Atomun Elektron Yapısı

Kimyasal Bağlar
İçindekiler
11-1 Lewis Teorisi: Genel Bakış

11-2 Kovalent Bağlanma: Giriş
11-3 Polar Kovalent Bağlar
11-4 Lewis Yapılarının Yazılması
11-5 Rezonans
11-6 Oktet Kuralından Sapmalar
11-7 Moleküllerin Biçimleri
11-8 Bağ Derecesi ve Bağ Uzunlukları
11-9 Bağ Enerjileri
• Moleküllerde atomları bir arada tutan kuvvettir.
• Atomlar daha düşük enerjili duruma erişmek için bir

araya gelirler.
• Bir bağın oluşabilmesi için atomlar tek başına

bulundukları zamankinden daha kararlı olmalıdırlar.
• Bağlar oluşurken dışarıya enerji verirler.
• Atomlar bağ yaparken, elektron dizilişlerini soy gazlara

benzetmeye çalışırlar.
• Bir kimyasal bağın oluşması için temel ilke, bağlanan
atomların oluşturduğu yeni yapının enerjisinin, bağ
yapmak için biraraya gelen atomların enerjilerinden daha
düşük olmasıdır yani, yapı daha kararlı bir durumda
olmalıdır, aksi halde kimyasal bağlanma gerçekleşmez.
Örneğin, suyu oluşturan gaz halindeki hidrojen ve oksijen
atomlarının toplam enerjisi su molekülündeki atomların
toplam enerjisinden daha yüksektir. Kimyasal bağ
oluşlumunda gözlenen enerji değişimi, atomun değerlik
elektronları yani en dış kabuğunda (temel enerji
seviyesinde) bulunan elektronların farklı şekillerde
kullanımı ile gerçekleşir.
• Bir atomun yapabileceği bağ sayısı, sahip olduğu
veya az enerji ile sahip olduğu veya az enerji ile sahip
olabileceği yarı dolu orbital sayısına eşittir.
• Soy gazların bileşik oluşturamamasının sebebi bütün

orbitallerinin dolu olmasıdır.
• Elektron yapıları farklı olan atomlar değişik

biçimlerde bir araya gelerek kimyasal bağ
oluştururlar.
İyonik Bağlar
• Elektron alışverişi ile gerçekleşir. Elektron

kaybeden atom (+) yüklü, elektron kazanan
atom da (-) yüklü iyon haline geçer.
• Oluşan iyonlar elektrostatik çekimle bir arada
tutulur. İyonlar arasındaki bu çekim kuvvetine
iyonik bağ denir.
• Bu tür bağlar metal-ametal arasında gerçekleşir.
NaCl, CaO
Kovalent Bağlar
• Ametaller genellikle soygaz elektron düzeyine
ulaşabilmek için elektron almak isterler.
• Bu nedenle iki ametal bileşik oluştururken elektron
alışverişi olmaz.
• Atomlar değerlik elektronlarının bazılarını ortaklaşa
kullanarak soygaz elektron düzeyine ulaşır.
• Elektron ortaklaşması ile gerçekleşen bu bağa
kovalent bağ denir.
Kimyasal Bağlar
• Kimyasal bağ: iki ya da daha fazla atomu bir arada

tutan kuvvet.
• İyonik bağ metal –ametal arasında elektron
transferiyle oluşur
• Kovalent bağ atomlar arasında elektronların
ortaklaşa kullanılmasıyla oluşur. Genellikle
ametaller arasında görülür.
• Metalik bağ: metal atomlarını bir arada tutan kuvvet
30.10.2021 8
KBUZEM - Karabük Üniversitesi
Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
İyonik Bağ
 Anyonlar (- yükler) ve katyonlar (+

yükler) zıt yükler sayesinde bir arada
tutunurlar
 İyonik bileşikler –TUZLAR
 İyonik bağ elektron transferi ile meydana
gelir (elektron kaybı ya da kazanımı)
 Elektron transferi ile soy gaz düzenine
geçilir
30.10.2021 9
İyonik bağ
Na Cl
Sodyum metali en dış yörüngesindeki bir
elektrondan kurtulmak ister
Klor ametali dış yörüngesindeki orbitalini tam
dolu yapmak için sodyumdan bir elektron alır
30.10.2021 10
İyonik bağ
Na + Cl -
Not: Sodyum katyonu üzerinde

nokta kalmadı!
30.10.2021 11
İyonik bağ: NaCl
Sodyum Klor Sodyum Klor

atomu atomu katyonu anyonu
Sodyum klorür
NaCl
30.10.2021 12
İyonik bağ: NaCl
30.10.2021 13
İyonik bileşliklerin Lewis yapıları
BaO •
Ba •• 2+ •• 2-
• • •
O Ba O
••
••
•• ••
••
• Cl ••
MgCl2 • •• 2+ •• -
Mg • Mg 2 Cl
••
••
•• ••
• Cl
••
••
30.10.2021 14
İyonik bağ
Kalsiyum ve fosfor arasında iyonik bileşiğin

oluşumuna bakalım:
Ca P
 İyonik bağ oluşurken her atom soygaz
düzenine geçer (kararlı hale geçerler!)
30.10.2021 15
İyonik bağ
Ca P
30.10.2021 16
İyonik bağ
Ca 2+ P
30.10.2021 17
İyonik bağ
Ca 2+ P
Ca
30.10.2021 18
İyonik bağ
2+ 3-
Ca P
Ca
30.10.2021 19
İyonik bağ
2+ 3-
Ca P
Ca P
30.10.2021 20
İyonik bağ
2+ 3-
Ca P
Ca 2+
P
30.10.2021 21
İyonik bağ
Ca
2+ 3-
Ca P
Ca 2+
P
30.10.2021 22
İyonik bağ
Ca
2+ 3-
Ca P
Ca 2+
P
30.10.2021 23
İyonik bağ
Ca 2+
2+ 3-
Ca P
2+ 3-
Ca P
30.10.2021 24
İyonik bileşik
= Ca3P2 Basit formül
Bu, bileşiği oluşturan en temel birimi ve bu

