LUDUS SAULO TORÓN

LATÍN 1º BACHILLERATO
Postridie Scintilla Quintum uocat; mittit eum ad agrum. Quintus cibum ad
Flaccum portat; nam Flaccus diu in agro laborat et fessus est. Puer ad agrum
festinat; Argum secum ducit. Mox Quintus agrum intrat; Flaccum uidet et uocat.
Flaccus filium audit et ad eum ambulat; in terra sedet et cibum consumit.
Quintus domum non redit sed in agro manet et Flaccum iuuat. Oliuam
ascendit et oliuas decutit. Flaccus oliuas colligit. Subito lapsat Quintus et ad
terram cadit. Flaccus anxius est et ad eum currit, sed Quintus non saucius est;
surgit et domum redit.
Quintus domum redit et Scintillam salutat; Argum in hortum ducit et
Horatiam uocat. Horatia in hortum festinat; laeta est quod Quintus adest.
Flaccus ab agro redit; fessus est; in uilla sedet et quiescit. Mox «Quintus» inquit
«puer bonus est; in agro manet et me iuuat».
Scintilla laeta est, quod Flaccus puerum laudat. Cenam celeriter parat; ubi
parata est cena, Horatiam et Quintum in uillam uocat. Quintus laetus est quod
cena parata est; in uillam festinat.

ESCINTILA Y HORACIA EN LA FUENTE

Cotidie ubi Flaccus ad agrum procedit, Scintilla et Horatia ad fontem
festinant. Magnas urnas portant. Vbi ad fontem ueniunt, multae feminae iam
adsunt. Aliae aquam ducunt, aliae urnas plenas portant. Scintilla eas salutat et
diu colloquium cum amicis habet. Horatia cum puellis ludit. Tandem Scintilla
aquam ducit et domum redit. Horatia quoque aquam ducit et post Scintillam
festinat.
Vrna magna est; Horatia eam aegre portat. Subito lapsat; urna ad terram
cadit; aqua in terram effluit. Horatia in terra sedet; «heu, heu», inquit; «urna
fracta est». Scintillam uocat; illa redit et «o filia», inquit, «cur in terra
sedes? Surge* et aliam urnam a uilla porta*». Horatia surgit; ad uillam redit
et aliam urnam ad fontem portat. Aquam ducit et domum festinat.
Vbi Horatia domum redit, Quintus iam ad ludum procedit. Lente ambulat
et saepe consistit. Horatia festinat et mox eum uidet. «Mane*, Quinte»,
inquit. Manet Quintus; Horatia ad eum currit. Ad ludum una procedunt.
* Nota Bene:
Los verbos surge (¡levántate!), porta (¡lleva!) y mane (¡espera!) están en imperativo, modo verbal que se utiliza para
dar órdenes.

UN DÍA DE MERCADO
Postridie Flaccus et Scintilla mane surgunt; nam nundinae sunt. Flaccus
magnum saccum lanae portat; Scintilla oliuas et ficos in sportas ponit. Horatia
in horto sedet. Mox Scintilla Horatiam uocat; «quid facis, Horatia?» inquit;
«parata es? Ad forum procedimus». Horatia respondet: «parata sum; uenio

1
 LUDUS SAULO TORÓN

LATÍN 1º BACHILLERATO
statim». Flaccus lanam portat, Scintilla oliuas, Horatia ficos; festinant ad
forum.
Vbi ad forum adueniunt, multi uiri et feminae iam adsunt; per totum forum
tabernae sunt. Colon¡ damant et merces suas laudant. Alii uuas uendunt, al¡¡
lanam, alii ficos. Flaccus Scintillam et filiam ducit ad locum uacuum; tabernam
erigunt et merces exponunt.
Mox amicus ad tabernam accedit et Flaccum salutat; lanam spectat.
Flaccus «lana bona est» inquit «nec cara; totum saccum tribus denariis
uendo». Amicus «nimium rogas, Flacce», inquit; «duos denarios do». Flaccus
concedit et saccum tradit.
Interea femina ad Scintillam accedit et «quanti», rogat, «oliuae sunt?».
Illa respondet: «illas oliuas uno denario uendo». Femina oliuas emit. Alia
femina accedit et ficos diu spectat; Horatia rogat «cur ficos sic spectas?».
Illa «illos ficos sic specto», inquit, «quod mal¡ sunt». Horatia irata est et
respondet: «quid dicis? Malos ficos non uendimus. Fici boni sunt». Sed femina
ficos non emit.
Mox omnes merces uendunt. Scintilla laeta est; «omnes merces
uendidimus», inquit, «iam ad tabernam piscatoriam procedo».

