HH

KOMT Is het toeval dat de voorbije zomer zo heet was of is er meer aan de hand? In deze vijfdelige reeks
onderzoekt wetenschapsjournalist Barbara Debusschere de gevolgen van de opwarming van de aarde.

18 HET WEER Niet in 2050 aan de andere kant van de wereld, maar nu, dicht bij huis.
Vandaag in aflevering 5 (slot): België produceert door de klimaatopwarming steeds meer kwaliteitswijnen. DONDERDAG 24/10/2019 DeMorgen.

GOED?

De Belgische wijnbouw boomt

door de opwarming van de aarde.
‘De Fransen kunnen er niet mee
lachen.’ Maar ook hier plaatst
de klimaatverandering wijn-
bouwers voor lastige uitdagingen.
B A R B A R A D E B U S S C H E RE

ierentwintig april 2004. “De datum waarop

ik hier mijn eerste wijnstokken plantte, staat
voor altijd in mijn geheugen gegrift”, zegt Jan
Caudron. “Iedereen verklaarde me zot.”
We staan in zijn wijngaard Kampenberg
in Vlierzele, een uithoek van de Vlaamse
Ardennen. De zomerzon in de late namiddag
streelt de licht glooiende velden en piept
tussen de wijnranken, waaraan kleine trossen
nog groene druiven hangen. Deze heuvel,
van waarop je Brussel en Gent kunt zien, een
‘berg’ noemen is overdreven. De vergelijking
met een Toscaans landschap is dat allesbehalve.
“Toen ik op een openbare verkoop in het
plaatselijke café dit perceel kocht, viel er een
doodse stilte”, zegt de wijnbouwer. “Niemand
kende me, maar ik aasde op die grond omdat hij
mij zo geschikt leek voor wijnbouw. Toen een
landbouwer me vroeg wat ik ermee van plan
was en ik over wijn begon, kreeg ik rare blikken.
Wijn? Daarvoor was het hier toch te koud en te
nat? Niemand deed het. Er was welgeteld één
andere wijnbouwer in de Vlaamse Ardennen.”
Ondanks de ongelovige reacties was het niet
zo dat Caudron zich blind in een bevlieging
stortte. Hij broedde al jaren op het idee wijn te
verbouwen. “In mijn kindertijd waren onze
buren boeren. Ik wilde dat ook worden”, zegt
hij. Maar het liep anders. “Mijn vader was geen
boer en dan is zelf boer worden zowat onmoge-
lijk omdat je de grond en de expertise niet hebt.”
Caudron werd fotograaf en reisde zo twintig
jaar de wereld rond, ook op reportages voor
wijnbladen. Het verlangen naar een eigen wijn-
gaard flakkerde op en het gezin verhuisde alvast
naar dit stukje Vlaamse Ardennen. Hun huis in
Vlierzele paalt aan glooiende heuvels met land
dat licht afhelt, op het zuiden is gericht en geen
schaduw ziet. Gemaakt voor wijnranken. Het
duurde niet lang voordat de fotograaf van

Hoe België
carrière veranderde, ook al leek wijnbouw in
België begin jaren 2000 even absurd als pakweg
skiën in Dubai.

DE ROMEINEN
Toch is het helemaal niet zo vergezocht. Al
langer bestaan er bijvoorbeeld Duitse wijnen die
in een vergelijkbare klimaatzone verbouwd wor-

een wijnland
den. Bovendien was wijnbouw bij ons ooit, heel
lang geleden, heel gewoon.
Een kleine tweeduizend jaar geleden plantten
de Romeinen de eerste wijnstokken in Vlaamse
bodem. In de eeuwen die daarop volgden
bloeide de wijnbouw hier op, met een piek in
een warme periode van de vroege middeleeu-
wen. Veel dorpen hadden toen hun eigen wijn-
gaard. Of hun wijn ook te drinken was, zal wel