birimdeki atomların sayılarını gösteren
KİMYASAL forMÜLü ifade eder
30.10.2021 25
İyonik bileşiklerin özellikleri
1. Kristal katılar - iyonların düzenli yapılar

halinde bulundukları katılar
 İyonlar birbirlerine çok sıkı bağlanırlar
 Sert katı formlar
2. Kaynama noktaları yüksek
 Koordinasyon sayısı- bir iyonu
çevreleyen zıt yüklü iyon sayısı
30.10.2021 26
İyonik kristaller
Na
+
Cl- Cl-
Cs
+
Sodyum klorür Sezyum klorür

(NaCl) (CsCl)
30.10.2021 27
İyonik bileşikler: Elektrik iletkenliği
 Elektrik iletkenliği iyon hareketliliğine

bağlıdır
 Katılarda iyonlar hareketsizdirler
 İyonik katılar yalıtkandırlar
 Eritildiklerinde iyonlar hareket edebilirler
3. Ergimiş iyonik bileşikler elektriği iletirler
 NaCl: yaklaşık 800 ºC’de erir.
 Suda çözündüklerinde de elektriği iletirler(suda
iyonlar serbest dolaşırlar!)
30.10.2021 28
Kovalent Bağ
 Ametaller arasındaki bağlardır

 Elektron ortaklaşmasıyla oluşur
 İyonlaşmayan kararlı yapılar oluşur, hiçbir
durumda elektrik iletkenliği yoktur
 Ör; O2, CO2, C2H6, H2O, SiC
30.10.2021 29
Kovalent Bağ
 Ametaller değerlik elektronlarını

kaybetmezler.
 Bağ yapmak için elektron vermezler
 Yine de soygaz konfigürasyonuna sahip
olmak isterler
 Bunu da elektronları aralarında ortaklaşa
kullanarak başarırlar= kovalent bağ
 Ortaklaşa kullanımla, her iki atom son
yörüngelerini soygaz düzenine getirmiş olur
30.10.2021 30
Kimyasal Bağlar
Bağ türü tekli ikili üçlü

e sayısı 2 4 6
Gösterim — = 
Bağ derecesi 1 2 3
Bağ gücü Tekliden üçlüye doğru artar
Bağ uzunluğu Tekliden üçlüye doğru azalır
30.10.2021 31
Kimyasal Bağlar
Bağ Bağ uzunluğu (Ȧ) Bağ Bağ uzunluğu (Ȧ)
30.10.2021 32
Moleküler Bileşikler
 Kovalent bağlı bileşikler(Su, veya

Karbondioksit)
 Moleküler bileşikler iyonik bileşiklere göre
daha düşük erime ve kaynama noktalarına
sahiptirler – kovalent bağ iyonik bağ kadar
kuvvetli değildir!
30.10.2021 33
 Moleküler bileşikler oda sıcaklığında

gaz ya da sıvı halde bulunmak isterler
 Moleküler bileşikler molekül formülleri
ile gösterilirler
 Molekül formülü, molekülün her
element atomundan kaç tane içerdiğini
gösterir
30.10.2021 34
 Suyun molekül formülü: H2O

 Hidrojenin altındaki 2, formülde 2 H
atomu olduğunu gösterir; eğer bir
atom varsa herhangi bir sayı yazılmaz
 Molekül formülü yapı hakkında
(atomların düzeni) bilgi vermez
30.10.2021 35
Kovalent bağ oluşumu
 Florün 7 tane değerlik elektronu vardır

(ancak 8 tane olmasını ister)
F
30.10.2021 36
 Florün 7 tane değerlik elektronu vardır

 İkinci atomunda 7 elektronu var
F F
30.10.2021 37
• Florün 7 tane değerlik elektronu vardır

• İkinci atomunda da 7 elektronu var
• Elektronları paylaşarak….
F F
30.10.2021 38
• Elektronları paylaşarak….
• Son yörüngelerinde 8’er elektron
görünür!
F F
30.10.2021 39
11-1 Lewis Teorisi: Genel Bakış
• Değerlik e-’ları kimyasal

bağlanmada temel rol oynar.
• e- transferi iyonik bağlara
sebep olurlar.
• e-’ların paylaşılması kovalent
bağlara sebep olur.
• e-’ların transferi ya da
paylaşılması her atomun
kararlı e- dağılımına (soygaz)
sahip olması şeklinde olur.
Gilbert Newton Lewis
Lewis Simgeleri ve Lewis Yapıları
• Lewis simgesi, iç kabuk e-’ları ve çekirdeği gösteren

bir simge ile dış kabuk (değerlik) e-’larını gösteren
noktalardan oluşur.
•
• Si •
•
•• •• •• •• ••
•N• • P• • As • • Sb • • Bi •
• • • • •
•• •• ••
• Al • • Se I • Ar
••
••
•
••
• • •• ••
İyonik Bileşiklerin Lewis Yapılarının Yazılması
BaO: • •• 2+ •• 2-
Ba• • O• Ba O
••
••
•• ••
••
• Cl
••
MgCl2: • •• 2+ •• -1
Mg • Mg 2 Cl
••
••
•• ••
• Cl
••
••
11-2 Kovalent Bağlanma
• Hidrojen, oktet kuralına uymaz.

