INS 401 Mühendislik Ekonomisi

Dr.Ögr. Üyesi Mehmet Fatih YILMAZ

Ondokuz Mayıs Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü

 Başa Baş Analizi
Yapıların tasarımı sürecinde ve inşaat aşamasında karşılaşılan problemlerin çözümü genellikle mühendislik
yaklaşımı gerektirmektedir. Çözüm için sunulan önerilerin maliyetleri tasarım değişkenlerine bağlı olarak
değişiklik gösterir. Bazı durumlarda farklı önerilerin maliyetleri ortak bir değişkene bağlı olabilir. Bu durumda
çözüm önerilerinin hangi koşullarda maliyetlerinin eşit olacağı bilinmek istenebilir. Çözüm önerilerinin
maliyetlerini eşit yapan tasarım değişkeninin değeri başa baş noktası olarak adlandırılır. Başa baş noktasının
hesaplanması için en az 2 adet çözüm önerisinin bulunması gereklidir. Başa baş analizi 2 çözüm önerisi ve 2'den
fazla çözüm önerisinin bulunması durumları için farklı yöntemlerle yapılır.

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Başa Baş Analizinin 2 Çözüm Önerisi için Uygulanması
Ele alınan problemin 2 çözüm yönteminin bulunması ve çözüm yöntemlerinin maliyetlerini etkileyen bir adet
ortak değişkenin bulunması durumunda 2 farklı alternatifin maliyetlerini eşit yapan ortak değişken hesaplanır.
A1 ve A2 olarak adlandırılan alternatiflerin toplam maliyetleri x olarak belirtilen ortak bağımsız değişkene bağlı
biçimde aşağıdaki gibi ifade edilir.

𝑇𝑀𝐴1 = 𝑓1 (𝑥 ሻ ve 𝑇𝑀𝐴2 = 𝑓2 (𝑥 ሻ
Formülde A1 alternatifinin toplam maliyeti TMA1, A2 alternatifinin toplam maliyeti TMA2 olarak ifade edilir.
Alternatif 1 ve 2'yi etkileyen ortak değişken ise x olarak ifade edilir. Başa baş noktasını bulmak için iki alternatifin
toplam maliyetleri bir birine eşitlenir ve 𝑓1 (𝑥) ve 𝑓2 (𝑥ሻ koşulunu sağlayan x değerini bulmak için çözülür. Elde
edilen x değeri toplam maliyetlerin eşit olduğu başa baş noktasıdır.

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Örnek 10.1: Ankara Keçiören metro hattında yer alan Keçiören metro durağı istasyon yapısının gerçekleştirilmesi
için derin kazı yapılmaktadır. İksa sisteminden şantiyeye sızan yeraltı sularının tahliye edilmesi için bir pompaya
ihtiyaç vardır. Pompanın çalışması bir şamandıra sistemi ile gerçekleşecektir. İksa sisteminden sızan suların
miktarı yeraltı su seviyesine, dolayısı ile yağış rejimine bağlı olduğu için pompanın yılda kaç saat çalışacağı tam
olarak bilinememektedir. Pompa sistemi istasyon bina inşaatı süresince kullanılacak, inşaatın bitmesinin
ardından elden çıkarılacaktır. Şirket suyun tahliyesi için 2 alternatif üzerinde durmaktadır. Alternatiflerden birisi
elektrikle çalışan pompa, diğeri ise mazotla çalışan pompadır.
Birinci alternatif elektrikli pompanın kullanımı ile suyun tahliye edilmesidir. Pompanın konulacağı yere elektrik
hattı çekilmesi, pano konulması ve 18 kW gücünde elektrikli pompanın alınmasını içermektedir. Bu yatırımların
toplam maliyeti 20.000 TL'dir. Beşinci yılın sonunda elektrikli pompa ve tesisatının ikinci el değerinin 5.000 TL
olması tahmin edilmektedir. Pompanın bir saatlik çalışması sonucu harcanacak elektrik maliyeti 8,5 TL'dir.
Pompanın yıllık 1000 TL bakım giderinin olması beklenmektedir.
İkinci alternatif mazotla çalışan bir pompa ile suyun tahliye edilmesini önermektedir. Bu alternatifte 25 Hp
gücündeki pompa 7500 TL'ye alınacak ve 5 yıl kullanıldıktan sonra 2000 TL'ye satılacaktır. Pompanın bir saatlik
çalışması sonucu 10 TL mazot, 2 TL yağ ve yedek parça giderinin olması beklenmektedir. Pompanın deposunda
kalan mazotu kontrol etmek ve mazot doldurmak için bir işçi her gün 1 saat mesai harcayacaktır. İşçinin saat başı
aldığı yevmiye 7,5 TL'dir. İnşaatın 5 yıl sürmesi ve inşaatı gerçekleştirecek şirketin sermaye maliyetinin %8 olduğu
durum için iki alternatifi başa baş duruma getiren pompanın yıllık çalışma süresi nedir?

