🙏 नवनाथ कथामृत - अध्याय १ 🙏

मंगलाचरण, नऊ नारायणांपैकी मच्छं द्रनाथाचा जन्म, त्याची तपश्चयाा

ग्रंथारं भी मालुकवि म्हणतात- कवलयुगास प्रारं भ झाला त्यािेळी लक्ष्मीकांताने निनारायण यांना

द्वारकेस बोलािून आणण्याकररता आपल्या सेिकास पाठविले. त्यािेळ सुिणााच्या वसंहासनािर

लक्ष्मीकांत बसला होता. जिळ उद्धिवह होता. इतक्यात कवि, हरर,अंतररक्ष, प्रबुद्धद्ध,

वपप्पलायन, अविहोत्र (ऐरहोत्र), चमस, द्रु वमल, (ध्रुिमीन) आवण करभाज असे नऊ नारायण

तेथे येऊन दाखल झाले . त्यास पाहताच हरीने वसंहासनाखाली येऊन मोठ्या गौरिाने त्यांस

आवलंगन दे ऊन आपल्या सुिणााच्या वसंहासनािर बसविले. नंतर त्यांनी षोडशोपचारांनी पूजा

केली. तो मोठा समारं भाचा थाट पाहून कोणत्या कारणास्ति आम्हास बोलािून आवणले, असे
निनारायणांनी हरीस विचाररले. तेव्हा त्यांने त्यास सुचविले की, आपणा सिाांना कवलयुगात

अितार घ्याियाचे आहेत. जसे राजहंस एका जुटीने समुद्राच्या उदकात जातात, त्याप्रमाणे

आपण सिा एकदम अितार घेऊन मृत्युलोकात प्रगट होऊ. हरीचे असे भाषण ऐकून ते

म्हणाले, जनादा ना ! आपण आम्हांस अितार घ्याियास सांगता, पण अितार घ्याियाचा तो

कोणत्या नािाने हे कळिािे. त्यांचे हे म्हणणे ऐकून द्वारकाधीशाने सांवगतले की, तुम्ही सिाांनी

अितार घेऊन संप्रदाय स्थापन करून दीक्षा दे ऊन उपदे श करीत जािा. तुम्ही कदावचत असे

म्हणाल की, आम्हासच अितार घ्याियास सांगता, असे मनात आणू नका. तुमच्याबरोबर

दु सरी बहुत मंडळी मृत्युलोकी अितार घेणार आहेत, प्रत्यक्ष कवि िाल्मीवक हा तुळसीदास

होऊन येईल. शुकमुवन हा कबीर, व्यासमुवन तो जयदे ि ि माझा अवत आिडता जो उद्धि

तो नामदे ि होईल. जांबुिंत हा नरहरी या नािाने अितार घेउन प्रवसद्धीस येईल. माझा भाऊ

बलराम हा पुंडवलक होईल. मीसुद्धा तुमच्याबरोबर ज्ञानदे ि या नािाने अितार घेऊन येणार

आहे. कैलासपवत शंकर हा वनिृवि होईल. ब्रह्मदे ि हा सोपान या नािाने अितार घेऊन

प्रवसद्धीस येईल. आवदमाया ही मुक्ताबाई होईल. हनुमंत हा रामदास होईल. मजशी रममाण

होणारी जी कुब्जा ती जनी दासी या नािाने उघडकीस येईल. मग आपणाकडून होईल वततके

आपण कलीमध्ये भद्धक्तमहात्म्य िाढिू.

अितार कोणत्या वठकाणी ि कशा रीतीने घेऊन प्रगत व्हािे ते सविस्तर कळविण्याविषयी

निनारायाणांनी पुन्हा विनंवत केली. तेव्हा हरीने त्यांस सांवगतले की, पराशर ऋषीचा पुत्र जो

व्यास मुवन त्याने भविष्यपुराणात हे पूिीच िणान करून ठे विले आहे . पूिी ब्रह्मदे िाचा िीयाापासून

अठ्यांयशी हजार ऋवष वनमााण झाले. त्याप्रसंगी िीयााचा काही भाग वठकवठकाणी पडला आहे ;

पैकी थोडासा भाग तीनदा यमुनेत पडला. त्या तीन भागापैकी दोन भाग द्रोणात पडले ि एक

भाग यमुनेतील पाण्यात पडला. ते िीया लागलेच एका मच्छीने वगवळले वतच्या उदरात कवि
नारायणाने जन्म घेऊन मद्धच्छंद्रनाथ या नािाने जगात प्रगट व्हािे. शंकराने तृतीय नेत्रापासून

अवि काढू न जाळू न टावकलेला जो काम तो अिीने प्राशन केला आहे ; यास्ति अंतररक्ष

नारायणाने त्याच्या जठरी जन्म घेऊन जालंधर नािाने प्रवसद्ध व्हािे. ते अशा रीतीने की,

कुरुिंशात जनमेजय राजाने नागसत्र केले आहे , त्याच्याच िंशात बृहद्रिा राजा हिन करील;

तेव्हा वद्वमूधान (अवि) गभा सांडील. त्या प्रसंगी जालंदराने त्या यज्ञकुंडात प्रगट व्हािे.

अठ्यायशी हजार ऋषी झाले तेव्हा ब्रह्मदे िाच्या िीयााचा काही अंश रे िातीरी सुद्धा पडला आहे,

तेते चमसनारायण याने रे िणवसद्ध या नािाने प्रगट व्हािे. त्याच िीयाापैकी थोडासा अंश एका

सवपाणीलावह वमळाला होता. तो वतने प्राशन केला. मग जनमेजय राजाच्या सपासत्रात ब्राह्मणांनी

सायाा सपाांची आहुवत वदली; त्या समयी वहच्या उदरात ब्रह्मबीज आहे , असे जाणल्यािरून त्या

सवपाणीला आद्धस्तक ऋषीने िडाच्या झाडाखाली लपिून ठे विले. पूणा वदिस भरल्यानंतर ती अंडे

तेथेच टाकून वनघून गेली. ते अंडे अजून तेथे होते तसे आहे , त्यात आविहोत्र नारायणाने जन्म

घेऊन िटवसद्ध नागनाथ या नािाने प्रवसद्ध व्हािे. मद्धच्छंद्रनाथ याने सूयारेत प्राप्तीस्ति मंत्र

म्हणून वदलेले भस्म उवकरड्यािर पडे ल, त्यात सूया आपले िीया सांडील, ते उवकरडामय

असेल; त्यात हररनारायण याने गोरक्ष या नािाने प्रगट व्हािे. दक्षाच्या नगरात त्याची कन्या

पािाती वहला लिसमारं भसमयी पाहून ब्रह्मदे िाचे िीया गळाले; त्यासमयी त्यास परम लज्जा

उत्पन्न झाली. मग ते िीया रगडून चौफेर केले, त्यािेळी ते एके बाजूस साठ हजार वठकाणी

झाले, त्याचे साठ हजार िालद्धखल्य ऋषी झाले. दु सयाा अंगाचे केराबरोबर भागीरथी नदीमध्ये

पडले ते कुश बेटात गेले; ते अद्यावप तेथे तसेच आहे . यास्ति वपप्पलायन नारायणाने तेथे

प्रगट होऊन चरपटीनाथ नािाने प्रवसद्ध व्हािे. भतारी या नािाने वभक्षापात्र कैलीकऋषीने

आं गणात ठे विले होते; त्यात सूयााचे िीया अकस्मात पडले; ते त्याने (भतुाहरर) तसेच जपून

ठे विले आहे . त्यात धृिमीन नारायणाने संचार करून भतारी या नािाने अितीणा व्हािे.
वहमालयाच्या अरण्यात सरस्वतीचे उद्दे शाने ब्रह्मदे िाची िीया गळाले; त्यातले थोडे से जवमनीिर

पडले. त्यािरून िाघ चालल्यामुळे त्याच्या पायात रावहले ि थोडे से हिीच्या कानात पडले.

त्यात प्रबुद्धाने संचार करून कावनफा या नािाने प्रगट व्हािे. गोरक्षाने वचखलाचा पुतळा केला,

त्यात करभंजनाने संचार करािा. अशा रीतीने, कोणी कोठे ि कसे जन्म घ्याियाचे, ह्याही

निनारायणांना खुलासेिार समजूत करून वदली. मग ते आज्ञा घेऊन तेथून वनघाले ि

मंदराचलािर गेले, तेथे शुक्राचायाांच्या समाधीजिळ समावधस्त होऊन रावहले. पुढे हे नऊ ि

शुक्राचाया असे दहा जण वनघाले.

एके वदिशी वशि-पािाती कैलास पिातािर असता, 'तुम्ही जो मंत्र जपत असता, त्याचा मला

अनुग्रह द्यािा,' असे पािातीने शंकरास म्हटले. हे ऐकून तो वतला म्हणाला, 'मी तुला त्या

मंत्राचा उपदे श करीन; पण यासाठी एकांतस्थान पावहजे. तर चल, आपण ते कोठे आहे

त्याचा शोध करू. असे म्हणून ती उभयता एकांतस्थान पाहाियास वनघाली. ती वफरत वफरत

यमुनेिर आली. तेथे मनुष्याचा िास नव्हता. यामुळे ते स्थान त्यांनी पसंत केले ि तेथे ती

उभयता बसली. तेथे पािातीस सुंदर मंत्रोपदे श करू लागले. पण ज्या एका मच्छाने ब्रह्मिीया

वगळू न यमुनेत प्रिेश केला होता, ती गवभाणी जिळच उदकात होती. वतच्या उदरातील गभा

तो मंत्र ऐकत होता. तेणे करून त्यास शुद्ध ज्ञान प्राप्त झाले ि द्वै तभाि नाहीसा होऊन तो

ब्रह्मरूप झाला.

उपदे श संपल्यािर उपदे शाचे सार काय समजलीस म्हणून शंकराने पािातीस विचारले, इतक्यात

मद्धच्छंद्रनाथ गभाातून म्हणाला की, सिा ब्रह्मरूप आहे . हा ध्ववन ऐकून शंकराने वतकडे पावहले.

तेव्हा मच्छीच्या उदरी कविनारायणाने संचार केल्याचे समजले. मग त्यास शंकराने सांवगतले

की, तुला माझा उपदे श ऐकल्याने पुष्कळ लाभ झाला; परं तु हाच उपदे श मी तुला
दिात्रेयाकडून करिीन. यास्ति तू पुढे बदररकाश्रमास ये; तेथे मी तुला दशान दे ईन. असे

सांगून पािातीसह शंकर कैलासास गेले.

मच्छींद्रनाथ मच्छीच्या उदरामध्ये तोच मंत्र जपू लागला. पूणा वदिस भरल्यानंतर त्या मच्छीने

अंडे नदीतीरी टाकून आपण उदकात वनघून गेली. पुढे काही वदिसांनी वकतीएक बकपक्षी

मासे धराियास यमुनातटी आले. त्यांनी ते अंडे पावहले ि लागलेच आपल्या तीक्ष्ण चोचींनी

फोवडले. तेव्हा त्याची दोन शकले झाली ि एका शकलात ते बालक पाहून ि त्याच्या ककाश

रडण्याचा शब्द ऐकून ते वभऊन पळू न गेले. पुढे तो वशंपला कावमक नािाच्या कोळ्याने

पावहला. त्यात सूयाासारखा दै दीप्यमान बालक पाहून त्याचे अंतःकरण कळिळले आवण कोणी

तरी सािज या कोमल बालकास मारील असे त्यास िाटले. इतक्यात आकाशिाणी झाली की,

हा साक्षात कविनारायणाचा अितार आहे . ह्या बालकास तू आपल्या घरी घेऊन जा. नीट

संरक्षण कर ि ह्याचे नाि मद्धच्छंद्रनाथ असे ठे ि. ह्याच्याविषयी तू मनात वकमवप संशय आणू

नको. ते ऐकून कोळ्याने त्यास घरी नेऊन आनंदाने आपल्या शारद्धता स्त्रीस वदले ि मुलगा

आपणाला ईश्वराने वदला म्हणून सांवगतले. वतने त्यास घेऊन अवत आनंदाने स्तनाशी लाविले,

तो पान्हा फुटला. मुलगावह दू ध वपऊ लागला. मग मुलास न्हाऊ-माखू घालून पाळण्यात

वनजविले. आधीच त्या उभयताना मूल व्हािे म्हणून आशा सुटली होती; तशात अिवचत पुत्ररत्न

हाती आल्याने त्यांस अनुपम आनंद झाला.

मद्धच्छंद्रनाथाचे िय पाच िषााचे झाल्यािर एके वदिशी त्यास समागम घेऊन त्याचा बाप कावमक,

मासे मारण्यासाठी यमुनेिर गेला. तेथे त्याने मासे मारण्यासाठी जाळे पसररले आवण पुष्कळ

मासे त्यात आल्यािर ते बाहेर मद्धच्छंद्रनाथाजिळ आणून ठे िून पुन्हा जाळे घेऊन तो पाण्यात

गेला. ते बापाचे कृत्य पाहून आपल्या मातृकुळाचा नाश कराियास हा उद् युक्त झाला आहे ;
असे मद्धच्छंद्रनाथाच्या मनात आले. तसेच आपण असता बाप हे कमा करीत आहे , हे स्वस्थ

बसून पाहणे चांगले नाही ि आद्धस्तक ऋषीने सिा प्रकारे उपकार करू जनमेजय राजाच्या

सपासत्रात नागकुळाचे जसे रक्षण केले त्याचप्रमाणे आपण कसेवह करून ह्याचा हा उद्योग हा

उद्योग बंद केला पावहजे, असे मद्धच्छंद्रनाथाने मनात आणले. मग तो एक एक मासा उदकात

टाकू लागला. ते पाहून त्याच्या बापास इतका राग आला की, तो लागलाच पाण्याबाहेर आला

आवण त्यास बयााच चपराका मारून म्हणाला, मी मेहनत करून मासे धरून आवणतो ि तू

ते पुन्हा पाण्यात सोडून दे तोस; तर मग खाशील काय? भीक मागाियाची असेल अशा

लक्षणानी! असे बोलून तो पुन्हा उदकात वशराल.

त्या माराच्या वतररवमरीसमसे मद्धच्छंद्रनाथास फार दु ःख होऊन वभक्षेचे अन्न पवित्र असते ि तेच

आता आपण खािे, असा विचार करून ि बाप पाण्यात वशरलासे पाहून त्याची दृवि चुकिून

मद्धच्छंद्रनाथ तेथून वनघाला ि वफरत वफरत बदररकाश्रमास गेला. तेथे त्याने बारा िषै तपश्चयाा

केली. ती इतकी कठीण की, त्याच्या हाडांचा सांगाडा मात्र रावहला.

इकडे श्रीदिात्रेयाची स्वारी वशिालयात गेली ि शंकराची स्तुवत करताच शंकराने प्रसन्न होऊन

प्रत्यक्ष भेट दे ऊन आवलंगन वदले ि जिळच बसविले. नंतर उभयतांनी एकमेकांस निल

ितामान विचारले. तेव्हा बदररकाश्रमाचे अत्यंत रमणीय अरण्य पाहाण्याची दिात्रेयाने आपली

इच्छा असल्याचे शंकरास कळविले. मग त्यास बरोबर घेऊन शंकर अरण्यात गेला. त्याच

समयी मद्धच्छंद्रनाथाचा उदयकाल होण्याचे वदिस आल्याकारणाने तो योगायोग घडून येण्यासाठीच

दिास अरण्य पाहाण्याची िासना होऊन त्यास शंकराचा रुकारवह वमळाला. ते उभयता

बदररकािनातील शोभा पाहून आनंद पािले.

🙏!! श्री निनाथ कथामृतसार अध्याय १ संपूणा !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ कथामृत - अध्याय २ !!🙏

।। मच्छिं द्रनाथास दत्तात्रेय व शिंकराचे दशशन; दे वीचा उपदे श, सूयाशपासून वरप्राच्ि व

ब्राह्मण भस्मदान ।।

शंकर व दत्तात्रेय वनात ननघाले व वनशोभा पहात पहात ते भागीरथीच्या तीराने जात होते तो

त्ांची नजर मच्छं द्रनाथाकडे गेली. त्ाची च्थथनत पाहून या कलीमधे दृढननश्चयाने कडकडीत

तप करण्याच्या त्ाच्या वृत्ताबद्दल त्ांना नवस्मय वाटला. मग आपण तेथे एक निकाणी उभे

राहून शंकराने दत्तात्रेयास मच्छं द्रनाथाकडे नवचारपूस करण्यासािी पािनवले .

मग दत्तात्रेय मच्छं द्राजवळ जाऊन उभा रानहला व कोणत्ा इछे स्तव आपण येथे तप करीत

आहा, वगैरे खुलासा नवचारू लागला. तेव्हा मच्छं द्रनाथाने डोळे उघडून दत्तात्रेयाकडे पानहले.

मग मान हलवून नमन करून म्हटले, महाराज! आज मला येथे बारा वर्षे झाली. पण
आजपावेतो मी या अरण्यात कोणीच मनुष्य पानहला नसता आपण आज एकाएकी मला नवचारीत

आहा, त्ाअथी आपण कोण आहा हे प्रथम मला कळवावे व ज्याअथी आपले दशशन झाले

आहे त्ाअथी आपण आता माझी मनोकामना पूणश करून जावे. ते ऐकून दत्तात्रेय सांगू

लागला. मी अनत्र ऋर्षीचा पुत्र आहे. मला दत्तात्रेय असे म्हणतात. आता तुझी इछा काय

आहे, ती मला सांग. हे ऐकून, आज आपली तपश्चयाश फळास येऊन केल्या कमाशचे साथशक

झाले असे मानून व सवश नेमधमश सोडून मच्छं द्राने दत्ताच्या पायांवर मस्तक िे नवले. त्ास

प्रेमाचा पाझर सुटल्याने नेत्रांतून एकसारखे पाणी वाहू लागले; तेणेकरून दत्ताचे पाय धुतले

गेले. नंतर तो दत्तात्रेयास म्हणाला, महाराज! आपण साक्षात भगवान आहा. शंकर, नवष्णु

व ब्रह्मदे व या नतघांचे रूप एकवटू न आपण अवतरला आहा, असे असता माझा नवसर तुम्हास

पडला तरी कसा? आता माझे सवश अपराध पोटात घालून माझा अंनगकार करावा. असे बोलून

पुन्हा पुन्हा पाया पडू लागला.

मग दत्तात्रेयाने त्ास सांनगतले की, तू नचंता करू नको; तुझ्या मनोकामना पूणश होतील. असे

बोलून आपला वरदहस्त त्ाच्या मस्तकावर िे नवला आनण कानात मंत्राचा उपदे श केला.

तेणेकरून मच्छं द्रनाथाचे अज्ञान तत्काळ ननघून गेले व तत्क्षणीच सवश चराचर ब्रह्ममय नदसू

लागले. मग शंकर व नवष्णु कोिे आहेत ते मला सांग, असे दत्तात्रेयाने त्ास नवचारल्यावर

त्ाने उत्तर नदले की, ईश्वरावाचून मला दु सरे काही नदसत नाही. सवश निकाणी ईश्वराची व्याच्ि

आहे. हे त्ाचे भार्षण ऐकून व एक भावना झालेली पाहून दत्तात्रेय त्ाचा हात धरून त्ास

घेऊन जाऊ लागला. मग हा पूवीचा कनवनारायण असे जाणून शंकराने मच्छं द्रनाथास पोटाशी

धररले आनण त्ाजकडून सकल नसद्ींचा अभ्यास करनवण्याची दत्तात्रेयास सूचना केली. मग

दत्तात्रेयाने त्ास सवश नवद्ांचा मंत्रोपदे श केला आनण कानफाड्ांचा संप्रदाय नाथसंप्रदाय ननमाशण

करून दत्तात्रेय व शंकर ननघून गेले. मग मच्छं द्रनाथनह तीथशयात्रा करावयास ननघाला.
मच्छं द्रनाथ तीथशयात्रा करीत करीत सिशंगीस गेला. तेथे त्ाने भच्िपूवशक अंबेचे दशशन घेतले

व स्तुनत केली. त्ा समयी साबरी नवद्ा आपणास पूणश अवगत होऊन त्ावर कनवता करावी

असे त्ाच्या मनात येऊन गेले. ह्या कनवत्वाच्या योगाने लोकांना पुष्कळ फायदा होईल अशी

त्ाची कल्पना होती; परं तु दै वत अनुकूल झाल्यावाचून कायशनसच्द् व्हावयाची नाही अशीनह

त्ाच्या मनात शंका आली. मग त्ाने अंबेसनिध सात नदवसपयंत अनुष्ठान केले. तेव्हा अंबा

प्रसि झाली व कोणता हेतु मनात धरून तू हे अनुष्ठान करीत आहेस ते मला सांग, म्हणून

म्हणाली. त्ाने सांनगतले की, मातोश्री! साबरी नवद्ेवर कनवत्व करावयाचे माझ्या मनात आले

आहे, तरी माझा हेतु पूणश होण्यासािी मला उपाय सांगावा. मच्छं द्रनाथाचा असा मनोदय

जाणून, 'तुझे मनोरथ पूणश होतील.’ असा दे वीने त्ास आशीवाशद नदला. मग त्ाच्या हातात

हात घालून ती त्ास मातंड पवशतावर घेऊन गेली. तेथे एक मोिा वृक्ष होता. तेथे मंत्रोि

हवन केल्यावर वृक्ष सुवणाशसारखा दे दीप्यमान असा त्ास नदसू लागला. तसेच झाडांच्या फांद्ावर

नाना दै वते बसली आहेत असेनह त्ास नदसू लागले.

असा चमत्कार अंनबकेने त्ास दाखनवला. ती सवश दै वते मच्छं द्रनाथाकडे पाहात होती. पण

बोलत चालत नव्हती. नंतर अंबेने त्ास सांनगतले की, तू आता येथून ब्रह्मनगरीच्या जवळच

अंजन पवशत आहे, त्ावर महाकालीचे थथान आहे , तेथे जाऊन भगवतीला नमस्कार कर.

तेथून दनक्षणेकडे नदीवर जा. तेथे उदकाने भरलेली श्वेतकुंडे नदसतील, त्ातील शुक्लवेल

तोडून एक एक कुंडात टाक. ती कुंडे शंभर आहेत; पण ज्या ज्या कुंडात तो वेल सजीव

नदसेल त्ात स्नान करून उदक प्राशन कर. त्ा योगाने तुला मूछशना होऊ लागल्यास बारा

आनदत् स्मरून जप करवा, म्हणजे पुढचा मागश नदसेल. नंतर काचेच्या कुपीत तेथील उदक

घेऊन बारा आनदत्ांचे नामस्मरण करीत वृक्षास घालावे म्हणजे सवश दै वते प्रसि होऊन वरदान
दे तील. हा कायशभाग एका खेपेस न झाला तर सहा मनहनेपयंत अशाच खेपा घालून करावा.

दर खेपेस एक एक दै वत प्रसि होईल. असे सां गून दे वी आपल्या थथानी गेली.

पुढे मच्छं द्रनाथ अंजन पवशतावर गेला. तेथे त्ाने महाकाळीचे दशशन घेतले. शुक्लवेल घेऊन

कुंडे पाहावयास लागला. इतक्यात दे वीने सांनगतल्याप्रमाणे शंभर कुंडे त्ाच्या पाहण्यात आली.

त्ात त्ाने शुक्लवेल टानकला. पुन्हा परत येऊन पाहू लागला, तो आनदत् नामक कुंडात

टाकलेल्या वेलास पाने आलेली नदसली. मग त्ाने त्ात स्नान केले व उदक प्राशन कररताच

त्ास मूछशना आली. म्हणून त्ाने दे वीच्या सांगण्याप्रमाणे द्वादश आनदत्ांच्या नामस्मरणाचा

जप चालनवला. इतक्यात सूयाशने त्ाजजवळ जाऊन कृपादृष्टीने पाहून त्ास सावध केले आनण

मस्तकावर हात िे वून तुझे सकल मनोरथ पूणश होतील, म्हणून वर नदला.

सूयाशने वरदान नदल्यानंतर मच्छं द्रनाथ काचेची कुपी पाण्याने भरुन घेऊन मातंड पवशतावर गेला

व त्ा मोठ्या अश्वत्थ वृक्षाच्या पाया पडला. सूयाशचे स्मरण करून ते उदक घालताच तेथे सूयश

प्रसि झाला आनण काय हेतु आहे, म्हणून नवचारले. तेव्हा त्ाने सांनगतले की, कनवता करावी

असे माझ्या मनात आहे ; तर त्वा साह्यभूत होऊन मंत्रनवद्ा सफळ करावी. मग सूयश त्ाचे

हेतु पूणश होण्यासािी त्ास सवशस्वी साह्यभूत झाला. याप्रमाणे मच्छं द्रनाथाने सात मनहने ये-जा

करून सारी दै वते प्रसि करून घेतली आनण साबरी नवद्ेचा एक स्वतंत्र ग्रंथ रचून तयार

केला. मच्छं द्रनाथ तीथशयात्रा करीत नफरत असता बंगाल्यात चंद्रनगरी गावास गेला. तेथे सुराज

म्हणून एक ब्राह्मण होता. त्ाच गावात सवोपदयाळ या नावाचा एक वनसष्ठगोत्री गौडब्राह्मण

रहात असेल. तो मोिा कमशि होता. त्ाच्या स्त्रीचे नाव सरस्वती. ती अनत रूपवती असून

सद् गुणी असे; पण पुत्रसंतती नसल्याकारणाने नेहमी नदलगीर असे. त्ा घरी मच्छं द्रनाथ

नभक्षेकररता गेला. त्ाने अंगणात उभे राहून 'अलख' शब्द केला आनण नभक्षा मानगतली.
तेव्हा सरस्वती बाहेर आली. नतने त्ास आसनावर बसनवले आनण नभक्षा घातली. नंतर आपली

सवश हकीगत सांगून संतनत नसल्याने नदलगीर आहे , असे त्ास सुचनवले आनण काही उपाय

असला तर सांगावा; म्हणून नवनंनत करून ती त्ाच्या पाया पडली. तेव्हा मच्छं द्रनाथास नतची

दया आली. मग त्ाने सूयशमंत्राने नवभूनत मंत्रून ते भस्म नतला नदले आनण सांनगतले की, हे

भस्म रात्रीस ननजतेवेळी खाऊन नीज. हे नुसतेच भस्म आहे , असे तू मनात आणू नको, हा

साक्षात हररनारायण जो ननत् उदयास येतो तो होय! तो तुझ्या उदरी येईल, त्ा तुझ्या मुलास

मी स्वतः येऊन उपदे श करीन; तेणे करून तो जगात कीनतशमान ननघेल. सवश नसच्द् त्ाच्या

आज्ञेत राहतील. असे बोलून मच्छं द्रनाथ जावयासािी उिला असता, तुम्ही पुन्हा परत कधी

याल म्हणून नतने त्ास नवचारले. तेव्हा मी बारा वर्षांनी परत येऊन मुलास उपदे श करीन

असे सांगून मच्छं द्रनाथ ननघून गेला.

सरस्वतीबाईस भस्म नमळाल्यामुळे अत्ंत हर्षश झाला होता. ती राख नतने आपल्या पदरास

बांधून िे नवली. मग ती आनंदाने शेजारणीकडे बसावयास गेली. तेथे दु सयाशही पाच-सात बायका

आल्या होत्ा व संसारासंबंधी त्ांच्या गोष्टी चालल्या होत्ा. त्ावेळी नतनेनह आपल्या घरी

घडलेला सवश वृत्तां त त्ास सांनगतला आनण त्ा कानफोड्ा बाबाने सांनगतल्याप्रमाणे मी भस्म

शेणात खाल्ले असता, मला पुत्र होईल काय म्हणून नवचारले. तेव्हा एकजणीने नतला सांनगतले

की, त्ात काय आहे ? असल्या धुळीने का पोरे होतात? तू अशी कशी त्ाच्या नादी लागलीस

कोण जाणे? आम्हाला हे नचन्ह नीट नदसत नाही. अशा तहेने त्ा बायांनी नतच्या मनात नकंतु

भरनवल्यामुळे ती नहरमुसले तोंड करून आपल्या घरे गेली व गोठ्याजवळ केरकचरा, शेण

वगैरे टाकण्याची जी खांच होती, त्ा उनकरड्ात नतने ते भस्म टाकून नदले.

🙏!! श्री नवनाथ कथामृतसार अध्याय २ संपूणश !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय ३ !!🙏

॥ मारुती व मक्तछिं द्रनाथ यािंची भेट, मक्तछिं द्रनाथाचे स्त्रीराज्याकडे गमन ॥

मच्छिं द्रनाथ पूर्वेकडच्या जगन्नाथादि तीथथयात्रा करून सेतुबिंध-रामेश्वरास गेला. तेथे मारुती स्नान

करून बसणार तोच पाऊस पडू लागल्यामुळे, तो आपणास राहार्वयाकररता िरडी उकरून

गुहा करू लागला. हे मारुतीचे कृत्य पाहून मच्छिं द्रनाथास दर्वस्मय र्वाटला. त्याने मारुतीला

म्हटले की, मकथटा ! तू अगिीच मूर्थ आहेस. शरीराच्या सिंरक्षणाकररता तू आता सोय करीत

आहेस. अरे ! पाऊस एकसारर्ा सपाटू न पडत आहे ; आता तुझे घर केव्हा तयार होईल?

घरास आग लागल्यानिंतर दर्वहीर र्णार्वयास लागार्वे, तद्वत पाऊस पडत असता तू आता घराची

तजर्वीज करतोस हे काय? असे मारुतीला मच्छिं द्रनाथाने म्हटल्यानिंतर, तू असा चतुर दिसतोस

तो कोण आहेस, म्हणून मारुतीने मच्छिं द्रनाथास दर्वचाररले. तेव्हा मी जती आहे र्व मला
मच्छिं द्र म्हणतात, असे त्याने उत्तर दिले. त्यार्वर तुला जती असे लोक कोणत्या अथाथने

म्हणतात, असे मारुतीने मच्छिं द्रास दर्वचाररले. तेव्हा माझा शच्िप्रताप पाहून लोक मला जती

म्हणतात, असे त्याने उत्तर दिले. त्या र्वेळेस मारुती म्हणाला, आजपयंत आम्ही एक हनुमिंत

जती आहे असे ऐकत होतो, असे असता तुम्ही एक नर्वीनच जती एकाएकी उत्पन्न झालात!

पण आता ते कसेदह असो, मी काही दिर्वस मारुतीच्या शेजारी होतो, यास्तर्व त्याच्या कलेचा

हजारार्वा दहस्सा माझ्या अिंगी महान प्रयासाने आला आहे , तो मी या समयी तुला िार्दर्वतो.

त्याचे दनर्वारण कसे करार्वे ते तू मला िार्र्व, नाही तर जती हे नार्व तू टाकून िे .

याप्रमाणे मारुतीने मच्छिं द्रनाथास दकिंदचत लार्वून म्हटल्यानिंतर त्याने उत्तर दिले की, तू मला

कोणती कला िार्र्वीत आहेस ती िार्र्व, दतचे दनर्वारण श्रीगुरुनाथ करील. हे ऐकून मारुत्स

अत्यिंत राग आला. मग तो लागलीच उड्डाण करून एकीकडे गेला आदण दर्वशाल रूप धरून

त्याने मच्छिं द्रनाथास न कळू िे ता अचानक त्याच्या अिंगार्वर सात पर्वथत उचलून फेकले. ते

आकाश मागाथने ढगािंप्रमाणे येत आहेत हे मच्छिं द्रनाथाच्या लक्षात येऊन 'च्थथर च्थथर' असे

त्याने र्वातप्रेरकमिंत्रशिीच्या योगाने ते पर्वथत जागच्या जागी अटकर्वून ठे र्वले. पुढे मारुती एकार्वर

एक असे शेकडो पर्वथत नाथार्वर टाकीतच होता. पण त्याने त्या एकाच मिंत्राच्या शिीने ते

सर्वथ पर्वथत तेथल्या तेथेच च्र्ळर्वून टादकले. हे पाहून मारुती रागाने प्रलयकाळच्या अग्नीप्रमाणे

भडकून गेला र्व एक मोठा पर्वथत उचलून तो मस्तकार्वर घेऊन तो फेकून िे ण्याच्या बेतात

आहे. तोच मच्छिं द्रनाथाने पादहले. मग नाथाने समुद्राचे पाणी घेऊन, र्वायुआकर्थणमिंत्र म्हणून

जोराने ते मारुतीच्या अिंगार्वर दशिंपडले आदण त्याला तेथल्या तेथेच जसाच्या तसा च्र्ळर्वून

टादकला. त्यार्वेळी त्याचे चलनर्वलन बिंि झाले. मारुतीने र्वर हात करून मस्तकार्वर पर्वथत

धरून ठे दर्वला होता तो तसाच रादहला, ते पाहून र्वायूने आपल्या पुत्रास (मारुतीस) पोटाशी

धररले. निंतर त्यास या सिंकटातून सोडदर्वण्याकररता र्वायूने मच्छिं द्रनाथास दर्वनिंदत केली. ती
नाथाने मान्य करून पुन्हा उिक मिंत्रून दशिंपडले. तेणेकरून पर्वथत जेथल्या तेथे गेला र्व

मारुतीदह पूर्वथच्थथतीर्वर आला. निंतर मारुतीने जर्वळ जाऊन 'धन्य धन्य' म्हणून नाथास

शाबासकी दिली. इतक्यात र्वायूने मारुतीला म्हटले की, बाबा मारुती! तुझे या दसद्धापुढे

काही चालार्वयाचे नाही. याने तुला र्व मला बािंधून टाकून अगिी िु बथल करून टादकले. याची

शच्ि अघदटत आहे . तू किादचत मला असे म्हणशील की, तुम्ही आपल्या तोिंडाने त्याच्या

मिंत्राच्या सामर्थ्ाथची प्रौढी र्वणथन करून िार्दर्वता; तर माझी शच्ि ईश्वराच्या हातात आहे

आदण याने आपल्या भिीच्या जोराने सकल िै र्वते आपली ताबेिार करून टादकली आहेत.

निंतर मच्छिं द्रनाथ र्वायूच्या र्व मारुतीच्या पाया पडला आदण आपणाशी सख्यत्वाने र्वागण्याकररता

त्याने त्यािंची प्राथथना केली. तेव्हा ते िोघे नाथास प्रसन्न दचत्ताने म्हणाले की, तुझ्या कायाथकररता

आम्ही उभयता झटू न तुला सर्वथ प्रकारे साह्य करू र्व पादहजे तसे करून तुला सुर् िे ऊ.

असे प्रफुच्ित मनाने बोलून, आता 'आपण जती आहो' असे तू र्ुशाल सािंगत जा, असे

मारुतीने र्वरिान दिले. त्या र्वेळेस मच्छिं द्रनाथाने मारुतीस दर्वचारले की, मी जती या नार्वाने

दर्वख्यात होईन हे तर ठीकच आहे! पण माझ्या मनात एक शिंका आली आहे , दतची आपण

दनर्वृती करार्वी. कोणती शिंका आली आहे , असे मारुतीने दर्वचारल्यार्वर त्याने सािंदगतले की तू

दत्रकाळज्ञानी आहेस, असे असता माझ्याशी दर्वनाकारण दर्वतिंडर्वाि कशासाठी केलास? तुझी

माझी नागाश्वत्थाच्या झाडार्ाली पूर्वीच भेट झाली होती, त्या र्वेळेस साबरी दर्वद्येचे मजकडून

कदर्वत्व करर्वून तू मला र्वरिान दिले आहेस, असे असता हा बर्ेडा का उत्पन्न केलास? हे

ऐकून मारुतीने मच्छिं द्रनाथाचे असे समाधान केले की, जेव्हा तू समुद्रस्नान करीत होतास त्या

र्वेळेस मी तुला ओळर्ल्यार्वरून तुझ्याजर्वळ आलो. तू कदर्वनारायणाचा अर्वतार आहेस र्व

मत्स्यीच्या पोटी जन्म घेतलास हे पक्के ठाऊक होते; परिं तु माझ्या मनात अशी कल्पना आली

की, नागाश्वत्थाच्या र्वृक्षार्ाली िे र्वािंनी जे अदभर्वचन तुला दिले, त्या र्वरप्रिानाचे सामर्थ्थ दकतपत
आहे हे आपण एकिा पहार्वे. दशर्वाय यापुढे तुला आणर्ी पुष्कळ प्रसिंगामधून पार पडार्वयाचे

आहे, म्हणून तू दहिंमत करून पुढे दकतपत दटकार्व धरशील ह्याचादह अजमास मला अशा

रीतीने पाहाता आला. असो.

निंतर मारुती म्हणाला, तू आता येथून स्त्रीराज्यात जा आदण तेथे र्ुशाल ऐर् आराम कर तुझी

भेट झाली हे एक फारच चािंगले झाले. तुझ्या हातून माझ्या मस्तकार्वरचा भार उतरला जाईल.

मग असे कोणते ओझे तुजर्वर पडले आहे , म्हणून मच्छिं द्रनाथाने दर्वचारल्यानिंतर, मारुतीने

मुळारिं भापासून सर्वथ कच्चा मजकूर त्यास सािंदगतला. मारुती म्हणाला, योगेश्वरा! लिंकेच्या

रार्वणास दजर्वे मारून रामचिंद्र सीतेस घेऊन अयोध्येस येत असता, दतच्या मनात आले की,

मारुती दनिःसिंशय रामाचा पक्का िास आहे , यास्तर्व आपल्या हातून त्याचे होईल दततके कल्याण

करार्वे, म्हणजे ह्याचे लग्न करून िे ऊन, सिंपदत्तसिंतदत सर्वथ अनुकूल करुन िे ऊन, सर्वथ

सुर्सिंपन्न करार्वे. स्त्रीर्वाचून सिंसारात सुर् नाही, तर ती करून िे ऊन याजकडून सर्वथ सिंसार

करर्वार्वा. परिं तु हा ब्रह्मचारी असल्याने माझे भार्ण मान्य करील की नाही असा सिंशय दतच्या

मनात आला. मग दतने मला गृहथथाश्रमी करण्याकररता र्व मला र्वचनात गोर्वून टाकण्यासाठी

आपल्याजव्ळ बोलादर्वले र्व ममतेने माझ्या तोिंडार्वरून हात दफरदर्वला. निंतर सीतामाता मला

म्हणाली. बा मारुती! तू दतन्ही लोकामध्ये धन्य आहेस. माझे एक तुझ्याजर्वळ मागणे आहे ,

ते तू िे शील तर फारच उत्तम होईल. मी सािंगेन ते माझे र्वचन तू सहसा नाकबूल करणार

नाहीस.

अशा प्रकारचे सीतेचे भार्ण ऐकून मला सिंतोर् र्वाटला. मग कोणते काम आहे असे मी

दतजला दर्वचाररले. परिं तु मी आपले र्वचन दिल्यार्वाचून ती आपला हेतु मला कळर्वीना. असे

पाहून मी दतला र्वचन िे ऊन दतची आज्ञा मान्य करण्याचे मनापासून कबूल केले तेव्हा मी लग्न
करून गृहथथाश्रम पत्करार्वा आदण सिंसार करून सुर् भोगार्वे असा भार्व िार्र्वून तसे

करण्यादर्वर्यी दतने मला भारी भीड घातली. तेव्हा मी महत सिंकटात पडलो र्व च्र्न्नर्विन

होऊन उगीच बसून रादहलो. तेव्हा दतने रागाने मजकडे पादहले र्व मला सािंदगतले की, तू

अगिी दिलगीर होऊ नको. स्त्रीराज्यातल्या सर्वथ च्स्त्रया तुझ्याच आहेत; परिं तु यातील मख्खी

अशी आहे की, तुला र्व मला चार चौकडीस जन्म घ्यार्वयाचा असतो. मी र्व रामाने नव्याण्णर्व

र्वेळा घेतला. तूदह नव्याण्णर्वार्वा मारुती आहेस र्व त्याप्रमाणे लिंकाधीशदह नव्याण्णर्वार्वा होय.

त्यास मारून आल्यानिंतर तुला स्त्रीराज्यात जार्वे लागेल. तो योग आता घडून आला. यास्तर्व

समयास अनुसरून र्वाग.

याप्रमाणे रामचिंद्राने मला सािंदगतल्यानिंतर मी स्त्रीराज्यात गेलो. त्यार्वेळी त्या दठकाणी मैनादकनी

नार्वाची राणी राज्य करीत होती. पृथ्वीच्या अन्य भागार्वर मनुष्य, पशु, पक्षी आदिकरून सर्वथ

स्त्रीपुरुर् एके दठकाणी आनिंिाने रममाण होतात असे दतच्या ऐदकर्वात आले होते. ही कल्पना

मनात उद्भर्वताच दतच्या अिंगाची लाही लाही होऊन गेली. मग प्रत्यक्ष मारुतीचा सिंग घडार्वा

म्हणून ती अनुष्ठान करू लागली. आपल्या शरीराचे मािंस तोडून दतने अदग्नकुिंडात माझ्या नार्वाने

आहुदत दिल्या. असे अनुष्ठान दतने बारा र्वर्ेपयंत केले. त्यामुळे दतच्या अिंगार्वरचे सारे मािंस

सिंपले. तरीदह दतचा दनश्चय ढळे ना. असे पाहून मी दतला प्रसन्न झालो. त्यार्वेळी ती माझ्या

पाया पडून मनोरथ पूणथ करण्याकररता दर्वनिंदत करू लागली. तेव्हा तुझा कोणता हेतु आहे ,

म्हणून मी दतला दर्वचाररले. तेव्हा ती मला म्हणाली की, मारुती! तुझ्या भुभुिःकारा पासून

येथील सर्वथ च्स्त्रया गदभथणी राहतात, यास्तर्व तू येथील च्स्त्रयािंचा प्राणनाथ ठरतोस. तेणेकरून

सर्वांना सुर् होते. परिं तु माझ्या मनात तुझ्याशी प्रत्यक्ष मैथुन करार्वे असे आहे . ही माझी

इछा तू पूणथ कर. मैथुनाची पद्धत दतन्ही लोकात चालत असता तो प्रसिंग आम्हास स्वप्नात

सुद्धा नसार्वा अशी आमच्या कमाथची च्थथदत आहे . तर तू ते सुर् आम्हािंस प्रत्यक्ष िे . असा
दतने आपला अदभप्राय मला सािंदगतला. निंतर मी दतला सािंदगतले की, ब्रह्मचयथव्रत मी कडक

पाळतो असा माझा डिं का सर्वथत्र गाजत आहे ; यास्तर्व ही गोष्ट माझेकडून घडार्वयाची नाही.

आता तुझे मनोरथ पूणथ करण्याकररता मच्छिं द्रनाथ येथे येईल, तो तुझ्या मजीनुरूप र्वागेल, तो

मच्छिं द्रनाथ साक्षात कदर्वनारायणाचा अर्वतार होय. त्याजपासून तुला तुझ्या तपाची फलप्राच्ि

होईल. अशा युिीच्या मागाथने मी दतचे शािंतर्वन केले. तो योग आज घडु न आला; तर तू

दतकडे जाऊन दतचे मनोरथ पूणथ कर.

मारुतीचे असे भार्ण ऐकुन मच्छिं द्रनाथाने सािंदगतले की, मीदह ऊर्ध्थरेताच आहे ; म्हणून मला

हे कायथ सािंगून काय उपयोग आहे? माझ्या ब्रह्मचयाथचा मात्र अशाने समूळ नाश होईल र्व

जगात िु लौदकक होईल; म्हणून हे कुकमथ मला सािंगू नये. तशात स्त्रीसिंग हे अपकीतीचे

भािंडार होय; म्हणून ही गोष्ट करार्वी असे माझ्या मनात येत नाही.

अशा प्रकारचे मच्छिं द्रनाथाचे भार्ण ऐकून मारुतीने त्यास सािंदगतले की, ही अनादिकालापासून

रहाटी चालत आली आहे . म्हणून भोग भोगल्याचा िोर् नाही. जसे नव्याण्णर्व मारुती तसेच

नव्याण्णर्व मच्छिं द्रनाथ असा क्रम चालत आला आहे . तुझ्या पोटी मीननाथ म्हणून पुत्र होईल.

त्याची सूयाथसारर्ी कीदतथ प्रगट होईल असे मारुतीने त्यास सािंगून त्याचे मन र्वळर्वून घेतले.

मग मारुतीच्या म्हणण्यास मान िे ऊन मच्छिं द्रनाथ स्त्रीराज्यात जाण्यास कबूल झाला र्व

एकमेकािंस नमस्कार करून ते िोघेजण मागथथथ झाले.

🙏!! श्री नर्वनाथ भच्िसार कथामृत - अध्याय ३ समाि !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय ४ !!🙏

॥ दे वीच्या भैरवाांची व दासी ांची फजिजत, दे वीचे दर्शन ॥

मच्छिं द्रनाथाने सेतुबिंधरामेश्वरास मारुतीशी सख्यत्व केल्यानिंतर तो ह िंगळादे वीच्या दशशनास जावयास

हनघाला. ती ज्वालामुखी भगवती म ाप्रदीप्त आहदशच्ि ोय! जेव्हा मच्छिं द्रनाथ दे वीच्या प्रचिंड

दरवाजाशी पोचला, तेव्हा दरवाजावर म ाप्रबळ अष्टभैरव उभे ोते; त्ािंनी मच्छिं द्रनाथास

पा ाताच ओळच्खले व साबरी मिंत्राने नागपत्र अश्वत्थाच्या झाडाखाली नाथाने सवश दे व अनुकूल

करून त्ािंच्यापासून वरदाने मागून घेतली आ ेत, तो ह्याचा कायशभाग हकतपत हसद्धीस गेला

आ े, ह्याची प्रचीहत पा ाण्याचे त्ाच्या मनात आले. म्हणून ते भैरव आपली रूपे पालटू न

सिंन्यासी बनले आहण दाराशी उभे राह ल्यावर, तुम्ही कोठे जात अवगैरे मच्छिं द्रनाथास ते

हवचारू लागले. तेव्हा त्ाने सािंहगतले की, दे वीचे दशशन घ्यावयाचे माझ्या मनात आ े म्हणून

मी आत जात आ े. असे सािंगून मच्छिं द्राने त्ािंस हवचारले की, तुम्ही सिंन्यासी आ ा, तुमची
मजी आत जावयाची आ े की काय? त्ावर ते म्हणाले, आम्ही येथले द्वारपाळ आ ो. येथे

दाराशी उभे राहून जे कोणी दे वीच्या दशशनास येतात त्ािंच्या पापपुण्याची चौकशी करून मग

जो पुण्यवान व मनापासून दशशनाची इछा करणारा असेल त्ास आम्ही आत जाऊ दे तो.

यास्तव तुझ्या पापपुण्याचा आम्हािंस झाडा दे ऊन मग तू आत जावे कोणी हवषयहवलासाचे

दु ष्कृत् जर लपवून ठे हवले, तर आत प्रवेश करतेवेळेस तो मध्येच दारात अडकतो. कारण,

त्ा वेळेस दार अहतशय अरुिंद ोते. मग खोटे बोलून अडकला आ े असे पा ाताच आम्ही

त्ास मागे ओढू न हशक्षा कररतो. याकररता तुमच्या ातून जी जी कमै झाली असतील, ती

ती सवश सािंगून येथे झडती द्यावी व मग दशशनास जावे.

अष्टभैरवािंचे असे भाषण ऐकून घेऊन मच्छिं द्रनाथ म्हणाला मी पापपुण्य का ी एक जाणत

ना ी, मजकडून आजपयंत जी जी कमै घडली, ती ती सारी ईश्वराप्रीत्थश केली आ ेत,

तशात आम्ही पापपुण्यापासून अहलप्त आ ो. े भाषण ऐकून ते सिंन्यासरूपी अष्टभैरव चहकत

झाले व म्हणाले, जन्मास आल्यानिंतर तू केलेली कामे छपवून ठे वलीस तर येथे तुझा हनभाव

लागावयाचा ना ी, मार खाऊन परत जावे लागेल. ह्याकररता का ी वाईट असेल ते सािंगून

आत जावे, म्हणजे अिंबाबाई कृपा करील व तुला दशशन दे ईल. अशा प्रकारचा बराच सिंवाद

ोऊन शेवटी मच्छिं द्रनाथ म्हणाला, की, प्राण्यािंना शासन करण्याकररता मी अवतार घेतला

आ े, मजपुढे तुम्हा मशकािंचा प्रताप अद् भूत आ े असे माझ्याने म्हणवेल तरी कसे? े ऐकून

अष्टभैरवास राग आला व ते हत्रशूळ, फरस, गािंडीव, तरवारी, अिंकुश, बरची, गदा, भाले,

कु ाशडी, अशी तीव्र शस्त्रे घेऊन युद्ध करण्यास हसद्ध झाले. मच्छिं द्रनाथाने 'जयजय

श्रीदत्तगुरुराज' म्हणत ातात भस्म घेतले आहण मिंत्रून म्हटले की, हमत्रा वरुणीदे वा! माझ्या

कायाशसाठी तयार र ा. अहिनी, वरुणी, अहि, वायु, इिं द्राहद दे व, गण, गिंधवश आहदकरून

सवांनी कायाशमध्ये साह्य करण्यासाठी तयार र ावे, तुम्हा सवांना मी नमस्कार कररतो. अशा
रीतीने सवांना युद्धाचे आमिंत्रण करून मिंतरलेले भस्म दा ी हदशािंस फेकले. निंतर वज्रपिंजरप्रयोग

म्हणून हवभूहत अिंगास लाहवल्यानिंतर त्ाचे शरीर वज्राहून कठीण झाले. निंतर मच्छिं द्रनाथाने

भैरवास सािंहगतले की, तुम्ही आता आळस करून हवलिंब करू नका. युद्ध करण्यास तयार

व्हा, न कराल तर तुम्हास माताहपत्ािंची शपथ आ े . ते ऐकून अष्टभैरवािंनी रागाने तीव्र शस्त्रे

सोडली, परिं तु मच्छिं द्रनाथाने त्ास जुमाहनले ना ी. ती त्ास गवताच्या काड्ािंप्रमाणे वाटली,

परिं तु त्ा योगाने हतन्ही लोकात थरकाप ोऊन गेला. त्ावेळी वासवशच्ि सोडण्यात आली,

हतच्या आवाजाने ब्रह्ािंड दणाणून गेले. तो अिंबेने ऐकताच शोध करण्यासाठी आपल्या

लावण्याखाणी दासी पाठहवल्या. त्ािंनी ा प्रळय पाह ल्यानिंतर दु सयाश असिंख्य दासी मदतीस

आणून शस्त्रास्त्राचा मजबूत मारा चालू केला. परिं तु मच्छिं द्रनाथाने त्ा सवांचे हनवारण केले

आहण भुलहवणारे मोह नी अस्त्र कामशरामध्ये योजून प्रेररतािंच त्ा अस्त्राने दासीच्या दे ात गुप्त

सिंचार करून हपशाच्यासमान सवाशत भ्रमहवले. या प्रकारचा चमत्कार चालला असता, हवद्यागौरव

अस्त्राच्या योगाने त्ाने सवांस नि करून त्ािंची वस्त्रे आकाशात उडवून हदली. निंतर

मायाअस्त्राच्या योगाने मच्छिं द्राने जारो पुरुष त्ा च्स्त्रयािंपुढे हनमाशण केले आहण स्मरण अस्त्राच्या

योगाने त्ा सवश च्स्त्रयािंस शुद्धीवर आहणले त्ा वेळी, समोर जारो पुरुष व आपण वस्त्ररह त

असा प्रकार पाहून त्ा दासी परम लच्ित ोऊन रानोमाळ पळत सुटल्या.

अशा च्थथतीमध्ये त्ा पळत असता, भैरव किंठी प्राण धरून अत्वथथ पडलेले त्ािंनी पाह ले.

मग त्ा पळू न भगवतीजवळ गेल्या. त्ािंची अवथथा पाहून अिंबेला आश्चयश वाटले. हतने काय

प्रकार घडला म्हणून हवचारता दासी म्हणाल्या, सुकृत सरल म्हणून ी दशा प्राप्त झाली !

कोणीएक जोगी आला आ े , त्ाने ह्या ररतीने आमची दु दशशा करून टाहकली. त्ानेच भैरवाचा

प्राण कासावीस केला आ े . आता तुम्ही आपला गाशा गुिंडाळू न येथून कोणीकडे तरी पसार

व्हा ना ी तर तुम्हावर ाच प्रसिंग येऊन गुदरे ल असे आम्हािंस हदसते. अशा प्रकारे त्ा दासी
कावयाश बावयाश ोऊन भगवतीस सािंगू लागल्या, त्ा हभऊन गेल्यामुळे थरथरा कापत ोत्ा व

त्ािंच्या डोळ्ािंपुढे तो जोगी हदसत असल्यामुळे भयाने 'आला आला!' असा शब्द त्ा करीत

ोत्ा.

ा सवश प्रकार भवानीने ऐकून घेतल्यानिंतर हतला परम आश्चयश वाटले. मग तो कोण आ े े

ती अिंतर्दशष्टीने पाहू लागली, तेव्हा मच्छिं द्रनाथ या नावाने कहवनारायणाने अवतार घेतला असल्याचे

हतच्या लक्षात आले. निंतर हतने सवाशस वस्त्रे हदली आहण त्ािंस अिंबा मच्छिं द्रनाथाजवळ गेली

हतने अहतप्रेमाने त्ास ह्रदयी धररले. तेव्हा तो जगन्मातेच्या पाया पडला. अिंबेने त्ास मािंडीवर

बसहवले व प्रताप करून दाखहवल्यावर हतने त्ाची तारीफ केली. शेवटी हतने त्ास भैरवािंना

सावध करावयास सािंहगतल्याबरोबर त्ाने वात आकषशण अस्त्र काढू न घेतले . भैरव सावध ोऊन

पाहू लागले तो अिंबा मच्छिं द्रनाथास मािंडीवर घेऊन बसली आ े असे त्ािंच्या र्दष्टीस पडले.

त्ािंनी दे खील मच्छिं द्रनाथाची तारीफ करून त्ाला शाबासकी हदली व नाग अश्वथाखाली सिंपूणश

दै वते प्रसन्न ोऊन त्ास आशीवाशद हदल्याबद्दलचा मूळचा सादिं त मजकूर अिंबेला कळहवला.

तो ऐकून माझ्या मनात तुझा पराक्रम पा ावा असे आले आ े , म्हणून अिंबेने नाथास सािंहगतले.

त्ावेळी तू सािंगशील तसे मी तुला करून दाखहवतो, असे नाथाने म्हटल्यावर हतने पवशत

आकाशात उडवून पुनः जागच्या जागी आणून ठे वावयास सािंहगतले. े ऐकून त्ाने वातास्त्र

योजून व मिंत्र म्हणून भस्म पवशतावर फेकले. तेव्हा पवशत आकाशात भ्रमण करू लागला. मग

हतने त्ाची पाठ थोपटू न वाखाणणी केली आहण पवशत उतरावयास सािंहगतले. तेव्हा त्ाने

वायुअस्त्र काढू न घेऊन पवशत जागच्या जागी आणून ठे हवला. ते पाहून अिंबेस सिंतोष वाटला.

मग नाथास घेऊन अिंबा आपल्या थथानास गेली. नाथ तेथे हत्ररात्र राह ले. जातेसमयी अिंबेने
प्रसन्न ोऊन त्ास सप्रास्त्र आहण हभन्नास्त्र अशी दोन अस्त्रे प्रसादादाखल हदली. त्ािंचा स्वीकार

करून मच्छिं द्रनाथा अिंबेस नमस्कार करून हनघाला.

🙏!! श्री नवनाथ भच्िसार कथामृत - अध्याय ४ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय ५ !!🙏

॥ वेताळाचा पराभव व त्यास साांगितलेल्या अटी ॥

मच्छिं द्रनाथाने ह िंगळादे वीचे दर्शन घेतल्यानिंतर तो तेथून जो हनघाला तो बारामल्हार नामक

अरण्यात गेला व तेथे एका गावात मुक्कामास राह ला. रात्री एका दे वालयात स्वस्थ हनजला

असता सुमारे दोनप्र र रात्रीस मोठा आवाज ऐकू येऊन असिंख्य हदवट्या त्यास हदसल्या. े

पाहून भुतावळ उठली, असे मच्छिं द्रनाथाच्या मनात आले व का ी चमत्कार दाखवून त्या

सवाांस अनुकूल करून घ्यावे, असा त्याने हवचार केला. मग त्याने लागलीच स्पर्ाशस्त्राची

योजना केली. त्या अस्त्राच्या अत्यद् भुत र्क्तीच्या प्रभावाने सवश भूतावळ तेथे च्खळू न राह ली.

