Professional Documents
Culture Documents
Samenvatting:
Theoretische en historische grondslagen
van de psychologie
Gemaakt door Aron Branckaert
1
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
Inhoud
1. Kenmerken van de moderne wetenschap ............................................................ 3
2
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
Soorten verklaringen
3
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
4
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
5
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
6
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
• Niet alle antwoorden zijn verwerkt in de data, context en achterliggende info mee
in acht nemen!
• We mogen niet alle data als gelijk beschouwen, maar we moeten ze soms
verdelen in subgroepen (zoals je kan zien in dit voorbeeld verandert in dat geval
de negatieve trend, in twee positieve trends)
Instrumentalisme vs. realisme
Instrumentalist: wetenschappelijke begrippen gebruiken als instrument / middel om
iets te verklaren / beschrijven
• Sluit aan bij de operationalisatie
• Bv. Kwantumfysicus, Niels Bohr, beschouwde zijn theorieën niet als de
werkelijkheid, maar eerder als een beschrijving
• Bv. Mach
Realist: wetenschappelijke begrippen gebruiken om de werkelijkheid van het bestaan
aan te tonen
• Bv. Fysicus, Albert Einstein, beschouwde zijn relativiteitstheorie als de
werkelijkheid → het mysterieuze karakter van de wereld zit goed in elkaar
• Bv. Mendeljev
• Anti-realisme: essentie v/h menselijk bestaan wordt niet gecapteerd in de
wetenschap
Benadering van theorieën
Syntactische benadering
• Volgt correspondentieregels: concepten dienen geoperationaliseerd te worden
alvorens we het kunnen observeren en onderzoeken
• We bouwen verder op axioma’s: op voorhand-aangenomen-niet-
wetenschappelijk-onderbouwde stellingen
• Argument voor axioma’s: Soms is het nodig om iets te veronderstellen alvorens
men verder geraakt in de wetenschap
• Theoriegeladenheid: theorie is zinvol door de data en de data door de theorie
Semantische benadering
• Hedendaagse vorm van wetenschap
• Vereenvoudigd model v/d realiteit
• Geen rekening houden met mogelijks storende variabelen: “We weten dat de
realiteit zo niet is, maar als het zo was dan…”
• Structural equation modeling (SES): structurele verbindingen door pijlen en
regressiecoëfficiënten in een model om achterliggende en latente variabelen te
meten
Eenvoud als kenmerk van de waarheid
7
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
Veranderingen in de wetenschap
Naturalistische benadering: beschrijft hoe de wetenschap verloopt
• Weltanschauung: de manier waarop de mens naar de wetenschap kijkt (Kuhn
en Feyerabend)
o Historisch antropologische kijk: wetenschap is veel verandert doorheen
de geschiedenis
8
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
9
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
10
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
3. Hermeneutiek en verstehen
Hermeneutiek: interpretatie van (wetenschappelijke) teksten en literatuur
• Belang aan historiciteit: geschiedenis in acht nemen
o Volgens Heidegger kleurt het punt van de geschiedenis de wetenschap
11
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
Hermeneutische cirkel
12
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
13
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
4. Hersenen en bewustzijn
Volgens Van der Heijden is het bewustzijn een Goddelijke eigenschap, maar dit zorgt er
dan ook voor dat de mensen (vooral wetenschappers) God willen worden
Fases
Fase 1: Witte bloedcellen: doen gewoon hun job
Fase 2: Termieten
• Samenleving waarbij iedere termiet een specifieke job/functie heeft
• Volkomen ondergeschikt aan het geheel van de samenleving
Fase 3:
• Bryne over apen
o Sletten weten hun Zilverrug te ontlopen
• Calvin over apen
o Bavianen kunnen straf ontkomen door afleiding/misleiding
