You are on page 1of 42

İyon Kanalı Proteinlerinin Metabolizması,

İyon Taşınım Mekanizmaları,


İyon Kanal Bozukluğuna Bağlı Hastalıklar
Prof. Dr. Hüseyin KAYA

Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
Dersin İçeriği
• İyon Kanallarının Temel Özellikleri
• İyon Kanallarının Moleküler Yapıları ve Görüntüleri
• Asit Duyarlı K+ Kanalı (KcsA-Fab Kompleksi)
• Voltaj Duyarlı K+ Kanalı (Chimeric Kv1.2/2.1)
• Farklı Elektrofizyolojik Ölçeklerde İyon Kanal Model
Yaklaşımları
• İyon Kanallarının Metabolizması
• İyon Kanal Bozuklukları ve Sebep Oldukları Hastalıklar
• Kistik Fibrozis
• Bebeklerde Kalıcı Hiperinsülinemik Hipoglisemi (PHHI)
• Primer Aldosteronizm (PAL) veya Conn Sendromu
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
Kanal Tipleri

Sızıntı Kanalları Kapılı Kanallar


• İyonların geçebilmesi için • Voltaj kapılı kanallar
• İyon konsantrasyon farkı • Na+
• Kanalın iyon geçirgenliği • K+
• Ca+2
• Hücre zarı dinlenim • Cl-
potansiyelinin • Kimyasal (Ligand) kapılı
belirlenmesinde rol oynarlar kanallar
• Asit (pH) duyarlı kanallar
• Zarın depolarize olmasına • Gerilme, ısı ya da ışık ile
gerek yok aktive olan kanallar

Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
İyon Kanallarının Sınıflandırılması
Sodyum Kanalları

Kalsiyum Kanalları

Potasyum Kanalları

Klor Kanalları

Kanal Tipine Göre
Porinler
(Su kanalları)

Bağlantı Sızıntı
(Gap Junction)
Proteinleri
İyon Kanalları

İyon Geçiş Kapısının
Ligand Kapılı
Açılıp/Kapanma
Mekanizmasına Göre

Voltaj Kapılı

Asit Duyarlı İyon
Kanalı Altbirimleri

Hacim Düzenlemeli
Anyon Kanal
Altbirimleri

Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
İyon kanalı boyunca pasif olarak akan iyon akımları

• dinamik elektrik sinyalleri üretir

• kopartmanlar arasında iyonları transfer eder

• hücre içi biyokimyasal yolaklara bağlantı kurar

Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
İyon Kanallarının En Temel Özellikleri:
• seçicilik

• bir kanalın açılma veya kapanma işlemi (gating)’dir

Bu özellikler zarın hidrofobik bariyer özelliğini


düzenlerken, organize edilmiş iyonik sızmalara
müsaade ederler.

Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
İlk Defa 2014 Yılında Elde Edilen Bir Zar
Protein Ailesinin Kristal Yapısı: TMEM16

7 Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
K+ Kanalı KcsA-Antijen Bağlayan Fab Kompleksi

Karbon
Azot
Oksijen
Kovalent Bağ

Toplam modül sayısı: 4


Her modüldeki zincir sayısı: 3
Toplam amino asit: 2220
Protein Data Bankası Kodu: 1k4c Toplam atom sayısı: 16080
http://www.rcsb.org ‘dan indirilebilir
Y. Zhou, et. al., Nature, 414, 43-48 (2001)
Tüm moleküler görüntüler ve videolar PyMol kullanılarak elde edilmiştir Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
K+ Kanalı KcsA-Antijen Bağlayan Fab Kompleksi

Karbon
Azot
Oksijen
Kovalent Bağ

Toplam modül sayısı: 4


Her modüldeki zincir sayısı: 3
Toplam amino asit: 2220
Protein Data Bankası Kodu: 1k4c Toplam atom sayısı: 16080
http://www.rcsb.org ‘dan indirilebilir
Y. Zhou, et. al., Nature, 414, 43-48 (2001)
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
K+ Kanalı KcsA-Antijen Bağlayan Fab Kompleksi

Toplam modül sayısı: 4


Her modüldeki zincir sayısı: 3
Toplam amino asit: 2220
Protein Data Bankası Kodu: 1k4c Toplam atom sayısı: 16080
http://www.rcsb.org ‘dan indirilebilir
Y. Zhou, et. al., Nature, 414, 43-48 (2001)
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
K+ Kanalı KcsA-Antijen Bağlayan Fab Kompleksi
4 Özdeş Modül Yanal Görünüm

Hücre dışı

Hücre
Zarı

Hücre içi

Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
Tepe Görünüm

KcsA-Fab Kompleksi

Bu komplekste K+ iyonları
nereden geçiyor?

Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
Tepe Görünüm

KcsA-Fab Kompleksi

Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
Tepe Görünüm

KcsA-Fab Kompleksi

Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
KcsA-Fab Kompleksi

Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
KcsA-Fab Kompleksi

K+

Filtre

Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
Filtre
K+

K+

K+

K+
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
KcsA K+ İyon Kanalı

K+
Hücre dışı

K+
K+
K+
K+

Hücre K+
Zarı

Hücre içi
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
KcsA K+ İyon Kanalı - Streptomyces lividans
Yanal Görünüm Tepe Görünümü
Kanal Girişi
KK++ K+

KK++
K+
K+
K+
Filtre K+
K+
K+
K+
K+
K+
K+
Gözenek (pore)

Kapı

SEÇİCİ FİLTRE 4 tane iyon bağlanma noktasına sahiptir

ALHWRAAGAATVLLVIVLLAGSYLAVLAERGAPGAQLITYPRALWWSVETAT TVGYG DLYPVTLWGRCVAVVVMVAGITSFGLVTAALATWFVGREQ

Evrimsel olarak korunan amino asiti dizisi:


Treonin (T), Valin (V), Glisin (G), Tirozin (Y), Glisin (G)
A L H W R A A G A A T V L L V I V L L A G S Y L A V L A E R G A P G A Q L I T Y P R A L WW S V E T A T T V G Y G D L Y P V T L W G R C V A V V V M V A G I T S F G L V T A A L A T W F V G R E Q
K A S M R E L G L L I F F L F I G V I L F S S A V Y F A E A D E R D S Q F P S I P D A F WW A V V S M T T V G Y G D M V P T T I G G K I V G S L C A I A G V L T I A L P V P V I V S N F N Y F Y H

Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
İyon Kanallarında Seçicilik
Kanal Girişi
Seçici filtre çok dardır ve K+ iyonları
K+
su molekülleri ile yaptığı hidrasyonu
K+
Filtre K+
K+
kaybeder. Fakat bu yolla kaybettiği
K+
enerjiyi omurga karbonil atomları ile
K+
Gözenek (pore) etkileşerek telafi eder. Na+ iyonları
sahip oldukları geometriden dolayı bu
Kapı
kanaldan geçme olasılığı çok daha
düşüktür.
Seçicilik, bir iyon kanalının belirli iyonları zarın bir tarafından diğer
tarafına hızlı bir şekilde akışını sağlarken, diğer iyonların geçişini
engelleme yeteneğidir.
Seçiciliğin yapısal belirleyicileri; kanalın merkez kısmında bulunan,
iyonların etkileştiği su moleküllerini barındıran filtreye benzer
yapılardır.
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
İyon Kanallarında Seçicilik
Kanal Girişi K+
Seçicilik, iyon ve filtre atomları arası
K+
etkileşme şiddetinden ileri gelir.
Filtre K+
K+ Dolayısıyla proteinin filtre kısmındaki
K+

K+
atomlar ile uygun etkileşmeler
Gözenek (pore) yapamayan iyonlar, etkileşme halinde
oldukları su moleküllerinden (hidrasyon)
Kapı
kurtulup filtre kısıma giremezler.

Filtre atomları ile çok güçlü etkileşme yapan iyonlar, filtre kısımda
takılır kalır
Seçici filtrede birden fazla iyonun bulunabilmesi K+ iyonlarının birbirini
itmesini, filtreyi oluşturan atomlar ile kararlı etkileşimler
oluşturmasını engeller ve böylelikle olabildiğince hızlı K+ iyon akışı
sağlanır. Kanala her giren yeni iyon diğer tarafta bir iyon çıkmasını
sağlar. Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
İyon Kanallarında Seçicilik
Kanal Girişi K+
Kanalın merkezindeki boşluk su
Filtre
K+
K+
molekülleri ile dolu hidrofobik bir
K+
K+ tüneldir. Bu bölgede iyonlar tekrar su
Gözenek (pore)
K+
molekülleri ile etkileşime girerler ve
protein yüzeyi ile etkileşmeden kanalın
Kapı hücre içi kapısına doğru ilerler.