LA ESCUELA DE FLAVIO

Quintus ad ludum lente ambulat et saepe consistit, sed Horatia celeriter

procedit; prior ad ludum aduenit et puellas salutat quae prope ianuam manent;
longum colloquium cum lulia habet, puella ualde pulchra. Quintus in uia amicum
uidet, nomine Gaium; eum uocat. Gaius ad ludum festinat sed ubi Quintum audit,
consistit et «quid facis, Quinte?» inquit «festinare debes. Sero ad ludum uenis.
Ego festino». Quintus respondet: «non sero uenimus, Gai». Gaium iubet manere.
Ille anxius est sed manet. Itaque Quintus et Gaius lente ad ludum procedunt.
Ceteri pueri iam adsunt. Magister e ianua exit et eos iubet intrare et
sedere; pueri ludere cupiunt, puellae laborare. Magister ubi nec Quintum nec
Gaium uidet, iratus est et clamat: «cur non adsunt Quintus et Gaius? Cur sero
ueniunt?».Tandem intranx Quíntus et Gaius et magistrum salutant. Sed ille
clamat: «cur sero uenitis? Mal¡ pueri estis». lubet eos celeriter sedere.
Diu sedent pueri et magistrum audiunt; diu damat magister et litteras
docet. Pueri litteras in tabulis scribunt; magister tabulas spectat et litteras
corrigit.
Decimus, puer magnus et stultus, litteras aegre discit. Magister eum iubet
tabulam ad se ferre; tabulam spectat. «Decime», inquit, «asinus es; litteras non
recte scribis». Decimus «erras, magister», inquit; «asinus non sum. Litteras
recte scribo. Ecce!». Litteras iterum scribit. Sed Flauius «impudens es,
Decime», inquit «et asinus; litteras non recte scribis».

EL RELATO DE FLAVIO: EL ASEDIO DE TROYA

2
 LUDUS SAULO TORÓN

LATÍN 1º BACHILLERATO
Agamemnon, rex Mycenárum, omnes principes Graecórum conuocat; iubet
eos bellum in Troiános paráre. Frater eius, Meneláus, adest; Achilles, heróum
fortissimus, uenit a Thessalia; adest Vlixes ab Ithaca cum comitibus, et multi
alii. Magnum exercitum parant et multas naues. Ad urbem Troiam nauigant et
Troiános oppugnant.
Sed Troiáni urbem fortiter defendunt. Decem annos Graeci urbem
obsident sed eam capere non possunt.Tandem Agamemnon et Achilles in rixam
cadunt. Achilles irátus est; non diutius pugnat sed prope naues manet
otiósus.Troiáni iam Graecos uincunt et pellunt ad naues.
Agamemnon amicos ad Achillem mittit qui eum iubent ad pugnam redire.
Illi «o Achilles», inquiunt, «Troiáni nos uincunt et pellunt ad naues. In magno
periculo sumus.Tu debes ad pugnam redire et comites defendere». Sed ille
amicos non audit neque ab ira desistit.