त्यािंना ालचाल कररता येईना व ती सवश भूते झाडाप्रमाणे हचकटू न राह ली. ती भुते

हनत्यहनयमाप्रमाणे वेताळाच्या भेटीस जाण्यास हनघाली ोती; परिं तु मध्येच ा प्रसिंग पडल्यामुळे

ती त्या हदवर्ी वेताळास भेटली ना ीत. इकडे वेताळाने ती का आली ना ीत ह्याची चौकर्ी
करण्यासाठी दु सरी भुते हतकडे पाठहवली. मग पाच-सात भुते वेताळाची आज्ञा मान्य करून

र्रभतीरी आली आहण र्ोध करून पाहू लागली, तो ह्यािंची अर्ी झालेली अवस्था त्यािंच्या

दु रून दृष्टीस पडली मग ती त्यािंच्याजवळ जाऊन चौकर्ी करू लागली. तेव्हा तेथे कोणीएक

हसद्ध आला असून त्याच्या सामर्थ्ाशचा ा सवश खेळ असल्याचे समजण्यात आले. मग तो हसद्ध

कोठे उतरला आ े , ह्याचा तपास करीत हिरत असता, मच्छिं द्रनाथास वेताळाकडु न आलेल्या

भुतािंनी पाह ले. तेव्हा ह्याचीच अद् भुत करणी असावी, असा त्यािंच्या मनात सिंर्य आला. मग

त्या भुतािंनी मच्छिं द्रनाथाजवळ जाऊन त्याची प्राथशना केली की, स्वामी ी भुते पहतत आ ेत,

ह्यािंची मुक्तता करावी; म्हणजे ती गरीब हबचारी आपापल्या कामकाजास जातील. त्यावेळी ी

सवश भुते च्खळली असता, तुम्हीच मोकळे कसे राह लात म्हणून त्यािंस हवचाररले. तेव्हा त्यािंनी

उत्तर हदले की, ी भुते आज आली ना ीत म्हणून त्यािंच्या तपास करण्याकररता वेताळाने

आम्हािंस इकडे पाठहवले आ े. तर म ाराज! यािंची सुटका करावी म्हणजे ी वेताळाकडे पाया

पडण्यासाठी जातील. त्यावर मच्छिं द्रनाथ म्हणाला, मी त्यािंना कदाहप सोडणार ना ी, ा माझा

हनरोप तुम्ही वेताळाला सािंगा, म्हणजे तो हकतपत प्रबल आ े े पा ता येईल.

मच्छिं द्रनाथाचा असा अहभप्राय पडल्यानिंतर ती भुते लागलीच परत वेताळाकडे गेली आहण

त्याच्या पाया पडून म्हणाली की, हतकडे एक योगी आला आ े , त्याने र्रभतीरावरची भुते

मिंत्राच्या जोराने एका जागी च्खळवून टाहकली आ ेत व तुम्हािंलाह तसेच करून टाकण्याचा

त्याने हनश्चय केला आ े. े ऐकताच वेताळाची नखहर्खात आग झाली. त्याने सवश दे र्ातील

भुतावळ आणण्यासाठी जासूद पाठहवले. त्याप्रमाणे सवाांनी येऊन वेताळास नमस्कार केला.

त्यािंना वेताळाने साराकच्चा मजकूर कळहवला. मग सवश जण आपापल्या िौजेहनर्ी र्रभतीरर

येऊन दाखल झाले व तेथे भयकारक भूतचेष्टा करून दाखवू लागले. े मच्छिं द्रनाथाने पाहून

भस्म मिंत्रून ठे हवले व त्यािंचा प्रताप हकती आ े ते पा ण्याच्या हवचाराने का ी वेळ उगाच
राह ला. पुढे त्याने वज्रस्त्रमिंत्र जपून सभोवती एक रे घ ओहढली व वज्रर्च्क्त मस्तकावर धररली,

तेणेकरून भुतािंना जवळ जाता येईनासे झाले. भुतािंच्या राजािंनी झाडे , डोिंगर नाथावर टाहकले,

परिं तु त्यािंचे का ी चालले ना ी. त्यािंनी आपल्याकडून सवश र्स्त्रे अस्त्रे सोडून इलाज केले,

परिं तु मच्छिं द्रनाथापुढे ते दु बशळ ठरले. र्ेवटी मच्छिं द्रनाथाने स्पर्ाशस्त्र योजून सवश भूतािंना एकदम

च्खळवून टाहकले. त्या वेळी हपर्ाच्चािंच्या अष्टनायकािंपैकी झोहटिं ग, खेळता, बावरा, म्हिंगदा,

मुिंजा, म्हैर्ासुर व धुळोवान े सातजण मच्छिं द्रनाथाचे पाय धरून ओढण्याची वाट पा ात

ोते. पण हततक्यात नाथाने चपळाइने वज्रास्त्र हसद्ध करून ते सवश हदर्ािंकडे सिंरक्षणासाठी

ठे हवले व दानवास्त्र हसद्ध करून मृदु, कुिंमक, मरु, मलीमल, मुचकुिंद, हत्रपुर, बळजेठी े

सात दानव हनमाशण केले . मग सात दानव व सात भूतनायक यािंची झोिंबी लागली. एक

हदवसभर त्यािंचे युद्ध चालले ोते, पण दानवािंनी त्यास जजशर कररताच ते अदृश्य झाले. र्ेवटी

मच्छिं द्रनाथाने वासवर्च्क्त सोडून वेताळास मूच्छश त केले. त्याची अगदी प्राण जाण्याची वेळ

आली, तेव्हा हनरुपाय ोऊन त्याने हनरहभमानाने मच्छिं द्रनाथास र्रण जाऊन प्राण वाचवून

घेण्याचा बेत केला.

मग वेताळास सवश भूतनायकािंनी मच्छिं द्रनाथाची प्राथशना केली की आमच्या मरणाने तुला कोणता

लाभ व्हावयाचा आ े? आमचे प्राण वाचहवल्याने आम्ही जगात तुझी कीहतश गाऊ व तू सािंगर्ील

ते काम करू. यमाजवळ यमदू त आ ेत, हवष्णुजवळ हवष्णुदूत आ ेत, त्याचप्रमाणे आम्ही

अवघे आपापल्या हपर्ाच्चिौजेसह त तुझ्याजवळ राहून तुझा हुकुम मानू. े वचन जर आम्ही

असत्य करू तर आम्ही आमच्या पूवशजािंस नरकात टाकू अर्ी भुतािंनी दीनवाणीने केलेली प्राथशना

ऐकून मच्छिं द्रनाथाने सािंहगतले की साबरी हवद्येवर माझे कहवत्व आ े , याकररता जो मिंत्र ज्या

प्रकरणाचा असेल, त्याप्रमाणे तुम्ही वागून मिंत्राबरहुकूम कायश हसद्ध ोण्यासाठी तुम्ही मिंत्र

जपणाराला साह्य करावे. तसेच मिंत्र घोकून पाठ करणारासह मिंत्र सिल झाला पाह जे. े
सवश मच्छिं द्रनाथाचे म्हणणे सवाांनी सिंतोषाने कबूल केले. तसेच, त्यािंचे भक्ष्य कोणते े सवश

त्यािंना सािंगून ठे हवले आहण मिंत्राच्या हसद्धतेची वेळ ग्र णामधली कायम केली.

याप्रमाणे मच्छिं द्रनाथाने सवश प्रकारच्या लागणायाश कबुलायती वेताळाजवळू न करून घेतल्या.

निंतर प्रेरक अस्त्राची योजना करून त्यािंना मोकळे केले. मग सवश मिंडळी मच्छिं द्रनाथाच्या पाया

पडली व त्यािंनी जयजयकार करून त्याची स्तुहत केली व त्यास नमस्कार करून सवश आपापल्या

हठकाणी गेले.

🙏!! श्री नवनाथ भच्क्तसार कथामृत - अध्याय ५ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय ६ !!🙏

॥ मक्तछिं द्रनाथास कालिकास्त्राची प्राक्ति ॥

बारामल्हार पवित्र स्थानी मच्छिं द्रनाथाने अष्टभैरिाविकािंची खात्री करून िे िीचा प्रसाि वमळविल.

कुमारिै ित तीथथ करून कोकणात कुडाळ प्रािंतात अडूळ गािात येऊन राविला. त्या गािाबािेर

मिाकावलकािै ित आिे, त्या िे िताच्या िर्थनाकररता मच्छिं द्रनाथ गेला. ते कावलकािै ित अवत

खडतर असून र्िंकराच्या िातातल्या कावलकास्त्राची तेथे स्थापना केलेली आिे . त्या अस्त्राने

पुष्कळ िै त्यािंचा प्राण घेतला म्हणून र्िंकर प्रसन्न िोऊन त्या अस्त्ररूपी कावलकेस िरप्रिान

िे ण्यास तयार झाले. तेव्हा वतने िर मागून घेतला की, आजपयंत मला सािंवगतलेली सिथ कामे

मी केली, आता मला येथे विश्ािंवत घेऊ द्यािी. मग वतच्या मजीप्रमाणे र्िंकराने अिंबेची त्या

विकाणी स्थापना केली. त्या िै िताच्या िर्थनास्ति मच्छिं द्रनाथ िे िालयात गेला ि त्याने िे िीचे

िर्थन घेतले आवण प्राथथना केली की, मातोश्ी! मी मिंत्रकाव्य केले आिे , त्यास तुझे साह्य
असािे आवण माझ्या िातात राहून माझी कवित्वविद्या गौरिून िरिान िे ऊन तू उियास आणािी.

अर्ा प्रकारची मच्छिं द्रनाथाने केलेली प्राथथना ऐकून िे िी सिंतप्त झाली. अगोिर त्या अस्त्रास

(िे िीस) श्म झाले िोतेच, तर्ात ते मच्छिं द्रनाथाचे भाषण ऐकून अग्नीत तूप पडल्यासारखे

िोऊन वतला अत्यिंत राग आला ि ती त्यास म्हणाली की, अरे नष्टा, पवतता, मला फार श्म

झाले आिेत, असे असता मला आणखी िु ुःख िे ऊ पाितोस? तू कवित्वविद्या वनमाथण करून

माझ्याजिळ िरप्रिान मागत आिेस; पण तेणेकरून मला तू विघ्न कराियास आला आिेस.

िे वनिािंत स्थान पाहून मी येथे येऊन राविले; असे असता, िु रात्म्या! मला त्रास िे ण्यास

आला आिेस, तर आता माझ्या डोळ्यासमोर उभा न रािता चालता िो. नािी तर तुला वर्क्षा

करीन. अरे ! र्िंकराच्या िातातील अस्त्र, ते मी तुझ्या िातात येऊन रािीन की काय? अरे ,

मला बोलाविण्यासािी तुझ्या मनात र्िंका तरी कर्ी आली नािी? आता तू येथून वनमूटपणे

चालता िो; नािी तर व्यथथ प्राणास मुकर्ील. िे भाषण ऐकून मच्छिं द्रनाथाने िे िीस म्हटले

की, मी प्राणास मुकेन िी गोष्ट तू स्वप्नात सुद्धा आणू नको. अगे! सूयथवबिंब अगिी लिान

विसते, परिं तु ते वत्रभुिन प्रकावर्त कररते, त्याप्रमाणे मी माझा प्रताप िाखिून तुला क्षणात

िर् करून घेतो पिा. तेथे अिंबा म्हणाली, भष्टा, तू कान फाडून िातात किंकण घालून ि

कपाळास र्ेंिुर लािून येथे येऊन मला वभििीत आिेस, पण मी या तुझ्या धमकािणीला

वभणार नािी. अरे ! तुझी उत्पत्ती मला िाऊक आिे . अरे बोलून चालून तुझा बाप कोळी,

तू मासे मारून वनिाथि कराियाचा, ते सोडून का विलेस? तुला िररद्राला िी अस्त्रविद्या कर्ाला

पाविजे? तुला िाटत असेल की, मी थोर प्रताप िाखिून भुतािळ िर् केली तर्ी िी िे िी

करून घेईन. पण मी तर्ापैकी नव्हे , िे तू पक्के समज. मी विषअस्त्र आिे वकिंवचत िाकडी

नजर करीन, तर सारे ब्रह्ािंड पालथे घालुन लोळिून टाकीन. तेथे तू आपला कसचा विमाख

िाखवितोस? तेव्हा मच्छिं द्रनाथ म्हणाला, िे िी मी सािंगतो ते ऐक. बळी िामनाला मर्कासमान
समजत िोता; परिं तु त्यालाच पररणामी पाताळलोक पािािा लागला! िे भाषण ऐकून िे िीस

अवतर्य राग आला. ती त्यास म्हणाली, तुजमध्ये कोणता प्रताप आिे तो मला आताच

िाखीि. तेव्हा मच्छिं द्रनाथ म्हणाला की, तू र्िंकराच्या िातामध्ये राहून मोिमोिाले पराक्रम

केल्याचा विमाख मला िाखिीत आिेस, तर तो तुझा प्रताप तू मला आता िाखीि.

याप्रमाणे मच्छिं द्रनाथाचे भाषण ऐकून भद्रकाली वसिंिासारखी आरोळी मारून आकार्ात प्रगट

झाली. इतक्यात भयिंकर र्ब्द िोऊ लागला की, जोगड्या, आता आपला प्राण िाचीि. तू

आपल्या गुरूचे स्मरण कर. कारण िज्रास्त्राने जसा पिथताचा चुराडा िोतो, तसा तुझ्यामुळे

पृथ्वीचा िोईल. अरे , िी कावलका आज पृथ्वी सपाट करून टाकण्यास तयार झाली आिे .

आता तुझा वनभाि कसा लागेल? अर्ी बरीच धमकािणीची भाषणिं मच्छिं द्रनाथाने ऐकून

घेतल्यानिंतर तो वतला म्हणाला, तू पाविजे तसे बोललीस तरी तुझ्यापासून माझे कािी िाकडे

व्हाियाचे नािी. असे म्हणून त्याने भस्म िातात घेतले ि िासिर्च्िमिंत्र जपून ते भस्म

आकार्ात फेकून विले. तेव्हा ती िै िीप्यमान िासिर्च्ि तत्काळ प्रगट झाली. सूयाथच्या िातचे

िासिास्त्र आवण र्िंकराच्या िातचे भद्रकाली वकिंिा कावलकाअस्त्र या उभयतािं चे युद्ध सुरू झाले.

िोन्ही अस्त्रािंची झोिंबी लागून ती एकमेकािंिर प्रिार करीत िोती. झगडता झगडता र्ेिटी

कावलकेने िासिर्िीचा पाडाि केला आवण मोठ्या आिेर्ाने ती मच्छिं द्रनाथािर चालली. िे

नाथाच्या लक्षात येताच त्याने पुन्हा भस्म घेऊन एकािर् रुद्र मिंत्रयोग वसद्ध करून फेकताच

एकािर् रुद्र प्रगट झाले . ते भयिंकर ि अवनिार प्रळय करणारे प्रगट िोताच कावलकेचे तेज

वफक्के पडले. वतने सिांस नमस्कार करून भच्िपूिथक स्तुवत केली; तेव्हा ते सौम्य झाले.

असे पाहून मच्छिं द्रनाथाने िज्रास्त्र, धूम्रास्त्र िी सोवडली; परिं तु त्यािंचे कािीच िचथस्व िोईना.

कारण कावलकेने धूम्रास्त्र वगळू न टावकले ि िज्रास्त्र र्ैलावद्र पिथतािर आपटले. तेणेकरून तो

पिथत फुटू न गेला. याप्रमाणे िोन्ही अस्त्राची पडती पाहून मच्छिं द्रनाथाने पुनुः िाताकषथणास्त्राची
योजना केली. त्या िातास्त्राची मख्खी त्यास पक्की साधून गेली िोती. ित्तात्रेयाच्या कृपाप्रसािाने

मच्छिं द्रनाथास िाताकषथणास्त्राचा मोिा लाभ झाला िोता. ते अस्त्र वसद्ध करून प्रेररताच त्याने

कावलकािे िीिर प्रिेर् केला; तेव्हा िे िाचे चलनिलन बिंि िोऊ लागले. इतक्यात िे िी विकल

िोऊन गगनामधून जवमनीिर धाडकन आिळली ि बेर्ुद्ध िोऊन पडली, ते पाहून िे ि

िानिािंनासुद्धा मोिा विस्मय िाटला.

कावलकेचे प्राण जाऊ लागले, तेव्हा वतने र्िंकराचे स्मरण केले. िा प्रकार कैलासास र्िंकराच्या

कानािर गेला ि िा सिथ खेळ मच्छिं द्रनाथाचा आिे , तसे त्याच्या ध्यानात आले. मग निंिीिर

बसून र्िंकर लगेच त्या विकाणी गेले. र्िंकरास पाहून मच्छिं द्रनाथाने त्यािंच्या पायािंिर मस्तक

िे विले. मग र्िंकराने त्यास िािी िातािंनी पोटानी धरून कडकडून भेट विली ि प्रताप िाखिून

अस्त्र वजिंकल्याबद्दल त्याची प्रर्िंसा केली. तेव्हा नाथाने र्िंकरास सािंवगतले की, बिररकाश्मास

तुम्ही प्रसन्न िोऊन ित्तात्रेयाकडून मला मिंत्र-अस्त्रविद्यावि सिथ वर्कविले , तो िा सिथ तुमच्या

कृपेचा प्रताप िोय. त्यािर र्िंकराने म्हटले, तूतथ ते असो, तू प्रथम कावलकािे िीस सािध

कर. तेव्हा नाथ म्हणाला, तुम्ही आपला िरििस्त माझ्या मस्तकािर िे िा. असे ऐकून तुला

कोणती इछा आिे म्हणून र्िंकराने त्यास विचाररल्यािर त्याने मागणे मावगतले की, जर्ी

र्ुक्राचायाथने सिंजीिनीविद्या कचास विली, त्याचप्रमाणे साबरी विद्येचे तू मजकडून कवित्व

करविलेस, तसा िर िे ऊन मला कावलकास्त्र द्यािे ि तुझ्या िाती राहून कावलकेने जर्ी

असिंख्य काये केली, तर्ीच वतने माझ्या िातात राहून करािी ि पुढेवि मिंत्र कायाथत वतने

उपयोगी पडािे. असे जर मला िरिान द्याल तर मी वनरिं तर समाधानिृत्तीने रािीन. तेव्हा

र्िंकराने सािंवगतले की, तू कावलकेस जीििान िे ऊन उिि, वतला मी सिथस्वी तुझ्या स्वाधीन

कररतो ि मी िे खील तुला सिथ प्रकारे अनुकूल आिे . असे िचन वमळताच मच्छिं द्रनाथ

र्िंकराच्या पाया पडला. मग िातास्त्रमिंत्र म्हणून भस्म फेकून िाताकषथण अस्त्र काढू न घेतले.
तेव्हा िे िी सािध िोऊन उिून बसली ि इकडे वतकडे पाहू लागली. तो र्िंकरास वतने

पाविले. मग ती झटकन येऊन त्यािंच्या पाया पडली ि प्रसिंगी कैिार घेऊन प्राण िाचविले

िगैरे बोलून वतने त्याची स्तुवत केली.

मग र्िंकराने वतला सािंवगतले की, माझे एक तुझ्यापार्ी मागणे आिे तेिढे तू ह्या िेळेस कृपा

करून मला िे . तेव्हा कोणता िेतु आिे म्हणून िे िीने र्िंकरास विचारल्यािर त्याने सािंवगतले

की, माझ्या िातात तू बहुत वििस राविलीस, पण आता तू जगाच्या उपकाराथथ मच्छिं द्रनाथास

साह्य व्हािे, िे माझे मागणे तू कृपा करून कबूल कर. िे ऐकून वतला िसू आले. ती

म्हणाली. मी तुमच्या पायाची िासी आिे ; असे असता आजथि केल्यासारखे करून मजजिळ

िान मागता िे काय? मला तुमची आज्ञा प्रणाम आिे . वजकडे पाििाल वतकडे मी जाईन.

मग वतने मच्छिं द्रनाथास बोलाविले. तो येताच िे िीने त्यास आवलिंगन विले ि मी सिथस्वी तुला

साह्य आिे असे िचन िे ऊन त्याचे वतने समाधान केले. मच्छिं द्रनाथ ि र्िंकर ह्यािंना िे िीने

तीन रात्री तेथे िे िून घेतले. चौथे वििीस विचारून र्िंकर कैलासास ि मच्छिं द्रनाथ गिातीथी

िरे श्वरस गेला.

🙏!! श्ी निनाथ भच्िसार कथामृत - अध्याय ६ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय ७ !!🙏

॥ वीरभद्राबरोबर भाांडण; परलोकी सन्मान; वज्रावतीचे दर्शन ॥

मच्छिं द्रनाथ हरे श्वरास गेल्यावर तेथे त्याने गदातीथी स्नान केले. इतक्यात स्नानासाठी त्या समयी

त्याच तीथाास त्रिशूळ, डमरू, धनुष्य वगैरे आयुधे घेऊन वीरभद्र आला होता; तेथे त्याची व

मच्छिं द्रनाथाची भेट झाली. उभयतानी एकमेकास नमस्कार केला. मग तुम्ही कोण, कोठचे,

पिंथ कोणता, अशाबद्दल वीरभद्र त्रवचारपूस करू लागला. तेव्हा ह्या दे हाला मच्छिं द्र म्हणतात,

नाथपिंथ तो आमचाच आहे , शैली, किंथा व मुद्रा ही आमची भूषणे आहेत वगैरे मच्छिं द्रनाथाने

सवा सािंत्रगतल्यावर वीरभद्र म्हणाला, हे एक नवीन पाखिंड बिंड मातवून असे काळे तोिंड जगात

त्रमरत्रवता, हे तुम्हास योग्य नाही, यास्तव ह्या मुद्रा टाकून दे . न टाकशील तर त्रठकत्रठकाणी

त्याबद्दल तुला पुष्कळ दु ुःखे सोसावी लागतील. वेदत्रवधीने लावून त्रदलेल्या धमाात्रवरुद्ध हा एक
त्रनराळाच पिंथ काढणारा असा मूखा तुझा गुरु तरी कोण? अशी त्याची त्रनिंदाप्रचुर भाषणे ऐकून,

मच्छिं द्रनाथाचे त्रपत्त खवळू न गेले. तो क्रोधाच्या तडाख्यात वीरभद्रास म्हणाला, अरे अधमा!

तुझ्या दशानाने मला स्नान करावयाला पात्रहजे. आता त्रनमूटपणे आपल्या कामास जा; नाही तर

माझ्या हाताने तू आता मरण पावशील. ह्या भाषणाचा वीरभद्रास अत्रतशय राग आला व तो

म्हणाला, अरे मूखाा ! आता तुझा प्राण घेतो पाहा. असे म्हणून त्याने धनुष्यासह अधाचिंद्र त्रनवााण

बाण काढला. तेव्हा मच्छिं द्रनाथाने म्हटले की, अरे पत्रतता! उन्मत्तपणाने तू जनात आपले

अत्रहत करून घेत आहेस. अरे ! धनुष्यबाण काढू न मला सोिंग दाखवीत आहेस; परिं तु या

योगाने तू या वेळेस मरण माि पावशील. अरे ! असली बहुरूप्ािंची सोिंगे दाखत्रवणारे मजसमोर

पुष्कळ येऊन गेले. तुझे हे हावभाव मजसमोर क्षणभरसुद्धा त्रटकाव धरणार नाहीत. आता

तुझे आयुष्य सरले म्हणूनच तू येथे आलास असे मला वाटते!

अशी त्या समयी उभयताची आवेशाची पुष्कळ भाषणे झाली. निंतर वीरभद्राने धनुष्यास बाण

लावून मच्छिं द्रनाथाला रामाचे स्मरण करावयास सािंत्रगतले. ते ऐकून मच्छिं द्रनाथ म्हणाला,

राममिंि तुला अपत्रवि वाटला, म्हणून त्या मिंिाचे मला स्मरण करावयास सािंगतोस, पण इतके

पक्के समज की, त्याच मिंिाने शिंकर दु ुःखातून मोकळे होऊन सुखी झाले. वाला (वाल्मीत्रक)

तरला तोच मिंि मला तारील. आता तू सावध राहा. असे म्हणून त्याने हातात भस्म घेतले व

वज्रास्त्र त्रसद्ध करून फेकले, ते दाही त्रदशा त्रफरू लागले. त्यावेळी वीरभद्राने सोडलेला बाण

मच्छिं द्रनाथास तृणासमान भासला. तो बाण मच्छिं द्रनाथाचा प्राण घ्यावयास येत होता, पण

भस्माच्या जोराने तो आकाशात भ्रमण करू लागला. इतक्यात मच्छिं द्रनाथाच्या वज्रशक्तीने त्या

बाणाचा चूर होऊन गेला. निंतर वीरभद्राने दु सरा बाण काढू न नागास्त्राची योजना करून तोत्रह

पाठोपाठ सोडला. ते पाहून मच्छिं द्रनाथानेत्रह आपल्या सिंरक्षणाकररता रुद्रास्त्र व खगेंद्रास्त्र

प्रेररले. त्यािंनी वीरभद्राची शच्क्त क्षीण करून टाकली. पुढे वीरभद्राने वातास्त्र सोडताच,
मच्छिं द्रनाथाने पवातास्त्र सोडले. अशा रीतीने ते दोघे वीर, अस्त्रे पेरून एकमेकािंचा पाडाव

करावयास पाहात होते. शेवटी ब्रह्मा, त्रवष्णु, महेश यािंनी युद्धस्थानी येउन मच्छिं द्रनाथाचे

समाधान केले . निंतर वीरभद्रास जवळ बोलावून त्याचे मच्छिं द्रनाथाशी सख्य करून त्रदले व हा

नाथ कत्रवनारायणाचा अवतार आहे असे सािंत्रगतले . मग तो दे खील त्यास वर दे ण्यास तयार

झाला. त्याने बोलून दाखत्रवले की, मी आजपयंत मोठमोठाले बलवान असे असिंख्य वीर जेरीस

आणून हतवीया केले. पण मच्छिं द्रनाथासारखा वीर मला आढळला नाही. असे बोलून त्याने

प्रेमाने त्यास आत्रलिंगन त्रदले व कोणती मनकामना आहे म्हणून त्रवचाररले. तेव्हा मच्छिं द्रनाथाने

सािंत्रगतले की, मी साबरी त्रवद्या साध्य केली आहे , तर तीस तुझे साहाय्य असावे. मग

मिंिाबरहुकूम सवा कामे करण्याचे वीरभद्राने मच्छिं द्रनाथास वचन त्रदले व आम्हीत्रह साहाय्य आहो

असे सिंपूणा दे वािंनी आश्वासन त्रदले. तेव्हा मच्छिं द्रनाथाने सवा दे वािंना नमस्कार केला.

निंतर त्रवष्णूने मच्छिं द्रनाथास पोटाशी धरले आत्रण सािंत्रगतले की, तुझ्या त्रवद्येस माझे पूणा साहाय्य

आहे, माझे स्मरण करताच मी त्या त्रठकाणी दृश्य होऊन तुझ्या सिंकटाचे त्रनवारण करीन,

असे बोलून त्याने त्यास चक्रास्त्र त्रदले. निंतर शिंकराने प्रसन्न होऊन त्रिशूलास्त्र, ब्रह्मदे वाने

शापादप्ास्त्र, तसेच इिं द्राने वज्रास्त्र त्रदले. त्याचप्रमाणे दे वािंनी प्रसन्न होऊन एक एक वर त्रदला.

मग आपापल्या त्रवमानात बसून ते सवा स्वस्थानास जावयास त्रनघाले. त्या वेळेस मच्छिं द्रनाथाने

दे वाची प्राथाना केली की, मत्रणकत्रणाकेचे स्नान करावे असा माझा हेतु आहे ; तेवढी माझी

मनकामना पुरवावी. ते त्याचे म्हणणे सवा दे वािंनी आनिंदाने कबूल केले.

मग लक्ष्मीकािंताने त्यास आपल्या त्रवमानात बसवून वैकुिंठास नेले व आपल्या आसनावर त्यास

बसत्रवले. त्याचे भोजन, त्रनजणे, बसणे, उठणे, सवा त्रवष्णूबरोबर वैकुिंठात होत होते. वैकुिंठात

असता मच्छिं द्रनाथ त्रनत्य मत्रणकत्रणाकेचे स्नान करीत असे. एकदा आपण पूवाजन्मी मेरुपवातावर
घेतलेली समाधी पाहाण्याची इछा होऊन त्याने हा आपला हे तु त्रवष्णूस कळत्रवला. म्हणून त्याने

त्यास तेथे नेऊन एक वासुदेवाची व दु सरी नवनारायणाची अशा समात्रध दाखत्रवल्या; त्या पाहून

तो आनिंद पावला.

मच्छिं द्रनाथ वैकुिंठास एक वषाभर रात्रहला. तेथून त्यास शिंकर कैलासी घेऊन गेले. तेथेत्रह तो

एक वषाभर रात्रहला. मग मोठ्या सन्मानाने इिं द्र त्यास अमरावतीस घेऊन गेला. तो तेथे तीन

मत्रहने होता. निंतर ब्रह्मदे वाने सािंत्रगतल्यावरून नारद येऊन त्यास सत्यलोकास घेऊन गेला.

तेथे तो सहा मत्रहने रात्रहला. पुढे सवा दे वािंनी त्यास आपल्याकडे एक एक त्रदवस आग्रहाने

राहवुन घेतले. तो एकिंदर सात वषे स्वगाात राहून पाहुणचार खात होता. निंतर सवांना त्रवचारून

तो मृत्युलोकी यावयास त्रनघाला, तेव्हा सवा दे वािं नी त्याला त्रवमानात बसवून अत्रत आदराने

मृत्युलोकी आणून पोचत्रवले निंतर ते स्वगाास गेले व मच्छिं द्रनाथ तीथायािेस त्रनघाला.

मच्छिं द्रनाथ त्रफरत त्रफरत केकडा दे शातील वज्रवनात गेला. त्या त्रठकाणी वज्रभगवतीचे स्थान

आहे. तेथे त्याने तीनशेसाठ उष्णोदकाची कुिंडे पात्रहली, तेव्हा त्यास परम आश्चया वाटले. मग

तेथल्या सवा तीथाात स्नान करून तो अिंत्रबकेच्या दे वालयात गेला व पुजायाास बोलावून कुिंडाबद्दल

त्रवचारू लागला. तेव्हा पुजायांनी सािंत्रगतले की, पूवी या त्रठकाणी वत्रसष्ठ मुनीने यज्ञ केला.

त्या समयी सवा दे व खाली आले होते. त्यािंनी स्नानास गेल्यावर ऊन पाण्याची कुिंडे त्रनमााण

केली व स्नान करून आपापली नावे कुिंडास ठे त्रवली. ते दे व बारा वषे बारा त्रदवसपयंत येथे

रात्रहले होते. यज्ञ समाप्त झाल्यावर दे वअसा मजकूर ऐकल्यावर आपणत्रह कुिंडे त्रनमााण करावी,

असे मच्छिं द्रनाथाच्या मनात येऊन त्याने त्रिशूळाच्या योगाने कुिंडे खणून तयार केली व वरुणमिंि

जपून भोगावतीचे उदक उत्पन्न केले. मग अत्रिमिंि जपताच त्यात अिीने प्रवेश करून पाणी

ऊन केले, निंतर त्या नव्या भोगावतीच्या कुिंडात मच्छिं द्रनाथाने स्नान करून तो वज्रादे वीच्या
दे वळात गेला व त्रतला त्या कुिंडातील ऊन पाण्याने स्नान घातले. तेव्हा त्रतने त्यास शाबासकी

दे ऊन एक मत्रहना राहवून घेतले. निंतर तुला वज्राबाई का म्हणतात, असे मच्छिं द्रनाथाने त्रतला

त्रवचाररले असता ती दे वी म्हणाली वत्रसष्ठाच्या यज्ञात इिं द्र हवनाच्या वेळी आला होता, पण

सभेत जे ऋत्रष बसले होते, त्यािंच्याकडून त्यास मान न त्रमळाल्यामुळे त्याने वज्राची प्रेरणा

केली. हे पाहून श्रीरामचिंद्राने 'शच्क्त' मिंिाने दभा मिंिून सोडला. त्यात मी प्रगट होऊन वज्र

त्रगळू न टात्रकले आत्रण हवनास हरकत होऊ त्रदली नाही. मग इिं द्राने आपले वज्र त्रमळत्रवण्यासाठी

रामाची प्राथाना केली. त्याने इिं द्रास वज्र परत त्रदले. मग त्याच वेळेस दे वािंनी व ऋषीिंनी मला

'वज्राबाई' असे नाव त्रदले. मग सवा त्रठकाणी गेल्यानिंतर रामाने माझी येथे स्थापना केली.

त्याने प्राणप्रत्रतष्ठा करतेसमयी मला भोगावतीचे स्नान घातले होते. त्यावर आज झाले. पण

रामापेक्षा तू एक गोष्ट त्रवशेष केलीस. ती ही की, त्यािंनी मला थिंड पाण्याने स्नान घातले व

तू ऊन पाण्याने घालून भोगावती येथे अक्षयी ठे त्रवलीस, असो; तेथे मच्छिं द्रनाथ मत्रहनाभर

रात्रहला व दे वीचा त्रनरोप घेऊन पुढे गेला.

🙏!! श्री नवनाथ भच्क्तसार कथामृत - अध्याय ७ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय ८ !!🙏

॥ सूययदेवा बरोबर युद्ध ॥

मच्छिं द्रनाथ तीथे ह िंडत ह िंडत द्वारकेस गेला व गोमतीचे स्नान करून रामचिंद्राचे दर्शन घेऊन

अयोध्येस आला. तेथे र्रयूतीरी स्नान करून रामचिंद्राचे दर्शन घेण्याकररता दे वालयाकडे

चालला. त्यावेळी अयोध्यामध्ये पार्ुपत या नावाचा राजा राज्य करीत ोता. ा सूयशविंर्ीय

श्रीरामचिंद्राचा विंर्ज ोय. तो आपल्या सैन्यास श्रीरामचिंद्राचे दर्शन घेण्याकररता दे वालयात

गेला ोता. राजा दे वालयात पूजेस गेला असता, दे वळाभोवती पाऊल ठे वण्यास जागा ना ी

इतकी दाटी झाली ोती. तर्ा गदीतून मच्छिं द्रनाथाची स्वारी रामाचे दर्शन घेण्यासाठी पुढे

घुसली व तो जेमतेम दे वळाच्या दरवाजापार्ी आला. पण द्वारपाळािंनी त्यास आत जाण्यास

अटकाव केला.
मच्छिं द्रनाथ उतावळीने दे वळात जात असता त्याच्यार्ी द्वारपाळ उद्धटपणाने बोलू लागले.

त्यािंनी मयाशदा न ठे हवता पुष्कळ अपर्ब्ािंनी ताडण करून व र्ेवटी ात धरून त्यास मागे

लोटले. अर्ी अप्रहतष्ठा झाली, तेव्हा मच्छिं द्रनाथासह वाईट वाटले. त्यास सिंताप आला

असताह , त्याने तो हववेकाने स न केला, कारण सेवकािंबरोबर तिंटा करणे र्ोभत ना ी, ह्या

हवचाराने तो उगीच राहून द्वारपाळार्ी न बोलता राजासच हर्क्षा करण्याचा हवचार त्याने मनात

आहणला. राजाचा जीव सिंकटात पडल्यानिंतर सवश ताबेदार मिंडळीिंचा जीव खालवर ोऊन

अवघे हिहकरीत पडतील, ह्या ेतूने त्याने स्पर्ाशस्त्रमिंत्र म्हणून व रामाचे नाव घेऊन भस्म

मिंत्रून ठे हवले. निंतर राजाने दे वीची पूजा करून ात जोडून जहमनीस साष्ािंग नमस्कार घातला.

त्याचे कपाळ जहमनीस लागले आ े, अर्ी सिंहध पाहून त्या स्पर्ाशस्त्राने आपला अिंमल राजावर

बसहवला व त्यामुळे राजास जहमनीपासून सुटे ोता येईना. तो हचकटू न राह ला. त्याने पुष्कळ

खटपट करून पाह ली, पण हनष्फळ. मग राजाने प्रधानास बोलावून ा प्रकार कळहवला.

मिंत्री मोठा चाणाक्ष ोता, तो लागलाच बा ेर येऊन कोणाबरोबर कोणाचा तिंटाबखेडा झाला

आ े काय, ह्याची चौकर्ी करू लागला. त्याने तकाशने असे धोरण बािंहधले की, नगरात कोणी

जती हकिंवा साधु आला असेल, त्याचा राजसेवकािंनी छळ केल्यामुळे तो रागावला असावा. पण

त्याने राग मनात ठे हवल्यामुळे भगविंतास ी गोष् स न न ोऊन त्याचाच क्षोभ असावा. म्हणून

दे वीच्या भक्ताचा छळ कदाहप कोणी करू नये. येथेह या वेळी असाच का ी तरी छळ

राजसेवकािंकडून ोऊन भगविंतास र्स्त्र धरावे लागल्यामुळे ह्या पररणामास गोष् आली असावी,

असा तकश करून र्ोध चालहवला. तो दे वळाच्या दारार्ी येताच सवश खबर त्यास लागली.

त्याने मच्छिं द्रमुनीस र्ोधून काहढले. मग तो त्याच्या पाया पडला व ात जोडून प्राथशना करू

लागला की, आता स्वामीिंनी कृपा करावी. तुम्ही सिंत र्ािंतीचे भािंडार. औदायाशला तर सीमाच

ना ी. या भाषणाने मच्छिं द्रनाथाचा क्रोध र्ािं त ोऊन त्यास सिंतोष वाटला. मग ातात भस्म
घेऊन हवभक्तमिंत्र म्हणून त्यास भस्म िुिंकताच राजा जहमनीस हचटकलेला ोता तो लागलाच

सुटा झाला.

राजा उठून बसल्याची बातमी लागताच प्रधानाने मच्छिं द्रनाथाचा ात धरून त्यास दे वळात नेले

व राजास झालेला समग्र वृत्ािंत हनवेदन केला. मग राजा त्याच्या पाया पडला व नाव हवचारू

लागला असता, मला मच्छिं द्र म्हणतात म्हणून त्याने त्यास सािंहगतले. मच्छिं द्रनाथाची कीहतश

पूवीच राजास ऐकून ठाऊक झालेली ोती. तोच मच्छिं द्रनाथ आज येऊन दर्शन दे त आ े ,

म्हणून राजास िार आनिंद झाला. निंतर राजाने त्याचा ात धरून आपल्या समागमे राजवाड्यात

नेले. तेथे हसिं ासनावर बसवून त्याची षोडर्ोपचारािंनी पूजा केली व स्वतः त्याच्या सेवेकररता

ात जोडून उभा राह ला. अर्ी राजाची हनष्ठा पाहून मच्छिं द्रनाथास परमानिंद झाला. मग प्रसन्न

ोऊन कोणता ेतु तुझ्या मनात आ े तो मला कळव म्हणून त्याने म्हटले. तेव्हा राजा

म्हणाला, मी सूयशविंर्ी श्रीराम राजाच्या घराण्यातला आ े . माझे नाव पार्ुपत. मला इतकेच

मागावयाचे की, सूयशकुळािंत उत्पन्न झालेला जो वीरहर्रोमणी श्रीराम त्याची मला भेट व्हावी.

ते ऐकून रामाची व तुझी भेट आताच करून दे तो, असे बोलून राजास घेऊन मच्छिं द्रनाथ

सभेच्या बा ेर आिं गणात येऊन उभा राह ला.

त्यावेळी त्याने धूम्रास्त्रमिंत्र म्हणून व भस्म मिंत्रून सूयाशवर टाहकले, तेणेकरून सिंपूणश आकार्

धुराने भरून गेले; सूयश झाकून गेला व त्याचा सारथी अरुण धुरामुळे डोळे पुसू लागला आहण

तोिंडात धूर गेल्याने कासावीस ोऊ लागला. तेव्हा क्षहत्रय कुळातील कोणी तरी राजाने ी

धुम्रास्त्रहवद्या प्रेररली आ े , असे सूयाशस वाटले. मग त्याने वायु अस्त्राची योजना बाणावर करून

तो बाण सोडला. तेव्हा मोठा वारा सुटला, त्या योगाने धूर दा ी हदर्ािंस िाकला. मग

मच्छिं द्रनाथाने पवशतास्त्राची योजना केली. त्याने सूयाशच्या रथास अडथळा झाला त्या क्षणीच
सूयशनारायणाने वज्रास्त्र सोहडले. तेणेकरून पवशतास्त्रापासून हनमाशण झालेल्या सवश पवशताच्या नार्

झाला. मग मच्छिं द्रनाथाने भ्रमास्त्राची योजना केली. तेव्हा घोड्यासह त अरुण सुद्धा भ्रहमष्

ोऊन वाट सोडून रथ भलतीकडे नेऊ लागला. असे पाहून सूयाशने ज्ञानास्त्र सोहडले. तेव्हा

अग्नीवर उदक टाकल्याने जसा तो ना ीसा ोतो हकिंवा हर्ष्याचे अज्ञानपण बोध करून सद् गुरू

ना ीसे करतो. त्याचप्रमाणे सूयाशने ज्ञानास्त्राची प्रेरणा करून भ्रमाचे हनरसन केलिं, ते पाहून

मच्छिं द्रनाथाने वाताकर्शण अस्त्र सोहडले. तेव्हा सूयाशस सारथी, घोडे ह्यािंचा श्वासोच्छ्वास बिंद

झाला व रथ उलटू न जहमनीवर आदळला. त्याबरोबर सूयशह रथाखाली पडला. त्या तेजोमय

सूयाशच्या योगाने पृथ्वी जळू न जाऊ लागली. तेव्हा मच्छिं द्रनाथाने उदकास्त्राची योजना केली.

मग अपररहमत जलवृहष् ोऊन दा र्ािंत झाला. परिं तु सूयश खाली पडून बेर्ुद्ध झाल्याने दे वािंची

तोिंडे सुकून गेली. ते सवश मच्छिं द्रनाथाजवळ आले. ब्रह्मदे व, हवष्णु, हर्व, वरुण, अहश्वनी,

कुबेर गिंधवश वगैरे सवश दे व लगबगीने धावत आले. एका सूयाशसाठी े सवश दे व म ीवरती

उतरून मच्छिं द्रनाथाजवळ गेले व सूयाशपासून कोणता अपराध झाला आ े , म्हणून त्यानी

हवचारले. तेव्हा मच्छिं द्रनाथाने नमस्कार केला आहण उत्र हदले की, ा पार्ुपत राजा

सूयशकुळातला असताह सूयश आपल्या विंर्ाचा हबलकुल समाचार घेत ना ी. व ह्याच्याकडे नुसता

ढुिं कूनसुद्धा पा ात ना ी. पार्ुपत राजा सूयाश स आवडत ना ी, म्हणून त्यास वळणावर

आणावयासाठी मला असे करावे लागले. असे करण्यामध्ये आणखी दु सरे ेतु आ ेत. माझ्या

साबरर मिंत्रहवद्येला सुयाशचे हबन रकत साह्य हमळावे व ज्याने सूयशविंर्ामध्ये अवतरून हवजयध्वज

लाहवला, त्या श्रीरामचिंद्राची या पार्ुपत राजास भेट व्हावी; का की, या राजाचा मजवर पूणश

लोभ आ े. यास्तव े चक्रपाणी, माझे इतके ेतु पुरवावे. े ऐकून हवष्णुने सािंहगतले की,

तुझ्या मनाप्रमाणे सवश गोष्ी घडून येतील, परिं तु अगोदर सूयाशला सावध कर. तो तुझ्या मिंत्राला

सवश गोष्ीिंनी अनुकूल असून जेथे त्याचे नाव हनघेल तेथे तो स्वतः येऊन तुझे कायश पार पाडून

दे ईल. स ज सूयाशचे नाव घेतले असता पातक भस्म ोते. मग ते मिंत्रप्रयोगाच्या जोडीने घेतले
तर िारच उत्म िल प्राप्त ोईल. आम्ही सवश दे व तुझ्या कायाशसाठी उतरलो आ ो, आता

हवलिंब न कररता यास लवकर उठीव. वीरभद्राच्या युद्धप्रसिंगाच्या वेळेस आम्ही तुझ्या

म्हणण्याप्रमाणे वागण्याचे कबूल केले, नागपत्रअश्वत्थाचे हठकाणी तुला वरदाने हदली. असे

असता अजून सिंर्यात का पडतोस? असे बोलून सवश दे वािंनी दु ःखापासून सोडहवण्याबद्दल

मनस्वी भीड घातली. परिं तु मच्छिं द्रनाथाने सािंहगतले की, पार्ुपत राजास रामाचे दर्शन करवा;

म्हणजे माझ्या मनाला स्वस्थता वाटे ल. े ऐकताच रामचिंद्र प्रगट झाले. तेव्हा राजास व नाथास

अपार आनिंद झाला. निंतर मच्छिं द्रनाथ पार्ुपत राजास रामाच्या पाया पडला. त्यास रामाने

पोटार्ी धररले.

त्याच वेळी मच्छिं द्राने रामाची प्राथशना केली की, तुझे नाम श्रेष्ठ ोय. साबरी हवद्येच्या

मिंत्रयोगामध्ये तुझे नाव येईल, तेव्हा तू येथे जर राहून ते कायश हसद्धीस न्यावेस व ह्याबद्दल

प्रसन्न मनाने वचनादाखल माझ्या ातावर ात द्यावा. े ऐकून रामाने की, हतन्ही दे वािंचा

अवतार दत्ात्रय, त्याचा पूणशपणे वरद स्त तुझ्या मस्तकावर, तो पूणशब्रह्म नरहसिं अवतार,

त्याचीह तुला पूणश अनुकूलता. मग मी का तुला साह्य न व्हावे? तर तुला मी सवशस्वी साह्य

आ े. मिंत्रात माझे नाव हनघताच मी ते कायश करीन, असे त्यास रामाने वचन हदले. त्या वेळी

त्याने असेह सािंहगतले की, तु कहवनारायणाचा अवतार असल्यामुळे आपण उभयता एकच

आ ो, असे सािंगून सूयाश स उठहवण्यासाठी रामाने मच्छिं द्रनाथाचे पुष्कळ आजशव केले.

मच्छिं द्रनाथाचा त्या वेळचा आनिंद अपररहमत ोता. मग मच्छिं द्रनाथाने वायूक्त अस्त्रमिंत्र म्हणून

भस्म टाहकताच सुयश सावध झाला व त्याने सवश दे वाना जवळ बोलाहवले . सवश दे वािंनी त्यास

नमस्कार केला. पुढे ा कोणत्या वीराचा प्रताप म्हणून सूयाशने हवष्णूस हवचाररले व मला ात

दाखहवणायाश प्रतापीवीरास एकदा आणून मला भेटवा म्हणून सािंहगतले. सूयाशस भेटण्यासाठी
दे वानी मच्छिं द्रनाथास बोलाहवले, मग सूयाशपासून दा न व्हावा म्हणून चिंद्रास्त्र मिंत्रून नाथ त्यास

भेटावयास गेला. नमस्कार केल्यानिंतर सूयाशने त्यास नाव गाव हवचाररले असता हवष्णूनेच

मुळापासून त्यास कथा सािंहगतली. तेव्हा सूयाशने मच्छिं द्रनाथास साबरी हवद्येस साह्य असल्याबद्दल

वचन हदले. मग पार्ुपत राजास त्याच्या पायावर घातले. आपला विंर्ज पाहून सूयाशस आनिंद

झाला. मग त्याचे समाधान करून सूयाशस सवश दे व आपापल्या हठकाणी गेले. मच्छिं द्रनाथह

राजाचा हनरोप घेऊन व रामाचे दर्शन घेऊन पुढे तीथशयात्रा करीत चालला.

🙏!! श्री नवनाथ भच्क्तसार कथामृत - अध्याय ८ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय ९ !!🙏

॥ गोरक्षनाथाचा जन्म ॥

अयोध्येहून मच्छिं द्रनाथ ननघाल्यानिंतर मथुरा, अविंती, काशी, काश्मीर, मथुरा, प्रयाग, गया

आनिकरून तीथे करीत करीत तो बिंगाल्यात गेला. तेथे चिंद्रनगर गावात उतरल्यावर निक्षेस

ननघाला असता, एका ब्राह्मणाचे घर निसले. ते पाहताच, त्यास िस्माची आठवण झाली तो

मनात नवचारू लागला की, मागे मी िस्म मिंत्रून निले होते, ते हेच घर. येथच्या यजमानीणबाईचे

नाव सरस्वती, नतला मी बारा वर्ाांनी परत येईन म्हणून सािंनगतले होते नतचा मुलगा कसा आहे

तो पहावा, असा नवचार करून तो त्या घराजवळ गेला व बाहेरून त्याने नतचे नाव घेऊन

हाक माररली. हाक ऐकून ती बाहेर आली व गोसावी पाहून निक्षा आणून घालू लागली. तेव्हा

खूण पटण्यासाठी त्याने नतला नतचे व नतच्या नवऱ्याचे नाव वगैरे नवचाररले. त्यावरून नतने

आपले नाव सरस्वती, नवऱ्याचे ियाळ व जात गौडब्राह्मण वगैरे सवव सािंनगतले; तेव्हा त्यास
खूण पटली. मग मुलगा कोठे आहे , म्हणून त्याने नतला नवचाररले असता, मला अजूनपयांत

पुत्र झालाच नाही, असे नतने उत्तर निले. हे ऐकून मच्छिं द्रनाथ म्हणाला, तू खोटे का बोलतेस?

तुला पुत्र होण्यासाठी मी नविूनत मिंत्रून निली होती ती काय झाली? असे नवचारताच ती घाबरली

व आपण ती उनकरड्यावर टानकली, हे वाइट केले, म्हणून नतला पूवव पश्चात्ताप झाला. आता

हा कानफाड्या माझी काय िशा करील कोण जाणे? आता मी करू तरी काय? ह्याने तर

मला पक्के ओळखले. असे नवचार नतच्या मनात येऊ लागल्याने ती िािं बावून गेली. तशात

मच्छिं द्रनाथ पुत्र िाखनवण्यासाठी वारिं वार नतला टोचीत होताच. निंतर ती त्याच्या पायावर मस्तक

ठे वून म्हणाली, योनगराज! माझा नवश्वास नव्हता म्हणून तुम्ही निलेला प्रसाि मी उनकरड्यावर

टाकून निला, ह्या माझ्या अन्यायाची मला क्षमा करा.

त्या वेळी च्ियािंचे कततवत्व सवव प्रकारे अनथावस कारण होते, अशा अथावचे बहुत नवचार

मच्छिं द्रनाथाच्या मनात आले. ह्या बाईच्या नािी लागल्यामुळे त्या वेळी आपला मूखवपणा झाला,

असे त्याला वाटले. पुत्रप्राप्तीस्तव सूयावच्या वीयावने अनिमिंत्रण करून निलेल्या िस्माची धुळिाणी

झाल्याने त्यास रुखरुख लागली. ते िस्म फुकट न जाता त्याला िे ह झालाच पानहजे असे

वाटू न व ते िस्म कोठे टानकले त्याचा तपास करावा म्हणजे काय अवस्था झाली आहे ते

कळे ल, असा नवचार मनात आणून तो म्हणाला की, माते! जसे व्हावयाचे तसे घडून आले.

तुजवर जरी मी आता रागावलो तरी माझ्या पिरात काय पडावयाचे आहे ? होणारी गोष्ट होऊन

गेली. आता इतके कर की, जेथे ते िस्म टानकले होतेस ती जागा मला िाखव म्हणजे झाले.

मच्छिं द्रनाथाने असे म्हटल्यावर नतची िीनत उडाली. मग जेथे ते िस्म टानकले होतेस ती जागा

मला िाखव म्हणजे झाले .

मच्छिं द्रनाथाने असे म्हटल्यावर नतची िीनत उडाली. मग जेथे िस्म टानकले होते तो मोठा उिं च

गोवराचा ढीग त्यास िाखवून येथेच िस्म टाकले असे ती म्हणाली. ती जागा पानहल्यावर त्याने

मुलास उद्दे शून हाक माररली की, हे प्रतापविंता हररनारायणा सूयवसुता, तू जर गोवरात असलास

तर बाहेर नीघ. तुझा जन्म येथे झाला व आज बारा वर्े ह्यात रानहलास म्हणून तुझे नाव

गोरक्ष असे ठे नवले आहे. यास्तव हे गोरखनाथा, तू आता उशीर न लावता बाहेर ये. इतके

शब्द ऐकताच उनकरड्यातून शब्द आले की, गुरुराया, मी गोरक्षनाथ आत आहे ; पण गोवराची

रास मोठी असल्यामुळे बाहेर ननघता येत नाही; यास्तव गोवर एका बाजूस करून मला बाहेर

काढावे. निंतर खाच उकरून गोरक्षनाथास बाहेर कानढले. तो तेजःपुिंज पुत्र बाहेर येताच

सूयावसारखा प्रकाश पडला. तेव्हा सरस्वतीस फार पश्चात्ताप झाला. असा पुत्र आपल्या हातून

गेला. म्हणून नतला तळमळ लागली व ती रडू लागली. तेव्हा मच्छिं द्रनाथाने नतला सािंनगतले

की, आता रडतेस कशाला? तो मुलगा तुझ्या ननशबीच नव्हता, मग तो तुला कोठून प्राप्त

होणार? आता तू येथून जा. कारण माझा कोप प्रत्यक्ष अग्नीप्रमाणे आहे . तो ब्रह्मानिकाना

िे खील सहन होण्यास कठीण. आता व्यथव खेि न कररता जा; नाही तर शाप मात्र घेशील.

ते िार्ण ऐकून ती घाबरली व मुकाट्याने मागल्या पायी घरी गेली, पुढे गोरक्षनाथ गुरूच्या

पाया पडला. त्यास मच्छिं द्रनाथाने प्रसन्न होऊन उपिे श केला व आपला वरहस्त त्याच्या

मस्तकावर ठे नवला आनण त्यास नाथिीक्षा निली. निंतर तो त्यास घेऊन तीथवयात्रेस ननघाला.

मच्छिं द्रनाथ गोरक्षनाथास घेऊन तीथे करीत नहिंडत असता, जगन्नाथास जाण्याच्या वाटे वर एक

कनकनगरी म्हणून गाव लागला तेथे येताच तो क्षुधेने व्याकुळ झाल्यामुळे त्याने गोरक्षनाथास

निक्षेस पाठनवले. तो घरोघर निक्षा मागत असता एका ब्राह्मणाच्या घरी गेला. त्या निवशी त्या

ब्राह्मणाकडे नपतततीथ होती, म्हणून चािंगली चािंगली पक्वान्ने केलेली होती. तेथे जाऊन गोरक्षनाथाने

'अलख' शब्द केला. तो ऐकून घरधनीण बाहे र आली. नतने त्याच्या त्या गिंिीर िव्य व
तेजस्वी चेहऱ्याकडे पाहताच हा कोणी तरी योगी असावा, असा नवचार नतच्या मनात आला.

त्यावेळेस नतने त्यास सवव पिाथव वाढलेले घवघवीत पान निले. अनेक पिाथव पाहून गोरक्षास

समाधान वाटले व नतला आशीवावि िे ऊन तो ननघून गेला. पोटापुरती बेगमी झाली असे पाहून

तो जास्त न नफरता माघारी गेला व ती निक्षा त्याने गुरुपुढे ठे नवली. र्डर स पक्वानािंनी िरलेले

पात्र पाहून गुरूस आनिंि झाला. मग तो जेवावयास बसला. ते अन्न स्वानिष्ट लागल्यामुळे

मच्छिं द्रनाथ प्रीतीने जेवला. त्या योगाने त्याचे पोट िरले; तरी त्याचा त्या पात्रातील वड्यावर

हेतु राहून गेला. तेव्हा त्याने गोरक्षनाथाकडे पानहले त्याने काय इछा आहे ते कळवावी अशी

नवनिंनत केली. त्यावर तो म्हणाला, वड्यावर माझे मन गेले आहे ; तो जर आणखी एक असता

तर चािंगले झाले असते.

गुरूने आपली वासना वड्यावर आहे असे सािंगताच मी आता जाऊन वडे घेऊन येतो. असे

बोलून गोरक्षनाथ पुन्हा त्याच घरी गेला व गुरूकररता त्या बाईपाशी आणखी वडे मागू लागला.

