Kimyasal bileşikler ve Adlandırma

❑Metaller ve Ametaller
❑ İyonlar ve iyon yükleri
❑ Bileşik türleri
❑ Sistematik adlandırmalar
❑ Adlandırma ve bileşik formülü yazma

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
1
 Metaller ve Ametaller

▪ Periyodik cetvelde;
▪ C, P, Se, I, At ve sağındakiler ametaller
▪ B, Si, As, Ge, Sb, Te, Po yarı metaller
▪ Diğerleri de metallerdir

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
2
 İyonlar: Anyon
▪ Negatif iyon.
▪ Elektron fazlalığı var
▪ Ametaller elektron almak isterler
▪ Yük atomun sembolünün sağ üst köşesinde
gösterilir
1- Flor atomu 1 elektron kazanmış ve
F florür iyonuna dönüşmüştür
2- Oksijen atomu 2 elektron kazanmış
O ve oksit iyonuna dönüşmüştür
KBUZEM - Karabük Üniversitesi
3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
3
 Katyon

Artı yüklü iyon.

Elektron azlığı
Protonlar elektronlardan fazla
Metaller elektron kaybederler

K1+ Potasyum atomu 1 elektron

kaybederek potasyum iyonuna
dönüşmüştür
Ca 2+ Kalsiyum 2 elektron kaybetmiştir
KBUZEM - Karabük Üniversitesi
3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
4
 İyon yükü
Grup 1A: 1 elektron kaybeder: 1+ yüklü iyon

H1+ Li1+ Na1+ K1+ Rb1+

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
5
 İyon yükü
Grup 2A: 2 elektron kabeder: 2+ yüklü iyon

Be2+ Mg2+ Ca2+ Sr2+ Ba2+

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
6
 İyon yükü
Group 3A: 3
B3+ Al3+ Ga3+
Elektron kaybeder:
3+ yüklü iyon

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
7
 İyon yükü
Hiçbiri! Grup 4A Grup 4A: 4 elektron mu
elementleri çok nadir alır yoksa 4 elektron
iyon oluşturular mu kaybeder?
(elektron paylaşırlar)

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
8
 İyon yükü
N3- Nitrür Grup 5A: 3 elektron
P3- Fosfür Alır: -3 yüklü iyon
As3- Arsenür

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
9
 İyon yükü
O2- Oksit Grup 6A: 2 elektron
S2- Sülfür alır: -2 yüklü iyon
Se2- Selenür

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
10
 İyon yükü
Grup 7A: 1 elektron
F1- Florür Br1- Bromür alır: -1 yüklü iyon
Cl1- Klorür I1- Iyodür

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
11
 İyon yükü
Grup B elementleri Birçok geçiş elementleri
birden fazla farklı değerlik alabilirler
Değerlik parantez içinde Demir (II) = Fe2+
Romen rakamı ile ifade edilir Demir (III) = Fe3+

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
12
 İyon yükü
▪ Bazı geçiş metalleri yalnızca bir değerlik
alırlar:
 Bunlarda değerliği Romen rakamı ifade
etmeye gerek yoktur
 Gümüş her zaman 1+ (Ag1+)
 Kadmiyum and Çinko her zaman 2+ (Cd2+
and Zn2+)

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
13
 İyon adları: Katyon
Değerlikleri sabit olan pozitif iyonlar (katyonlar)

Li+: Lityum Na+: Sodyum

K+: Potasyum Rb+: Rubidyum
Cs+: Sezyum Mg2+ : Magnezyum
Ca2+ : Kalsiyum Sr2+ : Stronsiyum
Ba2+ : Baryum Al3+ : Alüminyum
Zn2+ : Çinko Ag+: Gümüş
KBUZEM - Karabük Üniversitesi
3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
14
 İyon adları: Katyon
Farklı değerliklere sahip olan katyonlar

Cr3+ : Krom (III) Cr2+ : Krom (II)

Fe3+ : Demir (III) Fe2+ : Demir (II)
Co3+ : Kobalt (III) Co2+ : Kobalt (II)
Cu2+ : Bakır (II) Cu+: Bakır (I)
Hg2+ : Civa (II) Hg22+ : Civa (I)
Sn4+ : Kalay (IV) Sn2+ : Kalay (II)
Pb4+ : Kurşun (IV) Pb2+ : Kurşun (II)
KBUZEM - Karabük Üniversitesi
3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
15
 İyon adları: Anyon
Negatif yüklü iyonlar (anyonlar)