Achilles, ubi Patroclus mortuus est, eum diu luget; Hectorem uindicáre
cupit. Redit ad pugnam et comites in Troiános ducit. Illi, ubi Achillem uident,
territi sunt; in urbem fugiunt. Hector solus extra muros manet.Pater Priamus,
rex Troiae, et mater Hecuba eum uident e muris; filium uocant; Priamus clamat:
«Hector, no¡¡ Achillem in pugnam uocáre; non potes eum uincere. Vrbem intra;
festina». Mater clamat: «fili care, no¡¡ extra muros manére; noli mortem obire;
mater tua misera te orat».Sed Hector eos non audit; urbem intráre non
uult.Troiános uocat et «portas claudite,Troiáni», inquit; «festináte. Ego solus
maneo extra muros et Achillem ad pugnam uoco».Troiáni inuiti portas claudunt.
Hector solus Achillem exspectat. Ille propius accédit.Tum Hector subito
timet.Tergum uertit et fugit.

Achilles celeriter currit sed eum capere non potest.Ter circum muros
fugit Hector, sed tandem resistit; se uertit et Achillem in pugnam uocat. Ille
procédit et hastam in Hectorem conicit. Sed Hector hastam uitat. Deinde
Hector hastam conicit et Achillis parmam percutit. Sed Achilles incolumis est;
nam parma eum seruat.
Deinde Achilles hastam summa ui conicit; uolat hasta per auram et
Hectorem transfigit.llle ad terram cadit mortuus.
Accurrit Achilles et dirum facinus facit. Hectorem mortuum ad currum
alligat et circum muros trahit. Pater et mater e muris spectant. Hecuba clamat:
«o Achilles», inquit, «tandem ab ira desiste; filium nobis redde», Sed Achilles
eam non audit; Hectorem ad naues trahit et eum relinquit in terra iacentem.

3
 LUDUS SAULO TORÓN

LATÍN 1º BACHILLERATO

POLYPHE MUS
Aenéas et Troiáni naues conscendunt; ab urbe Troia in terras ignótas
nauigant. Diu terrám quaerunt ubi nouam Troiam condere possunt; multos
labóres, multa pericula subeunt; saepe despérat Aenéas. Tandem constituunt ad
Italiam nauigáre.
Sed ubi ad Siciliam accédunt, magnum periculum uix uitant, nam saxa
uident ubi habitat Scylla, monstrum horribile, et sonitum ingentem audiunt
uerticis ubi Charybdis undas euomit. Pater Anchises magna uoce clamat: «fugite;
naues e periculo eripite; nam in illis saxis habitat Scylla». Aenéas patris uerba
audit et saxa uitat. Sic uix incolumes e periculo euádunt.
Vbi ad Siciliam ueniunt, montem Aetnam uident, naues ad terram dirigunt
et sub noctem ad ¡¡tus insulae adueniunt. Sub monte in litore quiescunt. Mons
Aetna per noctem tonat; flammas et saxa in caelum proicit.Troiáni territi sunt
et anxü diem exspectant.
Festinant naues conscendere cum hominem uident, qui ad litus
currit.Troiános uocat; accurrit ad eos et «seruáte me», inquit, «uos oro. Ego
Graecus sum, comes Vlixis. Ceteri fugérunt. Ego solus maneo. Fugite, miseri,
fugite. Cyclópes hic habitant, gigantes immánes, qui homines edunt. Nolite me
Cyclopibus tradere. Seruáte me, accipite me in nauem».
SubitoTroiáni Polyphémum uident,gigantem ingentem.llle oues de monte
ducit. Caecus est; lente descendit; in uia saepe lapsat. Aenéas territus est.
«Currite ad naues», inquit; «festináte!».Troiáni comitem Vlixis accipiunt et
fugiunt ad naues.
Polyphémus iam ad l¡tus aduenit et in mare procédit.Troiános uidére non
potest sed audit eos remigantes. Clamórem ingentem tollit. Ceteri Cyclópes
damórem audiunt et currunt de montibus ad l¡tus. Saxa ingentia in naues
coniciunt; sed Troiáni iam e litore remigant. Cyclópes eos contingere non possunt.