een mysterie blijven.
Evenmin weten we waarom
Evolutie wijnproductie het nadien weer bergaf ging
1.200.000
in liter met wijnbouw in onze streken.
De kleine ijstijd speelde onge-
1.000.000 twijfeld een rol. En, wie weet,
gooide de opkomst van bier
800.000
roet in het eten. Het gerucht
600.000 gaat bovendien dat Napoleon
de Belgische wijn de nek om
400.000 wrong omdat wijn Frans moest
en zou zijn. Vast staat in elk
geval dat de ooit bloeiende
wijnbouw in ons land volledig
‘06 ‘07 ‘08 ‘09 ‘10 ‘11 ‘12 ‘13 ‘14 ‘15 ‘16 ‘17 verdween.
Vandaag is hij terug. Sterker
nog: de laatste jaren is de Belgi-
sche wijnbouw aan een fenomenale opmars
bezig. Jaarlijks komt er veertig hectare aan wijn-
gaarden bij, het aantal wijnbouwers groeit en
het economisch belang blijft stijgen. De afgelo-
pen tien jaar ging het aantal hectare wijngaarden
en het aantal liters wijn liefst maal vijf. In totaal
werd er in 2017 bijna één miljoen liter wijn
geproduceerd. Het loopt zelfs wat uit de hand.
Nogal wat mensen zonder grondige kennis maar
met veel goesting en romantische ideeën over
het bestaan als wijnbouwer storten zich volgens
insiders in een wijnavontuur.
“Gevestigde waarden manen ons aan om de
overenthousiaste starters wat te bedaren, uit
vrees dat ze te snel iets op de markt zouden
brengen wat de renommee van Belgische wijnen
aantast”, zegt professor Dany Bylemans, expert
plantenbiotechniek (KU Leuven) en directeur
van Proefcentrum Fruitteelt. Die vzw heeft een
is geworden
kennis- en onderzoekscentrum voor wijnbouw,
runt al vier jaar een experimentele wijngaard en
staat wijnbouwers bij met raad en daad.
Ook pionier Caudron geeft advies aan star-
ters; hij verzorgt de cursus wijnmaker aan oplei-
dingscentrum Syntra. “Nu lacht niemand mij
nog uit”, zegt hij met een brede grijns. Met zijn
wijngaard van anderhalve hectare was hij zo’n
vijftien jaar geleden een van de enige en groot-
ste, vandaag is Kampenberg een van de kleinere.
HENEGOUWEN OP ÉÉN
Komt die boom er nu door de opwarming van
de aarde? Voor een groot stuk wel, weten specia-
listen. Op heel wat plaatsen voldeden bodem,
ondergrond en waterhuishouding op zich al. “In
het Hageland en het Heuvelland is er zeker
goede grond, terwijl die in de Antwerpse en Lim-
burgse Kempen minder geschikt is”, zegt Byle-
mans. Kijk je naar het hele land, dan is
Henegouwen de allergrootste wijnprovincie, ge-
volgd door Namen, Waals- en Vlaams Brabant,
Limburg en West-Vlaanderen. In Vlaanderen blij-
ken vooral in de fruitstreek van Haspengouw en
het Hageland de omstandigheden optimaal.
Daar staat de wijnbouw dan ook het verst.
Dat weten ze bij Genoelselderen in het Lim-
burgse Riemst als geen ander. Het enige wijnkas-
teel van ons land bestaat al dertig jaar en ligt op
een plek waar de Romeinen al wijngaarden had-
den. “Omdat de kennis van de vroegere Belgi-
sche wijnbouw verloren is gegaan, moest alles
vanaf nul worden opgebouwd”, zegt Joyce
Kékkö-van Rennes die het wijnkasteel runt.
“Toen wij begonnen was er veel scepsis.” Nu
kaapt dit ‘huis’ met 22 hectare aan wijngaarden
geregeld internationale prijzen weg.
Fruitstreek en goede bodemkwaliteit of niet,
specialisten zijn unaniem: dankzij de opwarming
van de aarde loopt het allemaal lekkerder én
smaakt de wijn beter. “Juist daarom zijn wij met
het wijnonderzoekscentrum gestart”, zegt Byle-