o Apen kunnen hun bevindingen verbergen voor henzelf houden → lijkt op
een menselijk bewustzijn
• Cioran over apen
o Apen zijn niet zo verschillend van de mens; kunnen verbanden leggen,
begrijpen, leren en zelfs alternatieve scenario’s bedenken
Ontstaan van zelfbewustzijn bij de mens
14
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
15
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
Searle beschouwt het bewustzijn als een mysterie en is voorstander van het modern
dualisme
• Visuele agnosie / blind zicht niet bewust dat men iets ziet (blinde vlek), maar
als iemand er achter vraagt zijn ze meestal wel correct → wijst op de meer
gelaagdheid van de menselijke hersenen
• Innerlijke toestanden zijn een privéaangelegenheid
• Kritiek van Dennet: is een soort van Obscurantisme: het doelbewuste streven om
andere mensen in onwetendheid te houden en zelfstandig denken te verhinderen
• Tegenargument van Searle: pijn is geen obscurantisme
Volgens taalpsycholoog Pinker is de hoeveelheid aan impliciete kennis die een mens
bezit oneinidig
Volgens fysicus Penrose vestigt het bewustzijn zich binnen de cellen d.m.v. heel kleine
rotaties v/d microtubuli (zie Orch OR theory)
Volgens logicus Copeland is AI niet in staat om de evolutionair ontwikkelde organismen
te overstijgen
Volgens Draaisma maken enkel top-down processen zelfsturing bij de mens mogelijk
Belangrijke personen
Plato
Blaise Pascal
16
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
1623 – 1662
• Wiskundige: ontwikkelt eerste mechanische rekenmachine: “Mensen werken zoals
een rekenmachine”
• Theoloog: vormde Godsbewijzen
o Had soms mystieke ervaringen, maar trok deze in twijfel → kritieke
gelovige
H2
• Strijd tussen wanhoop en hoogmoed: mens is één en al tegenstrijdigheden → is
niet te vatten onder wetmatigheden
• Angstige existentialist: vrees voor het oneindige in het universum
o Daarom hebben we een existentiële nood: drang om te leven op deze
wereld
• Raison du Raison vs. Raison du Coeur: Het hart heeft zijn redenen die het
verstand niet begrijpt
o Raison du Raison: rationale, afstandelijke en wetenschappelijke houding
o Raison du Coeur: irrationele, nabije en particuliere praktijkgerichte houding
• Tegen excessief rationalisme: de veronderstelling van Descartes dat de mens
vooral rationeel is
Isaac Newton
1643 – 1727
• Fysicus
H1
• Veroorzaakte de Newtoniaanse wetenschapsstijl
o Wetmatigheden in de natuur beschrijven
17
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
o Hield geen rekening met mogelijke verklaringen → deze leiden al snel tot
theologische verklaringen
o Stelde geen hypotheses op
o Tegen hetgeen wat achter de fysica ligt (a.k.a. het metafysische)
• Anti-teleologische verklaringen, pure empirist (avant la lettre)
Immanuel Kant
1724 – 1804
• Duits
• Filosoof
H1
• Rationalist tot in de kist
• Bewustzijn veroorzaakt vele onbeantwoorde vragen
• Mensen moeten handelen vanuit de rede = mens is een rationeel wezen
• Universeel gelijkheidsideaal: iedereen is in staat om rationeel te denken
1744 – 1803
• Duits
• Filosoof
H3
• Tegen universele gelijkheidheidsideaal (van Kant)
• Volksgeist: iedereen heeft een fundamentele eigenheid (geest)
• Stond aan het begin van de sturm und drang beweging; waar het individu
centraal staat
Friedrich Schleiermacher
18
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
1768 – 1834
• Duits
• Filosoof
Over H3
• Door verstehenen kunnen we mensen van binnenuit begrijpen
• Holistische visie: we maken allemaal deel uit van dezelfde werkelijkheid
• Gelooft in het Platonisme: schoonheid die in alles verwerkt zit (esthetisch)
• Gelooft in de universele hermeneutiek: hermeneutische methode is op alle
vlakken van de wereld toe te passen
• Bekijkt de hermeneutiek wel als een methodologische aanpak
1767 – 1835
• Duits filosoof
H3
• Universiteit is een plek waar men vrij moet kunnen denken, los van de
maatschappelijke belangen, dit kan aan de Von Humbolt universiteit
