11/6/2023

1. Quan hệ
Định nghĩa
 Một quan hệ hai ngôi từ tập A đến tập B là tập con
Chương 3 của tích Descartes R  A x B.
Chúng ta sẽ viết aRb thay cho (a, b)  R.
Quan hệ  Quan hệ từ A đến chính nó được gọi là quan hệ trên
A

R = { (a1, b1), (a1, b3), (a3, b3) }

Nội dung Quan hệ

Ví dụ
1. Quan hệ hai ngôi A = tập sinh viên; B = tập các lớp học.
R = {(a, b) | sinh viên a học lớp b}
2. Quan hệ tương đương
3. Quan hệ thứ tự
 11/6/2023

Quan hệ Quan hệ
Ví dụ Ví dụ
Cho A = {1, 2, 3, 4}, và R = {(a, b) | a là ước của b}  Quan hệ “=” trên một tập hợp A bất kỳ:
Khi đó aRb  a = b
R = {(1, 1), (1, 2), (1, 3), (1, 4), (2, 2), (2, 4), (3, 3),  Quan hệ “” trên N, Z hay R:
(4,4)} aRb  a  b
1 2 3 4
 Quan hệ đồng dư trên Z:
aRb  a  b(mod 7)

1 2 3 4

Quan hệ Quan hệ
Ví dụ Quan hệ n ngôi
 A = {1, 2, 3, 4}, B = {4, 5}, R ={(1,4),(1,5),(3,5)(4,4)}  Một quan hệ n ngôi giữa các tập hợp A1,A2,...,An là
là một quan hệ giữa A và B. Quan hệ R có thể được một tập hợp con của tích Descartes A1xA2x...xAn
biểu diễn bởi sơ đồ sau  Các tập A1,A2,...,An là gọi là miền xác định, số n là
bậc và (a1,a2,...,an)  R là 1 bộ n thành phần của
quan hệ.
 Quan hệ n ngôi dẫn đến cấu trúc bảng trong cơ sở
dữ liệu quan hệ.
 11/6/2023

Quan hệ Quan hệ
Các tính chất của quan hệ hai ngôi  Đối xứng:

 Phản xạ: Quan hệ R trên tập A có tính đối xứng nếu:

Quan hệ R trên tập A có tính phản xạ nếu:  a, b  A, (a R b)  (b R a)
 Phản xứng:
 a  A (a R a)
Quan hệ R trên tập A có tính phản xứng nếu:
 Ví dụ
 a, b  A, (a R b)  (b R a)  (a = b)
Trên tập A = {1, 2, 3, 4}, quan hệ:
 Ví dụ
R1 = {(1,1), (1,2), (2,1), (2, 2), (3, 4), (4, 1), (4, 4)}
 Quan hệ R1 = {(1,1), (1,2), (2,1)} trên tập A = {1, 2,
không phản xạ vì (3, 3)  R1 3, 4} là đối xứng
R2 = {(1,1), (1,2), (1,4), (2, 2), (3, 3), (4, 1), (4, 4)}  Quan hệ  trên Z không đối xứng nhưng phản
phản xạ vì (1,1), (2, 2), (3, 3), (4, 4)  R2 xứng vì (a  b)  (b  a)  (a = b)

Quan hệ Quan hệ
 Ví dụ  Quan hệ | (ước số) trên Z+ không đối xứng
 Quan hệ  trên Z phản xạ vì a  a với mọi a Z nhưng có tính phản xứng vì
(a | b)  (b | a)  (a = b)
 Quan hệ > trên Z không phản xạ vì 1 > 1  Chú ý:
 Quan hệ | (“ước số”) trên Z+ là phản xạ vì  Quan hệ R trên A là đối xứng nếu nó đối xứng nhau
mọi số nguyên a là ước của chính nó . qua đường chéo  của A × A.
 Chú ý. Quan hệ R trên tập A là phản xạ nếu nó chứa  Quan hệ R là phản xứng nếu chỉ có các phần tử nằm
đường chéo của A × A : trên đường chéo là đối xứng qua  của A × A.
 = {(a, a); a  A} 4 4 4 *
3 3 3

2 2 2 *
*
1 1 1
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4
 11/6/2023

Quan hệ Quan hệ
 Bắt cầu: Cho R là quan hệ trên tập A. Ma trận biểu diễn của R là
Quan hệ R trên tập A có tính có tính bắc cầu (truyền) ma trận vuông MR
nếu:  R là phản xạ nếu tất cả các phần tử trên đường chéo
của MR đều bằng1: mii = 1 với mọi i
a, b,c A,(a R b)  (b R c)  (a R c)
 Ví dụ:
u v w
 Quan hệR = {(1,1), (1,2), (2,1), (2, 2), (1, 3),(2, 3)} trên
tập A = {1, 2, 3, 4} có tính bắc cầu. u 1 1 0
 Quan hệ  và “|” trên Z có tính bắc cầu v 0 1 1
(a  b)  (b  c)  (a  c) w 0 0 1
(a | b)  (b | c)  (a | c)

