You are on page 1of 30

Nuihza Fiamthu | 1

NUIHZA FIAMTHU

Buatsaihtu : M. Lalmanzuala

86 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 31

Pu Lianzinga kha an Kohhranah Tual Upa a In ṭangphelin a lian ta a ni. (Vanmawia’n) Saitual
ni a. Vawi khat chu a Chairman nih ṭumin Chhim a ropui (zawk) a ni a’n ti a, ani (Colney-a) Biak In
lam Zosap, Rev. H.W. Carter-a kha an Biak Inah a ngaisang chi lehnghal (chuan), hnial ngaihna a
inkhawm a. Pu Lianzinga chuan a’n introduce a, “Hei hre tawh lo.
kan Zosap khual hi Parter-a an ti a; a hmelṭhat bakah
Mizo ṭawng lah hi kan aiin a thiam mah mah mai si “Vanmawia’n, ‘Tun hma ngat phei chuan
a. Kei chu ‘Parte’ ti lo chuan koh phal chi-ah ka ngai khawvela khaw ropui ni tur chuan Biak In (Cathedral)
lo. Tin chhim ho saw kawng tam takah tluk lohna kan awmna lo reng reng khaw ropui a ni thei hlek lo’
nei a. Chhimbâl an nei a, Hmarbâl a awm ve miah lo” a ti a. Chan ṭha inti tak mai khan a ti ngât ngât a.
a’n tih chuan Pu Carter-a pawh chu a insum zo bik lo. Ani’n (Colney-a) kawng danga ti ta lovin Saitual a
pan ta ngat mai a. Mahni lo maha an ṭul nâk alaiin,
Kulikawn Biak Ina Inrinni zan Rilru sawi chhunah Public Meeting a ko, ka curfew ê, a ti a. Kan
inkhawmah Pu Lianzinga a lo ding chhuak a, “Tun tlangvalte (rammu) hi eng eng emawah kan ziaktute
kar ka rilru chu ka motor leh ka fapa-ah a innghat (MNF Secretary te) ho nen an tel zel mai a, public
ber a. Ka fapa Biaksanga’n ka motor Silchar lamah meeting neih kha an tui em em mai maw le! An ning
a khalh a. Lo che sual palh se ka fapa leh ka motor thei mang lo. Khangho pawh kha an ko khawm a, an
ka chân dawn tihna a ni a, thil dang reng reng ka kim duh hrep mai si a, a’n (Colney-a) ding chhuak
ngaihtuah hlei thei lo. Tin, hmanni chu kan huanah fai vur mai a, a inchei peih si a, a hmelin mi a ang
kel a lut a, ‘Rawna, zuk hnawt teh” ka ti a, a duh lo a. si, a pum a hleitling si ! (Vanṭhuama’n, ‘Amah hi a
‘Auvi, nangin le’ ka ti a, a zuk hnawt ta a; hnawt lo se sang viau lo maw?’ a lo ti a). E! fit 5:11, fit 6 a tling
chu kan huana anṭam leh iskut te khu an pet chhe vek ṭhelh a nia.
ang chu” a ti a. Inkhawm ban chuan pitar mihlimho
chuan, “Pu Lianzinga te thlarau mi nge nge. A rilru “A’n ding chhuak phawng mai khan, ‘Saitual
sawi aṭang khan ka harh hawk mai” tiin an lawmthu khua, induh tur in awm lo. Lenchim khaw piaha
an sawi ve tliar tliar tho. khaw tlim purh in ni ve mai. Kha! lu bukte ka hmu
lehnghal che u, ramhnuai pasalṭha tih ang khawlai
Kulikawn pa, Pu Nunthanga zan inkhawm mi’n an ti ve ngai la’w! Sa lu hâwn âwm hmelpu,
thusawi tur pawh, a din chhuah tawh hnu-ah, a chang mahni awmna khawmualpui chhan ngam, meng kê
thlan chhinchhiah nana a lehkha zeh a lo tla a. A kâw te’n an ti ngai nia! In nulate zungbun bun dan te
2 | Nuihza Fiamthu

NUIHZA FIAMTHU

Buatsaihtu : M. Lalmanzuala

©Copyrights Reserved by the Author 2023

ISBN: 978-81-965427-6-4

A Man : /-

Printed by:
Fraser Media and Publication

32 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 85

hi en ngun rawh u, a tlar ṭhum ringawt mai! pasal neih Kulikawn saw veng hlun tih takah pa ropui tak
huna buntirna tur a leng hlei nem, awmze nei deuhvin tak awmna a ni reng a. Shillong-a puanthui zira kal,
inbel teh u khai!’ a’n ti a. An zungbun bun lai te kha a lo haw a, lumêt ta daih Hualchhunga pawh kha
an phawi zâl zâl mai a, an nui mang hlawm si lo va; Kulikawn pa a ni. Professional barber awm chhun
a...a zahthlak riau a nia. ‘Saitual khua lehkhathiam kha a ni a. Aizawl milian chin kha chu a bial vek a
kan tam, chuti khati, mahni awmna khawmual chhan ni mai. Kulikawn pa lar leh mi zah hlawh tak Paul
ngam ram tana chhuak awm lawi lo, vai lo kal chânga Zakhuma lu a meh sak ṭumin, ani ang pa zahawm a
vai ṭawng inlehsiak huai huai ringawt. thuhnuaia a dah ve theih lai tiin tihdan pangngai deuh
“Lamliam kamah dawr tê tak tê tê te in nei a, tho siin, “Ding lam, vei lam, dâk rawh, kun rawh,”
tukverh khamphei in hawng a, zial tel 5 leh pankhawr a’n tiha a thu ang anga a tizel mai kha nuam a ti ta
pahnih emaw in hung chhuak a, balhla thlar khat lutuk a, “Chê che suh,’ te ka’n ti vel a, a haw ngam
emaw in khai a, in tho tlai ve ringawt mai! Kamding der mai si lo va, nuam ka ti lutuk chu ka nui ru char
nuih rualte’n in nui rawk rawk mai, hei!’ (A... char e,” a ti alawm. Mission-Sap lu, chawhnu dar
Kamding nena nuih rualte sawi tei vet mai chu(h), 2-a a meh sak ṭhin, ṭum khat dar 4-a a kal chu a lo
awm ngaihna a vang duh awm e! ) kamkhat deuh a, a ni lah chuan eng danga chhang
lovin, “India independent hnu hi chuan Sap-ho hi kan
‘Saitualho in kâwi in sak chhan te hi, mi an lo
zah tawh vak lo che u a nia!” a ti a ni.
luh changa khawnge in tlangval a awm? an tih a, in
kâwi lamah a awm in tih duh vang mai mai a ni’ te a Pu Lianzinga pawh kha dawrkai hausa khatih laia
ti a. ‘In lo lamah kan riak, thlam a zing chuk ringawt. sana nei tlêm te zinga mi kha a ni a. An dawr kawt
In chawhlui kil kan han hmu leh che u a, unau za kawlthei zarah dâr atan Motor wheel rim a khai a;
dar insi khupin chaw in kîl. In khuaah chawlhni in Sipai/Police tih ang hian dâr chin hriat nân darkar
hmang dul dul bawk. Tiang hi khaw changkang a ni tin a vaw ṭhin a. Sana nei lo la tam lai kha chuan
ngai law,’ a’n ti a. A ṭhenin an run si, a ṭhenin engah
vantlang pawhin an ṭangkaipui ngiang a. Ṭum khat
mah an ngai si law, fiamthu angin an la a, an nuih a
chu dar 12 a vaw zo chiah tihin awmze nei loin a ri
za bawk si.
ta nawk nawk mai a. Engtiziange tia an va ngaihchân
“Saitual an chhuahsan dawn, an inak tawh, chuan dar 11 vuak turah 12 a vua a, a chawk chhe
khawlaiah nuhovin an tâwk. ‘In tlangvalte rêng mai leh a lo ni a.
Nuihza Fiamthu | 3

THUHMAHRUAI

Mizote hi hnam fing tak kan ni a. Kan pi leh pute


hunah khan an finna chu ram leh hnam leh khawtlang
tana thil ṭha leh ṭangkai ngaihtuah chhuaha tih nan an
lo hmang ṭhin a. Hnam taima, hnam rinawm, hnam
tlawmngai, hnam hawihhâwm leh hnam huaisen te
kan lo nih phah a. Zonunmawi pârvulna hun kha an
lo nei a ni.
Zu hi a hmang thiam lo tan chuan mimal nun
tichhetu leh khawtlang nun tibuaitu a ni thei a. Hnam
dangten a hman thiam dan inzirtir bâk chu tihdan an
hriat loh laiin kan pi leh pute kha chuan Daikhalh
nachâng an hria a. Thil ṭha tih nan chhan nei vekin an
hmang a. An hnam nunah Thilṭha nihna an chantir
a. Hman sual thiang lovah an chantir thiam a ni.
Hetianga tih nachang hria hnam dang zingah an awm
kan hre lo.
Man leh mual awmze nei tak leh ṭangkaina nei
takin an lo siam a. Inneih dan leh inṭhen dan pawh
chipchiar leh kimchang takin an lo nei bawk a ni. Dan
ṭha leh ṭangkai tam tak an neih zingah hengte hi a
langsar zual kan ti thei ang.
Saphovin, ‘Laughter is the best medicine’ an lo
ti mathlawn lovin, nuih hi a hlimthlakin damdawi ṭha

84 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 33

An haw kawnga thui fe an kal hnu-ah motor-a ri an mak mai. Kan awm loh hlanin kan bai te an lo tem
deuh buk a hriat chu, eng nge, tiin a driver a zawt a, a, kan nula chauh a awm si a’ te an ti ṭak ṭak maw le.
ani’n gear a thlak ti-a a’n chhan chuan, “Thlak ngai ‘E, nu khawiah nge in awm a?’ a’n ti a. Hmeichhe
zawng zawng chu Silchar-ah thlak vek tur ka ti a ni in nghak lo, nu in luah lum lo te chu ngaithiam reng
lo’m ni?” tiin a zilh hauh bawk. reng hek lo. A lo chhuah hnu pawha hmeichhe lêng
lêng tih a rik leh daih tawh hi. ‘E, nu khawnge in awm
A makpa Thanglianchhunga pawh kha a?’ a’n ti a. ‘Eh, veng lehlamah kan campaign, kan
chanchin ngah tak a ni. Hla a hriat loh dan erawh nula chauh in nghakah kan dah a,’ an ti a. ‘Nu, veng
kha chu awihawm lo khawp a ni. (Vanlal)Ruatin, “U lehlamah in campaign bo daih a, in nula chauhvin in
Thanglianchhung eng nge i hla duh ber?” a tih chu, a nghak a maw?’ a’n ti a. ‘Ni e,’ an ti a. ‘Chuti chung
“There goes my only satisfaction,” tiin a chhang chuan kan tlangvalte’n bai chauh maw an tem? Hman
nghal thlap. Khang hun laia hla lar tak ṭhin, Elvis lai chuan nu leh pate’n an fanute inah an uap khar a,
Presley, Engelbert Humperdinck, Anne Murray leh muhil tawh anga an awm pawhin âw an han thian leh
zaithiam dangten an insaksiak luai luai ṭhin ‘There ṭalh ṭalh a, ti chung chuan sâwn te an lo la thlak hram
goes my everything’ leh The Rolling Stones, (Mick asin. Nangni, nu, chhungkhata nu ber veng lehlamah
in campaign bo daih a, in nulate’n in an nghak a, kan
Jagger) –ten (I Can’t Get No) ‘Satisfaction’ an sak lar
tlangvalte’n in bai chauh an tem chu kan tlangval te
em em ṭhinte kha a lo remkhawm ve vat mai a ni ber.
an va ṭha ve, kan tlangvalte an mak loh ngawt chu’
Kan tlangval lai chuan, Anglo-India nula pakhat a’n ti a. An hawihai nasa khawp mai a, an hawi hâ
aw mawi deuh maiina, “This is the commercial hlawm mai a ni.
service of Radio Ceylon broadcating to all Asia,” “Sihfa-ah an phei leh a. Kan Parliamentary
a rawn tih ṭâlh ṭâlh ṭhin kha hre lo aram kan awm Secretary Zahmuaka BA zirlai, Sihfa khua te khan
meuh lo. ‘Listeners’ Choice’ phei kha chu kan hmaih an zui phei a. Sihfa an va thlen khan paho khan ti tak
mang mang lo a ni. Hla thlan 10 emaw zet kâra fakna khê khâw khân, rilru hah tak mai khân, ‘Hetianga thil
pakhat ‘Remember Horlick, Lick’ an tih ziah chu, hahthlak leh nasa tih dawn te chuan Mizoram pate
Pu Thangkhama, J. Lalhmingliana pa chuan, “He hla pawh hi inrawn zau a ngai a nia’ an ti mar mar mai
hi tu thlan nge maw ni le? An va tihchhuah zinsak bik maw le! Tah chuan chhunah bawk public meeting a
ve?” a ti mauh mai. nei leh ta. ‘Sihfaho he laiah in lo awm ve a...’ Ṭan
4 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 113

tak a ni tak meuh va. Hnam dangin nuihza fiamthu


thiam bîk an neiha an hlimpui em em laiin chutiang
mi chu an nei tam ngai lo. Mizote erawh chu ṭhian
PS... Did you know it’s a sin for a woman to
pali panga inkawmkhawm zingah chuan fiamthu make coffee?
thawh thiam pakhat emaw tal hi chu kan nei deuh zel Yup, it’s in the Bible. It says . ‘He-brews’
a. Inkawmhlim nan kan hmang ṭangkai em em a ni.
It’s not the words we know that show wisdom, but
Hei hi Mizo thluak ṭhat danglam bîk lanchianna tak how and when we use them.....”
niin ka hria.

Kan fiamthu thiam langsar zual, Pu A. Thanglura


te, Rev. Thansiama te, Pu L. Malsawm Colney-a te
kamchhuak te hi nuihzat thlak an nih ai mahin zirtir KEEP SMILING!!!! GOD LOVES
awmze tak nei an nih hi an hlut zualna a ni. YOU BUNCHES AND BUNCHES!!!!
Friends are God’s way of taking care
Kan ze ṭha te kan hriat zau leh zawk nan leh of us.
kan hlimpui theihna a nih beiseiin heng fiamthu
lakkhawm te hi kan han tichhuak a ni e.

A bu kawma Comedian Search thlalak dah min


phalsaktu Mapuia chungah lawmthu kan sawi e.

M.Lalmanzuala

34 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 83

dan mawi hmang te thiam hek lo, keini te chuan, Pa pakhat Hindi thiam ngaihna hna dil khan a
‘tlawmngai leh huaisen takin theihtawp in lo chhuah hre tlem viau a ni ang, “Hetah lo kal rawh” Vaiṭawnga
a, thlamuan thlak kan ti a. Theihtâwp in chhuah zel a tih dan tur an zawh chu, inring tawk takin, “Idhar
pawh kan beisei a...’ kan han ti a, mi rilru a dam huai ao,” tiin a chhang a. “A nih sawtah sawn va kal rawh”
huai a nia! an han tih chuan, a thiamnain tlin tawh hek lo, “Sawta
“Ani a’n ding chhuak ve chu, ‘he laiah in lo awm ṭang sawn, ‘Idhar ao’ ka ti ang a,” a ti daih mai a ni.
ve a’ tih kha a ngaihnobei ber a ni a, a ṭan dan dang Kan ṭhianpa Thanglianchhunga puzawn, Pu
thiam tel hek lo. ‘Awm ve’ chauh zel an ni a, a sawina
Hrangkhuaia kha chanchin ngah ve pawl tak a ni
khua reng reng kha. ‘Sihfaho helaiah in lo awm ve
a. Indopui zawh hlima sipai motor chhia leichhawng
a, Inrinniah in pa fel pawl te aiâwt puin lui lamah
an liam nguah nguah ringawt mai a. In sumhmunah zinga mi kha a ni ve a. An motor chhiat dan kha
Suk leh Arbawm an tla hawlh nulh mai a. In pate chu a namai lo khawp a, Silchar lehlan nan thla
leng chhuakin puankawp an veng chhuak a, a tlang khat te an hmang ṭhin a ni. Dwarbond(Chhimluang)
lehlam an kai pharh a, chhuatah an bawk tlar a, ‘ka leh Vairengte inkar km 15 vel phei chu a chhe
ngaihdan’ te an han ti ve a. Chutiang bawk khawm khawp a, Vairengte-a an thlenna turten chaw an lo
ngaihdanah eng nge lâk tur awm ang? Leng hawn chhum kep theih nan, bawngkai te kha thu an chah
dawnah in nute’n in fate in pate leng an kohtir a, ‘ka chhawng ṭhin a ni.
pa lo haw rawh, i puanven lai ka nu’n awngphahah
a hmang duh’ tih te a ni a. Khawvel hriat phak tum, Silchar Hotela chaw a eiin ar ke kher a duh a, a
rual el awm khawmna Shillong khawpuiah Sihfa ka vaiṭawng thiamin a daih ngang si lo va, “Murgi ka
hmu ang em? University Register ka en a, Sihfa ka tyre deo,” a ti a, ar ke chu an hlui ve mai a ni.
hmu mawlh lo ! College ka en, Sihfa hmel a vang hle!
Silchar ka lo thlen chhoh thlengin Sihfa hmel a vang Tun hma khan Cheng khat hi anna(hna) 16 hû
hle. Silchar hmu tawh zawng ka dintir ang che u ang a ni a, anna 4- siki, anna- 8 duli, anna 12- sikithum;
a, in khât pharh mai tur a nia.’ Tlai deuhva lo lut kha Silchar dawrkai hnena a thil lei cheng khat man chu
an han awm leh, ani a thu tak sawi hnuah khan kha sikithuma pe turin a dawn a, A vaiṭawng thiam in a
kha a hmu leh a, chhun kha a ni si a. ‘Sihfa ho, ngati daih leh lo bawk a, “char anna tin” a ti a, an hrethiam
nge public meeting-ah in kim theih lawk loh? In tho ve tho mai.
112 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 5

Q. What excuse did Adam give to his children as to U Thandanga te, U Zomawia te nena lehkha
why he no longer lived in Eden ? den paha hlim taka kan nuihpui ṭhin, ka û, ka ṭhian
A. Your mother ate us out of house and home. ṭha ni bawk, faimthu thiam leh ngaina, U Bawlliana
hriatreng nan
Q. Which servant of God was the most flagrant
lawbreaker in the Bible?
A. Moses. He broke all 10 commandments at once.
Q. Which area of Middle East was especially
wealthy?
A.. The area around Jordan . The banks were always
overflowing.
Q.. Who is the greatest babysitter mentioned in the
Bible?
A. David. He rocked Goliath to a very deep sleep.
Q. Which Bible character had no parents?
A.. Joshua, son of Nun
Q. Why didn’t they play cards on the Ark ?
A. Because Noah was standing on the deck. (
Groan.)

