6kimyasal Bileå Ikler Ve Adlandä Rma

7.
HAFTA
KİM183
GENEL KİMYA
Kimyasal Bileşikler ve Adlandırma
Doç. Dr. Yasin Kanbur

yasinkanbur@karabuk.edu.tr
KBUZEM
Karabük Üniversitesi
Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
Kimyasal bileşikler ve Adlandırma
Metaller ve Ametaller
 İyonlar ve iyon yükleri
 Bileşik türleri
 Sistematik adlandırmalar
 Adlandırma ve bileşik formülü yazma
KBUZEM - Karabük Üniversitesi

19.02.24 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
2
Metaller ve Ametaller
 Periyodik cetvelde;
 C, P, Se, I, Rn ve sağındakiler ametaller
 B, Si, As, Ge, Sb, Te, Po, At yarı metaller
 Diğerleri de metallerdir

3
İyonlar: Anyon
 Negatif iyon.
 Elektron fazlalığı var
 Ametaller elektron almak isterler
 Yük atomun sembolünün sağ üst köşesinde
gösterilir
Flor atomu 1 elektron kazanmış ve
1-
F florür iyonuna dönüşmüştür
Oksijen atomu 2 elektron kazanmış
2-
O ve oksit iyonuna dönüşmüştür
4
Katyon
 Artıyüklü iyon.
 Elektron azlığı
 Protonlar elektronlardan fazla
 Metaller electron kaybederler
Potasyum atomu 1 elektron
1+
K kaybederek potasyum iyonuna
dönüşmüştür
2+
19.02.24
Ca Kalsiyum 2 elektron kaybetmiştir
5
Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
İyon yükü
Grup 1A: 1 elektron kaybeder: 1+ yüklü iyon
H1+ Li1+ Na1+ K1+ Rb1+

6
İyon yükü
Grup 2A: 2 elektron kabeder: 2+ yüklü iyon
Be2+ Mg2+ Ca2+ Sr2+ Ba2+

7
İyon yükü
Group 3A: 3
B3+ Al3+ Ga3+
Elektron kaybeder:
3+ yüklü iyon

8
İyon yükü
Hiçbiri! Grup 4A Grup 4A: 4 elektron mu
elementleri çok nadir alır yoksa 4 elektron
iyon oluşturular mu kaybeder?
(elektron paylaşırlar)

9
İyon yükü
N3- Nitrür Grup 5A: 3 elektron
P3- Fosfür Alır: -3 yüklü iyon
As3- Arsenür

10
İyon yükü
O2- Oksit Grup 6A: 2 elektron
S2- Sülfür alır: -2 yüklü iyon
Se2- Selenür

11
İyon yükü
Grup 7A: 1 elektron
F1- Florür Br1- Bromür alır: -1 yüklü iyon
Cl1- Klorür I1- Iyodür

12
İyon yükü
Grup B elementleri Birçok geçiş elementleri
birden fazla farklı değerlik alabilirler
Değerlik parantez içinde Demir (II) = Fe2+
Romen rakamı ile ifade edilir Demir (III) = Fe3+

13
İyon yükü
 Bazı geçiş metalleri yalnızca bir değerlik
alırlar:
 Bunlarda değerliği Romen rakamı ifade
etmeye gerek yoktur
 Gümüş her zaman 1+ (Ag1+)
 Kadmiyum and Çinko her zaman 2+ (Cd2+
and Zn2+)

14
İyon adları: Katyon
Değerlikleri sabit olan pozitif iyonlar (katyonlar)
Li+: Lityum Na+: Sodyum

K+: Potasyum Rb+: Rubidyum
Cs+: Sezyum Mg2+ : Magnezyum
Ca2+ : Kalsiyum Sr2+ : Stronsiyum
Ba2+ : Baryum Al3+ : Alüminyum
Zn2+ : Çinko Ag+: Gümüş
15
İyon adları: Katyon
Farklı değerliklere sahip olan katyonlar
Cr3+ : Krom (III) Cr2+ : Krom (II)