Koordine Kovalent Bağlar
Amonyum iyonunun (NH4+) oluşumu:
+
H H
•• -
H N H Cl H N H Cl
••
••
••
••
H H
Çok Katlı Kovalent Bağlar
• • • • • •
O• •O O C O
••
• C•
••
••
••
•• • •• •• • ••
• • • •• ••
O C O O C O
••
••
•• • •• •• ••
İkili Kovalent Bağ

Çok Katlı Kovalent Bağlar
• • • •
N• •N N N
••
••
••
••
• • • •
•
N N N N
••
••
••
••
Üçlü Kovalent Bağ

11-3 Polar Kovalent Bağlar
Elektron’ların iki atom arasında eşit olmayan paylaşımıyla
oluşan kovalent bağa polar kovalent bağ denir. Elektronlar
daha çok ametal taraşındadır.
Elektronegatiflik
• Elektronegatiflik (EN) bir atomun bağlı

olduğu diğer atomlardan elektron çekme
kabiliyetidir.
• Elektronegatiflik, iyonlaşma enerjisi (İE) ve
elektron ilgisi (Eİ) ile ilgilidir.
• Genel bir kural olarak, elektronegatiflik
periyodik tabloda yukarıdan aşağıya doğru
azalır, bir periyotta soldan sağa doğru artar.
Elektronegatiflik
Dipol Moment
Dipol Moment: Polar bir kovalent bağda, yük dağılımındaki
farklılığa dipol moment, , denir. Dipol moment, yük () ve
çekirdekler arası uzaklığın (d) çarpımıdır;
 = . d
• Eğer . d değeri 3,34x10-30 kulon.metre ise dipol moment , 1
debye’dir, D.
• Dipol momenti 1,03 D, ve H---Cl bağ uzunluğu 127,4 pm

ölçtüğümüzde, kısmi yük değerini bulabiliriz;
 = . d
(1,03 D) x (3,34.10-30) C.m/D =  x 127,4.10-12 m
 = 2,70x10-20 C
• Bu yük, bir elektron yükünün (1,60x10-19 C) yaklaşık

%17’sidir ve HCl’nin yaklaşık %17 iyonik olduğunu gösterir.
Dipol Moment
Yüzde İyonik Karakter
Lewis Yapılarının Yazılması
• Bir Lewis yapısında bütün değerlik e-’ları

gösterilmelidir.
• Bütün e-’lar genellikle eşleşmiştir.
• Genellikle her atom en dış kabuğunda 8 oktet e-’larına
ulaşır. Ancak 1H’de dış kabuk e-’ları 2 olur.
• Bazen katlı kovalent bağlara (ikili veya üçlü bağlara)
gerek duyulur. Katlı kovalent bağlar C, N, O, P ve S
atomları taraşından daha kolaylıkla oluşturulur.
İskelet Yapıları
Merkez ve uç atomları belirleyin
H H
H C C O H
H H
İskelet Yapıları
• Hidrojen atomları her zaman uç atomlardır.
• Merkez atomları genellikle elektronegatiflikleri en

düşük olanlardır.
• Karbon atomları her zaman merkez atomlardır.
• Moleküllerin ve çok atomlu iyonların genellikle

toplu ve simetrik yapıları vardır.
Lewis Yapılarının Yazılmasında İzlenecek Yol
Yapıdaki değerlik e-’larının toplam sayısını belirleyiniz
Bir iskelet yapısı çiziniz
İskelet yapısındaki her bağa iki e- yerleştiriniz
Uç atomları belirleyiniz
Uç atomların oktetlerini tamamlayınız (H atomlarının

dupletlerini)
Lewis Yapılarının Yazılmasında İzlenecek Yol
Değerlik e-’larının toplam sayısında, yukarıda yerleştirdiğiniz

e-’ları çıkarınız. Kalan e- var mı?
Evet Hayır
Kalan e-’ları merkez Bütün atomların oktetleri
atomuna yerleştiriniz tamam mı?(H’lerin dupletleri)
Evet Hayır
Oktetleri tamamlamak Uygun bir Lewis
için çok katlı bağlar oluşturunuz yapısı elde edilir.
Formal Yük
FY = (Serbest atomdaki değerlik e- sayısı) – (Ortaklanmamış
çiftlerdeki e- sayısı) – 1 (Bağlayıcı çiftlerdeki e- sayısı)
2
• Lewis yapılarında kovalent bağların uçlarındaki

atomların, bu bağların oluşumuna eşit elektron katkısında
bulunmadıkları durumlarda bazı atomların üzerlerinde
oluşan yükler formal yükler’dir.
• Lewis yapısında bir atomun formal yükü, bir atomun

serbest (bağ yapmamış) halindeki değerlik elektron
sayısından, bu atomun Lewis yapısında payına düşen
elektron sayısının çıkarılmasıyla bulunur.
Formal Yükün Kullanılması
• FY’lerin toplamı nötür molekül için sıfır ve çok

atomlu iyon için iyonun yüküne eşit olmalıdır.
• FY’ler olabildiğince en az olmalıdır.
• Çoğu elektronegatif atomlardaki FY’ler negatif,
elektronegatiflikleri az olan atomlardaki FY’ler
pozitiftir.
• Komşu atomlarda aynı işaretli FY’lerin bulunduğu
yapılar olası değildir.
Formal yük
C N
• C için:
• Değerlik elektron sayısı 4; (periyodik cetvelde 4A
grubunda).
• Lewis yapısında C üzerinde 3 tane üçlü bağdan ve 2
tane bağ yapmamış elektron olmak üzere toplam 5
elektron bulunmaktadır.
• Formal yük: 4 - 5 = -1.
30.10.2021 61
şormal yük
B C N O F
+ + + +
C N O F
− − − − −
B C N O F
30.10.2021 62
Lewis yapısının çizimi
Adım adım takip edilecek metod