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Çözüm:
Pompanın yılda X saat çalışması durumunda Alternatif 1'in nakit akış diyagramı aşağıdaki gibi olacaktır.

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Çözüm:

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Çözüm:
Denklem, X'i bulmak için çözüldüğünde X = 252 saat/yıl elde edilir. Bulunan süre iki alternatifin yıllık eş değer
maliyetlerinin birbirine eşit olduğu pompa çalışma süresidir. Bu sürenin altında yer alan çalışma süresinde
mazotla çalışan pompa, bu sürenin üzerinde gerçekleşecek çalışma süresinde ise elektrikle çalışan pompanın
tercih edilmesi daha ekonomik olacaktır.

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Çözüm:
Başa baş analizi ile doğru tercih yapabilmek için pompanın çalışma süresinin yılda 252 saatten daha fazla mı
olacağı yoksa daha az mı olacağının tahmin edilmesi yeterli olacaktır. Başa baş analizi yapılmamış olsaydı
pompanın yılda kaç saat çalışması gerektiği tahmin edilecek ve tahmin edilen süre kullanılarak iki alternatifin
maliyetleri karşılaştırılacaktı. Başa baş analizinde ihtiyaç duyulan veriyi tahmin etmek diğerine göre çok daha
kolaydır. Şekil 31'de mazotlu ve elektrikli pompaların maliyet eğrileri sunulmuştur. Yıllık kullanımın 252 saatten
daha az olduğu durumda mazotlu pompa daha ekonomikken, çalışma süresi 252 saatin üzerine çıktığında
elektrikli pompa daha ekonomik olmaktadır.

Başa baş analizi iş makinelerinin yenileme analizi için de gerçekleştirilebilir.

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Örnek 10.2: Kazı işleri ile uğraşan bir müteahhit 5 yıl önce ekonomik ömrü 10 yıl olan bir dozeri 1 milyon TL'ye
satın almıştır. Dozerin eskimesinden dolayı bakım onarım gideri yıllık 10.000 TL'den 30.000 TL'ye çıkmıştır. Ayrıca
tamirde geçen süre nedeniyle her yıl 30 iş günü kaybetmekte ve iş gecikmesini engellemek için günlük kira gideri
2000 TL karşılığı başka bir dozer kiralanmaktadır. Mevcut dozerin ikinci el değeri şu an 250.000 TL'dir ve 5 yıl
kullanıldıktan sonra 100.000 TL hurda bedeli karşılığı elden çıkarılacaktır. Başka bir firmanın satışa sunduğu
dozerin satın alınması durumunda bakım onarım masrafı yıllık 10.000 TL olacak ve tamir nedeniyle iş gücü kaybı
yaşanmayacaktır. Satın alınması düşünülen dozerin kullanım ömrü 7 yıldır. Bu dozer 7 yılın sonunda 150.000 TL
hurda bedeliyle elden çıkarılacaktır. Yakıt gideri her iki alternatif için de aynıdır. Şirketin sermaye maliyeti %7
olduğuna göre alternatifleri dışarıdan bakanın gözü yöntemiyle başa baş analizi yapıp yeni dozere en çok kaç TL
verilebileceğini belirleyin.

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Çözüm:
Mevcut dozer için yıllık kira gideri: 30 2000 = 60.000 TL/yıl

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Çözüm:

Buradan X = 759.294 TL elde edilir. Yeni dozere en çok 759.294 TL verilmesi durumunda mevcut dozerin
değiştirilmesi ekonomik anlamda avantajlıdır. Yeni dozerin alış fiyatının belirlenen değerin üstünde olması
durumunda mevcut dozerin kullanılması tercih edilir.

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Çözüm Önerisinin İkiden Fazla Olduğu Durumda Başa Baş Analizi

Mühendislik problemlerinin çözümü çok farklı biçimde olabileceği için 2'den daha fazla alternatif için başa baş
analizinin yapılması gerekliliği sıklıkla karşılaşılabilir. Alternatif sayısının 2'den daha fazla olması durumunda tüm
alternatiflerin ikili eşleşmeleri için başa baş analizi yapılır. Çözüm önerisi sayısının n adet olması durumunda
(𝑛−1ሻ𝑛
adet eşleşme gerçekleşir. Çözüm önerileri arasında en düşük sabit terime sahip olan alternatif ortak
2
değişkenin en düşük olduğu durumda en ucuz alternatif olacaktır. En ucuz alternatifin en ekonomik olma
özelliğini kaybettiği nokta belirlenir. Bu noktadan sonra en ucuz olan alternatif 2'li başa baş eşleşmesindeki diğer
alternatiftir. Bu şekilde tüm eşleşmeler incelenir ve en ekonomik çözümün hangi alternatiflerden oluştuğu tüm
aralık için belirlenir. Bazı eşleşmeler en ekonomik alternatifi değiştirmeyebilir.