Fe3+ : Demir (III) Fe2+ : Demir (II)
Co3+ : Kobalt (III) Co2+ : Kobalt (II)
Cu2+ : Bakır (II) Cu+: Bakır (I)
Hg2+ : Civa (II) Hg22+ : Civa (I)
Sn4+ : Kalay (IV) Sn2+ : Kalay (II)
Pb4+ : Kurşun (IV) Pb2+ : Kurşun (II)
16
İyon adları: Anyon
Negatif yüklü iyonlar (anyonlar)
H-: Hidrür F-: Fluorür

Cl-: Klorür Br -: Bromür
I-: İyodür O 2-: Oksit
S2-: Sülfür N3-: Nitrür

17
Çok atomlu iyonlar
• Amonyum: NH4+ amonyum klorür: NH4Cl

• Asetat: CH3COO- sodyum asetat: NaCH3COO
• Karbonat: CO32- sodyum karbonat: Na2CO3
• Kromat: CrO42- amonyum kromat: (NH4)2CrO4
• Dikromat: Cr2O72- amonyum dikromat: (NH4)2Cr2O7
• Siyanür: CN- potasyum siyanür: KCN

18
Çok atomlu iyonlar
• Hidroksit: OH- lityum hidroksit: LiOH

• Nitrit: NO2- sodyum nitrit: NaNO2
• Nitrat: NO3- sodyum nitrat: NaNO3
• Fosfat: PO43- sodyum fosfat: Na3PO4
• Sülfit: SO32- sodyum sülfit: Na2SO3
• Sülfat: SO42- sodyum sülfat: Na2SO4

19
21
Adlandırma: İyonik bileşikler
İyonik karakterli metal-ametal ikili bileşiklerinin

adlandırılmasında şu kural izlenir:
1) Metalin adı olduğu gibi söylenir,
2) Ametalin adının sonuna “ür” eki getirilir.
Not: Farklı değerliklere sahip metal iyonları farklı
formüllere sahip bileşikler oluşturacağı için,
bunların isimlendirilmesinde, metal iyonunun
yükseltgenme basamağı da belirtilir.

22
Dikkat edilmesi gereken nokta, bileşiklerin

oluşumunda elektriksel olarak nötralliğin
sağlanmış olduğudur.
NaCl: Sodyum klorür

MgI2: Magnezyum iyodür
Al2O3: Alüminyum oksit
Na2S: Sodyum sülfür
23
Farklı değerlikler alan metallerin bileşiklerinde

aldığı değerlik parantez içinde roma rakamı ile
gösterilir
FeCl3 : Demir(III) klorür

FeCl2: Demir (II) klorür
Hg2(NO3): Civa (I) nitrat
Hg(NO3): Civa (II) nitrat
Cu2O: Bakır(I) oksit
24
Adı verilen iyonik bağlı bir bileşiğin formülünü

yazarken;
Baryum oksit: Baryum 2A grubunda olduğu için
Ba2+ değerlik alır; oksijen 6A grubunda olduğu için
oksit iyonu O2- değerlik alır. 1:1 oranında
birleştiklerinde dışarıya karşı nötral oldukları için,
herhangi bir katsayı kullanmaya gerek yoktur.
BaO (Ba+2O-2 )

25
Kalsiyum florür:
Kalsiyum 2A grubunda Ca2+ değerlik alır; flor 7A
grubunda olduğu için oksit iyonu F- değerlik alır.
Kalsiyum 2 elektron vermek isteyeceğinden, her biri
bir elektron alan 2 tane F gerekir.
CaF2 (Ca2+F-2)

