¿Imaynatan tiyanku aylluypi?

Cerafina Condori Ccahua

Gmail: cerafina.condori@gmail.com

Kunan hatun llatapiqa llamk´ayku qulqimanta, qullqimanta imaynallapipis

llamkárikunchi tukuy p´unchay. Unay pachaqa mana qullqi karanchu. Papaymanqa
pisillatan qullqitaqa quriqku. ¿Imawantaq qanchis wawata uywaran? Ahinan kunan p
´unchay tapurikuni. Hinataqmi chayman hina kutirchini yuyarikuspa. Llaqtaypiqa
tiyaranku minkámanta, aynimantawan, kunan p´unchaypis kanraqmi ¿Imataq chaykuna
niwaqsitaq?
Chayqa Espinoza (1990) nin kayhina llamk´ayqa allim kawsaypaqmi, ayniqa uk runa
yanaparin wasin llamkáyta, kanchay ruwayta, chaqmarikuy. Ayniqa qam chikanta
qurinkin chayqa chayuk runaqa kutirichinasunki hinallatataq huk p´unchaypi. Chaymi
aynipiqa mana qunqaqunchu, kutichinalla manachiqa phalas nisunkikuman hinaspata
manañana pipis yanaparisunkimanchu.
Ahinataqmi Espinoza (1990) wahan miga nispa huk llamk´arikuy nisqaman, kay llamk
´aypiqa llimpisi llamk´ana mana pantaspa, unqunki, chaymanta imapis hatun ruwanayki
kanllaqtin mana kay llamk´ayman aykunkichu. Chaymantapis, kayhina llamak´ayqa
waynakuna, wawakuna, sapan wawayuk warmikuna kay runakunata yanaparinapaqpis
kanmi kay llamk´ayqa, chay kaqtinqa mana imatipis kutichinachu chaypiqa
yanaparinallam.

Ñuqaq llaqtaypiqa mink´a ninku, papayqa, mamaypuwanqa mink´allawan

wiñachiwanku. Kay llaqtaypiqa imallapipis yanaparinkuki hinapas imallawanpis
kutichipunsunki kaqniyukqa. Mamayqa awaq hatun lliqllakunata, mast´akunata
chirimanta hark´akunapaq sarawan, papawan, kutichipuyta yachanku, wakinkunataq
qullqiwan. Papaytaq puriyta yachan papa hasp´iq, chuqllu urquq, sara much´aq hinaspa
huk kintal sarawan, wakinkuntan huk liklla sarawan papa kaqtintaq papawan, ch´uñuwa,
aychawan ima kutichipuyta yachanku.
Ahinatan sapa p´unchay ñuqaykuqa aynitaqa ruwayta yachayku. ¿Hayk´aq, imiynata?
Ñuqayku yachaywasiyta purita yachayku chayqa. Papay apachiwaq wank´ata
qisuchayukta. Huk ñañaytaq apaq misk´i ruruta, huk turachaytaq aqata. Ahinataq
kuchqan p´unchayta huk likllapia mant´arispa mikhuyta yachayku llipiyku. Chaymi
mana pipis yaraqayuq kayta yachanchu. Mana imatapis apankichu, chaypis
mikhullankin. Chaymi llipiyku kusisqa kayta kayku. Kay ruwaytaqa niyta yachanku
Kawsaykuna nispa wakin llaqtakunapiqa, kay kawsaykunataqa apayta kayta yachanku
hasp´iy pachapi chay killakunapi imallapis chaqraykiman, wasiykimanqa chayaramuyta
yachan (Ishiwa, 2009).
Chaynallatan tiyakuyku llataypiqa, mana phiñakuspa, mana ancha llakikuspa,
khuyaparikuspa, mana qawarparikuykuchu. Llipiyku mikhuna kaqtinqa mikhuyku, llamk
´ana kaqtinpis yanaparikuyku. Manataqmi qillatapis, minch´atapis, suwatapis
munaykuchu. Kayta yacharichiyta munani wakin runakunata, llaqtayta riqsirinapaq.
Kay ayni mik´apuwanqa allin ayllukuna tiyananpaqmi. Mana ancha waqchakuna
kanapaq, llipinku mikhusqa, p´achasqa kanakupaqmi.

Bibliografía
Espinoza, W. (1990). Los Incas. Economía, sociedad y estado en la era del
Tahuantinsuyo.
Ishiwa, J. (2009). Cambio Climático y Sabiduría Andina Amazónica, Peru - Prácticas,
percepciones y adaptaciones indígenas. PRATEC, 178.
http://www.pratecnet.org/index.php?
option=com_content&view=article&id=78&Itemid=89 (03.07.2011)