82 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 35

se, kei lo chu,” a ti ta mauh mai a. An thinrim chuan tlai lo tih kan hria a. A chhan chu in awngphah a pan,
khua aṭanga hnawhchhuahah an vau hman ti tih a ni. awngphah pan taka mu an tho tlai ngai lo,’ a’n tih
Rumliana thung chuan, “Mahni chauh khan sa ula, a khum leh a.
ni mai alawm,” a tihkhum.
“Phullen-ah an lut leh a. Mahni lo maha induh
Kum 1959-a Aizawla Electric êng an test fê, High School te nei tawh, ‘Phullen ho helaiah in
hmasak ber ṭum khan Treasury Square Light Post lo awm ve a’ a ti a, a’n ding chhuak fai leh vur mai
hnuaia zu rui pakhat lo tlusawp, êng han hmu thut a, a ṭang uaih mai a, a han ding te kha. A sang si a,
chuan, “Lalpa, engti atan nge min duh?” tiin a au thingtlang khuaah phei chuan a lawr zuah a nia. ‘In in
chul mai a ni. chhungah va lut ila, kawmchar kilah Chair ke lehlam
Pu C. Ropianga Lungdai khua-a High School bul, nghenchhan nei lova ding thei lo te a nia. In
Headmaster ni ṭhin kha thu peh hel ngai lo mi ve thingremte lah chu a pang thingzai hnu pawh nawh
bawk tak a ni a. Kum 2006-a Mipui Pawl ka din reh hleih loh, kawpza tla tawh lehnghal, a chungah
hlima min rawn zawmtu hmasa ber zinga mi kha a han ṭhu ila a pelh rup a. A chhung han en ila, in
ni a. Thu pawimawh kan sawi zawh khan, ka zia te lehkhabu neih ṭhat, a kawma zâwngte phenglawng
chu a lo hre chiang viau bawk a ni ang, a inkhawm tum awm, aienga chei te a nia’ a’n ti a. Phullen chu
ve ngai tawh loh thu a sawi chu a chhan ka zawt a. knowledge a zau âwm lo! A... a ânhla chanve pawh
“Kan khaw mite hi chu kan inhre tlang vek a. Pulpit kan hre lo alawm maw le, darkar khat te a nia.
lawnkai pha chin Kohhran Upate leh Pastor te hi
ṭhenawm khawvengte tana hmangaihna tlachham tak “Phuaibuang-ho an Hmâr si a, Phuaibuanga
tak vek mai an ni a. Kan Pathian thu chuan tlangsawn a’n lut chu public meeting koh lah a ching lêk mai
theihna hial khawpa rinna chak pawh hmangaihna tel si a. Ni dang ai mah khan a âng tûr a, ‘Phuaibuang
lo chuan darbenthek ri ang mai a ti a. Darabenthek ri ho, helaiah in lo awm ve a, chhim chhawngah in
ka ngaithla peih tawh lo alawm!” tiin min chhang a. A bit tup ringawt mai. Chawhmeh tinrengah sihneh in
in kha biak in kalkawnga awm a ni a. Nuho inkhawm telh ringawt mai a, sihneh lova ei thei lo, ranpui talh
kalin inkhawm tura an sawm chuan a chhanna tur hre tihpui ni pawha bân thei chuang lo, nunna ber ang
lâwka, “Pu Piang, lo kal ve rawh, darbenthek ri i maiin sihneh bul in tlawh zing lutuk a nih hi. Sihneh
ngaithla ang,” an tih ṭhin thu a sawi bawk. bulah thang an kam ang a, in âwk zo anga sin!’ a’n ti
6 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 111

It doesn’t hurt to have a little Biblical


NUIHZA FIAMTHU humor to start the day
(Laughter is the best medicine)

Q.What kind of man was Boaz before he married


Pu A. Thanglura Ruth?
A. Ruthless.
Q. What do they call pastors in Germany?
Pu A.(Aloysius) Thanglura kha Mizote zinga A.. German Shepherds.
hruaitu tling ber pawla ka ngaih a ni a. Catholic ni Q. Who was the greatest financier in the Bible?
lo se, ualau takin zu in lo se, ṭul a tih huna zahmawh
sawi mai te kha ching lo se, Mizoram Chief Minister A. Noah He was floating his stock while everyone
a ni ngei ang a. Lo ni ta se, kan CM neih tawhte, else was in liquidation.
dawtsawi mai pawh duh tawk tawh lova, dawtsawi Q. Who was the greatest female financier in the
sawimam inel nana hmangten hetiang mai maia kan Bible?
ram an nghaisak ang hi chu kan ni lo tawp ang.
A. Pharaoh’s daughter. She went down to the bank
Assamese Official Language dodala tlangmite of the Nile and drew out a little prophet.
an han inthurual ṭhup mai a, All Party Hill Leaders’ Q. What kind of motor vehicles are in the Bible?
Conference (APHLC) an han din khan Khasi, Garo
A. Jehovah drove Adam and Eve out of the Garden
politician ropui tak tak, Capt. Sangma, Nichols
in a Fury. David’s Triumph was heard throughout
Roy, BB Lyngdoh, Prof. GG Swell te chunga lênga
the land. Also, probably a Honda, because the
Chairman nihna a’n chang vâng ngawt pawh kha a
apostles were all in one Accord.
ropui a ni. Shillong Nongthymai Field-a Vantlang
inkhawm an neih hmasak bera, “Keini tlangmite hi Q. Who was the greatest comedian in the Bible?
guitar hrui ang kan ni a. Ṭingṭang hrui inang lo leh A. Samson. He brought the house down.
ri hrang hrang an awm ang bawk hian Garo, Khasi,

36 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 81

a. An duh lo nasa khawp mai a, anmahni chu chhim ngiang mai. Mahse na ti awm lo tak khan ka awm lui
chhawngah an bit tup tak tak a nia. a.Goal ka ‘save’ tâk bawk si avang khan thiam leh
huaisen nih ka hlawh ta mai a nih kha,” tiin.
“Saichal-in ‘Pu Malsawma hi lehkha eng nge
a thlen?’ an ti a. BA an ti maw le. ‘BA satliah a ni Ṭhangtharte hian pa ropui Rumliana chanchinte
maw?’ an ti a. Mahni lo maha inngaih chal nak alaiin, kha in hriat loh takah ka’n zep lawk bawk ang e.
chal ber, chung lûr mai nia inhriat nak alaiin, a satliah Sipaia a intlar ve khan a lo upat deuh tawh bakah
tih kha a duh lo nasa si a. Thangmawia, B.Com. tih te, a hahmai kha a bal kher a. Recruiting Officer-in an
Ngurchhina, B.Sc. (Agri) han tih mai mai te kha an en khan,”Sipai atan ha bal kan duh lo,” tiin a hnawl
ngai ropui hle mai si a, kikâwi awm deuh phawt kha nghal deuh mai a. Rumliana chuan, “Ka pu râl chu a
chu, Public Meeting-ah thu a’n sawi ve ta. ‘Saichal ho, seha seh tur em ni, silaia kah tur a ni lo’m ni?” ti-a
helaiah in lo awm ve a, di ha riat hnuaiah, vawkchaw a’n zawh chu R.O. chuan a duh phah ta phian a, a
vilnaah UNO te in sawi ve thla rawk mai a. Nangni la ta a ni.
di ha riat vawkchaw vilna aṭangin UNO a lang pha Lammual sirah a zung a. An hêk nghal a, hrem
lo. BA satliah te in ti ve rawk mai lehnghal. BA kan tur a ni ta mai a. Rumliana chuan, “Havilder Sap a
satliah lo, BA satliah an siam lo. Khawvelin satliah a zung a, tih dan tur a niang chu tiin ka zung ve mai
ti law, kei meuh pawhin vawi 2 ka fail hnuah, a vawi alawm,” a ti a. Havilder thinrim chuan a zun lohzia
thumnaah ka pass ṭawk a nia’. Kei meuh a ti a ni. a sawi chiam a. Rumliana chuan a zunna hmunah an
‘Saichal tlang aṭanga BA satliahte tih ve rawk rawk, Captainpa chu a hruai a. Phakar takin hmun hnihah a
pawl ruk chhiarkawp ka chawhtir ang che u ang a, in lo zung a. Hmun khata mi kha a tam viau a, a danga mi
buai nak mai tur a nia. Rel hmu lo ka dintir ang che u kha a tlem deuh a. A tlem zawk kha Havilder zun a ni
ang a, in ding vek mai tur a nia. Rel lu te khu ka hrilh a, a tam zawk kha a zun niin a sawi a. Tihngaihna vak
hrep mai tur che u nia’ a’n ti a. (Independent sual laia an hriat loh avangin an thu chu an titawp ve mai a ni.
rel hmu lo dintirte chu kan mamawh lam a ni lo e.)
Rumliana kha Zoram dung leh vanga hriat
“Vawi khat chu, ‘I thusawi a na lutuk, i press hlawh khawpa hmingthang leh lar a nih khan an
a na em mai, tiang chuan mipui i tichau zo ang. khuate pawh khan an chhuang viau a. An khaw
Nem delh dawlh, no hnêp hnâwp, ngaihnawm takin hming chhala hla pakhat tal phuah tura an tih chuan,
sawi ching tawh rawh,” ka’n ti a. ‘E......nangni pu “Nganabawk khaw mi zawng zawng thi vek rawh
110 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 7

CM pawn heti bak hi sawi theih a neih loh hmel!) Mikir, North Cachar Hills- tlangmite leh Mizote kan
Starting from a culture where the very concept of a awmkhawm hlawm a. Dik taka kan inrem khawm
bribe was unknown, we have ‘raised’ it into our own phawt chuan ṭingṭang ang bawkin, ri mawi tak
bribe-taking, falsehood-speaking, violence-breeding, kan siam thei a. Lungrual taka kan thawhho phei
self-seeking form of ‘civilization’. It is no wonder chuan, Hill State te chu ban phâkin a awm reng a ni.
that Panditji and Verrier Elwin, his guru in tribal Amaherawhchu kan dote hi mi namai an nih bik loh
affairs, did not want the outside world to invade the avangin, ‘Râl kâp anga kalin Pathian mite u,’ tih hla
tribal cultures. anga fimkhur taka kan chet erawh a ngai dawn a ni,”
a’n tih chuan Khasi nuho chu an ṭap pûr mai a ni.

Assam Official Language Bill an pass dawna,


Assembly-a, “Assam Language fanatics are like
vultures devouring on the dead body of a cow that was
carried down by the strong current of Brahmaputra
towards a perilous whirlpool. By the time the greedy
vultures sensed the imminent danger, they tried to fly
away. But they could not free themselves since their
talons had already stuck with the dead body for a long
time. So they were sucked in by the whirlpool along
with the dead cow,” a’n tih phei kha chuan Assamese
hruaitu lian pakhat chuan, “Thanglura’n mulukawlh
anga min ngai hi min hmusit tihna a ni a, bawngpui
ber kher tehkhin nana a hmang pawh hi a huatthlala a,
Hindu ho min sâwt bawk,” a’n tih chu, “If a dead cow
is not palatable, then the Assamese people are like
Rhino that is thick-skinned and short sighted. It is no
wonder that the emblem of Assam is Rhino. In any
case, since the Assamese people are behaving like a

80 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 37

a.Tunah chuan a ngaihno beina kha a bo tawh a, a Laldenga te anga lo lêng rawh u, lo lêng rawh u, in
hâng lai chauh ka chang tawh!” a ti daih. dam maw? in dam maw?....chutiang hniang hniangin
patlingin kan sawi thei lo a nih hi’ a ti a. Chutiang
Hospital road-a a motor leh a hma-a mi ft 10
hniang hniangin......!
emaw chauha inhlat an nih lai khan traffic pa-in
whistle hâm ri tuar tuara kal chak tura a rawn vai kha, “A nih loh leh Luangpawn khuaa Awrpuar
a’n en hê hâw a, “Thlâwk rawh min ti em ni?” a ti a. avanga thirdeng an tihna chhan che kha eng nge
Traffic pa pawh chuan chhan let ngaihna vak a hre lo!
maw a awmzia tak le? (H.Vanṭhuama). A ṭawng duh
Kulikawn pa ropui, Krismasnanga, Pu Mâta si a, fiamthu a duh si a, fiampui tur kha a rim kual
kan tih mai ṭhin kha, sipai a ṭan laiin Assam Regiment a, thliak ram nghat chi kha a tâwk a. Tlêma lo dâwl
Hockey Team Goalkeeper a ni ṭhin a. Dhyan Chand-a âwm deuh kha mi a zuam tlat mai a. Chin tâwk awm
team an khelh ṭumin Dhyan Chand-a ball vuak a lo lo khawp khan kan inti vel ta maw le! Kan hneh si lo,
head a, goal a lut lo va. A entu mipui chuan ngaisang ani Joker training, BA zir ṭhulha Joker training, keini
tak maiin, “Lushai, Sabash” tiin an au dur dur mai kan training ve si lo. ‘Luangpawn thirdeng awr a puar
tih hi kan hriat ṭhin dan a ni a. Pu Sainghinga vuini a,’ a ti, ‘an khuaa mi ang lo pakhatin awrpuar a hmuh
khan a bulah ka ṭhu fuh hlauh a, thil awmdan dik tak reng reng kha thliar thiamna dang a nei tawh si lo a,
ka zawt a, hetiang hian min chhang a ni: ‘ Dhyan khi kan thirdeng a ti vek mai a, kan U (Pu Thanghuta)
Chand-a thiamzia chu tlâng hriat a ni a. A hmaa mi tlêma awr lo nei ve ta deuh chu Luangpawnah a va lut
apiang a bum kual a bum kual a, goal a thun nge
phei, mual zawl a va thleng, mi anglo khan lo hmu
nge ṭhin tih a ni a. Kha mi tum pawh khan kan lam
fuh ei, ‘khi kan thirdeng a lo thlen belh leh’ a’n ti a.
player panga emaw kha a rawn bum kual tawh a, kan
Luangpawn ka tlawh awzawng lo a nia! Sailianpuia’n,
inhmachhawn chu a ni ta mai a. A vaw lut ngei dawn
tih kha rinhlehna chhe tê pawh ka nei lo va. Khang ‘Luangpawn thirdeng awr a puar lo rêng rêng,’ a ti
hunlai kha ‘scoop’ a chin uar lai a ni a, ka hma-ah lehnghal a. A rel chawp mai mai lo niin. A thu reng
pawh khan a rawn ti leh ngei dawn tih kha ka hria a. rengah thirdeng neih belh zung zung te kha a ni lo
Ball a vuak veleh min per loh nan tiin ka lu ka thlê a, rêng rêng a, chutiang hmuh apianga thirdeng neih
Ka thlêkna lam kha ball lo kalna a nih hlauh avangin belh zel dawn mai zawng, a â deuh a nih zawngin
min rawn per fawk mai kha a ni a. A nat pawh a na âwm pawh a âwm ve mai ang a.
8 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 109

wise fool, they will pay for their false wisdom,” tiin ngaisang lo chauh pawh ni lovin a ngainep hle tih a
a’n chhuzui leh ngat a ni. hriat theih)

An buaina kha a namai loh em avangin Prime On not allowing missionaries to go to


Minister Nehru-a hma-ah ngei an zu inbei ta a. Pu NEFA(now Arunachal Pradesh) : ‘Being a good
Lura’n “Assamese-te nena State khata awmho chu a atheist, it did not matter to me one little bit what
theih tawh loh. Hindu leh Mosolman inneihtir tum religion a man professed. But it did seem to me
ang a ni,” a’n ti khawl mai chu, Pu Nehru-a pawh khan that the effect of permitting Christian missionaries
a ngai thei lo ngiang a, thinrim aw zet maiin, “There to establish schools would inevitably be to convert
could be marriage between Hindus and Muslims, these very simple people into poor imitation of their
my dear Sir,” a’n tihkhum pap mai a. Pu Lura chuan educator-proselytisers. These being themselves
duai duh bik lovin, “Yes Sir, there could be marriage somewhat poor copies of the original British, Roman
without love,” a tihkhum lêt leh ngat a ni. Kutdawh or American originals. I did not think it would be wise
tura kan pute an zu kal zur zur ṭhin nen hi chuan an to recommend any alteration of the existing policy.
inang lo hle mai. A huaisen dan te kha namai lo tak a (Poor copies pawh ni ila, keini chuan Sap Copy nih hi
ni a. MNF unauten zalenna suala an rammut lai ngat nuam kan tiin ṭan kan la la zual sauh sauh chu a ni zel
pawh khan, “Independence an rawn hawn chuan, a si ale! Suit/necktie compulsory; Zaipawl intihsiak;
lawm nan ka til ka chhû ang,” a ti ngam a ni. mitthi ruang chunga pangpar dah; Saptawng zulzuia
kan tawng suasam etc. etc.!!!!)
A lehkhabu chhiar tawhten kan hriat, sawi
chhuah leha ngaihnawm tho pakhat chu Prof. G.G. On meeting the Chief Minister of Arunachal
Swell APHLC Vice Chairman a nih laia a nghaisak Pradesh at Delhi: “I questioned him on the organization
dan kha a ni. Thla thum emaw lek mah nise, ani khan of his charge. There were sixty members of the
Pu Lura kha College-ah a zirtir ve hman a. APHLC legislative Assembly of which thirty-three belonged to
meeting-a a inluling deuh ṭhin kha Capt. Sangma, the Contgress party. There were twenty-one ministers
Nichols Roy, Lyngdoh te pawh khan an ngai thei vak and six Chairmen of Government corporations. I said,
lo va. Chutiang deuha a’n ṭawng chhuak leh chu Pu ‘But that is only twenty-seven. How do you satisfy
Lura khan ‘Chair’ aṭangin a kam khat a. Swell-a khan the other six?’ ‘Oh, he said merrily, ‘we keep them
diau lo tak maiin, “I cannot stand this kind of wild happy by giving them government contract.” (Kan

38 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 79

“Senvawnah vawi khat chu a va phei, Sâw, mauh mai a. A zawt chiang apiang hnenah ‘aw’ a tizel
Mizoram huam chhung lo deuh a nia, ‘Silai pawh va mai bawk si a. Village Court-ah thubuai an siamsak ta
nei nek suh. Khawia silai mah an nei lo vang’ ti tâwk a. Court-ah pawh chuan ‘ka ngai’ a la ti ta zel a. A tawp
kha an ni si a. Sipai sawmnga vel a hruai a, ti hian a a tawpah V/C President khan, “I ngai tak tak maw? I
kal kualtir a, inzui kual khan an va kal vel a, an va ngaizawng te hi a lo ni zawk lo maw?” a’n tih chuan
tam e... tih tur khan. An han hmu duh khawp mai a, midumpa chuan, “Ni maw le, jâwng theihnghilh
an ther huang mai a, an mawl ang reng bawk si. Ar an maw le!” a ti a, an ngaidam ve ta mai a ni.
lo talh a, ar pakhat kanah vai hmarcha rawt dip pava Pu Lalthanzuala, Zualthauva ti-a hriat lar zawk
khat leh a chanve-in an han thak maw le! Ani, thak pawh kha duai lo tak a ni. NLUP an tih ṭan khan
eih pawh ei ngam lo kha a ni si, artui an kang ṭha leh thingtlang khaw lama a sawimawitu-ah Sawrkarin an
a. Public meeting kha an nei leh ta a leh! Luhkapui ruai a. A ṭhat leh ṭhat loh mi’n an zawh chu, “A ṭha a
tlangsang aṭangin a ni awm asin maw a sawi le! niang, a dawngtute aiin a semtuten an ṭhatpui zawk
nghe nghe. A semtu lalpa phei chuan a ṭhat phah
Mual Inkhawmah khan le, an hmuh ngai reng reng loh khawp a. A in sanzia chu, a kawt thlang lam aṭanga
kha an hmu si a. Sipai silai keng Mizo khatiang nen, dâk chunga thlir chuan lukhum a tla tawp mai a ni,”
mi zawng zawng kha kim vek mai kha an tum a. A’n tiin a chhang.
ding chhuak fai leh vur mai a, ‘Senvawn-ho helaiah
in lo awm ve a, in chawhmeh thak ver vur nen, in Political Party pahnih inthlanna-a ṭangkawpin
inan pêt pût nen. Daikal a’n chhuak a, daikal in kan sawrkar an han siam kha, “Ui inmawngzawm ang an
zawt che u a, dai thlang ngawpui in kawk. Awihṭenah ni a. Campaign lai aṭangin an inhawisan nghal vâ a.
ngaw chhungah vei lamin hulhu buk kan vuan a, An thawh dun ṭan phat aṭangin mahni tâ ve ve an
ding lamin vawk kan hnawt a, mi min phawk hlauh liak nghal hlep hlep ṭhin,” a ti bawk.
nen, kan e zo thei ṭâwk a. Chawlhni a lo thleng a, in Kan kawm chhakpa Patea pawh hi bengchheng
tlangvalte ui baina lamah an thûm luai luai ringawt thei ve tak a ni a. ṭum khat pawh kan ṭhuthona-ah
mai! In nulate kiangah ṭingṭang hlai pui pui in ak a, i eng dang sawi set set lovin, “Nula hmelṭha hang
tan si-ar lak ka huam in ti a, in au rawng rawng mai. ngaihnobei hi nupuia neih miah loh tur” a rawn ti
Vau-ah zawngṭah pawh in lo leh thei si lo’ a ti a. An phawng a. A sawizawm nghal a, “Kan nu hi a nulat
haw em em mai a, hrethiam ve hek lo, a mizia kha. lai chuan Aizawl nula hmelṭha ngaihnobei a ni ṭhin
108 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 9

Kallanji what he meant by this. Didn’t he know he charge specially from the one whom I taught in the
was a strict teetotaller? Kallanji explained, ‘No, no, College. So I am going to resign as Vice-Chairman of
Morarji, it’s not what you think. It’s something I had the APHLC” a ti phiar phiar ta mai zawk a. Pu Lura
specially flown in for you from London. It’s the khan a chungtlak theihna dinhmun-a a awm zel a duh
Queen’s own!’ vangin ama ṭawngkam takah, ‘kei lo angin ka’n inbeng
dai ta poh a, ka irno aṭanga chhuak pawha mawi lo
(Pu Morarji Desai Prime Minister a nih laia 1978-a
khawpa dam duaiin, “At his juncture, we must try to
a lo zin khan Raj Niwas-ah Secretaries leh Heads of
skin whatever differences we have among ourselves.
Departments khan meeting kan neihpui a. Chumi ṭum
And the resignation as Vice-Chairman of the APHLC
pawh chuan a zun no khat langa a dawhkan dinglama
a dah kha vawi 3 vel chu a in khalh khalh hman a ni.) must not come especially from the one who had the
proud privilege of teaching me in the College,” tiin
On becoming Governor of Assam and Nagaland a chhang let a. An vai nuih ta ngawt mai a, Swell-a
in 1968(ever to be appointed as Governor while still pawh za lo deuh chuan a nui ve ta bawk a ni.
in service): ‘As we were landing Gauhati airport I saw
what seemed to be a whole battalion of troops lined Pi Darnghaki kha nu changkang ve tak, Pu Lura
up at the airport and wondered what they were doing pawh cho ngam fo ṭhin, intâwng nasa ve tak ṭhin
there. I had not realized that the Governor was such kha an ni a, “Darnghaki hian min ngaizawng anga,
an important person that he had to be received with hnunglam aṭanga min han kuah thutin ka hmuiah min
a guard of honour. .... By the time we reached Raj han fawp chut ang a, ‘khawpui rîk hma chu ka thlah
Bhavan in Shillong it was night and the lights in the lo ang che,’ ti-a min peh(pet) fun mai hi khawvela ka
house were incredibly dim. In the half darkness we thil hlauh ber chu a ni” a ti.(Khatiang thu a sawi kha
were received by a group of people who presumably Krismas lai vel a ni ang).
were the Chief Minister and other ministers of Assam
and a gentleman who announced himself as what Aizawla an chaw eihona-ah Fishery Officer
sounded like ‘Sif Zasis’. This turned out to be the zurui a che buai a. Pu Lura P.A. ZD Sangliana khan
high-Assamese pronunciation of ‘Chief Justice.’(A Shillong an thlen tukin an Director phone-in a va bia
VIP hnem tawh teh lul nen, VIP culture hi chu a a. Pu Lura awphawi te kha amah ang chiaha thiam a
ni a. Director aw a hriat veleh , ‘Minister will speak
to you’ a’n ti phawt a. Rei lo tê-ah Pu Lura aw ang