26
Demir (III) sülfür:
Demir farklı değerlik alabildiği için, bu bileşikte aldığı
değerlik parantez içinde verilmiştir. O halde demirin
bu bileşikteki değerliği: Fe3+
Sülür elementi 6A grubunda olduğu için 2 elektrona
ihtiyaç duyar ve S2- değerlik alır. Oluşacak bileşikte
verilen elektronların alınan elektronlara denk olması
için metal ve ametal atomları uygun katsayılar ile
denkleştirilir
Fe2S3 (Fe3+2S2-3)
27
Adlandırma: Kovalent bileşikler
İyonik bileşiklerde atomun yüküne bakarak

bileşiğin formülünü elde edebiliyoruz. Kovalent
bağlı bileşiklerde yani moleküler bileşiklerde
bileşiğin adı bize molekül formülündeki
atomların sayısını da ifade eder.

28
İki ametalden oluşan kovalent bağlı bileşiklerin

adlandırılması iyonik bileşiklerinkine benzer.
HCl: Hidrojen klorür
Önce pozitif yüklü iyonun, sonra da negatif yüklü

iyonun yazıldığı görülmektedir.
Formülde yazılacak atomun sayısı lâtince karşılıkları
söylenerek belirtilir

29
Sayı önekleri
 1 = mono  6 = hekza
 2 = di  7 = hepta
 3 = tri  8 = okta
 4 = tetra  9 = nona
 5 = penta  10 = deka

19.02.24 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi 30
SO2: Kükürt dioksit

SO3: Kükürt trioksit
CO: Karbon monoksit
CO2: Karbon dioksit
Bu örneklerde, birinci atom tek olduğu için “mono”

ön ekinin kullanılması gerektiği düşünülebilir, ancak
basitlik amacı ile kullanılmaz. İkinci atom tek ise
“mono” ön eki mutlaka kullanılır.

31
B2Br4: Dibor tetrabromür
Bu örnekte, birinci atomdan iki tane olduğu için,

karşılık gelen “di” ön eki, ikinci atom dört tane
olduğu için, karşılık gelen “tetra” ön eki
kullanılmıştır.

32
H2O (Su): Dihidrojen monoksit
NH3 (amonyak): Trihidrojen mononitrür
gibi bileşiklerin sistematik adları geleneksel

adlarının yaygınlaşmasından ötürü pek
kullanılmaz

33
BCl3: Bor triklorür CCl4: Karbon tetraklorür

CO: Karbon monoksit CO2: Karbon dioksit
NO: Azot monoksit NO2: Azot dioksit
N2O: Diazot monoksit N2O3: Diazot trioksit
N2O4: Diazot tetroksit N2O5: Diazot pentoksit
PCl3: Fosfor triklorür PCl5: Fosfor pentaklorür
SF6: Kükürt hekzafluorür

34
Çok Atomlu İyonlar
• Çok atomlu iyonlarda iki ya da daha çok atom kovalent bağla
bir arada tutulur.
• Çoğu çok atomlu anyonda, başka ametallerle birleşmiş oksijen
vardır. Böyle anyonlara oksianyonlar denir.
• Asitlerin hidrojeni yerine örneğin sodyum gibi bir metalin
geçmesiyle oluşan bileşiklere tuzlar denir.
Amonyum iyonu NH4+ Asetat iyonu C2H3O2-

Karbonat iyonu CO32- Hidrojen karbonat HCO3-
Hipoklorit ClO- Fosfat PO43-
Klorit ClO2- Hidrojen fosfat HPO42-
Klorat ClO3- Sülfat SO42-
Değerlik hesaplama
Çok atomlu bir iyonda ya da kovalent bağlı bir
bileşikteki atomun aldığı değerlik hesaplanırken
aşağıdaki örnekteki gibi yapılır:
H2O bileşiğinde O atomu H atomunda göre
daha iyi ametalik özellik gösterdiğinden O atomu
eksi değerlik (-2) alır; bu durumda H atomunun
değerliği de artı olur.
Buna göre H atomunun değerliği= a ise;
2 x a + (-2) = 0 ( Bileşik nötr olduğu için sıfıra
eşitlenir)
a = +1 bulunur
37
Değerlik hesaplama
Eğer çok atomlu bir iyondaki atomların yüklerini
bulmak istersek;
Kromat: CrO42- iyonundaki Cr atomunun

yükünü hesaplayalım: Burda iyonun net yükü -2 dir.
Cr atomunun yükü a olsun;
a + 4x(-2) = -2
a = +6 bulunur