1. Merkez atomu tespit et (C varsa her zaman merkez atom; H
asla merkez atom olamaz)
2. Toplam değerlik elektronu sayısı [Yükü varsa onu da düşün]
3. İskelet yapıyı tayin et; atomları birer bağ (1 bağ= 2 e) ile
birleştir
4. Çevre atomların değerlik elektronlarını 8’e tamamla
5. Kalan elektronları merkez atom üzerine yerleştir.
6. Eğer merkez atom oktete ulaşmamışsa, bağ yapmamış
elektron çiftlerini kullanarak oktete ulaşana dek çoklu bağ
oluşturun.
30.10.2021 63
Su, H2O
 Merkez atom O
 Toplam 8 değerlik elektronu (= DE) Sigma bağı
 Hidrojenin son yörüngesini 2 elektrona tamamla
 Kalan değerlik elektronlarını O üzerinde bağ yapmamış elektron
çiftleri olarak koy
 Bütün atomların oktetini kontrol et (Hidrojen için oktet 2 elektron demek)
HOH H O H =
30.10.2021 64
HCN
Hidrojen siyanür, HCN
l Merkez atom C
l toplam 10 DE
l Atomları birer sigma bağı ile birleştirelim
l Kalan DE’leri önce çevre atomların okteti için kullanalım
l Kalan DE’leri merkez atom üzerinde bağ yapmamış çiftler olarak göster
l Her atom için okteti kontrol et; eksik oktet varsa, okteti tamamlayıncaya
dek bağ yapmamış e çiftlerini kullanarak çoklu bağ oluşturun.
HC N H C N
30.10.2021 65
Kimyasal Bağlar
Karbondioksit, CO2
1. Merkez atom = C
2. DE = 16
3. Sigma bağları ile bağlayalım
O C O
geriye 6 elektron çifti (12 e) kaldı
4. Çevre atomların okteti tamamlanır
•• ••
• •
• O••
C O••
•
30.10.2021 66
Kimyasal Bağlar
Karbondioksit, CO2
5. Karbonun oktetini tamamlamak için C ve O arasında

çift bağ oluştururuz
•• ••
• •
•
• O C O••
•
• • O
••
C O
••
•
••
İkinci bağlar (kırmızı ile gösterilen) pi (p) bağları olarak

adlandırılır.
30.10.2021 67
Üre, (NH2)2CO
1. DE sayısı = 24 e- (merkez atom C ve N)

2. Sigma bağlarını göster.
Kalan DE = 24 - 14 = 10 e-
3. DE’leri çevre atomların üzerinde yerleştir
4. Atomların oktetlerini kontrol et; karbonun oktetini
tamamlamak çoklu bağ yap
30.10.2021 68
Örnek 1
Çok Atomlu Bir İyon İçin Lewis Yapısının Yazılması
Nitronyum, NO2+, iyonu için Lewis yapısını yazınız .
1.Basamak: Değerlik e- toplam sayısı = 5 + 6 + 6 – 1 = 16 e-
2.Basamak: Merkez ve uç atomları belirleyin: O—N—O
3. Basamak: Atomları tekli kovalent bağlarla

bağlayarak uygun bir iskelet yapısı yazınız:
4.Basamak: İskelet yapısındaki her bir bağ için iki e- çıkarınız:

16 – 4 = 12
Örnek 1
5.Basamak: Uç O atomlarının oktetlerini tamamlayınız ve

merkez N atomunun oktetini mümkün olduğunca
tamamlamaya çalışınız:
0 +1 0 +
•• •• + •• ••
[ O—N—O ] [ O=N=O ]
••
•••• •• •• ••
6.Basamak: Formal yükleri belirleyin:

1
FY(O) = 6 - 4 – (4) = 0
2
Yapı
1 yukarıdaki
şY(N) = 5 - 0 – (8) = +1
2 gibidir.
Alternatiş Lewis Yapıları
•• •• + + •• -
O—N—O O N O
••
••
••
••
•• •• ••
1
FY(O≡) = 6 - 2 – (6) = +1
2
1
FY(N) = 5 - 0 – (8) = +1
2
1
FY(O—) = 6 - 6 – (2) = -1
2
Bu yapı doğru değil.

Örnek 2
Lewis Yapısının Yazılmasında Formal Yüklerin Kullanılması
Nitrozil klorür, NOCl, derişik nitrik ve hidroklorik asidin bir karışımı olan ve
altını çözdüğü için altın suyu olarak da bilinen çözeltideki yükseltgenlerden
biridir. Bu bileşik için en uygun Lewis yapısını yazınız.
(O, Cl, N: 6+7+5 = 18 e- ; 18-4 = 14 e-)
FY: 0 0 0, Uygun yapı

11-5 Rezonans
• Oksijen, üç atomlu ozon (O3) molekülü halinde de bulunur.
Ozon doğal olarak stratosferde bulunur ve atmosferin alt
katmanlarında kirlilik yaratan dumanın bileşenidir.
••
+
•• •• - - •• •• + ••
O O O O O O
••
••
•• •• •• ••
• Deneysel verilere göre her iki O-O bağı da aynıdır ve 127,8

pm uzunluğundadır.
• O3’ün gerçek yapısı bu iki yapının melezidir.
• İki yada daha fazla uygun Lewis yapısının yazılabildiği,

ancak doğru yapının yazılamadığı duruma ‘rezonans’ denir.
• Rezonans yapısındaki elektronlar ‘delokalize’dir.