August Comte
19
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
1798 – 1857
• Socioloog
H1
• Vader van het Positivisme: Empirisme op maatschappelijk niveau
Arthur Schopenhauer
1788 – 1860
• Pessimist
• Inspiratie voor Freud, termen die hij rechtstreeks heeft overgenomen zijn
o Vis a trogo: dingen die ons voortduwen
o Vis a fronto: dingen die ons aantrekken
H2
• Embodiment: we kunnen ons menselijk lichaam niet achterlaten, we zijn
verankerd op de wereld
H4
• De sluier van Maya doet ons denken dat we allemaal in individuele hokjes leven
Friedrich Nietzsche
20
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
1844 – 1900
• Filosoof
H2
• Pessimist t.o.v. bewustzijn
• Door bewustzijn zijn mensen niet in lijn met het heelal
• Altruïsme is een uitbreiding van het égo, want je ziet je nog altijd als iets apart
• Op zoek naar de ware moraal, de kosmische eenheid
• Vond het ego een zinloos concept → kosmische mystiek: het ego overstijgen en
één worden met de kosmos
• Humor = Lachen om minachting te creëren en afstand te nemen van hetgeen
waarmee je lacht
H3
• We maken deel uit van dezelfde kosmische werkelijkheid
H4
• Dionystische gebeurtenissen leiden tot de scheur van de sluier van Maja: op
moment van verbintenis voelen we een éénheid met de kosmos
o Dionystische: ondoordacht en onbeheerst (i.t.t. Appolonische:
doordacht en beheerste)
o De sluier van Maja (het bewustzijn) is een illusie waarbij mensen denken
dat we allemaal aparte individuen zijn zorgt er voor dat we de éénheid
onder elkaar niet kunnen terugvinden
Wilhelm Dilthey
21
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
1833 – 1911
• Duits historicus, psycholoog, socioloog en filosoof
• Vertegenwoordiger van de hermeneutiek: studie van cultuur
Over H3
• Deed het belang inzien van de hermeneutiek in wetenschap
• We kunnen verstehen; maar beperkt zich tot de humane wetenschappen, reikt
niet uit tot het alle wetenschapsdomeinen
Robert Musil
1880 – 1942
• Schrijver
Over H4
Ludwig Wittgenstein
1889 – 1951
• Taalfilosoof en logicus
• Trouw lid van de Weirner Kreis
Over H1
• Wetenschap is een sociaal geconstitueerde levensvorm
22
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
Over H2
• Hechte veel belang aan het begrip Lebenswelt: vragen met betrekking op het
leven, betekenis, zingeving
Over H3
• Talenspel: we zeggen iets dat betekenis draagt voor de gemeenschap
• Bruta data (pure data) = onvoldoende om mensen te begrijpen → theoretische
begrippen zijn ook nodig m.a.w. we geven betekenis aan data d.m.v. een theorie
• Door foute interpretaties van de data kunnen we tot foute veralgemeningen en
conclusies komen
Alan Turing
1912 – 1954
• Brits
• Wiskundige, informaticus, logicus
• Computerpionier; stond aan de basis v/d AI ontwikkeling
• Breekt d.m.v. de Turing-machine (= Universele machine: een machine die op
een mens lijkt) de enigma code → leidt tot overwinning van WO II
H5
• Turing-test: test waarbij mensen het onderscheid moeten maken tussen
antwoorden van echte mensen en de Turing machine
• Universele machine: machine die in staat is om instructies uit te voeren (net
zoals een mens)
o Algoritmen: berekeningen: kan een bepaald stappenplan doorlopen om
tot een oplossing te komen
o Subroutines: deelprogramma die herwerkt wordt in andere programma’s
o Compilers: programmeertaal om een begrip te gebruiken
o Symboolmanipulatie: de vertaling van de programmeertaal naar een
binaire sequentie
o Productieregels (conditie-actie-paren): als… dan…: hoe er wordt
gereageerd
o Zelf aanpassing via recursie: feedbackloop
23
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
Albert Einstein
1879 - 1955
• Fysicus
Over H1
• Realist: geloofde dat zijn theorieën de realiteit voorstelden → de wereld zit goed
in elkaar
• 3 fases van religiositeit
o Angst (voor God)
o Moraal van liefde
o Kosmische religiositeit: verbondenheid
• Bedacht de relativiteitstheorie: Wetenschappelijke fenomenen (bv.