Quan hệ Quan hệ
Biểu diễn Quan hệ  R là đối xứng nếu MR là đối xứng. mij =mji với mọi i,j
Cho R là quan hệ từ A = {a1,a2,…,am} đến B = {b1,b2, u v w
…,bn}. Ma trận biểu diễn của R là ma trận cấp m×n u 1 0 1
0 nếu (ai , bj) Ï R v 0 0 1
MR = [mij] =
1 nếu (ai , bj)  R w 1 1 0
 Ví dụ: Nếu R là quan hệ từ A = {1, 2, 3} đến B =  R là phản xứng nếu MR thỏa: mij = 0 or mji = 0 if i<>j
{1, 2} sao cho a R b nếu a > b.
1 2 u v w
Khi đó ma trận biểu diễn của R là u 1 0 1
1 0 0
2 1 0 v 0 0 0
3 1 1 w 0 1 1

Quan hệ
Cách xác định một quan hệ trên một tập hợp
 C1. Liệt kê các phần tử hay các bộ phần tử có quan
hệ với nhau
 C2. Chỉ ra ma trận biểu diễn quan hệ đã cho
 C3. Nêu tính chất đặc trưng của quan hệ, tức là tính
chất hay tiêu chuẩn để xác định quan hệ đó.
 C4. Biểu diễn dưới dạng biểu đồ (dạng đồ thị)
Bài tập
11/6/2023
2. Quan hệ tương đương
Quan hệ tương đương
 Quan hệ R trên tập A được gọi là tương đương nếu nó
có tính chất phản xạ, đối xứng và bắc cầu.
 Ký hiệu 1 quan hệ tương đương là 
Ví dụ:
 Cho R là quan hệ trên tập R sao cho aRb nếu a – b
nguyên là quan hệ tương đương
 Quan hệ hai ngôi R trên tập Z được định nghĩa như
sau: a,bZ, aRb  a2=b2.
 Cho ánh xạ f: A B , quan hệ R trên A được định
nghĩa như sau: x, y A, xRy  f (x)=f(y)
Quan hệ tương đương
Cho a và b là hai số nguyên. a được gọi là ước của b hay
b chia hết cho a nếu tồn tại số nguyên k sao a = kb
 Ví dụ
Cho trước một số tự nhiên n. Quan hệ R trên Z được
định nghĩa như sau: a,bZ, aRb  a-b chia hết cho
n. Khi đó R là 1 quan hệ tương đương:
 Rõ ràng quan hệ này có tính phản xạ và đối xứng.
 Cho a, b, c sao cho a – b và b – c chia hết cho m,
khi đó a – c = a – b + b – c cũng chia hết cho m.
Suy ra R có tính chất bắc cầu.
Quan hệ này được gọi là đồng dư modulo m và chúng
ta viết: ab (mod m)

Quan hệ tương đương
Lớp tương đương
 Cho R là quan hệ tương đương trên A và phần tử a  A
Lớp tương đương chứa a được ký hiệu bởi [a] hoặc
a là tập con của A sau đây: [a] = {x  A| x R a}
Ví dụ
 Xét A = {1,2,3,..10}. Xét quan hệ R trên A:
aRb  ab(mod 3). Đây là một quan hệ tương đương
trên A. Và ta có:
 Lớp tương đương chứa 1: [1]={1,4,7,10}
 Lớp tương đương chứa 5: [5]={2,5,8}
 Để ý rằng: [1]=[4]=[7]=[10]. [2]=[5]=[8],. [3]=[6]=[9]
Quan hệ tương đương
Tập thương
 Tập thương là các lớp tương đương theo quan hệ
tương đương R là tập A/R = { [x] | x A}
 Ví dụ:
Cho A={1,2,3,4,5,6,7,8,9} và quan hệ sau:
a,bA, aRb a+b là số chẵn
 R là quan hệ tương đương (SV tự CM)
 Lớp tương đương của a là:
[a]={xA | xRa} = {xA | x+a là số chẵn}
[0] = {0,2,4,6,8}
[1] = {1,3,5,7,9}
Tập thương A/R = {[0],[1]}
11/6/2023
Quan hệ tương đương
Định lý
R là quan hệ tương đương trên tập A. Khi đó:
 x  A, x  [A]
 x, y  A, xRy  [x] = [y]
 Nếu [x]  [y]   thì [x] = [y]
Định lý
R là quan hệ tương đương trên tập A. Khi đó các lớp
tương đương của R sẽ tạo thành một phân hoạch của A.
Ngược lại với mỗi phân hoạch đã cho {Ai, iI} của tập A,
luôn tồn tại 1 quan hệ tương đương R trên A sao cho các
tập con Ai, iI là các lớp tương đương của nó.
3. Quan hệ thứ tự
Quan hệ thứ tự
 Quan hệ R trên tập A được gọi là thứ tự nếu nó có tính chất
phản xạ, phản xứng và bắc cầu. Khi đó ta nói tập A có thứ
tự hay được sắp thứ tự. Ký hiệu 1 quan hệ thứ tự là ≺ và
cặp (A, ≺) gọi là tập sắp thứ tự hay poset.
Ví dụ
 (Z,) là một tập hợp có thứ tự
 Trên tập hợp P(E) ta có quan hệ: A ≺ B  A  B .
Khi đó ≺ là một quan hệ thứ tự trên P(E)
 Cho n là một số nguyên dương. Đặt Un= {aZ | a|n} (a là
ước số của n). Trên Un ta định nghĩa quan hệ sau: x≺y
 x|y. Ta có (U12,≺) là một tập có thứ tự