78 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 39

Hostel-a kan awm lai khan tlai tin dar 6-8:30 “Ruallung-a a’n lut te chu, ‘Ruallung-ho
school class roomah lehkha kan zir ṭhin a. Ṭum khat helaiah in lo awm ve a, zanriahah maian bai in hmeh
chu kal lo ru kan awm leh awm loh Bro Godfrey a, zanin chu ka puar khawp mai, te in han ti ve a. Mut
khan hostel-ah a check a. Chumi ṭum kher chuan kan a lo hun a, pawnpui hlui tlang khawng rêt rût, bâl deuh
thianpa Ngurliana kha an chhuak ru zu rui chhia a chhungkuain in inzâwn pût a. A kil lehlam lehlamah
khum sira a lo luak nuaih mai kha Bro Godfrey khan in nu leh paten delhkilh an tum ve ve, ‘mi tlin lo, mi
torch-light-a a’n ên khan a hmu a. Ngurliana hlau tlin lo’ in ti a, in pawt lui lui mai a. Zing in han tho ve
lutuk chuan tihngaihna dang hre hek lo, “Brother, a, nizan chu ka mut a tui khawp mai, te in han ti ve a,
Brother, pardon me, Vanpuia and Manchhunga mut tuina âwmah in mu em ni? te a ti a. ‘Nangmahni
khilai me,” a ti tawp mai a. A ṭum khatna a ni bawk lah chu UNO te in sawi kai ve ringawt mai. Pawl hnih
a, Brother pawh khan a zilhhau a, a ngaidam ve mai. ka exam tir ang che u ang a, in fail rum mai tur a nia’
Bro Godfrey khan ‘khilai’ awmzia kha a ṭha thei ang te a ti a. Khua a luhna reng reng kha khaw nikhua leh
berin a ngaihsak niawm tak a ni! khaw ṭha kha awm reng reng hek lo, mâwl em em an
ni vek mai a. Sihfa ho pawh khan an huat ber chu, ‘I
Kum 1956 class vii kan nih lai khan kan pawl puan ven lai ka nu’n mut puanah a hmang duh’ tih
chung chiaha mi Thangrikhumi te class viii an nih kha a ni a. A, huat pawh in hua ang, Sihfa-in puan an
lai khan Bro Aurele-an English Grammar a zirtir laiin indaih lo awm em mai, khatiang chuan,’ a’n ti ṭhin a.
tehkhin thu angreng a siam a. “French ṭawngah chuan
a lian apiang hi masculine gender a ni a, a tê apiang “Changzawl khaw tê tak tê pawh dimdawi
hi feminine gender a ni mai. Kumin class viii-ah hian chuang ta lo, khaw lian zahpah chuang si lo.
French ṭawng chuan Thangrikhumi hi masculine Changzawl a’n lut, in 20 lek kha. ‘Changzawl ho,
gender a ni ang,” a ti a. Thangrikhumi thinrim kha helaiah in lo awm ve a, luhka ṭhil pum in rap bûk a,
a ding luah mai a, “Brother, chuti kher kher chuan a invaw ri bur bur mai. Zanriah ei khamah tlangau
min ti ngai tawh suh,” a ti a, Bro Aurele pawh khan kawmthlangah bang hmai nei mang lovah in lut
ngaihdam a dil ruai mai a ni. khawm a, in puan tlang lehlam in delh a, in bawk
khâwm a, Atlantic Charter te in ti ve thla rawk mai. In
Kum 1950 vel bawk khan Melthumah sawn sapṭawng hriat in hmang zo nghal vek a ni lo’m ni?’
midum pakhat a awm a, Mizo ṭawng a thiam ve sawih te a ti a. Atlantic Charter te Changzawlina han sawi
sawih a. An veng nula hmelṭha ber kha ‘ka ngai’ a ti ve zawng a ni vak bawk lo asin maw le.
10 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 107

chiah khan, “Your officer misbehaved and you should A autobiography, Nice Guys Finish Second
take action against him,” a’n tih a, Directorin ‘Sir, phek 659 zeta chhah chu ngaihnawm lo lai,
Sir...’ a rawn ti zut mai chuan a tiphur ta lutuk a. A bengvarthlak lo lai leh ṭangkaipui theih loh lai awm
kutphaha dawhkan bêng dum dum chungin, “I want lo khawpin chhiar a nuam a. Ama mizia hmuh chian
his suspension order today itself!” ti-a a au lai chu Pu tawh hnu chuan a thuziakte chu rinhlelhna tur reng a
Lura lo kal hma deuhin an inkar kawngkhar rawn nam awm lo va, chhiar a manhla em em mai a ni.
hawnga rum tâwka melhin, “ZD-a te hi ka hmingin
ramhuai te pawh in la hnawh chhuah dawn hi!” a The cruelest joke going the rounds was related to
ti a. ZD-a meuh pawhin ‘ka piana hnulama ka zah ber me by Sonny Ramphal. It is customary for CHOGM
ṭum a la ni ang’ a ti hial a ni. (Commonwealth Heads of Government Meeting) to
go for a ‘retreat’. Nobody but the heads themselves
“Laldenga lah hi a kawng kal te hi hlûm na ang are allowed there and there is no agenda: the idea
mai hian a kal ang ṭeu ṭeu a; ho tura a fawmkhawmte is that the rulers of the Commonwealth should
lah suamhmang pûka fatu zek zek awm an ni a. An let their hair down and get to know each other as
hotu lah hian thu riangvai tak tak te a ṭahpui ang hliam intimately as possible. At this meeting the retreat was
hliam a. Mitthi dâk la zek zek awm tak pawh a ni.” at Gleneagles, one of the best hotels in the United
“Laldenga hi zawhte thinglawn ang a ni a. Han Kingdom set in the most beautiful environment.
sawn chhoh dawna ṭang tlat si, pawhthlak dawna ṭang The story went that one morning Kallanji (BK
tlat bawk si, ngaihsak loh dawna ngiau ngiau si.” Nehru’s nickname for British Prime Minister James
Callaghan) was passing Morarjibhai’s suite when he
Independence chu pialtlepa liluh tum ang a ni. heard a persistent humming noise. He knocked and
Brig T. Sailo a hmuh dan: entered and found the Prime Minister spinning on
the spinning wheel with a glass of whisky in front
Ram hmangaih thut a. Fu her bawng pawh hi han of him. Kallanji said, quite shocked, ‘What Morarji,
chhuah ila, an pet bial pap pap mai a ni. Vai bawng I didn’t know you started so early in the morning.’
chhawr tarin an pute an si ngai lo. (Sipai bangin an Morarji disabused him of his idea of the contents of
zia an thlak thei tak tak lo, a tihna.) his glass and gave him a lecture on the virtues of his
drink. At the banquet in the evening Morarji found
a glass of whisky at his place on the table. He asked

40 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 77

“Tualpui-ah a lut chho leh a. Khaw lian vak lo Dr Zokhuma, Dr Thansiama, Dr Lallawma
tak a ni a, public meeting an nei leh a. ‘Tualpui ho – ten Dibrugarha MBBS an zirlai khan Pastor-in a
he laiah in lo awm ve a. Zanriah eikhamah Tlangau rawn tlawh a. Sacrament siam ngei an duh avang
kawm thlangah in leng khawm a, in puan lehlam khan a junior deuh Dr Sangluaia te ṭhiandun kha
in delh phah a, in bawk tlar a. Titi sawi tur hre ṭha wine shop-ah an tir a. An zinga chin chang hre ber
pawlin di hlang hual te a ni lo’m ni in sawi?’ te a ti a. Dr Thansiaman Whisky leh Rum an rawn hawn chu
Titi sawi tur hriatte a ho âwm hlawm! ‘Independent alcohol content tam lutuk ti-a a hnawl hnu-ah an
puante hi thil namai a ni lo a, thil harsa tak a ni a. mangang khan Vinegar-a vine hi grape vine nena
Mi pawh kan râwn zau na laileng. A hun ngang niin ngaihzawmin a awm bera ngaiin an la leh a. Pastor
kan hria a, kan puang ta a ni’ tih te kha a sawi kual pawh chu chin chang hre vak ni bik hek lo, a siam ta
maw le. A sawi tawpah khan zawhna hun a siam a. mai a. An ei/in zo chuan Digene an in nghal ta sap
sap mai’ amah Dr Zokhuma ngeiin a ti alawm.
Pa pakhat a lo ding chhuak lang mai a, ‘chuti taka in
râwn zau chuan kan khaw pa in râwn lai kan va’n hre Kum 1950-60 chho vel kha chu ar sual huai ang
lo e!’ a rawn ti maw le. ‘In liang a hniam êm a, kan maia Aizawl tlangval an insual bur bur ṭhin lai, mimal
rawn thleng lo che u a ni’ a’n ti a. A va’n lawmawm bakah veng leh veng te pawh an inbeih ṭhin lai a ni a.
ṭhin lo. In liang a hniam em mai! (Heta zawttu hi Pu Ṭum khat chu Mission Veng tlangval rualin Zarkawt
Aichhinga pa, Khawzawla hmân kum lawka thi kha tlangval an va cho va. Tlangval pahnih ngam loh an
a ni âwm asin). nei a. Valupa Thanzuala, huai rumrût mai(a naupan
laia bengkherh huaisualin a beng tihchhet vanga
“Maite ho helaiah in lo awm ve a, in sumhmun ṭawng pai deuh ṭhin) chu Mission Veng tlangvalte
te lah chu nu lut lam tla hawlh bawk, pa chhuak lam chuan an va pun a. Zarkawt an thlenin an ngam loh
tla hawlh bawk. In awmna a zo si, puanthuah in nei tlangval pahnihte chu an kawhhmuh a. U Thanzuala
tlem si, in mu rei thei lo va, khawvar mang hlei lovah chuan a hnek bur nghal mai tura an beisei laiin, a ni
in tho va, zing zet zetah buhhâk in chawi chhuak a, chuan a’n en vung vung a, aw âwn deuh delh dawlhin,
sum vuah nghet mang lovah in deng thle lawk lawk “Ka ṭhin a va rim lo ve,” a ti a, kut thlak lovin a
mai a. In hah chawl in han hawi vel a, in hmuh hlat kalsan leh ta mai a ni. Mi tak tak tan chuan thinrim
in thlawhhma te a ni a, chu chuan BA naran te in ti ve hauh lova midang chunga kutthlak hi a theih mai loh
rawk lehnghal. Pawl thum ka exam tir ang che u ang tih a lanchiantir hle.
106 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 11

tuktin ti tiha altar boy ni ve lo tan chuan a ngaihnawm A MLA-te pawhin sipai boot an dawng
vak lo mai thei!!!) ṭêp tawh a ni.
A Devout Catholic Lady: A parish priest Pu ṭhena chanchin rei tawk tak kan sawi dun
visiting his parishioners was warmly welcome by hnuin, a ṭhat lohna chu kan sawi tam tawk ta a, a
a very devout Cathlolic lady at her gate and when ṭhatna lam te pawh sawi ve tawh ila, taihmak lamah hi
they saw the parrot at a cage in the verandah the chuan ngaihsantlak chu a ni ve alawm, ka’n ti dêk dêk
lady asked the priest to pull the parrot’s right leg. a, “Taihmak hi Chief Minister nih nana qualification
Straightaway the parrot recited ‘The Lord’s Prayer’. ṭha a nih chuan Fanghmir te hi Chief Minister atan
When he pulled its left leg it recited ‘the Hail Mary’. kan thlang mai dawn em ni ang?” a ti a ni.
Expecting the parrot to complete Catholic’s prayer
trio by saying ‘Glory be to the Father....’ he was about Pu Lura khan ama mimal nuna chhuanawm
to pull both its legs. The parrot then angrily shouted, vak lote pawh kha a zahpuiin a zêp ngai lem lo va,
“If you pull both my legs, I will fall flat on the floor fiamthu thawh nan bawk a hmang fo ṭhin. Zu leh
and break my loving neck, You Silly Clot”. kuva ei deuh reng hi chuan daikal hun a lo thlen hian
an insum zo lo va, an ri nghal deuh puat mai ṭhin a.
An applicant for a high security job which
Pu Lura Minister a nih laia Aizawla a lo zin pawh
requires absolute integrity on the candidate as well
kha, Sonapur bulah khuan chutiang hun chu a tawng
as on his father was quite in a fix to fill up the form
thut mai a. “Ka driver kha ding vat turin ka’n signal a.
as his father was hanged dead on conviction for
Ka’n tlan chhuak chu vanduaithlak takin han inthupna
serious crimes. This was what he wrote down: “My
tur awm miah lohna hmun ualau tak mai kha a lo ni a.
father aged 52, died while participating in a public
Hnim lian ve deuh hnah tlakawlh, “some semblance
function when the platform gave way.” Sure
of a bush” phênah chuan ka’n khawhtir ta zar zar mai
enough he got the job.
a. Kawngpui lam ka’n bih chuan VIP zui tih takah
B.K.Nehru kha ICS officer zing pawha a officer-ho kha ‘polite takin’ lehlam hawiin an ding
hlawhtling ber leh hmingthang ber pawl a ni a. Hna ṭhap mai a. Ka car bonnet-a National Flag thlîin a’n
chi hrang hrang pawimawh tak tak a chelh chhunga len deuha phe hlap hlap te chu ka hmu a; a VIP ber
a tawnhriat ṭhenkhatte chu ngaihnawm taka fiamthu lah chu êk chehin ka ṭhu kun reng mai kha a ni a, a
thawh nan a hmang ṭhin a ni. zia lo khawp mai. Ka’n ti zo va, kawngpui lam ka’n

76 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 41

hnena hlan tur chu Pathian pawmtlak ngei a nih a, in fail rum mai tur a nia,’ a ti a. (BA naran chu a vei
a ngai a, ama pawisa fai ngeia a sak a nih leh nih hle a ni maw? ) E, naran tih a tâwk zing si.
loh a zawt hmasa tê tê a. Ngurdinglien chuan ama
pawisa-a a sak chin chu a choka mai a nih thu a hrilh “Vancheng-ho helaiah in lo awm ve a, in 60
a. Rev Lalngaisang chuan, “Kan inhlan program emaw lek tê kha, ka buh ke a sei, ka thlo tam te in
chu choka-ah i nei ang u,” tiin Sitting room zau taka ti a. Hruih zawlah buh ke in hlam duai duai mai.
hunserh program ropui tak buatsaihna chu kalsanin Tuhazawn ka nei te in ti a, kum 3 hnu lekah in indang
choka lam chu a panpui ta a ni. Aizawl khawpuia in darh leh a, mual têah zim tein in in nei fer a. Liang
ropui tak tak Pathian hnena kan hlan bûng bûng ṭhinte hniam tê têin in in sa a, bel te sawi li leih in chhuang
hi, Pathianin lo pawm ṭhin tak maw... te ka ti ṭhin! a, tapchhakah til paw hruihin in ṭhu mai. Tiang hi
khaw changkang a ni ngai lo’ a ti a, an changkang
Hetiang huna sawmna ka hmuh ve chang hian, Pathian awm lo ngawt tak asin.
chawimawina tih an ziah tel chuan ka kal ngai lo.
Chutiang bawkin, pass lawm, promotion lawm, hna “Vawi khat chu Chittagong-ah Kawlchhawna
thar hmuh lawm –ah Pathian chawimawina an tih nen kan kal maw le. Kawlchhawna BA ve kha,
chuan ka kal ngai lo bawk. John F. Kennedy khan, awmkhawm tam nikhuaah khan le, a duh ang angin a
a inaugural address tlangkawm nan, “...Asking his sawi ta a. Kan kal tih kha a hre ve tlat bawk si a, kan
blessings and help, but knowing that here on kal dan kha a duh ang angin a sawi fai ta vek mai. ‘Pu
earth, God’s work must truly be our own,” a tih Thanghuta leh Kawlchhawna Chittagong kal’ a’n ti a,
kha ka pawm tlat a ni. beng an dawh ṭhup mai si a. ‘Kawlchhawna lah kha
Police kawr a hâk pangngai kha a ha a, hruihrualin
Nu pakhat ṭhahnemngai taka hlo thlo pawhin, a tai a hreng rêk a, Chittagong khawlaiah a tlangau
“Ti hian, theihtawpin ka’n thawk ang a, nangin mal kal dawrh dawrh mai a. Pu Thanghuta lah iptepui a
min han sawm la, buh te, vaimim te leh thlai dangte ak, puan a veng bawk, Bus intâwk turah khawlaiah a
pawh ka thar veleh sawma pakhat ka han pe dawn petek, mi chhang zawrh a nem pherh duai a, a liak fai
che nia.. Vaihlo hmun erawh hi chu ka sawihmuh nghal vek a. Dawr lian deuhvah a zuang lut phei leh
lo law law mai ang che!” a ti tawp mai. Tun hma-a a, sapṭawng nalh deuhvin ‘hei hi eng zat man nge?’
vaihlo man buhfai man let 20 zet a nih ṭhin thu hre lo tih a va zawt chu Chittagong ho chuan ‘E, Mizo han
pawhin in lo nuihpui ve tho a niang chu!!!! changkan zia hi chu an thirdengte pawhin sapṭawng
12 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 105

pan chu, kei ‘presence of mind’ nei ṭha tak mai pawh Gyan Singh Kahlon, ICS pawh, British-ho aia
hian sawi tur ka van ngiang mai. Mahse, ‘black top’ inti British a ni a. Manner chungthu-ah phei chuan
chin ka’n rah dawn chiah chuan, chunglam hriattirna sawisel bova awm tum leh midang pawh chutiang ni
a nih chu ka ring pha hauh lo va, thilpek mak tak tura phût kha a ni a. Leilet buh a hmin huna Patwari-
mai chu ka dawng tlat si a ni; “This bloody food ina a endik ṭhin, ‘Girdawari’ hmu tura kal remchang
poisoning!” tiin ka’n au piap mai a. Police Officer a tih leh tih loh a Kanungo-in(Surveyor) a office-a
chuan, “Ka pu, nizan lamah restaurant-ah chaw i ei a rawn zawh chu, Girdawari chu office pawna amah
em ni? I eina restaurant chu min hrilh la, Shillong kan hmuh duh hmeichhe pakhat hming ni-a ngaiin, “Yes,
thlen leh veleh kan man nghal ang,” a ti a. Chaw ṭha if she is properly dressed!” a ti a ni.
lo ei awm chuan ka awm ve ta ngawt mai a ni.
Kohhran dang sawiseltu min ti fotute hriat atan
Fanu panga a nei tawh a, fapa kha a awt ve em kan Catholic Kohhran chanchin pawh hi fiamthu
em mai a. A fa parukna tur an nuina damdawiina a thawh nan kan hmang ve ṭhin .....
hrin tur ngaichanga ina a awm laia fanu bawk a ni tih
an han hrilh chuan, “Kan ṭah nuih ṭûau tawh mai When drinks were first introduced at jet flights, a
a ni,” a ti. steward asked a Cardinal passenger, “Your Eminence,
what would you like to have?” The Cardinal enquired
Saprama awm, a farnu Pi Rokamlovi a tlawh the altitude at which the aircraft was flying and when
ṭumin, zing karah pa pakhat a rawn lêng a. Pu Lura the steward told him, it was 36,000 ft. above sea
kha Sapṭawng thiam lo tura ngai niawm takin a makpa level, he replied, “No, thank you. It is too close to
Pu Jambu kha a chanchin zawt kual vel khan a bia a. headquarters!”
Eng emaw hnu-ah chuan Pu Lura dawhtheihna khan
a tuar ta ngang lo va, “Jam, who is this man sitting In Latin Mass there is “Confiteor(Confession)”,
next to me? Can you interpret his English into proper part of which says, “mea culpa, mea culpa, mea
English so that I can understand,” a’n ti mai pek chu, maxima culpa” which in English means “through my
Sap-pa, ‘cockney English’ hmang khan ngaihdam a fault, through my fault, through my most grievous
dil ruai mai a ni. fault”. An altar-boy, who was a keen cowboy movie
fan was apparently having his favorite cowboy in
“A Sap dik tak zawk kan makpa kha chu a fel mind and said aloud, “mea cowboy, mea cowboy, mea
khawp a, ‘I dam em?... Ka lawm e,’ te hi a la ti zel a. Mexican Cowboy”. (Keini ang kum 7 chhung zet

42 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 75

an thiam vek mai, an ti e,’ a’n ti a. Chittagong-ina a ti vek a, ha tih loh pakhat a nei a, chu chu mipa
Mizo thirdengte han hriat tâk! Thirdeng kan nei tih amah chauha a awm kha a ni a. Chuvang chuan
pawh an hriat dawn loh vei nen. hmeichhia Evi kha a siam ta kha a ni a. Kulikawn
Tlangnuam kawng chhovah sawn, Father Marcota
“Biak in saknaah Raichhawk hnang lo hlai ve an tih emaw ni saw mahniin han tawmsen reng
ei! A hlai thiam si lo va, mau leh rua ang mai mai ni maia maw le!” a’n ti phawng mai a. “Lal Isua ber
hek lo, a peh rum mai a. ‘Mi tlaw chuan hlai suh u, pawh kha khawvelah kum 30 chuang zet a rawn awm
khatiangin Biak in luah tih a awm lo vang’ ka va ti a. Nupui a zawng ruai lo va, nei lovin vanramah a
a le! ‘Raichhawk hnang hlaiah khawvelin patling an kal ta a ni lo’m ni?” ka’n ti chu, “Chu tak chu alawm
teh lo vang’ a ti ta ngut ngut mai a. Khatia a ti zo kha, kan buaipui, mi nupui neih hma hma a, Judahoin an
sawisak tur a zawng niin, a vei a vei a. Kawlchhawna, lo khengbet hmanhmawh kha!” tiin min chhang leh
a ai mahin a lo hlai thiam lo vei. Kha kha a va hmu a. Pu Liankhuma(Pu Lalkhama û), Jehova Witness
fuh, a lo lêt leh chu ṭhut khawm tamna laiah hlim em pa-in Catholic tlangval a fiam a ni tih ka hre ta a, hlim
em maiin, ‘Kawlchhawna is broken of Raichhawk takin carrom chu kan penzui ta a ni.
hnang hlai’ a’n ti a, a nuihzat thlak! I hlai thiam loh
laia a pawi loh vei nen, ka’n ti ṭhin a. Judate chanchin sawi takah chuan, hman deuh
tawh khan New York khawpui lun lai, Manhattan-
“Pakistan pan tura kan kal thla kha asin, kan ah Negro pa lianpui mai hian Juda pa pakhat a hnek
Court sang ho, National Refinement Court(NRC) kan thlu tawp mai a. A bulhnaia miten engtizia zang nge
tihho, kan Speaker Pu Vanhela te, sipai sawmnga vel tih an han zawh chuan, “Engah nge ka Chhandamtu
hruaiin kan MP upa ṭhenkhatte nen, favang chhuk an lo khenbeh vei!” a ti a. Tunhma kum 2000 daiha
huk hma khan chhuk an tum maw le. Tuirini kamah thil thleng phuba lak nan a tlai lutuk tawh an han tih
riahbuk an siam a, kan unaupa Kawlnia’n chem pawh chu, “Niminah ka hre ve chauh alawm!” a la
a hmang zei lo em em mai a. Saitual khua kan MP ti ta hram a ni.
Lalnuntluanga kha a âwm khauh si a, thing lo la ṭhang,
zamṭha tak mai kha a ni a. A chak si a, a’n en khan Manipur-a Mizo politician lar ṭhin tak
(Kawlnia kha) a sit ta. ‘Khawnge, keiman kan hmang Ngurdinglien’an Minister a nih laia Churachandpura
teh ang. Pu Chuanga te nen khan lui kamah uithak a in ropui tak Pathian hnena hlanna hun a siamah,
te kha lo sil mai mai rawh u’ a ti a. A (Kawlnia) haw Rev Lalngaisang hunserh hmangtu chuan, Pathian
104 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 13