Lichtsnelheid) volgen constante wetten die onafhankelijk zijn van de positie
waarnemer
Niels Bohr
1885 – 1962
• Kwantumfysicus
Over H1
• Instrumentalist: geloofde in een kwantumbeschrijving, maar niet in een
kwantum wereld
Martin Heidegger
24
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
1889 – 1967
• Duits
• Filosoof
Over H2
• Optimistische existentialist: we weten pas wat geluk is als we verdriet hebben
gekend
Over H3
• Radicaal (anti-wetenschappelijk) standpunt over hermeneutiek
• Zag de hermeneutiek als het verstaan en begrijpen van de realiteit
• Ook empirisch onderzoek moet contextualiseren
Godfried Bomans
1913 – 1971
• Nederlands
• Schrijver
Over H2
• Optimistisch over humor: coping mechanisme om met de de tragedie van de
wereld om te gaan
Karl Popper
1902 – 1994
25
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
• Oostenrijks-brits
• Wetenschapsfilosoof
• Trouw lid van de Weirner Kreis
Over H1
• Falsificationisme
• Demarcatieprincipe: echte wetenschap moet is gericht op falsificeren (bv.
Fysica) , valse wetenschap op confirmeren (bv. Psychoanalyse)
Emil Cioran
1911 – 1995
• Roemeens Frans
• Filosoof
H4
• Pessimist tot in de kist
• Bewustzijn van apen komt in de buurt van mensen; ze kunnen allebei alternatieve
scenario’s bedenken
• Bewustzijn kunnen afleggen is een verlossing
• Alles is mogelijk als deel van het geheel
Thomas Kuhn
1922 – 1996
• Amerikaans
• Wetenschapsfilosoof
H1
• Relativist tot in de kist
• Volgde de naturalistische benadering
26
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
Hans-Georg Gadamer
1900 – 2002
• Duits
• Filosoof
H3
• Sluit zich aan bij Heidegger
• Verzet zich tegen de methodologische aanpak van Dilthey en Schleiermacher,
want het beperkt zich tot humane wetenschappen
o Hermeneutiek moet op alle domeinen van de wetenschap en zelf
daarbuiten toegepast worden
o Alles is te interpreteren door de mens
• Dynamische interactie: ook de observatoren maken deel uit van het kunstwerk,
ieder kunstwerk wordt door iedere individu anders geïnterpreteerd en krijgt
daarbij dus een andere waarde, betekenis
o Ook toeschouwers van kunst participeren aan het kunstwerk
o Interpretatie is afhankelijk van toestand, persoon, ect.
• Dialectisch dialoog: we leren de wereld en daarbij de werkelijkheid kennen door
in dialoog te gaan (en daarbij leren we een nieuwe wereld kennen)
• Verstehen is niet verplaatsen van perspectief, maar begrijpen via taal
o We moeten ons niet verplaatsen, want we maken deel uit van een groter
geheel
o Empathie = onvoldoende, want dit beperkt zich tot kennissen + leidt niet
tot acties
Richard Rorty
27
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
1931 – 2007
• Amerikaans
• Filosoof
H3
• Radicale hermeneut: een mens is niet moeilijker te begrijpen dan dingen → dus
zelfde aanpak
Joseph Weizenbaum
1923 – 2008
• Computerwetenschapper
H5
• Ontwikkelde een robot, genaamd Elisa
o Maakte gebruik van non-directieve / cliënt centred therapy
o Mensen vertrouwde Elisa de diepste geheimen toe
o Weizenbraun kreeg afschuw voor wat hij gemaakt had; een robot die een
mens verving → klassiek geval van het Faust-Frankenstein syndroom
Charles Taylor
1931 – heden
28
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
• Canadees filosoof
H3
• Alles is te begrijpen via een multi-interpretabele tekst
• Empirische wetenschap wordt gevoerd door teksten en maken daarbij gebruik van
taal taal (ook hermeneutisch) → zonder tekst zijn er geen begrippen → geen
wetenschap
• Objecten in de menswetenschappen (teksten, gedragingen) = betekenisvol
• Iets heeft enkel betekenis in een veld in relatie tot betekenis van andere
domeinen (culturen)
Daniel Dennett
1942 – heden
• Amerikaans
• Filosoof
H5
• Enorm artificiële en mechanische visie op het menselijk bewustzijn
• Het bewustzijn is een epifenomeen = onbedoeld neven/bijverschijnsel zonder
een evolutionaire functie
• Bewustzijn is een bottom-up proces
• Computervisie
o Bewustzijn = software
o Hersenen = hardware
• Token materialist: Mechanisme is irrelevant, zolang de software maar werkt