H-: Hidrür F-: Florür

Cl-: Klorür Br-: Bromür
I-: İyodür O2-: Oksit
S2-: Sülfür N3-: Nitrür

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
16
 Çok atomlu iyonlar

• Amonyum: NH4+ amonyum klorür: NH4Cl

• Asetat: CH3COO-
• Karbonat: CO32-
• Kromat: CrO42-
• Dikromat: Cr2O72-
• Siyanür: CN-
sodyum asetat: NaCH3COO
sodyum karbonat: Na2CO3
amonyum kromat: (NH4)2CrO4
amonyum dikromat: (NH4)2Cr2O7
potasyum siyanür: KCN

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
17
 Çok atomlu iyonlar

• Hidroksit: OH- lityum hidroksit: LiOH

• Nitrit: NO2-
• Nitrat: NO3-
• Fosfat: PO43-
• Sülfit: SO32-
• Sülfat: SO42-
sodyum nitrit: NaNO2
sodyum nitrat: NaNO3
sodyum fosfat: Na3PO4
sodyum sülfit: Na2SO3
sodyum sülfat: Na2SO4

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
18
 Adlandırma: İyonik bileşikler

İyonik karakterli metal-ametal ikili bileşiklerinin

adlandırılmasında şu kural izlenir:
1) Metalin adı olduğu gibi söylenir,
2) Ametalin adının sonuna “ür” eki getirilir.
Not: Farklı değerliklere sahip metal iyonları farklı
formüllere sahip bileşikler oluşturacağı için,
bunların
isimlendirilmesinde, metal iyonunun yükseltgenme
basamağı da belirtilir.

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
19
 Adlandırma: İyonik bileşikler

Dikkat edilmesi gereken nokta, bileşiklerin

oluşumunda elektriksel olarak nötralliğin
sağlanmış olduğudur.

NaCl: Sodyum klorür

MgI2: Magnezyum iyodür
Al2O3: Alüminyum oksit
Na2S: Sodyum sülfür
KBUZEM - Karabük Üniversitesi
3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
20
 Adlandırma: İyonik bileşikler

Farklı değerlikler alan metallerin bileşiklerinde

aldığı değerlik parantez içinde roma rakamı ile
gösterilir

FeCl3 : Demir(III) klorür

FeCl2: Demir (II) klorür
Hg2(NO3)2: Civa (I) nitrat
Hg(NO3)2: Civa (II) nitrat
Cu2O: Bakır(I) oksit
KBUZEM - Karabük Üniversitesi
3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
21
 Adlandırma: İyonik bileşikler

Adı verilen iyonik bağlı bir bileşiğin formülünü

yazarken;
Baryum oksit: Baryum 2A grubunda olduğu için
Ba2+ değerlik alır; oksijen 6A grubunda olduğu için
oksit iyonu O2- değerlik alır. 1:1 oranında
birleştiklerinde dışarıya karşı nötral oldukları için,
herhangi bir katsayı kullanmaya gerek yoktur.
BaO (Ba+2O-2)

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
22
 Adlandırma: İyonik bileşikler

Kalsiyum florür:
Kalsiyum 2A grubunda Ca2+ değerlik alır; flor 7A
grubunda olduğu için oksit iyonu F- değerlik alır.
Kalsiyum 2 elektron vermek isteyeceğinden, her biri
bir elektron alan 2 tane F gerekir.
CaF2 (Ca2+F-2)

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
23
 Adlandırma: İyonik bileşikler
Demir (III) sülfür:
Demir farklı değerlik alabildiği için, bu bileşikte aldığı
değerlik parantez içinde verilmiştir. O halde demirin
bu bileşikteki değerliği: Fe3+
Sülfür elementi 6A grubunda olduğu için 2 elektrona
ihtiyaç duyar ve S2- değerlik alır. Oluşacak bileşikte
verilen elektronların alınan elektronlara denk olması
için metal ve ametal atomları uygun katsayılar ile
denkleştirilir
Fe2S3 (Fe3+2S2-3)
KBUZEM - Karabük Üniversitesi
3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
24
 Adlandırma: Kovalent bileşikler

İyonik bileşiklerde atomun yüküne bakarak

bileşiğin formülünü elde edebiliyoruz. Kovalent
bağlı bileşiklerde yani moleküler bileşiklerde
bileşiğin adı bize molekül formülündeki
atomların sayısını da ifade eder.

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
25
 Adlandırma: Kovalent bileşikler

İki ametalden oluşan kovalent bağlı bileşiklerin

adlandırılması iyonik bileşiklerinkine benzer.