Edward Nirmal Mangat Rai Kan farnui erawh khu chu Sap zawng aia intisap, a fate
Punjabi ho khu fiamthu duh deuh mai an ni a, pawh Sap manner zirtir bera neih a ni a. Chhungkhat
anmahni leh anmahni infiam te khu an tuipui zawng hnaite chu an biangah kiss ṭhin tur tih phei chu a ngaih
tak a ni. Zahmawh rawngkai fiamthu phei chu pawimawh ber a ni ang, fanute kha an nei ve sep sep
khawvelah a ngah ber an ni hial ang. Keini zahmawh bawk nen, drawing room-a ka ṭhu kha, a lut a chhuak
sawi ngai lem lo pawhin nuih hun kan nei fo ṭhin. apiangin, ‘Uncle, shall I plant you a kiss?’ tih pahin
min fawp zen a. Lipstick hnawih nachang lah an hre
Kristian ICS hmasa ber E.N. Mangat Rai a hlawm nek a. Ka cham chhung zawng khan ka biang
training laia British ICS Officer pakhat, Divisional kha chu a mawm hlup reng mai a ni!”
Commissioner nena sakawr chung chuanga an kal
dun laiin Commissioner chuan, “EN, engati nge A ‘first cousin’, Pu J. Lianchungnunga khan
sabengtung sazu hi a len viau a, sakawr ta hi a len Catholic dana a neih, a nupui Daisy nen an inṭhen a.
vak si loh?” a ti a. Mangat Rai-an a chhan mai theih Nupui dang a neih leh khan Catholic Kohhran chuan
loh chuan, “Indian Kristian inti vete hi chu in va nêp dan pangngaiin an phuar a. Eng emaw hnu khan a
tak êm, Bible-a thu awmte pawh hi in hre lo. Nova inlet a, nupui dang a nei leh a, a piangthar ta bawk a.
khan a lawngah khan chi inthlah chhawng leh atan A nu(Pu Lura nutei) chuan lawmawm a tihzia sawiin
tiin a nu leh a pa, tuak khat theuh chauh kha a dah a. Pu Lura a pianthar ve phei chuan hahdam taka a
Lawng pil a hlauh avangin lawng chhunga no an neih thih hiai hiai theih a inrin thu a va sawi a. Pu Lura
theih loh nan, an sazu kha a dahṭhatsak vek a. Tui lah chuan, “Chu, Dengchhungi hi ma la, a thlâkna
lian a lo tâwpa an han chhuah sang sang khan a mal hmeichhe dang zanin la la hian la lut nghal rawh, i
te tein a pelêt leh zel a. A tawp bera muang changa tihna em ni,” a tihkhum hmiah mai.
sabengtung lo kal kha, a la awm chhun a’n pek dawn Kum 1978-a a ina ka thlenin zing karah a in min
khan, a tê em mai tiin a duh lo va. Mahse, Nova khan fankualpui a. A luah man Cheng sangruk zet chu a
chi thlah chu in mamawh ve tho dawn si a, i duh tam hle a, a chhuang viau a ni. Choka-a thingpui ina
emaw duh lo emaw, i neih ve chu a ṭul hrim hrim, kan han ṭhu fel chu, “Kha ka in luah man kha i hria a,
tiin sabengtung kal tur kha a mawngah a vawmbel a, chhiatrupnaten min tlakbuak loh chuan hahdam taka
chuvanga a hnung lama bet ta ṭui hi a nia lawm!” a ti awm theihna a ni tawh a. Mahse, hei i u Dengchhungi
a nih chu. Bible thu pawh hi Sapho hi chuan an lo hre hian Poreta PWD-a in thawhho laia a UDC pension
ril bik deuh chu niawm tak a ni.

74 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 43

Pathianin Kulikawn pa a siam dan ka’n hrilh ang che, khawp maia an ti. Chem chu Lalnuntluanga chuan
Pu Thangkhama (Pu J. Lalhmingliana pa) a siam lai a’n hmang ta mai a le! Rawṭhingte kha a lek ang ang
chuan hlum a la ngah bawk a. A lu leh nghawng leh khan a fik puat puat mai maw le! Chak deuh tak tak
châwn velah te so lûk khawpin a bel hlawih hlawih a nia, Lalnuntluanga kha. An en ṭhap mai a, ‘Pa an
mai a, Pu Lalhlira (Pu Dengchhuana pa) a’n siam va tling hlei em’ an ti maw le! Tah khan a (Kawlnia)
leh tur chu a hlum neihin a daih ta lova, tê tak têin thinrim a lo thawk chhuak ta, ‘Ngawi teh u, he riahbuk
a chhuah ta mai alawm maw le!” a’n ti chu “I va ho sak ringawt hi patling tehna a ni fo lo ang. Khawvel
mai mai e” a ti ringawt a. Thlarau lam hlawkna chu a palai awmkhawmna Dacca kan han thleng thla ang
tawng teh chiam lo. a, rawṭhing sah nat ngawt hian patling an teh tawh
lo hle ang’ a’n ti a. Khawvel palai awm khawmnaah
Pu Lalropuia chuan Bungkawn tawn tirha a in chu
rawṭhing sah lam a pawimawh âwm lo ve!
bâwk ang rengin, a chung zawl deuhthawin rangvain
a sethlâm a. Chutih lai chuan Aizawlah concrete in a ‘Mi kawmthlang lama in awm hni hne chuan,
la ding meuh lo bawk a, “Aizawla inchung zawl nei Hmangaiha te kawmthlangah alawm an awm te an
pha chu Pachhunga leh Buangthanga leh kei kan la ti mai dawn che u asin. In âr-in lal âr a sual pha ngei
ni mai” a ti. tur a ni’ te a ti a. Ni khat chu ramhnuai khuaah Sikul
zau pui mai kan sa a. Upaho kha subject hrang deuh
Govt Mizo High School an hawn hlim khan,
neiin class hrang kan nei maw le. Ni khat chu min
Mizo ṭawnga ‘Paula chu Roman sipai pahnih inkarah
rawn zirtir dawn a, a Sikul naupanga kan awm kha a
a mu a,’ tih, Sapṭawnga lehlin tur chu, zirlai pakhat
tui em em mai a. A rawn intihotu em em mai a, a’n
chuan, ‘Paul was sleeping between the two Roman
zirtir nasa khawp mai a! Chumi ni chuan khatiang
Assam Rifles,” tiin letling a ni. Asssam Rifles lo chu
aia student-ho zinga zirtirtu kha khawvelah an vang
sipai hre miau hek lo!
viau ang, zirtirtu tak a ni, a vei thuak thuak a. A lut
Pu Biakthansanga inah bawk khan ka kal hma hnuhnungin, ‘May I come in, Sir’ an han ti a. ‘Yes’
deuh ṭumin pa pakhat nen carrom an lo pen a. Chaw mai lo khan khângte kha a tui em em mai a, ‘Sir’ an
ei hun tawh a ni chungin mi dang an awm loh vanga telh phawt chuan. ‘Sir’ lawm mi tak kha a ni si a, an
lo penpui kha a ni a, min hmuh veleh a tho nghal vei thuak thuak ale! Mi han chhaih vel dawn tih ka
a, a ṭhutna-a k’an ṭhut fel chiah chuan ka hma-a mi hre reng a. ‘Pu Thanghut, khawvel aia tui a zau zawk
chuan, “Pathian hian thil zawng zawng a siam a, ṭha zia sawi rawh’ a’n ti a. Mi tham lo tak vek khan an
14 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 103

Chêng zapariat leh siki thum a la ve reuh chung hian chu a va phone a, “Badal, naktuk program kha a
min vin khar khar fo mai nia!” a ti pek a nih chu. theih leh ta lo a nih chu,” a ti a. Pu Badala’n, “Engati
nge?” tia a zawh chu, “Bagla’n ka nuamsam lo a ti
A inbula Mizo pa pakhat in rawn sa thar veina alâwm,” tiin a chhâng a ni.
suahdur, bawngtuthlawh tih angreng a hawh sak ṭhin
lai zawng chuan Pu Lura kha a fak thiam hle a. A duh Gurdaspur-a training-a ka awm laiin a lo kal a.
D.C.-in a puala dinner a buatsaihah district-a officer
tawk a ngah tawh hnu chuan Pu Lura thusawi kha a
lian chin min sawmte chu kan inhmelhriattir diat diat
veivir zawnga sawi chhawngin a rêl fo ta mai a. Pu
a, “Lalmanzuala, Asst. Commissioner” ka’n tih chu
Lura thinrim khan, “ ........a ninen a kan inṭhenawm
awih ngaihna a hre ngang lo a ni ang, “Khawi ram
aṭang hi chuan, a bula ka thusawi hi eng angin nge a atanga lo kal nge i nih?” tiin min zawtzui hrâm a.
sawi chhawn leh ang tia inngaihtuaha, a veivir zawnga Mizoram mi, Mizoram chu India ram chhunga mi’ ti
a sawichhawn leh loh tur zawnga invên reng a ngai ta te-a ka hrilhfiah ngial hnu-ah pawh min kalsan dawn
a. Ka tan hian Pathianni, Thawhtan, Thawhleh, Nilai, chuan, “I hope you will like our country by and
Ninga, Zirtawp hi a awm ve tawh lo va, Inrinni hi a by,” a la ti ta cheu a ni.
ni vek tawh mai a ni!” a ti.
“Lt. Col. Inderjit Singh, BSF Commandant” ti-a
Ka ina chawhlui kan kîl ṭumin a ṭhian ṭha ve ber, khawng tha taka ‘salute’ petu pawh, “BSF hi eng nge
Pu P. Lalnithangan a rawn phone a, a inlama chaw a maw ni chiah le? Army ni si lo, Police pawh ni chiah
ei ve theih hun tur a rawn zawt a ni. Pu Lura chuan, bawk si lo,” tiin a zawt bawk.
“Ka exercise lak ve peih chhun, ‘elbow exercise’ ka Prime Minister emaw, Home Minister emawte
lâk theihna a awm loh hunah ka lo kal ang e,” tiin biak a ṭul chang chuan Pu Bagla a bul hnaiah a ṭhuttir
a chhang a. Zu no a dawm kha a exercise lak ve a. An thusawite kha hriatthiam alawi leh chhân theih
ṭhin awm chhun a tihna a ni. “Lalnithanga hi ka mi alawi a neih ngai loh avangin, a telephone ‘mouth-
ngaihnat zawng vak pawh a ni lo. A inti nula hmâwn piece’ hup chungin, Pu Bagla kha a sawi tur a râwn
hmâwn lutuk a,” tiin a’n sawizawm hram bawk a ni. chawp zel ṭhin a ni. Chuti chung chuan kum nga hun
(Pu Lalnithanga kha pa invawng fel a thawmhnaw chu a hmang zo ve tho mai.
leh hmelhmai te pawh fai vah reng mai a nih hre pha
lo tan chuan a thusawi hi a ngaihnawm nêp deuh ang.

44 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 73

sawi a, ‘Khawia mi nge i hriat?’ a ti a. ‘Naupan laiin bawk si a; pafa inhmuh châng kha a awm ṭhin lo a
Pasena ziak kan chhiar alawm’ ka’n ti a. ‘Pasena ziak ni. Khawimaw chhuahvahna-a an han inhmuh zauh
hi ziak dik ber a ni fo lo vang’ a’n ti a. ‘Khawvelah chang chuan, “ka pa” an ti ve lo thei lo va. “Mi fate hi
khawmual eng zat nge awm?’ a’n ti leh a. ‘Pangaa chu in fel teh e. Hriat mang lohte pawhin, “ka pa” te
ṭhen tih chu a nih ṭhin hi’ ka’n ti a. ‘Pangaa ṭhen tih min ti thei a, a ti daih mai a ni.
hi ṭhen dan dik ber a ni fo lo ang’ te a’n ti leh rih a,
Eng vanga zu in nasa em em bîk nge a nih an
khawmual a pung chuang si lo va. A hnuai lam hi a
zawhna chu, “I unau mipa neih chhun Lalmama
chuh duh lo reng reng a, fiamthu pawhin chunglam
America-ah awm daih se, i nu Kaiṭhiangi Melthumah
tak vek reng mai hi a ni a.
awm se, nang Khatla-ah awm la, tu nge zu in lo vang
“Pu Laldenga nen, a buai zual dawnah khan, che u,” tiin a chhang.
an hruai thla a ni, Dacca ami bungrua la chhuak turin.
Pu Lalropuia khan an ṭhianzahoa Chitea an
Thuamhnaw nen a lo haw khan kan intisak zo tawh
zan lêndêng thil tawn a sawi a. “Kan chhak ngaw
deuh si a, ‘Hei kan hotupa nen Dacca in zuk kal dun a,
dur aṭangin, ‘Tu tute nge in nih? Tu tute nge in
a upa hlui te lak luh leh a tum si lo va, kan inthlang ṭha
nih?’ a rawn ti hlût hlût mai a.. ṭhian rual kan ni na
ve si a. Cabinet an rawn form fel vek a, kan hlim viau
a, zan reh lam a ni tawh bawk a. Kan hmulthi a ding
asin le!’ ka’n ti fiamthu a. ‘E... Engtin nge ngaihdan
sung sung mai a. Aw lâwi deuh ruaiin, ‘Thanzuala
hranpa lianpui nei (keini te ang hi) Cabinet-ah te min
te, Lalthlamuana te, Lalropuia te,…..Kulikawn leh
han form tel ang le? Ani han cabin rual tur em ni ka
Thakthing lam mite kan nia. Nangni khawii khua nge
nih? Amah nghal ka cabin lohvin. A cabin âwm tê tê
in nih? Zemabawk em ni?’ kan han ti a, ‘Ni si lo’ a
chu Ngurkunga te, Rualchhina te, Lalrinchhana te a
ti a. ‘Zokhawsang em ni?’ ‘Ni si lo’, ‘Muthi lam em
lak khawm reih hi!’ a’n ti a. Cabinet-a an lak lohvin
ni?’, ‘Ni si lo’ a rawn ti dût dût zel mai a. Kan han
lak rual loh kha a’n ni daih mai si a. Thanṭhuaman,
ngawi deuh a, ‘Haw vek r’u’ te an ti leh nghal a, kan
‘in awm loh hnuah Vanlaiphaiah ka inah thingpui
thlabar ngei mai. Kan haw hnuah chuah Tuitu a ni tih
i in ang,’ a ti a. Chuta kan phei mai mai te pawh
kan hre chauh nia” a tia lawm.
chu, a in kan va thleng kha, ‘hei, i huana fu chu Pu
Tlangchhuaka huana fu aiin zuk ṭhaa maw le!’ kan Thakthing venga khawhar lenpuinaah nu
han ti a, chung mai mai te pawh chu, ‘Tlangchhuaka pakhatin, “Pu Lalropuia hi fiamthu ngawt i sawi
huan tih ngawt ai te chuan Malsawma huan han tih te mai a. Pathian thute hi sawi ve ta che” a ti a. “E,
102 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 15

D.C. Pavate kha India ram pâwn, khawvel A ṭawng kha a polite-in a ke kal te khan a ti deuh thân
pum huap pawha Mathematics (Arithmetic) thiam thân ṭhin bawk).
chungchuanga hriat hlawh a ni a. Kolhapur University
Pu Vaivenga nena election-a an inkhin tum
Vice Chancellor pawhin a awm tawh a. He a thiam
khan, “Vaivenga, thosivenga ni zawk awm tak. Engtin
chungchuanna lâwmman atana kum 1967-a Punjab
nge Vai te chu a ven theih ang? A chil lempui ngai lo
Governor-a dah kha a ni. Mathematics bak chu hriat
chauh a nih hi. Zawhte chhangban ei te pawh a ang, a
a nei tlem hle thung.
tep ang chek chek a. A reng reng thu-ah a pa pawh Pi
Ṭum khat pawh MLA an inleitawn avanga Puii a ni lo’m ni?” a ti a. Kha inthlan tum erawh kha
Sawrkar nghet siam thei an awm loha, Punjab chuan Pu Vaia a hneh lo tlat si!
President’s Rule-a, a awm laiin Akali Dal President, Pu A. Thanglura bawk khan, “Mizote chuan
Parkash Singh Badal-a’n MLA lamṭang a ngah tawk ram hruaitu atan mi ṭha kan duh lo va, mi sual kan
tiin Governor chu Sawrkar siam tura amah (Badal) duh bawk hek lo. Mi laklawh kan duh,” a ti a; tun
chu sâwm turin a ngên a. Pu Pavate chuan a tûk thleng hian a la dik zel chu a ni lo’m mi?
chawhnu dar 3-a a MLA te nena Raj Bhavan-a inlan
turin a hrilh a. “Zu ka in lo han ti dawn ila, a rûka ka inpui ṭhin
Pu Hrangaia te, Pu Bawichhuaka te’n dawt sawi min
Chu thu chu Governor Secretary Pu S.P. Bagla’n ti dawn si a”.
a hriat chuan, “Ka pu, i ti dik lo palh a ni. Hei hi thil
“Officer leh MLA te, intikohhran mi mi hian
theih a ni lo. Central Sawrkar-ah Congress an lal a. An
Ram an hmangaih. Mahse an ram hmangaih dan hi
Congress-puite’n Sawrkar an siam dawn te a nih loh
ka ngaihdan a ni lo. A mawi leh mawi lo pawh dawn
chuan, Central Sawrkar rawna, an phalna lâk hmasak
lovin Sawrkar ram an rûk chu sawi loh, mi mal ram
a ṭul alâwm,” ti-a a’n hrilh chuan, Pu Pavate chuan.
thleng an hmangaih a, an chhuhsak ṭhin.”
“Thu ka tiam tawh si a, engtin nge ka tihdanglam
theih ang?” a ti a. Pu Bagla chuan, “Governor i ni a,
i thu ber alâwm. I duh duhin i ti thei. Chhan awm lo
pawhin chutiang hun pêkte chu i sût thei. I duh leh ka
nuamsam lo pawh i ti thei alâwm,” a ti a. Pu Bagla
a chhuah fel hnu chuan Pu Pavate chuan Pu Badal-a

72 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 45

ve mai a. B aṭang hian an buai ṭan a. Ṭhenkhatin, chu fu a ṭha dawn tih a lang nghal reng alawm’ a’n ti
‘Lalbauia min ti a, ṭhenkatin, Lalbâia min ti,’ a ti a ni. a. A huana fu-ah pawh chungnung tak zel lo chu.

F.Lalropuia Vawi khat khawi khuaah nge maw kha le? ‘Pu
Malsawma hi nupui a nei har em mai, a mipa lo a ni
F. Lalropuia kha chanchin ngah tak mai bawk
ang e, an ti che asin!’ an ti rawk mai a. ‘Mipa lo, in tih
a ni a. Man-ke-baia(John F. Manliana) MLA Bye-
te chu na tak a nia. Tu nge ni a sawitu chu? Khawnge
Election-a MNF candidate a nih ṭuma ‘tu nge maw
a awm? Va ko rawh u. Farnu a nei em? A farnu chu
tling dawn le?’ ti-a an inzawh sap sap karah khan,
rawn la nghal rawh se. Ka’n lo test ang a, a chhe nghal
‘Man-ke-baia, uncontested-in a tling daih tawh
rap mai ang’ a ti a. Farnu lak ngam a ni lo dawn viau
alawm,’ a ti pek a. A sawi chhan an zawh chuan, “E,
mai. A nupui tur neih duh zâwng kha zing thawh hria
le, ani lo ‘bâi’ awm hek lo” tiin a chhang.
aṭangin a’n ṭan a, ‘kan thinur ruala thinur loh nachang
Zu kha a duh em em mai a. Zu zuar ta lei pawh hre tlat’ tih te, ‘fate kan tel lova thui fe zirtir thei’ tih
duh tawk lovin amah khan a inah a sa ve ṭhin a. Khatla te, a!.....point kha a tam lutuk a, ‘A khai! i nupui atan
V/C-ten vawi duai lo an man a, sa tawh lo tura an zilh hian hmeichhiain an tlin lo vang, pa fel pawl tak hi
hauh hnu pawh khan a lo sa leh a. Sa tawh lo turin nei mai rawh!’ ka’n ti a. A duh lo nasa khawp mai.
kan ti che a ni lo’m ni? ti-a an han hauh khan, “Van ‘Pa fel pawl tak i neih mai loh chuan hmeichhiain an
lal fa duh takte zawngin an sa ngei tur a ni,’ a ti a, tlin lo a ni e’ ka’n ti a. A nei har tawh si, ‘Hei, nupui
V/C ho ti ngaihna hre lo chu an haw ve leh mai a ni. te hi eng tin nge maw zawn i tum lo nge maw ni le?’
kan ti a. ‘A, hmeichhe pakhat ngawtin a han pumbilh
Pathianni-ah zu a in nileng, tlai lama a muhil a, a han ṭulpui mai atan chuan pamhmaiin ka inhre ta
ta chu, Thawhṭan nileng zankhua-in a mu zui a. a, ban tlang law law mai ila ka ti ta a ni,’ te a ti a.
Thawhlehni-a office a va kal chu, a thawhpuiten ,
“Enga ti nge nimin office i lo kal loh?” an tih chu, (Eng nge ni Biate-a ‘a re’tih te kha? - H. Vanṭhuama)
a inngaihtuah vung vung a, “Uai, nimin a awm em
“E... khangte kha, Biate khuaa Vanmawia inah
ni?” tiin a chhang a ni.
ka riak a. Sipai pahnih an lo lut a, ka lu bul an dap
Office bâna ina haw lova zû a in ṭhin kha in a a, hriamhrei an zawng niin ka hre ber a. An chhuak
thlen meuh chuan a fate kha an lo mu fel vek tawh leh mai kha a ni a. Bangladesh-a awmkhawm tam
a. Zînga a thawhin sikul kalin an lo chhuak fel tawh nikhuaah a duh ang ang khan a sawi leh ta a. A lum
16 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 101

S.K.Malhotra, standing for PMC,” ti-a chibai a’n


buk kha, Pu Thatchem chuan, “Oh, you remind
of Cleopatra!” tiin a chhang a. Kha mi kum khan
Mussoorie Academy-a sawizui hlawh zing ber a ni.
The Older the Bull, the Sharper the Pu Thatchem kha ‘presence of mind’ nei ṭha pawl
horns taka sawi a ni reng ṭhin a ni.

