Η

συναισθηματική
ανάπτυξη των
παιδίων
 01
02
ΙI. Η συναισθηματική Ι. Επίλογος 03
ανάπτυξη παιδιών –
επιστημονική ΙΙI. Η συνασθηματική
ανάλυση ανάπτυξη των παιδιώ
ν σύμφωνα με την χρι
στιανική αγωγή

04
ΙV. Επίλογος

05
V. Βιβλιογραφία

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Εισαγωγή
 1. Εισαγωγή

Η προσχολική ηλικία χαρακτηρίζεται από επιταχυνόμενη ανάπτυξη των παιδιών απ όλες

τις πλευρές: σωματική, γνωστική και κοινωνικο-συναισθηματική.
Σε αυτή την ομιλία θα επικεντρωθούμε στην κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη
παιδιών προσχολικής ηλικίας, για να αναλύσουμε με άνεση ορισμένες θεμελιώδεις πτυχές.
Επίσης θα κάνουμε και μία προήγηση στά κειμενα των Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας μας
γεγονός που θα μας οδηγήσει ολους μας στην σωστή αγωγή των παιδιών μας, είτε από την
θέση δασκάλου, είτε απο την θέση γονέα.
Η συναιθηματική ανάπτυξη
των παιδίων –
επιστιμονική ανάλυση

1. Κατανόηση συναισθημάτων
2. Συναιθηματική αυτορρύθμιση
3. Η συμβολή των σχέσεων με τα άλλα
παιδιά
4. Ανάπτυξη της αυτογνωσίας
5. Δεξιότητες κοινονικό -
συναισθηματικές
2. Η συναιθηματική ανάπτυξη
των παιδίων – επιστιμονική ανάλυση

1. Κατανόηση συναισθημάτων

Στην προσχολική περίοδο, το παιδί ονομάζει και αναγνωρίζει τα συναισθήματά του και
των ανθρώπων γύρω τους.
Στην ηλικία των 3 ετών, το παιδί ονομάζει και αναγνωρίζει συναισθήματα όπως: χαρά, θυμό,
φόβο και θλίψη.
Στην ηλικία των 5-6 ετών οπότε αυτή η παλέτα των λεκτικών ετικετών γίνεται πολύ ευρύτερο,
συμπεριλαμβανομένων, για παράδειγμα, συναισθηματα όπως της ντροπής, ενοχής ή αμηχανίας.
Στις προσπάθειές τους να κατανοήσουν τις αιτίες των συναισθημάτων, τα παιδιά προσχολικής
ηλικίας αρχίζουν να συνδιάσουν διαφορετικά συναισθήματα με τυπικές καταστάσεις όπως
αναγνωρίζοντας ότι αν κάτι τους εμποδίζει να επιτύχουν τους στόχους τους
ή αν χάσουν κάτι αγαπητό θα τους δημιουργήσει λύπη (Harris, 1989; Stein, & Levine,
1989).
Επίσης σε αυτή την ηλικία διαπιστόνουν ότι τα συναισθήματα μπορούν να προκληθούν από
μέσα από σκέψεις για προηγούμενα γεγονότα. Για παράδειγμα, έως πέντε ετών καταλαβαίνουν
ότι κάποιος μπορεί να είναι λυπημένος όταν βλέπει μια γάτα που του θυμίζει τη γάτα που μόλις
Έχασε. (Lagattuta, Wellman, & Flavell, 1997; Lagattuta & Wellman, 2001).
 Ωστόσο, η κατανόηση των συναισθημάτων των παιδιών προσχολικής ηλικίας εξακολουθεί να
είναι περιορισμένη. Εχουν δυσκολίες στην κατανόηση του πώς μπορούν να βασίζονται τα
συναισθήματα ψευδείς πεποιθήσεις / σκέψεις.
Ένας πειραματιστής δείχνει σε ένα παιδί ένα κουτί με καραμέλα και το ρωτάει τι νομίζει ότι
είναι μέσα. Το παιδί απαντά ότι είναι καραμέλα και είναι πολύ έκπληκτος όταν αποδεικνύεται ότι
είναι πραγματικά μολύβια. Στη συνέχεια ρωτάται το παιδί πώς πιστεύει ότι θα αισθανόταν ένα
άλλο παιδί όταν είδε το κουτί (πριν το ανακαλύψει τι είναι πραγματικά μέσα) - συνήθως
περίπουστην ηλικία των 3 το παιδί το λέει οτι το άλλο παιδί θα είχε το ίδιο συναίσθημα.
Καταλαβαίνουν ότι ένα άτομο δεν δείχνει τα αληθινά του συναισθήματα για να προστατεύσει
ένα άλλο άτομο, αρχίζοντας να χρησιμοποιεί τους κανόνες της συναισθηματικής έκφρασης
(Banerjee, 1997; Cole, 1986).
Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, οι συζητήσεις σχετικά με τα συναισθήματα ενσωματώνονται
στις καθημερινές συνομιλίες, ανάγνωση ιστοριών, συζήτηση για τα γεγονότα που
πρόκειται να συμβούν, σε προσωπικές ιστορίες κ.τ.λ.
Add some text to the title slide