Rezonans
Karbonat
iyonunda
(CO32-)
rezonans:
Asetat(C2H3O21-)
iyonunda
rezonans:
30.10.2021 74
11-6 Oktet Kuralından Sapmalar
Tek Sayılı Elektronu Olan Yapılar
• NO molekülünün 11 değerlik e-’nu vardır ve bu sayı tek
sayıdır. Lewis yapısında değerlik e- sayısı tek ise yapıda
eşleşmemiş elektron vardır. Formal yükü olmayan yapı için
elektronu azotun üzerine koyarız.
•• ••
H •
N=O ••
••
O—H
•
H—C—H ••
•
• Eşleşmemiş elektronu olan yapılara serbest radikaller

(radikaller) denir.
. .
• Metil ( CH3), hidroksil ( OH) radikali gibi..
Oktet Kuralından Sapmalar
Eksik Oktetler
• 1. durumda; Bor’un okteti eksiktir. 2. rezonans

durumunda; (+) yük daha elektronegatif Flor üzerindedir.
•• ••
••
•• F
••
••
F
••
••
••
(+)B
B
B (-)
F F F (-) F
(+) F F
• 3. durumda; Florun elektronegativitesinin (4,0) Bor’un (2,0)

olması bağın iyonik olduğunu gösterir.
• Yapı üçünün melezidir, en çok katkı 1. durumdan gelir.
• BF3, B atomuna bir e- çifti verebilecek olanlarla koordine
kovalent bağ oluşturmaya eğilimlidir (örn. Bor hidrürler).
Oktet Kuralından Sapmalar
Genişlemiş Değerlik Kabukları
• Bazı Lewis yapıları oktet kuralına aykırı olarak merkez
atomları üzerinde 10 yada 12 değerlik e-’nu bulundururlar.
Bunlara genişlemiş değerlik kabukları denir.
•• ••
•• F
••
••
Cl Cl
••
••
••
••
Cl Cl F F
P P S
Cl Cl Cl Cl F F
F
••
••
••
PCl3 PCl5 SF6
• Bu ‘fazla’ e-’ların 3s ve 3p alt kabukları dolduktan sonra boş 3d

alt kabuğuna gittikleri varsayılır.
Genişlemiş Değerlik Kabukları
• Genişlemiş değerlik kabuğu yapısında formal yükler azalmıştır.

• Kükürt-oksijen bağ uzunluklarının tekli bağdan daha kısa
olduğu deneysel olarak belirlenmiştir.
• Bu azalmaya kükürt-oksijen bağlarının kısmi iyonik karakteri
neden olmaktadır.
11-7 Moleküllerin Biçimleri
Su Molekülü:
H O H
• Su molekülü gerçekte doğrusal değil ‘açısal’dır.

• Moleküllerin şeklini belirlemek için bağlanmış atomların
çekirdekleri arasındaki uzaklıkları ve komşu bağlar arasındaki
açıyı bilmemiz gerekir.
Bazı Terimler
Bağ Uzunlukları: Bağlanmış atomların çekirdekleri
arasındaki uzaklıktır.
Bağ Açıları: Bağları gösteren komşu doğru çizgiler
arasındaki açıdır.
VSEPR (Değerlik Kabuğu Elektron Çişti İtmesi)
Teorisi: İster kimyasal bağ (bağlayıcı çiftler), isterse
ortaklanmamış (bağ yapmayan çift) halde olsun, e- çiftleri
birbirini iter. e- çiftleri atom etrafında itmeyi en aza
indirecek şekilde yönlenirler.
Elektron Grup Geometrisi: e- çiftlerinin dağılım
geometrisi.
Molekül Geometrisi: Atom çekirdeklerinin oluşturduğu
geometri.
11-8 Bağ Derecesi ve Bağ Uzunlukları
• Bağ Derecesi: Bağ derecesi arttıkça fazla elektron

bulunacak ve bunlar da atomları daha sıkıca birarada
tutacaktır. Tekli bağ derecesi = 1
İkili bağ derecesi = 2
• Bağ Uzunluğu: Kovalent bağlı iki atomun

merkezleri arasındaki uzaklıktır. İki atom arasındaki
kovalent bağın uzunluğu yaklaşık olarak iki atomun
kovalent yarıçaplarının toplamıdır.
• Bir çok molekül bir merkez atom ve bu atoma
bağlı atomlar içermektedir.
• O halde molekülleri ABn şeklinde gösterebiliriz.
Bu yapıya göre;
Merkez atom = A ile
Bağlı atomlar ise = B ile işade edilmektedir.
n, bağlı atom sayısına göre değişir.
Valens bağ teorisi (VSEPR)
 Molekülün 3 boyutlu şeklini tespit etmek

için
 Valens elektronları = dış yörünge
elektronları = değerlik elektronları
 Elektron çifti itmesi = elektron çiftleri bir
birinden mümkün oluğunca uzak duracak
şekilde bir birlerini iterler
 Bağ açıları bulunabilir
30.10.2021 85
VSEPR teorisi
 Hem bağ yapmış ve hem de bağ

yapmamış valens elektron çiftlerinin
sayısına dayanmaktadır
 Bağ yapmamış elektron çiftine yalın çift
denir
30.10.2021 86
VSEPR teorisi
 VSEPR Teorisi
 Elektron çiftleri ister bağ elektronları olsun; ister yalın
elektron çiftleri olsun bir bir birlerini iterler
Elektron çiftlerinin itme kuvveti büyüklükleri;
Yalın çift – yalın çift > yalın çift – bağ çifti > bağ çifti – bağ
çifti
 Elektron çiştleri atom üzerindeki itme kuvvetlerini
minimuma indirecek şekilde düzen sağlarlar
 Elektron grup geometrisi – e- çiftlerinin dağılımı.
 Moleküler geometri – molekülün 3 boyutlu şekli
30.10.2021 87
VSEPR teorisinin uygulanması
 Uygun Lewis yapısı çizilir