El ENCUENTRO DE DIDO Y ENEAS

Dum Troiáni a Sicilia ad Italiam nauigant, uenit magna tempestas; Aeolus,
rex uentárum, omnes uentos emittit.Troiáni in magno periculo sunt nec cursum
tenére possunt.Tandem uenti eos ad terram ignótam pellunt.Troiáni e nauibus
exeunt et in litore quiescunt.
Postridie Aeneas constituit terram exploráre. Comitibus dicit: «uos prope
naues manéte; mihi propositum est in terram procedere». Vna cum amico collem
ascendit et prospicit. Multos homines uidet qui urbem prope ¡¡tus aedificant.
Aeneas eos diu spectat. «O fortunáti», inquit, «uos urbem iam aedificátis; nos
semper in undis errámus».Tandem collem descendit; urbem intrat et accédit ad
magnum templum.
In templi muris multae pictúrae sunt; Aeneas pictúras spectat; attonitus
est; nam pictúrae bellum Troiánum describunt. Amicum uocat et «ecce, amice»,
inquit, «in hac pictúra Priamum uidére potes et Achillem. Hic est Agamemnon.
Ecce, hic Achilles Hectorem mortuum circum muros urbis trahit. No¡¡
timére.Troianórum labóres omnibus noti sunt».

4
 LUDUS SAULO TORÓN

LATÍN 1º BACHILLERATO
Dum templum spectat, ecce, reg7na, nomine Dido, accédit multis cum
principibus. Aeneas currit ad eam et «o regina», inquit, «succurre nobis.Troiáni
sumus qui ad Italiam nauigámus.Tempestas nos ad tuam terram pepulit».
Dido Aenéam spectat admiratióne plena. Deinde «fama Troianórum»,
inquit, «omnibus nota est. No]-¡te timére. Ego uobis laeta succurro». Sic eos
benigne accipit et ad regiam ducit. Deinde omnes principes Carthaginis et omnes
Troiános ad epulas uocat.
Vbi cena confecta est, Dido «age», inquit, «Aenéa, narra nobis Troiae
casum et omnes labóres Troianórum». Omnes taciti sedent et Aenéam spectant.
Ille respondet: «infandum, regina, me iubes renouáre dolórem. Sed si cupis
cognoscere, audi Troiae suprémos labóres».

INFELIX DIDO
Vbi Aenéas finem dicendi facit, omnes taciti sedent.Tandem Dido hospites
dimittit. Mox omnes dormiunt. Sed Dido dormire non potest. Per totam noctem
Aenéam et labóres Troianórum in animo uoluit.
Aenéas et Troiáni post tantos labóres ualde fessi sunt. Eis placet in Libya
manére et quiescere. Interea Dido Aenéam amáre incipit; Aenéam semper
spectat; Aenéam etiam absentem audit et uidet. Neque Aenéas amórem Didónis
spernit. Per totam hiemem in Libya manet et Didónem iuuat, dum nouam urbem
aedificat.
Sed rex deórum, luppiter, Aenéam de caelo spectat in Libya cessantem.
Irátus est quod Aenéas, fati immemor, ibi manet. Mercurium, nuntium deórum,
uocat et «i nunc, Mercúri», inquit, «ad Libyam uola. Aenéam iube statim ad
Italiam nauigáre».
Mercurius patris imperia perficere parat; talaria induit et de caelo in
Libyam uolat. Aenéam inuenit arcem aedificantem. Ei accédit et «audi me,
Aenéa», inquit; «ego sum Mercurius, deórum nuntius; luppiter, rex hominum et
pater deórum, me mittit ad te; me iubet haec tibi dicere: nol¡ diutius in Libya
manére, fati immemor. Statim ad Italiam nauiga et nouam Troiam ibi conde».
Aenéas, ubi Mercurium ante oculos uidet et monitum louis audit, territus
est. Non potest imperia deórum neglegere. Ad comites redit et iubet eos naues
paráre.
Sed Dido omnia cognóuit; Aenéam arcessit et «perfide», inquit, «tune
paras tacitus discedere a mea terra? Sic amdrem meum spernis? Sic me
relinquis moritúram?». Ille penitus commótus «neque amórem tuum» inquit

5
 LUDUS SAULO TORÓN

LATÍN 1º BACHILLERATO
«sperno nec tacitus abire paro. Sed luppiter ipse me iubet Italiam petere et
nouam Troiam ibi condere. Italiam non sponte peto». Tum uero exardescit
Didónis ira: «ego te non retineo. I nunc. Italiam pete. Sed te moneo: poena dira
te manet; serius ocius aut ego aut posteri ultiónem tibi exigent». Sic dicit et ad
terram decidit exanimáta.