Εκπαιδευτικοί και γονείς που μιλούν όλο και περισσότερο διεξοδικά για τα συναισθήματα έχουν
παιδιά που μπορούν να κατανοήσουν τα συναισθήματα πολύ περισσότερο και πιο ποικίλα
(Brown & Dunn, 1996; Denham, Zoller, & Couchard, 1994;)

Κατανόησησυναιθη
μάτων

Άυξηση γλωσσικών
δεξιότητων

Κατανόηση
ψυχολογικών
μηχανισμών
2. Η συναιθηματική ανάπτυξη
των παιδίων – επιστιμονική ανάλυση

2. Συναισθηματική αυτορρύθμιση

Σε αυτήν την ηλικία το παιδί αποκτά μια βασική ικανότητα για περαιτέρω ανάπτυξη, δηλαδή
συναισθηματική αυτορρύθμιση (έλεγχος των συναισθημάτων και των επιθυμίων τους).
Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορούν να προσδιορίσουν διαφορετικούς τρόπους ερμηνείας
των γεγονότων σε μια προσπάθεια να μην επιρεαστούν μέσω συζητήσεων με άλλους, μπορούν
να μοιράσουν συναισθήματα και να ακούσουν τις ερμηνείες των άλλων (Schaffer, 2007).
Για να ρυθμίσει τα αρνητικά συναισθήματα, ο παιδικός σταθμός τα χρησιμοποιεί ήδη
στρατηγικές συμπεριφορές (απόσπαση της προσοχής μέσω παιχνιδιού), γνωστικές στρατηγικές
(κίνηση σκέψεις από μία αρνιτική κατάσταση, λαμβάνοντας υπόψη τα πράγματα με πιο θετικό
τρόπο) ή προφορικά (συζήτηση συναισθημάτων με άλλους, προβληματισμό τους).
 Τα παιδιά που είναι πιο ικανά να αναστείλουν ακατάλληλες συμπεριφορές, οι οποίες
αναβάλλουν τις ανταμοιβές και χρησιμοποιούν γνωστικές μεθόδους για να ελέγχουν τα
συναισθήματά τους και τις συμπεριφορές, είναι πιο ικανά κοινωνικά, πιο ευχάριστα και
καλύτερα προσαρμοσμένα (Saarni 1999; Calkins, 2000).
2. Η συναιθηματική ανάπτυξη
των παιδίων – επιστιμονική ανάλυση