Governor D.C. Pavate

India Constitution hi khawvela constitution


By A. Thanglura
ṭha ber pawla ngaih a ni ve a. Ram changkang leh
Pu Hrangai, changkang lo tehfung ṭha ber pakhat, “Institutions”
an kal ṭhat leh ṭhat loh tih lam hawia ngaihtuah
Kia hua? !! Keimah chu nangma chanchin hre pawhin ruahmanna a awm ṭha hle. Chu’ng zinga
law lo, bengngawng ni ang! Beng pahnih chauh nei pawimawh tak pahnih chu ‘Governor’ leh ‘Public
bawk a, ṭhî pawh beh tawh lo maw le. Nangmah chu Service Commission’ te hi an ni a. Hetiang hna
Congress President ni bawk a, beng tam tak pawh nei pawimawh chelh tur hian an thiamna leh an mizia ena
khup mai. Delhi ka Ladu pawh tam tak hmuh bangin, chutiang hna a nih tur taka thawk thei tura ngaihte
nangma (“Puanhnuai ****”) pawhin “Thimtham” dah turin chutiang tih theihna neitute chu puitling
ngam maw le.
tawk tura ngaih an ni. Vanduaithlak takin chutiang
Tunah, keiman jak takin jawt, nangmah nau thila mawhphurhna sang tak neitu Prime Minister te,
pian hun hnai ni lawm ni? Keimah chuan, Krismas Chief Minister te chu rilrua puitling tak an nih bik
Salam, Jaihind ti mai ang. Marawh chu, Nauthar pian loh chang a lo awm a. Chutiang hna pawimawh chelh
chuan, hming eng nge buatsaih ang? Imanuel chu tlak lo tak tak an dah chang a awm fo ṭhin a. Chu
tha lo mawle! chuan kan ram inrelbawlna kawngah hmasawn aia
hnungtawlh zawnga kan kal chang a awm ta fo ṭhin
Pathian thu kha, nangmah Suangpuilawn Ralte
a ni. Hetiang thu pawimawh tak pawh hi nuih bâwk
pan engtin sawi kha? “Awithangving, Imanuel hmuh
bâwk theihna remchangah kan han hmang leh mai a
ni ang chu.

46 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 71

si, in uluk a ngai si lo. Kekawr ka ha peih si lo, puan kawtah hian an lo ding a, ral aṭanga min hmu si khan
kha ka veng mai ṭhin bawk lah tak a. Awmkhawm an bul kan han thlenin min hnungchhawn a, kan han
tamnaah, “Hei le, kan u hi le, kekawr pawh ha lo, heti kal pelh hnuin min rel zui a, “Saw pa saw, ‘In mi’ min
tel tawl mai hi a ni a,’ a’n ti a. Ka’n veng ṭang mai han ti leh ta nghal” a ti.
bawk si tak a. ‘Biate khuaa Vanmawia inah a riak a,
Sialsir Parliament rorel document hnahthial rovin a Pu Lalbuaia kha fiamthu leh titi thiam tak a ni a.
fûn a, a lukham a,’ a’n ti a. Vaiin an han theh hlim Pu Biakthansanga in, Club ang ti tiha kan hman lai
pawk mai a, ‘a re’ an ti a, an khuh leh a. Kawlphe khan tlai tin kan inhmu khawm ṭhin a.Ṭum khat chu
khawnvar, focus ding ṭha tak maiin an han chhun Pathian thu awih harsat lohzia, a letling deuh vek ni
vang vang ṭhin a, ‘a khai... hei êm hian India Union a se, vanram kai pawh a harsat zawk tur thu a sawi a.
hai ṭet lo vang’ an ti a. Ngaih ṭha takin an kalsan leh “Uire suh tih aiah Uire rawh tih te hi ni ta se, keini
ta a. Kan MP te tan tlanchhiat a ngai mawlh lo, duh ang pa pianthiam lo leh hmel ṭha vak bawk lote hi lu
tawka leh vel pawha man tlak nia an hriat loh te an kan han khuih pial puat anga, bari te kan han ṭhen ve
ni. Keini te chu dawih mah ila a âwm asin. Tia han en rûih ang a, minu uire tumin kan han vak chhuak ve
mai hian kan âwm sa ruau reng a’ a’n ti a. dûk dûk ang a, uire tur chu kan hmu awm tawp si lo
va,” a ti nia.
(Khawi laiah nge maw ni MP dangte pawh check lova
an chhuahna hmun kha le? - H. Vanṭhuama). A... Rajya Sabha MP a nih lai khan eng chiah nge
Siallukawt leh Rullam inkarah maw le! Chhunzawna maw an tih ve ṭhin ti-a kan zawh chu, “Ele, pakhat(Pu
leh Hlunsanga sipai rual nen an intawk nguah nguah Sangliana) Lok Sabha-ah a muthlu thlerh thlerh
mai a. Document an ak ûm mai si. Check ta’ng e ti a, pakhat dang Rajya Sabha-ah ka muthlu thlurh
lem hlei lo khan an liam mai a, an pel zo ta maw thlurh mai,” tiin min chhang a ni. Amah kha alawm,
tihah an han tlanchhia a ni. “Aw, duh tawka a kal ‘Bel keh phuar khawm – tui pai thei lo’ titu tak chu.
tlar zawng zawng pawhina hmaichhana man mi-a an
hriat loh tan chuan tlanchhiat hah leh a va ngai lo ê...’ Vai kan tihte hian Mizo hming hi an lam thiam
a’n ti ṭhin a. lo khawp a. A ziak hi an han chhiar a. An lam thiam
angin an han lam a. An lam rîk ang khan an ziak leh
“Biate khuaah vawi khat chu Bualhranga te ho ta ṭhin a ni, tiin a sawi a. A hming pawh hi, Lal chin
nen sawn public meeting an lo nei a ni. An lo theh hi chu an neih ve a nih avangin fiah tak hian an lam
100 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 17

Aizawla DC-a lo awm ve tawh kha)”, a han ti a, chu ka nuamo, Pawla thenawm nih ka peio, Luka ka
pawh chu Cosavil tho a lo chawh a ni!!!! lau” ti kha maw le.

Mussoorie-a sakawr chung chuan kan zir Chubangin “Thupreichhaw tha ber ni lawm
lai khan, sakawr tê pawl Sarita, luhlul deuh mai ni? Shabas Halaluia, Shabas Haleluia ‘Tlungvel
midangina an duh loh kha, ka tlai deuh avangin ka Khawthangi’ Kostomanchhuhai?
chang a. A luhlul êm lah tak a, ka ning lutuk khan ka A tawp berah chuan, nangmah ka u, ngawilawk
theih tawpa nain ka boot leh lam leh lam khan ka kick ta che. Engtinnge nangma Pathian thu, Jari pan sawi
a, a awng ta deuh rap mai chu kan riding instructor, kha? ‘Kik ru hunsak ang, Jung ru mu mai ang’ tih
Rajput pa lian pui mai, hmuihmul kî kual ruih mai, laiin, nangma U.T. Tha-mi, Chief Minister kha,
Jemadar Nawal Singh khan min lo hmu kher a. jabaiin jawn pawhin, Gauhati congressah hmu jolo
“Eh, Mister agar istarha kick karenge to, ghoda maw le, nangmah Pathian thu kha diklo em ni le?
puncture ho jaige,”(Khati-a na-a i kick chuan a dul
a pawp ang asin) tiin min rawn au nghek mai a ni. Awle, nangmah leh keimah chu indo lobang
Kan ṭhiante khan an lawm phian a, fiamthu thawh unau ni bawk a, nangmah chu Da Da mawle. Thinur
nan tak an hmangzui ta nghe nghe a. Mussoorie-a ka lobang keimah kha, Lungmawl laisen mawle’ chi
thiltih ropui ber pawh a nih tak hmel a ni. Ka Mizo kuang pawh hre lo. Nangmah phei chu ka nupui man
batchmate neih chhun JK-an(Mina-i pa) min boralsan ei-tu kha ni lutuk mawle.
tawh si a, sawi chhawng tur dang awm hek lo, mahni
chanchin te ka’n sawi ta ngawt mai a nih hi.

Mussoorie Academy luh hlima President Mess


Committee thlan nghal vat a ngaih ṭhin avangin ni
thei awma inngaite chu anmahni thuin an campaign
nghal mawlh mawlh mai ṭhin a. Pu Thatchem
Chinzah te awm kuma an candidate lar ve tak chu
S.K. Malhotra a ni a. Dining Table- a Pu Thatchem
nena inhmachhawna an ṭhu kha an lo la inhmuh
loh avangin Malhotra khan ding meuhin, “I am

70 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 47

in “Your identity card please” min la tihkhum zen a. kual thui hle hi a lo ni a. Khami an ti zo kha kel an
Pu Lalthanhawla te chu an rawn kal vawi khatna-ah talh a, amah Pu Sawma inah, a pa hun laia an in,
‘salute’ te an pe nghal maw le! Pa lian buang theng rangva in kha a awm a ni a, choka a nei hrang ve a
thungina an tawn loh hi kan tawng hnem em!” a nia. Tah khan an lo awm khawm, ka va thleng ve a.
ti bawk a ni. Riangtlei lam aṭangin ‘va ko rawh u’ a’n ti a. A khai,
“Zu han inho chang te hian no hnihna-a ṭawng einaa tel zel zawng, ka ti a, ‘a... kal mai rawh, an
nuam kan han tih ṭan ve hian, kan mit te hi a lo kalh awih lo, kan lo kal leh tho ang, a buaithlak’ an ti a.
khanglang nen, ‘a rui chhia’ te min han tinghal ngawt Ka va phei a, min hmu a, a vei tak thuak thuak a. An
a. Dawhthei tak kan ni zawk a sin,” a ti. khawtlang hotu, zirtirtu lam leh VC lam te an lo kim
ṭhap mai a. Kan nau hruai hote kha an lo tel nual bawk
Kohhranho hi ka hrethiam lo. “Uai-in” lah hi a. ‘Kawmchhaka perthei te kha sawi tla ur ur rawh u’
Isua thisen tluka dahin Biak Inah an sem a, a ti a. Buk khat emaw hi a nei a, a inti thilphal a, a
“Wine” lah hi Setana tluka ngaiin an dova.
vei tak thuak thuak a. An zinga pakhat khan, ‘Vawiin
Factory khata chhuak, Company pakhat siam, a
Bualhranga kha, khawvel hrang hrang chanchin a
ingredient te lah a in ang vek. A eng ber hi nge
hre tam mang kher e! Kha, lehkha eng nge maw a
an huat ka hrethiam lo. “W’ ber hi a nih ka ring.
thlen le?’ rawn ti hi an awm maw le! ‘B.Com(Hons)
Keini Mizote hi zu in kan thiam lo. Kan neih a nih kha’ an ti a, ‘hre âwm reng nia maw le’ an ti
chhun te te hmanga in kan nih vangin kan han in ve a, an en rawn ṭhap ta mai maw le. Kha kha a awi ta
hian mi hriat loh kan hlauva. awzawng lo. Fak kai ve deuh tur kha ngaithei hek lo.
‘Bualhranga, B.Com.(Hons), hre âwm rêng, hmm...
“Kohima/Shillong kan awm lai chuan Aizawl
kat...a...’ a kâwi ta ngul ngul a, ‘hre âwm rêng, an
aṭanga Gospel Team lo kalte hi kan lo mikhual ṭhin a,
a tui tui kan eitir a, an kal duhnaah te ka sawrkar motor subject lak Book Keeping, Mizo ṭawngin ka letling
dawn hian ka phur kual a. Ṭawngṭaina an han neih ang em? Lehkhabu chheh ṭhat, chutiang mai mai
chang te hian ka hming hi vawi hnih vawi thum te an an lâk laite chuan keini te chuan khawvel ngaihdan
lam ṭhin. An fianrial ṭawngṭainaah ka hming lam tak dek che tham, Ideas that move the world te asin kan
ang maw? Aizawlah kan han kal a, Shillong, Kohima zir’ a ti a. ‘E.... subject a va ropui hlei e...’ an han ti
êk nei lo awm khawpa intiGospel te kha kuhva dawr ṭhin a. Book Keeping tih te lehkhabu chheh ṭhatin a
18 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 99

a ni ta deuh der hman a. Kan leader ngaihtha lo, lo kîr


leh khan min hmuh veleh security police hnenah an
zinga mi kan nih thu hrilhin min kal tir ve ta a. Pakhat
chuan, kan hriat phakah, ‘Saw mipa naupang pawh
“KA TAWNMANG” saw IAS a nihawm chu! Chinese pawh IAS an lo
ni thei ve tho a nih chu!” a tizui a. Jawahar pek khan
“Ngawi rawh ka chhin chhiah ang a, Chief Secretary
ka nih hunah a beng ka piai ang!” a ti ṭâlh bawk.
By A. Thanglura
Jawahar kha a talented chungchuan teh lul
1. Hei hi maw Niserh Good Friday? nen zai lamah chuan a pachhe ve hle thung. A nau
Serhdan erawh a dang Shillong khua ah, Bitty kha Pop Group nei thei khawpa music lama
tui a ni thung a. Beatles lar lai, “I saw her standing
Vawkruai ṭhehin Pastor rûnah,
there..” lar zual lai kha a ni a, a ri zing deuh a ni ang,
Sûtpui nghengin an ir hoh hoh.
Jawahar pawh khan, “So, how could I dance with
my mother, Oh, when I saw her standing there,” a
2. A-tak chang lo se ka tawnmang,
ti ve lauh lauh ṭhin a ni. Kan lawm em avangin a dik
Baptisnu lunghnurin Pu Henkaia kawmah, lo tih pawh kan hrilh duh lo va, a sak apiangin kan nui
Bungbu-auhsukin, araltuithawi asah, tet tet chauh ṭhin.
Keptuam dang hmuh a ngai tawh lo.
Mussoorie Academy-ah khan Medical Doctor
3. Kaihza khur hluk hlukin ṭawngṭai mahse, kan nei ve bawk nain a thiam lo em em mai a. A kal
apiang kha, eng natna pawh nise, Cosavil a lo chawh
Hei hi Mizo Kohhran chetdan a nih si chuan!
zel ringawt mai a ni. Kan Khasi thianpa Hynniewtta,
Tlai khawhnuah ka Hindu ve mai dawn!
sipai lama zu tuina lo hre lak lawh tawh khan a ti hnem
Piangthar Pu Laldengan engtin ngai maw? deuh ṭhin a. Zing P.T. a miss fo mai a. Doctor hnena
medical certificate a han dil pawh khan, “Doctor, I am
suffering from Ilango(kan thianpa Clement Ilango,

48 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 69

letling mai zel a, a ni ang reng bawk si a, a mawl lehin Sawrkar an han siam ve leh mai bawk ṭhin a.
thei ang berin. Chutianga inlehburh zing lutuk sawifiah nana he thu
hi Pu Bawitluanga hian a sawi a ni. Tehkhin thu-ah
“Riangtlei-ah vawi khat chu kan awmho a, hetiang tluka a sawi fiah tum sawi fiah hi a awm theih
public meeting nei leh turin an inbuatsaih a. Chutih chuang kher lo ang.(Tunlai huna Corporation/Board
lai chuan Riangtlei hian Private Middle School hawn Chairman tih angrenga han tihlungawi theih mai
an tum a, Matric an zawng a, an buaipui a, an ri mar nachang hriat loh vang leh sum te an la neih tâwk ve
mar maw le. Khawlaiah thu a sawi ta, ‘Riangtlei- loh vang a ni thei bawk ang).
ho helaiah in lo awm ve a, khaw hnu takah Middle
School hawn tumin mi khuaah Matric in zawng duk Pu H. Thangkhuma
duk mai a ni awm a. In khuaah chawlhni in hmang “Nagaland-a kan awm lai chuan sawrkar motor-
bel hul a nih hi. Unauza dar insi khupin chawhlui in te chu sangha vuak nan te, chakai khawrh nan te kan
kil fo a nih hi. Tlangval meng ke kaw, salu hâwn âwm hmang mai mai a. Delhi khawpuia kan han awm
hmelpu, thang vang vang awm ila, Matric zawn a ngai meuh chuan motor kawl te chu khawiah, office kal
lo mai ngai nia. Nangmahni chu BA naran te in ti ve hunah chuan kan kalna tur bus fare kha duli a ni tih
thlarawk mai lehnghal. BA kan naran lo, BA naran an kan hriat chian hnu chuan kutzungṭanga hmet fan
siam lo. Khawvelin naran a ti lo êm! BA tur chuan, chungin bus stand-ah kan han inline a, rush hour a
CHUAN sawm aia tlem lo in tâwn tlang a ngai ang. nih ṭhin avangin keini pa tê deuh chu kan lang lap lap
Nangni Riangtlei ho, mi khuaa mi, Matric val zirtirtu fo mai a. Kan tlai chhe lutuk ang ti-a kan han zuan luh
kan hmuh theih chuan, chumi hnua High School ve hlauh chang chuan vaipa zak kha rim chhe hnîm
awmna khuaa chhungkhat laina awmna remchang tawk vel hian kan han ding a. Mahse, chu ti tûk tin
kan hriat leh chuan, ÇHUAN thum êm pawh in la chu a ni bik law, tih fuh tum chuan Punjabi nu hnute
paltlang em ni? Inrinniah Tuipui leh Raifan infinna, hnêk thuak thuak châng a awm ve ṭhin,” a ti a ni.
in khân bel pangngaiah in tla bel hle mai a, kawlbial
te kha in hawn theih tawk a nia’ te a ti a. “ ‘Pa te ṭhin chhia’ ti ngawt thinte hian an
hre fuh lo. Pa lianina an tuar loh pa teina kan tuar
“Upa Sikula kan luh ni kha asin! Pu Dara, hi a tam teh mai a nia. Shastri Bhavan-a kum hnih
Mampui VC President, vai hlauh avanga awm ngam zet Director level officer-a kan awm tawh hnu-a, suit
tawh lo, pa mawl deuh mai kha a tel ve a. Mi zawh necktie nena inthuam thlapa kan kal pawh, gate duty-
98 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 19

an hriat hnu chuan kan ṭhian dangte pawh khan min


thîk ta vak lem lo a ni.

Thingtlang khua-a training-a 4 zel group-a kal tur


kha, Jawahar leh kan hmeichhe pahnih neih chhunte
nen khan min dahho mauh mai a. Kan Revenue
Rev. Thansiama
Official, Durga Singh, Kanungo khan khua-a miten
mak an tih lutuk loh nan tiin kan kal hma ni khan
thu a lo va than lâwk a. “Hmeichhe naupang pahnih, Chhawrtui bial Pastor a nih laiin biak in
mipa naupang pakhat leh Chinese pa an lo kal dawn inkhawmah biak in leng lo khawpin mi an tam a.
a. IAS vek an ni a, mak in lo ti tur a ni lo va, zah “Pathian thu kan sawi thiamzia chuan Zoram dung
takin in lo en vek tur a ni,” tiin a lo va hrilh a ni. Kan leh vang a fan chhuak a, chuvanga heti zozai i(Pastor
program an thlâk thut a, kan kalna turah khan group Chhawna) thusawi ngaithla duha rawn kal hi an ni a.
dang an kal a. Khua-a mite hmuhnawm en tur ang zia Heng mi tam tak hian an ṭhatpuia an ṭangkaipui atan,
zanga a maka maka tam lo pungkhawm khan an hmuh tun ṭum chu inlarna hmuh thu tih angreng, vanram
tum an hmuh tak loh khan an thinrim a, “Khawnge fan thu tih ang reng leh hrilhlawkna tih angreng sawi
hmeichhe naupang pahnihte chu? Khawnge mipa lovin Pathian thu tak min hrilhin kan ngaithla a ni
naupang chu? Khawnge in Chinese pa chu?” tiin ang chu,” a ti a. Chu mi tum chuan Pastor Chhawna
an au vak vak mai a. Kan thiante pawh chu training pawh chuan inlarna hmuh thu lam sawi lovin sermon
program nei thei lo khawpin an lo chhaih buai a. An pangngai a sawi a ni.
lo haw chu thinrim bawk si, nuih zatthlak ti bawk si
awm ngaihna tak pawh an hre lo a ni. Pathianni zana sermon a neih hmain, “Kristiante
chuan Kross hi kan ngaisang a. Hei, pulpit bul bangah
Secretariat-a Senior Officer hmelhriat tura kan pawh hian kan dah a ni a. Hmuh theih loh khawpa
kal kha, gate-ah kan leader khan security duty hnena hliahtu pangpar khawitu hian sermon kan ṭan hmain
kan nihna a sawi diat diat hnu khan an lut nghal a. han la sawn phawt se” a ti a. Pangpar buk ṭha tak kross
Jawahar nen bawk khan kan meizial zuk lai kha kil an khawi hnanna chu nu pakhatin a rawn la sawn a,
khatah kan han pak âm tê tê a. Kan han luh ve dawn sermon chu a ṭan ta a ni. Chuvang chuan, “Material
khan kan ṭhianten min lo kalsan hman a, kan tâng chu hmanga Pathian kan chawimawi kan tih hian, a

68 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 49

chungchâng Assembly House-a an sawiho ṭum khan, hnu khan Pu Dara kha, ‘Pu Dar, khawnge Phillipine
MNF tih ni-a Ruling Party lam khan an rin thu an thliarkar a awm?’ a ti a. Mi tham lo em em zel khan,
sawi chhângin Pu Saikapṭhianga chuan MNF hmêl ‘A, ngawi teh, ka hre hauh lo,’ a ti a. A mâwl si a,
hmu hnai an awm lova, “special force”-ho tih ni-a a ‘chutianga thliarkar awmna hrang hrang kan hre lo
rin thu a sawi pahin, silai mu ruak pawh a hnîm ngei zel dawn a nih chuan, politics sawinaah kan tel thei
a, a zên rim kha ‘foreign’ zên rim a nih loh thu a sawi lo fo vang,’ a’n ti a. Kan sikul bâng khan, ‘Vawiin
a. P.C. member Pu C. Vulluaia’n hnâr narâna hnîmin chu kan inzirtir pawh a ni lo, kan inching nau a ni,’
‘foreign’ zên a nih leh nih loh a finfiah lo ti zâwnga an han ti ṭhin a.
a sawi chu, Pu Hiphei pek chuan, “Hnâr narân a ni
lo. Assembly bial khat mipuiina an aiawha an thlan “Ni khat chu kan MP upa hote leh kan Speaker
tlin, MLA zahawm hnâr, hnâr zahawm a ni!” tiin a Pu Vanhela tel ve bawk si, mi dang an tam bawk
chhâng lêt bawk a ni. si a, a lo thleng phei. ‘E, kha, in dam maw? a’n tih
aṭang khan an titi sawi lai an bansan a, an ngawi ṭhup
Pu P.C. Bawitluanga mai maw le! A rawn ṭhu a le, a ṭhu chauh va, ‘H.R.
Pu P.C. Bawitluanga pawh kha duai lo tak a ni. hovin an Speaker ram fan zau zia an han sawi chu,
Tun hma lama Lai District Council a ngêlnghet thei lo a fang zau hi an ti nasa khawp mai a. Silchar te a
hle ṭhin kha nihna inchuh vanga an inlei chhawk sek hmu a, Haflong te a tlawh zel a, Shillong te pawh
ṭhin vang a ni a, “Nangni Council siam fel tur chuan a thleng vek a, Lumding te pawh a paltlang a, Tura
Political Technician a ngai. In inthlâk zing lutuk a, meuh pawh a thleng, an ti a,’ a ti a. Tura meuh han
‘chungu nung chung bûk ang in ni, patla a dik thei belh, Haflong te tlawh tur kha... (H.R. chu eng tihna
lo” tiin a fiam ṭhin a ni. nge? - H. Vanṭhuama), House of Representatives,
Parliament In hniam zawk, America tih ang deuh khu
A ni lah taka, political party pakhat sawrkar maw le. (An Speaker kha tu nge kha? - Vanṭhuama)
siam tura member ngah tâwka inngai, ṭhenkhatte phei Vanhela meuh saw le!
chu a tûk lawka, C.E.M./E.M. ni mai tur muta an lo
mut tawha, zîng lama ṭhian ṭhenkhatte’n lehlam an Lo lamah ka riak a, Changpawlah, in lah a
lo pakaisan avanga ‘opposition’-a ṭhut leh rih châng ṭitawm si a. Khangte kha ni lo lovin a sawi. ‘Kan u hi
te kha a awm a. Anni pawh chuan chawlhkâr khat le, an nu nen, an in Changpawl lamah ṭan a khawh.
emaw lekah ṭhian ṭhenkhatte chu lamṭanga la lêt An nu a ko chhuak, thlam lamah an nu feh turin a
20 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 97

ropuina an lantir aiin an hliahkhuh a tam zawk fo kan dah chi kim bawk a, kan ṭha tlang viau a ni. Tlai
ṭhin,” a ti a ni. lama an innei, a laia puithiam an nupa-a an han kal
huala, kan bulhnai an rawn thlen lai chiah chuan, kan
Kan kohhran tikhawlotu tak chu mi tak
thianpa Karl Reddy pa hrat khawkheng ve tak mai
lo(mikhual) ruai a, Camping/Crusade uar hi a ni.
khan ring tawk tak maiin, “Mike, what’s happening
Zurui angin an inngai pawimawh a, an inti fing a,
here? A child marriage going on in the capital of
chhungkua a tidarh.
India?” a’n ti zet chu, midang khan min han en deuh
Biak in inkhawmnaah hla pakhat a thlang a. ṭhap a; Jawahar lah chu a puithu hlei thei bik lo a
A phuahtu phuah chin chiah sak tur, a ti a. Mihlim ni ang, a kut zungchala a hmui cross-in, ‘’Sht......” a
hovin an chhuahchhal a. Pathian fakna hlate chu kan rawn ti ve hram bawk a ni.
duh chen chen kan sanawn ang chu, nanga khap tur
a ni lo, an ti a. Ani chuan, Pathian fak duh vanga Jawahar kha thiam thei chung chuang Gold
sanawn ni lovin, lam rem hla thlûk vanga sanawn in Medalist ni deuh fo kha a ni a. 1985 khan Ivory
ni a. Chu chu tisa nawmna a ni a. Sual a ni a, khap Coast-ah African Development Bank-in Personnel
in ngai alawm. Pathian fak duh tak tak in nih chuan, Executive hna hlawh sang ṭha tawka an offer chu a
engati nge, Lalpa ṭawngṭaina kan sawi zawha, I lo hnar phal lo va, IAS bansana a kal dawn khan ṭhian
sawinawn leh ang u, ti in awm ngai si loh? a tih chu zahoin a thlah nan chaw kan eihopui a. Kan han titi
chhanna nei an awm lo. laih laih karah, “Mike, you will be the first to visit
me at Ivory Coast!” a’n ti phawng mai a. Eng vanga
Bân hla kan sa ang a, tu mah lâm loh tur a ti min duhsak fal ta deuh vak nge a nih ka’n zawh
a. Nu pakhat kil khata lam phar dê dê chauh lam
chuan, “Because, you will be the only one who can
hmuh tur a awm a. Kha nu chiah kha Pathian Thlarau
have elephant’s meat with me!” a’n ti leh ta daih
Thianghlim changa lâm, khap theih loh a nih kha.
a. Mussoorie-a kan awm lai khan Aizawl aṭanga sai
Midang chu Pastor Thansiama khap theih vek in nih
sa rêp ka ken jacket ipte-a mi class laia ka eiruk ṭhin
kha, a ti.
kha, ani ka bula ṭhu khan, eng nge, tiin min zawt sek
Kohhran leh pawlho zingah mi tlem tê sawi mai a, ka hrilh duh lawk lo nain ka’n pe ve ta nge
vantlang chawpa minghalho leh mahni dinhmun nge a. Tui kha a ti em em mai a, min ei zawhpui rang
khêlru site hi huana sihal lut ang an ni ṭhin. (El khawp mai. Kha kha a lo la hre reng niin, thil awmzia

50 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 67

ko phei, sazu kaw laih chu kan H.R. ho chuan an lo lutuk ni-a ngaiin, “Kan kawr dawn hi a tê lutuk a,
expert ngawt mai. Sazu kaw laih ngatah phei chuan hâk tham a ni lo, zahmawh khuh tham pawh a ni
kan u hi a expert bik a, sazu kua a hmuh reng reng hi lo,” tiin a au piap mai a. Chutah le, zam ngai lo leh
a’n hnim vang vang a, ‘hetah chuan sawm panga a dang ngai lo, Pu Hiphei a rawn ding a, “Ngawi teh u,
awm ang a tihnaah chuan sawm panga a awm chat zel ṭhiante u, inngaihtuah chiang teh u, kan zahmawh
nia’ a ti a, a va ho ve aw... te hi a lian lutuk a ni zawk lo maw?” a’n tih chuan
member zawng zawng an nui dur dur ta mai a. Pu
“Sapṭawng thiam lo tih te kha a hlawh ngun Biakchungnunga ngei pawh kha a nui a ni.
deuh va. A run atan ni khat chu ‘Kan speaker hi a ni
Pu Hiphei hi(kha tih a ngai ta daih a, a uiawm
saptawng thiam chu, Radio a’n lehlin reng reng te
khawp mai...uihawm ti lova, uiawm kan tih hram
chu, vel tihbuai nek nek awm lovin a letling kal zat
chhan hi a uih loh vang a ni!) pa fiamthu thiam tak leh
mai a nia’ ka’n ti a. ‘Thiam e, in Speaker chu, Radio
‘presence of mind’ nei ṭha tak a ni rêng a. Democracy
a’n vuan chat, a’n herh ri ṭât, chumi ringawt pawh chu
ṭhatzia a sawina lamah pawh, “Keini ang sân lama fit
a’n let a. Vietnam-ah chuan America an tawlh deuh, 5 leh inchi 2 pawh tling lo, Assam Rifles lâk dawna
tiin a let nia. A herh ri chiah a, Vietnam-ah chuan a tih intlara tling lo tur, Speaker hial kan nih theihna hi chu
khalh duai zel!’ a’n ti a. Tuk khat a let zat zat maw le! a ropui alâwm!” a ti a ni.
Chhuat laiah khan an ngaithla reng a, Vanmawia te ho
khan, ‘kha tûkin pawh a leh leh zat zat mai kha’ a’n Pi Thansiami’n (Siamte-i) sâwn man tihpun a
ti a. ‘E, kha, tukina a leh kha maw? Kha, tukina a leh rawt ṭum pawh khan, “Vantlângin hetiang tihphung hi
dan kha, ngawi teh u, tukin ang vel te khan in Speaker ṭha lo ti mah se, kan Mizo upate’n, ‘a la ti ngai lote’n
chuan lo let ve mai mai teh se. Mizoramin a chhiat tih an châk, a ti tawhte’n an zawngchhang, pumpelh
phah lem lo vang! An zirna te lah Char Nambar bula theih si loh’ an tih ṭhin vanga “sâwn thlâk” ṭhin hi
khâwr chawp, a zawhna te pawh Thailungi thawnthua suala ngai reng lovin “regularise” ila, fa pangngaiah
pawm mai ila, buaina a tlêm zâwk ang!” a ti a ni.
BA a’n nia! An zirna aṭangin Bawrhsap in thlanga
varak dil te kha a lang ve a, a environment a chau em Pu Saikapṭhianga, Pu C. Chawngkunga nena,
mai. Keini BA-na aṭang te chuan Governor In a lang rambuai laia khawthlang lama a bial fang haw khan
vang nia. In Speaker sapṭawng thiam tih te chuan Bilkhawthlîr bula CRP-ho truck-a chuang tute’n
Rangamati-ah, reserve Bazarah purun zawrhna te hi a emaw an kah vak ṭum kha an nang fuh a. Chumi
96 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 21

Bethel vanglai khan an hotupa kha Dawrpui biak


inah thusawi turin an sawm a. Chutih laia thusawi
thiam ve tak, hun an lo pek hmasak chuan a remti
bik lo va. A lawm tawk an siamsak hnu-ah chauh an
Laughter is the best medicine insiamrem ta tih thu te kha huai taka sawi ngam an
awm a. Chutiangte chu Pastor Thansiama khan a lo
hre kiu kiau ni ngei tur a ni.)

Sap ngaisang, Sapṭawng ngaisang hnam kan Republic Vêng biak inah Presbytery
ni bawk a, Sapṭawng ngei mai i han nuihpui ve Khawmpui-a thusawi turin an sawm a. A thusawi
thung teh ang u: hma chiah khan kha tih laia hla lar tak, ‘Heti ema
min hmangaih hi...’ kha an sa nawn tlut tlut mai a.
Milkha Singh-a 400 meter race record kha tun “Pathian hminga inkhawmpui pawimawhah thu tak
thlengin India tlan chak zingah khûm an la awm lo kan sawi dawn emaw kan tih laiin, hla lenglawng te
va; Rome Olympics-ah kha chuan a lâr viau a ni. Kan in han sa hmasa lawi a,” a ti duh lek fang a ni.
Vai ṭhiante mangang khan Olympic Medal kan lâk ve
theih dan awm chhun chu kan tlan chakte hnung lam Vangvat kai phaka ramthim veiho hi chu kan
aṭanga China sipai awmtîr a ni ang, te an ti hial a ni. chawimawi vak lo va, boruak lama kal thei khawpa
vei sângho hi kan chawisang viau zel a ni.
While the great sprinter Milkha Singh was
relaxing during a break at the Rome Olympics, an Nuho zaipawl an rawn zai chu, Pastor Chairman
admirer came and politely asked, “Are you relaxing?”. chuan fakna thu te a chhakchhuah an beisei laiin,
His quick reply: “No, I am not Relax Singh, I am ani chuan, “In in-practice huna in in chhuahsan ṭhin
Milkha Singh!” chhunga in fate lo awm dan tur chu a ngaihtuah awm
awm mang e” a ti daih thung a. Nu tana pawimawh
Chandigarh-a kan awm ṭan tirh khan kan ṭhianpa ber chu in luahlum hi a ni, tih thu a sawi fo ṭhin
pakhat Jawahar Lal Sarin, Pu Hiphei anga 5ft 2in sawichianna a ni.
tling ṭha thum lo, Assam Rifles pawha tling lo ve tur
tho kha, Neerja 4ft 10in nen Delhi-ah an innei a. ṭhian “Aizawl nuho hi hriatthiam harsa ka ti ṭhin.
zahoa Chandigarh aṭanga kan kal kha car-ah bottle ‘Pastor Thansiama sermon chu ka ngaithla peih tawh

66 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 51

sualna lama kawng bawr che thei lo, khumbeta mu fang kual a, I think, I think, a ti nek nek mai alawm!’
reng mai chu a va ṭawngṭai a. “Lalpa, Damdawnga hi a ti a, a nêp duh awm!
Kohhran lama inhmang mi a ni lo va, Kohhranin kan
mamawh lo. Khawtlang thilah pawh a inhmang vak “(Eng nge Vanmawia B.A. a han tih vel dan kha?
lo va, khawtlangin an mamawh lo. Amaherawhchu - Vanṭhuama)
a chhungte hian an la mamawh tlat si a, han tidam Lehkha a va thawn alawm maw le. Thawn ve
ta mai che,” tiin a tawngtai a, a tawngtai zawh hnu rawh, saw lamah kan sawi ber i ni a, i hming a ri zing
lawkah Damdawnga chu a damfel nghal thlap a ni. ber. Nang tluka lar an awm lo. I thawn ve pawhin i
Pastor Biaktluanga leh Pu Damdawnga te hi a hnu-a unaupa thawn rawh, an ti a. Inkah chawlh tirh deuh
ka hmuhin ka zawt ve ve a, hetiang hi thil awmdan lai khan ka thawn maw le, ‘a ropui’ a lawm em em
chiah a nih thu min hrilh. Pastor Biaktluanga phei mai a, a lawmzawng tak turin ka ti a. A pawn lamah
chuan ‘inkhawm tura ka sawm pawhin a duh lo va, khan ziak hraw tak mai khan, ‘Pu Malsawma, mi rilru
khatiang khan ka’n tilui deuh ngat a ni,’ tiin mi n hrilh. ropui’ ka’n ti maw le. A’n hmu kha a tui khawp a, an
tih kha maw le. ‘En rawh u, hei lehkha ka hmu e’ a’n
Pastor Luka ti a. A rilru ropui kha a zuar tih kha a hriat reng mai
Pastor Luka kha pa tumtlang tak mai bawk a a, a enkualtir hle a ni awm asin. Tah chuan Mizoram
ni a. Tuk khat an chhung ṭawngṭai inkhawmah an luah thei chhunga thu sawi zawng zawng comment
nu kha ṭantu niin, Bible a’n keu va, a Bible chang hetiang a ni. Pu Thanghuta leh Pu Ngurchhina sawi a
chhiar tur kha Luka ziak a ni a. “Ka chang chhiar fing ber, Pu Malsawma a âng thiam ber tih a ni, te ka
tur hi Chanchin Tha Luka ziak a ni a. Chanchin Ṭha va ti maw le.
Mamipa ziak ka’n ti mai dawn em ni?” a tih chu, A rawn chhang let leh a, phek thum phek number
Pastor Luka chuan, “Ti mai rawh,” tiin a chhang a ni. kha a pe a, phek ruk a lehlam lehlam khan a khat dal
mai a, lehkha ip kha a chhah al mai a. Pu Thanghuta,
Pu Hipheia mi langsar, Class I leh V a’n ti a, Class I leh V te han
Peace Accord sign a nih hlima, Assembly-a ṭha tih tel ngeih hi a ni law! ‘I lehkha rinawm vak lo ka
an tih thu resolution an khel ṭum khan, P.C. member, lo hmu a, Zemabawk lang theia BA i kâwm zing hle
Pu K. Biakchungnunga khan, Independence sual ve tih a lang. I thusawi a ti rem rum a, a chhum rem rum
lem State nihna lek fang han hmuh tak chu beitham lutuk. Tin, ramhnuai laia thusawi leh fing kutchhuak
22 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 95

lo, nuho sawiselna hlir,’ an ti a. Rev Vanlanghaka True Copy


thusawi ngaithla tur chuan biak in lenglo khawpin an
Dear sir,
kal tam a. Ani chuan, “Aizawl nuho hi uire lo tu nge
awm che u?” tiin a kâwk sawk sawk a. Inkhawm banah Who is the very good singer in the Mizo
an lo chhuak a, ‘Vanlalnghaka thusawi thiamzia.....’ programme? I ask you, they say Vanhlupuii and
an ti leh si,” a ti a ni. Thantluangi is competition but I say the good is
Vanhlupuii make Vanhlupuii more singing to this
(A thu ni lovin a sawitu kan laltîr zawk ṭhin). radio We like hear to the singing Vanhlupuii , our
Nuhovin a thusawi an sawisel ṭhin hi ram leh hnam friends we don’t like to her mary any husband because
insiamṭhat nana pawimawh ka sawi a ni a. Nuho huat she will stop in the singing works, how many money
atana ka sawi a ni miah si lo va, a ti a ni. you give in the singing voice? I can play gitar my
friend is singing You call me in the radio, you tell our
Electric Veng tuikhura nu pakhatin tihdamna tui Commandant to come to radio to sing and my friend.
a thâl ṭhin kha a awih ve pek lo va. “Pathian tih a nih We want singing very much of Vanhlupuii please tell
chuan a fate vek kan ni a, min hmangaih vek si a; kan her we the sepoy love her than girl friend and wifes.
zavaia kan dampui theih nan Tuikhuah tlâng, Laipui Tonight we sit near radio please make Vanhlupuii
tlâng tuikhuah te tithianghlim se, pipe tui aṭangin sing very many of good love songs. Salaam Saheb,
man chawi lovin kan lo la mai tur…” a ti duh lek
Sepoy John c/o 99 APO
fang a ni. (Kha tui kha chhim lam atanga bum thiam
pa pakhat hnathawh a nih thu hriatchhuah a ni ta nghe Lushai Sepoy pakhat pawh hian Sepoy Cook chemtum
nghe a. A thlenna veng mite phei chuan kutthlak an nen meuh a um ziai ziai mai a. An mana an CO-in thil
tum hial a ni.) awm dan a’n zawh chuan, “Engah nge chaw min pek
loh vei!” a ti a. Cook an han zawh ve chuan, “Ka pe
Hman deuha ni sawmli zan sawmli chawngheite alawm, mi dang zawngin an ei a, a duh ve lo a nih
kha, a ngaihdan ka zawt a. “Nitin kan eikhawpin chaw kha,” a ti a. Lushai Sepoy chuan, “Chaw min pe hlei
min pe ang che,” tiin kan dil a. Kan eikhawp min nem, chapati alawm min pek!” a ti a. An thu chu a
pe ta chêng, han ngheisan leh rih te chu maw le,” tawp ve mai a ni.
tiin min chhang a. “Thlalera Lal Isuan ni sawm li zan
sawmli chaw a nghei kha an entawn an ti alawm,”