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Örnek 10.3:
Bir gayrimenkul şirketi satın aldığı arsaya dükkan ve rezidens inşa etmeyi planlamaktadır. Yapılar yığma,
betonarme ve çelikten yapılabilmektedir. Arazi üzerine inşa edilecek yapıların kaç katlı olacağına göre inşaat
maliyetleri değişmektedir. Yapılar çelikten inşa edilirse 2250 + 40X TL/𝑚2 inşaat maliyeti oluşacaktır. Çelik
yapının kullanım ömrünün 75 yıl olması beklenmektedir. Betonarme yapının inşaat maliyeti 1650 + 70X
TL/m2'dir. Betonarme yapının tahmini kullanım süresi 50 yıldır. Yığma yapının inşaat maliyeti 1500 + 100X
TL/m2'dir. Yığma yapının kullanım ömrü 150 yıldır.
Verilenlere göre binanın kaç katlı inşa edileceği durumunu dikkate alarak hangi seçeneğin tercih edilmesi
gerektiğini birim inşaat alanını temel alarak başa-baş analizi ile belirleyin. Şirketin kâr marjı %8'dir.

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Örnek 10.3: En küçük sabit terime sahip alternatif yığma yapıdır. Bu nedenle kat sayısının en az olduğu durum
için en ekonomik seçenek yığma yapının bulunduğu eşleşmeden ortaya çıkacaktır.

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Örnek 10.4: Sulama amacı ile inşa edilecek 40 yıl tasarım ömrü bulunan bir su şebekesi üç farklı şekilde
üretilebilmektedir. Birinci alternatif ucuz ancak basınç dayanımı çok yüksek olmayan PVC türü borularla
şebekenin inşa edilmesidir. Bu alternatifte basıncın çok yüksek olmaması için düşük güçte iki adet pompanın
kullanılması gerekmektedir. Bu sistemde boru imalatının maliyeti 100.000 TL, iki adet pompanın maliyeti ise
50.000 TL'dir. Pompaların her birinin saatlik çalışma maliyeti 5 TL'dir. Boru ve pompaların kullanım ömrü 40 yıldır.

İkinci sistemde 250.000 TL yapım maliyeti olan yüksek dayanımlı polietilen boru kullanımı önerilmektedir. İkinci
sistemde 60.000 TL maliyetli tek pompa kullanılacak ve ilk sistemdeki debiyi sağlayacak pompanın saatlik çalışma
maliyeti 8 TL olacaktır. Bu alternatifte de boru ve pompaların ömrü 40 yıldır.

Üçüncü sistemde çapı çok geniş olan yüksek dayanımlı demir boruların kullanımı önerilmektedir. Bu şebeke
sisteminde boruların paslanmaları nedeniyle 10 yılda bir değiştirilmesi gerekmektedir. Demir boruların inşası ve
değiştirilmesi 150.000 TL maliyetle yapılmaktadır. Bu sistemde maliyeti 40.000 TL olan tek pompa kullanılacaktır
ve saatli pompa maliyeti 4 TL'dir. Pompanın kullanım ömrü 40 yıldır. Buna göre başa baş analizi ile hangi
alternatiflerin hangi durum için uygun olduğunu belirleyin. MARR = %6.

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Çözüm:
A1 alternatifi için her 2 pompanın yılda X saat çalışması durumunda oluşacak
maliyet

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Çözüm:

A2 x A3 eşleşmesi

Sabit terimi en küçük olan alternatif A1 olduğu için X=0 saat için en ucuz alternatif A1 olur. A2 alternatifi yıllık
5320 saatlik kullanımdan sonra A1'den daha ucuz olurken A3 alternatifi yıllık 2179,48 saatlik kullanımdan daha
uzun süreli kullanımlarda daha ucuz olmaktadır. Bu durumda;
A1 alternatifi (0, 2179) saatlik kullanım aralığında en ucuz alternatiftir. Bu sürenin aşılması durumunda A3,
A1'den daha ucuz olmaktadır.
A2 ile A3 alternatifleri karşılaştırıldığında 0 ile 609 saat aralığında A2, 609 saati aşan kullanımlarda A3 daha
ucuzdur. A2'nin A3'ten daha ucuz olduğu aralıkta A1 en ucuz alternatif olduğu için A2 hiçbir zaman en ucuz
alternatif olamamaktadır.