Bu hücre içi kapıda 4 protein alt-biriminin iç sarmalları bir demet


oluştururlar (kanal kapalı durumda).
Yerel konformasyonel değişimler sonucu kapı açılır ve K+ iyon akışı
başlar. Na+ ve Cl- kanallarının iyon seçiciliği ve geçirgenliği benzerdir.

Seçicilik, açık kanal boyunca net akımın hangi yöne doğru olacağının
bir anahtar belirleyicisidir.
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
Voltaj Duyarlı (Kapılı) İyon Kanalları
Farklı hücresel sinyallere karşılık, iyon kanallarında farklı
mekanizmalarla iyonik iletim faaliyete geçebilir veya durabilir. Bu
işlem sıklıkla kanalın boşluk (gözenek) yapısında açılma veya
büzülmeye (sıkılma) karşılık gelen konformasyonel değişimleri ihtiva
eder.
Kanal kapısının açılması/kapanmasını harekete geçirici uyarılar
(stimuli) çok çeşitli olabilir.
Pek çok iyon kanalı; uyarıları direk hisseden modüler bölgeler içerir ve
daha sonra gözenek boyunca bölge-bölge etkileşmelerini düzenler.
Diğer durumlarda; sensör (algılayıcı) ve gözenek birbirinden ayrı yapı
elementleri değillerdir.
Her iki durumda da kanalın açılması/kapanması; çiftlenmiş
duyumlama ve birçok konformasyonel durumları gerektiren
dönüştürme adımlarını içerir.
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
Voltaj Kapılı K+ İyon Kanalı -
Chimeric Kv1.2/2.1

Protein Data Bankası Kodu: 2r9r


Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
Voltaj Kapılı K+ İyon Kanalı - Chimeric Kv1.2/2.1
İyon Geçiş
VDB Bölgesi (İGB)

Kanalın açık olma olasılığı modüler


VDB VDB
sensör bölgeleri tarafından düzenlenir.

VDB Voltaj-kapılı K+ kanalları 4 alt-birim tarafından


oluşur ve her alt-birim bir gözenek ve bir
Voltaj-Duyarlı-Bölge (VDB) içerir.

VDB 4 sarmaldan, gözenek 2 sarmal olmak üzere toplam 6


sarmaldan oluşur. Yapısal bir modül olarak VDB diğer voltaj-kapılı
kanallarda da bulunmuştur.
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
Voltaj Kapılı K+ İyon Kanalı - Chimeric Kv1.2/2.1

VDB’nin S4 sarmalı birçok pozitif yüklü rezidü (mavi renk) içerir.

VDB İGB
S3

S4 Zar potansiyeli S4 sarmalını içeri veya


dışarı doğru hareket ettirmek için bu
S2 S5 yüklere kuvvet uygular.

S6

S2 ve S3 sarmallarındaki negatif yükler (kırmızı renk) S4’teki


yüklerle; zar içerisinde S4’ü kararlı kılmak için elektrostatik
etkileşime girerler. Bu da S4’ün hareket trajektörisini tanımlar.
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
Voltaj Kapılı K+ İyon Kanalı - Chimeric Kv1.2/2.1

S4 sarmalının dışa doğru hareketi S4-


VDB İGB S5 (mor renk) halkası üstünden S6
S3
parçasına (yeşil renk) kuvvet uygular. Bu
hareket kapının açılmasını sağlar.
S4

S2 S5
Bu etkileşimler sebebiyle VDB
S6 aktivasyonu ve gözenek bölgesi açılması
birbiriyle bağlaşıktır. Öyle ki; sensör
aktivasyonun artması gözeneğin açılma
olasılığını arttırır.

Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
Bir Kanal Gözeneğinin Modüler Sensör Bölgesi
Tarafından Düzenlenişinin Genel Tanımı
𝜃: sensör ve gözenek bölgeleri arasındaki
bağlaşıklık

𝜃×Kaçık
Kuyarılma: fizyolojik Sensör Uyarılmış Sensör Uyarılmış
Gözenek Kapalı Gözenek Açık
uyarılmanın bir
fonksiyonu olan
Kuyarılma 𝜃×Kuyarılma
sensör
aktivasyonu için
Sensör Dinlenimde Sensör Dinlenimde
denge sabiti Gözenek Kapalı Gözenek Açık
Kaçık

Kaçık: uyarılmanın mevcudiyetinden bağımsız olarak


gözeneğin kendiliğinden açılma denge sabiti
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
İyon Kanalları İçin Elektrofizyolojinin Farklı Ölçekleri

Heterolog Hücre

Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
Tek İyon Kanalı Modeli
• Tek iyon kanalı, hücresel elektrofizyoloji ve terapötik hedeflerin (farmakolojik
yaklaşımlarla kanalopatilerin tedavisi için geliştirilecek) moleküler
tanımlayıcısıdır.
• Tek kanal seviyesinde akım ya hep ya hiç şeklindedir.
Pil (Ve), iyonların asimetrik dağılımı nedeniyle
oluşan Nerst denge potansiyelidir. Kanalın seçicilik
özelliğini, yani hangi iyonların geçeceğini belirler.
Ohm Yasası

Direnç (r),
Anahtar (P0) , kanalın kapı kanalın iyonik Zar potansiyeli
özelliğini temsil eder. akımı iletme ve denge
Anahtarın açık olma kabiliyetini potansiyeli
olasılığı, kanal kapı(ları)nın Zar yansıtır ve arasındaki fark
açık olma olasılığı ile potansiyeli, iletkenliğin (Vzar-Ve), itici
belirlenir Vzar=Viç-Vdış tersine eşittir güç olarak
(r=𝛾-1). tanımlanır
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
Tek Tip İyon Kanalı Popülasyon Modeli
Heterolog hücrelerdeki (mesela, Human Embriyonic Kidney- HEK
293) iyon kanal proteinlerinin ifadelerinin oldukça düşük
oluşundan dolayı; bu hücreler esas itibarıyla homojen (veya tek
tip) kanal popülasyonu tarafından oluşan akımların
gözlemlenmesine olanak sağlar.

Heterolog Hücre

Bu hücrelerden kaydedilen makroskopik akımlar, çok sayıda tek


kanal akımlarının toplamını yansıtır ve uyarılmaya verilen tepki
daha sürekli bir formda olacaktır.
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
Tek Tip İyon Kanalı Popülasyon Modeli
Heterolog Hücre

Devre modelinde G; fizyolojik uyarılımlara


karşılık, P0 değişimlerini içeren bir iletkenlik
değişkenini temsil eder.
Bir kanal popülasyonun
elektrik devre modelinde
makroskopik iletkenlik (G); I = N × 𝛾 × P0 × (Vzar-Ve) = G × (Vzar-Ve)
tek kanal iletkenliği (𝛾), I: iyon kanallarının homojen popülasyonu tarafından
toplam kanal sayısı (N) ve yaratılmış makroskopik akım
kanalların açık olma N: bu popülasyondaki toplam iyon kanalı sayısı
olasılığının (P0) bir 𝛾: açık bir tek iyon kanalının iletkenliği
fonksiyonu olur. P0: kanalın açık olma olasılığı
G = N × 𝛾 × P0 Vzar: zar potansiyeli
Ve: kanal tarafından seçilen iyon için denge potansiyeli
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
İki Tür İyon Kanalı Popülasyon Modeli
Doğal hücrelerde durum çok daha karmaşıktır. Çünkü zarda iyon
kanallarının farklı popülasyonları mevcuttur ve bu kanal popülasyonları
hem zar potansiyeli hem de fiziksel-kimyasal çevre ile bağlaşıktır.

Bir hücrenin sadece iki tür kanal popülasyonuna (mesela; K+ ve Na+)


sahip olduğu basit durumu ele alacak olursak; her iki kanalda voltaj ile
aktive edilebiliyor.

Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
İki Tür İyon Kanalı Popülasyon Modeli

Na+ kanallarının açılması zar potansiyelini, Na+ için denge potansiyeli


değerine (yaklaşık +50 mV) doğru götürecektir.

Zar potansiyelinin bu depolarizasyonu, voltaj-duyarlı K+ kanallarını


açar ve zar potansiyelini kendi denge değerine (-70 mV) doğru
değiştirmeye başlar. Bu sırada Na+ kanalları kapanmıştır.

Kanal popülasyonlarının bu karşılıklı etkileşimi, dinamik elektrik sinyal


üretimi (aksiyon potansiyeli) ile sonuçlanır.
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
İyon Kanal Proteinlerin
Metabolizması Geri dönüşüm

Geri alım
Bir iyon kanalının yaşam Golgi

döngüsü çok safhalı ve Protein Olgunlaşması


dinamiktir. Peptit sentezi ve ve Trafiği
yeni oluşmuş zincirin Lizozomal
Yıkım ERAD
Proteozomal
kuarterner kanal yapısına Endoplazmik Retikulum Yıkım
katlanması Endoplazmik
Retikulum (ER)’da gerçekleşir. Sentez
Katlanma

ER ve golgi ağları trafiğinde kanal proteinini, şeker ve diğer düzenleyici moleküllerle


donatan post-translasyonel değişimler gerçekleşir. Bu süreçte olgunlaşan protein
hedef hücre zarına götürülür. Zardaki belirli bir süre sonunda, kanallar zara geri
çevirim için gözeler içinde stoplazmaya veya yıkım için lizozoma götürülür.

Sentez, yıkım ve yeniden yerleştirme arasındaki bu denge; hedef zardaki kanal


sayılarının (N) düzenlenmesi veya patolojik bozukluğu için pek çok nokta sunar.
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
CFTR ΔF508: Kusurlu Katlanan Kanal
Kistik fibrozis (KF) beyaz ırkın en sık rastlanılan kalıtsal geçişli ölümcül
hastalığıdır. Hastalardaki genetik bozukluk, hücre zarındaki su ve tuz
geçişini etkileyerek solunum yolları, pankreas, mide barsak sistemi ve
ter bezleri başta olmak üzere vücudun tüm salgı sistemlerini etkiler.
Bunlar arasında en ürkütücü ve ölümcül olanı akciğer ile ilgili olanıdır.

Vücutta salgılanan sıvı içeriğinin değişmesi, akciğerlere dirençli


enfeksiyon ajanlarının kolayca yerleşmesine neden olur. Bu da müzmin
bir iltihaba ve akciğerlerin uzun dönemde harap olmasına yol açar.

KF hastalarındaki genetik mutasyonlar Cystic Fibrosis


Transmembrane conductance Regulator (CFTR) geninde gerçekleşir.
Bulunan mutasyonun %70’inden fazlası fenilalanin 508 (ΔF508)’in
silinmesidir.
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
CFTR ΔF508: Kusurlu Katlanan Kanal
İnsan Nükleotid Bağlanma Bölgesi 1 (NBD1)
Doğal (Wild) Hali Mutasyona Uğramış Hali
PDB Kodu: 2bbo.pdb PDB Kodu: 1xmj.pdb

F508

Bu ΔF508 mutasyonu, kanalların; katlı yapısında bulunması gereken


kompleks glikosilasyon yapısına ulaşmasına engel olur.
Dolayısıyla ΔF508 CFTR’ın uygunsuz biçimde katlanmış konformasyonunu
kararlı kılar. Bu doğru olmayan katlı yapı ER kalite kontrol mekanizmasında
farkedilir ve golgiye gönderilmesi engellenir.
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
CFTR ΔF508: Kusurlu Katlanan Kanal
İnsan Nükleotid Bağlanma Bölgesi 1 (NBD1)
Doğal (Wild) Hali Mutasyona Uğramış Hali
PDB Kodu: 2bbo.pdb PDB Kodu: 1xmj.pdb

Kusurlu katlanan doğal protein ve mutant,


ubiquitin’e gidecek şekilde işaretlenir ve
ER zarından ayrılır. Sonra sistol içindeki
ubiquitin-proteozom sistemi tarafından
yıkıma uğrar.

Kusurlu katlanan doğal proteinin %25’i olgunlaşır ve hücre zarına taşınır.


ΔF508 katlanma kusuru o kadar ciddidir ki kanal verimliliği %1’in altına düşer.
Sonuç olarak, pulmoner epitel hücrelerin zarlarında bulunan mutant kanal
sayısı oldukça düşüktür ve havaya klorür taşınması yetersizdir
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
PHHI: Bozulmuş KATP Trafiği
Tepe Görünümü SUR1 Yanal Görünüm

SUR1

SUR1

Kir6.2
SUR1

ATP-hassas K+ Kanalı Kir6.2 (PDB Kodu: 5twv.pdb)


Kir6.2 veya SUR1’daki fonksiyon kaybına sebep olan mutasyonlar
Bebeklerdeki Kalıcı Hiperinsülinemik Hipoglisemi (PHHI) ile bağlantılıdır.
Erken yaşlarda şiddetli hipoglisemili PHHI; felç, beyin hasarı ve ölüme
sebebiyet verebilir. KATP ilişkili PHHI’da; KATP akımlarındaki kayıp, beta
hücrelerinin aşırı uyarılmasına sebep olur, ve böylece şiddetli hipoglisemiye
karşın pankreastan insülin salınımı gerçekleşir. Diğer bir deyişle, tehlikeli
düşük glukoz seviyelerine karşın; kan insülin seviyeleri yüksek kalır.
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
PHHI: Bozulmuş KATP Trafiği
Normalde Kir6.2 ve SUR1 alt-birimleri
hücre yüzeyine kendi kendilerine
gitmezler. Tek başlarına ifade
edildiklerinde ER’da alıkoyulurlar.

ER alıkoymasının anahtar tanımlayıcısı RKR (arjinin-lizin-arjinin) motifi


olarak bulunmuştur. Bu motif hem Kir6.2 hem de SUR1 alt-birimlerinde
mevcuttur.

RKR motifinin Kir6.2 C-bitiminde kesilmesi veya AAA’ne mutasyonu,


Kir6.2’nin zara SUR1 olmaksızın ifade edilmesine müsade
etmektedir. Benzer şekilde SUR1 RKR motifinin AAA’ya mutasyonu,
SUR1alt-birimlerinin tek başına ifadesi ve zara ulaşmasına müsade
etmektedir.
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
APA ve FH-3: İyon Seçiciliğinin Kaybolması
Tepe Görünümü Yanal Görünüm

G Protein Kapılı K+ Kanalı Kir3.2 (PDB Kodu: 4kfm.pdb)


Primer Aldosteronizm (PAL) veya Conn Sendromu; bir çeşit hipertansiyon formu
olup, adrenal bezi tarafından artmış aldosteron hormonu salgılanması ile oluşur.
Aldosteron, böbreklerde Na+ absorplanmasını ve böylelikle su ve tuz dengesini
düzenler. Normalde düşük damar içi (intravasküler) hacim, renin-anjiyotensin
sinyal yolakları boyunca aldosteron üretimine yol açar ve aldosteron böbreklerde
Na+ artışına dolayısıyla da dengeleyici hacim artışına sebep olan su tutulmasını
sağlar. Şiddetli hipertansiyon hastalarını kalp krizi tehditi ile karşı karşıya bırakır.
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
APA ve FH-3: İyon Seçiciliğinin Kaybolması
PAL farklı mekanizmalarla ortaya çıkabilir. Sıklıkla
karşılaşılan bir sebep, böbrek üstü bezlerin düzensiz bir
şekilde ürettiği iyi huylu tümör (Adrenal Producing
Adenoma -APA)’dür.
En nadir olanları kalıtsal mutasyonlardır ki; hiperplazi
(doku büyümesi) ve artmış aldosteron üretimidir.
Yakın zamanda K+ kanalını (Kir3.4 veya GIRK4) kodlayan KCNJ5 genindeki
mutasyonların (G151R, T158A, L168R) APA’ya sebep olduğu bulunmuştur.

Tüm bu mutasyonlar ya direk seçici filtre bölgesinde bulunmakta ya da seçici filtre


bölgesini kararlı kılmakta görev almaktadır.
Bu mutasyonların fonksiyonel etkileri ise; K+ seçiciliğinin kaybolması ve böylelikle
Na+ akımında dikkate değer artışa ve hücre zarının depolarize olmasını
sağlamalarıdır.
Zar depolarizasyonu voltaj-kapılı Ca+2 kanallarını açar ve aldosterone üretimini
tetikleyen hücre içine doğru Ca+2 iyon akışını sağlar.
Tıp Fakültesi Dönem-I Biyofizik Ders Notları - Namık Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı

You might also like