52 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 65

hnu i rawn sawi hi nang chauh chu ni la a awm e. a. A lam zawh chuan a pumpuia bawk awm chu a bo
Zuchhipin an fak em che kha. A ram pum thusawi daih mai a ni.
thiama faktu an tê leh ta êm mai. Class I leh V lai te
Zuata hi lehkha chhiar tam hriatna nei zau tak
pawh i ni ve a, a’n ti a. Pawl li tihna a ni maw? Ni
mai a ni a. A kal kawngte hi an namai lohzia chu,hlo
e. Tin, Pu Ngurchhinan number hnihna a hmu tih te
thlo pah deuh zela lehkha zir, matric exam dawn
hian i thusawi a ti der dêp vek a, Jorhat chhuak, china
phei chuan thlam mei ênga zir ṭhin a ni. Duhamna
badam leh thingtheihmu phun thiam, Agriculture
chungchang Radio-a ka sawi dawnin min pui turin
Department-in Champhaia an tirh liam chhoh a ni a.
ka ‘request’ a. A thuziak min rawn pek zingah chuan,
A nupui kha ngaizawngtu a hmuh hmasak ber a neih
“Pa pakhat hi a duhâm khawp a. Pawisa chhiar sen
liam ve ngawt a ni a. A nupuiin thlasikah tuivawtin a
loh hi han nei mai ila aw! Hman chawp tur tlêm
inbual luihtir an ti. Ralvawng Camp-ah Pathian thu a
nen,” a tih thu a awm a ni.
sawi sual bawk. Khang kha mi’n hre vek se, tu nge
number hnihna pe reng reng ang? te kha a ti a. Hman deuh lawk khan a scooter-in a nupui a
accident-pui a, a inhliam deuh nghe nghe a. Ṭhian
Pu Vanhela, sawi tel reng reng loh te kha a hmâ ṭhenkhatin engtizia nge ti-a an zawh chu, “Mi nute
châk zawng a ni a, Pu Vanhelan number lina a hmu tlukpui ai chuan mahni nupui te tlukpui chu a him
tih te hian, a’n ti tel lui ringawt a. Zuchhipa a chhut zawk ang chu ka ti mai!” tiin a chhang a ni.
sah leh Saitual-a a DC laia a thu chhe rem, di hmun
tlansana a Radio lak te kha...’ a ti a. A kawta a zawngṭah lo, a chhuk turin a
‘ladder’ a rap pial palh a tla a. A nâkruh te a titliak a.
“Ama sawi aia ngaihnawm a tih zâwk zia te Damdawiina a awm han kan hmasatuin eng nge a an
kha miín hre vek se, tu nge number sawmpalina a’n zawh chu, eng danga chhâng lo chuan, “Pulpit
thleng pawhin pe ang. Tin, he lam chanchin a’n ti a. aia sângah chuan ka lâwn tawh ngai reng reng lo
Lalthawmvunga China kal hawngin kawlpawnfen vang,” a ti tawp mai a ni.
a hawn, Lalrinchhana Delhi kal hawngin Zamzo
Archhuang chi a hawn, an kalna ropui leh mi capital Pastor Biaktluanga
tlawh ve ve an hawn a nêp e. He laiah beai thang 40 Past Biaktluanga pawh kha a ruh lang rata
leh aiawt 9 neiin ei an hmu hle. Lalrinchhanan aiawt thusawi chi bawk a ni a. Ramhlun Pastor a nih hlim
9 a chiah mek, aiawt chiahna lui dung aṭang hian khan Ramhluna pa lar ve tak Pu Damdawnga, a tlak
94 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 23

True Copy ka’n ti dek dek a. “Tu nge Lal Isua chawnghei turin
a kal ti? A pa hnena tawngtai turin a kal a, a kalna
Churachandpur, Lamka Manipur, 12.2.78
hmunah khan ei tur a awm loh avangin a nghei ta mai
To Station Commander, All Indian Radio, a nih kha. Chawnghei tur hrim hrima kal a ni lo,” tiin
Shillong, Khasi Country min chhang a ni. (Kha mite chawnghei kha an mak
Sir, danglam ve bawk a. TV-ah a khât tawka dailuah dal
deuh leh biscuit ei chu an inphalsak tiin an inpuang
I want your radio very much, but you don’t lawi si a nih kha.)
give me good songs I want good songs like God’s
songs in meeting Sunday, Love song is dirty for we Inrinni zan inkhawmah nu pakhat a hun lovah a
are Christians We sing love songs we will go to hell ṭawngtai a, a ṭap chiam mai a. “Thuawih lo mittui hi
Many God songs is in the book of Sing Singers, engtin nge Pathianin a ngaih ang le?” a tizui a ni.
you tell all the Singters sing only God songs and shut
all the love songs. I want to look Mr PS Chawngthu Tlangval pakhat zu vanga thi vuinaah, a pa
the Chairman of Mizo Program because his name is thusawiin kawṭhalova thi niin a sawi a. “Kristian
very much telling in Mizoram I don’t never see his danin kan invui a ni a. Tun hun hi kan tlangvala
body and face of him tell him I am very glad of him.. thlarauin Vanram a luh theih dawn leh dawn loh thu-a
This is my thinking I can give you to make your radio vanram gate-a a interview hun turah kan ngai ang a.
better. Good bye, Chutih hun lehzela a thih chhan dawt muhluma kan
la sawi chuan, vanram lut tura inrecommend-na ṭha
P. Kuki, c/ 99 APO
berah chuan ka ngai lo va!” a ti.
My now address
P. Kuki, Sepoy on leaf in 28 days. Sap tihdan ngaisang vak lotu a ni a. Inneih
Lamka zawha monu a chibai dawnin, a ‘veil’ a keu hawng a,
“Khawnge monu hmel chu ka hmu ve duh asin!” a ti
a, monu chu a zak viau an ti.

Hun vawn dik hi a ngaih pawimawh ber pakhat


a ni fo va, “Pathianin thlasik a thlak ngai lo” a ti.

64 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 53

Rev Vanlalzuata Delhi kan check dawn a ni te an ti a. Vanhlira rih lam


Hman deuh tawh khan Arm Veng Kohhran mound hnih leh chanve a ni. Chu aiin Tlangchhuaka
Hmeichhe Khawmpuia thusawi tura a kalin Pathian ser sawmin a la rit. An mut a tui hle. Zing lam chauh
thu hril lar ve tak tho, Ropianga, Keifang, ‘Chhhawrtui an hre tawh ṭhin. Tlang hi i hmu ngai em? tih te. Pu
Ropianga’ an tih mai ṭhin te nen chaw an eiho a. Lalhleia’n runhmui hmun, sumhmun tia leh ûm ei
Chumi tuma Pu Ropianga, a hma-a chawhmeh bêl lo buk hnih a nei. Tin, nupui nei lo a ui liah. Hnah khat
enkual veka sa chi kim an siam hmu tawh ṭawngṭai kei ni te, Pu Chuanga te kan la leng ṭhalh ṭhalh e.
dan chu hetiang hi a ni : “Lalpa, hei kan hmeh tur Nupui neih ching Hranghmingthanga te, Lalsanga te
ka’n en vel a. Engtik lai maha la inhmu tlang ngai hian an nei a ni. Nupuite kawngchilh vuan chunga
lo kan pumpuiah kan han tlat tlantir dawn a ni a. An zalenna sual chu a tih chi loh hle. In inang tlang a ni
inngeih lo mai thei a. Insual an tum chuan Remna ta’ te a ti a.
Pathianin i rawn rem a ni ang chu.”
Tin, Vanmawian BA a pass thar ta tih kan lo hria
Keifang aṭanga Aizawl an kal dawnin Bus a, a’n ti a. ‘Sairang chhak BA thar leh, kha leh chen
Conductorin ṭawngṭai turin a sawm a, hetiang hian BA tawh chu hriatna a zau hlei ang tih a chiang sa a.
a ṭawngṭai bawk: “Lalpa, hei fur khaw chhe hnuaiah Zemabawk lang theia BA thar tan chuan Headquarter
Aizawl panin kan kal dawn a. Seling daia quarry khuan tih leh sub-headquarter tih ringawt pawh lehlin fel a
nunna a heh hle tih kan hria a. Kan chuanna pawh har ang a. Hlabu kawmah leh kawngka lu chungah
hi a tawlh liam mai thei a. Tawlh liam mah ila, kei BA tih tar sela a tawk a ni. Ex-service Association
chu pialral ngai mi ka nih avangin ka ngaihtuahawm an din a, Committee member-ah a lut pha an ti’ te a
dawn hauh lo va. Ka chuanpuite eng nge an an dawn ti a. ‘Khuta kan awmho laia Bualhranga te nen tu nge
ka hre lo ve. Kan nih nih ni turin Aizawl kan pan sapṭawng thiam zawk tih min khaikhin fo va. Kan
dawn a ni”. A chuanpui ṭhenkhat ngaih ṭha lo deuhte haw duh ngai lo te kha kan ṭha hle a ni’ te hi a ti a.
chuan bus an chhuksan nual a ni. Pu Ropiang hian Khaikhin a awm ngai reng reng si lo va.
hman deuh khan a pumpuiah cancer a nei a. “Lalpa,
hei ka’n lâm vak mai ang a, ka lam lai hian he bawk “Mi a’n rel... ‘Dawr siam sela, Geography leh
hi lo la sawn ang che,” a ti a. Engtinnge a laksawn Pre-reader tê tê zuar sela, an nupuite tlan lo tura
ang tih zawhna a dawng nia a hriat chu, “Heta a awm tihlungawi battir sela, bungraw la turin Silchar-ah
hma-a a awmnaah khan dah let leh mai ta che,” a ti mi motor-ah a khât tâwkin kal sela,’ te kha a ti a. A
24 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 93

Tun hma khan inneihnaa kal hma hi phûr lutuka True Copy
ngaih hlauh vangin monu chu a tlai lui deuh ziah c/o 99 APO, 18.9.77
ṭhin a. Pastor Thansiama chuan, “In va tlai ve, kan lo Station Master, All Indian Radio, Shillong
tihsan hman ṭêp che u asin” a ti ṭhin a. Doctor pakhat
a nupui neih nia lokal tlai phei chu, “Hun i vawn dik My dear sir,
loh chuan, damlo zai tur i tlai vanga lo thi hman an Salaam Saheb, why say you make sing
awm thei a, hunvawn dik pawimawhzia hi i hre tawh Lalsangzuali Sailo tomorro but Lalupa Sailo and party
dawn nia” a ti a ni. sing? Make program very clean, we sit down think of
Lalsangzuali Sailo sing but Lalupa Sailo and party
Chutianga a tih ziah avang chuan innei tur sing Why? Very very sorry in the jungle we sing we
apiangin Pastor Thansiama kuta innei tur an nih chuan army is very think of our villej, Song is friend but not
a hun takah an kal ta ṭhin a. Tuna a hun taka inkhawm Saikuti zai, tell him Mr P.S. Chongthu stop old song.
kan ṭan thlap thei hi Pastor Thansiama thawh rah a ni. We sit in jungle, we don’t know our girlfriend and
family and villej so please tell him Mr PS Chongthu
CM pakhat fapain nupui a neih tumin biak in to say more of our new Mizoram history every day
chhung hma lamah ‘enclosure’ paruk zet, VIP etc tan We don’t like other Vai Minister history of going to
Bombay or Madras. We like to hear the now history
an rem hrang a. Pastor Thansiama hun hmang ṭan tur
and tomoro history of Mizoram. Mr PS Chawngthu is
chuan, “Hei hi, kan Mission Veng biak in kha chu a
very very good saying the history in radio, his voice
la ni si a maw? A sakhmel te chu a va danglam ta hê is like tiger voice he is man voice, tell him to say
hû ve, rem ṭhat leh nan hun a awm lo va, hetiang hian more and more history and new song play.
kan kalpui mai ang a, innei leh turte tan erawh chuan
Atention, Salute Saheb,
entawntlak a ni lo, tih i hria ang u!” a ti bawk.
L. Patrick Kuki, P.T. Master.
Tunlai Kohhran kalphung a ngaihdan an zawh
chu, ‘Idol’ lar lai kha a ni bawk , “Remkimi ka ti mai,
tualthat, suamhmang, nawhchizuar, engkim a rempui
thei vek si a!” tiin a chhang a ni.

54 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 63

lehkha tawp dawn lamah, ‘tin, i lehkha pawn lama chuang lo ang”, a ti nghal zat e an ti.(An hmu lo mai
thu rinawm tak mai’ a’n ti ta a ni, a rilru ropui kha, thei a ni).
a... ‘a rilru ropui, i rawn tih hi tisa leh thisen maia i
hriat pawh a ni lo vang.’ A chawi vâwng nasa khawp “In nuam tur chuan tukverhah han dâk ila, biak
a, a rilru ropui te chu. ‘Hetiang hrethiam pha tur hian, in 7 tal a hmuh theih tur a ni. Ka in aṭang hi chuan
thiam, fing, ril nih a ngai a, philosopher tuin emaw biak in 40 a lang thei”, a ti.
an sihhmuh che a ni ang. Hetiang hre phak puan An veng kha Masi lai khan an han zai tui awm
veng kan nei che hi kan thla a muang a ni,’ te a ti a. mai mai, Pu HLA kha hla thlan in-charge a ni a. Zing
‘Rilru ropui’ tih hi Zoram tan a ni ang a, Pa naupua dar 3 velah Pu Vaivenga (RIP) khan ‘’Pu Sawm, he
leh hmeichhe zan vak, uisa ei leh lu buk tihreh nan hla hi a sak ve theih tawh ang em?,” tiin inthlahrung
hman a la ni ang. Biak In kal thatzia tehna nen,’ te a ti takin hla pakhat kha a rawn thlang ve a. Ani chuan,
a. A hnua kan inhmuh leh pawhin, ‘a rilru ropui tia i ‘’Theih loh, theih loh, nimin tlai dar 4 a thlan tawh, la
address khan tun hmaa i sulhnu pawr kha a cover thui sak loh 100 a la awm!’’
ngawt nia’ a’n ti a, a va nuihzat thlak e...
A hming bulah Dr. a awm avang hian nu pakhatin
“Ân rawngkai lo hi chuan a bei rei thei inentir tumin a pan rawk mai a, a ti fuh vak lo. Chu
lo, pulpit-ah pawh. Vawi khat pawh Rullam-ah, nu hnenah chuan, “Lo kal teh, lo kal teh, khatah khan
chawlhni zanah ral a muang deuh va, kan inkhawm a. ṭhu teh”, a ti a, hmai zangthal haha en pahin, “Kei te
Thusawiah an ruai, sawi pangngaiin a sawi a. A tawp chu pumchhe Doctor mai mai ka ni hleinem, thiam
lamah ân rawngkai kha telh lo chuan tlei tla thei hek uchuak avanga Doctor, zirtur zawng zawng zir zo
lo, hmeichhe lam an hrâwm ṭan ta a. ‘Hmeichhe-ho, tawh, a bak pawh la hria ka ni asin”, a lo ti hrep mai.
kohhran zing aṭangin Committee in han nei hrang a,
ro in rel a, in thing âi dah khawm tur tun din te in rêl Vawikhat chu MLA ho thla lak an tum a...an
thei ṭâwk a nia. A rêl ṭha pawlin kum khatah pawnpui muang chang si a....an hming khan a ko hmiah hmiah
pakhat te in sual thlu a. In buhfaiṭhamin kori a’n tu a...(eg Pu Sâwt...hetah lo kal rawh....nang Pu Hawl..a
dawn deuh va, pulpit tlangsanga ding ve âwm ni te’n lAiah)... Sorkar officer pakhat inthlahrung khan....
in inhria a, mi thlawh thar sa tapchhak zawla ṭham sir te ti ve la a lo ti zeuh......sir sir kan tih chuan
khawm avang ringawta pulpit tlangsang thleng âwm engtikahmah kan inrem zo lovang a ti hmiah....a sawi
in ni hlei nem’ te a ti ta a. ‘Nangmahni Biak inah in ang tak takin min 5 vel awrhah a rem zo vek.
92 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 25

True Copy Mitthi kuang chei vak leh a bula ṭah thiam
c/o 99 A.P.O. 3.8.72 viau leh ṭawngkam ṭha bel khawm vak hi tu man an
thatphah chuang lo.
To, Station Director, A.I.R., Shillong.
Hlim tawp hlau lova leng nu chu, a in lam a
Sir,
ngaihtuahawm awm teh e!
Not long once upon a time, I hear Siampuii
Sailo sing dead man song my heart is very crying. Mit bul cheiho an inbum nasa ber a, Ram tana
I like it very much. I don’t know his address. So inpete an chuh helh ber.
tell Siampuii Sailo I think of him and to sing other Politician-ho hian midang fak an nghak zo lo
deadman song Please give me his address I want to ber a, ram hmangaih intihote an chuh helh ber.
post envelop to him and tell very good singer, he is
not marry to man I think, if he is not marring I want Rev Thansiama: Kohhran kalphung tha lo ni-a
it very more to marry in the wedding, Sir, forgive me a hriat a dona lamah chuan Lal Isuan Pharisaite
say about Siampuii Sailo to you but what can I do? a ankhum ṭhin ang deuh khan, a ṭawng kha a
I am very lonely to Siampuii I am only Sepoy very dengkhawng thei khawp a. Hotu lian zual pathum
poor but my heart is very much in Siampuii Sir, I dictator ang maia rorel ṭhinte phei kha chu a ngaithei
salute you. N/KT Vaiphei, 3rd Bn Assam Regt. lo hle ṭhin. Inkhawmpui lianah an ni 3 kha a ṭawng
chhan tih chiang taka hriat theihin, “Kan kohhran
hi chu taksa lianpui, lu tê reuh tê, a hmai lam leh
a tukkhum lam hriat hran hleih theih loh,” tiin
a sawi a ni.

‘Kohhranah hian ṭhenkhat chu awmhmuna


pangchang ve ringawt, rawn hnaih tum si lo an awm
ṭhin. Ṭhenkhat chu an tui hle a, an tui lutuk hi an vak
liam ang tih hlauhawm khawp an ni.!

‘Kohhran enkawl hi nau awm ang a ni a, a â zawk


thua awm a ngai fo.’

62 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 55

hlei nem’ an ti a. Ani chuan Awm ti hman lo mah ula, lo lut a, pawnpui hlui pawh bun in khum puk a, a var
ka dah hman tho,’ a ti. dan te lah chu chingal sulhnu tih hriat reng reng’ te a
ti a. Hmeichhe inkhawm bang khan, ‘kha pa kha chu
Mission Veng DYO Hall-ah hian All India Civil rawih reng reng tawh tur a ni lo’ an ti a. I thusawiin
Service Badminton competition kan thleng a, Pu HLA
hmeichhe lam a va chawm lo e’ ka’n ti ṭhin a.
hi Secretary a ni a. Nikhat chu a hunah a lo thleng
lo a, kan nghak ṭhap mai a; chabi a kawl si a, reifê “Champhai khua pi Nghaki, Pathian thu sawiin
hnuah a scooter-in a lo thleng a. Engmah kan sawi a vak ve a, a sawi thiam viau mai maw le, a ngaihthlak
hmain, “Lo ngawi rawh u, kan nu pa damdawiinah a tlak khawp mai a. 1967 vel khan hmeichhia-ina
ang chap chap tawh, tunah phei chuan a thi tawh mai thusawi a awm ve ziah kha a sawi a sawi mai maw le.
thei”, an ti mai a, tu man kan hau ngam ta lo. A sawi zo kha kan unaupa Kawlnia’n le, hmeichhia
te kha a chawimawi zawng te khan ti duh ngai hek
“Reieka kan tleirawl lai chuan October thla aṭang
hian Masi hlate hi ka sa ṭan tawh a, Masi a lo thlen te lo. ‘Hmeichhia, pulpit tlang sanga ding ler lawr tawh
hi chuan kan aw hi a chhang phui tlat tawh a; kan zai leh tihkhawm ni khuaa chair la lek lawk tawh chu an
khawm te hi faifûk hlirin hla kan sa ṭhin”, a ti. in lam va en ila, pain nau hnap tam tak a paw ṭeuh
châwk. Naupang bal tak tak an kai du0h châwk. An
Kohhran Sunday Sikulah Secretary hi hun rei vut arin a thai darh nuaih châwk,’ a’n ti a, in lam a
tak chhung a lo awm tawh a, a mawng a zangin a tlin va’n tlabal awm e!
em em a, Kohhran hriattirna leh thupuante hi a ziak
en lo hian hneh tak, dik em em hian ngaihnawm takin “Kawlnia’n Maite-ah, ‘In khua te chuan
a puang ṭhin. A ngaihnawmin a hmuhnawm ṭhin hle. Independence mamawh zia awl tein in hre thei ang
Kohhran Committee in Pu HLA hi secretary a ni rei chu, êng chhe tê mah in nei lo va. Zanah nau a ê a,
tawh a, a hah em mai, midang i ruat ve tawh ang an nu ui ko turin a chhuak a, pa kha, let hlek suh, i delh
ti a. Secretary thar an ruat tih kha hrilh an hreh si, pherh ang e, a ti a, thim zingah ui a lo lut a. Uiin
aaaa Upa Huala’n hrilh rawh se, a thiam ber ang an nau mawng leh pa mawng a thliar thiam si lo, a liah
ti a. Upa Huala chuan, “Sawma, kha, secretary thar pawlh nuaih mai. Ti ngawt pawh chuan Independent
pawh kan han ruat tak kha”, a ti a. Rang em emin (Pu mamawh zia a lang mai lo maw?’ a ti a. Lawmawm
Huala sawi zawh rual rualin), “Kei aia ṭha chu in hmu lam hi a awm ngai lo.
26 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 91

‘Market thlarau chang kan awm ṭhin. Mi chhiatni ZU DUH HO SAM


te hi mahni hlawk nan hman kan tum ṭhin. Pathian tan
hrehawm pawisa lova nun hlan a ngai a ni.’
‘Nuho anga hlim tur hi chuan Bible hriat dik loh
Zu hi chu tiruitu a ni a, ka tlachham ngai lovang,
fê a ngai.’
Ani chuan tuihâwk luankawr chhungahte mi muttir
‘Bus bang bênga zai vak vak hi zaipawl member
ṭhin a, Hmingchhiatna hmunah te min hruai ṭhin.
ṭha an ni kher lo.’
Ka nunna hi mi tihchhiatsak ṭhin a,
‘Hlimpui tham kan chang tawh, tuarpui tham
erawh chu kan la chang lo a ni mai thei.’ Ama hming avangin sualna kawngah te mi hruai ṭhin.
‘Sum leh hamaṭhatna avanga Pathian hmangaih A ni, K.S. panna kawng zawh mah ila,
hi a tlo lo. Hmangaihna hian lêt ve, nun leh nun
Tuboh leh chemtê ka hlau lo vang,
inzawm a ngai. Rawngbawlna hi sum leh eng emawa
compensate chi a ni lo.’ Nang ka hnenah I awm si a,
‘Lal Isuan mipui sangnga lai a hrai kha a mak I dawithiam leh I rimin min thlamuan ṭhin a ni.
vak lo, mak zawk chu khati zat zet hrawk a rual em
Excise mite mit hmuhah ka hmaah hian chhuanlam i
em kha a ni.’
buasaih ṭhin a,
‘B-Pawl by-heart tham zet degree ziah tlar dul
Ka lû hi I tihai zova, ka noah hian I liam reng a,
hi a ṭangkai ngut emaw ni?’
Matheilovin zahna leh mualphonain ka dam chhung
Rev Chanchinmawia’n Fundamental Baptist
zawngin mi zui zel ang a,
a din hlim khan Khawzawlah inkhawmpui an nei
ve a. A ṭhianpa P.C.Thanglawta Champhai zin haw Tichuan lock-p vâwtah zankhuain ka tawm reng ang.
lam chuan a va chhim ve a, thusawi hun te a va nei
nghe nghe a. Presbyterian Kohhran upa a nihna chu
an chawlh lailâwktir phah ta a. Chutih hun lai vela
Pastor Thansiama zîng chhuak, sawi lâwk pawh