FABVLA TRISTIS
Horatia et Scintilla sub arbore quiescunt. Horatia matri dicit: «dum
quiescimus, mater, narra mihi fabulam». Scintilla filiae respondet: «qualem
fabulam audire cupis, cara filia?». Horatia «narra mihi» inquit «fabulam dulcem,
mater». Scintilla «audi, filia», inquit, «narrábo tibi fabulam dulcem sed trislem».
Multis abhinc annis in terra longinqua rex et reg7na habitant qui tres
filias habent; omnes filiae pulchrae sunt, sed natu minima, Psyche nomine, multo
pulcherrima est. Omnes uiri omnesque feminae eam (audant et quasi deam
colunt.Tandem dea Venus iráta est; inuidet puellae, quod pulchra est, inuidet,
quod omnes eam quasi deam colunt. Cupidinem arcessit et «tu, care fili», inquit,
«amórem in pectoribus humánis excitáre potes. I nunc, puellam pulchram quaere
Psychen nomine. Sagittam emitte et coge eam amáre hominem aliquem miserum
et informem».
Cupido matris imperia perficere parat. Arcum capit et sagittas, et ad
terras uolat. Mox Psychen inuenit, quae sola sub arbore sedet.Tristis est; nam
omnes eam laudant, omnes colunt, sed nemo amat, nemo in matrimonium ducit.
Cupido diu formam illam mirandam spectat. lam dormit Psyche. Accédit Cupido et
eam propius spectat. Statim amóre flagrat. Dum dormit puella, tollit eam et per
auras uehit ad domum diuinam; ibi eam leniter in lecto depónit.
Mox euigilat Psyche et surgit.Omnia spectat.Voces audit sed neminem
uidet. Voces dicunt: «omnia quae uides, domina, maritus tuus tibi dat. Nos tibi
famulae sumus. Intra et cena». Psyche ualde attonita est sed cenaculum intrat
et cenam uidet parátam.
Laeta cenat. Deinde dormit. Dum dormit, sonum audit; euigilat; territa est.
Maritus ignótus adest; lectum ascendit et Psychen amplexu tenet; sed ante solis
ortum discédit. Psyche, ubi euigilat, sola est; mariti nullum uestigium uidet.Voces
solae adsunt, quae eam curant.

6
 LUDUS SAULO TORÓN

LATÍN 1º BACHILLERATO

PARILIA
Cotidie Flaccus prima luce totam familiam conuocat et ad lararium ducit.
Vinum in terram fundit et Laribus supplicat: «o Lares, oro uos, familiam hodie
curáte et pecora seruáte». Deinde ille ad agrum procédit, Quintus et Horatia ad
(udum. Sed hodie Flaccus «dies festus est», inquit; «uos paráte; Parilia
celebrámus». ,
Omnes se lauant. Deinde Flaccus familiam iubet secum uenire ad locum
sacrum in quo Parilia celebráre debent. Multi homines ad agros laeti festinant,
uiri, feminae, pueri. Horatia Quintusque amicos salútant. Sunt multi flores prope
uiam; pueri flores carpunt coronasque faciunt; puellis eas dant. Tandem ad locum
sacrum adueniunt. Omnes taciti manent, dum sacerdos uinum in terram fundit et
Pali supplicat: «alma Pales», inquit, «tibi supplicámus; serua pecora, agnas cura,
morbos arce». Omnes carmen sacrum canunt. Deinde epulas parant et laeti
cenant.
Post epulas ad ludos se parant. luuenes magnos aceruos stipulae faciunt.
Aceruos accendunt. Flammae ad caelum ascendunt. luuenes fortiter flammas
transiliunt, dum ceteri clamant et plaudunt.
Dum Quintus ludos spectat, accurrit Gaius et «ueni mecum, Quinte»,
inquit; «milites in coloniam contendunt». Quintus, parentum immemor, cum Gaio
ad forum currit. Vbi eo adueniunt, milites per forum iam contendunt. Primus
uenit imperátor; paludamentum purpureum gerit et in equo candido uectus
exercitum ducit; post eum equitant nuntii. Post eos contendunt centuriónes
militesque gregarü.
lam multi colonórum ab agris reueniunt militesque spectant. Senex quidam,
qui prope Quintum stat, «ecce», inquit, «Crassus ad bellum procédit, homo
putidus. Populum Románum non curat; nihil cupit nisi suam gloriam augére. Sine
dubio milites ad mortem ducit». In terram inspuit et domum abit. Mox nouissimi
militum praetereunt colonique domum redeunt. Sed Quintus pbura uidére cupit.
Gaio dicit: «úeni». Et post milites festinat.