38
Değerlik hesaplama
Şimdi de Sülfit: SO32- iyonundaki sülfür (S) atomunun

yükünü hesaplayalım: Bu bileşikte Oksijen atomu
Sülfür atomundan daha iyi bir ametal olduğu için
yükü eksi olacaktır (-2); Sülfür atomunun yüküne a
dersek;
a + 3x(-2) = -2 (iyonun net yükü -2 dir)
a = +4 bulunur.

39
İkili Asitler
• Suda çözündüklerinde H+ iyonu oluşturan
bileşiklere asit denir.
• Asitler suda iyonize olurlar.
• Asitlerin sulu çözeltilerini belirlemek istersek,
ametal adının başına -hidro önekini ve sonuna -ik
ekini yazarız.
HCl hidrojen klorür hidroklorik asit

HF hidrojen florür hidroflorik asit
Adlandırma: İkili Asitler
HCl(suda): Hidroklorik asit

HBr(suda): Hidrobromik asit
HI(suda): Hidroiyodik asit
H2S(suda): Hidrosülfürik asit

41
Adlandırma: Bazlar
 Baz- Suda hidroksit iyonları (OH1-)

oluşturan bileşikler
 Bazlar diğer iyonik bileşiklerde
olduğu gibi adlandırılır:
 Katyon adı (metal) ve anyon adı
(hidroksit) okunur

42
Adlandırma: Bazlar
 NaOH: sodyum hidroksit
 Ca(OH)2 : Kalsiyum hidroksit
 Bileşik formülünü elde etmek için:
1) Metalin sembolü
2) Daha sonra da hidroksit iyonu (OH1-)
yanına yazılır
3) Yüklerin denkleştirilmesi için uygun
katsayılar eklenir
43
Adlandırma: Bazlar
 Magnezyum hidroksit: Mg(OH)2

 Demir (III) hidroksit: Fe(OH)3
 Çinko hidroksit: Zn(OH)2

44
Oksiasitler
Organik Bileşiklerin Adları ve Formülleri
• Organik bileşikler doğada çok fazladır.
• Yiyeceklerimizin hemen hemen tamamı organik bileşiklerdir.
• Yağlar, karbonhidratlar ve proteinler yiyeceklerimizde
bulunur.
• Propan, gaz yağı, kerosen, madeni yağlar organik
bileşiklerdir, ayrıca ilaçlar ve plastikler de organik
bileşiklerdir.
• Karbon atomları birbirleriyle birleşerek bir zincir ya da halka
yapısı iskeleti oluşturabilirler ve diğer atomlar bu iskelete
bağlanırlar.
• Bütün organik bileşikler, temelde karbon atomları, büyük
çoğunluğu hidrojen atomları ve pek çoğu da oksijen, azot ya
Hidrokarbonlar
• Sadece karbon ve hidrojen içeren bileşikler hidrokarbonlar
olarak bilinirler.
• En basit hidrokarbon bir karbon ve dört hidrojen atomu içeren
metan’dır (CH4).
• Sadece tekli bağlar içeren hidrokarbonlar alkanlar olarak
adlandırılır.
• Alkanlar, karbon atom sayısını belirten kök ve molekülün alkan
olduğunu belirten an son eki birleştirilerek adlandırılır.
• Karbon atomları arasında bir ya da daha fazla ikili bağ olan
hidrokarbon molekülleri alkenler olarak adlandırılır.
• En basit alken eten (etilen)’dir ve adı et- kökünü ve en sonekini
içerir.
• Benzen molekülü, C6H6, altı karbon atomu altıgen halkada
düzenlenmiş bir moleküldür.
Bazı Hidrokarbonların Gösterilişi
Visualizations of some hydrocarbons
Bazı Hidrokarbonların Gösterilişi
İzomerler
• Bazı moleküllerin formülleri aynı fakat yapıları farklıdır.
• Aynı molekül formüllü, ancak uzayda atomlarının
düzenlenmesi farklı olan moleküllere izomerler denir.
• Örneğin bütan ve metil propanın (C4H10) molekül formülleri
aynı fakat yapıları farklıdır.
Aşağıdaki molekül çiftleri birbirinin izomerimidir?
C7H14
C7H14
İzomerler
C4H8
C5H10
İzomer değil
Fonksiyonel (İşlevsel) Gruplar
• Karbon zincirleri organik bileşiklerin iskeletini oluşturur;
zincirdeki hidrojenlerin yerine başka atomlar yada atom
grupları geçerse farklı bileşikler oluşur.
• Fonksiyonel (işlevsel) gruplar, organik moleküllerin zincir