तेव्हा ती म्हणाली, गुरूचे नाव कशाला घेतोस? तुला पानहजेत असे का म्हणेनास? हे ऐकून

त्याने नतला सािंनगतले की, खरोखर मला नकोत, मी गुरुजीिंची इछा पूणव करण्यासाठीच वडे

मागून नेत आहे . तेव्हा ती म्हणाली, अरे तुला बैरागी समजून मी िच्िपूववक पुष्कळ पिाथव

घालून चािंगले घवघवीत पान वाढू न निले होते, तू नफरून आलास? असे उत्तम अन्न वारिं वार

फुकट नमळते काय? हे नतचे शब्द ऐकून गोरक्षनाथ म्हणाला. मी तुला जे मागशील ते िे तो;

पण गुरूची इछापूणव करण्याकररता मला वडे िे . हे ऐकून त्याची परीक्षा पाहाण्याकररता नतने

त्याचा एक डोळा मानगतला. तेव्हा गोरक्षनाथाने लागलीच डोळ्यात बोट घालून आतले बुबुळ

काढले व ते नतच्या हवाली करू लागला. तेव्हा डोळ्यातून रिाची धार वाहू लागली. ते

साहसकतत्य पाहून नतने तोिंडात बोट घातले. नतची छाती िडपून गेली. नतला त्याचा फारच

कळवळा आला. ती पाच सात वडे घेऊन बाहे र आली व ते त्याच्या पुढे ठे वून हात जोडून
म्हणाली, महाराज! मी सहज बोलले, माझ्या अन्यायाची मला क्षमा करा. िु सऱ्याकररता तुम्ही

साधु अनेक प्रकारचे क्लेश आपल्या नजवास करून घेता; वगैरे त्यास म्हटल्यावर गोरक्ष

म्हणाला, तू का खिंती होतेस? वड्यािंच्या मोबिला मी तुला डोळा निला. तेव्हा ती म्हणाली,

मजवर कतपा करून बुबुळासह अन्न घेऊन जा व माझे अन्याय पोटात घाला.

मग गोरक्षनाथ नतचे समाधान करून बुबुळ व वडे घेऊन ननघाला व परत गुरूकडे आला.

त्याने डोळ्याचे व्यिंग निसण्यात येऊ नये म्हणून पट्टा बािंनधला होता. पट्टा बािंधण्याचे कारण

गुरूने नवचाररले. परिं तु ते ऐकून त्याला िु ःख होऊन तो वडे खाणार नाही व त्याची इछा

तशीच राहून जाईल म्हणून त्याने पट्टा सहज बािंनधला म्हणून सािंनगतले पण गुरूने डोळा

िाखनवण्यासाठी हट्ट घेतला, तेव्हा गोरक्षाने झालेला सवव प्रकार कळनवला व अन्यायाची क्षमा

करण्याकररता नवनिंनत केली. मग बुबुळ मागुन घेऊन मच्छिं द्रनाथाने मिंत्र म्हटला व नाथाच्या

डोळ्यात ते बसवून डोळा पूवववत केला व मािंडीवर बसवून त्याच्या तोिंडावरून हात नफरनवला.

निंतर उियतािंनी िोजन केले. तेथे मनहनािर राहून मच्छिं द्राने त्यास सवव साबरी नवद्या नशकनवली

आनण अिनवद्येतनह ननपुण केले.

🙏!! श्री नवनाथ िच्िसार कथामतत - अध्याय ९ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय १० !!🙏

॥ गहिनीनाथाचा मातीच्या पुतळ्यापासून जन्म, मधुनाभा ब्राह्मणाकडून संगोपन ॥

कनकागिरी िावात मच्छिं द्राने िोरक्षनाथास उपदे श करून सवव वेदशास्त्ािंत प्रवीण केले, चौदा

गवद्यागि त्यास पक्क्या पढगवल्या; सकल अस्त्ात वाकब केले, साबरी गवद्या गशकगवली व सवव

दे वाच्या पायािंवर त्यास घातले. नरशी, कागलका, म्हिंदा, म्हैशासुर, झोग िं ि वेताळ, मारुती,

श्रीराम इत्यागदकािंची दशवने करगवली. जेव्हा रामाची भे झाली, तेव्हा रामाने िोरक्षनाथास

मािंडीवर बसवून आशीवावद गदले. असो बावन वीरािं सिवतवमान श्रीराम, सूयव, आगदकरून सवाांनी

िोरक्षास वरदाने गदली व त्यास तपास बसगवण्यासाठी मच्छिं द्रनाथास सािंिून ते आपापल्या

गठकाणी िेले.
एके गदवशी िोरक्षनाथ सिंजीवनीमिंत्र पाठ करीत बसला िोता. जवळ मच्छिं द्रनाथ नव्हता. तो

एक ाच त्या गठकाणी बसला आिे अशा सिंधीस िावची मुले खेळत खेळत त्याच्या जवळ िेली.

ती मुले गचखलाचा िोळा घेऊन आपसात खेळत िोती. त्यािंनी िोरक्षास गचखलाची िाडी

करावयास सािंगितले, पण त्याने आपणास िाडी करता येत नािी म्हणून सािंगितल्यावर ती मुले

आपणच करू लािली. त्यािंनी गचखलाची िाडी तयार केली. त्या िाडीवर बसावयासाठी एक

िाडीवान असावा असे त्या मुलािंच्या मनात येऊन ती गचखलाचा पुतळा करू लािली, परिं तु

त्यािंना साधेना, म्हणून ती एक मातीचा पुतळा करून दे ण्यागवषयी िोरक्षनाथाची प्राथवना करू

लािली. त्याने त्यािंची ती गवनवणी कबूल केली व गचखल घेऊन पुतळा करावयास आरिं भ

केला.

िोरक्षनाथ जो गचखलाचा पुतळा करील त्यापासून िगिनीनाथाचा अवतार व्हावयाचा, विैरे सिंकेत

पूवी ठरलेला िोता. त्या अन्वये त्यास पुतळा करून दे ण्याची बुच्ि उत्पन्न झाली.

नवनारायणािंपैकी करभिंजन िा अवतार ह्या मातीच्या पुतळ्यापासून व्हावयाचा, म्हणून िोरक्षास

तशी बुच्ि िोऊन त्याने पुतळा करावयास घेतला. त्या वेळी मुखाने सिंजीवनी मिंत्राचा पाठ

चालला िोता. सिंपूणव पुतळा तयार झाला अशी सिंगध पाहून करभिंजनाने त्यात प्रवेश केला.

तेव्हा अस्थी, त्वचा, मािंस, रक्त इत्यागद सवव िोऊन मनुष्याचा तेजःपुिंज पुतळा बनला. मि

तो रडू लािला. िा आवाज जवळ असलेल्या मुलािंनी ऐगकला. तेव्हा िोरक्षनाथाने भूत आगणले.

असा त्या मुलािंनी बोभा ा केला व लािलेच सववजण गभऊन पळू न िेले. पुढे मािावत

मच्छिं द्रनाथाशी भे िोताच, त्याने त्या मुलास गभण्याचे व ओरड करून लिबिीने धावण्याचे

कारण गवचाररले व तुम्ही गभऊ नका म्हणून सािंगितले. तेव्हा पुतळ्याचा मजकूर मुलािंनी

सािंगितला.
मुलािंचे भाषण ऐकून मच्छिं द्रनाथ गवस्मयात पडला व काय चमत्कार आिे तो आपण स्वतः

डोळ्यािंनी पािावा असे त्याने मनात आगणले आगण मुलािंस जवळ बसवून सवव खाणाखुणा

गवचारून घेतल्या.

मच्छिं द्रनाथास मुलािंनी दु रून गठकाण दाखगवले िोतेच. तेथून एक मुलाचा शब्द त्यास ऐकू

येऊ लािला. तेव्हा िा करभिंजन नारायणाचा अवतार झाला, असे मच्छिं द्रनाथाने समजून

मुलास उचलून घेतले व तो मािावने चालू लािला. िोरक्षनाथाने पुतळा केला असूनगि तो जवळ

गदसेना, म्हणून मच्छिं द्रनाथ मुलास घेऊन जात असता, िोरक्षनाथास िाका मारीत चालला.

ती िुरूची िाक ऐकून िोरक्ष एका घरात लपला िोता तेथून बािेर आला. पण मच्छिं द्राच्या

िातातील मुलास पािताच त्यालागि भीगत वा ली. त्याची िुरूजवळ येण्यास गििंमत िोईना. िे

पाहून िोरक्षास भय वा ते असे मच्छिं द्रनाथ समजला. मि त्याने मुलास गचरिु ात िुिंडाळू न

ठे गवले व िोरक्षापाशी जाऊन सािंगितले की. िा मनुष्य आिे व तो नवनारायणापैकी एक

नारायणाचा अवतार आिे . मि िोरक्षानेगि कसा काय प्रकार झाला िोता तो सािंगितला तेव्हा

ते वतवमान ऐकून मच्छिं द्रनाथास आनिंद झाला जसा तू िोवरामध्ये झालास तसाच तू सिंजीवनी

मिंत्र म्हणून िा पुतळा केलास. त्यात करभिंजन नारायणाने सिंचार केला आिे ; तो भूत नसून

मनुष्य झाला आिे , अशी साद्यिंत िकीित सािं िून मच्छिं द्रनाथाने िोरक्षाची भीगत उडगवली मि

त्यासिवतवमान मुलास घेऊन मच्छिं द्रनाथ आपल्या आश्रमास िेला तेथे त्याने िाईचे दू ध आणून

मुलास पागजले व त्यास झोळीत घालून िालवून गनजगवले

याप्रमाणे प्रकार घडल्याची बातमी िावभर झाली. तेव्हा िावचे लोक भे ीस जाऊन मुलाची

चौकशी करीत तेव्हा नाथगि सवव वृत्ािंत सािंित; तो ऐकून त्यािंना नवल वा े मच्छिं द्रनाथाने
आपल्या गशष्याकडून मातीचा पुतळा गजविंत करगवला ह्यास्तव ब्रह्मदे वाकडून मच्छिं द्रनाथाची

योग्यता गवशेष िोय, असे जो तो बोलू लािला

तेथून पुढे तीथवयात्रा करीत गिरताना मुलासगि बरोबर नेणार असा मच्छिं द्राचा मानस पाहून,

त्यामुळे मुलाची अनास्था िोईल मुलाचे आईवाचून सिंरक्षण व्हावयाचे नािी, म्हणून मुलास

कोणाच्या तरी िवाली करा, असे पुष्कळािंनी मच्छिं द्रनाथास सुचगवले. ते ऐकून, तसे िोईल

तर िारच चािंिले िोईल असे नाथाने उत्र गदले. अशा तिेने मच्छिं द्रनाथाचा रुकार

गमळाल्यानिंतर मुलास कोणाच्या तरी माथी मारावा असा िावकयाांनी घा घातला. मि मधुनाभा

या नावाचा एक ब्राह्मण तेथे रािात िोता. त्याची ििंिा ह्या नावाची स्त्ी मिापगतव्रता िोती.

उभयता सिंतगत नसल्याने नेिमी रिं जीस असत व त्यास कोणत्याच िोष्टीची िौस नसे. ती ह्या

मुलाचा प्रगतपाळ आस्थेने करतील असे जाणून त्यािंच्याबद्दल सवाांनी मनापासून मच्छिं द्राजवळ

गशिारस केली. मि अशा जिन्मान्य स्त्ीपुरुषािंच्या िातात िगिनीनाथासारखे रत्न दे णे नाथासगि

प्रशस्त वातले. त्याने मुलास ििंिाबाईच्या ओ ीत घातले आगण सािंगितले की, मातोश्री ! िा

पुत्र वरदायक आिे . करभिंजन म्हणून जो नवनारायणािंपैकी एक त्याचाच िा अवतार आिे .

ह्याचे उत्म रीतीने सिंिोपन कर. तेणेकरून तुझे कल्याण िोईल व जिाने नावाजण्यासारखा

िा गनपजेल; िा पुढे कसा िोईल िे मातोश्री, मी तुला आता काय सािंिू? पण याचे सेवेसाठी

मूगतवमिंत कैलासपगत उतरे ल. ज्याचे नाव गनवृगत् असेल त्यास िा अनुग्रि करील. याचे नाव

िगिनीनाथ असे ठे व. आम्ही तीथवयात्रेस जातो. पुन्हा बारा वषाांनी िा आमचा बाळ िोरक्षनाथ

येथे येईल, तेव्हा तो ह्यास अनुग्रि करील.

मि मोिनास्त् मिंत्र म्हणून गवभूगत गतचे अिंिावर ाकताच, गतच्या स्तनात दू ध उत्पन्न झाले.

मि मुलास स्तनपान करगवल्यानिंतर गतने िावातील सुवागसनी बोलावून मुलास पाळण्यात घालून

िगिनीनाथ असे त्याचे नाव ठे गवले.

पुढे मच्छिं द्रनाथ कािी गदवस तेथे रागिला व िावकयाांची रजा घेऊन िोरक्षासिवतवमान तो

तीथवयात्रेस िेला. जाताना िोरक्ष अजून कच्चा आिे असे मच्छिं द्रनाथास गदसून आले. मि त्यास

बदररकेद्वार स्वामीिंच्या िवाली करून तपास लावावे असे मनात जाणून अनेक तीथवयात्रा करीत

करीत ते बदररकाश्रमास िेले.

🙏!! श्री नवनाथ भच्क्तसार कथामृत - अध्याय १० समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय ११ !!🙏

॥ मक्तछिं द्रनाथाचे स्त्रीराज्यात गमन, जालिंदरनाथ जन्मकथा ॥

गहिनीनाथास गंगाबाईच्या स्वाधीन केल्यावर गोरक्षनाथास समागमे घेऊन मच्छं द्रनाथ हनघाला.

तो तीथथयात्रा करीत करीत बदररकाश्रमास हिवालयात गेला. दोघांनी िंकरास नमस्कार केला

आहि स्तवन करण्यास आरं भ केला. त्ांची स्तुहत ऐकून िंकर प्रसन्न झाला व प्रगट िोऊन

त्ाने दिथन हदले. मग उभयतास आहलंगन दे ऊन जवळ बसहवले, त्ा वेळी िंकराने गोरक्षाच्या

तोंडावरून िात हिरहवला व तू िररनारायिाचा अवतार आिेस असे म्हटले आहि मच्छं द्रनाथास

असे सांहगतले की, िा तुझा गोरक्षनाथ ब्रह्ांडास तारक िोईल. कनकहगरीवर तू अभ्यास

करून दै वते साध्य करून घेतलीस; श्रीराम, नरहसंि, सूयथ, िनुमंत, काहलका वगैरे

वीरांसिवतथमान भैरवांना बोलाहवलेस तेव्हा मीहि आलो िोतो. तेव्हापासून माझी व या गोरक्षाची

ओळख आिे. तू ह्याचेकडून हवद्याभ्यास करहवला आिेस खरा, पि त्ापासून हविेष उपयोग
व्हावयाचा नािी. ह्याने तप केलेच पाहिजे, यास्तव माझ्या आश्रमामध्ये ह्यास तू तप करण्याकररता

बसव. मग ह्याची हवद्या, अस्त्रे िी सवथ िलद्रूप िोतील, असा जेव्हा िंकराने मच्छं द्रनाथास

बोध केला, तेव्हा गोरक्षनाथास उत्तम मुहूताथवर तपश्चयेस बसहवले. मग तो लोखंडाच्या काट्यावर

पाय ठे वून उभा राहिला व नजर करून िळे , पाला खाऊन तपश्चयाथ करू लागला. िे पाहून

मच्छं द्रनाथ आपली पुन्हा बारा वषाांनी भेट िोईल असे गोरक्षनाथास सांगून तीथथयात्रेस जावयास

हनघाला.

तो अनेक तीथे करून िेवटी सेतुबंधरामेश्वराला गेला तेथे रामेश्वराचे दिथन घेऊन समुद्रस्नानास

गेला असता त्ास मारुतीने नमस्कार केला. त्ावेळेस त्ास िारच िषथ झाला. त्ास ह्रदयी

धरून जवळ बसहवल्यावर मारुती म्हिाला, आज चोवीस वषाांनी तुझी भेट झाली. मग त्ाने

तेथे नाथाचे आदराहतथ्य उत्तम प्रकारे केले. पुढे गोष्टी सांगता सां गता योग्य संहध पाहून मारुतीने

गोष्ट काहढली की, स्त्रीराज्यात जाण्याचे तू मला वचन हदले िोतेस; असे असता तू अजूनपयांत

हतकडे गेला नािीस; तर कृपा करून हतकडे जाऊन हतचे िेतु पूिथ करून मला एकदा हतच्या

वचनांतू मोकळा कर. 'मच्छं द्रनाथ येथे येऊन तुझे मनोरथ पुरवील' असे मी हतला वचन

दे ऊन ठे हवले आिे . ते पूिथ केले पाहिजे व तूहि मला मागे वचन हदले आिेस ते पाळण्याची

आता िी चांगली संहध आिे, असे िनुमंताने म्हटल्यानंतर मच्छं द्रनाथ 'ठीक आिे ' असे

म्हिाले व तीन रात्री तेथे राहून ते दोघेहि स्त्रीराज्यात जाण्यासाठी हनघाले.

ते थोड्याच हदवसात तीथे करीत करीत स्त्रीराज्यात गेले. त्ा राज्यात पुरुष नावाला सुद्धा

नव्हता. राज्यपदावर एक रािी असून सवथ राजकीय कारभार पािािायाथ च्स्त्रया आिेत. त्ा

राज्यकारभार सुयंत्र चालवीत. असो; या दोघांनी राजवाड्यात प्रवेि करून रािीची भेट घेतली.

तेव्हा हतला आनंद िोऊन त्ास कनकासनावर बसहवले. मग त्ांची षोडिोपचारानी पूजा
करून ती िात जोडून उभी राहिली व िा दु सरा बरोबर कोि आिे िे सांगण्यासाठी हतने

मारुतीची प्राथथना केली. मारुतीने हतला सांहगतले की, तू तप केलेस त्ा वेळी मच्छं द्रनाथ

येऊन तुला हवषयहवलासाचे यथेछ सुख दे ईल' म्हिून मी वरदान हदले िोते, तोच िा िोय.

तर आता ह्याच्यापासून तू आपली मनकामना पुिथ करून घे. या प्रमािे हतला सांहगतल्यावर

मारुती तेथे तीन रात्री राहून परत सेतुबंधरामेश्वरास आला व रामाचे भजन करीत बसला.

इकडे मच्छं द्रनाथ हवषयहवलासाच्या सुखामध्ये हनमग्न िोऊन गेला. मच्छं द्रनाथ हवषयहवलासाचा

उपभोग घेत असता कािी हदवसांनी रािी गरोदर राहिली. मग पूिथ हदवस भरल्यावर प्रसूत

िोऊन पुत्ररत्न झाले. त्ाचे नाव मोठ्या आवडीने 'मीननाथ' असे ठे हवले.

इकडे कुरुकुळात जनमेजय राजापासून सातवा पुरुष जो बृिद्रव राजा, त्ाने िच्स्तनापुराचे

राज्य करीत असता सोमयाग करण्यास प्रारं भ केला. पूवी िंकराच्या नेत्राच्या प्रळयाग्नीने मदन

जाळीला िोता. तो अग्नीच्या उदरात वाढत िोता. त्ात अंतररक्षनारायिाने संचार करून तो

गभथ अहग्नकुंडात टाहकला. पूिाथहुहत झाल्यानंतर यज्ञकुंडातील रक्षा घेण्यासाठी ब्राह्िांनी िात

घातला असता मुलगा िातास लागून त्ाचे रडिेहि त्ास ऐकू येऊ लागले. मग पुरोहिताने िी

गोष्ट राजास कळहवली. त्ा मुलास पाहून बृिद्रवा राजास संतोष झाला. त्ास राजाने आपल्या

िातात घेतले व त्ाचे मुके तो घेऊ लागला. िा प्रत्क्ष मदनाचा पुतळा असे राजास वाटले.

मग राजा बालकास घेऊन घाईघाईने अंतःपुरात सुराचना राहिकडे गेला. हतचे रुप दे वांगनेप्रमािे

िोते. कुरुकुळास तारण्यासाठी साक्षात रमा, सरस्वती हकंवा पावथती अवतरली आिे , असे

वाटे . मुलगा कोिाचा म्हिून हवचारल्यावर राजाने हतला सांहगतले की, िा अहग्ननारायिाने

प्रसाद हदला आिे; मीनकेत तर तुला एक पुत्र आिेच, त्ास ह्यांचे पाठबळ िोईल. िे
ऐकताच हतने बालकास आपल्या िाती घेऊन स्तनािी लावताच दू ध उत्पन्न जाले, मग मोठा

उत्सव सुरू झाला. बाराव्या हदविी मुलगा पाळण्यात घातला व जालंदर असे त्ाचे नाव

ठे हवले. त्ा हदविी गावात साखर वाटली व याचकांना पुष्कळ द्रव्य हदले. पुढे बृिद्रवा राजाने

जालंदरचा व्रत बंध केला. नंतर त्ाचे लग्न करावे असे एके हदविी राजाच्या मनात आले.

त्ावरून त्ाने धूमीि प्रधानाबरोबर पुरोहितास दे ऊन उत्तम मुलगी पािण्यासाठी पाठहवले.

प्रधान गेल्यावर धूमीि प्रधान आतािी हदसत नािी, तो कोठे दू र गेला आिे काय, म्हिून

जालंदराने एके हदविी आईस हवचाररले असता ती म्हिाली, तुझ्या बापाने तुला बायको

पािावयास त्ास व पुरोहितास पाठहवले आिे . तेव्हा बायको किी असते , असे त्ाने हतला

हवचारल्यावर, माझ्यासारखी बायको असते, म्हिून हतने त्ास सांहगतले. िी गोष्ट लक्षात ठे वून

त्ाने खेळावयास गेल्यावर आपल्या खेळगड्यास हवचाररले की, गड्यांनो, माझे आईबाप मला

बायको करून दे िार आिेत; तर ती किासाठी करतात ह्याची माहिती तुम्हास असली तर

मला सांगा. असे त्ाने हवचारल्यावर मुलांना त्ाच्या अज्ञानाचे िारच नवल वाटले. त्ास त्ानी

सवथ कारि उघड करून सांहगतले. तेव्हा तो मनात हवचार करू लागला की, िे जग परम

अधम आिे; जेथून उत्पन्न व्हावयाचे ते स्थान आपि वज्यथ करावे व अिा अयोग्य कायाथस

प्रवृत्त िोऊ नये, असे मनात आिून तो अरण्यात हनघाला. गावाच्या सीमेवर रक्षक िोते त्ांनी

त्ास पाहिले; पि राजपुत्र असल्यामुळे त्ांनी त्ास कोठे जातोस म्हिून हवचाररले नािी. मात्र

मनुष्य पाठवून िी गोष्ट त्ांना राजास कळहवली. ती ऐकताच राजा घाबरून धावत आला व

तोहि अरण्यात िोध करू लागला. अंधार पडे पयांत पुष्कळ लोक एकसारखे त्ास धुंडीत

िोते; पि पत्ता लागला नािी. मग हनराि िोऊन सवथ मंडळी घरोघर गेली. नंतर मुलाच्या

हवयोगाने राजास व रािीस अहतिय दु ःख झाले. ती उभयता त्ाचे गुि आठवून िोक करू

लागली.
इकडे जालंदर अरण्यात हनजला असता रात्रीस विवा लागला. मग गवत पेटत पेटत अहग्न

अगदी जवळ आला; त्ा अग्नीने मुलास ओळखले. मग चांगल्या हठकािी ह्यास सोहडले असता

िा अिा च्स्थतीत येथे कसा आला म्हिून तो हचंतेत पडला तेव्हा अग्नीने मूहतथमंत्र प्रगट िोऊन

त्ास जागृत केले आहि मांडीवर बसवून येथे येण्याचे कारि हवचाररले. तेव्हा तू कोि आिेस

असे जालंदराने अग्नीला हवचाररले असता तो म्हिाला, मी तुझी आई व बाप आिे ; मला अहग्न

म्हितात. मग तू माझा आईबाप कसा म्हिून उलट त्ाने त्ास हवचारल्यावरून अग्नीने त्ास

सहवस्तर जन्मकथा सांहगतली.

🙏!! श्री नवनाथ भच्िसार कथामृत - अध्याय ११ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय १२ !!🙏

॥ जालंदरनाथास वरप्राक्ति; काननफनाथ जन्मकथा व त्यास वरप्राक्ति ॥

अग्नीने जालंदरास त्याच्या जन्माची सविस्तर कथा सांवितल्यानंतर तुझ्या मनात कोणता हे तु आहे

तो वनिेदन कर. असे अग्नीचे भाषण ऐकून जालंदरनाथ म्हणाला की, तू सिव जाणत आहेस,

मी सांवितले पावहजे असे नाही; तरी सांितो ऐकािे. हा नरदे ह प्राप्त झाला आहे , त्या अथी

ह्याचे काही तरी साथवक होईल असे कर. नाही तर जन्मास येऊन न येऊन सारखेच, असे

मात्र होऊ दे ऊ नको. माझी कीवतव वत्रभुिनात अखंड राहील ि मी वचरं जीि होईन असे कर.

असा जालंदराचा मानस पाहून अग्नीला परमानंद झाला ि त्याने त्याची िाहिा केली.
मि हा जालंदर सिावपेक्षा प्रबल व्हािा म्हणून अवग्न त्यास घेऊन दत्तात्रेयाकडे िेला. उभयतांच्या

मोठ्या आदरसत्काराने भेटी झाल्या. नंतर दत्तात्रेयाने अग्नीला विचारले की, आज कोणता हेतु

धरून येणे झाले आहे ि हा बरोबर दु सरा कोण? तेव्हा अग्नीने दत्तास िृत्तांत वनिेदन केला

की, शंकराच्या दे हातला काम म्या जाविला, तो मी आजपयंत उदरात रक्षण करून ठे विला

होता. मि बृहद्रिा राजाच्या यज्ञकुंडात या जालंदरनाथाच्या दे हास वनमावण केले. ह्यास तुमच्या

पायांिर घावलतो, याचे तुम्ही संरक्षण करािे. ि ह्यास अनुग्रह दे ऊन सनाथ करून वचरं जीि

करािे. मि दत्तात्रेयाने सांवितले की, मी तुझ्या पुत्रास तुझ्या हेतुप्रमाणे तयार करीन, परं तु

ह्यास येथे बारा िषेपयंत ठे विले पावहजे. हे ऐकून जालंदराला दत्तात्रेयाजिि ठे िण्यास अवग्न

कबूल झाला. शेिटी दत्ताने जालंदरास मांडीिर बसिून त्याच्या मनातील विकल्प घालविण्याचा

प्रयत्न चालविला. िरदहस्त मस्तकािर ठे विताच त्याच्या अज्ञानपणाचा भ्रम वनरसन होऊन त्यास

ज्ञान प्राप्त झाले. नंतर अवग्न दत्तास नमस्कार करून िुप्त जाला.

मि जालंदरास बरोबर घेऊन दत्तात्रेय वनत्य विरे . तो वनत्य भािीरथीचे स्नान करून विश्वेश्वराचे

दशवन घेई. ि कोल्हापुरास वभक्षा मािून पांचािे श्वर भोजन करी. असो, अशी बारा िषे दत्त

समािमात काढू न नाना प्रकारच्या शस्त्रास्त्रविद्येत जालंदर वनपुण झाला. तसाच तो सिव िेद,

शास्त्रे, पुराणे, व्याकरण ििैरे सिव विद्यांमध्ये प्रिीण झाला.

अशा रीतीने पररपूणव झाल्यानंतर दत्ताने दै ितांची आराधना केली. ि ती सिव दै िते जालंदरास

िर दे ण्यासाठी खाली उतरली. मि अग्नीने तेथे येउन ि जालंदरास िर दे ण्यासाठी खाली

उतरली. मि अग्नीने तेथे येऊन ि जालंदरास सिव विद्येत वनपुण पाहून आपला आनंद प्रदवशवत

केला. तेव्हा दत्तात्रेयाने अग्नीस सांवितले की, आता हा सिव विद्यांमध्ये वनपुण झाला. आता

दै िते प्रसन्न करून घेतल्यािर त्यास भेटिून त्यांच्यापासून िर दे ििािे. हे ऐकून अग्नीने त्यास
खांद्यािर बसिून वत्रभुिनातील दै िते दाखविली मािे मच्छं द्रनाथाचे ज्या दै ितास अनुकूल करून

िर मािून घेतले होते, त्याच दै ितांनी जालंदरास िर वदले. नंतर जालंदराने बदररकाश्रमास

जाऊन तेथे बारा िषे तप केले ि कसोटीस उतरल्यािर सिव दे िांनी माना डोलविल्या. नंतर

आशीिावद दे ऊन ब्रह्मा, विष्णु, महेश आवदकरून सिव आलेले दे ि आपापल्या स्थानी संतोष

पािून िेले.

पुढे बदररकाश्रमी बदररनाथाने (शंकराने) अग्नीस ि जालंदरनाथास आपल्याजिि तीन रात्री

ठे िून घेतले. त्या िेिी सत्यलोकात घडून आलेली विपरीत कथा शंकराने त्यास सांवितली ती

अशी - ब्रह्मदे िाची मुलिी सरस्वती ही बारा िषांची असता वतचे रूप ि अियिांचा नीटनेटकेपणा

पाहून ब्रह्मदे िास कामाने व्याकुि केले; तेव्हा तो अविचारास प्रिृत्त झाला. तो वतच्या मािे

लािला असता धािताना िीयवपात झाला. तेव्हा िायावच्या नेटासरसा िीयववबन्दु वहमाचलाच्या िनात

एक हत्ती होता त्याच्या कानात पडला. त्यात प्रबुद्धनारायणाने संचार केला. ह्या िोष्टीस युिेच्या

युिे लोटली. तरी तो हत्ती वजिंत होता. त्याच्या कानातून प्रबुद्धनारायणाचा अितार-जन्म

होईल, त्यास जालंदराने आपला वशष्य करािा. कानापासून जन्म आहे म्हणून 'कावनिा' असे

त्याचे नाि पडे ल. असे शंकराने सांिताच अवग्न म्हणाला, तुम्ही ही िारच चमत्काररक िोष्ट

सांित आहा, पण तो हत्ती कोठे आहे हे दाखिून द्यािे. एरव्ही ही िोष्ट िार चांिली झाली

की, माझ्या मुलास एक पाठबि झाले.

ह्याप्रमाणे अग्नीने म्हटल्यानंतर जालंदर ि अवग्न यास िजस्थान दाखविण्यासाठी शंकर वहमालयाच्या

अरण्यात घेऊन िेले, तेथे एका पिवतािर विशाि हत्ती वदसला. तेव्हा शंकराने सांवितले की,

हा पिवतासारखा बलाढ्य हत्ती आता मोठे रण माजिील; तर ह्यास आििण्यासाठी कोणती

युच्ि करािी? तेव्हा जालंदरने वहंमत धरून म्हटले की महराज ! माझ्या मस्तकािर दत्तात्रेयाने
आपला िरदहस्त ठे विला आहे ; त्याचा चमत्कार आपण आता पाहाल ! प्रियकािचा कािवह

जेरीस येऊन उिीच बसेल, मि ह्या हत्तीचा काय वहशेब आहे ? असे म्हणून त्याने झोिीतून

वचमटीभर भस्म घेतले आवण मोहनीअस्त्राचा मंत्र म्हणून ि स्पशावस्त्र मंत्रून ते भस्म हत्तीिर

टावकले तेव्हा एिढा मोठा बलाढ्य िज, पण अिदी नरम पडला.

मि जालंदर त्याच्याजिि एकटाच कावनिास आणाियास िेला. तो अिदी जिि जाऊन

हत्तीस म्हणाला की, तुझ्यासारखा धैयविान कोणी नाही. तुझ्या कानात वदव्य रत्न वनमावण झाले

अहे; आता हे समथव प्रबुद्धनारायणा ! तू हत्तीच्या कानात वनमावण झाला आहेस, म्हणूण तुझे

नाि 'कावनिा' असे ठे विले आहे . आता सत्वर बाहेर ये. जालंदराचे िचन ऐकून कावनिा

म्हणाला की, महाराज िुणवनधे! च्स्थर असािे. मि हत्तीच्या कानाच्या भोकाशी येऊन कावनिाने

जालंदरास नमस्कार केला; त्या िेिी ती सोिा िषांची महातेजस्वी मूवतव जालंदराने हाताचा

आधार दे ऊन कानातून खाली जवमनीिर घेतली. मि त्यास खांद्यािर बसिून शंकरापाशी नेले

ि खाली उतरून शंकरास ि अग्नीला नमस्कार कराियास सांवितले. हे ऐकून कावनिाने त्यास

ि जालंदरासवह नमस्कार केला तेव्हा कावनिास शंकराने प्रेमाने मांडीिर बसविले ि त्याचे मुके

घेतले. पुढे त्यास अनुग्रह दे ण्याकररता जालंदराने शंकरास विनंवत केली.

अनुग्रह झाल्यािाचून अज्ञानपणाचा मोड व्हाियाचा नाही असे मनात आणून शंकराने

सुचविल्याप्रमाणे िुरूचे स्मरण करून जालंदरनाथाने कावनिाच्या मस्तकािर हात ठे िून कानात

मंत्राचा उपदे श केला. तेणेकरून त्याचे अज्ञान तत्काि नाहीसे झाले. मि चौघेजण

बदररकाश्रमास िेले. तेव्हा दत्ताने जे काय वदले , ते कावनिास द्यािे असे जालंदरास सांिून

अवग्न िुप्त झाला. तेथे शंकर सहा मवहने पािेतो त्यांना भेटत होते. सहा मवहन्यात कावनिा
सिव विद्यामध्ये वनपुण झाला. पण संजीिनी िाताकषवण ही दोन अस्त्रे मात्र जालंदराने त्यास

सांवितली नव्हती.

कावनिास अस्त्रे, दै िते प्रसन्न करून द्यािी म्हणून शंकराने जालंदरास सांवितले. मि जालंदराने

हात जोडून प्राथवना केली. की, कावनिा सकल विद्येत वनपुण झाला त्यास िर द्यािेत. हे

ऐकून सिव दै िते म्हणाली की, तुला आम्ही िरप्रदान वदले. कारण दत्तात्रेयाने तुला विद्या

वशकविली ि अग्नीचीवह मीड पडली, यास्ति त्यांचा शब्द मोडिेना म्हणून तुला िरप्रदान

वमिाले, पण असे िर िारं िार दु सयांना दे ता येत नाहीत. या पुढे तुमचे असंख्य वशष्य

होतील, तेिढ्यांना कोठिर िर दे त बसािे! याप्रमाणे बोलून दे ि विमानात बसून जाऊ लािले.

त्या योिाने जालंदरास अवत क्रोध आला. तो म्हणाला, माझा अनादर करुन तुम्ही वनघून

आपापल्या स्थानी चाललेत, परं तु माझा प्रताप कसा आहे तो अजून पावहला नाही. आताच

तुम्हास चमत्कार दाखवितो, असे म्हणून त्याने िातास्त्राची योजना केली. तेव्हा प्रचंड िारा

सुटून विमाने भलतीकडे जाऊ लािली. मि त्या त्या दै ितांनी आपापली शस्त्रे सोवडली.

वततक्ांचे जालंदराने वनिारण केले. परं तु हररहर दु रून हा चमत्कार पाहात होते.

जालंदरनाथापुढे अस्त्राचे काही चालत नाही, असे पाहून शस्त्रे घेऊन खाली उतरण्याचा दै ितांनी

वनश्चय केले. त्यात प्रथम अग्नीचा प्राण घेण्याचा घाट घातला आवण शस्त्रे घेऊन ते महीिर

उतरले.

त्या समयी जालंदराने कावमनीअस्त्र सोवडले; तेव्हा हजारो सुंदर च्स्त्रया वनमावण झाल्या. नंतर

त्याने कामास्त्राची प्रेरणा केली. तेणेकरून दे ि कामातुर होऊन त्या च्स्त्रयांच्या मािे लािले.

त्याच्यािर च्स्त्रया आपले नेत्रकटाक्षबाण सोडीत होत्याच. त्या पुढे पित ि दे ि त्यांची विनिणी

करीत पाठीमािून जात; असे करीत त्या बोरीच्या िनात वशरल्या. त्या च्स्त्रया झाडािर चढल्या
तेव्हा दे िवह चढले इतक्ात स्पशावस्त्र मंत्र म्हणून भस्म िेकताच ते प्रिट होऊन िेले. तेव्हा

दे िांचे पाय झाडािर वचकटले. वकत्येकांची डोकी खाली ि पाय िर अशी दशा होऊन ते लोंबू

लािले. तेव्हा हररहर वदसू लािले ि आज बरी िंमत पाहाियास वमिाली असे ते बोलू लािले;

इतक्ात च्स्त्रयांनी सिांची िस्त्रे सोडून घेऊ त्यास नग्न केले ि जालंदरनाथापाशी त्या िस्त्रांचा

एक मोठा ढीि केला.

मि जालंदरनाथाने कावनिास इषायावने सिव दे ि उघडे झाल्याचे जाणविले. यािरून तो ज्याचे

त्यास िस्त्र नेसिू लािला. आपली अशी दु दवशा झाल्यामुिे दे िांना पश्चात्ताप होऊन अवतशय

दु ुःख झाले. त्यास कावनिा म्हणाला, मी िुरूच्या नकित तुम्हास िस्त्रे नेसिीत आहे , पण

ही िोष्ट िुरूना सां िू नका. तो दरएक दे िास िस्त्र नेसिून त्याच्या पाया पडे . याप्रमाणे

कावनिाची नम्र भच्ि पाहून दे ि समाधान पािले ि त्यानी प्रसन्न वचत्ताने त्यास िर वदले

अस्त्रांत आम्ही सिवप्रकार अनुकूल असल्याचे कबूल केले. मि जालंदरनाथाने विभि अस्त्र

सोडले. तेव्हा सिव दे ि झाडास वचकटले. होते तेथून मुि झाले ि अस्त्रेभूषणे सािरून

जालंदरनाथाजिि िेले. त्यास त्यांनी नमस्कार केला ि अस्त्रामध्ये आम्ही स्वतुः प्रिट होऊन

साक्षात्कार दाखिू, असा कावनिात िर वदल्याबद्दल किविले. तेव्हा जालंदराने सिांस सांवितले

की, पुढे मी साबरीकवित्व करणार आहे ; त्यास कृपा करून तुम्ही सिांनी साह्य व्हािे. त्यास

त्यानी रुका दे ऊन िचन वदले ि ते सिव आपापल्या स्थानी िेले. नंतर हररहर, जालंदरनाथ

ि कावनिनाथ तीन वदिस बदररकाश्रमात रावहले.

🙏!! श्री निनाथ भच्िसार कथामृत - अध्याय १२ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय १३ !!🙏

॥ जालंदरनाथाची मैनावतीस भेट, मैनावतीस उपदे श ॥

पुढे शंकर व ववष्णु हे जालंदरनाथ व कावनफा यांसह बदररकाश्रमास गेले. ते सववजण

जालंदरनाथाची शक्ति पाहून थक्क झाले त्ांच्या आपापसात गोष्टी चालल्या असता, दै वतांची

ववटं बना जालंदराने केल्यामुळे ते त्ांची वाहवा करू लागले. व आजपयंत त्ांना हात

दाखववणारांमध्ये असा वस्ताद कोणीवह वमळाला नव्हता असेवह उद्गार बाहेर पडले. नंतर

शंकराने जालंदरास सांवगतले की, तू नागपत्रअश्वत्थाच्या विकाणी जाऊन यज्ञ कर व तेथेच

कववत्व करून दै वतापासून वर वमळवून घे. वेदववद्येचे मंत्र पुष्कळ आहेत. अस्त्रववद्या महान

प्रतापी खरा, परं तु कवलयुगात वतचे तेज पडणार नाही. मंत्रववद्येचा लोकांस काडीचासुद्धा लाभ

व्हावयाचा नाही. ह्यास्तव कववता वसद्ध करून िे व. आवण त्ा सवव ववद्या कावनफास वशकव.
ह्या कावनफाचे उदारपण दांवभकपणाचे आहे , परं तु कारणपरत्वे उपयोगी पडण्यासािी ह्याची

ही वृवि िीक आहे, हजारो वशष्य करील, ह्याला सवव ववद्या अवगत असतील, येणेकरून

ह्याचे वचवस्व सवव जगात राहील. पूवी साबरी ऋषीने हा मंत्रववद्येचा मागव शोधून कावढला, परं तु

ती ववद्या थोडी असल्यामुळे वतजपासून जनाला म्हणण्यासारखा लाभ होण्याचे वचन्ह वदसत नाही.

शंभर कोवट कववता पावहजे ती नऊ नाथांनी करावी. सवव खटपट परोपकारासाथी करावयाची

आहे. तुम्ही सववज्ञ आहा! तुम्हास सांगावयास पावहजे असे नाही. जारण, मारण,

उच्चाटणावदकांवरवह कववता करावी. असे शंकराने जालंदरनाथास सांगून कावनफाबद्दल दोन

शब्द सुचववले की, ह्यास तपास बसवून समथव कर. हे शंकराचे सवव म्हणणे जालंदराने मान्य

केले.

मग जालंदर व कावनफा या उभयतांनी बारा वषे तेथे राहून चाळीस कोवट वीस लक्ष कववता

तयार केल्या. ते पाहून शंकर प्रसन्न झाला. मग त्ाने नाग अश्वत्थाखाली ते प्रयोग वसद्ध

करून घेण्यासािी त्ांस बोध केला. त्ावरून उभयता तेथे गेले. तेथे हवन करून प्रयोग

वसद्ध करून घेतले. सूयवकुंडाचे उदक आणून बावन वीरावर वशंपडून त्ांची अनुकूलता करून

घेतली. ते पुनः बदररकाश्रमास परत आले, तेथे जालंदराने कावनफास तपश्चयेस बसववले आवण

आपणवह तपश्चयेस गेला. तेथे गोरक्षनाथवह तपश्चयाव करीत होता, पण त्ाना परस्परांववषयी

मावहती नव्हती.

इकडे जालंदरनाथ तीथवयात्रा करीत वफरत होता. तो आपल्या मस्तकावर गवताचा भारा घेऊन

अरण्यातून गावात जाई व तेथे तो गायीस चारीत असे. त्ाने मस्तकावर भारा घेतला असता

त्ास त्ापासून भार वाटू न त्रास होऊ नये म्हणून वायु तो भारा मस्तकापासून काही अंतरावर

वरच्यावर झेलून धरून िे वी. याप्रमाणे जालंदरनाथ गवताचा भारा मस्तकावर घेऊन वफरत
वफरत गौडबंगाल दे शांतील हेलापट्टनास गेला, तेव्हा गवताचा भारा मस्तकाच्या वर आधारावाचून

कसा रावहला ह्याचे तेथील लोकांस मोिे नवल वाटू लागले. त्ांना हा कोणी तरी वसद्ध आहे ,

असे वाटू न ते त्ाच्या दशवनासवह जाऊ लागले. तो गावातील घाणेरड्या जागेत राही व आपला

उदरवनवावह वभक्षा मागून चालवीत असे.

वत्रलोचन राजाचा पुत्र गोपीचंद हा त्ा काळी तेथचा राजा होता. गोपीचंद राजाची आई मैनावती

ही मोिी सद् गुणी स्त्री होती ती एके वदवशी राजमहालाच्या गच्चीवरून शहराचा रमणीय दे खावा

पहात असता, वतने जालंदरास पावहले. आधारावाचून डोक्याच्या वर मोळी घेऊन जाणारा

असा तो जोगी पाहून वतला आश्चयव वाटले व हा कोणी प्रतापी पृथ्वीवर उतरला आहे , असे

वतच्या मनात आले. मग त्ास गुरु करून आपल्या दे हाचे साथवक करून घ्यावे, असा वतने

मनाचा वनग्रह करून आपल्या दासीस बोलाववले. ती दासी तर चतुरच होती. ती येताच हात

जोडून उभी रावहली आवण मोठ्या अदबीने का बोलाववले, म्हणून ववचारू लागली. तेव्हा

मैनावती वतला म्हणाली, माझे एक फार नाजुक काम आहे , ते मी तुला करावयास सां गत

आहे, यास्तव ही गोष्ट अगदी बाहेर फुटता कामा नये. का की, प्रसंगवशात वजवावर येऊन

बेतणार म्हणून सावध रावहले पावहजे. असे बोलून वतने वतला तो जोगी कोिे जात आहे,

त्ाचा पक्का शोध, गुप्त रीतीने करून येण्यास सांवगतले.

जालंदरनाथास पाहून दासी चवकत झाली व आपण जाउन त्ाचा अनुग्रह घ्यावा व

जन्ममरणापासून मुि व्हावे, असा वतने मैनावतीस चांगला बोध केला. नंतर तो जोगी कोिे

उतरतो ते विकाण पाहण्यासािी ती दासी त्ाच्या पािोपाि चालली. अस्तमान झाला तेव्हा

एका घाणेरड्या विकाणी वनवांत जागा पाहून जालंदर वस्तीस रावहला. ते विकाण दासीने परत

येऊन मैनावतीस सांवगतले.

मग मैनावतीने एका ताटात फळफलावळ व पक्वान्ने घेतली आवण अधवरात्रीस दासीस बरोबर

घेऊन ती जालंदरनाथाजवळ गेली तेव्हा तो ध्यानस्थ बसला होता. त्ा दोघीजणी त्ाच्या पाया

पडून हात जोडून उभ्या रावहल्या. त्ा वेळी मैनावतीने त्ाची पुष्कळ स्तुवत केली. मैनावतीने

केलेली स्तुवत जालंदराने ऐवकली, पण वतचा वनग्रह पाहण्यासािी त्ाने तीचा पुष्कळ छळ

केला. तो वतजवर रागाने दगड फेकी, वशव्या दे ई. मैनावतीने धैयव खचू वदले नाही. ती

त्ाची ववनवणी करीतच होती. ह्याच्या हाताने जरी मरण आले तरी मी मोक्षास जाईन अशी

वतची पुरी खात्री झाली होती म्हणून त्ाच्या छळणुकीने वतचे मन वकंवचतसुद्धा दु खावले नाही.

मग तू कोणाची कोण व येथे येण्याचे कारण काय म्हणून त्ाने वतला ववचाररले. तेव्हा ती

म्हणाली, योवगराज ! महाप्रतापी वत्रलोचन राजाची मी कांता आहे , परं तु त्ास कृतांतकाळाने

वगळू न टावकल्यामुळे मी सांप्रत वैधव्यदु ःखसागरात बुडून गेले आहे . ही जन्ममरणाची जगाची

रहाटी पाहून मी वभऊन गेले आहे व ह्या योगाने मला पश्चािाप झाला आहे . काळाने पतीची

जी अवस्था केली, तोच पररणाम माझा व्हावयाचा! असे ऐकून तो म्हणाला, जर तुझा पवत

वनववतला आहे , तर तू हल्ली कोणाजवळ असतेस? तो प्रश्न ऐकून ती म्हणाली, माझा मुलगा

गोपीचंद राजा ह्याच्या जवळ मी असते, पण आता ह्या वाटाघाटीचा ववचार करण्याची जरुरी

नाही. कृपा करून मला तुम्ही कृतांतकाळाच्या भीतीपासून सोडवावे अशी माझी हात जोडून

चरणापाशी ववनंवत आहे . तेव्हा त्ाने सांवगतले की, कृतांताच्या पाशाचे बंधन मोिे वबकट

आहे, ते मजसारख्या वपशाच्च्च्याकडु न तुटावयाचे नाही, यास्तव तु येथून लवकर वनघून आपल्या

घरी जा. जर ही गोष्ट तुझ्या पुत्राच्या समजण्यात आली तर त्ाच्याकडून मोिा अनथव घडून

येईल. इतका प्रकार होईपयंत उजाडले, तेव्हा ती त्ास नमस्कार करून आपल्या घरी गेली.

वतला सारा वदवस चैन पडले नाही. मग रात्र झाल्यावर दासीस बरोबर घेउन ती पुन्हा

जालंदरनाथाकडे गेली व पाया पडून हात जोडून उभी रावहली. पण नुसते उभे राहण्यात
काही हशील नाही व थोडी तरी सेवा घडावी म्हणून ती पाय चेपीत बसली. नंतर सूयोदय

होण्याची वेळ झाली असे पाहून त्ास नमस्कार करुन आपल्या घरी आली. अशा रीतीने सहा

मवहनेपयंत वतने जालंदरनाथाची सेवा केली.

एके वदवशी फार काळोख पडला आहे, अशी संवध पाहून मैनावती त्ाजकडे गेल्यानंतर त्ाने

एक मायीक भ्रमर उत्पन्न केला व आपण गाढ झोपेचे ढोंग करून स्वस्थ घोरत पडला. तो

भ्रमर वतच्या मांडीखाली वशरला व त्ाने वतची मांडी फोडून रिबंबाळ करून टावकली; तरी

वतने आपले अवसान खचववले नाही. असा वतचा दृढवनश्चय पाहून जालंदरनाथाने प्रसन्न होऊन

मंत्रोपदे श केला. तेणेकरून वतची कांवत वदव्य झाली. वतने त्ाच्या पायांवर मस्तक िे ववले व

मी जन्मास आल्याचे आज साथवक झाले असे ती म्हणाली. नंतर त्ाने संजीवनी मंत्राची वतच्या

दे हात प्रेरणा केली, तेणेकरून मैनावती अमर झाली, जसा रामचंद्राने वबभीषण अमर केला,

तद्वत जालंदराने मैनावती अमर केली. पुढे वतची भक्ति वदवसेंवदवस अवधकावधक वाढत चालली

🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय १३ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय १४ !!🙏

॥ बायकोच्या दु ष्ट सल्ल्यानुसार गोपीचंदाने जालंदरनाथास खड्ड्यात पुरले ॥

जालंदरनाथाचा उपदे श मैनावतीने घेतल्यानंतर ततला झालेला आनंद पोटात मावेनासा झाला व

आज जन्मास आल्याचे साथथक झाले असे ततला वाटले. परं तु आपला पतत तिलोचन ह्याच्या

शररराची स्मशानात जशी राखरांगोळी झाली तशीच आपला पुि गोपीचंद ह्याची व्हावयाची,

म्हणून ततला परम खेदही झाला. म्हणून मुलाला दोन बोधाच्या गोष्टी सां गण्यासाठी ती बहुत

तदवसपयंत संतध पाहात होती.

माघ मतहन्यात एके तदवशी मैनावती महालाच्या गच्चीवर थंडीच्या तनवारणासाठी उन्हात बसली

होती. त्याच संधीस गोपीचंद राजा खालच्या बाजूस रत्नखतचत चंदनाच्या चौरं गावर बसून अंगास

स्त्रियांकडून सुवातसक तेले, अगथजे लावून घेत होता. सभोवती दु सयाथ सुंदर स्त्रियातह होत्या.
अशा मोठ्या चैनीमध्ये राजा स्नान करण्याच्या बेतात आहे , तो वरती मैनावतीला हे गोपीचंदाचे

सुंदर शरीर नाश पावणार, म्हणून वाईट वाटले. ततला त्या वेळेस दु ुःखाचा उमाळा येऊन रडे

लोटले, ते काही केल्या आवरे ना. ततचे ते अश्रु राजाच्या अंगावर पडले तेव्हा राजा चतकत

होऊन ऊन पाणी कोठून पडले म्हणून इकडे ततकडे पाहू लागला. तेव्हा माडीवर आपली

आई रडत बसली आहे, असे त्यास तदसले. त्या वेळी राजा चूळ भरून दात घाशीत होता,

त्या वेळी राजा चूळ भरून दात घाशीत होता, तो तसाच उठला व मातोश्रीपाशी गेला, आतण

ततच्या पाया पडून हात जोडून उभा रातहला. नंतर ततला म्हणाला, मातोश्री! रडण्याचे कारण

काय, ते मला कृपा करून लवकर सांगावे. तुला कोणी गांतजले, ते सांग. ह्या वेळेस त्याचे

डोळे फोडून टातकतो! जर मी तुझे दु ुःख तनवारण न केले तर तुझ्या पोटी मी व्यथथ जन्म

घेतला. तुझ्या मनाला संतोष होण्यासाठी मी कोणतीही गोष्ट करीन. ती करताना प्रत्यक्ष

प्राणावरतह बेतले तरी तुझे दु ुःख तनवारण केल्यावाचून राहणार नाही.

गोपीचंद राजाचे हे भाषण ऐकून मैनावती म्हणाली की, महान प्रतापी अशा गोपीचंद राजाची

मी माता असता, मला गांजील असा कोण आहे ? परं तु मला दु ुःख होण्याचे कारण इतकेच

की, तुझा बाप तुझ्यासारखाच स्वरूपवान होता; परं तु काळाने ग्रातसल्यानंतर त्याच्या दे हाची

क्षणात राखरांगोळी होऊन गेली. तुझ्या ह्या स्वरूपाची तरी तीच गत व्हावयाची म्हणून मला

मोठे वाईट वाटते. शररराची व्यथथ माती न होऊ दे ता, कृतांतकाळापासून सोडतवण्याची युस्त्रि

योजावी हा मागथ मला उत्तम तदसतो. आपले तहत होईल तततके करून घ्यावे. गोपीचंदा,

क्षणभंगुर ऐश्वयाथस न भुलता दे हांचे साथथक करून घे; पण सध्याच्या तुझ्या वृत्तीकडे पाहून

मला तुझी काकुळता येते व ह्या कररताच रडे आले. एहथवी माझा कोणाकडून उपमदथ झाला

नाही.
मग राजाने सांतगतले की, मातोश्री! तुझे म्हणणे खरे आहे . पण सांप्रत असा गुरु मला कोठे

तमळतो आहे? प्रथमतुः तो अमर असला तर तो मला अमर करील. तर असा आजकाल आहे

तरी कोण? तेव्हा मैनावती म्हणाली, बाळा! जालंदरनाथ त्याच प्रतीचा असून तो सांप्रत आपल्या

नगरात आला आहे. तरी तू त्यास कायेने, वाचेने व मनाने शरण जा आतण ह्या नातशवंत

ऐश्वयाथचा लोभ न धररता त्याच्यापासून आपली काया अमर करून घे. हे ऐकून गोपीचंदाने

सांतगतले की त्याच्या उपदे शाने मी माझी बायकामुले, सुखसंपतत्त, राज्यवैभव आतदकरून

सवांस अंतरे न! ह्याकररता आज एकाएकी माझ्याने योग घेववणार नाही, तर मला आणखी

बारा वषे सवथ तहेचे तवलास भोगू दे . मग मी गुरूस शरण जाऊन योगमागाथचा स्वीकार करीन

व उत्तानपाद राजाच्या पुिाप्रमाणे ब्रह्ांडात कीततथ करून घेईन. तेव्हा आई म्हणाली, मुला,

ह्या दे हाचा एका पळाचासुद्धा खािीने भरवसा दे ता येत नाही. असे असता तू एकदम बारा

वषांची जोखीमदारी तशरावर घेतोस! पण बाळा! बारा वषे कुणी पातहली आहेत? कोणत्या

वेळेस कसा प्रसंग गुदरून येइल ह्याचा नेम नाही.

मैनावती गोपीचंद राजास करीत असलेला हा बोध त्याची पट्टराणी लुमावती दडून ऐकत होती.

तो ऐकून ततला त्या वेळेस परम दु ुःख झाले. ती मनात म्हणू लागली की, ही आई नव्हे .

वैरीण होय. हे राजाचे ऐश्वयथ भोगावयाचे सोडून त्याचा त्याग करावयास सांगणारी ही आपली

सासू नसून एक तववशीच उत्पन्न झाली असे वाटते. आता ह्यास उपाय तरी कोणता करावा?

अशा अनेक कल्पना ततच्या मनात येऊन ती आपल्या महालात गेली व तळमळत रातहली.

गोपीचंदाने मैनावतीचा उपदे श ऐकून उत्तर तदले की, मातोश्री! ज्याअथी तुझी अशी मजी

आहे, त्याअथी मीतह तुझ्या इच्छे तवरुद्ध वागत नाही. पण त्या जालंदरनाथाचा प्रताप कसा आहे

तो पाहून व त्याच्यापासून खतचत माझे तहत होईल अशी माझी खािी झाली की, मी त्यास
शरण जाऊन कायथभाग साधून घेईन. आता तू हे सवथ मनातले दु ुःखमय तवचार काढू न टाकून

खुशाल आनंदाने राहा; असे ततचे समाधान करून राजा स्नानास गेला.