56 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 61

“Malsawma leh President-in thu sawi sela an bawk a. “In hotute min hmuak tur an lo la kal na
ti a. Pu Malsawma’n a sawi hmasa a, Pu Laldenga nge?” a ti a, an kaltir ve mai.
kha sawi leh turin a ṭhu khar mai a. Thu thar kan
A kawng chho hriat pawh kha a chho fu ni tur a
hre lo nain inkawm ve reng reng teh ang, kan ti a.
ni.....’’Hmaa kal te kapkâr aṭangin an khabê kan han
A’n sawi a, a tawp dawn lamah khan le, fiamthu lam
hmu thei’’, a ti.
kha a’n ti ta pek a. ‘1965 Champhai Campaign laiin
Tuikhuahtlang pathlawiin puanngo a hawn’ a’n ti Camera thar a neih ṭumin, ‘’Pa Sawm, thlalak
ta ale, an haw haw huk mai a. Pu Laldenga khan a i thiam ve em ni?’’ an lo ti ngawt a, ‘’Teh reng mai i
thlir chho tak zak zak a, ani kha a vai pup pup mai mitmu ringawt pawh kha bang tiatin ka la thei’’, a ti.
si. ‘Aizawlah hawn thla ei, nu thikthuin sil ṭhata silh
A camera kha a țha awm asin. ‘’Tuikhuahtlang
phal ta hek suh, chhuat laiah paih tau,’ a’n ti a, an haw ațangin Zemabawk kawnga kal liam tur hmel(hmai)
haw ruih ruih mai a. Pu Laldengan a’n en ṭhin a, ani fiah tawkin a lak theih’, a ti.
lah kha a ding chhuak ṭang uaih mai si a, ‘naupangin
nau lem puak nan an hmang thei ta ṭawk’ te a ti a. A camera thar that zia a fakna ‘Tukkhum lam
Hotupa kha a lo ding chhuak ale, a thusawi tawp dawn atanga lak pawn hmel a lang thei’ a ti.
lamah a’n tâi ve ta. ‘Ngawi teh u, kan Mahmuama Tuikhuahtlang Kohhran, Mission Veng aṭanga
tlang pemsan tak kha tlang pawimawh tak a lo ni. an indan tirhin Biak Inah zaipawl a conduct-a, a kut
Tlangval pakhat mi ang tak mai, hleitling zet zawt, a leh lamin solfa a vaia leh lamin thla a la.
natna pawh serious deuh mai nurse pakhatin a enkawl
a. Medical treatment awm hlek lovin a zutin a zut Scooter a neih tirhin a ṭhat zia zirlaite a hrilh
ruai ruai a, a zut dam ruah mai an tih chu’ a’n ti chu dan chuan, “Treasury aṭanga PUC, PUC aṭanga
a duh lo khawp mai a. Mahni lo maha hmeichhia treasury thlen nan petrol khelawk khat chiah a ngai”,
a ti. A scooter kha chu a ṭha alawm, ‘Hal chhe vek
fihlimsan hneh em em, biak pawh be rei duh lo intih
mah ula a chhe lovang’, a ti tlat. Dr. Tawnenga hnen
nak alaia, nurse-in zut ngawt maia zut dam han nih
ngeiah a sawi!
chuh! A tukah khan ‘nizan hotupa thusawi kha a va
rintlak e, a pawmawm khawp mai’ ka’n ti ṭhin a, a PUC-a a thawh lai khan attendance a lam chak
duh lo khawp mai! lutuk a. Zirlai ṭhenkhat khan, ‘awm pawh kan ti hman
90 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 27

THAIBAWI HLA awm lêm lova Lâwta ina va dâk lût chuan Rev
Chanchinmawia leh Rorelliana te Lawta bula lo ṭhû a
(Psalm 23-na thluk) va hmu thut chuan, “E! Lâwta, tho tlêin an bawm
che a lo?” a ti a ni.
Ṭawnghriatloh te pawh hi hmuam telel ang
Min awptu chu ka thâi a ni a; a ni a. A lawm rual chuan an tuipui em em a,
Vitamin erawh chu a pai lêm hlei lo va.
Ka hlim ngai lovang.
Ani chuan hlobet hring dupte min thlawh faitir ṭhin a; Comment : Pastor Thansiama thusawi leh
duhdante hian a bial chhungah chuan zawm an
Chawhtawlh te-in min paihtir ṭhîn. hlawh viau ṭhin. A bial chhung lo hi a zau em si a ni.
Ka nun hi min sawizawi sak tawh a; A hun lai ni se chuan, SHU...tih angreng, bingbileh
tih angreng, thlarau fahrin tih angreng, disco lam tih
Ama hming avângin thaibawi nihna kawngahte min
angreng, sawntlung ei tih angreng te hi chu a la thlarau
hruai ṭhîn.
hauh lovang a, a deusawh hle ngei ang. Midangina
Ani, len chhuahte châk huam huam mah ila, an sawi tam vak loh, anmahni chhung phei chuan an
Ka ṭhiante rêng rêng ka zui chhuak lo ang; sawi ngai loh, Pastor Thansiama chanchinah khan a
awm nual a. Mihlimte leh a sawisel dang tam takte
Ka nupui a awm si a;
kha amah ngainatu tak an ni fo va. Mihlimte phei kha
A mitmei leh a aw râwl hi ka râp tlat a ni. chu thingpui lam tura a ina leng fo ṭhin an ni. A bial
Ka vêngte mithmuhah ka hmâah hian tih tur min chhunga chhungkaw tin kha a khat tawkin a tlawh
buatsaihsak ṭhin a; chhuak vek ṭhin a. Rethei chhungkuate phei chu thla
khatah vawi khat tal a tlawh a, Pathian thu a hrilh
A pawnfen sû-ahte min tir ṭhin.
bakah an harsatna kawngah thurawn ṭha tak tak a pe
Ka lu hi a kêk tawh a, ka rilruah hian a châm reng a, ṭhin. Hetiang mite hi an in(Pastor quarters)-a tlangnel
Mathei lovin ṭihna leh hlauhnain mi zui zel tawh ang a; taka leng fo ṭhin an ni nghe nghe. Kohhran Upa erawh
chu a ina lênglût an awm zen zen lo thung a ni.
Tichuan, ka thâi hnuaiah kumkhua in ka kûn
reng tawh ang.

60 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 57

“Ni khat chu, lu, Chakma meh anga kawlh tak


tak si lo, ti fer fur khan an mêt. Khua a lum bawk
a, Bualhranga leh Lalhmachhuana’n min hnial rawn
a. ‘En rawh, Pu Thanghut, hei economic ngai lo,
CHAWHCHAWHRAWI sahriak ngai lo, samkhuih ngai lo’ an ti a, an chul
liam pawr pawr a, min hnial min hnial mai maw le.
In chhungah Kawlnia a awm a, a ngaithei ta lo. A lo
chhuak a, ‘Enga ti nge hetiang ang hi i hnial? tiang
H.L.Malsawma hi an hnial ngai lo, hnial reng reng suh, tiang hi an
hnial ngai law. Khatiang kawlh fia fua kha Raltawna,
Vawikhat chu Traffic Police-in man an tum ve
khiangkawl bunin a awt viau!’ a’n ti a, an reh vang
ngawt mai a.. “A hlawh tam dan indawtin ding tlar ila
vang mai. Raltawna, khiangkawl bunin a awt viau!
min âu phâk lo vang...” a ti zêk.. “In pute an lak dawn
khan an zawhna kha ka siam a nih kha”, a la ti zui. “Biakdiki hmelṭha a tih danah a rilru a sang vak
Traffic police lo tidingtu a hauh ṭumin, lo tih a lan reng hi’ te a’n ti mai mai a.
“In pu te angin arsi chu lawm ve ila (a dar veilam
Ni khat chu Thangphunga nupui a hmelṭha e,
khawih pahin) he lamah tuarrrhhh, (dinglam khawih
kan ti a. In khatah an awm tlang a, mi nupui hmelṭhat
leh pahin) leh lamah pawh hian tuarh a ni mai, tu nge
kha awih reng reng hek lo, a la nei ve si lo va. A neih
ka nih i hria em, Dr HL Malsawma ka nih hi, lehkha
huna tluk a awl nan mi nupui reng reng kha ṭha lo
thiam vanga Doctor.
nihtir vek kha a tum a ni a. ‘Thangphunga nupui a ṭha
A zin haw kha check gate-ah an lo tiding a. Duty lo’ a’n ti a. ‘Ṭha an ti’ ka ti a. ‘Ṭha suh e,’ a ti a. ‘Ngawi
hnenah chuan, “Ka motor hmaa intâr saw va en teh: teh, kan khuate kawng contract-in an va kal a, ṭha an
Director-ah pawh ‘Higher’ a nih saw...” A piaha duty ti a ni’ ka’n ti a. ‘E, Thangphunga nupui a ṭha reng
dang chuan, “Check tho rawh,” a lo ti zauh pek a. reng lo’ a ti sauh sauh mai a. Mi nupui hmelṭhat leh
ṭhat loh mai maiah kan inhnial rei khawp a. ‘A nih loh
Pu HL-a chuan, “A aia mawl a la awm ka ti...”
leh, ngawi teh, chuti ringawt chuan, amah a awm si lo
AR Lammuala puipun lianthama a kal tur an lo check va, tu ang nge ni ang?’ ka’n ti a. ‘Thangphunga nupui
a. Suit necktie nena zahawm taka inthuam kha a ni chu hei, Mahmuama Zabanglova nupui Nubiali, sang
28 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 89

zai, ṭawngṭai chu a rei lo thei ang berin i ti ang u,” a


ti a. Sermon petu pawh khan a hrethiam a. Minute
nga pawh tling mang lovah khan a zo mai a. “Bân
hla pawh a châng tawp ber leh thunawn sa ila. Lalpa
L. Malsawma Colney ṭawngṭaina pawh, Ramte.. tih atang khan i ṭan mai
ang u,” a ti a. Chairman ber chu a chhuak hmasa
berah a ṭang ta a ni.

Rammut lai khan Mizoram khaw tinah kan ram


dinhmun leh awm dan zel turah mipui beng a râwp thei
em em a. Hetih hun laia kan hotute zinga thusawi thiam
leh mipuite thlamuan thiam zingah Pu Malsawma
Colney Senator te, Pu R. Thangmawia Senator te,
Pu James Dokhuma MP leh Major Lalthangzuala
Sailo (Pu Zualthauva) te kha an ni a. Zalenna kan
sual chhan te, Ram leh Hnam Thuthlung te, Rammu
Sawrkar inrelbawl dan te leh mipuite zirtirna thu
hman nghal ngai chi te chu an thusawi tlangpui a ni.
Darkar thum hi an thusawi rei zawng tlangpui a ni
a, Pu Malsawma Colney leh Pu R. Thangmawia te
hian a chang chuan darkar 6 te an sawi ṭhin a. Mak
deuh mai chu a ngaithlatu mipuite khan an ngaithla
ning thei tlat lo kha a ni. Pu Malsawma thusawite
phei hi chu a sawina khuate deusawh tak leh chung
tlak taka sawisakna a ni a. A pianna Biate khua nena
khaikhin rilru puin a khaw tlawhte hi a sawisa ṭhin
pawh a ni mai thei a. Mahse, tumahin huat thu-ah an
la lo va, an hlimpui viau zel a. Senvawn khua erawh

58 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 59

deuh zeh zuh, dang lêp lûp, hei hi a hnute lian deuh phawh te asin kan la rel ang,’ a’n ti a, a va tê âwm, pit
sela, chu ang chu a ni. Thangphunga nupui te chu a dâr phawh te han rel dawn chu.
ke lam han en ila, lâm a thiam lo tih a lang nghal a, a
“Ni khat chu Biak In saknaah ‘Pu Muan,
lu lam han en ila, ngati leh lawi si nge tih tur a ni,’ te
Liang tihna eng nge?’ an ti a. ‘Wall plate’ a ti a. ‘Pu
kha a ti a.
Sawm, tlung tihna eng nge ni?’ ka ti a. An Overseer
“Champhai Zathangvunga nau, Zaliana Lalthlamuana, khi lai Damdawi in compound-a awm
fanu Muani kha a chhuak ve a, kan Defence Minister ta khi, ‘Pu Muan, tlûng tihna eng nge ni?’ kan ti a.
R. Zamawia khan a nei ta a ni. Chungte chu alawm ‘Backbone’ te a ti mai mai a, chutiang chuan ka hre
mawle, kan unaupa Kawlnian ‘Champhaiah te khian ve alawm’ ka’n ti a. ‘I hriat ang chu a ni mai’ te an ti
nupui zawng dawn ila, R. Zamawia ten ka duh ber mai mai a. Pu Sawma hnenah, Pu Sawm, Pu Muanan
ka neihna hnu, ka duh loh a nei ve, te a ti khanglang tlung tihna a hria’ ka’n ti a. ‘Engtin nge a tih a?’ a ti
si ang a, R. Zamawia te duh loh nei liam ngawt âwm a. ‘E, backbone a ti’ ka ti a. ‘Pu Thanghut, English
ka ni si lo va,’ te hi a’n ti a. R. Zamawia te duh loh ṭawngin a ni lo’m ni mi zawh?’ a ti a. Nia maw le” ka
nei ve ngawt âwm nih loh ngawt mai zawng. ‘In fai ti a. English ṭawng kan hriat loh hi chu Pu Muana te
vur ringawt mai a, khuaah tih tur, tih loh tur in ti zawh chi a ni hlei nem!” a ti a.
puat puat mai. Khawtlang hotute remruat thiam tak
tak, thil tiṭhangte ngaihdan kan râwn a, nangni aiin
khawtlang rilru leh ngaihtuah dan te hi kan hre daih
zawk a ni a. Nangni in fai vur ringawt mai a, mi’n
an zah viau si che u’ ka’n ti a. ‘Nangni balh avanga
chhiatte chu eng vak va ni suh,’ a’n ti a. Sa chhiah lak
te kha kan rel maw le, kan pawisa nei lo mangangin.
‘Sa awk te an awm a, hei hi a ram pum chuan eng
emaw zat a tling thei ang asin’ an ti a. Ngurkunga’n,
‘Kan Parliament ho chuan sa chhiah te maw in tih leh
dawn a?’ tiin sawisel zâwng khan a ti a. Kawlnia’n,
‘E, kan Minister-te levelin kan la rel lo zâwk alawm.
In level tâwk te chuan rel tak tak dawn ila, Pit dâr
88 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 29

ni lovin Mizo hla an sa zawk dawn a ni e, a thupui chu Mizoram pawn lama awm an nih avang nge ni
chu, “Nangmah kha inbihchiang phawt rawh’ tih a ni hrethiam lo pawl an awm deuhva sawi a ni.
e,” a ti leh hram a. Zipper zip lo chuan an ṭan ta tho
a ni. Zarkawt nuho khan ṭha an ti ngang a ni ang, in Thâwk khat laia Santa Barbara Cinema (Film)
an thlen veleh an in-phone kual a, ‘theihnghilh palh a lar zual lai khan Chhinga Veng Kohhran Hmeichhe
tâkah ziakin i dah ṭha ang u,’ an inti sap sap mai a ni. hovin Rev. Vanlalnghaka (Evangelist) thusawiah an
ruai a. Krista tel lova Chhungkaw buai tehkhin nan
Silchar Mizoram House-a servant ka zawt a, Santa Barbara film kha a hmang alawm maw le!
Mizo officer zu in lo an awm em? tiin. A sawi dan Chutah nu pakhat inkhawm bang chu a pasalin “In
chuan a tlangpuiin an in a, tin a in lo ber pawhin thuhriltu chu eng nge a an?” tiin a lo zawt a. Chu
Beer an in. Tin, min tirh chang hian – “Ka hritlang nu chuan a thusawi ṭhatzia chu hahîpin a sawi a. A
deuhva” an ti ṭhin a ti. pasalin eng chiah nge a sawi tih a han zawh dîlchhût
chuan, Santa Barbara tehkhin thu lai chauh kha sawi
Officer leh mi neinungte hi “magnet” an ni a,
chhawn tur a hria a, an pa chuan mak a tih thu an
mi retheite hi “anti-magnet” an ni.
sawi a. Chutiang deuh chuan, rammut laia kan
Tin, hmeichhiat mipat lamah hian dawt sawi hi hotute thusawi pawh hi a thupui hlapui khân sawi
kan sam viau. “Di nei lo Pawla’n a sai an ti, fam mah chhâwn a hlawh vak lo va. An fiamthu thawh leh
ila min sai bik tawh hlei loving e, ka di zawnna ka an ṭawngkam uchuak lai khan hriat reng leh sawi
nemrang puan tial” kan tih ṭhin angina putarte hi han chhâwn a hlawh fo ṭhin a ni.
titipui ila, an vanglaia nula an theih tamzia an sawi
Rammut laia kan hotute fiamthu kha a sang
ṭhin. Mahse, pitarte hi an titipui leh ila, an nulat
laia virgin vek an ni. em em mai a, nakinah Pu Malsawman kan hotute
a sawisak dan chu kan la tarlang zel ang a. A bikin
Chaltlang kohhran pakhata Upa, boxing âtchilh kan MP chhuanvawr Pu Thanghuta, Chalrang khaw
hi a awm a. Mike Tyson-a te inbeih ni kha biak chhuak, Advocate lar tak Pu Rualkhuma Hmar
ina Chairman a nih ṭum a ni mauh mai a. Zîng dar pa nen phei hi chuan an inkawmngeih zual a. Pu
10:30 inbeih hun kha hmuh hman ngei a duh si a. Colney-a’n thudik chanve leh phuahchawp hmanga
“Pathian chuan kan thinlung a duh kan ti mêk bawk hmaichhana a sawisak dan pawh kan la sawi ang a.
a. Vawiin chu kan thinlung lamah chêng ila, thusawi, Pu Thanghuta hian huat ahnekin a lawm thiam em em
30 | Nuihza Fiamthu Nuihza Fiamthu | 87

a, amah hian a sawi chhawng fo ṭhin a. Pu Thanghuta thinrim mangang chuan, “A titlatu chu a va chak dawn
Thukhawchang hi Pu H.Vanṭhuama, M.Sc. (Agri), lo e,” ti-a a inhrosak tê tê hnu-ah a sawi ai sawi turin
Director of Agriculture leh a ṭhiante’n Tape recorder Upa Chawnghnuaia a hnawn a. A ṭhut fel hnu rei lo
nen an ngaithla a. Chuta an inkawmna chu a ngai tê-a a changthlan a’n hmuh veleh, Pu Chawnghnuaia
ngaiin ziak chhuah a ni a. Hei hi THANGHUTA, Ex- chu a ko thla a, ama’n a sawi ta nge nge a ni.
MP (MNF) Chanchin, kum 2018-a a bu-a chhuahah
Pu Mûka leh Pu Chalhnuna kha Treasurer leh
chuan tarlan a ni a. Hei hi i lo la chhawng teh ang,
Secretary niin Kohhran office enkawltu an ni ṭhin a.
hetah hian amah Pu L.Malsawma Colney thlalak nalh
Pu Mûka hna kha rip deuha an hriat avangin Kohhran
tak pawh nemkai a ni nghe nghe a, hetiangin:
khan a hlawh thla khata cheng ngain an tihpunsak
Pu Thanghuta (L) Ex-MP Thukhawchang a. Pu Mûka erawh chuan Pu Chalhnuna nena an
insemzai turin a ti ta thung a ni. Pay Commission
(Pu H. Vanṭhuama, Chanmari te’n an kawmna)
chu an mamawh loh hmel hle. An inkawm ngeihin
an inhre ṭha tawn hle bawk a, tum khat chu office-a
Pu Thanghuta: Eng nge kan titi ang?
an ṭhut dun lai khan, Pu Chalhnuna khan, “Ṭhianpa
Pu H. Vanṭhuama: E, ramhnuai lam chanchinte Mûk, kan rinna hi a lo dik loh palh hlauh chuan kan
pawh kha titi tur a tam a ni lo’m ni? Ngaithla ang chawh dun awm teh e, ti raw’!” a ti a ni.
u hmiang. Pu Kawlnia chanchin te pawh kha maw
le! Nia, Saitual leh Biate ropuizia te kha. Saitual nge Hman deuh tawh khan Zarkawt biak inah Bible
ropui Biate tih te pawh kha Pu Kawlnia’n eng nge Society ni pawimawh hun an hmang a. Chairman a
maw a ngaih dan - Pu H. Vanṭhuama ten an kawmnaa kal paha zun in tlawh, lo lut chuan a ‘zipper’ a rawn
Cassete-a record ang ang chhut chhuah a ni. (Khawi ‘zip’ lo va. “Zanin kan hun chu kan tipui ve viau mai
maw laia mi dang thusawi lo lang zeuh bak chu Pu a, zaipawl te pawh kan nei a, a ṭan nan hla han sa se,”
Thanghutan a ṭhianpa Pu Colney-a thusawi a sawi a’n ti chu, zaipawl conductor khan, ‘I zipper i zip lo
chhawn deuh vek a ni) : ve’ tih lehkha a pe phei a. Ani chuan a’n chhiar a, “E,
hei an hlasak tur chu Sap hla, a title pawh, ‘I zipper,
“Mahni khua ve ve (Pu Colney-a Biate khua leh Pu I zip love’(Saptawnga lam a ni a) tih a ni e,” a ti ta
Vanmawia, Senator, Saitual khua te) tih ropui an daih mai a. An zai thei ngang si lo va, lehkha an pe
tum a, mihring tam leh High School awm te an han phei leh a. Chairman chuan a’n chhiar leh a, “Sap hla
khaikhin ṭhin maw le! A inzat zel mai a, Saitual Biak

You might also like