veya halkasına bağlı atom ya da atom grupları olup
moleküllere kendilerine özgü özelliklerini verirler.
• Etandaki bir H yerine bir –OH grubu geçerse etanol

(etilalkol) (C2H5OH) oluşur.
• Bütün alkoller en az bir -OH (hidroksil grubu) içerirler.
• Diğer önemli işlevsel grup karboksil grubudur (-COOH),

bu grup molekülü asidik yapar.
53
54
55
56
57
58
59
Referanslar
 General Chemistry Principles and Modern
Applications Petrucci Harwood Herring 9th
Edition

60
Teşekkür Ederim
 Güzel bir hafta geçirmeniz dileklerimle…

61

6kimyasal Bileå Ikler Ve Adlandä Rma

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

6kimyasal Bileå Ikler Ve Adlandä Rma

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

7.

Doç. Dr. Yasin Kanbur

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

H1+ Li1+ Na1+ K1+ Rb1+

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

Be2+ Mg2+ Ca2+ Sr2+ Ba2+

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

Li+: Lityum Na+: Sodyum

Cr3+ : Krom (III) Cr2+ : Krom (II)

H-: Hidrür F-: Fluorür

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

• Amonyum: NH4+ amonyum klorür: NH4Cl

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

• Hidroksit: OH- lityum hidroksit: LiOH

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

İyonik karakterli metal-ametal ikili bileşiklerinin

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

Dikkat edilmesi gereken nokta, bileşiklerin

NaCl: Sodyum klorür

Farklı değerlikler alan metallerin bileşiklerinde

FeCl3 : Demir(III) klorür

Adı verilen iyonik bağlı bir bileşiğin formülünü

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

İyonik bileşiklerde atomun yüküne bakarak

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

İki ametalden oluşan kovalent bağlı bileşiklerin

HCl: Hidrojen klorür

Önce pozitif yüklü iyonun, sonra da negatif yüklü

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

SO2: Kükürt dioksit

Bu örneklerde, birinci atom tek olduğu için “mono”

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

B2Br4: Dibor tetrabromür

Bu örnekte, birinci atomdan iki tane olduğu için,

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

H2O (Su): Dihidrojen monoksit

NH3 (amonyak): Trihidrojen mononitrür

gibi bileşiklerin sistematik adları geleneksel

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

BCl3: Bor triklorür CCl4: Karbon tetraklorür

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

Amonyum iyonu NH4+ Asetat iyonu C2H3O2-

Kromat: CrO42- iyonundaki Cr atomunun

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

Şimdi de Sülfit: SO32- iyonundaki sülfür (S) atomunun

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

HCl hidrojen klorür hidroklorik asit

HCl(suda): Hidroklorik asit

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

 Baz- Suda hidroksit iyonları (OH1-)

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

 Magnezyum hidroksit: Mg(OH)2

KBUZEM - Karabük Üniversitesi