इकडे राजाच्या प्रीतीतली मुख्य राणी लुमावती, तहला राजास मैनावतीने केलेला उपदे श न

पटल्याने ततने तनराळाच प्रयत्न चालतवला. ततने आपल्या दु सयाथ पाच सात सवतींना बोलावून व

त्यांचा चांगला आदरसत्कार करून त्यांना मैनावतीचा राजास तबघडवून योग दे ण्याचा घाट

कळतवला. ती म्हणाली, गोपीचंद राजास जगातून उठवून लावण्याचा मैनावती मनसुबा कररत

आहे. जालंदर म्हणून कोणी एक ढोंगी गावात आला आहे व त्याचा अनुग्रह राजास दे ऊन

त्याला जोगी बनतवण्याची ततची इच्छा आहे मैनावतीचे ते बोलणे प्रत्यक्ष मी आपल्या कानांनी

ऐतकले. ततच्या उपदे शाने राजाचेतह मन वळले आहे . त्याचे मन उदास झाल्यावर राजवैभव

सवथ संपलेच म्हणावयाचे! मग आपल्यास तरी जगून कोणता उपयोग घडावयाचा आहे ? परचक्र

येऊन सवथ वैभवाची धूळधाण होऊन जाईल. तरी असे न होऊ दे ण्यासाठी आताच एखादी

युस्त्रि काढा म्हणजे त्याचा तो बेत आपणास मोडून टाकता येईल.

लुमावतीने सवतींच्या मनात अशा तहेने तवकल्प भरवून त्यांची मने दू तषत केली; परं तु कोणासतह

चांगली युस्त्रि सुचेना. त्या अवघ्या जणी तचंतेत पडून रडू लागल्या. ते पाहून लुमावती तहने

असा तवचार केला की, मैनावतीवर खोटा आळ घेतल्याखेरीज प्रसंगातून सुटका नाही म्हणून

राजास असे सांगावे की, जालंदर म्हणून जो वैरागी गावात आला आहे , त्याची बायकांवर

वाईट नजर असून मैनावतीस कामतवकार सहन होत नसल्यामुळे ती त्याच्या नादी लागली

आहे. तसेच राजास बोध करून व त्यास योग दे ऊन तीथाथटनास पाठवावे आतण जालंदरास

राज्यावर बसवून आपण तनधाथस्तपणाने त्या जालंदरसमागमे तवषयतवलासाचा उपभोग घ्यावा,

असा त्या दोघांचा मतलब आहे, असे आपण राजास सांगून मनात तवकल्प येउ तदला म्हणजे
राजास अततशय क्रोध येईल व तो जालंदराचा एका क्षणात नाश करील. तो बेत लुमावतीने

इतर स्त्रियास सांतगतला व त्याना तो पसंत पडून त्या सवथ आपापल्या महालात गेल्या.

त्या तदवशी राजा सवथ तदवसभर राजकीय कारभार पाहून रािीस भोजन झाल्यानंतर सवांसह

मुख्य राणी जी लुमावती इच्या महालात गेला. ततने त्यास मंचकावर बसतवल्यानंतर गोड गोड

बोलून त्याच्या प्रेमास पाझर आतणला. तो पूणथ प्रेमात आल्यावर ती हात जोडून म्हणाली की,

माझ्या ऐकण्यात एक गोष्ट आली आहे, पण ती तुमच्यापाशी सांगावयास मला भीतत वाटते व

न बोलता तशीच गुप्त ठे तवली तर मोठा अनथथ घडून येईल; अशी मी दोहींकडून तचंतेत पडले

आहे, तेव्हा राजा म्हणाला, तू मनात काही तकंतु आतणल्यातशवाय तनभथयतचत्ताने मला सांग.

मग अभय वचन दे त असाल तर बोलते, असे ततने त्यास सांतगतल्यावर त्याने ततला अभय

वचन तदले. नंतर ततने संकेत केल्याप्रमाणे वरील मजकूर त्यास समजातवला आतण म्हटले की

आमच्या सौभाग्यसुखाचा बाध न येण्यासाठी तुम्ही बारकाईने दु रवर तवचार करून जे बरे तदसेल

ते करा.

तो मजकूर राजाने ऐतकल्यावर त्यास ते खरे वाटू न रागाने तो अगदी लाल होऊन गेला. मग

राजाने प्रधानास सांगून जालंदरास आणतवले व एक मोठी खाच खणून तीत त्यास लोटू न तदले.

नंतर त्यावर घोड्याची लीद घालून खाच भरून टातकली आतण जर ही गोष्ट कोणाकडून

उघडकीस आली तर त्यास तजवे मारून टातकन, अशी त्या वेळेस हजर असणारांना सि

ताकीद तदली.

राजा प्राण घेईल त्या भीतीस्तव ही गोष्ट कोणी उघडकीस आतणली नाही व मध्यरािीच्या

सुमारास कायथभाग करून घेतल्यामुळे ही गोष्ट लोकांनातह समजली नाही. दु सरे तदवशी सकाळी
जालंदरनाथ कोठे तनघून गेल्याची वाताथ गावभर झाली. तेव्हा तो बैरागी असल्यामुळे लोक

त्याच्यातवषयी अनेक तकथ योजू लागले. गुरुजी तनघून गेल्याची वाताथ दासींनी मैनावतीस सांतगतली,

तेव्हा ततला फार दु ुःख झाले. पुिास अमर करून घेण्याचा ततने योजलेला बेत जागच्या जागी

राहून गेला, हे पाहून मैनावतीस परम दु ुःख झाले. पण राजांना परमानंद झाला आतण

गावकयाथस त्या साधूचे दशथन अंतरले.

जालंदरनाथ त्या खड्ड्यात वज्रासन घालून आकाशािाची योजना करून स्वस्थ बसून रातहला.

आकाशाि सभोवती असल्याने व त्यावर वज्रािाची योजना केल्याने लीद वरच्यावर राहून

गेली, ह्यामुळे त्यास खड्ड्यात तनभथयपणाने राहता आले.

🙏!! श्री नवनाथ भस्त्रिसार कथामृत - अध्याय १४ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय १५ !!🙏

॥ काननफनाथ व मारुती याांचे भाांडण, काननफनाथाचे स्त्रीराज्यात आगमन ॥

गोरक्षनाथ आणि काणनफनाथ या उभयताांनी बारा वर्षै बदररकाश्रमास तपश्चयाा केली. ती पूिा

झाल्यानांतर ते दोघे आपापल्या गुर

ां चा शोध करावयाकररता णनघाले. पि कोठे णि शोध न

लागल्यामुळे ते दोघेणि माशाप्रमािे तडफडत िोते व गुरच्या णवयोगामुळे त्ाांच्या डोळ्यातून

टपटपा पािी पडत िोते . अशा स्थथतीमध्ये ते दे शोदे शी णफरत िोते.

गोरक्षनाथ णफरत णफरत गौडबांगाल्यात गेल्यावर िेलापट्टिास आला व तेथील णशवेशी येऊन

स्वथथ बसला. तेथे गावचे जे रक्षक िोते त्ाांनी त्ास नमस्कार केला. तेव्हा त्ाांच्याजवळ

गोरक्षनाथ मस्छां द्राणवर्षयी णवचारपूस कर लागला. तेव्हा ते म्हिाले, तुम्ही म्हिता तो गोसावी

येथे आला नव्हता, पि जालांदरनाथ या नावाचा एक गोसावी आला िोता. तो सूयाासारखा

मोठा तेजस्वी असून आधाराणशवाय त्ाच्या डोक्याच्या वर गवताचा भारा रािात असे. तो ते

गवत रानातून आित गावातील लोकाांच्या गायीांना घाली. तो येथे सुमारे एक वर्षापयंत राणिला

िोता, पि पुढे तो कोठे व केव्हा गेला ह्याची माणिती कोिास नाि. ह्या गोष्टीस आज सुमारे

दिा वर्षे िोत आली. ते भार्षि ऐकल्यानांतर, मी तप सोडून त्ाचा शोध करीत णिांडेन म्हिून

गुरने नाव पालटले असावे, अशा अनेक कल्पना त्ाच्या मनात येऊन त्ाला अतोनात दु ुःख

झाले त्ा समयी ईश्वरकृपेने गुरची व तुझी भेट िोईल तू कािी काळजी कर नकोस, अशी

ते त्ाची समजूत करीत िोते.

पुढे तो अांमळसा णववेक करन गावात णभक्षेस गेला. तो घरोघर णभक्षा मागावयास णफरत

असता, तेथे जालांदरास पुरले िोते तेथे गेला व त्ाने 'अलख' शब्द करताच आतून

जालांदरनाथाने 'आदे श' केला तेव्हा गोरक्षनाथाने 'आदे श' करन आपले नाव काय, म्हिून

णवचाररले. त्ावरन त्ाने मला जालांदरनाथ म्हितात असे आतून उत्तर णदले व तसेच त्ाने

त्ासणि तुझे नाव काय व तुझा गुरु कोि म्हिून णवचाररले. तेव्हा गोरक्षनाथाने साांणगतले की,

माझा गुरु मस्छां द्रनाथ िोय व या दे िास गोरक्ष असे म्हितात. मग तुमची िी अशी अवथथा

कशी झाली, वगैरे गोरक्षनाथाने णवचारल्यावर जालांदराने सणवस्तर मजकूर त्ास साांणगतला. तो

ऐकताच गोरक्षनाथ रागावून गोपीचांद राजाचे समूळ वाटोळे करन टाकण्याकररता जालांदरापाशी

आज्ञा मागू लागला. पि पुढील भणवष्य जािून त्ाने त्ास ह्या कामात िात घालण्याची मनाई

केली. तो म्हिाला, तूता तू ह्या भरीस पडू नको व िी गोष्ट कोिाजवळ बोलू नको. तुझा व

माझा णशष्य काणनफ ह्याची जेव्हा भेट िोईल तेव्हा त्ास मात्र तू िे सवा कच्चे वतामान साांग;

म्हिजे तो येथे येऊन िरयुक्तीने नाथपांथाचा उत्कर्षा िोण्यासाठी राजास बचावून मला खाांचेतून

बािेर काढील. आता िी गोष्ट नीट लक्षात ठे वून तू तीथायात्रेस जा. मग गोरक्षनाथ 'आदे श'

करन तेथून णनघाला. तो णफरत णफरत जगन्नाथास गेला.

इकडे काणनफा गावगन्ना उपदे श करीत चालला िोता. पुष्कळ लोकणि त्ाचे िौशीने णशष्य

िोत. त्ाचा समागमे सातशे णशष्य णनरां तर असत. ते णफरत णफरत स्त्रीराज्याच्या आसपास

गेले. त्ा राज्यात पुरुर्ष वाचत नािी, िे सवांना ऐकून ठाऊक िोते; म्हिून पुढे जाण्यास

कोिी धजेना. पि काणनफाचाच स्त्रीराज्यात प्रवेश करण्याचा रोख णदसल्यावरन णशष्यमांडळीत

मोठी गडबड उडून गेली. तरी त्ातून णकतीएक असेणि म्हिू लागले की, गुरुचे पाय मनापासून

धररल्यानांतर णजवाचे भय कसले आिे! तशातून तन, मन, धन इत्ाणद सवा आपि पूवीच

ह्यास अपाि केले आिे ; तर आता णजवाची आशा धरन व्रतभांग करिे अनुणचत कमा िोय.

िा त्ाांच्या मनसुब्याचा सवा प्रकार काणनफाच्या लक्षात आला म्हिून त्ाने स्पशाास्त्रमांत्र म्हिून

भस्म णतन्ही णदशाांकडे फेणकले आणि स्त्रीराज्याचा मागा मोकळा ठे वून त्ाणशवाय बाकीच्या सवा

णदशा भारन टाणकल्या. त्ाला असे करण्यास दोन कारिे िोती. णशष्य पळू न जाऊ नयेत िे

एक आणि मारुतीचा भुभुुःकार त्ा णठकािी पोचू नये िा दु सरा. ह्याप्रमािे व्यवथथा करन

त्ाने आपल्या णशष्यास जवळ बोलावून साांणगतले की, मला आता स्त्रीराज्यात जावयाचे आिे ;

परां तु तो दे श मोठा कठीि आिे. त्ा णठकािी मारुती भुभुःकार करीत असतो, त्ामुळे तेथे

पुरुर्ष वाचत नािी. असे पुढचे दे श मोठे कठीि आिेत व त्ा दे शाांच्या यात्रा करन येण्याचा

माझा मानस आिे. जर जालांदरनाथ गुरच्या चरिी माझा खरा णवश्वास असेल तर

दां ग्याधोक्याणशवाय मनात धररलेल्या यात्रा करन सुरणक्षत माघारा येईन. कदाणचत णजवावर प्रसांग

येऊन प्राििाणन झाली तरी पुरणवली. परां तु मनात आले आिे त्ापेक्षा णतकडे जाऊन यावयाचे

खणचत! तर आता तुमचा णवचार कसा आिे तो कळवा. ज्याांची गुरच्या चरिी पूिा णनष्ठा

असेल, त्ाांनी माझी सांगत धरावी आणि ज्याांना णजवाची आशा असेल त्ाांनी परत घरी जावे.
काणनफाने असे साांणगतल्यानांतर त्ाच्या सातशे णशष्याांपैकी अवघे सात जि तेथे त्ाच्याजवळ

राणिले आणि बाकीचे सवा परत चालले. आपि िोऊन णवचारल्याणशवाय जािार िोते, पि

तेिेकरन मूखात्व मात्र पदरी आले असते, त्ापेक्षा गुरुजीनी आपि िोऊन राजीखुशीने

जावयास परवानगी णदली, िी गोष्ट फार चाांगली झाली, िाच िशा मानून ते आनांदाने परत

जाऊ लागले. ते गावच्या सीमेपयंत सुमारे एक कोस लाांब गेले. परां तु तेथे स्पशास्त्राने त्ास

णचकटू न धररले. जागच्या जागी स्खळू न टाणकल्याने त्ास िालता चालता येईना. मग िात

जणमनीवर ठे वून त्ाांच्या नेटाने ते पाय सोडावयास पिात िोते; पि िातसुद्धा जणमनीस णचकटू न

ते सवा ओिवे िोऊन राणिले.

इकडे काणनफनाथाने राणिलेल्या सात णशष्यात णवभक्त अस्त्रणवभूणत लावून साांणगतले की, तुम्ही

णतकडे जाऊन दु सरे णशष्य ओिवे िोऊन राणिले आिेत, त्ाांच्या पाठीवरन एकएक दगड

ठे वा. अशी आज्ञा िोताच ते सात जि त्ाांचा शोध काढीत तेथे गेले. ह्या साताांना पािाताच

बाकीचे सवा णशष्य लस्ित झाले. मग त्ाांची चाांगली खरडपट्टी काढू न गुरने साांणगतल्याप्रमािे

त्ाांच्या पाठीवर दगड ठे णवले. ते दगड दे खील त्ाांच्या पाठीस णचकटू न गेले. मग ते णशष्य

रडून त्ा दु ुःखापासून सोडणवण्यासाठी प्राथाना कर लागले. तेव्हा ते सात णशष्य म्हिले,

णजवाची आशा धरन येथे खुशाल असा, गुरुजी दे श पाहून आल्यानांतर तुम्हास सोडवून नेऊ.

सांकटापासून सोडणवण्यासाठीच तर गुरु करावयाचा असतो परां तु णवश्वास धरिारास तो मात्र

फलद्रूप िोतो. तेव्हा आपला अन्याय क्षमा करन स्त्रीराज्यात समागमे घेऊन जाण्यासाठी त्ाांनी

या सात जिाांचे पुष्कळ प्रकाराांनी आजाव केले व आमचा भ्रम उडून गुरचा प्रताप समजला,

असेणि त्ाांनी बोलून दाखणवले.

मग ते सातणिजि परत गुरकडे येऊन जोडीदाराांची स्थथणत साांगून मुक्तता करण्यासाठी मध्यथथी

कर लागले. गुरला दया येण्याजोगे त्ाांनी बरे च माणमाक भार्षि केले. तेव्हा गुर काणनफाचे
अांतुःकरि द्रवले व त्ाने णवभक्तास्त्र मांत्र म्हिून भस्म णदले; ते एका णशष्याने जाऊन त्ास

लाणवताच ते मोकळे झाले. मग ते सवाजि येऊन लीनतेने गुरच्या पाया पडले. पुढे सवा

णशष्याांसि वतामान काणनफा स्त्रीराज्यात जावयास णनघाला. तो नगराच्या सीमेवर जाऊन तळ

दे ऊन राणिला.

नांतर असा चमत्कार झाला की, भुभुुःकार करण्यासाठी मारुती सेतुबांधरामेश्वराहून रात्रीस

स्त्रीराज्याांत तो जात असता तो काणनफाच्या स्पशाास्त्राच्या सपाट्यात सापडला गेला; पि

मिाप्रबळ वीर असल्यामुळे त्ाने त्ा अस्त्रास दाद णदली नािी. तो त्ाांच्या तळापयंत येऊन

पोचला, त्ा वेळी स्पशाास्त्राने िरकत केल्याची कल्पना त्ाच्या मनात आल्यावरन येथे कोिी

तरी प्रतापी असला पाणिजे, असेणि त्ाच्या मनात णबांबले. इतक्यात सीमेजवळ येताच त्ास

नाथपांथाचे लोक णदसले. त्ा वेळी मारुतीस असे वाटले की, आपि मिाप्रयत्नाने स्त्रीराज्यात

पाठणवलेल्या मस्छां द्रनाथास िे लोक जाऊन उपद्रव दे तील व बोध करन त्ाचे मन वळणवतील.

मग तोणि ह्याांच्या समागमे स्वदे शाला गेला तर केलेले श्रम फुकट जाऊन रािीचा मुखचांद्र

उतरे ल व णतचे िेतु जागच्या जागी राहून जातील. ह्यास्तव त्ाांना दु बाल करन परत लावण्यासाठी

मारुतीने अणतणवशाल असे भीमरप प्रगट केले आणि भुभुुःकार केला. तेव्हा सवा णशष्य घाबरन

गुरुजीच्या आड दडून बसले व रक्षि करण्याकररता गुरस णवनांणत कर लागले. त्ाांचे अवसान

गळू न गेले असे पाहून काणनफाने त्ाांस पुष्कळ धीर दे ऊन साांणगतले की, पुढे काय चमत्कार

िोतो तो धैया धरन तुम्ही पािा; ह्याांच्यापासून तुम्हाांस मुळीच धक्का बसिार नािी.

नांतर काणनफाने वज्रास्त्र णसद्ध करन भस्म मांत्रून फेणकले. ते कृत् मारुतीच्या लक्षात आले.

त्ा क्षिीच तो आवेशाने मोठमोठे प्रचांड पवात काणनफाच्या अांगावर फेकू लागला. परां तु

वज्रास्त्राच्या योगाने दगडाां चे चूिा िोऊन जाई, म्हिून मारुतीने वज्रमुष्टीचा प्रिार करताच वज्रास्त्र
क्षीि झाले. ते पाहून काणनफनाथाने, काणलकास्त्र, अग्न्यस्त्र, वासवास्त्र, वाय्वास्त्र अशी

वरच्यावर सोणडली. तेव्हा अग्न्यास्त्रास वाय्यास्त्राचे पुष्कळ पाठबळ णमळाल्याने त्ाने प्रळय

उडवून णदला. त्ा वेळी मारुतीने सवा इलाज केले , पि त्ाचे कािी चालले नािी. तो अगदी

जेरीस येऊन गेला. मग, मी तुझा मुलगा असता, माझा तू प्राि घेऊ पािात आिेस, तर

मुलाची दु दाशा पाहून कोित्ा तरी बापास सुख वाटिार आिे काय? अशा मतलबाची मारुतीने

आपला णपता जो वायु त्ाची बरीच स्तुणत केली. तेव्हा पुत्राच्या ममतेस्तव वातास्त्र क्षीि झाले.

मग काणनफाने मोणिनी योजना केली. त्ाने मारुतीस कािीसे भ्रणमष्ट केले; तरी त्ाने अग्न्यास्त्र

समुद्रात झुगारन णदले. त्ा तापाने समुद्राचे उदक कढू लागले. मग तो (समुद्र) मूणतामांत

येऊन पाहू लागला असता काणनफा व मारुती ह्याांचे युद्ध चाललेले णदसले. मारुती आपल्याकडून

करवेल णततके उपाय योजून काणनफाचा पाडाव करावयास पािात िोता, परां तु त्ाचे वचास्व

कमी झाले नािी; उलट मारुतीच जजार िोऊन मूछाना येऊन जणमनीवर पडला.

मग मूणतामांत वायु पुत्रमोिास्तव मारुतीजवळ गेला. इतक्यात मारुती सावध िोऊन पुनुः युद्धाची

धामधूम करण्याच्या बेतात आिे असे पाहून वायूने त्ाचा िात धरन साांणगतले की, िे नाथ

मोठे प्रबळ आिेत. पूवी मस्छां द्रनाथाने तुझी कशी दु दाशा करन सोणडली िोती ह्याची आठवि

कर ! वाताकर्षािणवद्या ह्याांच्या जवळ पक्क्क्या वसत आिेत. यास्तव याां च्याशी सख्य करन

तुझे काया साधून घे. सख्यत्वासारखी दु सरी योग्य युस्क्त मलासुद्धा णदसत नािी, असा

समुद्राचाणि अणभप्राय पडला. मग ते मारुतीला घेऊन काणनफाजवळ गेले व त्ास परम प्रीतीने

भेटले. काणनफानेणि वायू व समुद्र याांस प्रेमाने नमस्कार केला आणि युद्ध का सोडलेस म्हिून

मारुतीला णवचाररले. पि युद्ध करण्याचे कारि कोिते असे वायूने काणनफास णवचारल्यावर

त्ाने उत्तर णदले की, मारुतीने काय कारिास्तव युद्धास आरां भ केला िे मला मािीत नािी,

त्ाला णवचारले असता तो साांगेल. तेव्हा मारुती म्हिाला, मी मोठ्या प्रयत्नाने मस्छां द्रनाथास
स्त्रीराज्यात पाठणवले. िे त्ाचे जातवाले असल्यामुळे, युस्क्त प्रयुस्क्तने त्ास बोध करन तेथून

आपल्या दे शास घेऊन जातील तसे ह्याांनी कर नये म्हिून मी िी खटपट केली, दु सरा कािी

मतलब नव्हता. मस्छां द्रनाथास ह्याांचा उपद्रव िोिार नािी, असे माझी खात्री पटण्यासाठी मला

वचन दे ऊन त्ाांनी खुशाल स्त्रीराज्यात गमन करावे. मग मारुतीचे म्हिने काणनफाने मान्य

करन त्ास वचन णदले. मग अणि, वायु व मारुती सांतुष्ट िोऊन आपापल्या णठकािी गेले.

मग प्रातुःकाळी काणनफा आपल्या णशष्याांसिवतामान णनघून स्त्रीराज्यात गेला. तेथे तीथे करीत

राजधानीचे मुख्य शिर जे श्रृांगाल मुरुडी येथे ते दाखल झाले. तेथे मैनाणकनी रािी मस्छां द्रनाथास

घेऊन सभेमध्ये णसांिासनावर णवराजमान झाली िोती. काणनफ आपल्या णशष्याांसि एका

राजवाड्यात गेला. तेव्हा द्वारपाळाांनी तपास करन सातशे णशष्याांसि काणनफनाथ या नावाचा

जती आल्याचे वतामान मस्छां द्रनाथास कळणवले. ते ऐकून गोरक्षनाथ आपले नाव बदलून मला

न्यावयास आला असावा, असे वाटू न त्ास फार वाईट वाटले. आता आपि ह्या णवर्षयणवलासाच्या

अनुपम सुखास अांतरिार ! िाच णवचार त्ाच्या मस्तकात भरन गेला; तेिेकरन तो णदलगीर

झाला. मग त्ाांना परभारे गावात न्यावे असे मनात आिून मस्छां द्रनाथ मोठ्या समारां भाने

पालखीत बसून त्ास भेटावयास गेला. उभयताां च्या मोठ्या आनांदाने भेटी झाल्या. भरजरी

गाणलचे पसरन त्ावर सवा मांडळी बसणवली. मग एकमेकाांच्या िकीगतीची णवचारपूस झाली.

त्ा वेळेस खरा प्रकार बािेर पडला. ओळख पटल्यानांतर उभयताांचे पुष्कळ बोलिे झाले.

मग त्ास मस्छां द्रनाथाने ित्तीवर बसवून मोठ्या थाटाने गावातून आणिले आणि एक मणिना

रािवून घेतले.

🙏!! श्री नवनाथ भस्क्तसार कथामृत - अध्याय १५ समाप्त !!🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय १६ !!🙏

॥ काननफनाथ व गोरक्षनाथाांची भेट, काननफनाथाांचे गोपीचांद राजाकडे आगमन ॥

स्त्रीराज्याच्या राजधानीत मच्छिं द्रनाथाने काननफनाथास मोठ्या आदरसत्काराने राहवून घेतल्यानिंतर

त्याची उत्तम बदाास्त ठे नवली. असे करण्यात मच्छिं द्रनाथाचा हेतु असा होता की, काननफा

येथून गेल्यानिंतर गोरक्षनाथास भेटेल व तो मजनवषयी त्यास बातमी दे ईल. मग तो मला

नेण्यासाठी येथे येईल व मला घेऊन जाईल. असे झाल्यास मी ह्या सवा सुखास मुकेन; इतक्या

पल्ल्यास गोष्ट येऊ नये व त्याचेनह मन रमून त्याने ननरिं तर येथेच राहावे म्हणून सुम्दर रूपवान

दे वािंना दे खील भ्लनवणायाा अशा च्स्त्रया, नवषयात गोवून टाकण्याकररता त्याच्या नशनबरास पाठवू

लागला. पण काननफाने त्या च्स्त्रयािंकडे ढुिं कूनसुद्धा पानहले नाही. काननफापुढे च्स्त्रयािंचे तेज

पडत नाही. त्यािंचा नहरमोड होऊन त्या रडत परत येतात, असे वतामान मच्छिं द्रनाथास

समजल्यावर त्याच्या नशष्ािंना नवषयात गोवून टाकण्याला सािंनगतले; पण नशष्ािंजवळनह च्स्त्रयािंचे

काही चालले नाही. त्या इलाज करून थकल्या, पण त्यािंचा हेतु सफळ झाला नाही. मनहनाभर

राहून काननफाने मच्छिं द्रनाथापाशी जावयास आज्ञा मानगतली; ती त्याने नबनतक्रार नदली. तेव्हा

हत्ती, घोडे , पालख्या, उिं ची वस्त्रे, तिंबू राहुट्यानद पुष्कळ दे ऊन नहरे , माणके, सुवणा व

पैसा नवपुल नदला. अशा मोठ्या लवाजम्याननशी मच्छिं द्रनाथाने काननफाची रवानगी करून

नदली.

काननफा तेथून ननघून तीथायात्रा करीत चालला. तो जेथे जेथे जाई तेथे तेथे त्याचा उत्तम प्रकारे

आदरसत्कार होई. पुष्कळ लोक त्याचे नशष् झाले. जो तो त्याची वाखाणणी करी व मोठ्या

हौसेने दू रदू रचे लोक येऊन आपआपल्या गावास मोठ्या सन्मानाने त्यास घेऊन जात. त्याजनवषयी

लोकािंच्या मनात पूज्यबुच्द्ध उत्पन्न होऊ लागली. अशी त्याची कीनता पसरत हेलापट्टणातनह

त्याच्या नावाचा डिं का बराच गाजला. तेव्हा गोपीचिंद राजाने दू त पाठवून नाथाचा समाचार

आणनवला त्याच्या ऐश्वयााची दू तािंनी राजापाशी फारच स्तुनत केली.

इकडे गोरक्षनाथ जगन्नाथहून तीथायात्रा करीत नफरत असता त्याची व काननफाची एका अरण्यात

भेट झाली. उभयतािंनी आदे श केला. मग काननफाने गोरक्षास भरजरी गानलच्यावर बसनवले.

त्या वेळी गोरक्षनाथाची नवद्या कशी काय हे पाहावे असे काननफाच्या मनात येऊन त्याने गोष्ट

कानढली की, त्या पलीकडील आम्रवृक्षावर जी मधुर फळे पक्व झालेली नदसत आहेत, त्यातून

थोडीशी आणनवण्याचे माझ्या मनात आहे . ते ऐकून गोरक्ष म्हणाला, कशाला इतका खटाटोप!

आपल्याला काही गरज नाही. तेव्हा काननफा म्हणाला, खटपट कशाची आली आहे त्यात?

आता नशष् पाठवून ते आिं बे तोडून आणनवतो. हे ऐकून गोरक्ष म्हणाला, इतका यत्न करण्याचे

काय कारण आहे? आता नशष् जवळ आहेत म्हणून त्यािंच्यापासून आणवाल; पण कोणे वेळेस

नशष् जवळ नसेल तर आपण कसे करावे? आपल्या नवद्येच्या प्रभावाने फळे तोडून नवद्येचा
प्रताप व गुरूचा प्रसाद उजेडास आणावा व फळे खाऊन आत्मा सिंतुष्ट करावा. तेव्हा काननफाने

सािंनगतले की, जर अशी तुमची मजी आहे , तर मी गुरूच्या कृपेने आता फळे आनणतो.

असे म्हणून त्याने नवभक्तास्त्रमिंत्र म्हणून भस्म मिंत्रून त्यावर आकषाणास्त्राची योजना केली व

भस्म फेकले; त्यामुळे नपकलेले सवा आिं बे झाडावरून त्याचे जवळ येऊन पडले. मग सवाांनी

ते आिं बे खाल्ले व हात धुतल्यानिंतर गोरक्षनाथाने मनात नवचार केला की, काननफाने आपले

कतृात्व तर मला दाखनवले. तेव्हा आपणनह ह्यास थोडासा चमत्कार दाखवावा. असा नवचार

करून काननफास तो म्हणाला की, तुम्ही माझा पाहूणचार केलात! आता मी काही फळे

आनणतो तर ती खाऊन आपण तृप्त व्हावे. काननफाने त्याचे हे बोलणे मान्य केले. मग

गोरक्षनाथाने आकषाणशच्क्त व नवभक्तास्त्र जपून भस्म फेकताच एका लविंगवनातील तहेतहेची

फळे येऊन जवळ पडली. ती मधुर फळे खाऊन सवा तृप्त झाले.

मग गोरक्षनाथाने मुद्दाम गोष्ट कानढली की, नह नशल्लक रानहलेली फळे पुन्हा परत झाडावर

नेऊन डहाळीस नचकटवावी. तेव्हा काननफा म्हणाला, ही गोष्ट अशक्य होय. त्यावर गोरक्ष

म्हणाला, ननिःसीम गुरुभक्तास काही अवघड नाही. तो दु सरा ब्रह्मदे वनह उत्पन्न करील. अशा

प्रकारचे पुष्कळ दृष्टािंत दे ऊन म्हणाला, मी माझ्या सद् गुरूच्या कृपेने पानहजे ते करीन. हे

ऐकून काननफास राग आला. तो म्हणाला मी तुला व तुझ्या गुरूला जाणतो, तो नरकात

नपचत पडला आहे! स्वतिःला योगी असे म्हणवून तो स्त्रीराज्यात रनतनवलासात ननमग्न होऊन

गेला आहे. ब्रह्मदे वाला शच्क्तहीन समजून मोठमोठाल्या चढाचढीच्या गोष्टी तू करीत आहेस

पण ही सवा प्रौढी सोडून दे ऊन मागास्थ हो. अशा प्रकारचे उपमदााचे पुष्कळ भाषण ऐकून

घेतल्यावर गोरक्षनाथ म्हणाला, तू भ्रनमष्टासारखा भाषण करतोस! तुझा गुरू जालिंदरनाथ

दीनासारखा आज दहा वषे घोड्याच्या लीदीत पडला आहे . सुटुन जाण्याचे त्याच्या अिंगी सामर्थ्ा

नाही म्हणून कुजतो आहे . गौडबिंगाल दे शात हे लापट्टणच्या गोपीचिंद राजाने वस्तादनगरी करून
त्यास खाचेत पुरून वर घोड्याची लीद टाकून अगदी बेमालूम करून टानकले. शाबास त्या

राजाची! माझा गुरु अशा प्रतीचा नव्हे . हे ब्रह्मािं ड हालवून टाकील असा त्याचा प्रताप आहे.

त्याच्या कृपेने तुला आताच चमत्कार दाखनवतो पहा. असे म्हणून सिंजीवनी म्म्तम्म्तर म्हणून भस्म

फेकताच ती उरलेली फळे जागच्या जागी जाऊन लटकू लागली. ते पाहून काननफा चनकतच

झाला. त्याने ननरानभमानाने गोरक्षाजवळ जाऊन त्यानच वाहवा केली व प्रेमाने त्यास आनलिंगन

नदले आनण म्हटले की, आपल्या भाषणाने मला आज एक मोठा फायदा झाला. तो हा की,

माझ्या जालिंदर गुरूचा शोध लागला. मग गोरक्षनाथ म्हणाला, गोष्ट खरी आहे . माझ्या योगाने

जसा तुला तुझ्या गुरूचा शोध लागला, तसा तुझ्या योगाने माझ्या मच्छद्रनाथ गुरूचानह मला

शोध लागला. आजचा योग फारच उत्तम आला; असे बोलून त्यानी एकमेकास नमस्कार

केला. मग गोरक्षनाथ स्त्रीराज्याकडे व काननफनाथ हेलापट्टणास चालला.

आपला गुरु जालिंदरनाथ ह्यास गोपीचिंद राजाने पुरून टाकल्यानच बातमी कळताक्षणीच

काननफाच्या मनात क्रोधानग्न उत्पन्न झाला व केव्हा सूड उगवीन असे त्यास झाले होते. तो

आपल्या सातशे नशष्ािंसह हेलापट्टणच्या अरण्यात येऊन रानहला. काननफा आल्यानच बातमी

लागताच गोपीचिंद राजाने त्यास सामोरे जाण्याचा ननश्चय केला. त्याने काननफाचा लौनकक

ऐकलेला होताच, त्यामुळे अिंतिःकरणापासून त्यास गुरु करण्याचे राजाच्या मनात भरले होते.

स्वतिःबरोबर हत्ती, घोडे , उिं ट, पालख्या, गाड्या, तिंबू, डे रे, राहुट्या वगैरे घेऊन मोठ्या

वैभवाने सातशे नशष्ािंसहवतामान काननफानाथ दे शपयाटन करीत होता. काननफास नगरात

आणावयास राजा आपले सातशे सरदान व असिंख्य फौजेननशी मोठ्या नदमाखाने जात असता

वाटे मध्ये तो प्रधानास म्हणाला की, प्रारब्धयोगेकरून या नगरास आज महान नसद्धपुरुषाचे पाय

लागले आहे त, त्या अथी ह्यास गुरु करावा असे माझ्या मनात आले आहे . हा गुरू मला

योग्य असाच आहे व माझ्या वैभवाप्रमाणे याचेनह वैभव आहे . नाही तर आमच्या मातोश्ीिंनी जो
गुरु केला तो अगदी किंगाल, घाणेरडा असा होता. मी राजा आहे ; माझ्या पिंक्तीस बसण्यास

राजे लोकच योग्य होत. तो जालिंदर नपशाच्च्च्यासमान भटकणारा घाणेरड्या जागेत राहणारा व

दररद्री असा माझ्या आईने गुरु केला, परिं तु कोणतीनह गोष्ट करावयाची ती सारासार नवचार

करूनच केली पानहजे. मजसारख्या राजाला गुरु करावयाचा म्हणजे तो असाच ऐश्वयावान असला

पानहजे. हा काननफा मला योग्य गुरु आढळला आहे . असे बोलून राजा मोठ्या समारिं भाने

काननफास आणावयास गेला.

काननफनाथाने गोपीचिंद राजास पानहले मात्र, तोच त्याचा क्रोधरूपी अनग्न भडकून गेला. परिं तु

नववेक करून त्याने क्रोध आवरून धररला. त्याने त्या वेळेस असा नवचार केला की, जर

आपण ह्यास आताच शाप दे ऊन भस्म करावे, तर आपणास ह्याच्यापासून मोठा कायाभाग

साधून घ्यावयाचा आहे , तो तसाच राहून जाईल. तशात गुरूची कोणत्या नठकाणी कशी काय

अवस्था केली आहे तीनह आपणास पुरी माहीत नाही. यास्तव ह्याच्याकडून गुरूची मानहती

करून घेऊन निंतरच ह्यास नशक्षा करावी अशा नवचाराने राग आवरून धरून तो अगदी शािंत

झाला. इतक्यात गोपीचिंद राजा अगदी जवळ जाऊन काननफाच्या पाया पडला निंतर उभा

राहून हात जोडून दीनवाणीने नवनिंती करू लागला की, महाराज! दै वयोगाने मला अनाथास

सनाथ करावयासाठी आपल्या कृपारूपी गिंगेचा ओघ आज मजकडे वळला आहे . राजा याप्रमाने

बहुत प्रकारे बोलत असता, नतकडे काननफािंचे पूणा लक्ष होते. राजाशी सलगी ठे वण्याचा नवचार

त्याने प्रथम मनात आणलेलाच होता. तशात राजाच्या लीन भाषणाने काननफास आनिंद होऊन

त्याने राजाचा हात धरून त्यास आपल्या शेजारी बसनवले. मग क्षेमकुशल नवचारल्यानिंतर त्याने

राजास म्हटले की, राजा! तुझ्या हातून एक मोठे अनुनचत कमा घडले आहे . परिं तु तुझे सबळ

भाग्य फळास आले म्हणून माझे नचत्त शािंत झाले; नाही तर ह्या वेळेस मोठा अनथा होऊन

तुझ्या प्राणावर प्रसिंग येऊन ठे पला होता. आता गावात चल, तेथे सवा वृत्तािं त ननवेदन करीन.
मग राजा त्यास पालखीत बसवून राजवाड्यास घेऊन गेला. त्याने आज सुवणााच्या आसनावर

बसनवले षोडशोपचारािंनी त्यानच यथानवधी पूजा केली. वस्त्रेभूषणे नदली व अनुग्रह करण्यासाठी

त्याची नवनवणी करू लागला. राजाचे मन वळवून त्यास सवास्वी अनुकूल करून घेण्याची

खटपट काननफा करीत होताच. तशात राजा तर अनुग्रह घेऊन उत्सुकतेने चेला होण्यास

तयार झालेला पाहून त्यास अनतशय आनिंद झाला. तेव्हा काननफाने राजास म्हटले की, तू

माझा अनुग्रह घ्यावया पाहतो आहेस. पण दु धात मीठ घातल्याप्रमाणे तुझ्या हातून एक कमा

घडले आहे, ज्याच्यापासून मी अनुग्रह घेतला आहे , त्या जालिंदरनाथास तू घोड्याच्या लीदीत

पुरून टानकले आहेस; परिं तु तुझे आयुष् पुष्कळ व तुझ्या पुण्याईचा जोर बळकट म्हणून

माझा कोप शािंत झाला. नाही तर जालिंदरनाथाने तुला तुझ्या वैभवासुद्धा एका क्षणात भस्म

करून टानकला असता. तेव्हा राजा भयभीत होऊन थरथरा कापू लागला व काननफाच्या

पायािंवर मस्तक ठे वून नवनिंनत करू लागला की, महाराज! मजकडून घडलेल्या अन्यायाची

आता मला क्षमा व्हावी आनण या शरण आलेल्या दासावर कृपा करावी. मग तो राजास घेऊन

आपल्या नशनबराप्रत गेला.

हा सवा प्रकार दासीिंनी मैनावतीस जाऊन कळनवला व राजाच्या इतर च्स्त्रयासनह ती बातमी

समजली. हा सवा मजकूर आम्ही राजदरबारात ऐनकला, म्हणुन मैनावतीच्या दासी म्हणाल्या व

त्यािंनी दु सरे असेनह मैनावतीस कळनवले की, काननफा या नावाचा जालिंदरनाथाचा नशष् आला

असून त्याच्या समागमे गोपीचिंद राजा त्याच्या नशनबरात गेला आहे . तेथे कसा काय प्रकार

घडे ल तो मागाहून कळवू . गोपीचिंद राजाने जालिंदरास नलदीत पुरल्याचा वृत्तािंत ऐकून मैनावतीस

राग आला व अनतशय वाईट वाटले. पण पुत्राच्या ममतेस्तव त्यास शासन होऊ नये. असे

नतला वाटले.
राजा गोपीचिंद तर काननफाच्या सेवेस हात जोडून हजर रानहला व गुलामासारखा खपू लागला.

काननफाने मानगतलेला पदाथा पानहजे तेव्हा व लागेल नततका तयार ठे नवला; न्यूनता नबलकूल

पडू नदली नाही. त्या नदवशी सायिंकाळ झाल्यावर नाथाने राजास राजवाड्यात जाण्याची आज्ञा

नदली. राजाने राजवाड्यात आल्यावर प्रथम मैनावतीकडे जाऊन नतच्या पाया पडून झालेला

साद्यिंत वृत्तािंत नतला कळनवला व आपल्या अपराधाची काननफाने आपणास क्षमा करावी, म्हणून

त्याला युच्क्तप्रयुच्क्तने सािंगून व स्वकाया साधून घेण्यासाठी मध्यस्थी करण्याची तो मातेला नवनिंती

करू लागला. नतने ते त्याचे म्हणणे ऐकून घेऊन नाथाने जाऊन खटपट करून पाहाण्याचे

कबूल केले.

निंतर मैनावती काननफाच्या नशनबरात गेली व त्याच्या पाया पडून जवळ बसली. मग नवचारपूस

झाल्यावर मी जालिंदरास गुरु केले आहे व आपणास नाथपिंथी म्हणवीत आहे , असे नतने त्यास

सािंनगतले. ते ऐकून, आपणनह तोच गुरु केलेला आहे असे काननफाने सािं गून आपल्या गुरूची

अशी कशी अवस्था होऊ नदलीस, असे नतला नवचाररले. तेव्हा नतने सािंनगतले की गुरूची

पुत्राने अशा रीतीने वाट लानवल्याची बातमी मला आताच कळली. मग नतने आपली

मुळारिं भापासून सवा हकीगत त्यास कळनवली. शेवटी गोपीचिंदाचे अपराध पोटात घालून त्याला

पदरात घ्यावे आनण जालिंदरनाथाच्या कोपाग्नीत न होरपळू दे ता, आपल्या पुत्रास ननभाय करावे

आनण गुरूस कूपातून काढू न या ब्रह्मािंडभुवनात आपला कीनताध्वज फडकेल असे करावे म्हणून

मैनावतीने काननफास सािं नगतले. तेव्हा जालिंदरनाथाने अनुग्रह करनवण्याचे व त्यास ननभाय

ठे वण्याचे काननफाने नतला वचन नदले, मग नतने घरी येऊन पुत्रास झालेला मजकूर सािंनगतला

आनण त्याच्या मनातील भीनत समूळ उडनवली.

🙏!! श्ी नवनाथ भच्क्तसार कथामृत - अध्याय १६ समाप्त !!🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय १७ !!🙏

॥ जालंदरनाथ व राजा गोपीचंद यांची भेट ॥

मैनावतीने काननफापासून वचन घेऊन गोपीचंदाच्या मनातील भीनत नाहीशी केल्यानंतर दु सरे

नदवशी प्रातःकाळी गोपीचंद राजा नाथाच्या नशनिरास गेला व पायांवर मस्तक ठे वून हात जोडून

उभा रानहला. तेव्हा काननफाने राजास नवचाररले की, तू जालंदरनाथास कोणत्या जागी पुरून

टानकले आहेस ते नठकाण मला दाखव. मग ती जागा दाखनवण्यास राजा तयार झाला व ती

जागा पाहून येण्यासाठी नाथाने आपल्या एका नशष्यास त्याच्या िरोिर पाठनवले. स्थळ त्या

नशष्यास दाखवून राजा परत आल्यानंतर काननफाने राजास सांनगतले की, आता कोणत्या

युक्तीने जालंदरमहाराजांस कूपािाहेर कानितोस ते सांग. हे ऐकून गोपीचंदाने प्राथथना केली

की, महाराज! या िाितीत मला काहीच समजत नाही; मी सवथस्वी तुम्ांस शरण आहे ,

माता, नपता, गुरु, त्राता, सवथ तुम्ी आहात. मी आपला केवळ सेवक आहे . हा संिंध
लक्षात आणून जसे नवचारास येईल तसे करावे. असे राजाने अनत लीनतेने सांनगतल्यानंतर

काननफाने त्यास सुचनवले की, राजा, तुझ्या प्राणाचे रक्षण होण्यासाठी मी तुला एक युक्तक्त

सांगतो. प्रथम तू असे कर की, सोने, रुपे, तांिे, नपतळ व लोखंड ह्या धातूंचे पाच

तुझ्यासारखे पुतळे तयार कर. हे ऐकून राजाने नशपाई पाठवून सोनार, कासार, लोहार अशा

उत्तम कारानगरांना िोलावून आणले व त्यास पंचधातू दे ऊन हुिेहुि आपल्याप्रमाणे प्रनतमा

करावयास सांनगतले. त्या कारानगरांनी आपली सवथ कला व अक्कल खचथ करून सोन्याचे,

रुप्याचे, तांब्याचे, नपतळे चे व लोखंडाचे असे गोपीचंद राजाचे पाच पुतळे तयार करून

आनणले.

नंतर एक उत्तम नदवस व मुहूतथ व सवथ पुतळे घेऊन राजािरोिर काननफनाथ, गुरूस पुरून

टानकले होते तेथे गेला. तेथे आपण काठावर िसून प्रथम सोन्याचा पुतळा मध्यभागी

गोपीचंदाकडून ठे वनवला. त्या वेळी राजास सांगून ठे नवले की, तू कुदळी घेऊन खणावयास

लाग आनण जालंदर गुरूने तुला नाव वगैरे नवचारताच तू ते सांगून मोठ्या चपळाईने िाहेर

नीघ. ते ऐकून राजाने हातात कुदळी घेतली व काननफाने नचरं जीवप्रयोग नसद्ध करून नवभूनत

राजाच्या कपाळास लानवली. मग राजा मध्यभागी पुतळा ठे वून खाच खणू लागला असता,

आतून ध्वनन ननघाला की, खांचेवर जो कोण घाव घालीत आहे त्याने आपले नाव लवकर

सांगावे. तो शब्द आतून ननघाल्यानंतर, 'गोपीचंद राजा आहे , महाराज!' असे म्णून राजा

पटकन िाहेर सरला. गोपीचंद हे नाव ऐकताच जालंदरनाथाचा क्रोधानि भडकून गेला. तो

म्णाला, 'गोपीचंद असेल तर जळू न भस्म होऊन जावो.' असे मुखातून शापवचन ननघताच,

सुवणाथचा पुतळा तत्काळ जळू न गेला. याच पद्धतीने दु सरे चार पुतळे जालंदरनाथाच्या शापाने

जळू न भस्म होऊन गेले.

शेवटी काननफाच्या आज्ञेवरून गोपीचंद राजा पुनः खणावयास लागला असता तो आवाज ऐकून

जालंदरनाथाने नवचार केला की, माझा क्रोधवडवानळ समग्र ब्रह्ांड जाळू न टाकणारा असे

असता नत्रलोचन राजाचा पुत्र गोपीचंद या सपाट्यातून वाचला, ही मोठी आश्चयाथची गोष्ट आहे !

ह्यावरून परमेश्वर साह्य होऊन तो राजास रक्षीत आहे ह्यात संशय नाही. ह्यास्तव आता राजास

अमर करू असा जालंदरनाथाचा नवचार ठरून त्याने राजास नवचाररले की, अद्यापपावेतो तू

खणीत आहेस, तस्मात तू आहेस तरी कोण हे मला सांग. काननफाने आपले नाव सांगून

राजाचे नाव सांनगतले आनण तो म्णाला, गुरुजी! मी िालक काननफा आहे . आपला शोध

करून या नठकाणी आलो आहे. माझे डोळे आपल्या चरणांकडे लागले असून ते माझ्या दृष्टीस

केव्हा पडतील असे मला झाले आहे म्णून गोपीचंद राजा खांच उकरून आपल्यास िाहेर

कािण्याची तजवीज करीत आहे. ते नशष्याचे भाषण ऐकून आतून ध्वनन उमटला की, गोपीचंद

राजा अद्यापपावेतो नजवंत रानहला आहे; तर तो अमर होऊन जगामध्ये वास्तव्य करो!' असा

आशीवाथद दे ऊन िाहेर कािण्याची आज्ञा केली

िहुत नदवस खाड्यास झाल्यामुळे जमीन घट्ट होऊन गेली होती. सिि मोठमोठ्याने घाव

घालावे लागले तेव्हा आतून शब्द ननघाला की, तुम्ी आता खणू नका, स्वस्थ असा! मग

जालंदरनाथाने शक्रास्त्र जपून वज्रास्त्र कािू न घेतले; तो माती दोहो िाजूस झाली. नंतर गुरु-

नशष्यांची नजरानजर झाली. त्या वेळेस काननफाचा कंठ सद्गनदत होऊन त्याच्या डोळ्यातून

आसवे गळू लागली! मग जालंदरनाथाने आपल्या नशष्यास पोटाशी धरून म्टले की, या

समयी तू येथे होतास म्णून राजा वाचला. इतक्यात गोपीचंद राजाने जालंदरनाथाच्या पायांवर

मस्तक ठे नवले. तेव्हा त्याने त्यास कवटाळू न धरून त्याच्या मस्तकावर आपला वरदहस्त ठे नवला

आनण आशीवाथद नदला की. 'प्रळयािीतून तू आता चंद्र-सूयथ आहेत तोपयंत पृथ्वीवर राहा!'

मग मैनावतीने पाया पडून सांनगतले की महाराज, लोभ्याचा द्रव्यठे वा सांडल्यावर नकंवा

आं धळ्याची काठी नाहीशी झाल्यावर तो जसा नचंतेत पडून क्तखन्न होतो, तद्वत अकरा वषे माझी

दशा झाली होती. याप्रमाणे मैनावती भाषण करीत असता नतच्या नेत्रातून एकसारख्या पाण्याच्या

धारा चालल्या होत्या. हे पाहून जालंदरनाथाने आपल्या हातांनी नतचे डोळे पुसून समाधान

केले.

नंतर जालंदर गोपीचंदाच्या मुखावरून हात नफरवून त्यास म्टले की, तुझ्या मनात जे

मागावयाचे असेल ते माग, मी दे ण्यास तयार आहे . राज्यवैभव भोगावयाचे असेल ते माग,

मी दे ण्यास तयार आहे . राज्यवैभव भोगावयाचे असेल तर तसे िोल; योगमागथ पाहावयाचा

असेल तर तसे सांग. मी तुझ्या मजीनुरूप मागशील ते दे ण्यास तयार आहे . मी तुला अमर

केले आहे ; पण राज्यवैभव नचरकाल राहावयाचे नाही. कारण, हे जेविे वैभव नदसते आहे

नततके सारे नानशवंत आहे . जसा िोध करून त्यास नवचार करण्यास सांनगतले.

त्या वेळी गोपीचंद राजाने मनात आनणले की, राज्यवैभव शाश्वत नाही. जालंदरनाथाची योग्यता

नवलक्षण प्रकारची असून तो नचरं जीव आहे , आज अकरा वषेपयंत पुरून रानहला असता,

जसाच्या तसाच कायम! ह्याच्यापुिे यमाची प्रनतष्ठा म्टली म्णजे क्तखसमतगाराप्रमाणे हात जोडून

पुिे उभे राहण्याची! ह्याच्यापुिे राजाचीनह काय प्रौिी! तर आता आपणनह ते अप्रनतम

वैराग्यवैभव साध्य करून घ्यावे, हाच उत्कृष्ट नवचार होय. असा त्याने मनाचा पुणथ ननग्रह

करून जालंदरनाथास सां नगतले की, गुरुमहाराज! पदाथाथस अिीचा स्पशथ झाल्याने तो जसा

अनिमय होतो, तद्वत आता मला तुमच्यासारखे करून सोडा. हे ऐकताच जालंदरनाथाने त्याची

पाठ थोपटू न त्यास शािासकी नदली. मग आपला वरदहस्त त्याच्या मस्तकावर ठे वून कृपादृष्टीने

त्याचा सवथ दे ह अवलोकन केला व कानात मंत्रोपदे श करून त्यास सनाथ केले. त्या वेळी

राजास संसारातील सवथ पदाथथ अशाश्वत व नानशवंत नदसू लागले. मग राजाने वडाचा चीक
कािू न जटांस लानवला. कौपीन (लंगोटी) पररधान केली, कानात मुद्रा घातल्या, शैलीकंथा

अंगावर घेतली. नशंगी वाजनवली, कुिडी, फावडी हातात घेऊन नागपंथी म्णनवले. तसेच

भस्माची झोळी काखेत व नभक्षेची झोळी हातात घेतली आनण गुरूच्या आज्ञेची वाट पाहात तो

उभा रानहला.

गोपीचंद राजा िैरागी झाल्याची िातमी गावातील लोकांस आनण अंतःपुरातील राजक्तस्त्रयांस

समजल्यानंतर नजकडे नतकडे सवथत्र रडारड सुरू झाली. इकडे जालंदरनाथाने राजास तपश्चयैस

जावयास सांनगतले. त्या वेळी त्याने राजास उपदे श केला की, आपल्या अठराशे क्तस्त्रयांकडे

नभक्षा मागावयास जा. नभक्षा मागताना नशंगी वाजवावी. माई नभक्षा घाल, असे प्रत्येकीस

म्णावे. अशा रीतीने नभक्षेच्या नमषाने क्तस्त्रयांची भेट घेऊन तपाकररता ननघून जावे.

मग गुरूची आज्ञा नशरसामान्य करून गोपीचंद राजा क्तस्त्रयांकडे नभक्षा मागावयाकररता ननघाला.

राजास त्या क्तस्थतीत क्तस्त्रयांच्या दु ःखास भरती आली. त्या वेळी त्यांना इतके रडे लोटले की,

त्या झालेल्या कल्होळामुळे ब्रह्ांड हलकलून गेले. राजाचे गुण स्वरूप आनदकरून आठवून

त्या दु ःसह शोक करू लागल्या. मुख्य राणी लुमावती व दु सयाथ चंनपका, कररती अशा सायाथ

क्तस्त्रयांनी एकीमागून एक जवळ येऊन त्यास गराडा घालून वेिून टानकले. त्या त्याची प्राथथना

करू लागल्या की ईश्वरसत्तेने जे व्हावयाचे होते ते झाले; पण आता येथेच राहून योगमागथ

चालवा; कोठे तरी दू र जाऊ नका. आम्ी नवषयसुखाकररता आपला छळ करणार नाही.

तुमच्या मुखचंद्राकडे पाहून आनंद मानून राहू, हुकूम कराल तेथे पणथकुनटका िांधून दे ऊ;

तेथे खुशाल रहावे. आम्ी सेवाचाकरी करून आयुष्याचे नदवस सुखाने कािू . क्तस्त्रयांनी त्यास

तेथे राहण्यािद्दल फारच आग्रह केला. पण राजाने त्यांच्या भाषणाकडे निलकुल लक्ष नदले

नाही; उलट त्यांचा नधक्कार करून त्यांना दू र जायला सांनगतले.

परं तु, मोहपाशाने गोवून टानकल्यामुळे क्तस्त्रयांना दू र जाववेना. त्या म्णाल्या, पनतराज,

अरण्यात आपणास एकटे राहावे लागेल. तेथे तुमच्याशी गोड गोड गोष्टी कोण करील? तेव्हा

नशंगी, कुिडी ह्या मजशी गोष्टी सांगतील, असे राजाने उत्तर नदले. त्यावर पुनः असेच काही

प्रश्न केल्यावर राजाने त्यांस सांनगतले, जनमनीचे आसन व आकाशाचे पां घरूण मला पुरेल,

कुिडी व फावडी या माझ्या दोन्ही िाजूला ननजतील. धुनी पेटवून थंडीचे ननवारण करीन.

व्याघ्ांिरावर वज्रासन घालून िसल्यानंतर शेकडो पुरुष, िायका व मुले तेथे हांजी हांजी

करावयास तयार असतील. घरोघर माझी आईिापे , भाऊ-िनहणी असतील, ती मजवर पूणथ

लोभ करतील. कंदमुळाची गोडी षडर स अन्नाहून नवशेष आहे . कौपीन फाटल्यावर इं नद्रय

दमनाचा कांसोटा घालीन. जर ही अंगावर असलेली कंथा फाटली तर योग आचरून नदव्य

कंथा पररधान करीन. सगुण, ननगुथण या दोन्ही नशंगी व कुिडी कधीच फुटावयाच्या नाहीत.

आगम, ननगम यांच्या तारा त्यांना िळकट आहेत त्या कदानप तुटावयाच्या नाहीत. कुिडी,

फावडी जीणथ झाल्यानंतर खेचरी, भूचरी या दोन आदे य नवदे य ह्या दोन्हीकडे प्रकानशत राहतील

व मीनह तन्मय होऊन ननरं जनी लक्ष लावून स्वस्थ ननजेन. शेवटी मोक्ष, मुक्तक्त ह्या शैलीचे मी

भूषण नमरवीन.