 Bağ elektron çiftleri ve yalın elektron çiftleri tespit
edilir
 Elektron grup geometrisi tespit edilir
 Molekül geometrisi tespit edilir
30.10.2021 88
VSEPR (Valence Shell Electron Pair Repulsion
Theory) Teorisinin Uygulanması
• Molekül ya da çok atomlu iyonun uygun Lewis

yapısını yazınız.
• Merkez atom etrafındaki e- gruplarının sayısını ve
bunların bağlayıcı çift veya ortaklanmamış e- grupları
olduklarını belirleyiniz.
• Merkez atom etrafındaki e- grubu geometrisini
doğrusal, üçgen düzlem, dörtyüzlü, üçgen bipiramit ya
da sekizyüzlü olarak saptayınız.
• Merkez atom etrafındaki diğer atom çekirdeklerinin
oluşturduğu molekül geometrisini belirleyiniz.
VSPER Kuralları
1. Molekülün Lewis nokta yapısı yazılır.
2. Lewis yapısına bakılarak merkez atomu çevresindeki
ortaklanmamış e- çifti ve bağlayıcı e- çifti sayıları
bulunur.
3. Elektron çiftleri, itmeler minimum olacak şekilde
merkez atomu çevresine yerleştirilerek molekül
düzeni belirlenir.
4. Elektron çiftleri arasındaki itme şu sırayı izler;
ortaklanmamış e- çifti-ortaklanmamış e- çifti >
ortaklanmamış e- çifti-bağlayıcı e- çifti >
bağlayıcı e- çifti-bağlayıcı e- çifti
VSPER Kuralları
5. Merkez atom ile dış atomlar arasındaki

elektronegatiflik farkı büyük olan moleküller
daha küçük bağ açısına sahiptir.
Elektronegatif sübstitüentler daha az hacim

kaplar.
• Bağlı atomlar iki atomun çekirdeği tarafından
etkilendiği için yalnız elektron çiftleri gibi
özgür değildirler.
• Fakat bağ yapmayan elektron çiftleri bu

atomlara etki ederek atomlar arasındaki bağ
açısını düşürür.
• Bağ yapmamış elektron çifti sayısı arttıkça açı

küçülür.
Yalın elektron çiftlerinin bağ açısına etkisi
H C H H N H O
H H H H
109.5O 107O 104.5O
• Merkez atom üzerinde bağ yapmamış elektron çifti sayısı

arttıkça bağ açısı azalır
30.10.2021 93
• Elektron grup geometrisini bulmak için:

• Lewis yapısı çizilir,
• Merkez atom etraşındaki elektron çifti (hem bağ çiftleri; hem
de bağ yapmamış yalın elektron çiftleri) sayısı tespit edilir,
• Elektron çiftleri e--e- itme kuvvetlerini minimize edecek uygun
geometri tespit edilir. Dikkat: Çoklu bağlar tek bağ gibi
düşünülür!
Lewis Elektron grup Molekül şekli

yapısı geometrisi (üçgen
30.10.2021 94
(tetrahedral)
KBUZEM - Karabük Üniversitesi piramit)
VSEPR modelleri
Bağ Yalın elektron

Elektron Elektron grup elektronları Molekül
geometrisi çifti geometrisi Lewis Yapısı
Çifti sayısı çifti
Lineer
Lineer
Düzlemsel üçgen Düzlemsel üçgen
Kırık doğru
30.10.2021 95
VSEPR modelleri
Bağ Yalın elektron

Elektron Elektron grup elektronları Molekül
geometrisi çifti geometrisi Lewis Yapısı
Çifti sayısı çifti
Düzgün Düzgün dörtyüzlü

dörtyüzlü
Üçgen piramit
Kırık doğru
30.10.2021 96
VSEPR modelleri
Üçgen bipiramit Üçgen bipiramit
Tahtarevalli
T- şekli
30.10.2021 97
Lineer
VSEPR modelleri
Sekiz yüzlü Sekiz yüzlü
Kare piramit
Kare düzlem
30.10.2021 98
Polarite
 Bağ polaritesi aşağıdaki gibi gösterilir:
Düşük Yüksek
elektron elektron
yoğunluğu yoğunluğu
Polar bağ
 Kırmızı ok elektronegatifliği yüksek

atoma doğrudur
30.10.2021 99
Polar moleküller
 Bağların polarlığının molekülün polarlığına etkisi molekülün şekline

bağlıdır
 Suyun yapısında 2 tane polar bağ vardır ve molekül şekli kırık doğrudur.
Oksijen daha elektronegatif olduğundan bağ elektronlarını kendine doğru
çeker ve bu sayede bağ üzerinde dipol hareketi olur. Eğer molekül
üzerinde net dipol varsa molekül Polardır
Net dipol yönü
Polar molekül!
30.10.2021 100
Molekül polaritesi
Polar
Polar
Apolar
Apolar Polar
30.10.2021 101
e-grubu Molekül Molekül şekli Örnek İdeal açılar
2 AX2 doğrusal BeF2 180°
3 AX3 üçgen düzlem BF3 120°
AX2E açısal SnCl2
4 AX4 dörtyüzlü CH4 109.5