Quan hệ thứ tự
Quan hệ thứ tự toàn phần và bán phần
 Quan hệ thứ tự ≺ trên A là toàn phần nếu
 x,y A , ta luôn có x ≺ y hay y ≺ x
Ví dụ: Quan hệ “” trên tập số nguyên dương là
thứ tự toàn phần.
 Quan hệ thứ tự trên A là bán phần phần nếu
 x,y A , sao cho xRy và yRx
Ví dụ: Quan hệ ước số “|” trên tập hợp số nguyên
dương không là thứ tự toàn phần, vì các số 5 và 7
là không so sánh được
Quan hệ thứ tự
Phần tử trội:
Cho (A,≺) là tập có thứ tự và x, y là hai phần tử bất kỳ
trong A.
a. Nếu x≺y, ta nói y là trội của x hay x được trội bởi y.
b. y là trội trực tiếp của x nếu y là trội của x và không tồn
tại một phần tử zA nào sao cho x≺z≺ y và xy z .
Ví dụ
Xét tập có thứ tự (U12,≺) ta có:
- Trội của 2 là 4, 6, 12
- Trội trực tiếp của 2 là 4, 6
11/6/2023
Quan hệ thứ tự
Phần tử nhỏ nhất, lớn nhất
Cho tập được sắp thứ tự (A, R) và phần từ a  A
 Phần tử a là nhỏ nhất của A nếu aRx x A
 Phần tử a là lớn nhất của A nếu xRa x A
Phần tử tối tiểu, tối đại
Cho tập được sắp thứ tự (A, R) và phần từ a  A
 Phần tử a là phần tử tối tiểu của A nếu
x A , nếu xRa thì x = a. nghĩa là x  a, xRa.
 Phần tử a là phần tử tối đại của A nếu
x A , nếu aRx thì x = a. nghĩa là x  a, aRx.
Quan hệ thứ tự
Tính chất
 Trong một tập được sắp thứ tự nếu tồn tại phần tử nhỏ
nhất (lớn nhất) thì nó chính là phần tử tối tiểu (tối đại)
duy nhất.
 Trong một tập được sắp thứ tự hữu hạn nếu tồn tại
phần tử tối tiểu (tối đại) duy nhất thì nó chính là phần tử
nhỏ nhất (lớn nhất).
 11/6/2023

Quan hệ thứ tự Quan hệ thứ tự

Phần tử chặn dưới và chặn trên
Cho tập được sắp thứ tự (A, R) B  A và phần từ a  A
 Phần tử a là một chặn dưới của B nếu aRx x B.
Phần tử lớn nhất (nếu có) của tập {a A | a là chặn
dưới của B} là cận dưới của B - infA(B)
 Phần tử a là một chặn trên của B nếu xRa x B. Phần
tử nhỏ nhất (nếu có) của tập {a A | a là chặn trên của
B} là cận trên của B - supA(B)
 Định nghĩa
Biểu đồ Hasse của 1 tập thứ tự hữu hạn (A, R) bao
gồm::
 Tập các điểm trong mặt phẳng, tương ứng 1-1 với
phần tử của A gọi là các đỉnh.
 Tập các cung có hướng nối một số đỉnh theo quy
tắc: 1 cung có hướng nối trực tiếp từ đỉnh x đến
đỉnh y nếu y là trội trực tiếp của x.

Quan hệ thứ tự Quan hệ thứ tự

Biểu đồ Hasse cho các tập hữu hạn được sắp thứ tự
 Định nghĩa
Cho tập được sắp thứ tự (A, R), 2 phần từ phân biệt
x,y  A. Khi đó:
 Nếu xRy ta nói y là trội của x hay x được trội bởi y.
 y là trội trực tiếp của x nếu y là trội của x và không
tồn tại phần từ z  A nào thoả điều kiện zx, zy
và xRz và zRy.
 11/6/2023

Quan hệ thứ tự

Bài tập