असा िराच संवाद झाल्यावर राजाने नभक्षा घालावयास सांनगतली असता, मोहयुक्त होऊन त्या

भेटावयास जवळ येऊ लागल्या. ते पाहून राजाने कुिडी, फावडी त्यांना मारावयास उगाररल्या.

ते पाहू मैनावती नशजवलेले अन्न घेऊन आली आनण म्णाली, नाथा, ही नभक्षा घे. मग

गोपीचंद नभक्षा झोळीत घेऊन व मातोश्रीच्या पायावर मस्तक ठे वून जालंदरनाथाकडे गेला व

झालेला सवथ मजकूर त्यास सांगता झाला. मागाहून मैनावती तािडतोि आली; नतनेनह तसेच

सांनगतले. मग तीन नदवसापयंत राजास जवळ ठे वून गुरूने त्यास परोपरीने उपदे श केला.
शेवटी राजास तप करण्यासाठी िदररकाश्रमास जाऊन लोखंडाच्या काट्यावर आं गठा ठे वून िारा

वषे तप करण्याची आज्ञा केली. त्या क्षणीच गोपीचंद नतकडे जावयास ननघाला. राजास

िोलवावयास कोस दोन कोसपयंत काननफा, जालंदर व प्रधानानद लहानथोर पुष्कळ मंडळी

गेली होती. राजाच्या जाण्याने संपूणथ नगर दु ःखसागरात िुडून गेले.

राजास लोमावतीच्या उदरी जन्मलेला एक मुलगा होता, त्याचे नाव मुक्तचंद. त्यास गोपीचंदाच्या

राजनसंहासनावर लोकांनी िसनवले. त्यास राज्यानभषेक स्वतः जालंदरनाथाने केला आनण प्रधान,

सरदार आनदकरून सवांना वस्त्रे अलंकार दे ऊन योग्यतेनुरूप सत्कार केला व त्याचे समाधान

केले. मग अंतःपुरात जाऊन सवथ क्तस्त्रयांचे समाधान केले व मुक्तचंद यास गोपीचंदाच्या नठकाणी

मानून समाधानाने राहावयास सांनगतले. नंतर काननफा व त्याचे नशष्या यां सहवतथमान जालंदर

सहा मनहनेपयंत तेथे रानहला. त्याने आपल्या दे खरे खीखाली त्या सवथ राज्याची नीट व्यवस्था

लावून नदली.

🙏!! श्री नवनाथ भक्तक्तसार कथामृत - अध्याय १७ समाप्त !!🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय १८ !!🙏

॥ गोपीचंदाचे बहिणीच्या राज्यात आगमन; हतचा मृत्यु व गुरुकृपेने पुनः सजीवता ॥

गोपीचंद राजा जालंदरनाथ गुरुजीच्या आज्ञेने वैराग्य घेऊन बदररकाश्रमास तपश्चर्ाा करण्याकररता

ननघाला. तो वाटे ने जाताना निक्षा मागून आपला उदरननवााह चालवी. राजा बैरागी झाल्याची

बातमी जो जो ऐके, तो तो असा नीनतमान राजा पुन्हा होणार नाही, असे म्हणून हळहळ

करी. तो जेथे जेथे जाई, तेथे तेथे त्यास राहण्याकररता लोक अनत आग्रह करीत. परं तु तो

त्यांचे िाषण मनास न आनणता पुढे मागास्थ होई.

नहंडता नहंडता काही नदवसांनी तो गौडबंगाल टाकून कौलबंगाल्यात गेला. तेथे पौलपट्टण नगरात

त्याची बहीण चंपावती रहात होती. तेथील नतलकचंद राजाची ती सून होर्. तो राजानह

गोपीचंद्राप्रमाणेच ऐश्वर्ावान होता. त्याच्या पदरी द्रव्याची अनेक िांडारे च्या िांडारे होती. अशा

राजघराण्यात चंपावती ही सासुरवाशीण होती. नणंद, जावा, दीर ह्ांना ती दे वाप्रमाणे मानी.

काळासारखा प्रतापी असा नतचा सासरा होता; सासूदेखील मोठी वस्ताद बार्को होती. तेथे

त्यांना हा गोपीचंदाचा वृत्ांत समजला. तेव्हा ती सवा टीका करू लागली की, गोपीचंद राजा

षंढ खरा; र्ाने राज्याचा नवनाकारण त्याग केला आनण हा आता दारोदार िीक मागत निरत

आहे! मरण आले तरी बेहेत्र; पण क्षनिर्धमा कार् िीक मागण्याकररता आहे ? र्ा नपुंसकाने

जन्मास र्ेऊन कोणते शौर्ााचे कृत्य केले! कुळाला बट्टा माि लानवला. र्ाने आमच्या तोंडाला

काळे लानवले. लोकांमध्ये िटिनजती झाली. आता आपण काळे तोंड दाखवीत निरत आहे ,

त्यापेक्षा हा वेडा नपसा जन्मताच मेला असता तरी चांगले झाले असते. अशा प्रकारची त्यांनी

बहुत वल्गना केली. परं तु ही त्यांची िाषणे ऐकून चंपावतीस िार वाईट वाटे . तेव्हा नणंदा,

जावा नतला जास्त लावून बोलू लागल्या.

इकडे गोपीचंद निरत निरत त्याच नगरीत र्ेऊन पोचला व पाण्याच्या आश्रर्ास बसून श्रीहरीचे

गुणानुवाद गात बसला. तो गोसावी झाला होता तरी मोठा तेजस्वी नदसे. चंपावतीच्या काही

दासी अकस्मात नतकडे गेल्या होत्या. त्यांनी त्यास पानहले व लागलेच ओळखले. त्यांनी ही

बातमी प्रथम चंपावतीस सांनगतली व नंतर सवाांच्या कानावर घातली. तेव्हा गोपीचंद तेथे

आल्याने आमची िनजती होऊन लोक नावे ठे वतील म्हणून संतापून राजा नतलकचंद हवे तसे

बोलू लागला. घरच्या मनुष्ांनीनह र्थेच्छ तोंडसुख घेतले. मग नतलकचंद राजाने घरात जाऊन

सांनगतले की, आता गडबड करून िार्दा नाही; तो घरोघरी िीक मागेल व हा आमक्याचा
अमुक म्हणून लोक म्हणतील; तेणेकरून आपलाच दु लौनकक होईल. तर आता त्यास गावातून

आणून अश्वशाळे त ठे वा. तेथे त्यास जेवावर्ास घालून एकदाचा गावातून ननघून जाऊ द्या.

राजाने र्ाप्रमाणे सांनगतल्यानंतर दासींनी जाऊन गोपीचंदास सांनगतले की, चंपावतीला

िेटण्यासाथी तुम्हास राजाने बोलानवले आहे . तेव्हा प्रथम त्याचा जाण्याचा नवचार नव्हता. मग

बनहणीला िेटण्याकररता म्हणून तो त्यांच्याबरोबर गेला. त्यांनी त्यास राजाज्ञेप्रमाणे घोडशाळे त

नेऊन ठे नवले व गोपीचंदास आणल्याबद्दल राजास व राणीस जाऊन सांनगतले. मग राणीने

अन्नपाि वाढू न नदले. ते घेऊन दासीने त्यास अश्वशाळे त नेऊन नदले व चंपावती मागून

िेटावर्ास र्ेणार आहे, म्हणून सांनगतले. हे ऐकून गोपीचंद राजाने मनात आनणले की,

मानपान पैक्याला असतो. आपण तर बैरागी झालो. आपणास शिुनमि समान आहेत.

आपल्यापुढे आलेल्या अन्नास पाठ दे ऊन जाऊ नर्े. नववेकाने असे नवचार मनात आणून तो

तेथे आनंदाने िोजन करू लागला.

गोपीचंद राजा जेवावर्ास बसल्यानंतर त्यास राजवाड्यातील स्त्रिर्ांनी पाहून चंपावतीस आणून

दाखनवले व ननलाज्जपणाने सोर्र्ााकडे र्ेऊन घोडशाळे त िोजन करीत बसला, म्हणून नतच्या

तोंडावर त्याची िारच ननंदा केली. ती चंपावतीस सहन झाली नाही. ती तशीच त्यांच्यामधून

ननसटू न घरात गेली व नजवावर उदार होऊन नतने खंजीर पोटात खुपसून घेऊन आत्महत्या

करून घेतली.

इकडे गोपीचंद राजाने दासीस सांनगतले की माझ्या चंपावती बनहणीस इकडे घेऊन र्ा, म्हणजे

मी नतला िेटेन. तेव्हा त्या म्हणाल्या, ती सहसा ह्ा वेळेस र्ेथे र्ावर्ाची नाही; आम्ही नतला
तजनवजीने रािीस घेऊन र्ेऊ व तुम्हास िेटवू. आता तुम्ही जाऊ नका; मजी असल्यास उद्या

जावे. ते त्यांचे म्हणणे ऐकून रािी चंपावती िेटेल म्हणून ते त्याने कबूल केले.

मग दासी तेथून ननघून राजवाड्यात गेल्या व चंपावतीस पाहू लागल्या. तो नतची ती िर्ंकर

दशा झालेली पाहून त्या दु ुःखी झाल्या. त्यांनी लागलेच हे वतामान सवाां स कळनवले. तेव्हा

घरची सवा मंडळी धावून गेली. सवाांनी रडून एकच गोंधळ केला. नतचे गुण आठवून ते रडू

लागले व नतच्या िावास नशव्या दे ऊ लागले पुढे िावाकररता चंपावतीने प्राण नदला, अशी

बातमी थोड्याच वेळात सवा शहरात प्रनसद्ध झाली.

राजवाड्यात रडारड चाललेली ऐकून ती का चालली आहे , असे गोपीचंदाने अश्वरक्षकांस

नवचारले. तेव्हा ते म्हणाले की, गौडबंगालचा गोपीचंद राजा चंपावती राणीचा बंधु होर्; तो

राज्य सोडून बैरागी झाला व गावोगाव िीक मागत निरत आहे , हे दु ुःख त्या राजाच्या

बनहणीला सहन न होऊन नतने पोटात खंनजर खुपसुन जीव नदला. ही दु ुःखदार्क बातमी

ऐकून गोपीचंद राजासनह चंपावतीच्या मरणाचे िारच दु ुःख झाले व माझ्या र्ेथे र्ेण्यानेच हा

सवा अनथाकारक पररणाम घडून आला, असे वाटू न तो चंपावतीचे गुण आठवून रडू लागला.

मग चंपावतीचे प्रेत दहन करण्याकररता राजवाड्यातील लोक घेऊन जाऊ लागले. तेव्हा

गोपीचंदनह प्रेताबरोबर चालला. जाताना त्याच्या मनात अशी कल्पना आली की, जर ही गोष्ट

अशीच राहू नदली तर जगात माझी अपकीनता होईल. र्ास्तव बनहणीचे प्रेत उठवावे व

सोर्र्ाांनानह थोडासा आपल्या प्रतापाचा चमत्कार दाखवावा. र्ोग घेतला म्हणून र्ा लोकांनी

मला तृणासमान माननले; र्ास्तव नाथपंथाचा प्रताप ह्ांना प्रत्यक्ष दाखवावा. ह्ांनी आमच्यात

नबलकूल पाणी नाही, असा ग्रह करून आमची मन मानेल तशी ननंदा करून मानहानन केली;
र्ास्तव नाथपंथाचा तडाका दाखनवल्यावाचून ठे नवता कामा नर्े, असा नवचार मनात आणून तो

स्मशानामध्ये प्रेताजवळ उिा रानहला आनण म्हणाला. मी सांगतो ते कृपा करून ऐका. तुम्ही

प्रेत दहन करू नका; मी जालंदरगुरूस आणून प्रेत उठनवतो. ह्ा प्रसंगी मी र्ेथे असता

िनगनीचे प्रेत वार्ा जाऊन नदले तर नाथपंथाची मातब्बरी ती कार्? ह्ा त्याच्या बोलण्याकडे

कोणीच लक्ष नदले नाही. ते त्याची उलट कुचेष्टा करू लागले. मेल्यावर कोणी नजवंत होत

नाही. असे अनेक दाखले दे ऊ लागले. तेव्हा गोपीचंद म्हणाला, तुम्ही म्हणता ही गोष्ट खरी;

पण माझ्या गुरूचा प्रताप असा आहे की, त्याची कीनता वणान करताना सरस्वती दमली. त्याने

काननिासाठी अवघे दे व पृथ्वीवर आनणले. मी त्यास घोड्याच्या नलदीच्या खाचेत पुरून टानकले

व अकरा वषाानंतर त्यास बाहेर कानढले, पण जसाच्या तसा कार्म ! तुम्ही चार नदवस प्रेताचे

रक्षण करा, म्हणजे मी गुरूस आणून बनहणीस उठनवतो पण त्याचे म्हणणे कोणी ऐकेना.

लोकांनी प्रेत ठे वून नचता रनचली व ते अनिसंस्कार करणार, इतक्यात गोपीचंद नचतेवर बसून

'मलानह िस्म करून टाका, माझे िस्म झाल्यानंतर जालंदरगुरूच्या कोपानळ शांत व्हावर्ाचा

नाही व तो हे समग्र नगर पालथे घालून तुम्हा सवाांची राखरांगोळी करून टाकील. असे सांगू

लागला.

गोपीचंदाची अशी िाषणे ऐकून नतलकचंद रागावला व म्हणाला गुरूच्या प्रतापाची एवढी प्रौढी

वणान करीत आहेस; तर आम्हास चमत्कार दाखीव. आम्ही चार नदवस प्रेत जतन करून

ठे नवतो. मग प्रेत खािीने उठनवण्याचे त्याने कबूल केल्यानंतर गुरूस दाखनवण्यासाठी प्रेताचा

डावा हात नतच्या सासर्ाा च्या हुकुमावरून नवर्ााने काढू न नदला. तो घेऊन गोपीचंद गुरूस

आणण्यासाठी गौडबंगाल्यात जावर्ास ननघाला. तो बराच लांब गेल्यावर इकडे र्ांनी प्रेत दहन

केले.
गोपीचंद सुमारे पाच कोस गेला असेल इतक्यात हा सवा प्रकार जालंदरच्या लक्षात आला व

गोपीचंद आल्यास घोटाळा होईल म्हणून तो स्वतुः नतकडे जावर्ास ननघाला. त्या वेळी त्याने

प्राणािाची नविूनत कपाळास लानवली. पृथ्वीवर नैषधराजपुिावाचून ह्ा अिाची कोणास मानहती

नव्हती. हे अि जालंदरास नमळाले होते. ते लावल्याबरोबर एका नननमषात तो शंिर कोस

गेला व गोपीचंदास िेटला. तेव्हा गोपीचंदाने जालंदराच्या पार्ा पडून सवा मजकूर सांनगतला.

तो ऐकून चंपावती उठनवण्याचे गुरूने आश्वासन नदले आनण त्यासह पौलपट्टणास जाऊन

राजवाड्यात सवा मंडळी शोक करीत होती तेथे प्रवेश केला.

ह्ा उिर्तास पहाताच नतलकचंद पुढे झाला. त्याने जालंदरनाथाच्या पार्ा पडून त्यास

कनकासनावर बसनवले व आपण पुढे उिा रानहला. त्याने केलेला आदरसत्कार केवळ कुिावाचा

होता. ही त्याची मानिावी करणी जालंदरनाथाच्या लक्षात र्ेऊन गेली मग तो म्हणाला, राजा,

चंपावतीचे तेज ह्ा घरात लोपून गेले. ह्ा घरात ती शोित नाही. असे बोलून त्याने

गोपीचंदापासून नतचा हात मागून घेतला. मग संजीवनीमंि म्हणून िस्म हातास लानवले आनण

हाक माररली; त्यासरशी चंपावती उठली व जालंदरनाथाच्या पार्ा पडली. शुक्राचार्ााने कचास

उठनवले, तद्वत जालंदरनाथाने चंपावतीस उठनवले . ते पाहून सवा मंडळी प्रेमपूवाक नाथांच्या

पार्ा पडली. तरीसुद्धा ते प्रेम स्मशानातल्या क्षनणक वैराग्याप्रमाणे होते.

मग जालंधरनाथ उठून जावर्ास ननघाले. तेव्हा नतलकचंद राजाने पार्ा पडु न प्राथाना केली

की, महाराज, मी पनतत आहे . राज्यवैिवाने उन्मत् होऊन गोपीचंदाचा छळ केला, तरी

आता माझ्या अन्यार्ाची आपण मला क्षमा करावी. र्ा बालकाचे अन्यार् उदरामध्ये साठवावे!

असे बोलून त्याने पार्ांवर मस्तक ठे नवले आनण ती राि राहण्याकररता तो प्राथाना करू लागला.

मग जालंदराने तेथे एक राि राहण्याचा बेत केला. तेव्हा जालंदराने चंपावतीकडून स्वर्ंपाक
करनवला. नतला नतच्या भ्रतारासह आपल्या पंस्त्रिस जेवावर्ास बसनवले व नतला अनुग्रह दे ऊन

नाथपंथी केले व आपला उस्त्रच्छष्ट ग्रास दे उन नतला अमर केले.

मग िोजन होऊन नवडा खाल्ल्यानंतर जालंदरनाथाने राजास सांनगतले की, गोपीचंद राज्य

सोडून तपश्चर्ैस जात आहे . ह्ाचा मुलगा मुिचंद अज्ञान आहे म्हणून त्याच्या राज्यावर तुमची

दे खरे ख असू द्या. तुमचा प्रताप जगास ठाऊक आहे . म्हणून कोणी शिु उठणार नाही. मीनह

र्ेथे सहा मनहने राहून बंदोबस्त करून दे ईन. परं तु त्यापुढे माझे राहणे व्हावर्ाचे नाही. म्हणून

तू त्यास लागेल ती मदत दे ऊन त्याचे संरक्षण कर. ती आज्ञा राजाने मनापासून मान्य केली.

मग ती राि तेथे राहून दु सरे नदवशी दोघेनह मागास्थ झाले. गोपीचंद जालंदरच्या पार्ा पडून

तीथार्ािेत व जालंदरनाथ हेळापट्टणास गेला. त्या वेळी राजा उिर्तांस पोचवावर्ास गेला

होता. गोपीचंद राजा बदररकाश्रमास जाऊन तपश्चर्ाा करू लागला. जालंदरनाथ हेळापट्टणास

सहा मनहने राहून, मुिचंदास अनुग्रह दे ऊन काननिासहवतामान निरत निरत बारा वषाांनी

बदररकाश्रमास जाऊन गोपीचंदास िेटला. त्याच्या तपाचे उद्यापन करावर्ासाठी सवा दे वांना

आनणले होते; तेथे त्याने त्यास सवा नवद्या नशकनवल्या व पुनुः दै वते आणून वर दे वनवले.

🙏!! श्री नवनाथ िस्त्रिसार कथामृत - अध्यार् १८ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय १९ !!🙏

॥ कल िंगाबरोबर गोरक्षनाथाचा स्त्रीराज्यात प्रवेश, मारुतीची दु ददशा ॥

जेव्हा कानिफा व गोरक्ष याांच्या भेटी झाल्या. तेव्हा तू गुरूच्या शोधास का नफरतोस? तुझा

गुरु मच्छां द्रिाथ तर स्त्रीराज्यात मौजा मारीत आहे , असे गोरक्षास कानिफािे साांनगतले होते.

ते ऐकूि गोरक्ष स्त्रीराज्यात जावयास निघाला व त्या सीमेपयंत येऊि पोचला. िांतर त्याच्या

मिात अिेक नवचार येउ लागले. ते तकक अशा प्रकारचे की, ज्या निकाणी गुरुराज आहेत

त्या निकाणी वैभव काही कमी िसावयाचे; परां तु ख्यालीखुशालीत गुरुजी पडल्यामुळे मला

ओळखतील की िाही, हीच भ्ाांनत आहे. अशा प्रकारचे अिेक तकक त्याच्या मिात आले.
त्या वेळी कनलांगा या िावाची एक वेश्या आपल्या पररवारासह स्त्रीदे शात जात होती. ती

रूपवती असूि िृत्यगायिात अप्सरा, गांधवक याांिा लाजनवण्याइतकी हुशार होती. नतची व

गोरक्षिाथाची मागाकत गाि पडली. मग तो नतच्याजवळ जाऊि तुला नतचे िाव गाव व कोिे

जावयाचे हे नवचारू लागला. तेव्हा ती म्हणाली, मला कनलांगा असे म्हणतात. मी स्त्रीराज्यात

जात आहे. तेथे मैिानकिी या िावाची स्त्री राज्यकारभार करीत असते. नतला मी आपली

िृत्यगायिकला दाखवूि वश करूि घेणार आहे . नतची मजी प्रसन्न झाली म्हणजे ती मला

पुष्कळ द्रव्य दे ईल. ते कनलांगेचे भाषण ऐकूि नतच्याच सांगतीिे गोरक्षिाथािे स्त्रीराज्यात

जाण्याचा बेत िरनवला. नतच्याबरोबर आपणास राजगृहात जाता येईल व मच्छां द्रिाथ गुरूचानह

पक्का तपास लागेल, हा त्याचा नवचार होता. त्यावरूि त्यािे नतच्याजवळ गोष्ट कानिली की,

कृपा करूि मला समागमे न्याल तर बरे ! माज्या मिातूि तुमच्याबरोबर यावे असे आहे . हे

ऐकूि ती म्हणाली, तुमच्या अांगात कोणता गुण आहे ? तेव्हा गोरक्ष म्हणाला, मला गाता येते

व मृदांगनह वाजनवता येतो. मग नतिे त्यास साांनगतले की, तुमच्या अांगचा गुण प्रथम येथे

दाखवा. तेव्हा त्यािे आां ब्याच्या झाडाखाली बसावयास घातले व नतिे सारां गी-मृदांग वगैरे सवक

साज त्याच्या पुिे आणूि िे नवले.

मग गोरक्षिाथािे गांधवकप्रयोगमांत्र म्हणूि भस्म कपाळावर लानवले व ते चोहीकडे फेकूि गावयास

बसला. तेव्हा झाडे , पाषाण ही सुद्धा सुस्वर गायि करू लागली व वाद्ये वाजू लागली. हा

चमत्कार पाहूि कनलांगेिे तोांडात बोट घातले. नतला तो त्या वेळी शांकरासारखा भासू लागला.

जो मिुष्य झाडे ; दगड याांच्यापासूि गांधवाकप्रमाणे सुस्वर गायि करवीत आहे , त्याला स्वतः

उत्तम गाता, वाजनवता येत असेल ह्यात आश्चयक कोणते? त्याच्या अांगचा गुण पाहूि नतला

अत्यािांद झाला व आपण त्याच्या सांगतीत राहण्याचा निश्चय करूि ती त्यास म्हणाली की,

महाराज! गुणनिधे! आपल्यापुिे माझी काहीच प्रनतज्ञा चालावयाची िाही. असे बोलूि ती त्याच्या
बद्दल सवक नवचारपूस करू लागली. तेव्हा गोरक्षिाथ गहि नवचारात पडला. त्यािे नतला िाव

ि साांगण्याचा बेत केला. कारण त्याचा पुिील कायकभाग साधावयासािी याला िाव गुप्त

िे वावयास पानहजे होते. यास्तव त्यािे नतला पूवकडाम असे आपले िाव साांनगतले. मग नतिे

तुमच्या मिात कोणता हे तु आहे, म्हणूि नवचाररले. त्यावर तो म्हणाला, नवषयसुखानवषयी मी

अगदी अज्ञािी आहे व ते मला िको; पण पोटाला मात्र एक वेळेस घालीत जा. ह्यावाचूि

माझी दु सरी काहीच इछा िाही. गोरक्षिाथाचे ते भाषण ऐकूि कनलांगा म्हणाली, महाराज!

आपण म्हणता त्याप्रमाणे तजवीज होईल. पण मुख्य अडचण अशी आहे की तुमच्या मिात

स्त्री राज्यात जावयाचे आहे , पण त्या दे शात पुरुषाचे जाणे होत िाही. ते ऐकूि पुरुष तेथे

ि जाण्याचे कारण गोरक्षािे नतला नवचाररले. तेव्हा ती म्हणाली, मारुतीच्या भुभूःकाराच्या योगािे

सवक च्स्त्रया गरोदर होतात, त्यात पुरुषाचा गभक मरतो व च्स्त्रयाांचा जगतो. कोणी मोिा पुरुष

का जाईिा, तो तेथे मरावयाचाच! ह्यास्तव तेथे तुमचा कसा निभाव लागेल, ह्याचा मला मोिा

सांशय आहे. तेव्हा गोरक्षिाथ म्हणाला, मारुती मला काय करणार आहे ? त्याच्या भुभुःकारापासूि

मला काही एक इजा व्हावयाची िाही. तू हा सांशय मिात अनजबात आणू िको, असे बोलूि

तो तेथूि उिला. मग कनलांगा रथात बसल्यावर गोरक्षिाथ नतचा सारथी झाला. व त्यािे

घोड्याचे दोर हातात धररले, प्रथमारां भी त्यािे वज्रास्त्र, स्पशाकस्त्र, मोहिास्त्र व िागास्त्र याांची

योजिा केली. त्यािे त्यास नबिहरकत स्त्रीराज्यात प्रवेश करता आला. पुिे अस्तमाि झाल्यामुले

ते नचन्नपट्टण गावी वस्तीस रानहले. तेथे भोजि झाल्यािांतर सवांिी शयि केले. िांतर सुमारे

प्रहर रात्रीस अांधार िाहीसा होऊि स्वछ चाांदणे पडले.

इकडे मारुती सेतुबांध रामेश्वराहूि स्त्रीराज्यात जावयास निघाला तो सीमेवर येताच गोरक्षािाथािे

भारूि िे नवलेल्य चार अस्त्रातूि प्रथम वज्रास्त्र येऊि उदरात बसले. एविा वज्रशरीरी मारुती,

पण त्या अस्त्राच्या झपाट्यासरसा मूनछक त होऊि धाडकि जनमिीवर पडला. तेव्हा स्पशाकस्त्रािे
त्यास जनमिीवर च्खळवूि टानकले, तेणेकरूि त्यास हलता चालता येईिा. त्यािांतर

मोनहिीअस्त्राचा अांमल बसला. शेवटी िागास्त्रामुळे प्रत्यक्ष शेष येऊि त्यास वेिा दे ऊि बसला.

िागास्त्राच्या वेष्टणािे मारुती फारच नवकल होऊि पडला. अशा चारी अस्त्राचा त्याजवर मारा

झाल्यािे त्याचे काही चालेिासे झाले तो काही वेळािे मरणोन्मुख झाला व आपण आता वाचत

िाही असे त्यास वाटू लागले. तो वारां वार सावध होई व बेशुद्ध पडे , आता अांतकाळी श्रीरामाचे

स्मरण करावे असा नवचार करूि त्यािे श्रीरामचांद्राचे स्तवि केले. त्यामुळे श्रीराम तत्काळ

धावूि गेले व मारुतीची ती किीण अवस्था पाहूि त्याांिा कळवळा आला. मग रामािे

पाकशासि (इां द्र) अस्त्राच्या योगािे वज्रास्त्र कािू ि घेतले. नवभक्तास्त्राच्या योगािे स्पशाकस्त्राचेनह

निवारण केले व शेषास कािू ि घेऊि मोनहिीअस्त्राचेनह निवारण करूि रामािे मारुतीस त्या

सांकटातूि सोडनवले.

मग मारुती सावध होऊि रामाच्या पाया पडला व हात जोडूि म्हणाला की रामा! अशी प्राण

घेणारी ही प्रखर अस्त्रे आहेत. आज माझा प्राण गेलाच होता, पण तू धावत येऊि मला

जीवदाि नदलेस म्हणूि वाचलो. प्रभो! तुझे उपकार माझ्यािे कदानप नफटावयाचे िाहीत. असे

म्हणूि मारुती रामाच्या पाया पडला. त्यास रामािे पोटाशी धररले व असा तुला हात दाखनवणारा

शत्रु कोण आहे म्हणूि नवचारले. तेव्हा मारुती म्हणाला, साांप्रतकाळी माझ्याशी नशरजोरपणा

दाखनवणारा क्षनत्रय कोणी रानहलेला िाही, परां तु िाथपांथाचे लोक तूतक प्रबळ झालेले आहेत.

त्या िऊ िाथाांपैकी कोणी येथे आला असावा. आजकाल ते अनजांक्य असूि पृथ्वीवर निधाकस्तपणे

सांचार करीत आहेत. ते मारुतीचे भाषण ऐकूि रामािे त्यास साांनगतले की, िाथपांथाचे लोक

हल्ली प्रबळ झाले असूि ते अनिवार आहेत. परां तु ते माझे पूणक भक्त आहेत व माझी त्याजवर

पूणक कृपा आहे, यास्तव तू आपल्या बळाचा अनभमाि नमरवूि त्याांच्या वाटे स जाऊ िको.

असा मारुतीला बोध करूि कोणत्या िाथाचे हे कृत्य म्हणूि अांतर्दकष्टीिे पानहल्यािांतर हे
गोरक्षिाथाचे असे रामाच्या ध्यािात आले. मग मारुतीला रामािे साांनगतले की, हररिारायणाचा

अवतार जो गोरक्षिाथ तो आला आहे व हा प्रताप त्याचाच आहे .

मग मारुतीिे रामाला साांनगतले की, त्यािे हे सांधाि करूि स्त्री राज्यात सांचार केला आहे,

त्याच्या दशकिास चलावे. त्याची भेट घेऊि मला त्याच्यापासूि एक मोिे कायक करुि घ्यावयाचे

आहे. हे ऐकूि त्याच्याशी तुझे असे कोणते काम आहे म्हणूि रामािे नवचारले असता, मारुतीिे

मच्छां द्रिाथाची मूळारां भापासूि सवक हकीगत साांनगतली. िांतर तो म्हणाला, त्या मच्छां द्रिाथास

हा गोरक्ष आता घेऊि जाईल. यास्तव त्यास गोड गोड बोलूि अिुकूल करूि घ्यावे म्हणजे

तो त्यास िेणार िाही. तेव्हा रामािे म्हटले की, चल, तुझे काम आहे ह्यास्तव मीही

युच्क्तप्रयुक्तीच्या दोि गोष्टी साांगेि व होईल नततकी खटपट करीि. असे बोलूि दोघेजण

निघाले.

ते मध्यरात्रीच्या सुमारास नचन्नापट्टणास जाऊि पोचले. त्या वेळी सवकत्र सामसूम झाली होती.

हे दोघे ब्राह्मणाचे रूप घेऊि गोरक्षिाथाजवळ गेले. त्या वेळेस तो निवाांत ध्याि करीत बसला

होता. त्यास िमस्कार करूि हे दोघेजण त्याच्याजवळ बसले. मग आम्ही षडशास्त्री ब्राह्मण

आहो, असे बोलूि गोरक्षिाथाची पुष्कळ स्तुतु करू लागले. िांतर आमच्या मिात एक हेतु

आहे, तो पूणक करावा. असे मारुतीचे भाषण ऐकूि कोणते काम आहे ते कळवावे म्हणूि

गोरक्षिाथािे त्यास नवचारले. त्या वेळी ते म्हणाले, मी कायक करूि दे तो, असा प्रथम भरवसा

दे ऊि वचि द्या, म्हणजे आमचा हेतु सागू. हे ऐकूि गोरक्षिाथािे मिात आनणले की, हे

मजपाशी काय मागणार आहेत? नशांगी, सारां गी, कुबडी, फावडी, शैली, भोपळा ही काय

ती सांपनत्त आमच्याजवळ आहे . ह्यावाचूि आमच्यापाशी तर काही िाही. असे असता हे

आमच्या जवळ काय मागणार िकळे ! असा नवचार करीत असता दु सरानह एक नवचार त्याांच्या
मिात आला की, आता मध्यरात्र उलटू ि गेली असता या वेळी ह्या स्त्रीराज्यात पुरुष आले

कसे? तर हे सहसा मिुष्य िसावे, कोणीतरी स्वगाकत राहणारे दे व असावे . अशी त्याांच्याबद्दल

अटकळ करूि मग त्याां च्याकामाबद्दल नवचार करूि पाहू लागला, तो काहीच त्याच्या लक्षात

येईिा मग आपण ज्या कामासािी आलो त्याखेरीजकडूि त्याांचे म्हणणे कबूल करण्यास हरकत

िाही, असा नवचार करूि तो त्याांिा म्हणाला की, महाराज! आपण नवप्र म्हणता, पण येथे

येण्याची त्याांची छाती िाही; तरी आपण कोण आहा हे मला प्रथम साांगा. असे बोलूि त्यािे

लीितेिे त्याांच्या पायावर मस्तक िे नवले. तेव्हा ह्यास आता ओळख द्यावी असा रामािे नवचार

केला. त्यास मारुतीचानह रुकार नमळाला. मग रामािे आपले स्वरूप प्रगट करूि त्यास

पोटाशी धरूि मच्छां द्रिाथास ि िेण्याबद्दलचा मारुतीचा हेतु त्यास कळनवला व मारुतीिे

मैिानकिीला वचि नदले आहे म्हणूि तू त्याला िेऊ िये, हा ह्याचा हेतु तू पूणक कर म्हणूि

कळनवले. तेव्हा गोरक्षिाथ म्हणाला, आम्ही योगी! आम्हास हे कमक अिुनचत होय; यास्तव हे

वगळू ि दु सरे पानहजे ते मागा मी दे तो, पण या पुिे मच्छां द्रिाथास येथे िे वणार िाही हे

खनचत. आपण या बाबतीत मला अगदी भीड घालू िका म्हणूि गोरक्षिाथािे धडकावूि उत्तर

नदले. तेव्हा मारुतीस राग येऊि तो युद्ध करण्यास तयार झाला. ते पाहूि रामािे मारुतीचे

साांत्वि करूि त्या दोघामध्ये होणारा तांटा नमटवूि गोरक्षिाथास पोटाशी धररले. गोरक्षिाथ

रामाच्या पाया पडला. िांतर श्रीराम आनण मारुती आपापल्या स्थािी गेले.

🙏!! श्री िविाथ भच्क्तसार कथामृत - अध्याय १९ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय २० !!🙏

॥ मैनाककनीचे पूववचररत्र गोरक्षनाथाचे तबलावादन व गुरु मक्तछिं द्रनाथाची भेट ॥

पुढे मारुतीने लहान रूप धारण केले व श्रृंगमुरुडास जाऊन गुप्त रूपाने राजवाड्यात प्रवेश

केला. त्यावेळी राणी पद्मिणी (मैनाद्मकनी) आपल्या मृंचकावर स्वस्थ द्मनजली होती. द्मतच्या

दासी वगैरे दु सरे कोणी जवळ नाही, असे पाहून मारुती द्मतच्या महालात जाऊन मृंचकावर

बसला. त्याने राणीचा हात धररला, तेव्हा ती जागी झाली व मारुती द्मतच्या दृष्टीस पडला.

त्यासरसे द्मतने त्याच्या पायाृंवर मस्तक ठे द्मवले. असो.

त्या राणीला द्मतलोत्तमा, मैनाद्मकनी व पद्मिणी अशी तीन नावे होती ही तीन नावे पडण्याची

कारणे अशी की, द्मसृंहलद्वीपामध्ये पद्मिणी स्त्रियात ही मैनाद्मकनी िी फारच सुृंदर होती.
द्मतच्यासारखी रूपवती दु सरी नव्हती. एके द्मदवशी ती सहज आकाशाकडे पाहात असता,

त्यावेळी द्मवमानात बसून जात असलेल्या वसूचे धोतर एके बाजूस होऊन द्मवषयदृं ड द्मवमानाच्या

गवाक्षद्वारातून मैनाद्मकनीच्या पाहण्यात आला. तेव्हा द्मतला हसू आले हे पाहून तो द्मतला म्हणाला,

माझ्याद्मवषयी तुला प्रीद्मत उत्पन्न झाल्यामुळे तुला हसू आले आहे . खरोखर तू व्यद्मिचार कमम

करणारी पापीण आहेस मी तसा भ्रष्ट नाही. सवम वसूृंमध्ये मी श्ेष्ठ व तपस्वी आहे . असे

असता माझ्या अद्मिलाषाची इच्छा करून हसतेस तर आताच िीराज्यात तुझी वस्ती होईल.

तेथे तुला पुरुष द्मदसावयाचा नाही. तो शाप ऐकताच ती त्याची स्तुद्मत करून म्हणाली, महाराज!

चुकून अपराध घडला त्याचा पररणाम अशा प्रकारचा झाला. जे प्रारब्धी असेल ते द्मबनतक्रार

िोगले पाद्महजे हे खरे ; परृं तु आता इतके तरी करा की मला उःशाप दे ऊन आपल्या चरणाच्या

द्मठकाणी जागा द्यावी. ती प्राथमना ऐकून वसूने उःशाप द्मदला की, हे पद्मिणी, तुला साृंगतो

ऐक. िीराज्यात हल्ली राज्यपदावर राणी द्मतलोत्तमा बसलेली आहे . ती मरण पावल्यावर तू

त्या राज्यपदावर बसशील. आता माझ्या द्मठकाणी तुझा हेतु गुृंतला आहे तर माझा पुत्र

मस्त्रच्छृंद्रनाथ तुजशी रममाण होईल. त्याच्यापासुन तुला 'मीननाथ' या नावाचा एक पुत्र झाल्यावर

मस्त्रच्छृंद्रनाथ तुजपासून दू र जाईल मग तूद्मह स्वगामप्रत येऊन िोग िोगशील हे ऐकताच मैनाद्मकनीने

त्यास द्मवचाररले की, त्या द्मठकाणी एकद्मह पुरुष नसून सायामच स्त्रिया आहेत. मग त्याृंना सृंतद्मत

तरी कशी होते? तेव्हा त्याने साृंद्मगतले की, वायूचा पुत्र मारुती ऊर्ध्मरेता आहे . त्याच्या

िुिुःकाराच्या योगाने स्त्रियाृंना गिमधारणा होते; पण पुरुषगिम मात्र गळू न जातो व िीगिम

वाढतो.

उपररक्षवसूने ही माद्महती मैनाद्मकनीला साृंद्मगतल्यानृंतर, मस्त्रच्छृंद्रनाथाची व माझी िेट कशी होईल

म्हणून द्मतने त्यास द्मवचाररले. द्मशवाय द्मतने अशी शृंका द्मवचाररली की, ज्या द्मठकाणी पुरुष

मरण पावतात तेथे मस्त्रच्छृंद्रनथाचे येणे कोणत्या युक्तीने होईल, हे मला कळवावे. ते ऐकून तो
म्हणाला, तू आता तप करून मारुतीची आराधना कर म्हणजे तो प्रसन्न होऊन तुझी द्मचृंता

दू र करील. पण तुला एक गोष्ट साृंगून ठे वतो ती नीट लक्षात धरून ठे व. ती ही की, ज्या

वेळेस मारुती प्रसन्न होऊन वर दे ण्यास तयार होईल त्या वेळेस तू त्याच्या प्रत्यक्ष अृंगसृंगाचे

मागणे माग. तो सृंकटात पडून मस्त्रच्छृंद्रनाथास घेऊन येईल. अशा बेताबेताने तुझा कायमिाग

साधून घे. त्या मारुतीद्मवषयी तू कोणत्याद्मह प्रकारच्या शृंका मनात आणू नकोस. तो तुझी

मस्त्रच्छृंद्रनाथाची द्मनःसृंशय गाठ घालून दे ईल. असा वर दे ऊन उपररक्षवसू आपल्या स्थानाप्रत

गेला.

त्यानृंतर मैनाद्मकनीने िीराज्यातील शृंगमुरुड नामक शहरात प्रवेश केला. तेथे ती एका

चाृंिाराच्या घरी गेली व ओटीवर बसली. तेव्हा घरधणीन द्मतची चौकशी करू लागली असता

द्मतने आपली मूळकथा साृंद्मगतली. ती अशी की, मी द्मसृंहलद्वीपी राहात असते, पण

उपररक्षवसूचा शाप झाला म्हणून या शहरात आले. आता माझा येथे कसा द्मनिाव लागेल हे

माझे मलाच कळत नाही. हे ऐकून चाृंिारणीने साृंद्मगतले की, तू मला कन्येप्रमाणे आहेस.

येथे खुशाल राहा व आपल्या हाताने स्वयृंपाक करून जेवीत जा. मग ती आनृंदाने तेथे

राद्महली. ती दोघीृंचा स्वयृंपाक करू लागल्यामुळे चाृंिारणीची चूल सुटली. ती तेथे राहून

आनृंदामध्ये आपली कालक्रमणा करी.

एके द्मदवशी द्मतलोत्तमा राणीने प्रधानाद्मद दरबारातील स्त्रियाृंस साृंद्मगतले की, माझा वरद्धापकाळ

झाल्यामुळे मी द्मकती द्मदवस जगेन याचा नेम नाही; ह्यास्तव या िीराज्यपदावर कोणाची स्थापना

करावी याचा द्मवचार केला पाद्महजे. तेव्हा मृंद्मत्रमृंडळाने साृंद्मगतले की, हत्तीच्या सोृंडेत माळ

दे ऊन त्यास नगरात पाठवावे. व तो द्मजच्या गळ्यात माळ घालील द्मतला राज्यपदावर बसवावे.

ही युस्त्रक्त द्मतने आनृंदाने मान्य केली. मग एका सुमुहूतामवर हत्तीच्या सोृंडेत माळ दे ऊन त्यास
नगरात पाठद्मवले. त्याने मैनाद्मकनीच्या गळ्यात माळ घातली. त्यावरून द्मतला राजवाड्यात मोठ्या

थाटाने नेऊन द्मसृंहासनावर बसद्मवले. मैनाद्मकनीस राज्य प्राप्त झाल्यानृंतर द्मतने मोठे तप केले.

द्मतची द्मनष्ठा पाहून मारुती प्रसन्न झाला वगैरे इद्मतहास मागे द्मवद्मदत केलाच आहे . ती

द्मसृंहलद्वीपामध्ये असता, द्मतच्या आईबापाृंनी आवडीने द्मतचे 'मैनाद्मकनी' असे नाव ठे द्मवले होते.

ती द्मसृंहलद्वीपातील िी पद्मिणी असल्याने लोक द्मतला त्याच नावाने हाक मारीत. द्मतला

द्मतलोत्तमाचे राज्य द्ममळाल्यामुळे कोणी द्मतला द्मतलोत्तमा असेद्मह म्हणत. अशी ही द्मतची तीन

नावे प्रद्मसद्ध झाली; असो.

मारुतीने मैनाद्मकने राणीचा हात धरल्यानृंतर तो म्हणाला की, मी वचनात गुृंतल्याप्रमाणे

मस्त्रच्छृंद्रनाथ तुझ्या स्वाधीन केला, परृं तु तो आता येथे फार द्मदवस राहणार नाही. का की,

मस्त्रच्छृंद्रनाथाचा द्मशष्य गोरक्षनाथ हा त्यास घेऊन जाण्यासाठी येथे येत आहे ; तो सवाांना अद्मजृंक्य

आहे, मी तुझ्यासाठी पुष्कळ उद्योग केला. श्ीरामानेद्मह साृंगून पाद्महले. परृं तु आम्हा उियताृंचे

त्याने ऐद्मकले नाही. गोरक्षनाथ मस्त्रच्छृंद्रनाथास नेल्याद्मशवाय राहणार नाही, म्हणून मारुती स्पष्ट

बोलला. तसेच, मारुतीने मैनाद्मकनीस साृंद्मगतले की, गोरक्षनाथ आता येईल, त्यास हरयुक्तीने

येथे रमीव. पण तो द्मवषयासक्त नाही हे लक्षात ठे व आद्मण जसे होईल तसे करून त्यास

तुझ्या छापेत आण इतके साृंगून मारुती द्मनघून गेल्यानृंतर मैनाद्मकनी द्मचृंतेत पडली.

इकडे गोरक्षनाथ कद्मलृंगा वेश्येसमागमे शृंगमुरुडास जाऊन पोचला. ती सवम मृंडळी एका

धममशाळे त उतरली होती. तेथून ती वेश्या आपला सारसरृं जाम बरोबर घेऊन राजवाड्यात

जावयास द्मनघाली. द्मतच्या समागमे पाच सात जणी होत्या. द्मतने आपण आल्याची वदी दे ण्यासाठी

द्वारपाळास साृंद्मगतले. त्याृंनी तो द्मनरोप राणीस कळद्मवल्यावर द्मतच्या बरोबरीच्या मृंडळीसुद्धा

कचेरीत आणावयाचा राणीने हुकूम द्मदला. त्यावरून ती सिेमध्ये गेली. त्यावेळी मस्त्रच्छृंद्रनाथ
रत्नखद्मचत द्मसृंहासनावर बसला होता व शेजारी मैनाद्मकनी होती. त्याृंच्या तैनातीस पुष्कळ स्त्रिया

हजर होत्या कद्मलृंगेने दरबारात आल्यावर पद्मिणी राणीस साृंद्मगतले की, आपली कीद्मतम ऐकून

मी या द्मठकाणी आले आहे व आपले ऐश्वयम पाहून समाधान पावले. द्मतने त्या वेळी पद्मिणीची

फारच स्तुद्मत केली. नृंतर त्याच रात्रीस कद्मलृंगेचा नाच करण्याचे राणीने नक्की ठरद्मवल्यावर

कद्मलृंगा आपल्या द्मबहामडी गेली.

त्या समारृं िाकररता मैनाद्मकनीने सिामृंडपात सवम तयारी केली व कद्मलृंगेला आणावयाला पाठद्मवले.

तेव्हा ती आपला साजसरृं जाम घेऊन जाण्यास द्मसद्ध झाली. ते पाहून गोरक्षनाथद्मह द्मतजसमागमे

जाण्यास द्मनघाला जाण्यापूवी त्याने द्मतला एकाृंती बोलावून साृंद्मगतले की, मरदृंग वाजवावयास

मला दे ; तो मी इतक्या कुशलतेने वाजवीन की, मस्त्रच्छृंद्रासह राणीस खूशच करीन. त्या वेळी

लागेल द्मततका पैसा तू त्याृंच्याजवळू न मागून घे. परृं तु कद्मलृंगा म्हणाली की, मी तुला बरोबर

घेऊन गेले असते; परृं तु तेथे सवम स्त्रिया असून पुरुषाला जाण्याची मनाई आहे . तुला पाहून

त्याृंच्या मनात द्मवकल्प येऊन अनेक सृंशय येतील. ते ऐकून गोरक्षनाथ म्हणाला मी स्त्रिच्या

रूपाने येतो, यात दोन फायदे आहेत. गुरुची िेट मला व्हावी हे माझे कायम होईल व तुलाद्मह

पैसा पुष्कळ द्ममळे ल. हे त्याृंचे म्हणणे कद्मलृंगेने कबूल केले. मग उत्तम तहेने लुगडे नेसून

चोळी घालून, वेणीफणी करून व दागदाद्मगने घालून त्याने हुबेहुब िीचा वेष घेतला. नृंतर

ती सवम मृंडळी थक्क झाली. उवमशी सारख्या स्त्रियाृंनी दासी व्हावे, असे ते अप्रद्मतम रूप

होते. ते पाहून राणी वगैरे मृंडळीृंनी द्मतची अत्यृंत वाखाणणी केली. कद्मलृंगा मुख्य नायकीण,

पण द्मतचेद्मह गोरक्षाच्या िीरूपापुढे तेज पडे नासे झाले. त्याने ताल, सूर बरोबर जमवून

मरदृंगावर थाप द्मदली. नृंतर नाच सूरू झाला. त्या वेळचे कद्मलृंगेचे गाणे ऐकून सवाांस अत्यानृंद

झाला.
गोरक्षनाथाने मस्त्रच्छृंद्रनाथास पाहताच मनात नमस्कार केला व इतके द्मदवसाृंनी दशमन झाल्याने

आपण करताथम झालो असे त्यास वाटले. तेथील नरत्यगायनाचा समारृं ि फारच अपूवम झाला व

खुद्द मस्त्रच्छृंद्रनाथाने मान डोलावून शाबासकी द्मदली. परृं तु त्यानृंतर गोरक्षनाथ मरदृंग वाजवीत

असता, मधून मधून 'चलो मस्त्रच्छृंदर गोरख आया' असा र्ध्द्मन वारृं वार उठवी. तो ऐकून

मस्त्रच्छृंद्रनाथास दचका बसे व गोरक्ष कसा आला ह्या द्मवचारात तो पडे . त्या आवाजाने त्याची

मुखश्ी उतरून गेली व गाण्यावरून त्याचे मन उडाले. तेव्हा असे होण्याचे कारण पद्मिणीने

द्मवचाररले. त्यावरून त्याने द्मतला गोरक्ष नाथाचा सवम प्रकार मुळापासून कळद्मवला.

मारुतीने पद्मिणीस गोरक्ष आल्याद्मवषयी साृंद्मगतलेली खूण पटताच तीद्मह खरकन उतरून गेली.

तेणेकरून त्या गाण्याच्या आनृंदरृं गाचा िृंग झाला. तरी मैनाद्मकनी तशीच लक्ष दे ऊन ऐकत

होती. काही वेळाने द्मतच्याद्मह श्वणी तसाच आवाज पडला, मग द्मतने कलावृंतीणीस साृंद्मगतले

की, आमच्या सृंग्रही मरदृंग आहे तो वाजवून पाहा. त्यावरून द्मतने तो वाजद्मवला असताद्मह तोच

आवाज द्मनघू लागला. राणीने आपली कलावृंतीण वाजवावयास पाठद्मवली. पण द्मतला 'चलो

मस्त्रच्छृंदर गोरख आया' हे शब्द काढता येईनात; तेव्हा त्या िीवेषधायामला (गोरक्षाला)

मैनाद्मकनीने एकीकडे नेऊन खरा प्रकार साृंगण्याद्मवषयी प्राथमना करून गुरूची शपथ घातली.

तेव्हा प्रगट होण्याचा हाच योग्य समय आहे असा द्मवचार करून तो द्मतला म्हणाला की, मी

खरोखर िी नव्हे , मस्त्रच्छृंद्रनाथाचा द्मप्रय द्मशष्य गोरक्षनाथ आहे . तुझ्या राज्याच्या व्यवस्थेमुळे

मी िीवेष घेतला आहे . ते ऐकून मैनाद्मकनी त्याच्या पाया पडली. मग रत्नखद्मचत अलृंकार व

पुरुषाृंची ऊृंची विे आणून गोरक्षनाथास द्मदली. तेव्हा त्याने िीवेष टाकून पुरुष वेश घेतल्यानृंतर

ती त्याचा हात धरून त्यास सिेमध्ये मस्त्रच्छृंद्रनाथाकडे घेऊन गेली. तेथे द्मतने मस्त्रच्छृंद्रनाथास

खूणेने इषारा केला व साृंद्मगतले, तुमच्या िेटीची इच्छा धरून गोरक्षनाथ येथे आला आहे .

प्रारब्ध उदयास आले म्हणून आज हा येथे दृष्टीस पडत आहे ! ह्याच्या योगाने सृंपूणम राष्टरास
मोठे िूषण आहे. आता माझी सवम काळजी दू र झाली. राज्याची जोखमदारी आपल्या अृंगावर

घेऊन हा मुलगा नीट राज्यकारिार चालवील. हा आता आपला धाकटा िाऊ मीननाथ याचेद्मह

उत्तम सृंगोपन करील.

अशा प्रकारे मैनाद्मकनीने त्यास मोहून टाकण्याचा उत्तम घाट घातला. परृं तु तो द्मतचा बेत पाहून

गोरक्षनाथास हसू आले. तो द्मतला म्हणाला, आम्ही शुद्ध वैष्णव लोक; आम्हास हे िूषण काय

कामाचे? द्मवधवेला कुृंकवाची उठाठे व कशाला पाद्महजे? असे जरी त्याने बाह्यतः म्हटले तरी

मस्त्रच्छृंद्रनाथ त्याच्या स्वाधीन होईपयांत पद्मिणी जसे वागवील तसे वागण्याचा त्याने बेत केला,

नृंतर मस्त्रच्छृंद्रनाथाने गोरक्षनाथाच्या गळ्यास द्ममठी मारली व कद्मलृंग नायद्मकणीस बहुत द्रव्य

दे ऊन द्मनरोप द्मदला.

नृंतर गुरूने द्मशष्यास नवल वतममान द्मवचारले. तेव्हा त्याने आपली सृंपूणम हकीकत त्यास

कळद्मवली व आता तुम्हास सोडून मी कदाद्मप एकटा राहावयाचा नाही, म्हणून साृंद्मगतले. त्या

वेळेस मस्त्रच्छृंद्रनाथानेद्मह त्याची परोपरीने समजूत करून म्हटले की, तुझ्याद्मवषयी मी द्मनरृं तर

द्मवचार करीत आहे, पण काय करू? न घडावे त घडून आले . मला मारुतीने गोवून येथे

आणून घातले. पण तुझ्यावाचून मला येथे चैन पडत नाही. अशी बहुत प्रकाराृंनी त्याची तो

समजूत करू लागला. तेव्हा गोरक्षनाथ म्हणाला की, तुमचे द्मशष्य अनेक आहेत. तुम्ही जाल

तेथे दु सरे ही पुष्कळ द्मशष्य कराल, त्या योगाने तुमची माया सवामठायी वाटली जाईल, पण

मला तर तुम्ही एकटे गुरु आहात,म्हणून माझा सवमस्वी लोि तुमच्यावर. जशी माशाृंना

उदकावाचून गद्मत नाही, तद्वत माझा सवम आधार कायय तो तुम्हीच! असे िाषण करीत असता

गोरक्षनाथाच्या नेत्रावाटे आसवे गळत होती. मग मस्त्रच्छृंद्रनाथाने त्यास पुष्कळ बोध करून त्याचे

समाधान केले. त्या वेळी त्याृंची प्रेमाची बरीच िाषणे झाली. नृंतर उियताृंनी एके द्मठकाणी
िोजन केले व एकाच द्मठकाणी द्मनद्रा केली. दु सरे द्मदवशी सकाळी द्मनत्यकमम झाल्यावर एका

माृंडीवर गोरक्ष व दु सयाम माृंडीवर मीननाथ याृंना घेऊन मस्त्रच्छृंद्रनाथ रत्नखद्मचत द्मसृंहासनावर

बसून गोष्टी साृंगू लागले.

🙏!! श्ी नवनाथ िस्त्रक्तसार कथामरत - अध्याय २० समाप्त!! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय २१ !!🙏

॥ गोरक्षनाथास मोहववण्याचे मैनावकनीचे सवव प्रयत्न वनष्फळ ॥

मच्छिं द्रनाथानें गोरक्षास तेथें राहवून घेतल्यावर त्याचें मन रमून त्यानें तेथें राहावें म्हणून

मैनाकिनीनें अनेि प्रयत्न िेले. ती तर आपल्या पुत्राहून त्याच्यावर कवशेष प्रेम ठे वूिं लागली.

कतनें त्याच्या खाण्याकपण्याची, कनजण्याबसण्याची वेळच्या वेळेस योग्य तरतूद ठे कवली व त्यास

िपडालत्ता व दागदाकगना हवा तसा उिं ची वापरावयास दे ऊिं लागली. गोरक्षनाथास अशीिं सवव

सुखें कमळत असतािंकह त्यास तें गोड लागेना. तो कनत्य मच्छिं द्रनाथास म्हणे िीिं, कतन्ही लोिािंत

आपण मान्य, अशीिं आपली योग्यता असतािं ह्या कवषयसुखाच्या खाडयािंत िािं पडत आहािं ?

तशािंत तुम्ही मूळचे िोण आहािं, आतािं िायव िोणतें िरीत आहािं व अवतार घेऊन िोणतें

िमव िरावयाचें आहे ह्याचा थोडासा कवचार िेला पाकहजे; यास्तव सववसिंगपररत्याग िरुन ह्या

िाळजीिंतून मोिळें व्हावें .

अशा प्रिारें गोरक्षानें मच्छिं द्रनाथ गुरुस बरे च वेळािं सािंकगतलें तेणेंिरुन त्यास कवरक्तता उत्पन्न

झाली. मग मायापाशािंत गुिंतून न राहतािं आपल्या मुलुखास जाण्याबद्दल त्यानें गोरक्षास वचन

कदलें; तेव्हािं त्यास आनिंद झाला. पुढें गोरक्षासमागमें गेल्यावािंचून आतािं मला सुटिा नाहीिं,

असा आपला कवचार मच्छिं द्रनाथानें कतलोत्तमेस िळकवला पण तुला सोडून जाण्यास कहिंमत होत

नाहीिं, असेंकह सुचकवलें. तेव्हािं ती म्हणाली, तुम्ही जर गेला नाहीिं तर तो तुम्हािंस िसा नेईल?