3. Η συμβολή των σχέσεων με τα άλλα παιδιά

Από την ηλικία των 2-3 ετών οι αλληλεπιδράσεις γίνονται όλο και πιο περίπλοκες: τα παιδιά
έρχονται σε θέση να παίζουν μαζί και όχι μόνο δίπλα-δίπλα. Ετσι, οι περίοδοι αλληλεπίδρασης
είναι μεγαλύτερες και συχνότερες και εμφανίζεται επίσης το παιχνίδι συνεταιριστικής και
αμοιβαίας. Επιπλέον, τα παιδιά γίνονται πιο επιλεκτικά στην επιλογή των φίλων. (Shaffer, 2007).
 Το παιχνίδι είναι η κύρια δραστηριότητα που κάνουν τα παιδιά προσχολικής ηλικίας και η
οποία, συνεχίζεται εκτός από τη γνωστική ανάπτυξη, και η οποία οδηγεί επίσης στην κατασκευή
παραστάσεων σχετικά με πώς πρέπει να συμπεριφέρεται το παιδί σε σχέσεις με τους άλλους.
Με τον τρόπο που παίζουν τα παιδιά προσχολικής ηλικίας και ειδικά στην επιλογή
συνεργατών στο παιχνίδι, εκτός από την επιλεκτικότητα που αναφέρθηκε παραπάνω,
εκδηλώνεται επίσης στερεότυπα φύλου, που προκύπτουν κυρίως από την εκπαίδευση που οι
γονείς και οι εκπαιδευτικοί το δίνουν στα παιδιά. Έτσι, τα κορίτσια παίζουν σε ομάδες κοριτσιών,
με παιχνίδια "ειδικά για τα κορίτσια" - κούκλες, ρούχα, συμβολικά παιχνίδια , είδη οικιακής
χρήσης κ.τ.λ. - και τα αγόρια παίζουν σε ομάδες αγοριών με παιχνίδια "ειδικά για τα αγόρια" –
αυτοκίνητα, κύβοι κ.τ.λ.
Κατά συνέπεια, συνιστάται στους εκπαιδευτικούς να βοηθήσουν το παιδί στην εξερεύνηση και
ανακάλυψη παιχνιδιών που δεν αφορούν το φύλο: συμμετοχή κοριτσιών σε παιχνίδια που
αναπτύσσουν όχι μόνο λεκτικές δεξιότητες (μέσω παιχνιδιού με κούκλες), αλλά και γνωστικές και
κινητικές δεξιότητες, δίνοντάς τους την ευκαιρία να αναπτύξουν δεξιότητες σε όσο το δυνατόν
περισσότερους τομείς δραστηριότητας · να εμπλέξουν τα κορίτσια σε παιχνίδια που θεωρούνται
«ειδικά για τα αγόρια» όπως σχοινάκι, αυτοκίνητα, κύβοι και άλλα (που έρχονται σε αντίθεση με
τα στερεότυπα του φύλου), καθιστώντας έτσι εμπλουτίζηση του ρεπερτορίου συμπεριφοράς
των παιδιών.
2. Η συναιθηματική ανάπτυξη
των παιδίων – επιστιμονική ανάλυση

4. Ανάπτυξη της αυτογνωσίας

Η έννοια του εαυτού, που αντιπροσωπεύει την εικόνα που σχηματίζουν τα παιδιά
για τον εαυτό τους, συνεχίζουν να αναπτύσσονται κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου της
προσχολικής ηλικίας και να περιγράφουν τον εαυτό του με συγκεκριμένους όρους.
Με αυτόν τον τρόπο, τα μικρά βλέπουν τον εαυτό τούς σύμφωνα με αυτό που αφορά την
εμφάνιση και τα υπάρχοντα (π.χ., έχω μπλε μάτια, έχω ένα ποδήλατο,) και τις ενέργειες που
μπορούν να κάνουν (π.χ. ξέρω πώς να κάνω πατινάζ, βοηθάω στα ψώνια).
 Σε αντίθεση με τους μαθητές, οι οποίοι είναι πιο ρεαλιστικοί σε αυτό που αφορά τον
εαυτό του, τα παιδιά προσχολικής ηλικίας περιγράφονται με αισιοδοξία, αναφέροντας
μόνο θετικά χαρακτηριστικά για τον εαυτό τους.
Ο Lockhart (2002) λέει για αυτήν την αισιοδοξία των παιδιών ότι είναι ευεργετική γιατί να
τα βοηθάει στην μαθησιακή διαδικασία, διατηρώντας τα κίνητρά τους στη συνέχιση
ορισμένων εργασίες που απέτυχαν αρχικά.
2. Η συναιθηματική ανάπτυξη
των παιδίων – επιστιμονική ανάλυση