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Minimum Maliyet Analizi
Mühendislik önerilerinin maliyeti belirli maliyet kalemlerine bağlı olarak değişiklik gösterebilmektedir. Belirli bir
tasarım değişkenine bağlı olarak tasarım değişkeninin artması halinde bir maliyet kalemi artarken, başka bir
maliyet kalemi azalabilmektedir. Bu durumda maliyet ile tasarım değişkeni arasında doğrusal olmayan bir ilişki
ortaya çıkar. Mühendislik önerisinin en düşük maliyetle gerçekleştirilebilmesi için maliyeti en düşük yapan
tasarım değişkeninin değeri hesaplanmalıdır.

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Örnek 10.11:
Uzunluğu 500 metre olan bir otoyol köprüsünün ön tasarımı yapılacaktır. Köprü açıklıklarının tamamı eşit olacak
şekilde köprü inşa edilecektir. Köprünün başlangıç ve bitiş noktasında her biri 500.000 TL maliyetli payandalar
inşa edilecektir. Köprü kirişlerinin 1 metresinin ağırlığı açıklığa bağlı olarak 10 L1,5 + 60 kg/m olarak
değişmektedir. L, metre biriminde açıklığa eşittir. Köprü çelikten imal edilecektir, köprü kirişlerinin malzeme ve
işçilik dâhil 4,0 TL/kg birim maliyeti bulunmaktadır. Köprü ayaklarının maliyeti ise 2.500.000 + 10W olarak
belirlenmiştir. W kolonun taşıdığı toplam ağırlıktır. Bu durumda W bir açıklık uzunluğundaki kirişin kg birimindeki
ağırlığı olacaktır. Verilenlere göre köprünün en düşük inşaat maliyetine sahip olması için kaç adet açıklık
kullanılması gereklidir ve köprünün toplam maliyeti kaç TL olur?

500 500
Köprü kirişleri açıklığının L metre olması durumunda köprüde 𝐿 adet açıklık olacak ve 𝐿 − 1 adet köprü ayağı
bulunacaktır. Bu durumda köprünün toplam maliyeti aşağıdaki denklemle ifade edilecektir.

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Örnek 10.11:

Denklemin analitik olarak minimum noktasının belirlenmesi pratik olmadığı için nümerik yöntemlerle çözüm
yapılacaktır. Bunun için maliyet fonksiyonunun türevi alınır.

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Örnek 10.11:

Maliyet denkleminin minimum olduğu yerde türevi sıfıra eşit olmalıdır. Elde edilen türev fonksiyonunun
köklerinin analitik olarak belirlenmesi zordur. Bu nedenle denklemin kökü sayısal yöntemle bulunur. Hatalı nokta
yineleme yöntemiyle kök bulunacaktır. Bu yöntemde en büyük üstel ifade sol tarafa alınır ve yaklaşık değerle kök
aranır. Gerçek köke yakınsayıncaya kadar denemeye devam edilir.

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Örnek 10.11:

Başlangıç için L=0 alınırsa karmaşık sayı çıkacağı için başlangıç için 1 metre alınmıştır.

Deneme 1: L=1 metre L = 109,55 metre bulunur

Deneme 2: L=109,55 metre L = 39,24 metre bulunur
Deneme 3: L= 39,24 metre L = 45,80 metre bulunur
Deneme 4: L=45,80 metre L = 44,46 metre bulunur
Deneme 5: L=44,46 metre L = 44,71 metre bulunur
Deneme 6: L=44,71 metre L = 44,66 metre bulunur

Denklemin yakınsadığı kabul edilir ve deneme işlemine son verilir. Açıklığın 44,66 metre olması durumunda 11,2
adet açıklık olacaktır. Açıklık sayısının tamsayı olması zorunludur. Bu nedenle elde edilen sonuç tamsayıya
yuvarlanacaktır. Yuvarlama işlemi sonucunda elde edilen tamsayının, tamsayılar içinde en düşük maliyete sahip
olması gereklidir. Denklem doğrusal olmadığı için hem 11 adet açıklık hem de 12 adet açıklık olması durumu
denenecektir. Açıklık 11 adet olduğunda L = 45,45 metre olacaktır.

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Örnek 10.11:

Bu sonuca göre köprünün 11 adet açıklıklı olarak yapılması en düşük inşaat maliyeti olacak şekilde köprünün
yapılmasını sağlayacaktır. Köprünün toplam maliyetinin köprü ayağı sayısına göre değişimi Şekil 37'de verilmiştir.

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Başa Baş Analizi
Örnek 10.11:

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ
 Teşekkürler

Mühendislik Ekonomisi
Dr. Ögr. Üyesi, Mehmet Fatih YILMAZ