तें ऐिून, आपण त्यास कदलेलें वचन आकण गोरक्षाबरोबर झालेलें भाषण त्यानें कतला िळकवलें

आकण म्हटलें, त्याच्याबरोबर गेल्यावािंचून सुटिा नाहीिं व तुझा मोहपाश मला जाऊिं दे त नाहीिं,

अशा दु हेई सिंिटािंत मी सािंपडलोिं आहें, आतािं ह्यास एिच उपाय कदसतो. तो हा िीिं, तूिं

त्यास आपल्या िुशलतेनें मोहवून टाि. हें ऐिून ती म्हणाली, मीिं पूवीच उपाय िरुन पाकहले.

त्यािंत िोणतीकह िसर ठे कवली नाही, परिं तु व्यथव! माझ्या बोधानें व िरामतीनें िािंहीिं एि

कनष्पन्न झाले नाहीिं. असें कतचें कनराशेचें भाषण ऐिूनकह आणखी एिदािं प्रयत्न िरुन

पाहावयासाठीिं मच्छिं द्रनाथानें कतला सुचकवलें.

एिे कदवशीिं गोरक्षनाथानें पकिनीपाशीिं गोष्ट िाकढली िीिं, आज मी मच्छिं द्रनाथास घेऊन

तीथवयात्रेस जातोिं. तेव्हािं कतनें त्यास बोध िेला िीिं, बाळा, मी तुला माझा वडील मुलगा

म्हणून समजतें. भावाचें तुला पाठबळ आहेच, आतािं आम्ही अन्नवस्त्र घेऊन स्वस्थ बसून

राहणार. गोरक्षनाथाला दया यावी म्हणून ती दीन मुद्रेनें असें बोलत असतािंकह त्याच्या मनािंत

दया उत्पन्न झाली नाहीिं. उलट कतला त्यानें त्यावेळीिं स्पष्ट सािंकगतलें िीिं, आम्हािंस त्रैलोक्याच्या

राज्याची दे खील पवाव नाहीिं; मग तुझ्या या स्त्रीगज्याच्या राज्याची दे खील पवाव नाहीिं; मग तुझ्या

या स्त्रीगज्याचा कहशेब िाय? तें तुझें खुशाल भोग. आम्ही योगी. आम्हािंस या भूषणामध्यें

मोठे सें महत्त्व वाटत नाहीिं; यास्तव आम्ही तीथावटनास जातोिं. तेथें सुिृतकिया आचरण िरुन

सुखसिंपकत्त भोगूिं. असें म्हणून कतच्यापाशीिं जाण्यािररतािं आज्ञा मागूिं लागला. कतनें त्यास पुष्कळ
समजावून सािंकगतलें, परिं तु तो ऐिेना. सरतेशेवटीिं एि वषवभर तरी, राहावें म्हणून कतनें

अकतशय आग्रह िेला असतािं तो कतला म्हणाला, मला येथें येऊन सहा मकहने झाले, यास्तव

आतािं मी येथें जास्त रहाणार नाहीिं. तेव्हािं पकिणी आणखी सहा मकहने राहाण्यासाठीिं आग्रह

िरुिं लागली व आतािं थोडयासाठीिं उतावळी िरुिं निोस; मग मी मोठया आनिंदानें मच्छिं द्रनाथास

तीथवयात्रा िरावयाची आज्ञा दे ईन, अशा प्रिारच्या भाषणानें ती त्याची पायधरणी िरुिं लागली.

कतनें इतिी गळ घातल्यामुळें त्याच्यानें कतचें म्हणणे अमान्य िरवेना. त्यानें कतला सािंकगतलें

िीिं, तुझ्या म्हणण्याप्रमाणें मी आणखी सहा मकहने तुझ्यािररतािं राहातो. पण त्या मुदतीनिंतर

तरी आम्हािंस जाण्याची तूिं िधीिं परवानगी दे णार तो कदवस आज नक्की मला िळव, म्हणजे

ठीि पडे ल. मग चैत्र शुद्ध प्रकतपदे स भोजन झाल्यानिंतर मी राजीखुषीनें तुमची रवानगी िरुन

दे ईन, म्हणून कतनें गोरक्षनाथास िबूल िेलें. ते सहा मकहने हािं हािं म्हणतािं कनघून जातील

असें मनािंत आणून तो तेथें स्वस्थ राकहला.

या गोष्टी िािं हीिं कदवस लोटल्यानिंतर एिे कदवशीिं मैनाकिनीनें गोरक्षनाथास हािंि मारुन जवळ

बसकवलें. तोिंडावरुन हात किरकवला आकण म्हटलें , बाळा, माझ्या मनािंत तुझें एिदािंचें लग्न

िरुन द्यावें असें आहे! मग त्या माझ्या सुनेबरोबर हिंसून खेळून माझी िालिमणा तरी होईल.

जी िारच स्वरुपवता स्त्री असेल कतच्याशीिं मी तुझा कववाह िरीन. लग्नसमारिं भकह तुझ्या

खुशीप्रमाणें मोठया डामडौलानें िरीन. तुम्ही तीथवयात्रा िरुन लौिरच परत या. िार कदवस

राहूिं निा. येथें आल्यावर सवव राज्यिारभार तूिं आपल्या ताब्ािंत घे, बाळा, इतिी तूिं माझी

हौस पुरवलीस म्हणजे झालें. असें बोलून त्यानें मोहजालािंत गुिंतावें म्हणून ती पुष्कळ प्रिरच्या

युक्त्या योजून पाहात होती, परिं तु कतच्या भाषणािंपासून कबलिुल िायदा झाला नाहीिं. त्यानें

कतला कनक्षून सािंकगतलें िीिं, मला िणवमुकद्रिा या दोन बायिा आहेत, आणखी कतसरी िरण्याची
माझी इछा नाहीिं व आतािं लग्न िरणें मला शोभतकह नाही. असा जेव्हािं त्यानें कतला खडखडीत

जबाब कदला, तेव्हािं ती कनराश होऊन स्वस्थ बसून राकहली.

निंतर एिे कदवशीिं गोरखनाथास मोहकवण्यासाठीिं पकिणीनें एि सुिंदर स्त्री खेळण्याच्या कमषानें

रात्रीस त्याच्यािडे पाठकवली. कतनें सोिंगटयाचा पट बरोबर घेतला होता. ती गोरक्षनाथाच्या

खोलीिंत जाऊन त्यास म्हणाली, तुमच्या समागमें आज दोन सोिंगटयाचे डाव खेळावे असें माझ्या

मनािंत आलें आहे . हें ऐिून तोकह कतचा हेतु पुरकवण्यास्तव कतजबरोबर खेळावयास बसला. त्या

वेळीिं कतनें नेत्रिटाक्षािंनीिं पुष्कळ बाण मारुन त्यास कविंधून टािण्याकवषयीिं प्रयत्न िेले. पण तो

कतच्या नेत्रिटाक्षािंस, कतच्या भाषणास व हावभावािंस िािंहीिं एि जुमानीना. शेवटीिं कतनें आपल्या

मािंडया उघडया ठे वून गुह्यभागकह त्याच्या नजरे स पाडला. इतक्या कनलवज्जपणानें ती त्याशीिं

वागत असतािंकह त्याच्या मनािंत मुळीिंच िामवासना उत्पन्न होईना; असें पाहून ती अखेरीस च्खन्न

झाली व राणीस सवव वृत्तािंत सािंगून कवन्मुख होऊन परत घरीिं गेली. सारािंश, मैनाकिनीनें

गोरखनाथास राहकवण्यािररतािं िेलेले सवव प्रयत्न िुिट गेले.

पुढें पुढें, मच्छिं द्रनाथाचा कवयोग होणार म्हणून मैनाकिनी मीननाथास पोटाशीिं धरुन रडत बसूिं

लागली. त्या वेळीिं दु सयाव च्स्त्रया कतची वारिं वार समजूत िरीत व गोरक्षनाथास आपण वश िरुिं

असा कतला धीर दे त; तरी त्यािंच्या बोलण्यावर कतचा कवश्वास बसेना. अशा रीतीनें ती कचिंतेमध्यें

कदवस िाढीत असतािं , पूवी ठरलेला वषवप्रकतपदे चा कदवस येऊन ठे पला. त्या कदवशीिं कजिडे

कतिडे लोि आनिंदािंत मौजा मारण्यािंत गुिंतावयाचे; परिं तु त्या कदवशीिं सवव नगरी हळहळूिं

लागली.
इिडे गोरक्षनाथ कशिंगी, िावडी इत्याकद घेऊन मच्छिं द्रनाथास बोलावूिं आला. तो त्याच्या पायािं

पडून कनघण्यासाठीिं उतावळी िरुिं लागला. तेव्हािं तर मैनाकिनी मोठमोठयानें रडूिं लागली.

कतनें म्हटलें िीिं बाळा, तुम्ही दोघेकह जेवून जा; उपाशीिं जाऊिं निा. मग स्वयिंपाि झाल्यावर

गुरुकशष्ािंनीिं एिे पिंक्तीस भोजन िेलें.

निंतर कतलोत्तमा राणीनें मच्छिं द्रनाथाजवळ गोष्ट िाकढली िीिं, तुम्ही तर आतािं जावयास कनघालािंत

तरी मीननाथास घेऊन जाण्याचा कवचार आहे िीिं नाहीिं, हें मला सािं गावें. हें ऐिून मच्छिं द्रनाथ

म्हणाले िीिं, त्याच्याकवषयीिं जसें तुझ्या कवचारास येईल तसें आम्ही िरुिं. त्याच्याबद्दल तुझें मन

आम्ही दु खकवणार नाहीिं, तेव्हािं ती म्हणाली, तुम्हीिं मीननाथास आपल्या समागमें घेऊन जावें.

आजपयंत तुम्ही येथें होतािं म्हणून मारुतीच्या भुभुुःिारापासून त्याचे सिंरक्षण झालें. तुम्ही

गेल्यानिंतर त्याचे येथें रक्षण िरणारा िोणी नाहीिं. दु सरीकह ह्यािंत एि अशी गोष्ट आहे िीिं,

मला उपररक्षवसूचा (तुमच्या कपत्याचा) शाप आहे. त्याच्या शापास्तव मीिं कसिंहलद्वीप सोडून येथें

आले आहे. शापाकच मुदतकह भरत आली आहे ; यास्तव तुम्ही जातािंच उुःशापाचें िळ मला

प्राप्त होईल व तो येऊन मला येथून घेऊन जाईल; मग मीननाथाचें येथें सिंरक्षण िोण िरील?

जर त्यास स्वगावस घेऊन जावे तर मनुष्दे ह तेथें जात नाहीिं, अशा या सवव अडचणीिं लक्षािंत

आणून माझें मत असें आहे िीिं, मीननाथास तुम्ही आपल्याबरोबर घेऊन जावें. मग कतच्या

मजीनुरुप मीननाथास घेऊन जाण्याचा कवचार ठरला.

मग भोजन झाल्यानिंतर गोरक्षनाथानें कनघण्याची घाई मािंकडली. मीननाथािडे पाहून कतलोत्तमेच्या

मुखािंतून शब्द कनघेनासा झाला. कतला गकहिंवर येऊन ती एिसारखी रडत होती. तेव्हािं तेथील

च्स्त्रयािंनीिं गोरक्षनाथास वेढून टाकिलें. त्यानें जाऊिं नये म्हणून त्या राजवैभवाचें वणवन िरुिं

लागल्या. कनरकनराळ्या दागदाकगन्यािंचा व िपडयालत्त्ािंचा त्याचेपुढें ढीग िरुन रत्नखकचत अलिंिार

व भरजरीचे शेलेदुपेटे त्यािंनीिं त्याचेपुढें आणून ठे कवले. तसेंच, आम्ही अवघ्या जणी तुझ्या बटीि

होऊिं, तुझ्या मजीप्रमाणें नटू न श्ृिंगारुन तुला यथेछ रकतसुख दे ऊिं, असा पुष्कळ प्रिारािंनीिं

त्यािंनीिं त्याला मोहकवण्याचा प्रयत्न िेला; पण गोरक्षनाथ त्या सवांचा कधुःिार िरुन म्हणाला,

आम्हािंला सुखसिंपत्तीशीिं िाय िरावयाचें आहे ? जकमनीचें आथिंरुण आम्हािंस िार सुखदायि

होतें. अशा प्रिारें बोलून तो लागलाच कनघाला. जातािंना त्यानें मैनाकिनीस नमस्कार िेला,

मीननाथास खािंद्यावर घेतलें व मच्छिं द्रनाथास बरोबर घेऊन तो गािंवाबाहेर गेलािं .

ते कनघण्यापूवी गोरक्षनाथाच्या निळत आपल्या भािंडारातील सोन्याची एि वीट मैनाकिनीनें

मच्छिं द्रनाथास कदली होती; ती त्यानें त्यास न िळूिं दे तािं झोळीिंत ठे कवली. वेशीपयंत मिंडळी

त्यािंस पोिंचवावयास गेली होती तेथें मैनाकिनी मच्छिं द्रनाथाच्या पायािं पडली. कतनें गोरक्षनाथास

पोटाशीिं धररलें व त्यास नाथाची बरदास्त ठे वून त्याच्या कजवास जपण्याकवषयीिं पुष्कळ सािंकगतलें,

तरी पण कतचा मायामोह सुटेना. कतनें गोरक्षनाथाच्या गळ्यास कमठी घातली आकण मोठमोठयानें

रडूिं लागली. मग त्या प्रसिंगािंतून कनसटू न गोरक्षनाथ मच्छिं द्रनाथाचा हात धरुन सपाटयानें चालूिं

लागला.

इिडे कतलोत्तमा (मैनाकिनी) ऊर बडवून व डोिें आपटू न घेऊिं लागली व गायीसारखा हिंबरडा

िोडून शोि िरुिं लागली. तो शोि उपररक्षवसूनें आिाशािंतून ऐितािं च कवमान घेऊन तो

कतच्याजवळ आला व कतला कतच्या घरीिं घेऊन गेला. तो म्हणाला, तुला वेड तर लागलें नाहीिं

ना? तूिं हें मािंकडलें आहेस िाय? तूिं स्वगांतील राहणारी असून शाप कमळाल्यामुळें येथें आलीस.

आतािं शापमोचन होऊन तूिं सुखी होणार! असें बोलून त्यानें कतच्या अिंगावर हात किरवून कतला

पोटाशीिं धररलें व कतचे डोळे पुसून कतला घरीिं नेल्यानिंतर युच्क्तप्रयुक्तीनें बोध िेला.

🙏!! श्ी नवनाथ भच्क्तसार िथामृत - अध्याय २१ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय २२ !!🙏

॥ मक्तछिं द्रनाथ व राणी मैनाककनीची भेट; गोरक्षनाथाची सिंशयकनवृकि ॥

गोरक्षनाथ मच्छिं द्रनाथास घेऊन गेल्यानिंतर ततलोत्तमा (मैनातिनी) शोिसागरािंत बुडून गेली

असतािं तेथें उपररक्षवसु प्राप्त झाला. त्यानें ततला घरीिं नेऊन बोध िेला आति ततचा भ्रम

उडतवला. त्या समयीिं तो म्हिाला, या जगािं त जें सवव तिसतें तें अशाश्वत व नातशविंत आहे .

म्हिून शोि िरण्याचे िाहीिं एि िारि नाहीिं. तूिं जेथून पिच्युत झाली होतीस, त्या स्वगाांतील

तसिंहलद्वीपीिं आता चल. बारा वर्ावनिंतर मी तुला मच्छिं द्रनाथास भेटवीन. गोरक्षनाथ व मीननाथ

हेतह समागमें राहतील.आतािं हा योग िोित्या िारिानें घडून येईल म्हिून तुला सिंशय असेल,

तर सािंगतो ऐि. तसिंहलद्वीपास इिं द्र एि मोठा यज्ञ िरील. त्या वेळेस तेथें तवष्णु, ब्रह्मिे व,

शिंिर आतििरुन श्रेष्ठ िे वगि येतील, नवनाथतह येतील. ह्यास्तव आतािं शोिाचा त्याग िरुन
तवमानारुढ होऊन तसिंहलद्वीपािंत चल. तेव्ािं ती म्हिाली. इिं द्र यज्ञ िरो अगर न िरो; पि

मच्छिं द्रनाथाची भेट िरतवण्याचें आपि मला वचन द्यावे, म्हिजे माझा जीव स्वस्थ होईल. तें

ऐिून त्यानें मच्छिं द्रनाथाची भेट िरवून िे ण्याबद्दल वचन तिलें. मग त्याच्या आज्ञेनें मैनातिनी

िै भावमा नािंवाच्या आपल्या िासीस राज्यावर बसवून आपि स्वगी जावयास तनघाली. मैनातिनीच्या

जाण्याचे सवव च्ियािंना परम िु ुःख झालें. तरी जातािंना ततनें सवाांची समजूत िेली व िै भावमेस,

नीतीनें राज्य चालवून सवाांना सुख िे ण्यासाठीिं चािंगला उपिे श िेला. निंतर मैनातिनीस तवमानािंत

बसवून तसिंहलद्वीपास पोिंचतवल्यावर उपररक्षवसु आपल्या स्थानीिं गेला. अशा रीतीनें मैनातिनी

शापापासून मुक्त झाली.

इिडे मच्छिं द्रनाथ तिरत तिरत गौडबिंगाल्यािंत आले. येतािंना वाटें त िातनिनाथाची गािंठ

पडली.तेव्ािं आपल्या गुरुचा शोध ह्या िातनिानें पक्क्या खािाखुिा सािंतगतल्यामुळें लागला,

असें मनािंत आिून गोरक्ष मीननाथास खािंद्यावरुन खालीिं उतरवून िातनिनाथाच्या पायािं पडला.

भेटतािंना डोळ्ािंतून अश्रू वाहिं लागले. मग मच्छिं द्रनाथानें त्यास रडतोस िािं , म्हिून तवचारल्यावर

गोरक्षनाथानें बिररिेिार सोडल्यापासून तो पूवी िातनिाची भेट झाली होती त्या वेळेपयांतचा

सवव मजिूर तनवेिन िेला. मग मच्छिं द्रनाथ गोरक्षाचें समाधान िरुन पुढें मागवस्थ झाले.

जाण्यापूवी जालिंिरनाथास राजा गोपीचिंिानें खािंचेंत पुरल्याबद्दलचा सतवस्तर मजिूर गोरक्षनाथानें

मच्छिं द्रनाथास िळतवला.

जालिंिरनाथास घोडयाच्या तलिीिंत पुरल्याची हिीगत ऐितािंच मच्छिं द्रनाथास अतनवार क्रोध येऊन

तो गोपीचिंिाच्या नाशास प्रवृत्त झाला. निंतर ते तिरत तिरत गोपीचिंिाच्या राजधानीचे नगर

हेळापट्टि येथें येऊन पोिंचले. तेव्ािं तित्येि ग्रामस्थ मिंडळी त्यािंस भेटली. त्यािंच्यापाशीिं शोध

िररतािंना िातनिानें जालिंिरास वर िातढल्याची, गोपीचिंिास अमर िरतवल्याची व मुक्तचिंिास

राज्यावर वसतवल्याची सतवस्तर बातमी त्यािंनीिं सािंतगतली. ती ऐिून मच्छिं द्रनाथाचा िोप शािंत

झाला. मग हल्ीिं येथील राज्यिारभार िोिाच्या अनुसिंधानानें चालत आहे म्हिून ग्रामस्थािंना

तवचारल्यावर, मैनावतीच्या मािवत तो चालतो, असें सािंगून लोिािंनीिं ततची स्तुतत िेली.

मग ततची भेट घेण्याचा उद्दे शानें गोरक्षनाथ व मीननाथ यािंस घेऊन मच्छिं द्रनाथ राजवाडयािंत

गेले. तेथें आपलें नािंव सािंगून आपली रािीला भेटण्याची मजी आहे , ह्यास्तव आपि आल्याची

विी िे ण्यासाठीिं िारावरील पहारे ियावस पाठतवलें. त्या द्वारपाळानें जलि जाऊन िोिी योगी

िोन तशष्ािंस घेऊन आला आहे असें मैनावतीस सािंतगतलें. त्याच्या स्वरुपाचें व लक्षिािंचे विवन

िरुन हुबेहुब जालिंिरनाथाप्रमािें तो तिसत आहे असेंतह िळतवलें. मग प्रधानातििरुन मिंडळी

समागमें घेऊन मैनावती त्यािंस सन्मानानें मिंतिरािंत घेऊन गेली व त्यािंस सुविावच्या चौरिं गावर

बसवून त्यािंची ततनें र्ोडशोपचारािंनीिं पूजा िेली. निंतर आपलें चरि आज घरीिं लागल्यानें मी

िृताथव झालें, वगैरे बोलून ततनें मच्छिं द्रनाथाची पुष्कळ स्तुतत िेली व आिरपूववि तवचारपूस

िरुिं लागली. त्या समयीिं मच्छिं द्रनाथ आपली मूळ िथा सािंगू लागले:

मी उपररक्षवसूचा मुलगा, मला मच्छिं द्रनाथ असें म्हितात. सवव समथव ित्तात्रेयानें मला अनुग्रह

तिला; त्यािंनीिंच जालिंिरनाथास उपिे श िेला.तो जालिंिरनाथ माझा धािटा गुरुबिंधु होय. त्याची

येथें िु र्व्वर्व्वस्था झाली असें ऐिण्यािंत आल्यावरुन मी येथें क्रोधानें येत होतोिं, परिं तु येथें

झालेला सवव प्रिार इिडे आल्यावर ग्रामस्थािंिडून मला िळला. ह्यावरुन तुझ्या उत्तम गुिाबद्दल

मी तजतिी तारीि िरीन तततिी थोडीच होय. तूिं जन्मास आल्याचें साथवि िरुन घेऊन

तत्रलोयािंत सत्कीतीचा झेंडा लावून घेतलास. बेचाळीस िुळें उद्धररलीस. धन्य आहेस तूिं! असें

नाथानें बहुत प्रिारें ततचें विवन िेल्यानिंतर मैनावती त्याच्या पायािं पडली आति म्हिाली,

महाराज! हा सवव आपल्या िृपेचा प्रताप होय. बरें तििंवा वाईट जसें इछावें तसें िल्पतरु
िळ िे तो; परीस लोखिंडाचे सुविव िररतो; पि त्या िोहोिंपेक्षािंतह तुमचें औिायव अनुपम होय.

अशा रीतीनें मैनावतीनें त्याची स्तुतत िेली आति पायािंवर मस्ति ठे तवलें. मग मोठया सन्मानानें

त्यािंचें भोजन झालें. मच्छिं द्रनाथ तेथें तीन तिवस राहन तेथून तनघाले. पुष्कळ मिंडळी त्यािंस

पोिंचवावयास गेली होती.

हेळापट्टिाहन तनघाल्यानिंतर गोरक्षनाथ व मीननाथ यािंसह मच्छिं द्रनाथ तिरत तिरत जगन्नाथक्षेत्रास

गेले. तेथें तीन रात्रीिं राहन तेथून पुढें तनघाले. ते तिरत तिरत सौराष्ट्रगािं वीिं मुक्कामास रातहले.

तेथें िु सरे तिवशीिं सिाळीिं गोरक्षनाथ तभक्षेिररतािं गािंवािंत गेला. त्या वेळी मीननाथें तनजला

होता. तो उठल्यावर मच्छिं द्रनाथानें त्यास शौचास बसतवलें. इतयािंत गोरक्षनाथ तभक्षा मागून

आला. तो येतािंच त्यास मीननाथास ’धुऊन’ आिावयास सािंतगतलें. मीननाथ लहान वयाचा

असल्यामुळें त्याचे हातपाय मळानें भरुन गेलेले पाहन गोरक्षनाथास घाि वाटली. तो मनािंत

म्हिाला, आपिािं सिंन्याशास हा खटाटोप िशाला हवा होता? अशा प्रिारचे बहुत तरिं ग मनािंत

आिून मच्छिं द्रनाथाच्या िीराज्यािंतल्या िृत्यास त्यानें बराच िोर् तिला.

त्या रागाच्या आवेशािंत गोरक्षनाथ मीननाथास घेऊन निीवर गेला व तेथें एिा खडिावर त्यास

आपटू न त्याचा प्राि घेतला. निंतर त्याचें प्रेत पाण्यािंत नेऊन हाडें , मािंस हीिं मगरी, मासे यािंना

खावयास टािून तिलीिं. िातडें मात्र स्वछ धुवून घरीिं नेऊन सुित घातलें. त्या वेळीिं

मच्छिं द्रनाथ आश्रमािंत नव्ता. तो परत आल्यावर मीननाथ िोठें आहे म्हिून त्यानें तवचाररलें.

तेव्ािं त्यास धुवून सुित घातला आहे , असें गोरक्षनाथानें त्यास सािंतगतलें; पि ह्यािंत त्याची

बरोबर समजूत पटे ना. तो पुनुः पुनुः मीननाथ िोठें आहे , मला तिसत नाहीिं असें म्हिे. मग

बाहेर नेऊन वाळत घातलेलें मीननाथाचें िातडें गोरक्षनाथानें िाखतवलें. तेव्ािं मुलाची ती

अवस्था पाहन मच्छिं द्रनाथानें धाडिन् जतमनीवर अिंग टातिलें. तो गडबडािं लोळू न परोपरीनें
तवलाप िरुिं लागला; िपाळ िोडून घेऊिं लागला. तसेंच एिीिडे रडत असतािं त्याच्या एि

एि गुिािंचें विवन िरी.

मीननाथासाठीिं मच्छिं द्रनाथ शोि िरीत आहे , असें पाहन गोरक्षनाथ गुरुजवळ जाऊन म्हिाला,

गुरुराज’ तुम्ही असें अज्ञानािंत िा तशरतािं ? तुम्ही िोि, मुलगा िोिाचा आति असें रडतािं हें

िाय? तवचार िरुन पाहतािं मेला आहे िोि? नातशविंतचा नाश झाला, शाश्वतास मरि नाहीिं.

तुमचा मीननाथ ििातप मरावयाचा नाहीिं. शिानें, अतिनें, वायावनें, पाण्यानें तििंवा िोित्यातह

प्रिारानें त्याचा नाश व्ावयाचा नाहीिं. िारि तो शाश्वत आहे .अशा प्रिारें बोलून गोरक्षनाथ

त्याचें सािंत्वन िरुिं लागला. परिं तु ममतेमुळें मच्छिं द्रनाथास रडें आवरे ना व तववेितह आवरे ना.

मग गोरक्षनाथानें सिंजीवनी मिंत्राचा प्रयोग तसद्ध िरुन भस्माची तचमटी मीननाथाच्या िातडयावर

टािताच तो उठून उभा रातहला. त्यानें उठतािंच मच्छिं द्रनाथाच्या गळ्ािंत तमठी मारली. त्यानें

त्यास पोटाशीिं धररलें. त्याचे मुिे घेतले व त्याच्याशीिं लतडवाळपिानें बोलूिं लागला. मग आनिंिानें

ते त्या तिवशीिं तेथेंच रातहले.

िु सरे तिवशीिं ते पुनुः मागवस्थ झाल्यावर गोरक्षनाथानें मच्छिं द्रनाथाजवळ गोष्ट् िातढली िीिं,

तुमची शच्क्त अशी आहे िीिं, तनजीवास सजीव िरुन सहिावतध मीननाथ एिा क्षिािंत तुम्ही

तनमावि िराल. असें असतािं रुिन िरण्याचें िारि िोितें तें मला िळवावें. तुमचें हें वतवन

पाहन मला आश्चयव वाटलें . असें गोरक्षनाथाचें भार्ि ऐिून मच्छिं द्रनाथ म्हिाले िीिं, त्यास तूिं

िोित्या हेतुवस्तव माररलेंस, तें िारि मला सािंग. तेव्ािं तो म्हिाला, तुमचा लोभ

पाहावयासाठीिं! तुम्ही तवरक्त म्हितवतािं आति मीननाथावर इतिी माया, ममता धररली. म्हिून

तो तुमचा भाव तितपत खरा आहे . हें पाहावयासाठीिंच ती मीननाथास माररलें. पि तुम्ही सुज्ञ

असून रडूिं लागलेत हें िसें, तें सािंगावें. तेव्ािं मच्छिं द्रनाथ म्हिाला, आशा, तृष्णा इत्यातििािंचा
तुझ्या अिंगी तितपत वास आहे, हें पाहण्यासाठीिंच मीिं मुद्दाम हें िौतुि िरुन िाखतवलें.

तसेंच ज्ञान, अज्ञान, शाश्वत, अशाश्वत, हें तुला िळलें आहे िीिं नाहीिं याचा मला सिंशय

होता; तो मी या योगानें िेडून घेतला. ते भार्ि ऐिून आपल्या प्रसािाचाच हा सवव प्रताप,

असें गोरक्षनाथानें मच्छिं द्रनाथास सािंगून त्याच्या पायािंवर मस्ति ठे तवलें.

🙏!! श्री नवनाथ भच्क्तसार िथामृत - अध्याय २२ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय २३ !!🙏

॥ मक्तछिं द्रनाथास सोन्याच्या ववटे चा मोह, त्याची समाराधना, गवहनीनाथास उपदे श ॥

मच्छिं द्र व गोरक्षनाथ सौराष्ट्र गावािंहून ननघाले ते मागग क्रमीत तैलिंगणािंत गेले. तेथें त्ािंनीिं गोदे चे

सिंगमीिं स्नान करुन श्रीनिवाचें पूजन केलें. पुढें आिं वढयानागनाथ, परळीवैजनाथ आनदकरुन

तीथे केल्यावर महारण्ािंत गर्ागनगरी पवगतावर जे वाल्मीनकऋषीचें स्थान आहे , तेथें ते आले. तें

अरण् महार्यिंकर, वाट दे खील धड उमगेना; अिा त्ा घोर अरण्ािंतून प्रवास करण्ाचा

प्रसिंग आल्यामुळें मच्छिं द्रनाथ नर्ऊन गेला. त्ाचें कारण असें होते कीिं, स्त्रीराज्यातून ननघतािंना

त्ास मैनानकनी राणीनें जी सोन्याची वीट नदली होती ती कोणास न समजूिं दे तािं त्ाने झोळीिंत

ठे नवली होती. ती वीट चोर नेतील या धास्तीनें त्ाच्या नजवािंत-जीव नव्हता. ही सवग र्ीनत

गोरक्षनाथाच्या लोर्ाबद्दल परीक्षा पाहण्ासाठीिंच होती, नाहीिं तर मच्छिं द्रनाथास र्ीनत किाची

असणार! तो मागागत चालत असतािं गोरक्षास नवचारी कीिं, ह्या घोर अरण्ािंत चोरािंची धास्ती
तर नाहीिं ना? हें ऐकून गुरुला चोराचें र्य किासाठीिं असावें, ही कल्पना गोरक्षनाथाच्या मनािंत

उत्पन्न झाली. गुरुजवळ कािंहीिं तरी नवत्त असलें पानहजे व तें चोर लुटून नेतील ही र्ीनत त्ािंना

आहे, असा त्ानें तकग केला व ते र्य ननरसन होण्ाचा उपाय योजावा, असा मनािंत नवचार

करुन तो कािंहीिं उत्तर न दे तािं तसाच मुकाटयानें चालत होता. इतक्ािंत त्ािंस एक पाण्ाचें

नठकाण लागलें तेथें मच्छिं द्रनाथानें गोरक्षास अिंमळ थािंबावयास सािंनगतलें व आपली झोळी

त्ाच्याजवळ दे ऊन तो िौचास गेला. तेव्हािं गोरक्षनाथानें गुरुच्या झोळीिंत पानहलें तोिं सोन्याची

वीट नदसली. तेव्हािं हेंच र्ीतीचें मूळ असें जाणून त्ानें ती वीट फेंकून दे ऊन नततक्ाच

वजनाचा एक दगड तीिंत र्रुन ठे नवला व आपण चालूिं लागला. मच्छिं द्रनाथनह मागून तािंतडीनें

िौचाहून आल्यानिंतर चालूिं लागला. गोरक्ष बराच लािंब गेल्यावर गुरु मागून येत होता. त्ाची

वाट पहात नवसािंवा घेत बसला, इतक्ािंत एक नवहीर त्ाचे नजरे स पडली. तीिंत त्ानें स्नान

केलें, मीननाथास स्नान घातलें व ननत्कमग उरकून घेत आहे तो मच्छिं द्रनाथ जवळ आला

आनण पूवगवत् ’येथून पुढें कािंहीिं र्य वगैरे नाहीिं ना?’ असें नवचारुिं लागला. त्ावर ’र्य होतें

तें मागें रानहलें, आतािं काळजी न वाहतािं स्वस्थ असावें’ असें गोरक्षनाथानें उत्तर नदलें.

अिा उडवाउडवीच्या गोष्ट्ी जेव्हािं गोरख सािंगूिं लागला तेव्हािं मच्छिं द्रनाथ चनकत झाला.मग त्ानें

आपणािंस वीट नमळाल्याची हकीकत सािंनगतली व नतला कोणी चोरटे येऊन लुटून नेतील, ही

मोठी मला धास्ती आहे , म्हणून बोलला. तें ऐकून गोरक्ष म्हणाला, अिाश्वत नवत्त आतािं

आपल्याजवळ नाहीिं म्हणून र्य दे खील नाहीिं! हें ऐकून कािंहीिं तरी दगा झाल्याची कल्पना

मच्छिं द्रनाथाच्या मनािंत उद्भवली व त्ास तळमळ लागली. तेव्हािं गोरक्षानें मच्छिं द्रनाथाचा हात

धरला आनण उर्यतािंनीिं आपापल्या झोळ्या घेऊन पवगतावर जाण्ाची तयारी केली. ननघण्ापूवी

झोळी तपासतािं झोळीिंत वीट नाहीिं असें पाहून मच्छिं द्र गोरक्षास पुष्कळ टाकून बोलला व रडून

त्ानें एकच गोिंधळ केला. त्ा दु ुःखानें तो गडबडािं लोळूिं लागला व मोठमोठयानें रडून
नपिाच्चासारखा चौफेर नफरुिं लागला. त्ानें गोरक्षास नाहीिं नाहीिं तें बोलून िेवटीिं ननघून जा.

तोिंड दाखवूिं नको, इतकें सुद्ािं सािंनगतलें.

मच्छिं द्रनाथाचे तें काळजास झोिंबणारे िब्द ऐकून दे खील गोरक्ष उगाच रानहला व त्ाचा हात

धरुन त्ास पवगतनिखरावर घेऊन गेला. जातािंना पवगतावर गोरक्षानें नसद्योगमिंत्र जपून लघवी

केली. त्ामुळें तो सवग पवगत सुवणगमय होऊन गेला. मग लागेल नततकें सुवणग नेण्ास त्ानें

गुरुस नवनिंनत केली. तें अघनटत कृत् पाहून त्ानें गोरक्षाची वाहवा करुन त्ास िाबासकी

नदली आनण त्ास आनलिंगन दे ऊन पोटािीिं धरुन म्हटलें, बाळा गोरक्षा, तुझ्यासारखा परीस

सोडून सोन्याला घेऊन काय करुिं? अिा प्रकारच्या अनेक उपमा दे ऊन मच्छिं द्रनाथानें त्ाची

पुष्कळ वाखाणणी केली.

गोरक्षानें गुरुच्या बोलण्ाचा तो झोिंक पानहला, तेव्हािं आजपयंत सुवणागची वीट कोणत्ा

कारणास्तव जपून ठे नवली होती तें मला सािंगावें, असा त्ानें आग्रह धररला. तेव्हािं मच्छिं द्रनाथ

म्हणाला कीिं, माझ्या मनािंत अिी इछा होती कीिं, आपल्या दे िीिं गेल्यावर साधुसिंतािंची पूजा

करुन एक मोठी समाराधना घालावी. तें ऐकून तुमचा हा हेतु मी पुरनवतोिं, म्हणून गोरक्षानें

त्ास सािंनगतलें. मग गोरक्षानें गिंधवागस्त्रमिंत्र म्हणून र्स्माची एक नचमटी स्वगागकडे फेंकलीिं;

त्ाबरोबर नचत्रसेन गिंधवग येऊन नाथास विंदन करुन काय आज्ञा आहे म्हणून नवचारुिं लागला.

तेव्हािं गोरक्षानें सािंनगतलें कीिं, आणखी कािंहीिं गिंधवांस बोलाव आनण त्ािंना चौफेर पाठवून

बैरागी, सिंन्यासी, जपी, तपी, सिंतसाधु, दे व, गिंधवग, दानव नकन्नर या सवांस येथें आणावें.

कािं कीिं, आम्हािंस एक टोलेजिंग जेवणावळ घालावयाची आहे . मग नचत्रसेनानें ििंर्र गिंधवग

आणून नजकडे नतकडे पाठनवलें. ते गिंधवग पुष्कळािंस आमिंत्रण करुन त्ािंस घेऊन आले.
नवनाथ, िुक्राचायग, दत्तात्रेय, याज्ञवलक्, वनसष्ठ, वामदे व, कनपल, व्यास, परािर, नारद,

वाच्ल्मनक, आनदकरुन मुननगण तेथें थोडक्ाच वेळािंत येऊन पोहोिंचले.

निंतर गोरक्षनाथानें मच्छिं द्रनाथास सािंनगतलें कीिं, र्ोजनसमारिं र्ास पुष्कळ मिंडळी जमली आहे ;

तरी तुमची मी मागें मागांत टाकून नदलेली सोन्याची वीट आणून दे तोिं, ती घेऊन समारिं र्

साजरा करावा. यावर मच्छिं द्रनाथानें त्ाचें समाधान केलें कीिं, बाळा तुझ्यासारखा निष्य

असल्यावर मला युःकनित् सोन्याची वीट घेऊन काय करावयाची आहे ? मग गोरक्ष म्हणाला,

सवग यथासािंग होईल; पण हा सवग आपल्या कृपेचा प्रताप, मजकडे कािंहीिं नाहीिं, असें बोलून

त्ानें चरणािंवर मस्तक ठे नवलें व मी सवग व्यवस्था लावून बिंदोबस्त कररतोिं, आपण कािंहीिं

काळजी न कररतािं स्वस्थ असावें असे सािंनगतलें.

निंतर त्ानें अष्ट्नसद्ीिंस बोलावून त्ािंच्याकडे स्वयिंपाकाचें काम दे ऊन उिं ची उिं ची अनेक पक्वान्नें

तयार करण्ाची आज्ञा केली व बिंदोवस्त नीट राहून कािंहीिं एक न्यून न पडूिं दे ण्ाची सक्त

ताकीद नदली. मग त्ानें एकिंदर कामाची व्यवस्था लानवली व उत्सवाचा बिंदोवस्त उत्तम

प्रकारचा ठे नवला. त्ा वेळेस सवांना अत्ानिंद झाला.

या र्ोजनसमारिं र्ािंत गनहनीनाथ आले नव्हते. म्हणून गोरक्षनाथानें ही गोष्ट् मच्छिं द्रनाथास

सुचनवली. तेव्हािं मधुब्राह्मणाकडे एका गिंधवागस पाठवून पुत्रासह त्ास घेऊन येण्ास सािंग,

म्हणजे तो त्ास आणील, असें मच्छिं द्रनाथानें गोरक्षास सािंनगतलें. त्ावरुन गोरक्षनाथानें

नचत्रसेनगिंधवागस सवग वृत्तािंत कळनवला व त्ाच्या अनुमतीनें एक पत्र नलहनवलें. तें त्ानें सुरोचन

नामक गिंधवागजवळ नदले . ते त्ानें कनकनगरीस जाऊन त्ा मधुब्राह्मणास नदले व इकडील

सनवस्तर मजकूर सािंनगतला. मग तो ब्राह्मण मोठया आनिंदानें मुलास आनण गनहनीनाथास घेऊन
ननघाला, तो मजल दरमजल करीत करीत गर्ागनद्रपवगतीिं येऊन पोहोिंचल्यावर त्ानें गनहनीनाथास

मच्छिं द्रनाथाच्या पायािंवर घातले. त्ा वेळेस त्ाचे वय सात वषागचें होते. मच्छिं द्रनाथ मुलाचे

मुके घेऊिं लागला. त्ा निंतर हा गनहनीनाथ करर्जननारायणाचा अवतार असल्याचे त्ानें सवांस

ननवेदन केलें.

त्ा वेळीिं ििंकरानें मच्छिं द्रनाथास सािंनगतलें कीिं, आम्हास पुढें अवतार घ्यावयाचा आहे , त्ा

वेळीिं मी ननवृनत्त या नािंवानें प्रनसद्ीस येईन व हा गनहनीनाथास अनुग्रह करील; यास्तव यास

अनुग्रह दे ऊन सकल नवद्ािंमध्यें प्रवीण करावें. हें ऐकून मच्छिं द्रनाथानें गोरक्षनाथाकडून

गनहनीनाथास लागलाच अनुग्रह दे वनवला. तसेंच सिंपूणग दे वािंच्या समक्ष त्ाच्या मस्तकावर आपला

वरदहस्त ठे नवला हा समराधनेचा समारिं र् एक मनहनार्र सतत चालला होता. मग गोरक्षानें

कुबेरास सािंनगतलें कीिं, तूिं हा सुवणागचा पवगत घेऊन जा आनण ह्याच्या मोबदला आम्हािंस अमोल

वस्त्रें-र्ूषणें दे ; म्हणजे तीिं सवग मिंडळीस दे ऊन रवाना करतािं येईल. हें र्ाषण ऐकून कुबेरानें

येथील धन येथेंच असूिं द्ा. आज्ञा कराल त्ाप्रमाणें वस्त्रालिंकार मी घेऊन येतोिं. मग त्ानें

वस्त्रािंचीिं नदिं डें व तहेतहे चे पुष्कळ अलिंकार आणून नदले. तीिं वस्त्रें र्ूषणें सवांना नदलीिं;

याचकािंना द्रव्य दे ऊन त्ा सवांच्या इछा तृप्त केल्या व मोठया सन्मानानें सवांची रवानगी

करुन नदली.

समारिं र् झाल्यावर उपररक्ष वसूसमागमें मीननाथास नसिंहलद्वीपास त्ाच्या नतलोत्तमा मातोश्रीकडे

पाठवून नदलें. त्ानें मीननाथास नतलोत्तमेच्या स्वाधीन केलें व मच्छिं द्रनाथाचा सारा वृत्तािंत नतला

सािंनगतला. तेव्हािं मच्छिं द्रनाथाच्या र्ेटीची ननरािा झाल्यामुळें नतच्या डोळ्यािंस पाणी आले. तें

पाहून एक वेळ तुला मच्छिं द्रनाथ र्ेटेल, तूिं कािंहीिं नचिंता करुिं नको, असें सािंगून उपररक्षवासु

आपल्या स्थानीिं गेला. मग ती मुलावर प्रीनत करुन आनिंदानें रानहली.

इकडे गर्ागनद्रपवगतावर गनहनीनाथास अभ्यास करनवण्ाकररतािं गोरक्ष व मच्छिं द्रनाथ रानहले.

उमाकािंतनह तेथेंच होते. त्ा सुवणग पवगतावर अदृश्यास्त्राची योजना करुन कुबेर आपल्या स्थानीिं

गेला. अदृश्यास्त्राच्या योगानें सुवणागचा वणग झािंकून गेला; परिं तु त्ा पवगतावर ििंकर रानहले.

ते अद्ानप तेथेंच आहेत. त्ास ’म्हातारदे व’ असें म्हणतात. त्ाच्या पनिमेस काननफनाथ

रानहला; त्ानें त्ा गािंवाचें नािंव मढी असें ठे नवलें . त्ाच्या दनक्षणेस मच्छिं द्रनाथानें वसनत स्थान

केलें. त्ाच्या पूवेस जालिंदरनाथ रानहला. त्ाच पवगताच्या पलीकडे वडवानळ गािंवीिं नागनाथानें

वस्ती केली. नवटे गािंवािंत रे वणनसद् रानहला. गर्ागनद्रपवगतावर वामतीथी गोरक्षनाथ रानहला. त्ानें

तेथेंच गनहनीनाथाकडून नवद्ाभ्यास करनवला. एका वषांत तो सवग नवद्ेंत ननपुण झाला. निंतर

त्ास मधुब्राह्मणािंकडे पाठवून नदलें. पुढें त्ा नठकाणीिं बहुत नदवसपयंत राहून िके दहािें या

वषीं त्ािंनीिं समानध घेतल्या.

कबरीच्या घाटाच्या समानध बािंधण्ाचा मुख्य मुद्दा हाच होता कीिं, पुढें यवनराजाकडून उपद्रव

होऊिं नये. एकदािं औरिं गजेबबादिहानें ह्या समानध कोणाच्या आहे त म्हणून नवचारल्यावरुन

लोकािंनीिं त्ास सािंनगतलें कीिं, तुमच्या पूवगजािंच्या आहेत. मठािंत कान्होबा; पवगती; मच्छिं द्र,

त्ाच्या पूवेस जालिंदर, त्ाच्या पलीकडे गनहनीनाथ असें ऐकून त्ानें तीिं नािंवें पालटू न दु सरीिं

ठे नवलीिं, तीिं अिीिं: जानपीर असें नािंव जालिंदरास नदलें. गैरीपीर हें नािंव गनहनीनाथास ठे नवलें.

मच्छिं द्राचें मायाबाबलेन व काननफाचें कान्होबा अिी नािंवें ठे वून तेथें यवन पुजारी ठे नवले.

कल्याण कलयुगीिं बाबाचैतन्य यािंची समानध होती, पण तें नािंव बदलून राववागिर असें नािंव

ठे नवलें. गोरक्ष आपल्या आश्रमीिं सटव्यािंस ठे वून तीथगयात्रेस गेला.

🙏!! श्री नवनाथ र्च्क्तसार कथामृत - अध्याय २३ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय २४ !!🙏

॥ भततरीची जन्मकथा, त्याचें बालपण व आईबापाांचा ववयोग ॥

एके दिवश ीं साींयकाळ सूयााच व ऊवाश च नजरानजर होऊन सूयाास कामानें व्यापून

टादकल्यामुळें व यापात झाला. तें व या आकाशाींतून पडताींच वायाानें त्याचे िोन भाग झाले .

त्याींपैक एक भाग लोमेशऋष च्या आश्रमाींत ल घटामध्यें पडून त्यापासून अगस्त चा िे ह उप्तन्न

झाला. िु सरा भाग कौदलकऋष च्या आश्रमास आल. त्या वेळेस तो दभक्षा मागावयास बाहेर

जात होता. तो आपलें दभक्षापात्र अींगणाींत ठे वून िार लाव त होता. इतक्या अवकाशाींत तें

व या त्याींत येऊन पडलें. हें ऋष च्या पाहाण्ाींत आलें. त्या वेळ ीं हें व या सूयााचें आहे , असें

तो समजला. त न हजार एकशें त न वषा लोटन्ाींनतर धृम ननारायण या पात्राींत सींचार कर ल;

यास्तव हें न ट जपून ठे वलें पादहजे, असा दवचार करून त्यानें तें दभक्षापात्र न ट जपून ठे वलें.
ह्या गोष्ट स बहुत वषे लोटल्यानींतर पुढें कदलयुग सुरू झालें. नींतर त्या ऋष नें तें पात्र

मींिराचळाच्या गुहेंत तोींडाश च

ीं नेऊन ठे दवलें आदण आपण दनघून गेला. पुढें कल च तन

हजार एकशें त न वषें लोटल्यानींतर द्वारकाध शानें धृम ननारायणाच्या अवतारामध्यें त्या पात्राींत

सींचार केला. तो गभा दिवसेंदिवस वाढत जाऊन नऊ मदहने पूणा भरताींच पुतळा तयार झाला.

तो त्याींत सामावेना, तेव्हा त्या पात्राच ीं िोन शकलें झाल .

ीं त्याींतलें मूल सूयााप्रमाणें िै ि प्यमान

होतें; पण रडून आकाींत कर त होतें.

त्याच सींध स काींह ीं हररणें तेथें चरावयास आल .

ीं त्याींत एक हररण गदभाण होत त चरत तेथें

जाऊन प्रसूत झाल . दतला िोन बाळें झाल ;

ीं परीं तु त मागें पाहीं लागल तेव्हाीं दतला त न

बाळें दिसल . त ीं दतन्ह मुलें माझ च

ीं असा दतला भास झाला. मग त त्याींस चाटू ीं व हुींगूीं

लागल . त िोन्ह हरणें प्यावयास लागल , पण दतसयाास प्यावयाचें कसें तें मादहत नव्हतें.

ह्यामुळें तें टकमक पाहीं लागलें. परीं तु दतनें युक्तिप्रयुि नें स्तनपान करवून त्या मुल चें सरीं क्षण

केलें. पुढें काींह ीं दिवसाीं न मूल राींगूीं लागलें. दतन्ह मुलें एके दठकाण ीं ठे वून त हररण

चरावयास जात असे, तर दतचा सवा ज व मुलाीं वर होता. त घडोघड येऊन त्याींस पाहन

पुन्हाीं चरावयास जाई. याप्रमाणें त न वषे लोटल . मग तो हररणामध्यें जाऊन झाडपाला खाऊीं

लागला तो दनरीं तर आपल्या आई मागे राह .

ीं अशा र त नें त्यानें दतच्या सींगत नें पाींच वषा

काढल .

एके दिवश ीं त ीं चौघें चरत चरत मागाावर आल ीं असताीं त्या वाटे नें एक भाट आपल्या स्त्र स

घेऊन जात होता. त्यानें हें मूल पादहलें. त्या भाटाचें नाींव जयदसींग व त्याच्या स्त्र चें नाींव

रे णुका असें होतें. त ीं उभयताीं एकमतानें वागत. त्याींन सूयााप्रमाणें तेजस्व असा तो मुलगा
तेथें पाहन, अशा सुकुमार व स्वरूपवान् मुलास आईबापाींन ीं अरण्ाींत सोडून दिल्यामुळें त्या

मुलादवषय ीं त्याच्या मनाींत नानाप्रकारे दवचार येऊीं लागले. जयदसींहास पाहन हररण पळू न जाऊ

लागल व दतच्यामागून तो मुलगादह धाींवत जाऊीं लागला. परीं तु जयदसींहानें त्यास धररलें. नींतर

तो त्यास म्हणाला मुला, दभऊीं नको. तुझ ीं आईबापें कोठें आहेत त ीं मला साींग. म तुला

तुझ्या घर ीं नेऊन त्याींच्या स्वाध न करतो. परीं तु तें रडून हींबरून आकाींत करू
ीं लागलें व

मुलगा मनुष्याच्या हात साींपडल्यामुळें त्या हररण सदह परम िु ुःख झालें. दतला मनुष्याच्या भयानें

जवळ येण्ास दहींमत होईना. म्हणुन लाींबूनच त हींबरडा फोडूीं लागल .

जयदसींह भाट मुलास म्हणाला, मुला! तूीं रडून असा काीं आकाींत करून घेत आहेस? तुझ ीं

आईबापें कोठें आहेत, मला साींग, म तुला त्याींच्या स्वाध न कररतोीं. पण मुलाच्या तोींडून एक

शब्दसुद्ाीं दनघेना. तो ब्ाीं ब्ाीं करून रडत होता. मग मुका असेल असें जयदसींगास वाटलें,

म्हणुन तो त्यास हाताींच्या खुणा करून दवचारू

ीं लागला. परीं तु त्या त्यास समजत नसल्यामुळें

तो काींह च
ीं उत्तर िे ईना. सरतेशेवट ीं त्यानें त्या मुलास आपल्या घर ीं घेऊन जाण्ाचा दनश्चय

केला. मग तो त्यास खाींद्यावर घेऊन जाऊीं लागला. तो मुलगा ओरडून हररण स हाींक मार त

होता व त पाठ मागून येत होत . पण मनुष्याच्या भ त नें त जवळ येईना. ह्याींतलें वमा

जयदसींगास काय तें कळे ना. त हररण जयदसींगाच्या मागून ओरडत जातच होत . त बर च

लाींबपयात गेल , तेव्हाीं दहचें पाडस रानाींत चुकलें असेल, म्हणुन ह रडत आहे असें जयदसींगाला

वाटू न तो मुलास घेऊन चालता झाला.

मुलास घेऊन जयदसींग जात असताीं, साींयकाळ झाल्यावर एका पिरहन गाींवाींत वस्त स रादहला.

त्यानें तो मुलगा आपल्या बायकोच्या स्वाध न केला. पुढें मुलास हळू हळू हररण चा दवसर पडत

चालला. त्याला थोडें खाणें, दपणें, बोलणें, चालणें, उठणें बसणें हें सवा कळूीं लागलें.
अशा र त नें तो भाट दफरत दफरत काश स गेला. तेथें भाग रथ चें स्नान करून दवश्वेश्वराचें

िशान घेण्ासाठ ीं िे वालयाींत गेला. बरोबर मुलगा होता. िशान घेत असताीं दलींगातून शब्द

दनघाला क ,
ीं 'यावें भतार ! तुम्ह अवतार घेऊन प्रकट झालाींत, फार चाींगलें.' हें शींकराचे

शब्द ऐकले. तें ऐकून हा मुलगा अवतार असल्याबद्दलच कल्पना जयदसींगाच्या मनाींत आल

व हा आपल्या पूवापुण्ाईच्या योगानें आपणाींस प्राप्त झाला आहे असेंदह त्यास वाटलें. मग

दशदबरास गेल्यावर त्यानें हा सवा प्रकार काींतेस दनवेिन केला व आजपासून ह्याचें भतार नाींव

ठे वून याचें पुत्राप्रमाणें पालन कर, ह अलभ्य जोड आपणाींस प्रयत्नावाींचून कमाधमासींयोगानें प्राप्त

झाल आहे, असे साींदगतलें.

'यावें भतार ' म्हणुन शींकरानें काीं म्हटलें, अश किादचत कोण कल्पना काढ ल. तश हाींक

मारण्ाचें कारण असें क ,

ीं त्याचा जन्म भतार मध्यें झाला म्हणुन शींकरानें त्याच नाींवानें त्यास

हाींक मारल . असो, शींकराच्या िे वालयाींतला वृत्ताींत जयदसींगानें रे णुकाबाईस कळदवल्यानींतर

दतला परमानींि झाला. त्या दिवसापासुन त ीं उभयताीं त्यास भतार असें म्हणूीं लागल . त्याींस

पुत्र नसल्यामुळें त्याींच भतार वर अत्यींत प्र दत जडल . त ीं त्याचें लालनपालन उत्तम प्रकारें

कर त. त्यासदह आनींि होऊन तो त्याींश ीं त्याींच्या मनाप्रमाणें वागे. त्याींस हा मुलगा प्राप्त

झाल्यानें अदतशय हषा झाला होता. परीं तु त्या मुलाच्या आईबापाींस, तो चुकल्यामुळें परम िु ुःख

होत असेल, त ीं ह्याचा तपास कर त असत ल, व आपल भेट झाल्यास त्यास आपणाींपासून

घेऊन जात ल, अश शींका त्याींच्या मनाींत वारीं वार येई. मग त त्याच क्षेत्राींत राहन दभक्षा

मागुन आपला उिरदनवााह करू

ीं लागल .
भतार स सींपूणा राजयोग होता. तो गाींवाींतल मुलें जमवून अनेक प्रकारचे खेळ खेळताींना आपण

राजा बनून िु सयाांस कामिार कर . अश्व, पायिळ, मींत्र आदिकरून सवा मुलाींस दनरदनराळे

वेष िे ऊन तो राजाच्या स्वार चा हुबेहुब थाट आण त असे. जसजसा योग असेल तशतश ीं

त्याच्या हातून कृत्यें घडत.

एके दिवश ीं काठ चे घोडे करून खेळत असताीं भरधाींव पळत व तोींडानें हो हो म्हणत आदण

त्याींच पाठ थोपट त, ते गाींव सोडून अरण्ाींत गेले. तेथें खेळताींना भताररस ठें च लागून तो

उलथून खाल पडला. अगि बेशुद् झाला. त्यानें जेव्हाीं डोळे पाींढरे केले तेव्हाीं मुलें दभऊन

पळू न गेल ीं व हा आताीं मेला व भूत होऊन बोकाींड स बसेल आदण आपणाींस खाऊन टाक ल

असें म्हणुीं लागल . मग सवा मुलें तेथून पळू न भाग रथ च्या काींठ ीं जाऊन दवचार करू
ीं लागल ीं

क,
ीं भतार भूत होऊन गाींवाींत दहींडेल व आपणाींस खाऊन टाक ल, ह्यास्तव आताीं आपण

बाहेर जाऊीं नये. ज्यानें त्यानें आपपल्या घर च

ीं खेळावें. असा त ीं आपसाींत दवचार करून घर ीं

गेल .
ीं

इकडे भतार अगि च बेशुद् होऊन दनश्चेष्ट पडला. त्याचें सवाांग िगडाने ठे चून गेल्यामुळें

अींगाींतून रि दनघाले होतें . सवा प्रकार सूयाानें पादहला व त्यास पुत्रमोहास्तव कळवळा आला.