7
 LUDUS SAULO TORÓN

LATÍN 1º BACHILLERATO

CICERONIS FILIUS
Cicero epistulas dictat scribae suo Tiróni. Subito aliquis ianuam pulsat.
Incurrit seruus. «Domine», inquit, «nuntium ualde bonum tibi fero. Terentia
filiólum peperit. Et mater et infans ualent». Cicero «re uera» inquit «nuntium
bonum mihi portas. Tiro, seruos iube equos paráre. Debemus ad Terentiam
festináre».Mox equi paráti sunt. Cicero Tiroque Roma statim abeunt Arpinumque
festinant. Postridie aduillam adueniunt.Tullia, Cicerónis filia, quae iam decem
annos nata est, aduentum eórum audit. Ad ianuam currit a patremqué sálútat.
«Veni, pater», inquit; «festina. lnfans ualde pulcher est». Patrem in tablinum
ducit. Ibi in lecto iacet Terentia, pallidá sed laeta; prope lectum sunt cunae, in
quibus dormit paruus infans.
Cicero ad uxórem accédit et osculum ei dat. «Vxor cara», inquit, «quid
agis?». Infantem spectat. «Quam pulcher est infans!» inquit; «quam laetus sum
quod tu uales». Sic dicit infantemque e cunis tollit; filiólo arridet; «salue,
filiole», inquit; «salue, Marce; nam sic te nomino». Infantem ancillae tradit
sedetque propeTerentiam. Aliquamdiu cum uxóre manet. Tandem «fessa es,
carissima», inquit; «dormire debes». Ancilla infantem e tablino portat; quattuor
serui Terentiam in lecto ad cubiculum portant.
Postridie Cicero Romam redit; nam consulátum petit et multis negotüs
occupátus est. Paruo Marco osculum dat; uxórem filiamque ualére iubet. Deinde
cum Tiróne ex aula equitat.
Dum paruus est, Marcus plerumque in uilla habitat. Mater paterque saepe
absunt; nam pater uir insignis est qui, ubi Marcus duos annos natus est, consul
fit. Nutrix eum curat, et Tullia, quae fratrem ualde amat, plerumque adest. Villa
satis ampla est sed non splendida, in collibus Sabinis sita. Pater Marci saepe eo
redit cum rebus publicis non occupátus est; nam semper cupit filiólum uidére
gaudetque domum suam redire. Cicerónis frater, Quintus Cicero, ad uillam saepe
uenit cum uxóre Pomponia filioque Quinto. Marcus laetus est cum Quintus adest;
Quintum enim amat diuque cum eo ludit.
Marcus quintum annum agit cum pater constituit eum ad urbem Romam
ducere. Ibi in aedibus magnificis habitat in monte Palatino sitis. Aedes semper
hominibus plenae sunt. Multi serui ancillaeque discurrunt officüs fungentes.
Multi clientes ad aedes mane ueniunt patremque salútant. Senatóres ad patrem
ueniunt consiliumque eius rogant. Pater plerumque negotüs occupátus est; longas
epistulas scribae dictat; saepe ad senátum ¡re debet diuque abest dum senátores
res publicas dissérunt. Mater quoque semper occupáta est; nam domina familiae
est; omnes seruos omnesque ancillas regit; et matrónas nobiles saepe accipit
quae ad aedes ueniunt eamque salútant.