AX3E üçgen piramit NH3
AX2E2 açısal H2O
5 AX5 üçgen-bipiramit PCl5 90/120

AX4E tahtaveralli SF4
AX3E2 T-şekli ClF3
AX2E3 doğrusal I3−
e-grubu Molekül Molekül şekli Örnek İdeal açılar
6 AX6 sekizyüzlü SF6 90
AX5E karepiramit BrF5
AX4E2 karedüzlem XeF4

Balon Modeli
Metan, Amonyak ve Su
Çok Katlı Kovalent Bağ Yapıları
• Bir çok katlı kovalent bağda, bağdaki bütün
elektronlar bağlanan atomlar arasındadır.
• Bir katlı kovalent bağda e- çiftleri birbirine göre
belirgin yönlerde olmalıdır.
• Elektron grubu geometrisine göre bu bağlar topluca
sanki bir tekli bağ gibi davranır.
• Çoklu bağlar molekül yapısındaki tekli bağlara göre
bağ açıları üzerinde daha çok etkiye sahiptirler.
Cl
111.4o C O
Cl 124.3o
11-9 Bağ Enerjileri
• Atomlar kovalent bağ yapacak
şekilde biraraya gelirse enerji salınır
ve bu bağın ayrışması sırasında aynı
miktarda enerji soğurulur.
• Bağ Ayrışma Enerjisi, gaz
halindeki bileşiklerde bir mol
kovalent bağı koparmak için gerekli
enerji miktarıdır (kj/mol).
• Bağ enerjilerinin çizelgelerde
verilen değerleri genellikle ortalama
değerlerdir.
• Ortalama Bağ Enerjisi, bu bağı
içeren değişik yapıların bağ ayrışma
enerjilerinin ortalamasıdır.
Bağ Enerjileri ve Tepkime Entalpisi
• Aşağıdaki tepkimenin entalpisini hesaplayınız.
CH4 + Cl2 CH3Cl + HCl
ΔHtep = ΔH (bağ ayrışması) + ΔH (bağ oluşumu)

= BE (tepkenler) - BE (ürünler)
= (414+243) – (339+431) = -113 kJ/mol
• Bağ enerjisinin diğer önemli kullanımı da bir
tepkimenin endotermik (ısı alan) veya ekzotermik (ısı
veren) olduğunun bulunmasıdır.
zayıf bağlar kuvvetli bağlar ΔH<0

(tepkenler) (ürünler) Ekzotermik
kuvvetli bağlar zayıf bağlar ΔH>0

(tepkenler) (ürünler) Endotermik
Bağ kuramı
H-H kovalent bağı elektrostatik itme ve çekme kuvvetlerinin net

sonucu olarak oluşur. Başlangıçta birbirlerinden uzakta olan iki
atomu biraraya getirince 3 çeşit etkileşim meydana gelir:
(1) Çekirdek – elektron çekme kuvvetleri (mavi oklar) (2) çekirdek

– çekirdek ve (3) elektron – elektron itme kuvvetleri (kırmızı oklar),
net çekme kuvvetleri sayesinde atomları birarada H2 molekülü
oluşturur.
30.10.2021 113
Bağ kuramı
Şekilde H2 molekülüne ait çekirdekler arasındaki uzaklaıga karşı potensiyel enerji

graşiği verilmiştir. Buna göre;
Atomlar birbirinden uzakta olduklarında çekme kuvvetleri zayıf olduğundan bağ
oluşmaz
Atomların çekirdekleri birbirine çok yaklaştığında çekirdek – çekirdek itme kuvveti
baskın olacağından potansiyel enerjide artışa sebep olur.
Atomlar birbirlerine optimum uzaklıklarda yani çekme kuvvetleri baskın
olduğunda potensiyel enerji sıfırın altına düser ve kararlı H2 molekülü oluşur.
30.10.2021 114
Değerlik bağ kuramı
 Atom orbitallerinin örtüşmesiyle kovalent bağ oluşumuna

değerlik bağ kuramı denir
hydrogen, H2
 İki tane H atomunun 1s orbitallerinin örtüşmesiyle
elekttronların ortaklaşa kullanımı
30.10.2021 115
Değerlik bağ kuramı
hydrogen Fluoride, HF
Fluorine, F2
30.10.2021 116
Melezleşme
 Atomik orbirtallerin melezleşmesi

Karbon atomu Hidrojen atomu ile nasıl bağ açısı 109.5
olan dört tane bağ yapabilir???
 Çoğunlukla bağ oluşumu için atomlarda elektron düzenlemesi

ve orbitaleri şeklinin değişmesi olur. Bunun sonucunda bağ
henüz oluşmadan önce merkez atomda hibrit (melez) orbitaller
meydana gelir.
30.10.2021 117
Melezleşme
 Hibrit orbitallerin sayısı örtüşen (karışan) atom orbitallerin

sayısına eşittir
 Hibrit orbitallerin örtüşen atomik orbitallerin türüne göre
değişir;
 Hibrit orbitalleri çeşitleri:
sp sp2 sp3 sp3d sp3d2
30.10.2021 118
Melezleşme
Karbon: Karbon:
Uyarılmış sp3
durumdaki hibritleşmesi
elektron dizilimi
30.10.2021 119
Melezleşme: Karbon
2s 2p
Hibritleşmemiş   
sp hibritleşmesi    
2sp 2p
sp2 hibritleşmesi    
2sp2 2p
sp3 hibritleşmesi    
30.10.2021 2sp 3 120
Tro: Chemistry: A Molecular Approach, 2/e Eğitim
Uzaktan 120Araştırma ve Uygulama Merkezi
sp hibrit orbitalleri: BeCl2
atomik Hibrit
orbitaller orbitaller
Berilyum:
sp hibritleşmesi
30.10.2021 121
sp hibrit orbitalleri: BeCl2
s ve p orbitallerinin birleşmesiyle aralarında 180° olan iki tane sp