(dus in feite kunnen robots ook een bewust worden)
• Demystificatie van het bewustzijn zorgt voor een groter ontzag van de natuur
William Calvin
29
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
1939 – heden
• Neurofysioloog
• Evolutieman
H4
• Bestudeerde het sociaal gedrag van apen
H5
• Token materialist
• Belangrijkste kenmerk van bewustzijn: andere dan de vanzelfsprekende scenario’s
bedenken → morele oordelen vellen
• Voor wetenschap: verbondenheid met de kosmos / het heelal
• Na wetenschap: beschouwer van de kosmos / het heelal
• Dreigement: gevaar om op te gaan in de wereld
• Ziektebestrijding: participerend bewustzijn: versmelting (identificatie) met de
omgeving = psychische heelheid
John Searle
1932 – heden
• Amerikaans
• Filosoof
H5
• Tegen de mechanische visie van Dennet en Calvin
• Bewustzijn = mysterie
• Gelooft in een zielsaspect: Voorstander van modern dualisme: Er vinden zowel
(materialistische) bottom-up (neurologische impulsen) als (geestelijke) top-
down (hogere cognitie, die richting geven aan impulsen) processen plaats
30
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
1931 – heden
• Brits
• Wiskundige, fysicus
H5
• Bekijkt het vanuit een evolutionair biologisch perspectief = type materialist
• Gelooft niet in de materialistische visie van Dennet en Calvin
• Eerder pragmatisch ingesteld zoals Searle
• Natuurwetten moet de kloof tussen microprocessen (kwantumfysica) en
macroprocessen (klassiek-mechanische processen) dichten
• Bewustzijn is net zoals de kwantumfysica: niet-enkel-algoritmisch: niet alles valt
te bewijzen binnen het systeem
• Georkestreerd objectief realisme theorie (Orch OR theory): bewustzijn
manifesteert zich binnen de cellen (neuronen) i.p.v. de connecties tussen de
cellen
o Orkestreren: de verschillende neurologische processen en activiteiten die
het bewustzijn doen ontstaan
o Objectieve reductie: herleiden naar het kleinste geheel
o Controversieel, want niet-empirisch-getimmerd
o Bewustzijn is het gevolg van fysische wetten die we nog niet helemaal
begrijpen
o Fysica vindt ondersteuning voor superposities: de toekomst is onbepaald
(niet-deterministisch)
31
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
o Het universum is vrij, wij zijn deel van het universum, dus wij zijn ook vrij
o Bewustzijn is géén gevolg van het menselijke brein, maar het heeft vanaf
het ontstaan het universum al bestaan, dus het heeft de mogelijkheid om
ergens anders te bestaan
Michael Billig
1947 – heden
• Brits sociaal psycholoog
H3
• Retoriek: de inhoud van het argument, wordt niet weergegeven via wetenschap,
maar wordt bereikt via discours
o Focus naar wie het argument is gericht en niet de inhoud van het
argument
• Tegen categorisatie: hokjes-denken
o Mensen denken inderdaad in hokjes
o Maar we zijn er ons bewust van
o Daardoor kunnen we beter objectiveren
Peter Sloterdijk
1947 – heden
• Duits filosoof
H2
• Paradigma van de pijn: alles wat we doen in de wereld (de acties die we
uitvoeren en de ontdekkingen die we doen) is om de pijn (die het bewustzijn ons
brengt) te minimaliseren
H4
32
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
Jack Copeland
1950 - heden
• Logicus
H5
• Mensen zijn continu cognitief aan het werk (zelf tijdens slaap), robots niet
• Simpele biologische wegens zijn vele malen gesofisticeerder dan de meest
gesofisticeerde robot
Douwe Draaisma
1953 – heden
• Nederlands
• Filosoof, psycholoog
H5
• Enkel top-down processen maken zelfsturing bij de mens mogelijk
Steven Pinker
33
Theoretische en historische grondslagen van de psychologie 2021 – 2022
1954 – heden
• Taalpsycholoog
• Geïnspireerd door Chomsky
H5
• Taal is regelgeleid
• Taal start vanuit een universeel onderliggend taalbegrip
• Pidgintalen / Creools: kunnen communiceren door terug te keren naar een
gemeenschappelijk fundament
• Mensen bezitten oneindige impliciete kennis, robots niet
Douglas Rushkoff
1961 – heden
• Amerikaanse schrijver
H4
• Feestjes dienen voor groepstrance: meta-organisatie, één met de omgeving
• Mens kiest er bewust voor om zich te verbinden
34