχής της
μετάβασης από τον Μεσαίωνα
στην Αναγέννηση.

Προσωπογραφία του Βησσαρίωνα, 1476

 Θεόδωρος Γαζής (περ. 1398 - 1475),
ο επονομαζόμενος Θεσσαλονικεύς
ή Thessalonicensis
Adoration of the Magi is a painting by the Italian Renaissance master Sandro Botticelli, dating from
1475 or 1476
Ιωάννης Αργυρόπουλος (1415 - 1487)

Ο Ιωάννης Αργυρόπουλος ενώ διδάσκει Ιατρική (1448)

 Η ιδανική πόλη …

The Ideal City stored in Urbino was formerly attributed to Piero della Francesca

Attributed to Fra Carnevale, between circa 1480 and circa 1484

Francesco di Giorgio Martini (1439–1501)
Αλεσσάντρο ντι Μαριάνο Φιλιπέπι (Alessandro di Mariano di Vanni
Filipepi, (Sandro Botticelli, 1445 – 17 Μαΐου 1510)

Η Γέννηση της Αφροδίτης (περ. 1485), 172,5 x 278,5 εκ, Ουφίτσι, Φλωρεντία. Ο Μποττιτσέλλι
απεικονίζει την Αφροδίτη να στέκεται σε ένα κοχύλι που επιπλέει, ενώ ο Ζέφυρος και η Αύρα
την οδηγούν στη στεριά, όπου μία από τις Ώρες την περιμένει για να την καλύψει με ένα
μανδύα.
Αφροδίτη και Άρης, περ. 1483. Τέμπερα σε φάτνωμα, 69 εκ. x 173 εκ.
Η Συκοφαντία του Απελλή (La Calunnia di Apelle, Σάντρο Μποτιτσέλι.

Ο λόγος που ο Απελλής φιλοτέχνησε τον πίνακα αυτό ήταν ένας τρόπος να
περιγράψει τα συναισθήματα θλίψης και οργής που ο ίδιος ένιωσε όταν
κατηγορήθηκε άδικα, από έναν ανταγωνιστή του, τον Αντίφιλο, για τη δήθεν
συμμετοχή του στο έγκλημα της συνωμοσίας κατά του Φαραώ
της Αιγύπτου, Πτολεμαίου Α’ του Σωτήρα.
Όταν αποδείχτηκε η αθωότητά του, αποφάσισε να μεταφέρει το προσωπικό
του βίωμα στον πίνακα αυτό. Το έργο δεν σωζόταν στις μέρες του Μποτιτσέλι.
Ωστόσο η περιγραφή του Λουκιανού είχε μεταφραστεί ευρέως.
 Leonardo da Vinci (1452 – 1519)

Ζωγράφος
Γλύπτης
Μαθηματικός
Πολεοδόμος
Μουσικός
Αρχιτέκτονας
Μηχανικός-εφευρέτης
Ανατόμος
Ζωολόγος, Γεωγράφος
«Θα κάνω ότι δεν τόλμησε να κάνει κανείς στο παρελθόν. Θα κάνω καινούριες
σκέψεις, θα ζωντανέψω καινούργια πράγματα».
«Όσο για το κατά πόσον εγώ διαθέτω όλα αυτά τα προσόντα, αυτό θα το κρίνουν τα
εκατόν είκοσι βιβλία που έχω γράψει: ναι ή όχι. Το μόνο εμπόδιο που συνάντησα
σε αυτά δεν ήταν ούτε η φιλαργυρία ούτε η αμέλεια, αλλά μόνο η έλλειψη χρόνου.
Αντίο».
Έχουν διασωθεί περισσότερες από 13.000 σελίδες με ιδιόχειρες σημειώσεις του ντα
Βίντσι που απεικονίζουν τα πάντα, από ανθρώπινα μέλη με κάθε λεπτομέρεια
μέχρι εκατοντάδες εφευρέσεις και κατασκευές που μοιάζουν να προέρχονται από
σελίδες επιστημονικής φαντασίας.
Οι σημειώσεις είναι γραμμένες με τέτοιο τρόπο ώστε μπορείς να τις διαβάσεις μόνο
κοιτώντας μέσα από καθρέφτη!
«Μην επιτρέψετε σε κανέναν άνθρωπο, ο οποίος δεν είναι
ένας Μαθηματικός, να διαβάζει τα στοιχεία της έρευνας
μου».

«Η ζωγραφική είναι επιστήμη, γιατί οι αρχές της αναπαράστασης επιδέχονται

συστηματική διατύπωση […], «πραγματεύεται την κίνηση των σωμάτων και την
ταχύτητα των αντιδράσεών τους. Είναι μαθηματική αφού πραγματεύεται όλα τα
συνεχή μεγέθη, καθώς και της αναλογίες σκιάς και φωτός»…

Άλλωστε, η μαθηματική επιστήμη του ζωγράφου είναι αληθέστερη γιατί

επικυρώνεται από την εμπειρία και δεν είναι αφηρημένη»
Leonardo da Vinci (1452 – 1519)

Trattato della pittura, [Treatise

on Painting]
Paris: Giacomo Langlois, 1651.
Βασιζόμενος στο De Architectura 3.1.3
του Βιτρούβιου που γράφει:
Ο ομφαλός είναι φυσικά
τοποθετημένος στο κέντρου του
ανθρώπινου σώματος, και, αν σε
έναν άνδρα ξαπλωμένο, με το
πρόσωπο στραμμένο επάνω και
τα χέρια και τα πόδια του
ανεπτυγμένα, με τον ομφαλό του
ως κέντρο εγγράψουμε ένα
κύκλο, θα ακουμπήσει τα δάκτυλα
των χεριών και τα δάκτυλα των
ποδιών του.
Δεν γίνεται μόνο μέσω ενός κύκλου, η
περιγραφή ενός ανθρώπινου
σώματος, όπως φαίνεται
τοποθετώντας τον σε ένα
τετράγωνο.
Μετρώντας από τα πόδια ως στην
κορυφή του κεφαλιού, και έπειτα
κατά μήκος των χεριών σε πλήρη
έκταση, βρίσκουμε την τελευταία
μέτρηση ίση με την πρώτη· έτσι
γραμμές σε ορθή γωνία μεταξύ
τους, περικλείοντας τη φιγούρα,
σχηματίζουν ένα τετράγωνο.
• Ο Άνθρωπος του Βιτρούβιου
• Απεικονίζει μία γυμνή αντρική φιγούρα σε δύο αλληλοκαλυπτόμενες θέσεις με τα
μέλη του ανεπτυγμένα και συγχρόνως εγγεγραμμένη σε ένα κύκλο και ένα
τετράγωνο. Το σχέδιο και το κείμενο συχνά ονομάζονται Κανόνας των Αναλογιών.
• το σχέδιο έγινε ως μελέτη των αναλογιών του (ανδρικού) ανθρώπινου σώματος όπως
περιγράφεται σε μια πραγματεία του Ρωμαίου αρχιτέκτονα Βιτρούβιου, που είχε
γράψει για το ανθρώπινο σώμα:
• μια παλάμη έχει πλάτος τεσσάρων δακτύλων
• ένα πόδι έχει πλάτος τέσσερις παλάμες
• ένας πήχυς έχει πλάτος έξι παλάμες
• το ύψος ενός ανθρώπου είναι τέσσερις πήχεις (και άρα 24 παλάμες)
• μια δρασκελιά είναι τέσσερις πήχεις
• Το μήκος των χεριών ενός άντρα σε διάταση είναι ίσο με το ύψος του
• η απόσταση από την γραμμή των μαλλιών ως την κορυφή του στήθους είναι το ένα-
έβδομο του ύψους του άνδρα
• Κτλ., κτλ……
• Το ίδιο το σχέδιο συχνά χρησιμοποιείται ως ένα υπονοούμενο σύμβολο της
ουσιώδους συμμετρίας του ανθρώπινου σώματος, και κατά προέκταση
του Σύμπαντος ως συνόλου.
• Ως αιχμή του δόρατος του αναγεννησιακού ανθρωπισμού, ο Λεονάρντο δεν
έβλεπε καμία διάσταση μεταξύ επιστήμης και τέχνης, αλλά τουναντίον
θεωρούσε τις δύο δραστηριότητες συμπληρωματικές και άμεσα συνδεδεμένες.

• Όπως έλεγε, η καταβύθιση στην επιστήμη τον έκανε καλύτερο καλλιτέχνη.

• Στη συλλογιστική του, η όραση ήταν η βασικότερη ανθρώπινη αίσθηση και τα μάτια
το σπουδαιότερο όργανό μας.
• Γι’ αυτό και προσωπικό του σλόγκαν ήταν το «saper vedere», να ξέρεις να βλέπεις
δηλαδή. «Ο καλός ζωγράφος έχει δύο βασικούς στόχους να ζωγραφίσει: τον
άνθρωπο και την πρόθεση της ψυχής του», γράφει στα σημειωματάριά του, για να
συνεχίσει: «Το πρώτο είναι εύκολο, το δεύτερο δύσκολο, γιατί πρέπει να εκφραστεί
με χειρονομίες και κινήσεις των μελών του σώματος».
• Και για να είναι σε θέση να απεικονίσει σωστά τις χειρονομίες και τις κινήσεις, έβαλε
σκοπό να μελετήσει την ανθρώπινη ανατομία, εγκαινιάζοντας έτσι μια μακρά περίοδο
ανθρώπινης παρατήρησης στη ζωή του.
• Καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1480, ο Λεονάρντο διαμελίζει ανθρώπινα αλλά
και ζωικά σώματα, γράφοντας εν αγνοία του ιατρική ιστορία: τα ιδιαιτέρως ακριβή και
λεπτομερειακά σχέδιά του με το έμβρυο στη μήτρα, την καρδιά και το αγγειακό
σύστημα, τα γεννητικά όργανα αλλά και το ανθρώπινο μυοσκελετικό σύστημα
παραμένουν τα πρώτα ποτέ της ανθρωπότητας!
«Μπορώ να κατασκευάσω οπλισμένα οχήματα, ασφαλή και απρόσβλητα, τα οποία θα
μπορούν να εισέρχονται στους πυκνούς εχθρικούς σχηματισμούς μόνο με την δύναμη
των πυροβόλων τους και καμία ομάδα στρατιωτών δεν θα είναι τόσο ικανή που να μην
μπορούν να την διασπάσουν. Και εκτός από αυτό, το πεζικό θα μπορεί να το ακολουθεί
αρκετά αλώβητο και χωρίς να συναντά καμία αντίσταση».
Μόνα Λίζα (γνωστή και
ως Τζιοκόντα, ή Πορτραίτο της
Λίζα Γκεραρντίνι, συζύγου του
Φρανσέσκο ντελ Τζιοκόντο.

Άλλες προτάσεις για την ταυτότητα

της εικονιζόμενης γυναίκας είναι: η
μητέρα του Λεονάρντο Κατερίνα, η
Isabella από τη Νάπολη, η Cecilia
Gallerani, η Costanza d'Avalos,
Δούκισσα της Francavilla, η
Isabella d'Este, η Pacifica
Brandano or Brandino, η Isabela
Gualanda, η Caterina Sforza, και ο
ίδιος ο Λεονάρντο.

Σήμερα οι απόψεις των ιστορικών

της τέχνης συγκλίνουν στην ιδέα
πως ο πίνακας απεικονίζει τη Λίζα
ντελ Τζιοκόντο, που πάντα ήταν η
παραδοσιακή άποψη.
Salvatore Mundi
The Virgin of the Rocks (1st
version) (1483-85)
"Η Λήδα και ο κύκνος"
 Μερικές σκέψεις…

• Θα έρθει η εποχή που οι άνθρωποι, όπως και εγώ, θα βλέπουν τη

δολοφονία των ζώων, όπως τώρα βλέπουν τη δολοφονία των ανθρώπων!
• Η αδράνεια εξασθενίζει τη δύναμη του νου.
• Το ανθρώπινο πόδι… ένα θαύμα της Μηχανικής!
• Τα μικρά δωμάτια πειθαρχούν το μυαλό, τα μεγάλα αποσπούν την προσοχή
του.
• Αυτός που σκέφτεται λίγο, σφάλλει πολύ.
• Υπάρχουν τριών ειδών άνθρωποι. Εκείνοι που βλέπουν, εκείνοι που
βλέπουν όταν τους δείχνουν και εκείνοι που δεν βλέπουν.
• «Η μεγαλύτερη δυστυχία είναι οι απόψεις σου να είναι πιο προχωρημένες
από τη δουλειά σου».
The True RENAISSANCE
Man
1452-1519

The "STEAM" Genius

Ahead Of His Time
Created for Patterson Art
Awareness
by Liz Beutel
What is STEAM?

1. Interdisciplinary
Science 2. Inquiry-
Technology based
Engineering
Arts
Math

121
Raffaello Sanzio da Urbino,
(1483 - 1520)

Ο Vasari γράφει στο βιβλίο

του Καλλιτέχνες της
Αναγέννησης: «Μερικές
φορές στέλνει ο Ουρανός
γενναιόδωρα σ’ έναν και
μοναδικό άνθρωπο τον
απίστευτο πλούτο των
θησαυρών του, όλη τη χάρη
μαζί με σπάνια δώρα, που σε
άλλες περιπτώσεις μοιράζει
σε μεγάλο χρονικό διάστημα
και σε πολλούς. Το βλέπει
κανείς πολύ καθαρά στον
έξοχο και
όμορφο Raffaello Sanzio από
το Urbino.» (Vasari, σελ.
294).
Πορτρέτο του Πάπα
Λέοντα Ι' με τους
καρδινάλιους, 1518
Μεταμόρφωση του Σωτήρος,
1516–1520
1510 -1511, Η Σχολή των Αθηνών, ή Scuola di Αtene Αποστολικό
Παλάτι του Βατικανού.
1: Ζήνων ο Κιτιεύς 2: Επίκουρος 3: (Φεδερίκος II, Δούκας της Μάντοβα;)
4: Αναξίμανδρος ή Εμπεδοκλής; 5: Αβερρόης 6: Πυθαγόρας 7: Αλκιβιάδης ή
ο Αλέξανδρος ο Μέγας; 8: Αντισθένης ή ο Ξενοφών; 9: Υπατία 10: Αισχίνης ή
ο Ξενοφών;11: Παρμενίδης;12: Σωκράτης 13: Ηράκλειτος 14: Πλάτων 15: Αριστοτέλης
16: Διογένης της Σινώπης 17: Πλωτίνος 18: Ευκλείδης ή
ο Αρχιμήδης 19: Ζωροάστρης20: Κλαύδιος Πτολεμαίος; R: Απελλής 21: Πρωτογένης
Ο Παρνασσός, 1511, Αίθουσα της Υπογραφής
Η έρις της Θείας Ευχαριστίας, (La Disputa)
 ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ-ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ-ΚΑΘΟΛΙΚΟΣ
ΑΝΘΡΩΠΟΣ

• Αναγέννηση: πνευματικό και καλλιτεχνικό κίνημα

• Στροφή ενδιαφέροντος στις κλασικές σπουδές
• Συμβολή βυζαντινών λογίων στην κίνηση του Ανθρωπισμού πριν και μετά την
Άλωση
• Αναβίωση αξιών κλασικής αρχαιότητας
• Η σκέψη γίνεται πιο ελεύθερη-δημιουργική-ερευνητική
• Εξέλιξη επιστήμης με παρατήρηση –εμπειρία – πείραμα
• Οι πνευματικές δυνάμεις απελευθερώνονται από το μεσαιωνικό πλαίσιο
• Ο αναγεννησιακός λόγιος δεν μελετά τον αρχαίο πολιτισμό θεωρητικά – αντλεί απ’
αυτόν αξίες για να θεμελιώσει το σύγχρονο κόσμο του
• Νέος ορθολογικός προσανατολισμός ανθρώπινου πνεύματος
Homo universalis
• Δημιουργός του πολιτισμού του
• Υπεύθυνος για τη μοίρα του
• Αυτόνομη-δημιουργική ικανότητα
• Νέα αντίληψη για την αγωγή
• «οι άνθρωποι δε γεννιούνται, γίνονται»
 Κοινωνικό και Οικονομικό Πλαίσιο

• Συνοπτικά, μερικοί από τους παράγοντες που συντέλεσαν στην

οικονομική ευμάρεια των ιταλικών πόλεων ήταν:
• η ιδιαίτερα ευνοϊκή γεωγραφική θέση της Ιταλίας που συνέβαλε στην
ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυτιλίας,
• το τραπεζικό σύστημα της ιταλικής οικονομίας, η κοσμική εξουσία
του παπικού κράτους, που εξασφάλισε μια περίοδο ειρήνης στην
κεντρική Ιταλία,
• η εφεύρεση της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο, αλλά και η
ανακάλυψη της Αμερικής που δημιούργησε νέες προοπτικές και
άνοιξε νέους δρόμους.
• Ένα από τα μεγαλύτερα πνευματικά και καλλιτεχνικά κέντρα της
Ιταλίας, στην πρώιμη Αναγέννηση, ήταν η Φλωρεντία. Από τα μέσα
του 13ου αιώνα ήταν ένα από τα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά κέντρα
παραγωγής μάλλινων υφασμάτων και ως τα μέσα του 14ου αιώνα
(1328-1338) είχε εδραιωθεί ως οικονομική αυτοκρατορία.
• Η μετανάστευση βυζαντινών λογίων στην Δύση
 Αναγέννηση
• Αναγέννηση. Νεοπλατωνισμός / Ουμανισμός.
• Αναθεωρείται η στάση απέναντι στην Τέχνη. Ανακαλύπτεται ξανά η Αρχαία
Σκέψη και η Κλασική Τέχνη.
• Τον 14ο αιώνα στην Ιταλία, πίστευαν ότι η τέχνη, η επιστήμη και η παιδεία
που είχαν ακμάσει στην κλασική εποχή καταστράφηκαν από τους
βαρβάρους του Βορά και πως ο δικός τους ρόλος ήταν να αναστήσουν το
ένδοξο παρελθόν και να δημιουργήσουν μια νέα εποχή (Gombrich, 2002).
• O αρχαίος πολιτισμός θα γίνει το πρότυπο, το μέτρο σύγκρισης, το
σταθερό σημείο αναφοράς για τον ουμανισμό της νέας εποχής. Η τέχνη
ξαναγίνεται ανθρωποκεντρική και συμβάλει στην απελευθέρωση του
πνεύματος.
• Σύμφωνα με τον Adorno, η Αναγέννηση είναι η κίνηση του ανθρώπου να
απελευθερωθεί από τα αδιέξοδα της δογματολογίας του μεσαίωνα
(Αισθητική, 2000).
 Αναγέννηση. Χρονικά Όρια –Περίοδοι
• Τον όρο χρησιμοποιεί πρώτος ο Βαζάρι, στους Βίους, στην πρώτη έκδοση
(1550), για να δηλώσει ουσιαστικά την τρίτη φάση της ιστορίας της τέχνης,
που αναπτύχθηκε στην Ιταλία μετά το 1250, με το έργο του Giotto ιδιαίτερα.
• Σημαντικοί καλλιτέχνες και θεωρητικοί του 14ου αι. θέτουν τις βάσεις, τις
ιδέες για μια νέα αφετηρία:
• Cennino Cennini
• Lorenzo Ghiberti
• Βοκκάκιος, Δεκαήμερο (1350-1360)
• Βιβλιογραφία
• Jacob Burckhardt, Ο Πολιτισμός της Αναγέννησης
• Arnold Hauser, Κοινωνική ιστορία της τέχνης, τ. Β΄
• Η περίοδος της Αναγέννησης χαρακτηρίζεται ακόμη από:
• Ενίσχυση της εθνικής συνείδησης
• Αναζήτηση της ιδιαίτερης πολιτισμικής ταυτότητας κάθε λαού
• Αναβίωση του θεσμού της πόλης-κράτους
• Παρακμή του θρησκευτικού συναισθήματος
• Δημιουργία νέων θρησκευτικών ταγμάτων με πηγαίο θρησκευτικό αίσθημα
και πραγματική αγάπη για τον άνθρωπο
• Κοινωνική άνοδο ομάδων πολιτών, μέσω θεμελιωδών κοινωνικών
ανακατατάξεων, δυναμική προβολή της αστικής τάξης έναντι της
φεουδαρχίας
• Ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου έναντι της ομάδας
 Επίδραση της Αναγέννησης στο Πνεύμα και τις Τέχνες:

• Η Επιστήμη αποκτά καθοριστικά δικαιώματα

• Η Φαντασία κερδίζει μεγαλύτερη ελευθερία
• Η πνευματική εργασία συναντά μεγαλύτερη αναγνώριση
• Η καλλιτεχνική δημιουργία κερδίζει σεβασμό και
θαυμασμό
 Ζωγραφική

• Η ζωγραφική γνώρισε έναν μεγάλο αριθμό τεχνικών καινοτομιών κατά τη

διάρκεια της αναγέννησης, όπως η τεχνική του sfumato που στηρίζεται στην
υπέρθεση διαδοχικών στρωμάτων χρώματος, η προοπτική στην οπτική
γωνία, η διακόσμηση και ζωγραφική των θόλων των κτιρίων.
• Έγινε για πρώτη φορά εφικτή η ζωγραφική με λάδι, μέσω της ανάμειξης του
λαδιού με κάποια χρωστική ουσία, η οποία επέτρεψε μια λαμπρότητα και
ένα μεγαλύτερο βάθος στην απεικόνιση, ειδικότερα στην δημιουργία σκιών.
• Οι έρευνες του ντα Βίντσι για τη ζωγραφική στο ύφασμα αντικατέστησε τη
ζωγραφική στο ξύλο.
 Γλυπτική
• Ενώ κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα η γλυπτική περιορίστηκε στα
θρησκευτικά θέματα, η περίοδος της Αναγέννησης παρουσίασε μια
ανανέωση των θεμάτων και στη γλυπτική. Κύριος στόχος είναι πλέον ο
ρεαλισμός και η πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας.
• Τα αγάλματα αποδίδονται τις περισσότερες φορές με πραγματικές
ανθρώπινες αναλογίες ή και με μεγαλύτερα μεγέθη, όπως το περίφημο έργο
Δαβίδ του Μιχαήλ Άγγελου.
• Οι καλλιτέχνες προσπαθούν να μιμηθούν τα αρχαία πρότυπα, κυρίως σε ότι
αφορά την αναπαράσταση της κίνησης.
• Τα γλυπτά έργα της εποχής δεν εξυπηρετούν αποκλειστικά διακοσμητικούς
σκοπούς αλλά αποκτούν τα ίδια καλλιτεχνική οντότητα.
• Οι αναπαραστάσεις του γυμνού ανθρώπινου σώματος δεν αποτελούν
πλέον ταμπού όπως γινόταν στο Μεσαίωνα.
 Αρχιτεκτονική
• Η αρχιτεκτονική της αναγέννησης χαρακτηρίζεται από μια αναβίωση των
Ρωμαϊκών προτύπων με κύρια στοιχεία τις μαθηματικές αναλογίες και την
"καθαρότητα" στις γεωμετρικές μορφές.

• Οι σημαντικές αλλαγές στο αρχιτεκτονικό σχέδιο σημειώθηκαν αρχικά στη

Φλωρεντία και γενικότερα στην κεντρική Ιταλία, στα μέσα του 15ου αιώνα.
•
• Σημαντικές μορφές στην αρχιτεκτονική της εποχής αποτελούν οι Leon
Battista Alberti, Donato Angelo Bramante, Filippo Brunelleschi, Leonardo da
Vinci και Andrea Palladio.

• Οι αρχιτέκτονες της αναγέννησης συνδέονται με τις δημιουργίες τους σε

αντίθεση με την μεσαιωνική περίοδο, όπου οι αρχιτέκτονες είναι τις
περισσότερες φορές άγνωστοι.