तत्क्षण ीं त्यानें भूतलावर येऊन, प्रेमानें मुलास उचलून पोटाश ीं धररलें. नींतर भाग रथ चीं उिक

आणुन त्यास पाजलें व सावध केलें. मग कृपाद्दष्ट नें त्याच्याकडे पाहताींच त्याचा िे ह पूवीप्रमाणें

झाला. इतकें झाल्यावर सूयाानें दवप्राचा वेष घेतला आदण भतार स घर ीं आणून पोींचदवलें. येताींना

वाटें त भतार स पोराींन ीं ओळखून तो भुत होऊन आला, असें त ीं ओरडूीं लागल आदण दभऊन

घरोघर जाऊन लपून रादहल .

सूयाानें भतार स घर ीं नेऊन रे णुकेच्या स्वाध न केलें , तेव्हाीं त त्याींच दवचारपूस करू
ीं लागल .

तो तेजुःपुींज ब्राह्मण पाहन दतनें त्यास आसनावर बसदवलें आदण म्हटलें, महाराज! तुम्ह अदत

ममतेनें या मुलास घेऊन आलाीं आहाीं, त्याअथी आपण कोठून आलाीं व आपलें नाींव काय हें

सवा मनाींत काड भर सुद्ाीं सींशय न आदणताीं साीं गावें. तेव्हाीं सूया म्हणाला, म या मुलाचा बाप

आहे; म्हणुन ममतेनें म ह्यास तुजकडे घेऊन आलोीं आहें व म ीं तुला या मुलास अीं:तकरणपूवाक

अपाण केलें आहे. ह्यास्तव तूीं मनाींत कोणत्यादह प्रकारच आकाींक्षा आदणल्यावाींचून ह्याचें सींगोपन

कर. तें ऐकून, तुम्ह ीं याचे जनक कसे, असें रे णुकेनें दवचारल्यावर तो म्हणाला, म दवप्रवेषानें

तुजकडे आलोीं आहें म्हणुन तुीं मला ओळखलें नाह स

ीं . सुया म्हणून िे व म्हणतात तो म . असें

साींगून मुळापासून भतार च कथा साींगून त्याचें हररण नें सींगोपन कसें केलें व तो त्याींच्या हात ीं

कसा आला हा सवा साद्यींत वृत्ताींत साींदगतला. शेवट ीं तो दतला म्हणाला, हा मुलगा आपल्याच

पोटचा आहे असें मानून दनधाास्तपनें तूीं याचें सींरक्षण कर. हा पुढें मोठमोठाल ीं कृत्यें करून

लौदककास चढे ल. तुझें भाग्य उियास आलें म्हणून हा तुला प्राप्त झाला. असें दतला साींगून

दवप्रवेषधार सूया दनघून गेला.

ह्या वेळेस दतचा नवरा जयदसींग घर ीं नव्हता. तो येताींच दतनें हें वतामान त्यास साींदगतलें; तें

ऐकून त्यासदह परमानींि झाला. त्याच्या सींशयाच दनवृदत्त झाल . मग त्याचें त्यावर पूणा प्रेम

बसलें. मुलाचें वय सोळा वषााचें होईपयांत त काश त

ीं रादहल . पुढें मुलाीं चें लग्न करण्ाचा

दवचार मनाींत आणून त ीं आपल्या गाींव ीं जाण्ासाठ ीं काश हन दनघाल . तोीं मागाात अरण्ामध्यें

चोराींन जयदसींगास ठार मारून व त्याजवळचें सवा द्रव्य लुटून ते चालते झाले. पत चें िु ुःख

िु ुःसह होऊन रे णुकादह गतप्राण झाल . मग भतार नें उभयताींना अदग्न िे ऊन िहन केलें. तो

दनरादश्रत होऊन शोकसागराींत बुडून गेला. त्यास शोक आवरे ना व दनरादश्रत झाल्या मुळें तो

अनेक प्रकारच्या दववींचनेंत पडला.

त्या वेळ ीं काींह ीं व्यापार व्यापारासाठ ीं त्याच मागाानें जात होते ते भतार स पाहन त्याच्यापाश ीं

गेलें. त्याींना त्याच िया आल आदण त्याींन ीं त्यास दवचारल्यावरून भतार नें त्यास सवा प्रकार

दनवेिन केला. मग त्याीं न त्यास बोध केला क ,

ीं प्रारब् ीं होतें तसें झालें, आताीं तुीं रडून

कपाळ फोडून घेतलेंस तर त ीं आताीं पुन्हाीं परत येणार नाह त

ीं . ह्या र त चा त्यास पुष्कळ

बोध करून ते त्यास आपल्याबरोबर घेऊन गेले, ते त्यास अन्नवस्त्र िे त व तोदह त्याींचें

कामकाज कर . असें काींह ीं दिवस लोटल्यावर व्यापायाांच्या सहवासानें त्यास आपल्या िु ुःखाचा

थोडाथोडा दवसर पडत चालला पुढें ते काींह ीं दिवसाींन ीं अवींत नगर येऊन पोचले.

🙏!! श्र नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय २४ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय २५ !!🙏

॥ भततरीनाथाचें व्यापायातबरोबर गमन; सुरोचन गंधवातची कथा ॥

मागल्या अध्यायाांत साांगगतल्याप्रमाणें भततरीनाथ व्यापायाांच्या समागमें अवांतीनगरास आल्यानांतर ते

एका गाांवाजवळ उतरले. तेथें माल नीट रचून ठे वून सारे एके गठकाणीां अगि पेटवून शेकत

बसले. इतक्ाांत तेथें काांहीां कोल्हे आले आगण कोल्हाळ करून त्ाांनीां असें सुचगवलें कीां,

व्यवसायी हो! या अशा गनर्ातस्त स्थथतीांत बसून न राहताां सावर् असा, तुह्ाांवर चोरटे येऊन

र्ाड घालण्याच्या गवचाराांत आहेत व ते तुम्ाांस हाणमार करून सवत द्रव्य घेऊन जातील.

अशी सूचना दे ऊन कोल्हे गनघून गेले.

पूवी भततरी श्वापदाांमध्यें रागहला असल्यामुळें त्ास जनावराांची भाषा चाांगली येत होती. हा

कोल्हाांनीां साांगगतलेला सांदेश आपण व्यापायाांस साांगून सावर् करावें, असा भततरीनें गवचार

करून चोर लुटावयास येणार आहेत, ही गोष्ट त्ाांस साांगगतली. कोल्हाांची भाषा मला समजते

व ते भोांकत असताां जें साांगत होते. तें सवत मी लक्षपूवतक ऐकून तुम्ाांला साांगून अगोदरच

सूचना केली आहे, असें तो व्यापायातस म्णाला. ह्या भततरीच्या बोलण्यावर गवश्वास ठे वून,

त्ाांनीां आपल्या मालाांची नीट लपवालपवी केली व हाताांत शस्त्रें घेऊन व चाांगला उजेड करून

सवतजण पाहारा करू

ां लागले. इतकेंच केवळ नव्हें , तर ते मोठ्या सावर्गगरीनें व शौयातनें

आपलें सांरक्षण करण्यास तयार झाले. इतक्ाांत त्ाांच्यावर चोराांची र्ाड येऊन पडली; परां तु

व्यापायाांनी शस्त्राांचा मारा चालगवल्यामुळें चोराांचें काांहीएक न चालताां ते जजतर होऊन पळू न

गेले. तरीसुद्ाां ते व्यापारी गाफील न राहताां मोठ्या सावर्गगरीनें रात्रभर जागत रागहले होते.

पुढें दीड प्रहर रात्र रागहली असताां, पुन्ाां कोल्हाां नीां येऊन कुही केली, तेव्हाां कोल्हे आताां

काय बोलले म्णुन व्यापायाांनी भततरीस गवचारलें . तेव्हाां तो म्णाला, शांकरानें ज्यास वर

गदलेला आहे. असा एक राक्षस उत्तर गदशेकडून दगक्षण गदशेकडे जाण्याकररताां येत आहे . तो

महाबलाढ्य आहे. त्ाच्यापाशीां तेजस्वी अमोल अशीां चार रत्नें आहेत. त्ास जो मारील त्ास

हा अलभ्य लाभ होईल आगण त्ास मारल्यानांतर त्ाच्या रक्ताचा गटळा गाांवच्या दरवाजास व

आपल्या कपाळास जो लावील तो अवांती (उज्जेनी) नगरीचा सावतभौम राजा होईल. व्यापायाांस

भततरी ही मागहती दे त होता त्ाांच वेळेस कमतर्मतसांयोगानें गवक्रम तेथून जात होता. त्ानें हें

भततरीचें सवत भाषण ऐकून घेतलें व लागलाच तो हाताांत शस्त्र घेऊन राक्षसास मारवयास

गनघाला. त्ा राक्षसाचा मूळ वृताांत असा कीां, पूवी हा गचत्रमा या नाांवाचा एक गांर्वत होता.

एके गदवशीां तो शांकराच्या दशतनाकररताां कैलासास गेला, त्ा वेळेस शांकर व पावतती सोांगट्ाांनीां

खेळत बसली होतीां. तो त्ाांच्या पायाां पडला व शांकराच्या आज्ञेनें त्ाांच्याजवळ बसला. काांहीां
वेळानें एक डाव शांकरावर आला व दानागवषयी शांकर व पावतती ह्याांच्या म्णण्याांत फरक

पडला. तेव्हाां दोघाांत बराच वाद होऊन दान काय पडलें, हें त्ाांनीां त्ा गांर्वातस गवचारलें,

त्ानें गशवाचा पक्ष र्रून अठरा पडले म्णुन साांगगतलें. परां तु त्ा वेळेस खरोखर बारा पडले

होते. पण शांकराची मजी गमळगवण्याकररताां गांर्वातनें खोटें साांगगतले, त्ामुळें भवानीस राग

आला. ती त्ास म्णाली, गांर्वात ! तूां खोडसाळ आहेस. असत्ाचा अांगीकार करून साांबाकडचें

बोलतोस, तस्मात् तूां मृत्ुलोकीां राक्षस होऊन राहा. असा पावततीचा शाप गमळताांच तो थराथराां

कापूां लागला. त्ानें शांकराच्या पायाां पडून गवनांगत केली कीां, दे वा! आपला पक्ष स्वीकारल्यानें

मी शापबद् झालोां; आताां माझी वाट काय? असें म्णुन तो ढळढळाां रडूां लागला. तेव्हाां

शांकरास दया येऊन तो म्णाला, गांर्वतनाथ! पावततीनें शाप गदला हें खरें ; पण तूां काांहीां गचांत्ता

करू
ां नको. सुरोचन गांर्वातस इन्द्रानें शाप गदलेला आहे , त्ास जो पुत्र होईल तो शस्त्रप्रहार

करून तुझा प्राण घेऊन राक्षसदे हापासून तुला सोडवील. तेव्हाां मला मारल्यानें त्ास लाभ

कोणता व माझें वृत्त त्ास कसें व कोणत्ा रीतीनें लागेल, हें कळल्यास बरें पडे ल म्णुन

गांर्वातनें म्टल्यानांतर शांकरानें साांगगतलें कीां, तुला मारुन तुझ्या रक्ताचा गटळा कपाळीां

लागवल्यानांतर त्ास सावतभौमपद प्राप्त होऊन तो सदासवतदा गवजय गमळवीत जाईल. तुझी

मागहती त्ास भततरीनाथाच्या मुखानें लागेल! तो भततरी र्ृमीणनारायणाचा अवतार होय. हें ऐकून

गांर्वातस समार्ान वाटलें. मग तो राक्षसाचा दे ह र्रून मृत्ुलोकीां आलाां .

सुरोचन गांर्वातला इन्द्रानें कोणत्ा अन्यायास्तव शाप गदला, याांगवषयी मूळ कथा अशी आहे

कीां, एके गदवशीां अमरावतीस इन्द्र सभेंत असताां तेथें गांर्वत आगदकरून मांडळी आपापल्या

थथानीां बसली होती. अप्सराांचें नृत्गायन चाललें होतें. त्ा सभेंत बसलेल्या मेनका, गतलोत्तमा

इत्ागद अत्ांत स्वरूपवान् अप्सर पाहून सुरोचन मोगहत होऊन भरसभेमर्ून एकदम उठला व

मेनकेचा हात र्रून गतचे स्तन मदत न करू

ां लागला. अशी अमयातदा होताांच इां द्रास राग आला.
त्ानें त्ाची पुष्कळ गनभतर्त्तना केली व त्ास शाप गदला कीां, तूां यस्िगचतही शरम न बाळगताां

एकदम हें दु ष्कमत करावयास प्रवृत्त झालास; असा तूां दु ष्ट असल्यानें स्वगातपासून पतन पावून

मृत्ुलोकीां गाढव होऊन राहा. असा शाप गमळताांच तो पतन पावला. परां तु या वेळीां त्ानें

इां द्राची प्राथतना केली कीां महाराज अमरनाथ, मला आताां उःशाांप द्यावा. मजकडून होऊां नये

असा अपरार् घडला खरा; पण मला माझ्या अपरार्ाची कृपा करून क्षमा करावी. अशी

त्ानें स्तुगत करून इां द्रास मोठे पणा गदला. तेणेंकरून त्ाचें अांतःकरण द्रवून त्ानें त्ास उःशाप

गदला कीां, तूां बारा वषाांनीां पुनः परत आपल्या थथानास येशील. परां तु तुला साांगतोां तें ऐक,

गमगथला नगरीच्या सत्वमात नामक राजाच्या कन्येशीां युस्क्तप्रयुक्तीनें तूां गववाह कर. पुढें

गवष्णूसारखा तेजःपुांज मुलगा गवक्रम तुझ्या पोटीां येताांच तूां मुक्त होशील व पूवतवत् गांर्वत होऊन

स्वगातस येशील. याप्रमाणे इां द्रानें उःशाप दे ताांच तो स्वगातहून पतन पावून गमगथलेच्या रानाांत

गाढव होऊन रागहला. त्ा गाांवात कमट म्णुन एक कुांभार होता. तो गाढवाांच्या शोर्ासाठीां

अरण्याांत गेला असताां तेथें गमळालेली सवत गाढवें त्ानें हाांकून आपल्या घरीां नेलीां. त्ाांतच हें

शाप गमळालेलें गाढव होतें. पुढें काांहीां गदवसानीां तो दररद्री झाला; तेव्हाां शाप गमळालेलें गाढव

ठे वून बाकीांची सवत गाढवें त्ानें गवकून टागकली.

तो गाढव तेथें एकटाच रागहला असताां दोन प्रहर रात्रीस कुांभारास उद्दे शून म्णूां लागला कीां,

सत्वमात राजाची कन्या मला बायको करून दे . गोठ्याांतुन असा मनुष्यासारखा आवाज त्ास

गनत् ऐकूां येई. पण कुांभारानें घराबाहेर येऊन पागहल्यावर त्ास तेथें मनुष्य गदसत नसे. असा

तो अनेक वेळाां फसला. गाढव बोलत असल्याची कल्पना त्ाच्या मनाांतच येईना. एकदाां तो

ह्याच सांशयाांत पडून काांहीां वेळ उभा रागहला. मग आपण याची आताां भ्ाांगत फेडावी, असा

गाढवानें गवचार करून कमटास आपल्याजवळ बोलागवलें आणी म्णाला कीां, सत्वमात राजाची

कन्या मला बायको करून दे . हेंच मी तुला गनत् साांगत असतो. ह्याांत सांशयाचें काांहीांच
कारण नाहीां. कसेंगह करून माझें इतकें काम कर. हें ऐकून तो कुांभार खोल गवचाराांत पडला

व त्ाच्या मनाांत भीगत उप्तन्न झाली. कारण, ही अघगटत गोष्ट कोणापाशीां बोलता येईना.

जर ही गोष्ट बाहेर फुटली तर राजा मला गशक्षा करील. हा गाढव असताां राजाचा जाांवई

होऊां पाहतो ही गोष्ट घडे ल तरी कशी? ह्याचा पररणाम चाांगला होणार नाहीां. यास्तव आताां

येथून गनघून दु सयात राज्याांत राहावयास जावें हें चाांगलें, असा गवचार त्ा कुांभारानें करून

गनघण्याची तयारी केली. दु सरे गदवशी सकाळीां हा सवत प्रकार त्ानें आपल्या स्त्रीस कळगवला

व गतचागह रुकार गमळगवला. परां तु त्ा उभयताांगह नवराबाकोच्या मनाांत अशी कल्पना आली

नाही कीां, गाढवास मुळीां वाचा नसते. असें असताां हा मनुष्याांप्रमाणें बोलतो आहे , यास्तव

हा गांर्वत, यक्ष, गकन्नर याांपैकीांच कोणी तरी शापग्रस्त असावा.

मग त्ाांनीां त्ाच गाढवावर सामानसरां जाम भरला व पळू न जात असताां सीमेवर रक्षकाांनीां त्ास

प्रगतबांर् केला आगण हें नगर सोडून काां जाताां म्णुन गवचारू
ां लागले. पळू न जाण्याचें कारण

साांगावें म्णुन राजसेवकाां नीां पुष्कळ प्रयत्न केला, परां तु तो व स्त्री काां हीांच न बोलताां उभीां

रागहली. कारण ही गोष्ट साांगावी तर राजा प्राण घेतल्यावाांचून सोडणार नाहीां, ही त्ाांस मोठी

भीगत होती. ह्यामुळें रक्षकाांनीां जरी मनस्वी आग्रह केला तरी काांहीां न बोलताां स्वथथ राहण्याखेरीज

दु सरा मागतच त्ाांस गदसेना.

इतक्ाांत कमट कुांभार पळू न जात असताां त्ाांस आम्ीां पकडु न ठे गवलें आहे , अशी बातमी

रक्षकाांनी सत्वमात राजास साांगगतली. ती ऐकून त्ास दरबाराांत आणण्याचा हूकूम झाला.

दू ताांनी त्ास राजसभेंत नेऊन उभें केलें. त्ास सत्वमात राजा म्णाला, माझ्या राज्याांत मी

कोणास दु ःख होऊां दे त नाहीां, असें असताां तूां काां पळू न जात आहेस? तुला कोणतें दु ःख

झालें आहे तें मला साां ग मी बांदोबस्त कररतोां. तें राजाचें भाषण ऐकून कुांभार म्णाला,
महाराज ! प्रजेच्या सुखाकडे आपलें पूणत लक्ष आहे , हें मी जाणतोां, परां तु मला जें दु ःख आहें

तें माझ्यानें साांगवत नाही. तें साांगगतलें असताां माझ्या गजवास मला र्ोका गदसतो. मग राजानें

त्ास आश्वासन गदलें कीां, एखाद्या अन्यायामुळें मजकडून शासन होइल अशी तुला र्ास्ती

असेल तर मी तो अन्याय तुला माफ करून तुझ्या प्राणाचें रक्षण करीन. तूां काांहीां सांशय

आणूां नको. मी तुला वचनगह दे तोां. असें बोलून लागलेंच राजानें त्ास वचन गदलें मग त्ानें

राजास एके बाजूस नेलें आणी तो त्ास म्णाला, राजा! तुझी कन्या सत्वती आपल्यास स्त्री

करून दे ण्याचा हट्ट माझ्या गाढवानें र्रला आहे व हें तो गनत् मजपाशीां मनुष्यवाणीनें बोलत

असतो. ही गोष्ट तुला समजल्यानांतर तूां रागावशील, ही कल्पना मनाांत येऊन मी येथून पळू न

जात होतो.

कमटाचें तें भाषण ऐकून राजास फार आश्चयत वाटलें व त्ानें गवचार केला कीां, ज्या अथी हा

गाढव बोलतो आहे , त्ाअथी हें जनावर नसुन कोणी तरी दै वत असलें पागहजे व कारणपरत्वें

त्ास पशूचा दे ह प्राप्त झाला असावा. असा गवचार करून त्ानें कमट कुांभारास साांगगतलें

कीां, या कारणाकररताां तूां भय र्रून गाांव सोडून जाऊां नकोस; खुशाल आपल्या घरीां जाऊन

आनांदानें राहा. मी या गोष्टीचा गवचार करून व त्ा गाढवाची पररक्षा घेऊन त्ास माझी कन्या

अपतण करीन. आताां तूां घरी जाऊन गाढवास साां ग कीां, तूां म्णतोस ही गोष्ट मी राजाजवळ

कागढली होती, परां तु त्ाचा अगभप्राय असा आहे कीां, हे सवत गमगथलानगर तूां ताांब्याचें करून

दाखव म्णजे तो आपली कन्या सत्वती तुला दे ईल. इतके बोलून राजानें कमटास घरीां

जावयास साांगगतलें.

नांतर तो कमट स्त्रीसह आपल्या घरीां गेला. त्ा रात्री पुनः गाढवानें कमटास हाक मारून

लिाची गोष्ट पूवतवत् गनवेदन केली. तेव्हाां कमटानें त्ास राजच्या सांकेताप्रमाणें सवत मजकूर
साांगगतला नांतर कमट म्णाला कीां, राजाचा हे तू पूणत करावयाचें तुझ्या अांगी सामर्थ्त असेल

तर सवत नगर ताांब्याचें कर. म्णजे सत्वती तुला प्राप्त होईल. तें कमटाचें भाषण ऐकून तो

गाढवरूपी गांर्वत म्णाला, राजा मोठा बुस्द्वान् असें गदसत नाहीां. कारण या कामी त्ानें

अगदीां पोक्त गवचार केला नाहीां. अरे रत्नखगचत सुवणातची नगरी त्ानें मला करावयास साांगगतली

असती तरी मी ती करून हुबेहुब दु सरी अमरावती त्ास बनवून गदली असती गकांवा इां द्राची

सवत सांपगत्त त्ास आणून गदली असती. त्ानें कल्पतरूचें आरामवन मागावयाचें होतें गकांवा

कामर्ेनू मागावयाची होती. असली अलभ्य मागणी मागावयाची सोडून त्ानें ताभ्मय नगर

करून मागगतले! असो! मी तुझ्या म्णण्याप्रमाणें आज रात्रीां ताांब्याचें नगर करून दे तोां, असें

त्ा गांर्वातनें कबूल केलें, तो गनरोप कुांभारानें राजास कळगवला. तेव्हाां राजानें गदत भाचें म्णणें

आपणास कबूल असल्याबद्दल त्ाच कुांभाराबारोबर उत्तर पाठगवलें. तें ऐकून त्ा गदत भरूपी

गांर्वातनें गवश्वकर्म्ातची प्राथतना करताांच तो प्रत्क्ष येऊन काय आज्ञा आहे म्णुन गवचारू
ां लागला.

त्ास गांर्वातनें साांगगतलें कीां, ही सवत गमगथलानगरी एका रात्रीांत ताांब्याची करून दे , तें कबुल

करून गवश्वकमातनें तें सवत नगर रात्रीांत ताांब्याचें करून टागकलें व राजापासून अांत्जापयांत

सवाांचीां एकसारखीां ताांब्याची घरें केलीां असें साांगून व गदत भरूपी गांर्वातची आज्ञा घेऊन गवश्वकमात

गनघून गेला.

दु सरे गदवशीां प्रातःकाळीां सवत लोक उठून पाहातात तो, सारें नगर ताांब्याचें झालेलें! तें पाहून

सारे आश्वयतचगकत झाले. तो चमिार पाहून त्ाांच्या मनाांत अनेक प्रकारचे तकत येऊां लागले.

राजास मात्र खूण पटली; परां तु ह्यास आताां कन्या गदल्यावाांचुन चालावयाचें नाहीांच. जर गदली

लोक हसतील, असे गवचार मनाांत येऊां लागले. मग कन्या कमटाचे स्वार्ीन करून त्ास

गाांवातून दु सरीकडे पाठगवण्याचा गवचार करून त्ानें कुांभारास बोलावून आगणलें व लोकगनांदेचा

सवत प्रकार त्ाांस ऐकगवला. आगण कन्या घेऊन दे शीां जाण्याकररताां प्राथतना केली. त्ानें राजाचें
म्णणें कबूल केलें व सामानसुमान बाांर्ून जाण्याची तयारी केली. रात्रीस जाऊन राजास तसें

साांगगतलें.

मग राजानें कन्येस बोलावून गतला साांगगतले कीां, मुली, तुला मी दे वास अपतण केलें आहे ,

तर त्ाचा आनांदानें अांगीकार कर. त्ानें सवत नगर ताांब्याचें करून टागकल हा प्रत्क्ष अनुभव

पहा. यावरून तो गाढव नसून प्रत्क्ष दे व असल्यागवषयीां माझी खात्री आहे . आताां तो कोण

आहे वगैरे सवत गवचारपुस तूां करून घे. माझ्या साांगण्याचा अपमान करू
ां नकोस. नाहीतर

माझ्या कुळास डाग लागेल व तो रागावला तर शाप दे ईल. तूां युस्क्तप्रयुक्त्त्तीनें या गाढवाच्या

दे हापासून त्ाची मुक्तता करून घे. त्ानें पूवतदेह र्ारण केल्यावर त्ा योगानें उभय कुळाांचा

उद्ार होईल. आताां प्रफुस्ित अांतःकरणानें कमटाच्या घरीां जा. तें बापाचें म्णणें सत्वतीनें

आनांदानें कबुल केलें.

नांतर रात्रीां कन्येस घेऊन राजा कुांभाराच्या घरीां गेला. कमटानें बोटाच्या खुणानें जाांवई (गाढव)

दाखगवल्यानांतर राजानें त्ाचे पाय र्रून गवनांगत केली कीां, महाराज! ही माझी कन्या तुम्ाांस

अपतण केली आहे , गहचें आताां आपण पालन करावें. हें राजाचें भाषण ऐकून गाढवानें साांगगतलें,

राजा, तूां महाभाग्यवान् आहेस म्णून मी तुझा जाांवई झालोां. पण तूां माझ्या दे हाकडे पाहा!

यामुळें लोक काय म्णतील? जो तो गनांदाच करील. तरी तूां भाग्यवान् असें मी समजतो.

नांतर त्ानें आपल्याला कोणत्ा कारणानें इन्द्रानें शाप गदला वगैरे सवत प्रकार साांगगतला. तो

ऐकून हा सुरोचन गांर्वत आहे असें समल्यावर राजास परमानांद झाला आगण आपली मुलगी

त्ाच्या स्वार्ीन करून राजा घरीां गेला. कुांभारगह तो गाांव सोडून रातोरात अवांतीनगराकडे

जावयास गनघाला.

🙏!! श्री नवनाथ भस्क्तसार कथामृत - अध्याय २५ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय २६ !!🙏

॥ सुरोचन गंधवााची कथा, त्याचा पुत्र ववक्रम, त्याच्याकडे भतारीनाथाचें आगमन ॥

तो कमट कुं भार मजल दरमजल करीत, सहकटुं ब सहपररवार अवुंतीनगरीस येऊन पोुंचला.

तेथें एका कुं भाराकडे जागा पाहून बबहााडास राबहला. तो सत्यवतीस आपल्या मलीप्रमाणें पाळी.

एके बदवशीुं सत्यवतीनें आपल्या पतीस पहावयाचें आहे असें त्या कमट कुं भारास साुंबगतलें व

बतच्या म्हणण्याप्रमाणे त्यानें भेट करून दे ण्याचें कबूल केलें. मग रात्ीुं तो गाढवापाशी गेला

व त्यास म्हणाला, गुंधवा महाराज, तमच्या म्हणण्याप्रमाणें राजानें आपली कन्या तम्हाुंस अपाण

कीले ती सत्यवती तमची वाट पाहत आहे व माझ्याबह मनाुंत तम्हीुं उभयताुंनी आताुं आनुंदानें

वागावें असे आहे. हें कमटाचें भाषण ऐकून गुंधवा म्हणाला, लग्नाचा मुंगल सोहाळा अद्यापपावेतोुं

कोणत्याबह प्रकारानें झाला नाहीुं, तरी पण असरी गाुंधवाबववाह करून सत्यवतीचा मी स्वीकार

करीन, हें ऐकून कमट म्हणाला, महाराज! आपण म्हणताुं ही गोष्ट खरी आहें ; परुं त आपण
पशूच्या दे हानें वागत आहाुं . अशा अवस्थेंत मनष्याचा सुंग होईल कसा? हा माझा सुंशय

फेडून आपल्या स्त्रीचा अुंगीकार करावा. तें भाषण ऐकून गुंधवाानें उत्तर बदलें कीुं बतला

ऋतकाळ प्राप्त झाला म्हणजे चौथ्या बदवशीुं मी माझें मूळ स्वरूप प्रकट करून स्त्रीची

मनकामना पूणा करीन; यास्तव बतचा चौथा बदवस मला कळवावा. हें भाषण ऐकून त्यास

परमानुंद झाला. त्यानें ही गोष्ट सत्यवतीस साुंबगतली, तेव्ाुं बतलाबह आनुंद झाला.

पढें काहीुं बदवस लोटल्यानुंतर सत्यवती ऋतस्नान होऊन चौथा बदवस प्राप्त झाला. त्या बदवशीुं

कमटानें जाऊन गुंधवाास साुंबगतलें. तें ऐकताुंच त्यानें गाढवाचा वेष टाकून सरोचन गुंधवीचें

स्वरूप प्रकट केलें. नुंतर त्यानें जडावाचे दाबगने घातले व भरजरी पोषाख केला. त्यामळें

सूयााप्रमाणें लखलखीत तेज पडूुं लागलें तें तेजस्वीुं रूप पाहून कमटाचा आनुंद पोटाुंत मावेनासा

झाला. स्वगीच्या रत्नाचें आज प्रत्यक्ष आपल्या घरीुं दशान झाल्यानें आपण धन्य झालोुं असें

त्यास वाटलें. सत्यवती दै ववान म्हणून हें परुषरत्न बतला प्राप्त झालें, असे अनेक दृष्टाुंत योजून

तो आनुंदानें सरोचनाच्या पायाुं पडला व बवनुंबत करू

ुं लागला, महाराज! मी अज्ञानी आहें .

मी दष्टानें तमची योग्यता न जाणताुं तम्हाुंस बहुत कष्ट बदले; तमच्या पाठीवर ओझीुं घातलीुं,

वाहनासारखा उपयोग केला व बनदा यपणानें मारलेंबह, तरी मजकडून अज्ञानपणें झालेले अपराध

पोटाुंत घालून त्याुंची क्षमा करून मला पदराुंत घ्यावें, असें म्हणून त्यानें पायाुंवर मस्तक

ठे बवलें.

मग कमटानें सरोचन गुंधवाास हातीुं धरून घराुंत नेलें व सत्यवती त्याच्या स्वाधीन करून बतचा

प्रबतपाळ करण्यासाठी बवनुंती केली. मग ती उभयताुं एकाुंताुंत गेलीुं. बतनें त्याची षोडशोपचारें

पूजा केली. मग गाुं धवाबववाह करून उभयताुं अत्युंत प्रीतीनें रममाण झाली. त्याच रात्ीस

सत्यवतीस गभासुंभव झाला. गुंधवाानें बतला आपणास शाप बदल्याबद्दलचा सबवस्तर मजकूर
बनवेदन केला. शेवटीुं तो म्हणाला, हे सत्यवती! तला पत् झाला म्हणजे मी स्वगी गमन

करीन. तझा तो पत् मोठा योग्यतेस चढे ल व बवक्रम या नाुंवानें सावाभौम राजा होईल. धैया,

उदारपणा हेबह गण त्याच्या अुंगीुं पूणा असतील व तो शककताा होईल असुं पत्रत्न तूुं प्रसवलीस

म्हणजे मी तझ्या ऋणाुं तून मक्त झालोुं असें समज. मी शापमक्त होऊन तला टाकून स्वगाास

गेल्यानुंतर तूुं मजबवषयीुं बबलकूल दुःख मनाुंत आणूुं नकोस. त्या पत्ापासून तला अनेक सखें

प्राप्त होतील. असा बतला बोध करून पनुः वेष पालटू न सरोचन गुंधवा गाढव होऊन राबहला.

सत्यवतीबवषयीुं लोकाुंच्या मनाुंत सुंशय येऊन ही मलगी कोण आहे , असें जो तो कमटास

बवचारी. तेव्ाुं तो त्यास साुंगे कीुं, ही माझी मलगी आहे . बाळुं तपणासाठीुं मी बतला माहेरीुं

आबणलें आहे. पढें नऊ मबहने भरल्यावर उत्तम वेळेवर ती प्रसत होऊन पत्रत्न झालें. बारावे

बदवशीुं बारसें करून मलास पाळण्याुंत घालून त्याचें नाुंव बवक्रम असें ठे बवलें. अस्तमान

झाल्यावर सरोचन गुंधवाानें गाढवाचा वेष पालटू न आपलें रूप प्रगट केलें व घराुंत जाऊन

स्त्रीपासून मलास मागन घेतलें आणी त्याचा मखचुंद्र पाहून तो शापमक्त झाला. त्याच वेळीुं

त्यास आणावयासाठीुं इुं द्रानें मातलीस बवमान दे ऊन पाठबवलें. तो अवुंतीस आल्यावर कमटाकडे

गेला. त्या वेळेस सरोचन परम स्नेहानें मलाचे मके घेत बसला होता. इतक्ाुंत मातली

त्याच्याजवळ गेला त्यास म्हणाला 'गुंधवानाथ! तम्हाुंस नेण्यासाठीुं इुं द्राच्या आज्ञेनें मी बवमान

घेऊन आलोुं आहें; तर आताुं हा पत्मोह सोडून बवलुंब न लावताुं बवमानारुढ व्ावें. अमरनाथ

वाट पाहात बसला आहे .

मातलीचें तें भाषण ऐकून सरोचन गुंधवाानें मलास सत्यवतीच्या हवाली केलें व साुंबगतलें कीुं,

मी आताुं जातोुं तूुं येथें मलासह समाधानाने वास कर. तेव्ाुं ती म्हणाली, प्राणनाथ, मलाला

टाकून तम्ही कसे जाताुं ? तमच्यासाठीुं मी आईबापास व त्याुंच्याकडे बमळण्यायाा सवा सखाुंस
सोडून या परदे शाुंत आलें. तमच्यावाुंचून मला कोण आहे , असें म्हणून ती मोठमोठ्यानें रडू

लागली. बतनें त्याच्या गळ्यास बमठी मारली. तेव्ाुं त्यानें बतला साुंबगतलें कीुं तूुं मलासमागमें

खशाल आनुंदानें राहा. ज्या वेळेस माझें तला स्मरण होईल त्या वेळेस मी येऊन तला भेट

दे ईन. असें त्यानें बतलाज वचन दे ऊन बतचें समाधान केलें. मग मलाला व सत्यवतीला

कमटाच्या पदराुंत घालून त्याची आज्ञा घेऊन गुंधवा बवमानारुढ होऊन आपल्या स्थानीुं गेला.

पढें बवक्रम बदवसेंबदवस वाढत चालला. त्यानें अल्पवयाुंत चाुंगली बवद्या सुंपादन केली. पढें

सोळा वषााचा झाल्यावर त्यानें राजची भेट घेतली व दरबारी मुंडळीुंत बवक्रमात चाुंगला स्नेह

झाला. राजानें त्यास गाुंवच्या रखवालीचें काम बदल्यामळें पहारा करण्यासाठीुं त्याला गाुंवात

बफरावें लागे. त्याप्रमाणें तो कामबगरीवर असताुं एकदाुं एके बठकाणीुं उतरलेले काुंहीुं व्यापारी

आपली मालमत्ता राखण्यासाठी जागत बसलेले त्यास बदसले. त्याुंत भतारीनाथ होता. त्यास

पशुंची भाषा समजत होती. त्यानें प्रथम कोल्हे ओरडले तेव्ाुं चोर येणार आहेत, असें

व्यापायाांस साुंबगतलें. त्यावरून त्याुंनीुं सावध राहून चोराुंचा मोड केला. दसयाा वेळीुं कोल्हे

भुंकूुं लागले तेव्ाुं भतारी व्यापायाांस म्हणाला, उत्तरे कडून दबक्षणेकडे जावयास एक राक्षस

मनष्यावेषानें येत आहे, त्यास मारून त्याच्या रक्ताुंचा बटळा गाुंवच्या दरवाजास व आपल्या

कपाळास जो लावील तो अवुंतीमध्यें सावाभौम राजा होईल. हें भतारी बोलावयास व बवक्रम

त्याच समयीुं रस्त्यानें जावयास एकच गाुंठ पडली.

पूवी साुंबगतल्याप्रमाणें बचत्मा गुंधवा पावातीच्या शापानें राक्षस होऊन बफरत होता. त्यास शुंकराने

उुःशाप बदला होता कीुं, सरोचन गुंधवा शापबद्ध होऊन पृथ्वीवर बफरे ल; त्याच्या वीयाापासून

जो बवक्रम नावाुंचा पत् होईल त्याच्या हातून तूुं मारला जाशील व राक्षसयोनीुंतून मक्त होशील;
तोच हा राक्षस. राक्षस मारल्यावर तो राजा होईल म्हणन जें भतारीनें साुंबगतलें, तें त्याच

बवक्रमाबवषयीुं व त्यानें तें ऐकलेंबह होतें.

तो बचत्मा गुंधवा राक्षस झाला होता तरी पण या वेळी मनष्यवेष घेऊन तो उत्तरे कडून दबक्षणेस

जात होता. इतक्ाुंत बवक्रमानें त्यास शस्त्रप्रहार करून जबमनीवर पाडलें व त्याच्या रक्तानें

वस्त्रें बभजबवलीुं आबण आपल्या कपाळीुं एक बटळा रे खखला. त्याच वेळीुं राक्षसरूपी गुंधवा

शापमक्त होऊन लागलेंच बवमान आलें; त्यात बसन तो जाऊुं लागला, त्यास बवक्रमानें बवचारलें

कीुं, तूुं राक्षस असताुं स्वगाास जातोस ही गोष्ट नीटशी माझ्या लक्षाुंत येत नाहीुं. मग त्यानें

त्यास शुंकर-पावातीच्या खेळापासूनचा साद्युंत वृत्ताुंत बनवेदन केला आबण मी बचत्मा गुंधवा आहें

असें साुंगून तो स्वगाास गेला. बवक्रमानें राक्षसाचें प्रेत चाुंचपून पाबहलें तोुं त्याच्या मठीुंत चार

रत्नें साुंपडली. ही साक्ष पटताुंच त्यानें मनाुंत भतारीची वाखाणणी करण्यास आरुं भ केला व हा

परुष आपल्याजवळ असावा असें त्याच्या मनाुंत आलें. नुंतर राक्षसाच्या रक्ताचा बटळा गाुंवच्या

दरवाजास त्यानें लावला.

मग बवक्रम त्या व्यापायााकडे पनुः गेला. त्या वेळेस ते सवा भतारीस मध्यभागीुं घेऊन जागत

बसले होते. तम्ही कोण वगैरे व्यापायाांनीुं बवक्रमाला बवचाररलें.तेव्ाुं बवक्रमानें आपलें नाुंव साुंगून

तमच्या गोष्टीुंत मन रमलें म्हणन आुं त आलोुं असें त्याुंस साुंबगतलें. त्यावर तम्हीुं आमच्या

कोणत्या कोणत्या गोष्टी ऐकल्या म्हणून व्यापायाांनीुं बवक्रमास बवचारल्यावर तो म्हणाला, माझा

पहारा जवळच आहे, त्यामळें तमच्या सवा गोष्टी मला ऐकूुं आल्या. पण तमच्यावर जी चोराुंची

धाड आली बतचा सगावा तम्हाुंस पूवीच कसा लागला याचा शोध करण्यासाठीुं मी आलोुं आहें

चोराुंचा सगावा काढण्याची यखक्त तमच्याकडून समजल्यास आम्हाुंस बुंदोबस्त ठे वण्यास ठीक

पडे ल. ते म्हणाले, चोराुंच्या टोळीुंत एकुंदर बकती मुंडळी असतील ती नकळे ; पण समारें
शुंभर असामी तर आम्हीुं पाबहलें, ते चोर येण्याच्या पूवीं काुंहीुं वेळ अगोदर कोल्हे भुंकत

होते, ती त्याुंची भाषा आमच्याबरोबर जो भतारी नाुंवाचा मलगा बसला आहे त्यास समजते.

त्यानें चोर लटावयास येणार आहेत हें आम्हाुंस साुंबगतल्यावरून आम्ही सावध राबहलोुं होतोुं.

तेव्ाुं बवक्रमानें त्यास (भतारीस) परें लक्षाुंत ठे वलें . मग काुंहीुं वेळानें तो तेथून बनघून गेला.

समारे घबटका रात् राबहल्यावर एक जकातदार शौचास जात होता. त्यास बवक्रमानें एकाुंतीुं

साुंबगतलें कीुं, गाुंवाबाहेर जे व्यापारी आले आहेत त्याुंच्यापाशीुं जकातीचा पैसा तम्ही मागूुं नका

त्याच्याऐवजीुं मी तम्हाुंस बतप्पट रक्कम दे ईन. तम्हीुं त्याुंना तो पैका माफ करून भतारी

नाुंवाच्या मलास माझ्याकडें घेऊन यावें. तो माझ भाऊ आहे . तो माझ्या हवाली कराल तर

तम्हाुंस अतोनात पण्य लाभेल. अशा प्रकारें बवक्रमानें जकातदाराची बवनवणी केली व

द्रव्यलोभस्तव जकातदारानें वचन दे ऊन बवक्रमाचें म्हणणे कबल केले.

पढें कचेरीुंत आल्यावर जकातदाराुंनें बशपाई पाठवून त्या व्यापायाांस बोलावून आणलें आबण

मालाची टीप करून दस्तरीच्या पैक्ाचा आुं कडा केला. मग तम्हाुंमध्यें भतारी नाुंव कोणाचें

आहे म्हणून त्यानें व्यापायाांस बवचारलें. तें ऐकून व्यापायाांनीुं भतारीस बोलावून जकातदारास

दाखबवलें. त्यास पाहताुंच त्याच्या तेजावरून हा कोणी तरी अवतारी असावा, असें जकातदारास

वाटलें. त्यानें व्यापायााच्या मख्यास एकीकडे नेऊन साुंबगतलें कीुं, तमच्याकडे जकातीचा जो

आुं कडा येणें आहे; त्याची मी तम्हाुंस माफी करून दे तो; पण तमच्याकडे जो भतारी आह,

त्यास काुंहीुं बदवस आमच्याकडे राहूुं द्या. असे बोलून त्यानें त्यास पष्कळ प्रकारें समजावून

वळवून घेतलें.
मग व्यापायाानीुं भतारीस दोन गोष्टी साुंगन त्यास खूष केलें व ऐवज वसूल करून त्याुंतून

जकातीची रक्कम घेण्याबद्दल जकातदरास साुंबगतल्यावर भतारीस जकातदाराच्या स्वाधीन केलें.

तसेंच माल बवकून कोणाकडे काय येणें राबहलें आहे . हें जकातदारास माहीत आहे , यास्तव

ह्ाुंच्या माफातीनें सारा वसूल कर, तला जी मदत लागेल ती हे करतील, असे भतारीस बजावून

व त्यास जकातदाराकडे ठे वून व्यापारी बनघून गेले.

मग जकातदारानें बवक्रमास बोलावून आबणलें व त्यास जकातीच्या रकमेच्या आुं कडा दाखवून

तो सवा पैसा भरावयास साुंबगतलें तेव्ाुं बवक्रमानें आपल्याजवळचें एक रत्न जकातीचा ऐवज

पटे पयांत त्याच्याजवळ गहाण ठे बवलें आबण साुंबगतल्यें कीुं, तूता भतारीस माझ्याकडे नसता

भोजनास पाठवीत जा. पढें हळू हळू ओळख पटे ल. असें बवक्रमाचें मत पाहून जकातदारानें

भतारेच्या दे खत बवक्रमास साुंबगतलें कीुं, आमचा हा गडी आहे ; ह्ाची भोजनाची सोय तजकडे

कर. तझी आई स्वयुंपाक करील व बशधा मी येथून धाडीत जाईन. याप्रमाणें ठरल्यावर त्याचीुं

बोलणें बवक्रमानें मान्य केलें व भतारीस घेऊन तो आपल्या घरीुं गेला. घरीुं ओटीवर चार

घटका उभयुंताुंचे बोलणें झालें. मग बवक्रमानें रात्ीुं झालेला हा सवा प्रकार आईस साुंबगतला,

तेव्ाुं बतला अबत आनुंद झाला.

मग पत्ाप्रमाणेंच भतारीचें सुंगोपन करण्यासाठीुं बवक्रमानें आईस साुंबगतलें. भोजन झाल्यावर

भतारी तेथेंच राबहला. तो जकातदाराकडे गेला. तेव्ाुं त्यास साुंबगतलें कीुं, तूुं बवक्रमाच्याच

घरी राहा मला कारण पडे ल तेव्ाुं मी तला बोलावीन. मग भतारी बवक्रमाकडे राहूुं लागला,

ती दोघें मायलेक भतारीवर अबतशय ममता करीत व तीुं बतघें अगदीुं आनुंदानें वागत.

🙏!! श्री नवनाथ भखक्तसार कथामृत - अध्याय २६ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय २७ !!🙏

॥ ववक्रम राजाचा सुमेधावतीबरोबर वववाह, भततरीचा व िंगलेबरोबर वववाह व दत्तात्रेयाची

भेट ॥

अवंतीनगरात शुभववक्रम या नां वाचा एक राजा राज्य करीत होता. त्यास सुमेधावती या नां वाची एकच कन्या

होती. ती अवत रूपववत होती. एके विवशीं ती आपल्या बापाच्या मां डीवर बसली असतां वतचें लग्न करावें,

असें त्याच्या मनांत आलें. नंतर त्यानें प्रधानापाशीं गोष्ट काविली कीं, सुमेधावती उपवर झाली आहे,याकररतां

वतच्या रूपास योग्य असा वर शोधून पाहावा. त्या बोलण्यावर सुमंतीक प्रधानानें सां वगतलें कीं, माझ्या मनां त

एक ववनंवत करावयाची आहे, ती अशी कीं, आपला आतां वृद्धापकाळ झाला आहे ; पुत्र होण्याची आशा

मुळींच नाहीं; कन्येच्या मुखाकडे पाहून, काय तें सुख मानावयाचें! यास्तव कन्येस मी जो उत्तम वर पावहन

त्यास राज्यावर बसवून कन्या अपपण करावी. जांवई तुम्ां स पुत्राच्या विकाणींच आहे. त्यास गािीवर

बसववल्यानें राज्यव्यवस्था चालू पद्धतीस अनुसरून उत्तम रीतीनें चालेल व तुम्ी काळजींतून िू र व्हाल.
सुमंतीक प्रधानानें ही कािलेली युक्ति राजाच्या मनास पटली व त्यानें त्याच्या म्णण्यास रुकार विला. तो

म्णाला, प्रधानजी तुम्ीं ह्या प्रसंगीं ही फार चां गली युक्ति मला सुचववली. यास्तव अतां असे करा कीं,

हत्तीच्या सोंडेंत माळ िे ऊन ईश्वरी इच्छे नें तो ज्याच्या गळ्ां त ती माळ घालील त्यास राज्यावर बसवून नंतर

कन्येचा त्याशीं वववाह करावा, हा ववचार मला चांगला वाटतो. शुभववक्रम राजनें कािलेली ही तोड प्रधानास

रुचली. मग त्यानें राजाज्ञेनें सुमुहूतापवर एक मोिा मंडप घालून िरबार भरववला गुढ्यातोरणें उभारून

आनंिानें नगरां त धामधूम चालली. नंतर हत्तीस श्ुंगारून त्याच्या सोंडेंत माळ िे ऊन त्यास सोडलें. राजा,

प्रधान, सरिार, मानकरी व नागररक लोक अशी पुष्कळ मंडळी त्याच्यामागून जात होती.

हत्तीनें प्रथम सभामंडपातलें लोक अवलोकन केले; पण तेथें कोण्याच्यावह गळ्ां त माळ न घावलता तो

शहरांत चालला. तो सवप नगर वफरत वफरत वकल्ल्याजवळ जाऊन उभा रावहला. त्यावेळीं वकल्ल्यावर

ववक्रमासह आिजण पाहारे करी होते. त्यां स राजानें खालीं बोलाववलें. ते आल्यानंतर त्यां पैकीं ववक्रमाच्या

गळ्ांत हत्तीनें मोठ्या हर्ाप नें माळ घातली. ती घालतांच वाद्यें वाजूं लागली व सवापस मोिा आनंि झाला.

मग ववक्रामास मोठ्या सन्मानानें हत्तीवर बसवून वाजतगाजत मोठ्या वैभवानें सभामंडपांत आणलें. तेव्हां हा

कुंभार आहे असें लोक आपापसांत बोलूं लागले. ही गोष्ट राज्याच्यावह कानीं आली. मग त्यानें प्रधानास

एकीकडे नेऊन सां वगतलें कीं, हा कुंभार आहे अशी लोकां त चचाप होत आहे . ही गोष्ट खरी असेल तर

आपली मुलगी त्यास िे णें अनुवचत होय.

राजानें असें सां वगतल्यावर प्रधानवह वफवकरींत पडला. परं तु िू रवर नजर पोंचवून त्यानें ववक्रमाच्या साथीिारां स

बोलावून आवणलें व एकीकडे नेऊन तो ववक्रमाच्या जातीची त्यां च्यापाशीं ववचारपूस करुं लागला. तेव्हां ते

म्णाले, ववक्रम जातीचा कोण आहे ह्याववर्यीं आम्ां ला नक्की मावहती नाही; पण त्यास कुंभार म्णतात.

तर त्या जातीच्या लोकां त चौकशीं केली असतां , ह्याची जात कोणती आहे ह्याचा पक्का शोध लागेल. मग

प्रधानानें कमट कुंभारास बोलावून आणलें व त्यास ववचाररलें. तेव्हां तो म्णाला कीं, वमवथलानगरीच्या

सत्यवमाप राजाची कन्या सत्यवती ही याची माता व स्वगीत राहाणारा गंधवप सुरोचन हा याचा वपता होय. तें

कमटाचें भार्ण ऐकतांच प्रधानास परमानंि झाला. मग कमटास घेऊन प्रधान राजापाशीं गेला व खरें
वतपमान त्याच्याकडून राजास कळववलें. तेव्हां राजासवह परम संतोर् वाटला. शेवटीं खुद्द सत्यवमाप राजास

घेऊन येण्याबद्दल प्रधानानें राजास सुचववलें व त्या गोष्टीस राजाची संमवत घेतली.

राजाज्ञा वमळाल्यावर प्रधान कमटास समागमें घेऊन सत्यवमाप राजास आणावयाकररतां वमवथलानगरीस गेला.

तेथे गेल्यावर त्यानें राजाची भेट घेतली. त्याचा सत्यवमाप राजानें चां गला आिरसत्कार केला. मग कमटानें

राजास अवंतीनगरां तील ववक्रमाचा समग्र इवतहास कळववल्यानंतर, सुरोचनगंधवप ववक्रमाचा समग्र इवतहास

कळववल्यानंतर, सुरोचनगंधवप स्वगाप स गेला हें वह सां वगतलें शेवटीं, तो कमट कुंभार राजास म्णाला,

ववक्रमाच्या जातीववर्यीं तेथील लोकां स संशय आहे. यास्तव आपण आमच्याबरोबर तेथें येऊन त्यां च्या

संशयाची वनवृवत्त करावी.

सत्यवमाप राजाने तें सवप ऐकून घेतल्यानंतर त्यास परमानंि झाला. त्यानें स्वतः अवंतीस जाऊन आपली कन्या

सत्यवती वहची भेट घेतली. तेव्हां सवाां च्या संशयाची वनवृवत्त झाली. मग ववक्रमास राज्यावभर्ेक झाला.

िानधमप पुष्कळ करून याचक जनां स संतुष्ट केलें. नंतर शुभववक्रमराजानें आपली मुलगी सुमेधावती ववक्रम

राजास विली. तो लग्नसमारं भवह मोठ्या थाटाचा झाला. शेवटीं सत्यवमाप राजानेंवह आपलें राज्य ववक्रमास

अपपण केलें.

याप्रमाणें ववक्रम िोन्ही राज्यांचा राजा झाल्यानंतर भतपरी युवराज झाला. ते िोघे एकववचारानें राज्यकारभार

करीत असतां सुमंतीक प्रधानानें आपली मुलगी वपंगला ही भतपरीस द्यावी असें मनांत आणून ती गोष्ट त्यानें

ववक्रमराजाजवळ काविली. त्याचें म्णणें ववक्रमानें कबूल करून लग्न नक्की केलें. तेव्हां त्याच्या जातीचा

प्रथम शोध करण्यासािी एक पररटानें प्रधानास सूचना केली. त्यावरून त्यानें कुंभारास ववचाररलें असतां त्या

कमटाने आपणास याची जात मावहत नाही म्णून सां वगतलें. मग ही गोष्ट त्यानें सत्यवतीस ववचारली. परं तु

वतनें तो माझ्या पोटचा मुलगा नाहीं म्णून कळववल्यावर प्रधानानें ववक्रमास ववचारलें. त्यानेंवह सांवगतलें कीं,

आपल्या जातीची मला मावहती नाहीं, मी त्याला आपला भाऊ मावनला आहे . याप्रमाणे वतघां नी सांवगतल्यानंतर

प्रधानानें ही गोष्ट खुद्द भतपरीस ववचारली. तेव्हां त्यानें आपला जन्मवृत्तां त त्यास वनवेिन केला. मग प्रधानानें
त्यास सां वगतले कीं, जर सूयाप पासून तुम्ी झालां आहां , तर त्यास लग्नासािी येथें बोलवा. तो तुमचा वपता

असल्यानें अगत्यानें येईल. तें ऐकून भतपरी म्णाला, ही गोष्ट कां हीं अवघड नाहीं.

नंतर भतपरीनें अंगणांत उभें राहून वर तोंड केलें आणी सूयापची प्राथपना केली कीं, जर मी तुझा मुलगा

असेन तर माझ्या लग्ना कररतां येथवर येऊन सवाप च्या संशयाची वनवृवत्त करावी, ती पुत्राची प्राथपना ऐकून

सुयप मृत्युलोकीं अवंतीनगरास आला. त्यानें सुमंतीक प्रधानाची भेट घेतली व त्यास सां वगतलें कीं, मनां त

कां हीएक संशय न आणतां माझ्या भतपरीस तूं आपली मुलगी वपंगला िे . नंतर सूयप त्यास म्णाला, लग्नाच्या

मंगल कायाप स नवयाप मुलाचा बाप जवळ असावा असें तुं म्णशील, तर तूं त्याची काळजी बाळगूं नकोस.

प्रत्यक्ष िे व जयजयकार करून पुष्पवृवष्ट करतील. ववक्रमराजाचा बाप जो सुरोचर गंधवप, त्याससुद्धां या

लग्नाकररतां येथें धाडून िे ईन. मात्र मी जर या विकां नीं लग्नाकररतां रावहलों तर माझा ताप लोकां स सहन

होणार नाहीं. इतकें सांवगतल्यानंतर प्रधानाचा संशय गेला व त्यानें लग्नसमारं मास आरं भ केला.

भतपरीच्या लग्नाच्या विवशी सीमंतपुजनाच्या वेळी राजाचा वपता सुरोचन गंधवप स्वगापहून खाली आला. तो

सत्यवतीस व ववक्रमात भेटला. त्या वेळी ववक्रमराजा वपत्याच्या पायां पडला. मग राजानें सुमंतीक प्रधानास

बोलावून आणलें व सुरोचनास भेटववलें त्यां गंधवाप नें प्रधानास म्टलें, तुझें थोर भाग्य म्णून धृमीननारायणाचा

अवतार जो भतपरी तो तुझा जां वई झाला. हा प्रत्यक्ष वमत्रावरूणीचा ( सूयापचा ) पुत्र होय. अशी त्याची

समग्र मूळकथा सां वगतल्यानंतर प्रधान पुन्हां सुरोचनाच्या पायां पडला व त्यास आग्रह करून सन्मानानें

सीमंतपूजनासािीं मंडपांत घेऊन गेला. तेव्हां त्या गंधवापनें मनुष्याचा वेर् घेतला होता. सीमंतपूजन झाल्यावर

वधुवरां स आशीवापि िे तेस मयीं स्वगीतून िे वां नी पुष्पवृवष्ट केली व लग्नमंडपांत असलेल्या लोकां नी टाळ्ा

वाजवून जयघोर् केला.नंतर पां च विवसपयांत लग्नसमां रभ मोठ्या थाटानें करून सवाांस उत्तम वस्त्रें, भूर्ण

विलीं व वहाप डी मंडळी मोठ्या गौरवानें रवाना केली. त्या लग्नासमयीं गोरगररबां स राजानें पुष्कळ द्रव्य िे ऊन

संतुष्ट केलें.सुरोचन गंधवप आवण सत्यवती मुलाच्या लग्नसमारं भांत व्याही व ववहीण म्णून वमरवत होती.