5. Δεξιότητες κοινωνικό-συναισθηματικές

Τα παιδιά μπορούν επίσης να εξασκήσουν τις συναισθηματικές τους ικανότητες

αυτορρύθμισης και διαχείρισης αρνητικών συναισθημάτων που δημιουργούνται από τη
δυνατότητα εξάλειψης από παιχνίδι.
Ένα παιχνίδι όπως τα παιδιά κάθονται σε ένα κύκλο και ένας στη μέση. Το παίδι που κάθεται
στη μέση ρύχνει τη μπάλα σε άλλο παιδί και του δίνει την έντολη να πετάξει την μπάλα πρός το
παιδί που βρίσκεται στα δεξιά του και έτσι θα συνεχίσει το παιχνίδι μέχρι το παιδί που είναι στη
μέση αλλάζει κατεύθυνση πρός τα αριστερά.
Η επιτυχής προσαρμογή των αρνητικών συναισθημάτων και η συνέχιση του παιχνιδιού θα
αυξησούν την κοινωνική ικανότητα του παιδιού. Ταυτόχρονα, το παιχνίδι περιλαμβάνει
δεξιότητες κοινωνικής αλληλεπίδραση, όπως η αναμονή της σειράς για την παραλαβή της
μπάλας και η τήριση των κανόνων.
 Οι παραπάνω πληροφορίες αναφέρονται σε παιδιά που συνήθως αναπτύσσονται κανονικά.
Υπάρχουν επίσης παιδιά που έχουν άτυπα μονοπάτια ανάπτυξης, μονοπάτια που παρέχουν
μικρές δυσκολίες (π.χ., η τάση να απομονωθεί από την κοινωνική ομάδα) σε πιο σοβαρά
προβλήματα (π.χ. αυτισμός) ή, από την άλλη πλευρά, στα παιδιά με εξαιρετική παράσταση σε
πολύ νεαρή ηλικία (π.χ. Πιανίστες απόδοση σε 6 χρόνια).
Να είναι σε θέση να παρέμβει αποτελεσματικά στην περίπτωση των παιδιών με τη άτυπη
ανάπτυξη είναι ζωτικής σημασίας για να γνωρίζουμε ποια είναι η τυπική διαδρομή και μετά να
αξιολογήσουμε την εξέλιξη σύμφωνα με αυτήν τη διαδρομή.
Φυσικά, ο ειδικός είναι αυτός που θα συνεργαστεί σε άτυπες περιπτώσεις, αλλά τις
περισσότερες φορές ο δάσκαλος είναι το άτομο που ταιριάζει καλύτερα στο εντοπισμό των
πιθανών δυσκολίες στη διαδρομή ανάπτυξη παιδιών.
1. Ο Άγιος Ιώαννης ο Χρυσόστομος
2. Ο Άγιος Πορφύριος
3. Η ανατροφή των παιδιών κατά τον
Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό
Η συναιθηματική ανάπτυξη
4. Η αγωγή των παιδίων σύμφωνα με τον των παιδίων σύμφωνα με την
Άγιο Παἴσιο χριστιανική αγωγή
3. Η συναιθηματική ανάπτυξη των παιδίων
σύμφωνα με την χριστιανική αγωγή

1. Ο Άγιος Ιώαννης ο Χρυσόστομος

Αυτός ο Μέγας Άγιος και Διδάσκαλος της Εκκλησίας ειναι γνωστος ιδιαιτερα για
την διδασκαλία του περι την αγωγή των παιδιών.
Ο Αγιος τονίζει την σημασία της αυτουπηρετηση του παιδίου ο οποίος μόνο έτσι μαθαίνει
να είναι ανεξάρτητος, μετριοφόν και προσηνής στους άλλους ιδέα που άργοτερα την υιοθέτησε
η παιδαγωγία Montessori. 75 (Πέρι κενοδοξίας και όπως δει ανατρέφειν..., παρ.70)
 Ταυτοχρόνα συστήνει στον δάσκαλο να λειτουγεί και ως παιδοψυχολόγος ωστε να γνωρίσει
τις αιτιες της συμπεριφοράς των μαθητών.
Για την σωστή ανάπτυξη του παιδιού η παρουσία αυτου στην φύση όπου θα ακούσει Το
Μυστηκό Ευαγγέλιο της φύσης δηλαδή τον ήλιο, τα πουλάκια του δάσου και τη θάλασσα,
γεγονός που πάντα θα του φέρουν την γαλήνη. «Αν θέλει να απομακρυνεις τα μάτια του παιδιού
από τα αμάρτωλα θεάματα, δείξε σε αυτόν άλλες καλλονές, όπως τον ουρανό,τον ήλιο, τα
αστέρια, τα άνθη της γής, δείξε του τα λειβάδια και τις ωραίες εικόνες των βιβλίων. Σε αυτά να
αναπάυεται και με αυτά να τερπέται ο οφταλμός του». 112 (Εἰς τήν Ἐπίλυσιν τῆς Χαναναίας,
5 ΕΠΕ, 33, 450 καί P. G. 52, 453. Βλ. Ματθ. 15, 22: «καί ἰδού γυνή Χαναναία ἀπό τῶν ὁρίων
ἐκείνων ἐξελθοῦσα ἐκραύγασεν αὐτῷ λέγουσα· ἐλέησόν με, Κύριε»).
3. Η συναιθηματική ανάπτυξη των παιδίων
σύμφωνα με την χριστιανική αγωγή

2. Ο Άγιος Πορφύριος

Αυτός συγχρονος και αγαπητός σε όλους Άγιος θεωρεί πως εκείνο που σώζει και φτιάχνει
καλά παιδιά είναι η ζωή των γονέων μέσα στο σπίτι.
Οι γονείς πρέπει να δοθούνε στην αγάπη του Θεού. Πρέπει να γίνουμε άγιοι κοντά στα παιδιά
με την πραότητά τους, την υπομονή τους, την αγάπη τους.
 Η αγάπη, η ομοψυχία, η καλή συνεννόηση των γονέων είναι ό,τι πρέπει για τα παιδιά.
Μεγάλη ασφάλεια και σιγουριά. Οι συμπεριφορές των παιδιών έχουν άμεση σχέση με την
κατάσταση των γονέων. Όταν τα παιδιά πληγώνονται απ’ την κακή μεταξύ των γονέων τους
συμπεριφορά, χάνουν δυνάμεις και διάθεση, να προχωρήσουν στην πρόοδο. Κακοχτίζονται και
το οικοδόμημα της ψυχής τους κινδυνεύει από στιγμή σε στιγμή να γκρεμισθεί.
Η Υπερπροστασία, αφήνει ανώριμα τα παιδιά:
Ένα άλλο πάλι, που βλάπτει τα παιδιά, είναι η υπερπροστασία, δηλαδή η υπερβολική φροντίδα,
η υπερβολική αγωνία κι άγχος των γονέων. Αυτή η ιδέα υποστηρίζεται και τη θεωρία
Montessori σύμφωνα με την οποία τα παιδιά πρέπει να εξευρευνήσουν το περιβαλλόν χώρις να
κινδυνεύει το παιδί, παραδείγματος χάρη αν πέσει απο το κρεβάτι να πέσει σε μαξιλάρια κάτω
τοποθετημένα).
Το παιδί θέλει κοντά του ανθρώπους θερμής προσευχής.
Πολύ προσευχή και λίγα λόγια στα παιδιά.
Να βλέπομε τον Θεό στο πρόσωπο των παιδιών και να δώσομε την αγάπη του Θεού στα παιδιά.
Αυτό που γίνεται με τους γονείς, μπορεί να γίνει και με τους εκπαιδευτικούς.
3. Η συναιθηματική ανάπτυξη των παιδίων
σύμφωνα με την χριστιανική αγωγή

2. Η ανατροφή των παιδιών κατά τον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό

Ο Άγιος Κοσμάς διακρίνει τρεις τρόπους αγωγής: 1. Το παράδειγμα, 2. Τον λόγο, 3. Την
φιλανθρωπία μαζί με την ελεημοσύνη. Ο χαρακτήρας των παιδιών δεν διαμορφώνεται τόσο
με λόγια και νουθεσίες, όσο με τη ζωή και τη συμπεριφορά των γονέων αλλά και γενικότερα
του στενού περιβάλλοντός τους. Το παράδειγμα των γονέων είναι το παν, είναι μισό κήρυγμα,
εκείνο που σώζει και φτιάχνει καλά παιδιά. Αυτό είναι το μυστικό, να είσαι καλός, να είσαι
άγιος, για να εμπνέεις και να ακτινοβολείς. Είναι γνωστό ότι τα παιδιά σε αυτή την ηλικία
έχουν ως κύριο χαρακτιριστικό την μίμηση γι αυτό το καλό παράδειγμα είναι το παν.
 «Είναι μια μηλιά και κάνει ξινά μήλα. Εμείς τώρα τι πρέπει, να κατηγορούμε τη μηλιά ή τα
μήλα; Τη μηλιά. Λοιπόν κάμνετε καλά εσείς οι γονείς, όπου είστενε η μηλιά, να γίνονται και τα
μήλα γλύκα» αναφέρει ο Άγιος Κοσμάς.
Ένα άλλο μάθημα που πρέπει να διδάξουν οι γονείς στα τέκνα τους είναι η προσευχή. Για να
προσεύχονται τα παιδιά, πρέπει να έχουν αίμα προσευχομένων γονέων. «Και όταν το παιδίον
σου σηκώνεται από τον ύπνον και σου γυρεύη ψωμί, να το βάλης εμπρός εις την εικόνα του
Χριστού και να του ειπής: εγώ παιδί μου, δεν έχω ψωμί, ο Χριστός έχει. Σήκω να κάμης τον
σταυρόν σου, να παρακαλέσωμε τον άγιον σου να παρακαλέση τον Χριστό να σου το δώση. Και
έτσι το παιδίον παρακινείται δια την αγάπη του ψωμιού και, ευθύς όπου ξυπνά, τον άγιον του
βλέπει. Βλέποντας τότε ο διάβολος το παιδίον πως έχει την ελπίδα του εις τον Χριστόν και εις
τον άγιον του κατακαίεται και φεύγει».
Τα γράμματα του Χριστού, τα συστήνει ο Άγιος τους γονείς να αναθρέψουν τα παιδιά τους. Η
Αγία Γραφή θα πρέπει να διδάσκεται από τους γονείς, διότι αποτελεί το απαραίτητο εφόδιο και
την πυξίδα, για τη ζωή ενός παιδιού.
Άλλο μέσο καλλιέργειας είναι να συνηθίσουν τα παιδιά στην ζωή της εκκλησίας. Ο τακτικός
εκκλησιασμός, η εξομολόγηση και η συχνή συμμετοχή στο μυστήριο της θείας Ευχαριστίας
αποτελεί σημείο αναφοράς για την χριστιανική αγωγή των παιδιών.
3. Η συναιθηματική ανάπτυξη των παιδίων
σύμφωνα με την χριστιανική αγωγή

2. Η αγωγή των παιδίων σύμφωνα με τον Άγιο Παἴσιο

Ο πολύ γνωστός και επίσης σύγχρονος Άγιος μας άφησε πολυτίμητες διδαχές για την
Παιδεία και τον δάσκαλο.
«Είναι μεγάλη υπόθεση ο σωστός δάσκαλος, ιδίως στις μέρες μας! Τα παιδιά είναι
άγραφες κασέτες ή θα γεμίσουν βρώμικα τραγούδια ή βυζαντινή μουσική. Το έργο του
δασκάλου είναι ιερό. Έχει μεγάλη ευθύνη και, αν προσέξη, μπορεί να πάρη μεγάλο μισθό από
τον Θεό. Να φροντίζη να διδάσκη στα παιδιά τον φόβο του Θεού. Πρέπει να βρουν τρόπο
 οι εκπαιδευτικοί να περνάνε κάποια μηνύματα στα παιδιά για τον Θεό και για την Πατρίδα.
Ας σπείρουν αυτοί τον σπόρο, και ας μην τον δουν να βλαστάνη. Τίποτε δεν πάει
χαμένο κάποια στιγμή θα πιάση τόπο. Και πάντα με το καλό, με επιείκεια, με αγάπη να
φέρωνται στα παιδιά. Να προσπαθούν να ξυπνάνε το φιλότιμό τους. Το παιδί θέλει
αγάπη, ζεστασιά. Πολλά παιδιά την στερούνται τελείως στο σπίτι. Αν οι δάσκαλοι αγαπήσουν
τα παιδιά, θα τους αγαπήσουν και εκείνα, και τότε θα κάνουν πιο εύκολα το έργο τους. Εμάς
ο δάσκαλος αγαπούσε τα παιδιά και τα παιδιά τον αγαπούσαν. Δεν είχε δικά του παιδιά και
τα αγαπούσε τα παιδιά πολύ. Γι’ αυτό λέω ότι καλοί είναι οι γονείς που γεννούν πολλά παιδιά
και γίνονται πολύτεκνοι, αλλά καλύτεροι είναι οι σωστοί εκπαιδευτικοί που αναγεννούν
του κόσμου τα παιδιά και γίνονται υπέρ-υπέρ-πολύτεκνοι! Δίνουν αναγεννημένους
ανθρώπους στην κοινωνία, και έτσι γίνεται καλύτερη».
Επίλογος
 4. Επίλογος

Εν κατακείδι διαπιστόνουμε ότι μεγαλοπρεπής είναι το έργο της χριστιανικής αγωγής

των παιδιών. Πραγματικά, όπως αναφέρουν και οι Άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας είναι:

«τέχνη τεχνών και επιστήμη επιστημών». Τα πρώτα στοιχεία θρησκευτικής αγωγής παλαιότερα

τα προσέφερε το ευλογημένο εικονοστάσι και στα πρώτα σχολεία δημιουργήθηκαν

στους εκκλησιαστικούς χώρους.

 Πέρι κενοδοξίας και
όπως δει ανατρέφειν...,
παρ.70

Η ανατροφή των παιδιών κατά τον Άγιο Κοσμά τον

Αιτωλό http://www.im-
ierissou.gr/images/stories/arthra/%CE%97_%CE%91%C
E%BD%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%A
E_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CF%80%CE%B1%CE%B9
%CE%B4%CE%B9%CF%8E%CE%BD_%CE%BA%CE%B1%
CF%84%CE%AC_%CF%84%CE%BF%CE%BD_%CE%86%C
E%B3%CE%B9%CE%BF_%CE%9A%CE%BF%CF%83%CE%
BC%CE%AC_%CF%84%CE%BF%CE%BD_%CE%91%CE%B
9%CF%84%CF%89%CE%BB%CF%8C.pdf
Ο Άγιος Παΐσιος για την Παιδεία και
τον δάσκαλο,https://simeiakairwn.wordpress.com/2016/09/11/%CE%BF-
%CE%AC%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%82-
%CF%80%CE%B1%CE%90%CF%83%CE%B9%CE%BF%CF%82-
%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CE%BD-
%CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B5%CE%AF%CE%B1-
%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF%CE%BD/

Γέροντος Πορφυρίου
Εἰς τήν Ἐπίλυσιν τῆς
Καυσοκαλυβίτου Βίος
Χαναναίας, 5 ΕΠΕ,
Και Λόγοι» Εκδ. Ι.Μ.
33, 450 καί P. G. 52,
Χρυσοπηγής, Χανιά,
453
Κρήτη, 2003

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ευχαριστώ
πολύ!