mans. “We zagen dat wijnbouw een economi-
sche realiteit werd dankzij de opwarming.”
Alles draait daarbij om de juiste verhouding
van suikers en zuren. Is het fris, dan blijven drui-
ven te zuur. Te warm geeft te veel suikers. Het
eerst levert dus zure wijn op, het tweede een
drank met te veel alcohol en een natte, fletse
smaak. De cruciale verhouding tussen zuur en
zoet wordt sterk bepaald door de temperatuur
en lengte van de seizoenen.
Net dat is aan het veranderen. In noordelijke
streken wordt het warmer en neemt de tempera-
tuur in het najaar langzamer af. Ooit was het on-
denkbaar, maar in Denemarken en Zweden kan
nu wijn worden gemaakt. Grote wijnhuizen zoals
het Franse concern LVMH investeren zelfs lustig
in wijngaarden tussen Dover en Londen, waar
de omstandigheden vandaag lijken op die van de
gouden tijden in de jaren 60 in de Franse cham-
pagnestreek. Ook in België is het vandaag gemid-
deld 2,5 graden warmer dan voor de industriële
revolutie. Wij belanden, ook door de verdam-
ping van water en vocht die nu een kwart hoger
ligt dan in de jaren 70, in een steeds gunstigere
zone voor wijn. “Wij liggen echt aan de juiste
kant van de klimaatopwarming”, zegt Bylemans.
Volgens Kékkö-van Rennes kunnen wijnbou-
wers hun druiven door het warmere en drogere
weer veel vroeger plukken. “Bij wijnstokken zit-
ten de wortels bovendien erg diep, waardoor die
geen last hebben van meer droogte. Wij zijn er
dus blij mee. Droogte betekent ook minder ziek-
tes en onkruid.”
Een internationaal geroemde wijnstreek is
België nog niet. Typisch voor ‘koudere’ zones
zijn schuimwijnen en stille witte wijnen, goed
voor 80 procent van de Belgische productie in
2017. Nog maar pas is een wijn uit Henegouwen
tot beste mousserende wijn ter wereld verkozen.
HH
DeMorgen. DONDERDAG 24/10/2019
Toen het verdict bekend werd, vroegen de Fran-
sen meteen een hertelling. Want dat kan toch
niet dat een Franse wijn niet wint?
Die specialisatie in schuimwijn en wit kan
door de opwarming veranderen. “Wij maken nu
al wat minder schuimwijnen omdat die eerder
koudere jaren willen”, zegt Kékkö-van Rennes.
Zo zijn er prima Belgische rode wijnen. Lange
tijd was er hier te veel zuur in de druiven om er
rode wijn van te maken, maar dankzij de opwar-
ming raakt dat stilaan opgelost. Bylemans: “We
hebben Belgische rode wijnen met pinot noir
(een druivenras dat van warmte en droogte houdt,
Jan Caudron
begon vijftien
jaar geleden de wijnbouw versoepelen. Hun ‘appellations
met zijn d’origine contrôlée’ dienden aanvankelijk om de
wijngaard eigen productie te beschermen. Maar dat zelf
Kampenberg opgelegde keurslijf begint steeds meer te knel-
in Vlierzele, len. De appellations dicteren dat je binnen één
Vlaamse wijnstreek maar een select aantal druivenrassen
Ardennen. mag gebruiken. Dat terwijl andere druivensoor-
Nu proeft hij ten de beste aanpassing kunnen zijn aan bijvoor-
het resultaat beeld het warmere klimaat of nieuwe ziektes.
van zijn werk. Onlangs heeft het Syndicat de l’appellation
© THOMAS Bordeaux-Bordeaux supérieur daarom zeven
SWEERTVAEGHER nieuwe druivenrassen toegelaten “omdat het
belangrijk is om zich te kunnen aanpassen”.
Wel mogen de nieuwe soorten voor maar 10
procent in de uiteindelijke wijn terug te vinden
zijn.
Je zou op den duur denken dat de sores in het
zuiden en de steeds gunstigere
omstandigheden hier van ons
land weleens de nieuwe Rhô-
‘Toen ik op
nestreek kunnen maken. Maar openbare verkoop trekt consumenten aan.”
die fantasie is iets te hoog ge- in het café dit
grepen, al was het maar omdat
ons land zo klein is in opper- perceel kocht,
vlakte. “Wel kan de Belgische viel er een doodse net onder de 10 euro aan te
wijnbouw nog flink groeien”,
zegt Bylemans. “We kunnen stilte. Wijn?
minstens een belangrijk wijn- Daarvoor was het
gebied worden, want de op-
warming gaat snel en de
hier toch te nat?’
effecten zijn intens.” JAN CAUDRON
Wie denkt zo snel fortuin te WIJNBOUWER KAMPENBERG
maken, slaat evenwel de bal
mis. “Nu pas, na zo’n vijftien
jaar, begint het me iets op te leveren”, zegt Cau-
dron, terwijl hij in zijn bureau gebogen zit over
bestelbonnen en facturen. Omdat hij van de wijn
nog niet kan leven, verhandelt hij gespeciali-
seerd wijnmateriaal en geeft hij les en advies.
Veel geduld en investeringskapitaal zijn voor-
BDB) die internationaal hoge toppen scheren. waarden om in het avontuur te stappen want
Daar kunnen de Fransen echt niet mee lachen.” land, wijnstokken en materiaal zijn duur en je
Zeker niet nu de opwarming de wijnoogst ten moet zo’n vijf jaar wachten om te zien of het van
zuiden van ons tikken uitdeelt. De merlot uit de grond komt. Vaak staat de kwaliteit van die
Bordeaux verliest bijvoorbeeld zijn klassieke fris- eerste druiven dan ook nog niet op punt. Boven-
heid en wordt te zoet en te alcoholisch. Zelfs in dien liggen in België de loonkosten hoger.
de champagne en de Duitse Moezelstreek begin- En dan moet je nog de wijn maken, een inge-
nen de druiven het te warm te krijgen. Daar wor- wikkeld technisch proces waarvoor veel materi-
den steeds meer typisch Zuid-Franse rode aal nodig is. Het gaat van druivenrassen en
druivenrassen aangeplant, iets wat tot een de- gisten selecteren, schimmels en andere ziektes
cennium geleden onmogelijk leek. bestrijden, snoeien en ontbladeren, tot al dan
De Fransen wordt het zo heet onder de voe- niet met een oenoloog de uiteindelijke mix bepa-
ten dat ze zelfs hun traditioneel strakke regels in len en de wijn in de verschillende fases samen-
19
stellen. Ondertussen moet je permanent één oog
op het weerbericht houden.
“Tot slot moet je de grond in de gaten houden
en af en toe laten analyseren”, zegt Caudron.
“Zie je die bladeren die er iets geler uitzien dan
de rest? Dat zijn jongere planten die nog niet zo
goed voeding uit de grond kunnen halen. Die ga
ik wat moeten helpen.”
Ook het product aan de man brengen gaat
niet vanzelf. Veel consumenten zijn niet gewend
aan Belgische wijn en spelen liever op veilig met
een fles uit Frankrijk of Italië. In Vlaanderen ver-
andert dat stilaan, maar zeker in Wallonië hou-
den ze vast aan de klassiekers. “Ze vinden daar
zelfs mijn etiketten te modern”, zegt Caudron.
Met andere woorden: wie wijnbouwer wil
worden, is maar best een geduldige tuinbouwer,
chemicus, bioloog, fijnproever en zakenman of
-vrouw. Voorts is de natuur onvoorspelbaar, is
het hier niet in alle opzichten Frankrijk of Zuid-
Afrika en heeft de klimaatverandering ook min-
der welkome effecten in petto.
Zo hebben we in onze contreien meer dan in
het zuiden last van voorjaarsnachtvorst en hagel
én leidt de klimaatverandering ertoe dat het de
ene dag stormt terwijl de volgende dag een hitte-
golf begint, zoals afgelopen zomer gebeurde.
“Hagel komt vaker voor nu en dat kan alles
meteen vernielen”, zegt Caudron. “Je kunt dan
hagelnetten hangen, maar dat is duur en dan
moet je weer meer sproeien tegen schimmels.”
In 2017 leed de hele Europese wijnsector fiks
verlies omdat het in de lente eerst heel warm
was en dan plots toch weer vroor.
SUZUKIVLIEG
Veel droger en warmer dan de zomer van 2018
mag het niet worden, zeggen wijnbouwers. Na
de eerste twee jaar kunnen planten wel goed
tegen de droogte en hitte, maar op den duur
wordt het ook voor de Vitis vinifera of de druive-
laar te zwaar. Door te veel hitte gaan ze in over-
levingsmodus en groeien ze enkele weken niet.
De opwarming versterkt ook bepaalde plagen
of ziektes. Een gevreesd beestje is de Drosophila
suzukii of suzukivlieg. Die rukt hier de laatste
jaren op, wellicht door een combinatie van we-
reldhandel en hogere temperaturen. Het vliegje
is dol op rijpend rood fruit, legt aan de binnen-
kant van druiventrossen eitjes en draagt de azijn-
zuurbacterie die suiker direct omzet in azijn.
Vijf jaar geleden raakte Caudron in vier dagen
een hele oogst kwijt aan de geniepige Aziatische
soort. Daarom stapte hij over van stille wijnen
naar schuimwijnen; die kun je vroeger oogsten,
op een moment waarop druiven nog niet genoeg
suiker bevatten om de suzukivlieg te interesse-
ren. Opmerkelijk genoeg besliste dus indirect de
vlieg wat voor wijn het voortaan werd.
Door de fiscale regels is onze wijn duur. Een
flesje Belgisch onder de 10 euro vind je nauwe-
lijks. Dat en het mindere prestige tegenover de
klassiekers vormen onze achilleshiel. De kwali-
teit verfijnen zou volgens specialisten helpen,
zeker bij de rode wijnen. Sommeliers niet meer
zo traditioneel opleiden en veel aandacht geven
aan prijswinnaars kan ook soelaas brengen.
“Trek de duurzaamheidskaart ”, zegt Kris
Vandenwyngaert van PC Fruit. “Toon dat je in
België druiven teelt op een verantwoorde ma-
nier met respect voor natuur en consument, en
niet op basis van methoden
van vijftig jaar geleden toen
een nog bijna alles mocht. Ook dat
Klassiekere marketing is al
even cruciaal. Carrefour plant
bijvoorbeeld Belgische wijnen
bieden. “Wij hopen ze zo een
boost te geven”, zegt wijnver-
antwoordelijke Benoît Cou-
deré. “Ook combinaties met
Belgische gerechten voorstel-
len en aantrekkelijkere etiket-
ten maken een verschil.”
Het verschil maken, dat
doen wijnbouwers hier nog te
weinig. “Velen gaan bijvoorbeeld voor chardon-
nay”, zegt Vandenwyngaert. “Dan is het lastig
om je te onderscheiden met je ‘dure’ flessen
want chardonnay groeit overal en vertegen-
woordigt nu reeds de helft van alle wijnstokken
in België.” Als Belgische wijnbouwer moet je op
zoek naar een toegevoegde waarde. “Daarom
heb ik nu met een pinot gris als basis eens een
artisanale vermout gemaakt. Die kan ik duurder
vermarkten”, zegt Caudron.
Tegelijkertijd maakt wijn verbouwen nederig.
“Tegen dat er een goede oplossing bestaat voor
het azijnprobleem dat de suzukivlieg met zich
meebrengt, is er weer een nieuwe plaag”, zegt
Caudron. “Zo gaat het altijd. Er is nu bijvoor-
beeld een vernielende cicade op komst. Alles
verandert voortdurend en wij passen ons altijd
aan, in een soort permanente intense dialoog
met de natuur.”