HCl: Hidrojen klorür

Önce pozitif yüklü iyonun, sonra da negatif yüklü

iyonun yazıldığı görülmektedir.
Formülde yazılacak atomun sayısı lâtince karşılıkları
söylenerek belirtilir

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
26
 Sayı önekleri

▪ 1 = mono ▪ 6 = hekza
▪ 2 = di ▪ 7 = hepta
▪ 3 = tri ▪ 8 = okta
▪ 4 = tetra ▪ 9 = nona
▪ 5 = penta ▪ 10 = deka

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi 27
 Adlandırma: Kovalent bileşikler

SO2: Kükürt dioksit

SO3: Kükürt trioksit
CO: Karbon monoksit
CO2: Karbon dioksit

Bu örneklerde, birinci atom tek olduğu için “mono”

ön ekinin kullanılması gerektiği düşünülebilir, ancak
basitlik amacı ile kullanılmaz. İkinci atom tek ise
“mono” ön eki mutlaka kullanılır.

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
28
 Adlandırma: Kovalent bileşikler

B2Br4: Dibor tetrabromür

Bu örnekte, birinci atomdan iki tane olduğu için,

karşılık gelen “di” ön eki, ikinci atom dört tane
olduğu için, karşılık gelen “tetra” ön eki
kullanılmıştır.

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
29
 Adlandırma: Kovalent bileşikler

H2O (Su): Dihidrojen monoksit

NH3 (amonyak): Trihidrojen mononitrür

gibi bileşiklerin sistematik adları geleneksel

adlarının yaygınlaşmasından ötürü pek
kullanılmaz

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
30
 Adlandırma: Kovalent bileşikler

BCl3: Bor triklorür CCl4: Karbon tetraklorür

CO: Karbon monoksit CO2: Karbon dioksit
NO: Azot monoksit NO2: Azot dioksit
N2O: Diazot monoksit N2O3: Diazot trioksit
N2O4: Diazot tetroksit N2O5: Diazot pentoksit
PCl3: Fosfor triklorür PCl5: Fosfor pentaklorür
SF6: Kükürt hekzaflorür

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
31
 Değerlik hesaplama
Çok atomlu bir iyonda ya da kovalent bağlı bir
bileşikteki atomun aldığı değerlik hesaplanırken
aşağıdaki örnekteki gibi yapılır:
H2O bileşiğinde O atomu H atomuna göre
daha çok ametalik özellik gösterdiğinden O atomu
eksi değerlik (-2) alır; bu durumda H atomunun
değerliği de artı olur.
Buna göre H atomunun değerliği= a ise;
2 x a + (-2) = 0 ( Bileşik nötr olduğu için sıfıra
eşitlenir)
a = +1 bulunur
KBUZEM - Karabük Üniversitesi
3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
32
 Değerlik hesaplama
Eğer çok atomlu bir iyondaki atomların yüklerini
bulmak istersek;

Kromat: CrO42- iyonundaki Cr atomunun

yükünü hesaplayalım: Burda iyonun net yükü -2 dir.
Cr atomunun yükü a olsun;
a + 4x(-2) = -2
a = +6 bulunur

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
33
 Değerlik hesaplama

Şimdi de Sülfit: SO32- iyonundaki sülfür (S)

atomunun yükünü hesaplayalım: Bu bileşikte
Oksijen atomu Sülfür atomundan daha iyi bir ametal
olduğu için yükü eksi olacaktır (-2); Sülfür atomunun
yüküne a dersek;
a + 3x(-2) = -2 (iyonun net yükü -2 dir)
a = +4 bulunur.

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
34
 İkili Asitler

İkili asit bileşikleri suda çözündüğünde başka

türlü, gaz halinde ise başka türlü isimlendirilir.

HF(suda): Hidroflorik asit

HF(gaz): Hidrojen florür

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
35
 Adlandırma: İkili Asitler

HCl(suda): Hidroklorik asit

HBr(suda): Hidrobromik asit
HI(suda): Hidroiyodik asit
H2S(suda): Hidrosülfürik asit

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
36
 Adlandırma: Bazlar

▪ Baz- Suda hidroksit iyonları (OH-1)

oluşturan bileşikler
▪ Bazlar diğer iyonik bileşiklerde
olduğu gibi adlandırılır:
 Katyon adı (metal) ve anyon adı
(hidroksit) okunur

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
37
 Adlandırma: Bazlar
▪ NaOH: sodyum hidroksit
▪ Ca(OH)2 : Kalsiyum hidroksit
▪ Bileşik formülünü elde etmek için:
1) Metalin sembolü
2) Daha sonra da hidroksit iyonu (OH-1)
yanına yazılır
3) Yüklerin denkleştirilmesi için uygun
katsayılar eklenir
KBUZEM - Karabük Üniversitesi
3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
38
 Adlandırma: Bazlar

▪ Magnezyum hidroksit: Mg(OH)2

▪ Demir (III) hidroksit: Fe(OH)3
▪ Çinko hidroksit: Zn(OH)2

KBUZEM - Karabük Üniversitesi

3.12.2018 Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
39