ROMA
Dum Scintilla et Horatia Venusiae anxiae manent, Quintus paterque iam
nouem dies Romam contenderant; montes et flumina transierant; iter difficile
fuerat et laboriósum. Tandem Roma non longe aberant. Quintus ualde fessus

8
 LUDUS SAULO TORÓN

LATÍN 1º BACHILLERATO
erat, sed pater «noli desperáre, fili», inquit; «iter paene confectum est. Roma
non longe absumus». Postridie moenia urbis conspexérunt et festinauérunt ad
portas.
Nox iam uenerat cum urbem intrauérunt. Paruam caupónam inuenérunt;
cenauérunt et post cenam continuo dormiuérunt. Prima luce Flaccus Quintum
excitáuit et «ueni, Quinte», inquit; «debémus ludum Orbilü quaerere». Lente
procedébant per uias urbis.
Tandem per Viam Sacram ambulábant et mox ad forum uenerant. Nec
Quintus nec pater umquam uiderant aedificia tam magnifica. Diu stabant
attoniti; deinde omnia spectábant. Hic erat templum Vestae, ubi Virgines
Vestáles ignem perpetuum curábant; illic erat Basilica Aemilia, ubi magistrátus
ius dicébant; hic erant rostra, ubi magistrátus oratiónes ad populum habébant.
Illic steterat curia; iám ruinis iacébat, in tumultu ambusta. A fronte erat mons
Capitolinus, ubi stabat ingens templum louis.
Omria diu spectauerant, cum Flaccus «ueni, fili», inquit, «Romae diu
manebimus.Omnia haec saepe uidébis». Aforo discessérunt collemque
ascendérunt; mox ad ludum Orbilü aduenerant. Extra ianuam ludi stetérunt.
Pueros audre poteránt recitantes et Orbilium eos corrigentem; non tamen
intrauérunt. Flaccus «ueni, Quinte», inquit; «domicilium debémus inuenire et
noua uestimenta emere».
Quintus paterque e media urbe discessérunt et procedébant ad Subúram,
ubi pauperes habitábant. Ibi nullae erant aedes magnae sed altae insulae, in
quibus habitábant multae familiae. Viae sordidae erant et artae. Multi homines
huc illuc currébant; ubique clamor et tumultus. Mox ad uestiarium uenérunt;
Flaccus Quinto togam praetextam et tunicam candidam emit; Quintus, qui
uestimenta tam splendida numquam habuerat, patri gratias egit. Deinde in
Subúram processérunt et domicilium quaerébant.

MARCVS QVINTVM DOMVM SVAM lNVITAT

Cotidie Flaccus filium ad ludum Orbilii ducébat. Quintus celeriter
discébat, et mox Graece et dicere et scribere poterat.Orbilius eum laudábat,
quod bonus discipulus erat. Primum Quintus ualde miser erat. Ceteri enim pueri
eum uitábant nec cum eo ludere uolébant; tandem tamen is qui primo die eum
salutauerat accessit et «Quinte», inquit, «mihi nomen est Marcus. Non debes
solus hic stáre.Veni mecum comitesque salúta». Quintum ad comites duxit et
«amici», inquit, «uolo uobis ostendere Quintum Horatium Flaccum. Salutáte eum
et sinite eum ludis nostris interesse». Ceteri pueri Marcum suspiciébant, quod
puer erat magnus et lautus; praeterea pater eius erat uir insignis, qui consul

9
 LUDUS SAULO TORÓN

LATÍN 1º BACHILLERATO
fuerat et clarus orátor. Itaque omnes Quintum salutauérunt et eum siuérunt
ludis suis interesse.
Paucis post diébus ubi Orbilius pueros dimisit,Quintus domum
ambulábat,cum accurrit Marcus. «Quinte»,inquit,«uisne domum mecum uenire
patremque meum uisere?» Quintus uerecundus erat;«re uera» inquit «me domum
tuam uocas? Nonne pater tuus'rebus occupátus est?» Ille respondit: «pater
meus semper occupátus est. Semper tamen cupit amicos meos uidére.Tristis est;
hoc anno soror mea,Tullia, deliciae patris, perüt. Adhuc eam luget sed ubi amicis
meis occurrit, hilarior fit.Veni».
Forum transiérunt et montem Palatinum ascendérunt. Mox ad Marci aedes
aduenérunt. Marcus ianuam pulsáuit; ianitor ianuam aperuit et Marcum salutáuit;
«salue, domine», inquit, «intra». Marcus eum rogáuit: «ubi est pater?». Me
«pater tuus» inquit «est in tablino. Occupátus est. Epistulas enim scribae
dictat».
Marcus Quintum in atrium duxit. Ille numquam aedes tam magnificas
uiderat. Atrium erat et latum et altum; in omnibus lateribus erant magnae
ianuae. Marcus Quintum duxit ad ianuam quae a fronte stabat et pulsáuit. Aliquis
uoce blanda «intra» inquit. Marcus ianuam aperuit et Quintum in tablinum duxit.

LVDI CIRCENSES
Paucis post diébus Quintus cum patre ad ludum Orbilii ambulábat; iam ad
forum aduenerat cum aliquem se uocantem audiuit. Respexit et Marcum uidit ad
se currentem. Ille, ubi accessit, «quo is, Quinte?» inquit. Quintus «ad ludum
nimirum festino». Marcus «noli nugas narrare», inquit; «feriae sunt. Hodie nemo
ad ludum ¡re debet.Veni mecum ad Circum Maximum. Praetor ludos magnificos
populo dat». Quintus, qui ludos circenses numquam uiderat, Marco parére
uolébat, sed pater cautus erat; «multi scelesti» inquit «talibus ludis adsunt.
Periculósum est». Sed Marcus Quintum trans forum iam ducébat. Flaccus se
uertit et domum redüt.
Vbi ad Circum aduenérunt, ingens turba aderat; multa milia ciuium, uiri,
feminae, pueri ad portas concurrébant. Quintus Marcusque intráre uix
poterant;tandem loca uacua inuenérunt et sedérunt. Maxima pompa iam per
circum contendébat; tibicines pompam ducébant, deinde milites imagines deórum
ferébant, postrémo plurimi agitatóres currus quadrüugos lente agébant.
Tandem pompa confecta erat. Duodecim currus in carceribus stabant ad
primum cursum paráti. Praetor solio surrexit signumque dedit. Continuo e

10
 LUDUS SAULO TORÓN

LATÍN 1º BACHILLERATO
carceribus euolauérunt equi. Omnes spectatóres clamábant et agitatóres
incitábant. Illi equos uerberábant metamque petébant. Primus metam incolumis
circumüt; alter metae interiórem rotam inflixit; currus fractus est; ipse ad
terram cecidit, habénis inuolútus; habénis se expediuit fugitque e cursu. Ceteri
cursum septiens circumuolauérunt sine casu; uicit Venetus. Gaudébat Marcus, qui
illi factióni fauébat.
Totum diem Quintus Marcusque cursus spectábant.Vesper iam aderat cum
Marcus «ueni, Quinte», inquit, «tempus est domum redire; sine dubio parehtes
nostri anxü sunt». Dum surgit, cruménam e sinu togae tollere temptábat; sed
nihil sinu inerat; cruménam perdiderat. «Di immortáles!» inquit, «aliquis
cruménam meam rapuit». Quintus ualde commótus erat, sed Marcus «nullius
momenti est», inquit; «aliam cruménam domi habeo».

11