hibrit orbitali elde edilir. Diğer iki melezleşmemiş p orbitalleri de sp
hibrit orbitalleri ile 90° açı yapacak şekilde aynen kalır
30.10.2021 122
sp2 hibrit orbitalleri: Bş3
30.10.2021 123
sp3 hibrit orbitalleri: CH4
30.10.2021 124
sp3d hibrit orbitalleri: PCl5
30.10.2021 125
sp3d2 hibrit orbitalleri: SF6
SF6
Yandan görünüm Üstten görünüm
30.10.2021 126
Çoklu bağlar
• Sigma (s) bağı tek elekronlu atomik orbitallerin

örtüşmesi sonucu oluşur
– Ya normal atomik orbitaller veya hibrit orbitaller
• s–s, p–p, hibrit–hybrid, s–hybrid, v.b.
• pi (p) bağı birbirine paralel ve aynı zamanda sigma
bağına dik olan orbitallerin örtüşmesi sonucu oluşur
– Hibritleşmemiş paralel p orbitalleri arasında
• Paralel orbitaller arasındaki etkileşim birbirlerine bakan
orbitallerinki kadar kuvvetli değildir; bu yüzden s
bağları p bğlarından daha kuvvetlidir.
30.10.2021 127
Çoklu bağlar
30.10.2021 128
Çoklu bağlar: C2H4
birbirlerine bakan orbitaller- s
p örtüşmesi
-p
30.10.2021 129

Atomun Elektron Yapısı

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Atomun Elektron Yapısı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kimyasal Bağlar

11-1 Lewis Teorisi: Genel Bakış

• Atomlar daha düşük enerjili duruma erişmek için bir

• Bir bağın oluşabilmesi için atomlar tek başına

• Bağlar oluşurken dışarıya enerji verirler.

• Atomlar bağ yaparken, elektron dizilişlerini soy gazlara

• Soy gazların bileşik oluşturamamasının sebebi bütün

• Elektron yapıları farklı olan atomlar değişik

• Elektron alışverişi ile gerçekleşir. Elektron

• Kimyasal bağ: iki ya da daha fazla atomu bir arada

 Anyonlar (- yükler) ve katyonlar (+

Not: Sodyum katyonu üzerinde

Sodyum Klor Sodyum Klor

Kalsiyum ve fosfor arasında iyonik bileşiğin

= Ca3P2 Basit formül

Bu, bileşiği oluşturan en temel birimi ve bu

1. Kristal katılar - iyonların düzenli yapılar

Sodyum klorür Sezyum klorür

 Elektrik iletkenliği iyon hareketliliğine

 Ametaller arasındaki bağlardır

 Ametaller değerlik elektronlarını

Bağ türü tekli ikili üçlü

Bağ Bağ uzunluğu (Ȧ) Bağ Bağ uzunluğu (Ȧ)

 Kovalent bağlı bileşikler(Su, veya

 Moleküler bileşikler oda sıcaklığında

 Suyun molekül formülü: H2O

 Florün 7 tane değerlik elektronu vardır

 Florün 7 tane değerlik elektronu vardır

• Florün 7 tane değerlik elektronu vardır

• Değerlik e-’ları kimyasal

• Lewis simgesi, iç kabuk e-’ları ve çekirdeği gösteren

• Hidrojen, oktet kuralına uymaz.

Amonyum iyonunun (NH4+) oluşumu:

İkili Kovalent Bağ

Üçlü Kovalent Bağ

• Elektronegatiflik (EN) bir atomun bağlı

• Dipol momenti 1,03 D, ve H---Cl bağ uzunluğu 127,4 pm

(1,03 D) x (3,34.10-30) C.m/D =  x 127,4.10-12 m

• Bu yük, bir elektron yükünün (1,60x10-19 C) yaklaşık

• Bir Lewis yapısında bütün değerlik e-’ları

Merkez ve uç atomları belirleyin

• Hidrojen atomları her zaman uç atomlardır.

• Merkez atomları genellikle elektronegatiflikleri en

• Karbon atomları her zaman merkez atomlardır.

• Moleküllerin ve çok atomlu iyonların genellikle

Yapıdaki değerlik e-’larının toplam sayısını belirleyiniz

Bir iskelet yapısı çiziniz

İskelet yapısındaki her bağa iki e- yerleştiriniz

Uç atomların oktetlerini tamamlayınız (H atomlarının

Değerlik e-’larının toplam sayısında, yukarıda yerleştirdiğiniz

• Lewis yapılarında kovalent bağların uçlarındaki

• Lewis yapısında bir atomun formal yükü, bir atomun

• FY’lerin toplamı nötür molekül için sıfır ve çok

Adım adım takip edilecek metod

5. Karbonun oktetini tamamlamak için C ve O arasında

İkinci bağlar (kırmızı ile gösterilen) pi (p) bağları olarak

1. DE sayısı = 24 e- (merkez atom C ve N)

1.Basamak: Değerlik e- toplam sayısı = 5 + 6 + 6 – 1 = 16 e-

2.Basamak: Merkez ve uç atomları belirleyin: O—N—O

3. Basamak: Atomları tekli kovalent bağlarla

4.Basamak: İskelet yapısındaki her bir bağ için iki e- çıkarınız:

5.Basamak: Uç O atomlarının oktetlerini tamamlayınız ve

6.Basamak: Formal yükleri belirleyin: