Ενότητα 1.2: Ρομανικές εικαστικές τέχνες (11ος-12ος αι.), σσ.

33-40

Ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο

Πλέον έχουμε φύγει από τον Πρώιμο Μεσαίωνα και έχουμε μπει στην εποχή της φεουδαρχίας.
Την εποχή αυτή στην Ευρώπη σταμάτησαν οι βαρβαρικές επιδρομές, εδραιώθηκε η πολιτική
σταθερότητα με τη μορφή του φεουδαλικού συστήματος, δημιουργήθηκαν ξανά αστικά κέντρα,
ενώ η γεωργία, το εμπόριο & η βιοτεχνία γνώρισαν σημαντική ανάπτυξη. Ας δούμε αναλυτικά
τι είναι η φεουδαρχία:
➢ Τυπικά το πολίτευμα παραμένει η μοναρχία – στην κορυφή, δηλαδή, της κοινωνικής
πυραμίδας βρίσκεται ο μονάρχης. Όμως, αυτός είναι αποδυναμωμένος πολιτικά &
στρατιωτικά.
➢ Έτσι, σε κάθε περιοχή του βασιλείου την ουσιαστική εξουσία την έχει η τοπική
αριστοκρατία → αυτοί είναι οι φεουδάρχες
➢ Μαζί με την αριστοκρατία κυρίαρχη κοινωνική δύναμη αναδεικνύεται και η Εκκλησία
➢ Στη βάση της κοινωνικής πυραμίδας βρίσκονται οι πληβείοι, οι αγρότες που είναι
υπήκοοι των φεουδαρχών. Αυτοί καλλιεργούν τη γη των αφεντικών τους, ενώ δεν έχουν
καθόλου δικαιώματα → αποτελούν ιδιοκτησία του φεουδάρχη.
Ο μοναχισμός μετά το έτος 1000 αναβίωσε σημαντικά - ιδρύθηκαν πολλά μοναχικά τάγματα.
Τα μοναστήρια αποτελούσαν αυτάρκεις οικονομικές μονάδες, ακόμη και βιοτεχνικά κέντρα.
Τελούν τόσο θρησκευτικό & κοινωνικό έργο όσο και πνευματικό & πολιτιστικό.
Η εκκλησία σε κάθε περιοχή (αστικό κέντρο ή στην ύπαιθρο) αποτελούσε το σημαντικότερο
κτίριο. Η ανέγερσή της κρατούσε χρόνια → έδινε θέσεις εργασίας σε πολλούς τεχνίτες.

Τα προσκυνήματα
Προσκύνημα: η πορεία που κάνει ένας πιστός για να προσκυνήσει τα άγια λείψανα ενός ιερού
προσώπου ή έναν ιερό τόπο. Στη μεσαιωνική θεοκρατική κοινωνία τα προσκυνήματα ήταν πολύ
σημαντικά. Το σπουδαιότερο προσκύνημα ήταν ο τάφος του Χριστού στους Αγίους Τόπους.
Ούτως ή άλλως η απελευθέρωσή τους ήταν και το πρωταρχικό κίνητρο για τις Σταυροφορίες.
Κατά τον 11ο αι. δημιουργήθηκαν οι δρόμοι των προσκυνημάτων στη Γαλλία & τη βόρεια
Ισπανία. Σε αυτούς ιδρύθηκαν μοναστήρια, σταθμοί & πανδοχεία για τους προσκυνητές.

Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr

www.onlearn.gr
Ο ρομανικός ναός
Το 1066 οι Νορμανδοί κατέκτησαν την Αγγλία & εισήγαγαν έναν αρχιτεκτονικό ρυθμό που στην
Αγγλία ονομάζεται νορμανδικός. Στην υπόλοιπη Ευρώπη είναι γνωστός ως ρομανικός. Τα
χαρακτηριστικά του ρομανικού ναού:
➢ Βασίζεται στον τύπο της παλαιοχριστιανικής (και μετέπειτα βυζαντινής) βασιλικής
➢ Υλικό δόμησης: πελεκητός λίθος
➢ Τρόπος στέγασης: θολοδομές από σταυροθόλια με νευρώσεις
➢ Στην ανατολική πλευρά του ναού υπάρχουν παρεκκλήσια που εξυπηρετούν 2 ανάγκες:
✓ να τοποθετηθούν κάπου τα ιερά λείψανα των προσκυνημάτων
✓ να τελούνται περισσότερες ιεροτελεστίες την ίδια στιγμή.
➢ Γύρω από το ιερό υπάρχει ένας περιμετρικός ημικυκλικός διάδρομος που προσφέρει
στους πιστούς πρόσβαση στα παρεκκλήσια χωρίς να διακόπτεται η λειτουργία του
κυρίως ναού
➢ Ο πυλώνας (είσοδος) του ναού είναι μεγαλοπρεπής → σε μικρή απόσταση από τον τοίχο
ζεύγη κιόνων πλαισιώνουν διακοσμητικά τον πυλώνα
➢ Ο εσωτερικός διάκοσμος έχει μνημειακό χαρακτήρα
Παράδειγμα:
Μοναστήρι του Cluny:
✓ Χρονολογείται: σε 3 οικοδομικές φάσεις κατά τους 11ο-12ο αι. (σημαντικότερη η τρίτη)
✓ Βρισκόταν στη Βουργουνδία (Γαλλία) – δε σώζεται
✓ Πεντάκλιτη βασιλική με νάρθηκα & 5 παρεκκλήσια
✓ Κέντρο του μοναχικού τάγματος του Cluny. Σε αυτό ξεκίνησαν τη σταδιοδρομία τους
αρκετές προσωπικότητες

Ο διάκοσμος των ρομανικών ναών

Ο διάκοσμος διακρίνεται σε 3 κατηγορίες: τοιχογραφικός - γλυπτός – μικροτεχνία
Τοιχογραφικός: αποκλειστικά στο εσωτερικό του ναού. Τα θέματά του προέρχονται από την
Παλαιά & Καινή Διαθήκη και από την Αποκάλυψη. Οι καλλιτέχνες δεν προσπαθούν να
αναπαραστήσουν πιστά τον πραγματικό κόσμο και δε δίνουν λεπτομέρειες εικονογραφικές.
Θέλουν μόνο να μεταφέρουν στους πιστούς τα νοήματα των εικόνων που παρουσιάζουν. Στις
μορφές & στα χρώματα επικρατεί απλότητα και ελευθερία.
Γλυπτός: στο εξωτερικό & στο εσωτερικό. Είναι χρωματισμένος. Τα σημεία του ναού που
διακοσμούνται κυρίως με γλυπτό διάκοσμο είναι ο πυλώνας (εξωτερικά) & τα κιονόκρανα
(εσωτερικά) →

Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr

www.onlearn.gr
 ➢ Πυλώνας: όπως αναφέραμε και παραπάνω, υπάρχουν ζεύγη κιόνων που πλαισιώνουν
τον πυλώνα. Τα ζεύγη γεφυρώνονται με τόξα που διακοσμούνται με γεωμετρικά ή
φυτικά κοσμήματα. Ο κεντρικός κίονας (trumeau) ανάμεσα στις 2 θύρες διακοσμείται
και αυτός με πλούσια διακόσμηση. Ακόμη, πάνω από το υπέρθυρο, στο τύμπανο,
υπάρχει ανάγλυφη παράσταση με θέμα τη Μέλλουσα Κρίση.
➢ Κιονόκρανα: διακοσμούνται με μορφές ζώων, τεράτων & μυθολογικών όντων, αλλά και
με θέματα από την Αγία Γραφή & τη σύγχρονη ζωή.
Μικροτεχνία: λειτουργικά σκεύη απαραίτητα για τις ιεροτελεστίες της Εκκλησίας,
λειψανοθήκες εικονογραφημένες με θέματα από την Αγία Γραφή & κοσμημένες με πολύτιμες
πέτρες, σμάλτο, ελεφαντοστό κλπ.
Αποτίμηση του ρομανικού ναού: Ο ρομανικός ναός όφειλε να αποπνέει αυστηρότητα. Όφειλε
να είναι ογκώδης, μεγάλων διαστάσεων ναός, ώστε να εκφράζει τη δύναμη & το κύρος της
Στρατευόμενης Εκκλησίας: βασικό έργο της Εκκλησίας είναι να μάχεται το Κακό.

Η ρομανική αρχιτεκτονική της Ιταλίας

Στην Ιταλία ήδη από αυτή την εποχή άρχισαν να ιδρύονται οι πρώτες ανεξάρτητες πόλεις –
εξέλιξη που αργότερα θα οδηγήσει στην εμφάνιση του φαινομένου της Αναγέννησης.
Ορισμένες από αυτές γίνονται πανίσχυρες ναυτικές & εμπορικές δυνάμεις: Πίζα, Γένοβα,
Βενετία, Αμάλφι.
Αρχιτεκτονική:
➢ Διατηρήθηκε ο τύπος της παλαιοχριστιανικής βασιλικής
➢ Η λύση που βρέθηκε για την προσκύνηση των λειψάνων ήταν διαφορετική από τη
δυτική Ευρώπη: στο υπόγειο των μοναστηριών, σε μια κρύπτη κάτω από το ιερό
➢ Άλλη διαφορά με τη δυτική Ευρώπη: τα κτίρια δεν είναι ογκώδη & βαριά, όπως οι
ρομανικοί ναοί, αλλά με πολύχρωμες προσόψεις
➢ Γενικά, η ιταλική αρχιτεκτονική της εποχής αυτής χαρακτηρίζεται τον συνδυασμό πολλών
και διαφορετικών στοιχείων: λομβαρδικών, βυζαντινών, ρομανικών, αραβικών,
παλαιοχριστιανικών → διαμορφώθηκε, έτσι, ένα ιδιαίτερο τοπικό ύφος.
➢ Υλικά δόμησης: πλίνθοι & ακατέργαστες πέτρες
➢ Στην Τοσκάνη επικράτησε ένα «κλασικίζον» αρχιτεκτονικό ιδίωμα

Το μνημειακό σύνολο της Πίζας:

✓ Τον 11ο αι. η Πίζα ανακηρύχθηκε πόλη-κράτος
✓ Το μνημειακό της σύνολο βρίσκεται στην κεντρική της πλατεία και αποτελείται από:

Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr

www.onlearn.gr
 ➢ Duomo (καθεδρικός ναός): η ανοικοδόμησή του άρχισε το 1063 από τον
Buschetus. Είναι πεντάκλιτη βασιλική με τριπλό εγκάρσιο κλίτος & τρούλο.
Έχει 5 σειρές τόξων στην πρόσοψη. Η επένδυση των τοίχων είναι μαρμάρινη.
➢ Βαπτιστήριο: η ανοικοδόμησή του άρχισε το 1153 από τον Diotisalvi. Είναι
κυκλικό – εμπνευσμένο από τον Πανάγιο Τάφο. Ο Nicola Pisano αργότερα
αντικατέστησε τον κωνικό θόλο με ημισφαιρικό. Έχει τοξοστοιχίες στην
πρόσοψη. Η επένδυση των τοίχων είναι μαρμάρινη.
➢ Campanile (κωδωνοστάσιο): η ανοικοδόμησή του άρχισε το 1174. Είναι
κυκλικός πύργος 55μ. Αποκλίνει κατά 4μ. από την κατακόρυφο → ονομάζεται
γι’ αυτό «ο κεκλιμένος πύργος της Πίζας».
➢ Camposanto (νεκροταφείο)

Η βυζαντινή επίδραση στη ρομανική τέχνη της Ιταλίας

➢ Η βυζαντινή επίδραση είναι παρούσα σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Πολύ
περισσότερο, όμως, η Δ΄ Σταυροφορία το 1204 υπήρξε η αφορμή για τη μεταφορά
καλλιτεχνικών θησαυρών & ιερών λειψάνων στη Δύση.
➢ Ακόμη, το Βυζάντιο άσκησε την επίδρασή του και μέσω του ψηφιδωτού, την τέχνη του
οποίου μονοπωλούσε. Ο αβάς Desiderius κάλεσε Βυζαντινούς καλλιτέχνες στην Ιταλία
να διακοσμήσουν με ψηφιδωτά τον ναό του Montecassino & να εκπαιδεύσουν τους
Ιταλούς καλλιτέχνες.
➢ Τέλος, και οι Νορμανδοί μονάρχες της Σικελίας κάλεσαν τον 12ο αι. βυζαντινούς
ψηφοθέτες για να διακοσμήσουν τις εκκλησίες τους.

Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr

www.onlearn.gr