सुरोचन तेथें एक मवहनाभर रावहला होता. नंतर सवाां स भेटून व त्यांची परवानगी घेऊन तो आपल्या स्थानी

गेला.
भतपरीचें वपंगलेशीं मोठ्या थाटाने वववाह लागल्यानंतर पुिें कां हीं विवसां नीं त्यानें िु सयाप वह क्तस्त्रया केल्या. त्यास

एकंिर बाराशें क्तस्त्रया होत्या. त्यां त मुख्य पट्टराणी वपंगलाच होती, ही उमयतां अत्यंत प्रीतीनें वागत. त्यां ना

एकमेकांचा ववयोग घटकाभर सुद्धां सहन होत नसे. तो मोिा ववर्यी होता. यास्तव त्यास रात्रविवस क्तस्त्रयांचे

ध्यान असे. अश रीतीनें भतपरीराजा सवप सुखां चा यथेच्छ उपभोग घेत असतां बरीच वर्े लोटली.

एके विवशीं भतपरी अरण्यांत वशकारीकररतां जात असतां, वमत्रावरूणीनें (सूयाप नें) त्यास पावहलें व मनांत

ववचार केला कीं, माझे पुत्र िोन; एक अगस्ती व िु सरा भतपरीनाथ, त्यापैकीं पवहल्यानें तर ईश्वरप्राक्ति

करून घेऊन आपलें वहत साधून घेतलें, पण िु सरा भतपरीनाथ मात्र ववर्यववलासां त वनमग्र होऊन आपले

कतपव्यकमप ववसरला. यास्तव हा आपलें स्ववहत साधून घेईल, असा कां ही तरी उपाय योवजला पावहजे.

मग भतृपहरी (भतपरी) चा भ्रम उडावा आवण त्यानें आपल्या वहताचा मागप पाहावा म्णून वमत्रावरूणीनें

पृथ्वीवर येऊन ित्तात्रयाची भेट घेतली व समग्र वतपमान वनवेिन करून आपला हे तु कळववला. तेव्हा

ित्तात्रेयानें सूयाप स सांवगतल्यें कीं, भतपरीववर्यी तूं कां हीं काळजी न कररतां आपल्या स्थानास जा; मी त्यास

नाथपंथी म्णुन वमरवून त्रैलोक्ां त नांवाजण्याजोगा करीन, तुझा पुत्र भतपरी हा माझ्या आशीवापिानें वचरं जीव

होईल. ह्यापूवीच जें भववष्य करून िे वववललें आहे तिनुसार घडून आल्यावांचून राहावयाचें नाहीं, परं तु तूं

मला आिवण केलीस हें फार चांगलें झालें आतां तूं पुत्राववर्यीं कांही एक काळजी न वाहतां खुशाल जा:

मला जसें योग्य विसेल तसें मी करीन. इतकें सांगुन सूयाप स रवाना केलें व ित्तात्रेय भतृपहरीसमगमें गुिपणें

जाऊं लागला.

भतृपहरी अरण्यांत वशकारीला गेला, त्या वेळी त्यानें अपार सेना समागमें घेतली होती. चौत्राचा मवहना

असल्यानें प्रखर उन्हाचे विवस होते त्या विवशी वतसरा प्रहर होऊन गेला. तरी त्यास कोिें पाणी वमळे ना.

तहानेनें ते लोक कासावीस होऊं लागले. त्यानीं बराच शोध केला, पण उिकाचा पत्ता लागेना, सवपजण

व्याकुल होऊन चौफेर पडून रावहले. राजावह पाणी पाणी करीत होता व त्याच्या घशास कोरड पडली.

बोलण्याचें अवसानवह रावहलें नाही. अशी सवाांची अवस्था होऊन गेलीं. तें पाहूण ित्तात्रेयानें एक मायावी

सरोवर वनमाप ण केलें. त्याच्या आजूबाजूस मोिे मोिे वृक्ष असून ते फलपुष्पां नी लािलेले व थंडगार वारा
सुटलेला व तेथें पक्ष्ां चा वकलवकलाट चालला होता. अशा सुंिर व रमणीय स्थानीं ित्तात्रेय आश्म बांधून

रावहलेले विसत होते.

भतपहरी स्वतः अरण्यामध्यें पाण्याचा शोध करीत वफरत होताच त्याच्या दृष्टीस हें सरोवर पडलें. तेव्हां तो

एकटाच उिक वपण्यासािी त्या सरोवराच्या कां िीं गेला व आतां पाणी वपणार इतक्ां त पलीकडे ित्तात्रेयानें

ओरडून म्टलें, थांब थांब! उिकास स्पशप करू

ं नकोस. तूं कोण आहे स? तुझें नांव काय? तें मला प्रथम

सां ग. ित्तात्रेयस्वामीस पाहतांच राजा चवकत झाला आवण त्यास भीतीवह उत्पन्न झाली. तो तोंडां तून ब्रवह न

कावितां , टकमक पाहूं लागला. तेव्हां ित्तात्रेयानें त्यास म्टलें कीं तूं बोलत कां नाहींस? तूं कोण आहे स?

तुझे आईबाप को? गुरु कोण? हें मला सां ग व मग पाणी पी. तें भार्ण ऐकून भतपहूरी ित्तात्रेयाच्या पायां

पडला. नंतर त्यानें आपली सववस्तर हकीगत त्यास सां वगतलीं व अजूनपयांत गुरु केला नाहीं असें सां वगतलें.

तेव्हां ित्तात्रेयानें त्यास सां वगतलें की, ज्याअथीं अद्यापपावेतों तूं गुरु केला नाहींस, त्या अथी तूं अपववत्र

आहे स म्णुनच तुला अजून कोणी गुरु वमळाला नाहीं, याकररतां तूं उिकास वशवूं नको. वशवशील तर तें

सवप पाणी आटू न तळें कोरडें पडे ल व मग मला राग येईल. तेणेंकरून तूं नाहक भस्म होऊन जाशील.

अशा प्रकरें ित्तात्रेयानें भतृपहरीचा वधक्कार केल्यानंतर तो स्वामीच्या पायां पडून प्राथपना करू
ं लागला की,

महाराज! माझा प्राण तृर्ेनें जाऊं पाहात आहे; आपन अनुग्रह करून मला उिक पाजावें. त्यावर ित्तात्रेयानें

सां वगतलें कीं, माझ्या अनुग्रहास तूं योग्य नाहींस, शंकर, ब्रह्मिे व माझ्या अनुग्रहासािीं खेपा घावलतात;

असें असतां, तूं मला अनुग्रह करावयास सांगतोस ही गोष्ट घडे ल तरी कशी? हें ऐकून भतृपहरी म्णाला,

तें कसेंवह असो, तुम्ीं कृपाळू आहां; िया क्षमा तुमच्या अंगीं आहे, तर कृपा करून मला उिक पाजावें

व माझे प्राण वांचवावें. तेव्हां ित्तात्रेयानें त्यां स सां वगतलें कीं, तुं म्णतोस तर मी तुला अनुग्रह िे तों; पण

तूं बारा वर्ेपयांत तपश्चयाप करून अनुग्रह घेण्यास योग्य हो. त्यावर राजा म्णाला, सध्यां च माझा प्राण जात

आहे ; मग बारा वर्े कोणीं पावहलीं आहे त? ित्तात्रेयानें त्यास समजावून सांवगतलें कीं, तूं मनाचा वनग्रह

करून संकल्प सोड, म्णजे मी तुला उिक पाजतों, पण पुनः संसाराची आशा धरतां कामा नये व अगिीं

ववरि होऊन रावहलें पावहजे. ह्या सवप गोष्टी तुला पत्करत असल्या तर पाहा. तें भार्ण ऐकून राजा कुंवित

होऊन ववचार करीत बसला. त्यानें शेवटीं पोि ववचार करून ित्तात्रेयास सां वगतलें कीं मी अजून प्रपंचांतून
मुि झालों नाहीं गयावजपन करून वपतुऋणां तून मुि होईन. तसेंच कां तेस पुत्र झाल्यावर वतच्या ऋणां तून

मुि होईन. पुत्राचें लग्न झाल्यावर त्याच्या ऋणांतून मुि होईन. हीं सवप ऋणें अद्यापयांत जशीच्या तशींच

कायम आहे स: यास्तव आणखीं बारा वर्ें मला संसार करण्याची मोकळीक द्यावी.

मग ित्तात्रेयानें भतृपहरीचें म्णणें कबूल केलें व त्यास वपण्यास पाणी िे ऊन अनुग्रह विला. त्याच्या मस्तकावर

आपला वरिहस्त िे वून कानांत मंत्र सां वगतला आवण आपण ित्तात्रेय आहों असें सांगून त्यां स ओळख विली.

नंतर तें मावयक सरोवर अदृश्य करून आपणवह गुि झाला. पाण्यावांचून सवप तळमळत असल्यामुळें इतकी

खटपट करून व्यथप असें भतृपहरीस वाटू न त्यानें श्ीित्तात्रेयाची प्राथपना केली. मग ित्तात्रेयानें भोगावतीचें

उिक आणून सवाां स पावजलें. कामधेनूपासून अन्न वनमाप ण करववलें; शेवटीं राजा सैन्यासह भोजन करून व

पाणी वपऊन तृि झाल्यावर िशपन घेऊन आपल्या नगरास गेला. इतक्ांत ित्तात्रेय भोगावतीस व कामधेनूस

रवाना करून आपणवह वनघून गेले.

🙏!! श्ी नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय २७ समाि !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय २८ !!🙏

॥ प िंगलेचें भतृृहरीवरील प्रेम; त्याच्या कसोटीकररतािं ाठपवलेला पनरो ; त्याचा

दु ष्पररणाम ॥

दत्तात्रेयानें अनुग्रह ददल्यानंतर भततृहरीनें संसार करण्यासाठीं त्याजपाशीं बारा वर्ाांचीं मुदत

मादितली. ती दमळाल्यानंतर तो उज्जैनीस िेला व रात्रीं भोजन झाल्यानंतर दपंिलेच्या महालांत

िेला. महालांत जातांच दपंिलेनें त्यास सुवर्ाृच्या मंचकावरील पुष्पशय्येवर बसवून त्याची पूजा

केली व राजावरील आपलें प्रेम व्यक्त केलें. तीं उभयतां अिदीं जवळ बसून दवनोदाचीं भार्र्ें

कर
ं लािली. मि राजानें दतला आपल्या डाव्या मांडीवर बसवून दतचे मुके घेतले व सवाांमध्यें

तूं माझी आवडती आहेस; आपल्या दोघांच्या कुडी दोन, पर् प्रार् एकच आहे , अशा

भावार्ाृचीं व दवनोदाचीं पुष्कळ भार्र्ें झालीं.

नंतर दपंिलेनें राजास तां बूल ददला आदर् म्हटलें, महाराज, ब्रह्मदे वानें आपला जोडा दनमाृर्

केला, त्याप्रमार्ें योिदह घडून आला. आपली एकमेकावरची प्रीदत म्हटली म्हर्जे जसें मीठ

पाण्यांत दमळू न एकत्र होतें, त्याचप्रमार्ें आपलें दोघांचें मन एक होऊन िेलें आहे ; परं तु

दनदृ य कततांत केव्हा धाड घालील ही भीदत आहे . तुमच्यापूवी मी मरावें हा मािृ उदचत होय

व ईश्वरकतपेनें जर असा योि घडून आला, तर मी मोठी भाग्यवती ठरे न. असें दपंिला रार्ी

बोलत असतां भततृहरे दतला म्हर्ाला, दप्रये! ह्या िोष्टी ईश्वराधीन आहेत, आपल्या कोर्ाच्या

हातांतील नाहींत. त्याचा संकेत काय आहे हें आपर्ांस कसें समजर्ार? माझ्यपूवीं तूं मरर्

इच्छीत आहेस ही िोष्ट कांहीं वाउिी नाहीं. परं तु सूयृपुत्र (यम) अिदी दनदृ य आहे .

त्याच्यामध्यें दवचाराचा लेशसुद्ां नाहीं. तेव्हां न जार्ों, जर तुझ्याअिोदर मी मरर् पावलों तर

पुढें तूं आपले ददवस कसे काढशील? तेव्हां दपंिला म्हर्ाली, ब्रह्मदे वानें कपाळीं काय दलदहलें

आहे हें कळत नाही. पर् जर तुम्ही म्हर्ता अशी िोष्ट घडून आली, तर मी जीव ठे वर्ार

नाही. अग्नीत दे हाची आहुदत तुमच्या समािमें दे ईन.

दपंिला रार्ीचें हें भार्र् ऐकून भततृहरर म्हर्ाला, मी दजवंत आहें तोंपयृत तुझें हें बोलर्ें ठीक

आहे. परं तु स्वतःच्या दजवासारखी दप्रय वस्तु दु सरी कोर्तीच नाही. म्हर्ून दजवाचा घात

कोर्ाच्यानं करवत नाहीं. मला खूर् करण्यासाठी तुझें हें सारें बोलर्ें; पर् प्रसंि पडल्यानंतर

हें बोलर्ें असेंच राहून जाईल! राजाच्या या भार्ार्ावर दपिंलेनें उत्तम ददलें कीं, मी मनःपूवृक

बोललें तरी तुम्ही तें खरें मानीत नाहीं. परं तु इतकी पक्की खात्री असूं द्या कीं, वैधव्याचा

डाि मी माझ्या दे हास कदादप लािूं दे र्ार नाही. कशावरन म्हर्ाला तर काया, वाचा, मन

हीं मी तुम्हांस अपृर् केलीं आहेत. ह्यास साक्ष ईश्वर आहे . तो ईश्वर सत्यवादी असल्याचें सवृ
जि म्हर्ून सांितें. म्हर्ून मी दवधवा राहार्ार नाहीं हें खदचत, अशा रीतीनें त्याची समजुत

करन ती उिीच रादहली व राजानदह ह्या भार्र्ाचा अनुभव पाहण्याचा दनश्चय केला.

पुढें एके ददवशीं राजा अरण्यांत दशकारीस िेला असतां त्यास रार्ीच्या ह्या भार्र्ाची आठवर्

झाली. तेव्हां त्यानें असा प्रकार केला कीं, एक मति दजवंत धररला आदर् त्याचा वध करन

आपला मुकुट व वस्त्रें त्याच्या रक्तानें दभजदवलीं. नंतर तीं एक सेवकाजवळ दे ऊन त्यास

सांदितलें कीं, हीं वस्त्रें घेऊन तूं दपंिलेकडे जा व दतला सांि कीं, राजा दशकार करीत

असतां वाघानें त्याच्यावर झडप घालून त्याचा घात केला. हा दनरोप दतला कळदवल्यासाठी

राजानें त्या सेवकास अंवतीस पाठदवलें व आपर् अरण्यांत स्वस्र् बसून रादहला.

राजाच्या सेवकानें अवंतीस जाऊन दपंिलेची भेट घेतली व ती रक्तानें भरलेलीं वस्त्रें पुढें ठे वून

हात जोडून उभा रादहला. राजानें दशकवून ठे दवल्याप्रमार्ें त्यानें दपंिलारार्ीस दनरोप सांदितला

व राजाच्या कलेवराचें दहन करन त्याच्याबरोबर िेलेलें उष्कर लौकरच परत येईल, असें

म्हटलें. सेवकाचे हे शब्द दपंिलेच्या कानीं पडले मात्र, तोंच दतची जी अवस्र्ा झाली ती वर्ृन

करतां येत नाहीं. ती कपाळ बडवून घेऊं लािली. केस तोडूं लािली, हे ल काढू न मोठमोठ्यानें

रडूं लािली. इतक्ांत राजवाड्ांत हे दु ःखकारक बातमी पसरली. ती ऐकून राजाच्या बाराशें

स्त्रस्त्रया रडत ओरडत धांवत आल्या व त्यांनीदह अदतशय शोक केला. दपंिलेस मात्र सवाृपैक्षां

दवशेर् दु ःख झालें

शेवटी दपंिलेनें सती जाण्याचा दनश्चय करन सवृ तयारी केली. राजाचें वस्त्र पररधान केलें,

वार्ें घेतलीं व समारं भानें स्मशनांत जाऊन अदग्न तयार केला. सवाांनी दतला आशीवाृद ददले.
नंतर दतनें अदग्नकुंडांत उडी टाकून आपलें स्वदहत साधून घेतलें. त्या वेळीं संपूर्ृ निरवासी

लोक शोक करीत आपपल्या घरीं िेलें.

इकडे अस्तमान होऊन रात्र झाल्यावर राजा निरांत जावयास दनघाला. त्यावेळीं आपल्या

मरर्ाची बातमी सांिण्यासाठी राजवाड्ांत जो सेवक पाठदवला होता त्याची राजास आठवर्

होऊन त्याच्या मनांत नानाप्रकारच्या वाईट कल्पना येऊं लािल्या.

असा मोठा प्रसंि िुदरला असतांदह भततृहरीचा बंधु दवक्रमराजा स्वस्र् कसा रादहला, ही कल्पना

साहदजकच मनांत येते. तसेंच ज्या नोकरानें राजवस्त्रें नेऊन दपंिलेस ददलीं होतीं, तो तरी या

पल्ल्यास िोष्ट येऊन ठे पेपयांत स्वस्र् कसा बसला, अशीदह शंका येते. परं तु या िोष्टीदवर्यींचा

दवचार करन पाहतां असें ददसतें कीं, तो सेवक वस्त्रें नेऊन ददल्यानंतर फार वेळ तेर्ें न

राहतां तसाच परत भततृहरीकडे अरण्यांत िेला; परं तु राजा दु सयाृ रस्त्यानें परतल्यामुळें त्यांची

चुकामुक झाली. तो सेवक मािाहून त्यांस जाऊन दमळाला. तसेंच त्या समयीं दवक्रमराजा

दमर्ुलनिरास आपल्या आजोळी िेला होता. सुमंतीक प्रधान, शुभदवक्रम राजा विैरे मंडळीही

राजासमािमें िेलीं होती. राजवाड्ांत फक्त स्त्रस्त्रयाच होत्या. िांवकरी लोकांनी दपंिलेस सती

जाण्यादवर्यीं हरकत केली होती, पर् दतच्यापुढें कोर्ाचें कांही चाललें नाहीं अज्ञानामुळें दपंिला

मात्र प्रार्ास मुकली.

भततृहरी राजा िांवाच्या दशवेशीं येतांच द्वाररक्षकांनीं दपंिला सती िेलाचा वतत्तां त कळदवला. तेव्हां

राजास अत्यंत दु ःख झालें. तो तसाच रडत, ओरडत स्मशानांत िेला व आपर्दह दपंिलेप्रमार्ें

जळू न जावें, अशा उद्दे शानें तो दतच्यासाठीं केलेल्या अग्नींत उडी टाकू लािला. पर् बरोबरच्या
लोकांनीं त्यास धरन ठे वल्यामुळें राजाचा कांहीं इलाज चालला नाहीं. दपंिलेची ही अवस्र्ा

झाल्यानें राजास अदतशय दु ःख झालें. तो दतचे एक एक िुर् आठवून रडत होता.

दपंिला सती िेली म्हर्ून भततृहरी स्मशानांत शोक करीत आहे , ही बातमी ऐकून िांवचे लोकदह

धांवत धांवत स्मशानांत आले. तेदह राजाबरोबर मोठमोठ्यानें रडूं लािले. परं तु त्यांचें तें रडर्ें

वरवर दाखदवल्यापुरतेंदच होतें.

राजा शोकसािरांत पडला असतां लोक त्याची समजूत कर

ं लािलें कीं, राजन्! अशाश्वताचा

शोक करन काय उपयोि! ईश्वरावर भरं वसा ठे वून स्वस्र् असावें. अशा रीतीचा लोकांनी

राजास पुष्कळ बोध केला. परं तु राजाचें दतकडे लक्ष जाईना. शेवटीं लोक आपापल्या घरोघर

िेले. राजा मात्र स्मशांनांत दपंिलेच्या दचतेशींच बसून रादहला. राख भरन टाकण्यासाठीं दु सयाृ

ददवशीं लोक स्मशानांत िेले. परं तु भततृहरी दचत्तेस हात लावूं दे ईना व आपर्दह तेर्ून उठे ना.

या पल्ल्यास िोष्ट आल्यानंतर लोक दनघून िेले. भततृहरी मात्र अन्नपाण्यावांचून तसाच तेर्ें

रात्रंददवस बसून रादहला.

याप्रमार्ें अवंतीमध्यें घडलेला प्रकार दू तांनीं दमर्ूलेस जाऊन दवक्रमराजास सांदितला. तो ऐकून

सत्यवमाृ , शुभदवक्रम, सुमंतीक प्रधान आददकरन सवृ मंडळींस अत्यंत दु ःख झालें. ते सवृ

ताबडतोब उज्जैनीस आले व स्मशानामध्यें जाऊन पाहतात तों त्यांना दपंिलेचें दु ःख करीत

भततृहरी रडत बसलेला ददसला. तेव्हां दवक्रमराजा भततृहरीची समजूत कर

ं लािला. परं तु त्याला

वेड लािल्यासारखें झालें तो दपंिला! दपंिला! असें म्हर्ून रडत होता. त्यास बोध कररतां

कररतां दहा ददवस िेल्यावर दवक्रमानें दपंिलेची उत्तरदक्रया केली. नंतर तो राज्यकारभार पाहूं

लािला. दवक्रमराजा त्यास दनत्य जाऊन बोध करीत असे. याप्रमार्ें बारा वर्ें झाली. पर्
बोध केल्यानें कांहीं फायदा झाला नाहीं. दपंिलेच्या दु ःखाने भततृहरीनें अन्न सोडलें होतें व तो

फक्त झाडांची पानें खाऊन व उदक प्राशन करन रादहला होता. त्यायोिानें त्याचें शरीर कतश

झालें.

भततृहरीची अशी अवस्र्ा पाहून दमत्रावरर्ीस (सूयाृस) त्याची दया आली. नंतर तो दत्तात्रेयाकडे

िेला. दत्तात्रेयानें त्यास येण्याचें कारर् दवचारलें असतां दमत्रावरर्ी म्हर्ाला, आपर्ांस सवृ

ठाऊक आहे. मीच सांदितलें पादहजे असें नाहीं. परं तु सुचवायचें इतकेंच कीं भततृहरीवर

आपली कतपा असूं द्या म्हर्जे झालें. मि दमत्रावरुर्ीस दत्तात्रेयानें धीर दे ऊन भततृहरीबद्दल

काळजी न वाहतां स्वस्र् मनानें जावयास सांदिदतलें व मस्त्रच्छंद्रनार्ाचा दशष्य िोरक्षनार् यास मी

भततृहरीकडे पाठवून त्यास बोध करन ताळ्यावर आर्तो, अशा रीतीनें दमत्रावरर्ीची समजूत

करन त्याची रवानिी केली.

🙏!! श्री नवनार् भस्त्रक्तसार कर्ामतत - अध्याय २८ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय २९ !!🙏

॥ गोरक्षनाथाच्या भेटीनें भतृृहरीचा मोहनाश; भतृृहरीस वैराग्यदीक्षा ॥

मागें एका अध्यायाांत साांगगतल्याप्रमाणें गर्ाागिपर्ातार्र मच्द्िां नाथ रागिला र् गोरक्षनाथ तीथायात्रा

करीत िोता. त्यानें गगररनारास जाऊन दत्तात्रेयाची र्ेट घेतली. तो दत्तात्रेयाच्या पायाां पडल्यार्र

दत्तात्रेयानें तोांडार्रून िात गिरगर्ला र् मच्दछांिनाथ कोठें आिेत र् तां इकडे कोठें आलास,

म्हणुन गर्चारलें. तेव्ाां गर्ाागिपर्ातार्र मच्दछांिनाथ तपश्चयाा करार्यास रागिले आिेत र् त्याांनीच

साांगगतल्यार्रून र् मी तीथा करीत करीत आपल्या चरणाांजर्ळ आलोां, असें गोरक्षनाथानें

साांगगतलें. नांतर दत्तात्रेयानें गोरक्षनाथास साांगगतलें , मला तुझ्यापासन एक कायार्ाग करून

घ्यार्याचा आिे . तो असा कीां, र्तुािरीर्र मी अनुग्रि केला, पण तो आपल्या बायकोसाठीां

स्मशाांनाांत शोक करीत रागिला आिे . या गोगिस आज बारा र्र्षे झाली. तो गर्त, पानें

खाऊन गजर्ांत रागिला. तरी तां तेथें जाऊन त्यास सार्ध कर. िें सर्ा जग गमथ्या, अशाश्वत
आिे, असें त्याच्या अनुर्र्ास आणन दे र् त्यास नाथ पांथाांत आण. मी त्यास मागें उपदे श

केला तेव्ाां त्यानें 'मी नाथपांथास अनुसरीन' असें माझ्याजर्ळ कबल केले िोते. असें साांगन

र्ततािरीची जन्मापासनची सांपणा िकीकत साांगगतली. ती ऐकन घेतल्यानांतर गोरक्षनाथानें दत्तात्रेयास

साांगगतलें कीां, आपल्या कतपेनें मी िें काया करून येतोां. नांतर दत्तात्रेयाची आज्ञा घेऊन आगण

त्यास र्ांदन करून तो गनघाला.

मग गोरक्षनाथानें व्यानअस्त्राचा जप करून कपाळी र्स्म लार्ताांच तो एक गनगमर्षाांत पन्नास

योजने लाांब अर्ांतीस गेला. तेथें स्मशानामध्यें र्ततािरी बसला िोता. शरीर अगदीां क्षीण झालें

िोतें र् त्यास गपांगलेचा एकसारखा ध्यास लागला िोता. त्याची च्दथथती पािताांच गोरक्षास अत्यांत

र्ाईट र्ाटलें. त्यानें असा गर्चार केला कीां, या समयीां िा गपांगलेच्या गर्रिानें अगदीां

भ्रगमिासारखा िोऊन गेला आिे. अशा र्ेळीां जर मी ह्यास उपदे श करीन, तर िायदा

िोण्याची आशा नािीांच, पण उलट माझें सर्ा र्ार्षण मात्र व्यथा जाईल. यास्तर् तो आपल्या

साांगण्यास अनुकल िोऊन आपल्या मनाप्रमाणें र्ागले अशी युच्दि योजन कायार्ाग साधन

घ्यार्ा.

त्याप्रमाणें गर्चार करून गोरक्षनाथानें कुांर्ाराकडे जाऊन एक मडकें गर्कत घेतलें र् त्यास

बाटली असें नार् गदलें. नांतर त्या मडक्यास गचत्रगर्गचत्र रां ग दे ऊन सुशोगर्त केल्यार्र तें तो

स्मशानाांत घेऊन गेला. तेथें ठें च लागली असें ढोांग करून तो जगमनीर्र पडला र् बेशुद्ध

झाल्यासारखें त्यानें केलें. त्या र्ेळेस बाटली (मडकें) िुटन गेली असें पाहून तो रडां लागला.

त्यानें गतच्यासाठीां िारच गर्लाप केला. त्यानें त्या खापराचें सर्ा तुकडे जमा करून जर्ळ

घेतले आगण रडत बसला, ती आपणास अत्यांत उपयोगाची िोती र् मी मरून ती बाटली

रागिली असती तर िार नामी गोि पडती, अशा र्ार्ाथााच्या शब्ाांनी िारच गर्लाप करून
'बाटली! बाटली!' म्हणन मोठमोठ्यानें गोरक्षनाथ रडत बसला. िें पाहून जर्ळच बसलेला

र्ततािरीस नर्ल र्ाटले. त्यास राहून राहून िसां येई. गोरक्षनाथ एकसारखा धायधाय रडत

िोता. तो म्हणे, माझें बाटलीधन कोण्या दु िानें गिरार्न नेलें! िे बाटले! एकदाां मला तुझें

तोांड दाखीर् पाहू. अशा प्रकारचा त्याचा गर्लाप ऐकन र्ततािरी गपांगलेचा नाद गर्सरला. अध्याा

पैशाची त्या बाटलीची गकांमत आगण तेर्ढ्यासाठीां 'बाटली, बाटली' म्हणत रडत असलेला

गोरक्षनाथास पाहून र्तुािरीस उगीच बसन रािर्ेना. तो गोरक्षनाथास म्हणाला, मडक्याची

गकांमत ती काय र् तेर्ढ्यासाठीां मखााप्रमाणें तां योगी म्हणर्ीत असताां रडत बसला आिेस, िें

काय? तेव्ा गोरक्षनाथ गर्चारू

ां लागला, राजा! तां कोणासाठीां दु ुःख करून शोक करीत बसला

आिेस बरें ? आर्डत्या र्स्तुच्या दु ुःखाचा अनुर्र् तुला आिेच. त्याचप्रमाणें माझी बाटली

िुटल्यामुळें मला गकती दु ुःख झालें आिे िें माझें मीच जाणतो! िें ऐकन र्ततािरी म्हणाला मी

मडक्यासारख्या क्षुल्लक र्स्तुकररताां शोक करीत नािीां. प्रत्यक्ष माझ्या गपांगलाराणीचा घात झाला

आिे; म्हणन गतचें मला र्ारी दु ुःख िोत आिे . ती मला आताां पुन्ाां प्राप्त व्ार्याची नािीां,

परां तु अशीां मडकीां िर्ीां गततकीां गमळतील. तें ऐकन गोरक्षनाथानें साांगगतलें कीां, तुझ्या

गपांगलेसारख्या लक्षार्गध गपांगला एका क्षणाांत गनमाा ण करून दे ईन; पण माझ्या बाटलीसमान

दु सरी बाटली कदागप गमळार्याची नािीां. तेव्ाां र्ततािरीनें म्हटलें कीां, तुां लक्षार्गध गपांगला

उत्पन्न करून दाखीर् म्हणजे मी तुला लाखोां बाटल्या गनमााण करून दे तो; उगीच थापा मारून

र्ेळ साजरी करून नेऊां नकोस तें ऐकन, जर मी गपांगला उत्पन्न करून दाखगर्ल्या तर तां

मला काय दे शील म्हणन गोरक्षानें र्ततािरीस गर्चारलें, तेव्ाां आपलें सांपणा राज्य दे ण्याचें

र्ततािरीनें कबल केलें र् दै र्ताांना साक्षी ठे र्न बोलल्याप्रमाणें न केल्यास माझे पर्ाज नरकर्ास

र्ोगतील आगण मीगि शांर्र जन्म रर्रर् नरक र्ोगीन, अशी र्ततािरीनें प्रगतज्ञा केली. मग
गोरक्षनाथ त्यास म्हणाला, तां आपलें बोलणें खरें करून न दाखर्शील, तर शांर्र जन्मच

नव्े , पण सिस्त्र जन्मपयंत नरक र्ास र्ोगशील.

नांतर गोरक्षानें कागमनीअस्त्राचा जप करून गपांगलेच्या नाांर्ाने र्स्म सोडताांच लक्षार्गध गपांगला

खाली उतरल्या. गपांगला राणीप्रमाणें त्या सर्ांची रूपें पाहून राजाांस आश्चया र्ाटलें. त्या सर्ा

जणी र्ततािरीजर्ळ बसन सांसाराच्या खाणखुणा गर्चारू

ां लागल्या. त्याांनीां राजाच्या प्रश्ाांचीां उत्तरे

बरोबर गदली. शेर्टीां गपांगलेनें राजास बोध केला कीां, माझ्या गर्रिानें तुम्हाांस दु ुःख झालें िी

गोि खरी आिे ; परां तु अशाश्वताचा र्ार र्ािणें व्यथा िोय. मी तुमच्यार्र मनस्वी प्रीगत करीत

असताां आपणास जाळन घेतले; परां तु गोरक्षनाथानें मला पुन्ाां दृगिगोचार केलें. तथागप शेर्टीां

आम्हाांस र् तुम्हाांस मरार्याचें आिेच, तें कदागप चुकार्याचें नािीां. यास्तर् आताां माझा छां द

सोडन दे ऊन तुम्हीां आपल्या दे िाचें साथाक करून घेऊन मोक्षाची प्राती करून घ्यार्ी. िि

माझा ध्यास धरल्यानें तुम्ही मुिीला मात्र अांतराल. मी तुमची काांता असताांना पगतव्रताधमा

आचरून आपलें गित करून घेतलें. आताां तुम्हीां आपल्या गिताचा मागा पािार्ा. िा सर्ा

चमत्कार पाहून राजास गर्स्मय र्ाटला.

मग र्ततािरी गोरक्षानाथाच्या पायाां पडण्यासाठीां धाांर्ला. तेव्ाां गोरक्षानाथानें त्यास िातीां धरून

साांगगतलें, राजा, माझा गुरु मच्दछांिनाथ िा दत्तात्रेयाचा गशष्य आिे र् तुलागि त्या दत्ताचाच

अनुग्रि झालेला आिे. तर तां माझ्या गुरुचा बांधु आिेस म्हणन मला गुरुथथानीां आिेस, सबब

मी तुझ्या पायाां पडणें योग्य िोय र् म्हणुन मीच तुला सािाांग नमस्कार कररतोां. राजा, आताां

मला साांग कीां, तुझ्या मनाांत काय आिे? गपांगलेसिर्तामान राज्यसुखाचा उपर्ोग घेण्याचे इछा

आिे का र्ैराग्यर्तगत्त घेऊन जन्माचें साथाक करून घेणार? तें ऐकन राजानें साांगगतलें कीां, मी

गपांगलेसाठीां बारा र्र्षें भ्रगमि िोऊन बसलोां िोतोां, परां तु ती माझ्या दृिीस पडली नव्ती. तां
योगसामथ्याानें िाां िाां म्हणताां शेकडोां गपांगला मला दाखगर्ल्यास, िें सामथ्या राज्यर्ैर्र्ाांत गदसत

नािीां. मी भ्राांत पडन श्रीगुरुच्या िातन गनसटलोां आगण मोठ्या सांकटाांत पडलोां आताां कतपा

करून मला दत्तात्रेयाचें दशान करर्. मी योगमागाा चा स्वीकार करणार.

दत्तात्रयाच्या दशानास जाण्यापर्ी र्ततािरी गोरक्षनाथास म्हणाला कीां, तां ह्या सर्ा गपांगला अदृश्य

कर र् राज्यकारर्ार आपल्या िाताांत घेण्यासाठीां राजर्ाड्ाांत चल. तें र्ततािरीचें म्हणणें

गोरक्षनाथानें कबल करून गपांगला अदृश्य केल्या र् त्यास घेऊन तो नगराांत गेला. त्या र्ेळेस

सर्ांना आनांद झाला. गर्क्रमराजानें गोरक्षनाथास सुर्णााच्या चौरां गार्र बसर्न त्याची

र्षोडशोपचाराांनीां पजा केली.

र्ततािरीस कोणत्या युिीनें दे िार्र आगणलें िें मला कतपा करून साांगार्ें, अशीां गोरक्षनाथाची

गर्क्रमराजानें प्राथाना केली. तेव्ाां त्यानें घडलेला सर्ा प्रकार त्यास गनर्ेदन केला र् पढचा

सांकेतगि त्याच्या कानाांर्र घातला. मग गर्क्रमानें त्या दोघाांस आणखी सिा मगिनेपार्ेतोां तेथें

रािण्याचा आग्रि केला. बारा र्र्षेपयंत र्ततािरी केर्ळ झाडाांची पानें खाऊन रागिल्यानें अगदी

क्षीण िोऊन गेला आिे , र् गततक्या अर्काशाां त त्यास काांिीशीां शच्दि येईन असें गर्क्रम

म्हणाला. तेव्ाां गोरक्षनाथानें साांगगतलें कीां, आज जी राजाची बुच्दद्ध आिे तीच पुढें कायम

रािील िा नेम नािीां, म्हणुन आमच्यानें येथें रािर्त नािीां. परां तु गर्क्रमानें अगत आग्रि

केल्यार्रून तो तीन रात्रीां तेथें राहून र्ततािरीस बरोबर घेऊन गनघाला. त्या र्ेळेस र्ततािरीच्या

च्दस्त्रयाांनीां गोरक्षनाथार्र िार रागर्न गशव्याांची र्तगि केली. परां तु गर्क्रमराजानें आनांदानें उर्यताांची

रर्ानगी केली. त्या र्ेळीां गाांर्ची दु सरी बरीांच मांडळीगि त्यास पोचगर्ण्यासाठी गर्क्रमराजाबरोबर

गेलेली िोती. गोरक्षनाथानें र्ततािरीस स्पि साांगगतलें कीां, जर तुझें मन सांसाराांत गुांतत असेल

तर तुां अजन माघारी जा आगण खुशाल सांसारसुखाचा उपर्ोग घे. मी आडकाठी करीत नािीां.
पण र्ततािरीस तें बोलणें रूचलें नािीां. आपण सांसारास गर्टलोां, असें त्यानें गनक्षन साांगगतलें.

मग गोरक्षनाथानें आपली शैली, गशांगी, कांथा त्यास दे ऊन गर्क्षेकररताां झोळी गदली. प्रचीगत

पािण्यासाठीां त्याच्याच च्दस्त्रयाांकडे गर्क्षा मागार्यास त्याला पाठगर्लें. तेव्ाां च्दस्त्रयाांनीां रडन गोांधळ

केला. त्याचे गण आठर्न त्या त्यास रािण्यासाठी आग्रि करू

ां लागल्या. पण र्ततािरीचें मन

डगमगलें नािीां. तो त्याांचा गतरस्कार करून गनघन गेला. मग गर्क्रम र्गैरे सर्ा मांडळी परत

नगराांत गेली. गर्क्रमानें र्ार्जयाांची समजत करून त्याांचें शाांतर्न केलें.

र्ततािरी िार अशि झालेला असल्यानें र्ाट चालताांना त्याच्या नाकीां नउ आलें तें पाहून

गोरक्षनाथानें यानास्त्राची योजना करून र्स्म मांत्रन त्याच्या कपाळास लार्ताांच र्ततािरीचा

अशिपणा गेला र् ते दोघे डोळे गमटन एका क्षणाांत गगररनार पर्ातार्र आले आगण दत्तात्रेयाचें

दशान घेऊन पायाां पडले . दत्तानें त्याांच्या तोांडार्रून िात गिरगर्ला र् त्याांचें समाधान केलें.

🙏!! श्री नर्नाथ र्च्दिसार कथामतत - अध्याय २९ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय ३० !!🙏

॥ भतृृहरीस दत्तात्रेयाचें दर्ृन, हातपाय तोडलेल्या र्र्ाांगर राजाच्या पुत्राची व गोरक्ष-

मक्तछां द्रनाथाची भेट, पूवृ इततहास ॥

गोरक्षनाथ भर्तृहरीस घेऊन गगररनारपर्ृर्ार्र दत्तात्रेयाकडे गेल्यानंर्र र्ेथें र्ो र्ीन गदर्सपयंर्

रागहला. मग दत्तात्रेयाची आज्ञा घेऊन गोरक्षनाथ मच्छं द्रनाथाकडे जार्यास गनघाला. त्या र्ेळेस,

मला बहुर् गदर्स झाले, मच्छं द्रनाथ भेटला नाहीं, म्हणुन त्यास एकदां माझ्या भेटीस घेऊन

ये, असें श्रीदत्तात्रेयानें गोरक्षनाथास सांगगर्लें.

इकडे दत्तात्रेयानें भर्तृहरीस नाथपंथाची दीक्षा दे ऊन आपला र्रदहस्त त्याच्या मस्तकार्र ठे गर्ला

र् त्यास गचरं जीर् केलें. मग त्याच्याकडून अभ्यास करगर्ला. ब्रह्मज्ञान, रसायन, कगर्र्ा, र्ेद

हीं सर्ृ र् संपूणृ अस्त्रगर्द्या गिकगर्ल्या आगण साबरी गर्द्येंर्गह त्यागस गनपूण केलें. नंर्र नाग
अश्वत्थाच्या ठायीं असलेल्या संपूणृ दै र्र्ांचा आगिर्ाृद गमळार्ा म्हणून त्यास गर्कडे पाठगर्लें.

र्ेथें जाऊन भर्तृहरीनें बार्न्न र्ीर अनुकुल करून घेर्ले. मच्छं द्रनाथाप्रमाणें त्यासगह सर्ृ दे र्

अनुकूल होऊन र्र दे ऊन गेले, मग भर्तृहरीस श्रीदत्तात्रेयानें आपल्याबरोबर बदररकाश्रमास

नेऊन र्पश्वयेस बसगर्लें र् आपण गगररनारपर्ृर्ीं जाऊन मच्छं द्रनाथाच्या भेटांची र्ाट पाहार्

रागहले.

दत्तात्रेयास गर्चारून गोरक्षनाथ गनघाल्यानंर्र र्ो गभृगगरीर्र येऊन मच्छं द्रनाथास भेटला र् त्यानें

त्यास दत्तात्रेयाचा गनरोप सांगगर्ला. मग दत्तात्रेयाच्या दिृनाकररर्ां कांहीं गदर्सांनीं दोघेजण

गनघाले. र्े र्ैदभृदेिाचा मागृ लक्षून जार् असर्ां क ड

ं ण्यपूर नगरांर् गेलें. र्ेथें र्े गभक्षेकररर्ां

गहंडर् असर्ां त्याच्या असें दृष्टीस पडलें कीं, र्ेथील ििांगर राजानें क्रोधागर्ष्ट होऊन आपल्या

मुलाचे हार्पाय र्ोडून त्यास गांर्च्या चव्हाट्यार्र टाकून गदलें आहे .

ििांगर राजा मोठा ज्ञानी, धीट, उदार, सामथृिाली, सत्वस्थ र् र्साच सदगुणी असर्ांना

मुलची इर्की भयंकर दिा करून टाकण्याइर्का राजा कां रागार्ला? राजा रागार्ण्याचें कारण

असें आहे कीं, ज्या मुलाचे हार्पाय र्ोडले र्ो राजाचा औरस पुत्र नसून िंकराच्या आराधनेमुळें

र्ो राजास कतष्णानदींर् प्राप्त झाला होर्ा. पुत्र गमळण्यापूर्ी बरे च गदर्स राजास संर्ान नव्हर्ें.

त्यामुळें र्ो गनरं र्र उदास असे. राजाची र्ी अर्स्था पाहून त्याची स्त्री मंदागकनी म्हणर् असे

कीं, मुलासाठीं असें खंर्ीं होऊन बसण्यास अथृ नाहीं. नगिबीं असेल र्र संर्ान होईल,

गर्चार करून काळजी र्ाहण्याचें सोडून द्या, गचंर्ेनें िरीर मात्र गझजर् चाललें आहे ; अिानें

संसाराची धूळधाण होऊन जाईल. अिा रीर्ीनें राणीनें त्यास उपदे ि केला असंर्ागह त्याचें

गचत्त स्वस्थ होईना. मग राजाच्या मनांर् िंकराची आराधना करण्याचें येऊन त्यानें प्रधानास

बोलार्ून आणलें र् राज्याचा संपूणृ कारभार त्याच्या स्वाधीन केला.

भग रामेश्वरास जाऊन िंकरास प्रसन्न करून घेण्याचा गर्चार ठरर्ून राजा स्त्रीसह र्ेथें जार्यास

गनघाला. र्ो गिरर् गिरर् कतष्णेच्या संगमार्र आला. र्ेथें िंकरानें त्यास स्वप्ांर् दृष्टांर् गदला

कीं, र्ूं कां हीं काळजी करू

ं नको. र्ुला येथेंच पुत्र प्राप्त होईल. कतष्णा र् र्ुंगभ्रद्रा यांच्यामध्यें

माझें र्ास्तव्य आहे. समागमें पार्ृर्ीगह आहे . र्री र्ूं आमची पूजा येथें गनत्य करीर् जा.

ह्याप्रमाणें दृष्टांर् झाल्यानंर्र र्ो संगमार्र गमगत्रडोहांर् पाहूं लागला असर्ां र्ेथें एक जुनाट गलंग

त्याच्या दृष्टीस पडलें. त्याची राजानें मोठ्या समारं भानें अचाृ करून प्राणप्रगर्ष्ठा केली. हाच

रामेश्वर आहे अिी त्याची गनष्ठा जडली. मग र्ेथें दिृनासाठीं पुष्कळ लोक गनत्य जाऊं लागले

र् 'जय जय गिर् संगमेश्वर' असें बोलूं लागले . राजा संगमेश्वरीं गनत्य पूजा करून त्यार्र

गनष्ठा ठे र्ून काल क्रमीर् रागहला.

र्ेथून नजीकच्या भद्रसंगम गांर्ार् गमत्राचायृ या नांर्ाचा एक गर्प्र राहार् होर्ा. त्याच्या च्स्त्रयेचें

नांर् िरयू. र्ी मोठी पगर्व्रर्ा होर्ी. त्यांसगह पोटीं कांहीं संर्ान नव्हर्ें, म्हणूण त्यांनींगह त्याच

संगमेश्वराची (गिर्ाची) आराधना आरं गभली.

इकडे कैलासास िंकर गकत्येक गणांसह बसले असर्ां सुरोचना नांर्ाच्या अप्सरे स िंकरानें

बोलार्ून आगणलें. र्ी कैलासास आल्यार्र िंकराच्या पायां पडून नाचार्यास र् गार्यास

लागली. परं र्ु त्यार्ेळेस िंकराचे प्रसन्न मुद्रा पाहून र्ी मोगहर् झाली. ह्यामुळें नाचर्ांना गर्च्या

र्ालासुरांर् चूक पडली, र्ेव्हां गर्चा हा सर्ृ प्रकार िंकराच्या लक्षांर् आला र् त्यानें गर्ला

सांगगर्लें, सुरोचने! र्ुझ्या मनांर्ील हेर्ू मी समजलों. र्ूं मनानें भ्रष्ट झाली आहेस, म्हणुन

भद्रसंगमीं गमत्राचायृ ब्राह्मणाच्या पोटीं र्ुला जन्म प्राप्त होईल.

िंकरानें सुरोचनेस असा िाप दे र्ांच र्ी भयभीर् झाली. स्वगृच्युर् होणार म्हणून गर्ला िारच

र्ाईट र्ाटलें. िंकरािीं रर् होण्याचा गर्चार मनांर् आणल्याचा हा पररणाम, अिी गर्ची खात्री

होऊन गर्ला परम दु ुःख झालें. मग गर्नें िंकराची स्तुर्ी करून उुःिाप दे ण्याकररर्ां गर्नंगर्

केली. र्ेव्हां िंकरानें प्रसन्न होऊन सुरोचनेस उुःिाप गदला कीं, र्ुं आर्ां मतत्युलोकीं जन्म

घे, र्ुझी मनकामना पूणृ होण्यासाठीं माझा र्ुला स्पिृ होर्ांच र्ूं स्वगीर् येिील.

याप्रमाणें उुःिापर्ाणी गनघर्ांच र्ी र्ेथून गनघाली र् गमत्राचायाृची स्त्री िरयू गहच्या उदरीं गर्चा

जन्म झाला. िरयू गरोदर होऊन नऊ मगहने पूणृ होर्ांच र्ी प्रसूर् होऊन कन्या झाली. र्ी

कन्या मूळची अप्सरा असल्यामुळें गर्चें स्वरूप अप्रगर्म होर्ें. गर्च नांर् 'कदं बा' असें

ठे र्ण्यांर् आलें. कदं बा बारा र्र्ाृची झाली र्ेव्हां गर्च्या बापानें गर्च्याकररर्ां र्र पाहण्याचा

प्रयत्न चालगर्ला. परं र्ु लग्न करण्याची गर्ची मजी नव्हर्ी. र्ी रात्रंगदर्स िंकराचें ध्यान

करण्यांर् गनमग्न असे. िंकराची पूजा करण्यासाठीं आईबाप गनत्य जार्, त्यांच्यासमागमें र्ी

नेमानें जार् असे; परं र्ु र्ी मोठी होऊन गर्ला जसें समजूं लागलें, र्िी र्ी एकटीगह िंकराच्या

पूजेस दे र्ालयांर् जाऊं लागली.

एके गदर्िी र्ी एकटीच गिर्ालयांर् गेली होर्ी. त्या र्ेळीं दे र्ळांर् दु सरें कोणी नव्हर्ें. 'जय

िंकर' म्हणून गिर्ाच्या पाया पडून मस्तक जगमनीस टे कार्ांच िंकरानें अपलें प्रत्यक्ष रूप

प्रकट केलें. गर्ला पाहर्ां च गिर् कामार्ुर झाला. मग र्ो गर्ला धरण्याचा गर्चार करून धांर्ूं

लागला, र्ेव्हां र्ी र्ेथून गनसटू न पळूं लागली. गिर्ानेंगह गर्च्या मागोमाग धांर्र् जाऊन गर्ला

धररलें; पण िंकराचा स्पिृ होर्ांच र्ी सुरोचना पूर्ृर्र्् अप्सरा होऊन स्वगाृस गेली.
परं र्ु कतत्य िसल्यामुळें िंकराच्या भलर्ीकडे र्ीयृपार् होऊन रे र् कतष्णानदींर् गेलें. पुढें

ििांगर राजानें स्नान करून अध्यृ दे ण्यासाठी हार्ांर् उदक घेर्लें, र्ों र्ें र्ीयृ हार्ांर् आलें

र् राजास ओंजळीर् मनुष्यदे हाचा पुर्ळा गदसूं लागला, मग आपणांस िंकरानें प्रसन्न होऊन

अयोगनसंभर् पुत्र गदला असा मनािीं गर्चार करून अगर् हर्ाृनें घरीं जाऊन राजानें र्ो मुलगा

मंदागकनी राणीच्या स्वाधीन केला र् गर्ला समग्र र्तत्तांर् गनर्ेदन केला. ब्रह्मदे र्, िंकर, गर्ष्णु,

इं द्र, बतहस्पगर् ह्यापैकीं कोणीर्री हा अर्र्ार घेर्ला असार्ा असें त्यास र्ाटलें. मग राणीनें

आनंदानें त्यास स्तनािीं लार्र्ांच पान्हा िुटू न मुलगा दू ध गपऊं लागला. त्याचें नांर् कतष्णागर

असें ठे गर्लें र् रीर्ीप्रमाणें सर्ृ संस्कार केले. मग कांहीं गदर्स र्ेथें राहून राजा क डण्यपुरास

गेला.

पुढें कतष्णागराचें र्य बारा र्र्ीचें झालें, र्ेव्हां त्याचें लग्न करण्याचें मनांर् आणून राजानें मुलाच्या

रूपास र् गूणांस योग्य अिी कन्या िोधार्यास बरीच मंडळी दे िोदे िीं पाठगर्ली. त्या मंडळीनीं

अनेक स्थळें पागहली. पण मुलाच्या योग्य मुलगी त्यांच्या पाहण्यार् येईना. मग र्े सर्ृ परर्

क डण्यपुरास गेले र् त्यांनीं सर्ृ मजकूर राजाच्या कानांर्र घार्ला. पुढें कांहीं गदर्सांनी

मंदागकनी राणी मरण पार्ली. गर्च्या गर्योगानें राजास परम दु ुःख झालें. राजानें र्र्ृश्राद्धापयंर्चें

गर्चें उत्तरकायृ केलें.

पुढें राजास मदनाची पीडा होऊं लागली. पण पुनुः लग्न करण्यास त्याचें मन धजेना. िेर्टीं

लग्न करण्याचा गनश्चय करून त्यानें प्रधानास आपल्याजर्ळ बोलागर्लें र् त्यास आपला मनोदय

सांगगर्ला आगण माझ्यायोग्य एखादी मुलगी र्ुझ्या पाहण्यांर् आहे काय, असें गर्चारलें, र्ेव्हां

प्रधानानें सांगगर्लें कीं, पुरोगहर्ानें बयाृच मुलींच्या गटपणांच्या नकला करुन आगणलेल्या आहेर्;

त्यापैकीं घगटर् पाहून कोणत्या मुलीिीं जुळर्ें र्ें पहार्ें, मग त्याचा गर्चार करून लग्न
जुळगर्ण्यास गठक पडे ल. मग प्रधानानें पुरोगहर्ास बोलार्ून आणलें र् मुलींच्या सर्ृ पगत्रका

पागहल्या त्यांर् गचत्रकूटचा राजा भूजध्वज ह्याच्या कन्येिीं चांगलें जमल. र्ी मुलगीगह अत्यंर्

रूपर्र्ी असून उपर्रगह झालेली होर्ी.

मग ही कामगगरी बजार्ण्याकररर्ां राजानें आपल्या प्रधानाला गचत्रकुटास भूजध्वज राजाकडे

पाठगर्लें. त्यानें र्ेथें जाऊन त्या राजाची भेट घेर्ली र् त्यास सर्ृ मजकूर कळगर्ला. भूजध्वज

राजासगह ही गोष्ट मान्य झाली. पगत्रका काढू न पाहर्ां कांहीं नडण्याजोगें आलें नाहीं. मग

त्यास मुलगी दे ण्याचें त्या राजानें कबूल करर्ांच प्रधानानें पत्र गलहून आपल्या राजाकडे दू र्

पाठगर्ला. र्ो क ड
ं ण्यपुरास गेल्यार्र पत्र र्ाचून ििांगर राजास परमानंद झाला र् र्ो लग्नासाठीं

गचत्रकूटास गेला. लग्नसोहळा उत्तम प्रकारें पार पडला. नंर्र भुजार्ंर्ी स्त्री घेऊन राजा

आपल्या नगरांर् परर् आला. त्यार्ेळीं भुजर्ंर्ी र्य र्ेरा र्र्ाृचें र् कतष्णागर पुत्राचें र्य सर्रा

र्र्ांचें होर्ें.

एके गदर्िीं अिी गोष्ट घडून आली कीं, सापत्न पुत्राची र् गर्ची नजरानजर झाली. त्यापूर्ीं

गर्नें त्यास गनरखून पागहलेलें नव्हर्ें. एकें गदर्िीं राजा गिकारीस गेला असर्ांना राजपुत्र र्ार्डी

उडर्ार्यास बाहेर पडला होर्ा. त्यास पाहर्ांच भुजार्ंर्ी कामानें व्याकूळ झाली. मग गर्नें

दासीस बोलार्ून सां गगर्लें कीं, र्ो पलीकडच्या घरीं र्ार्डी उडर्ीर् आहे ; त्यास मजकडे

घेऊन ये. आज्ञा होर्ांच दासीनें कतष्णानराजर्ळ जाऊन र्ुला र्ुझ्या सापत्न मार्ेनें बोलागर्लें

आहे, असा गनरोप कळगर्ला.

आईनें गनरोप पाठगर्ला म्हणून राजपुत्र आनंदानें दासीसमागमें भुजार्ंर्ीकडे गेला. त्यापूर्ीं र्ो

एकदांच गर्च्या भेटीस गेला होर्ा. त्यानंर्र ही दु सरी भेट बहुर् गदर्सांनीं होण्याचा योग येर्
असून आपली मार्ा आपणास बोलार्ून नेर् आहे , म्हणुन आपलें भाग्य उदयास आलें, असें

त्यास र्ाटू ं लागलें. त्या र्ेळीं भुजार्ंर्ी रं गमहालाच्या दारािीं त्याची र्ाट पाहार् उभी रागहली

होर्ी; इर्क्ांर् दासी कतष्णागरास घेऊन गर्कडे आली र् राजपुत्रास भुजार्ंर्ी दाखर्ून गनघून

गेली.

कतष्णागर सापत्न आईजर्ळ गेल्यार्र त्यानें आईस नमस्कार केला. परं र्ु कामानें व्यगथर्

झाल्यामुळें गर्नें हा आपला मुलगा आहे हा गर्चार एका बाजूस ठे र्ून अन्य नजरे नें कतष्णागराकडे

पागहल्यानें र्ो मनांर् दचकला. र्ी त्याच्याजर्ळ जाऊन र् त्याचा हार् धरून, मला या र्ेळेस

भोग दे ऊन माझा काम िांर् कर, असें गर्नें त्यास उघड सांगगर्लें. र्सेंच त्यानें र्ि व्हार्ें

म्हणुन गर्नें दोन िब्द बोलून बराच आग्रह केला. त्या र्ेळीं कतष्णागरानें संर्ापून गर्ची भीड

न धररर्ां गर्ला अगर्िय िजीर् केलें. र्ो गर्ला म्हणाला, र्ुं माझी प्रत्यक्ष सापत्न मार्ा

आहेस; असें असर्ां र्ूं आज मजिीं पापकमृ करार्यास प्रर्तत्त झालीस. र्ुं काय रानार्लें

जनार्रस गेला.

त्या र्ेळीं कामानें आपला अंमल भुजार्ंर्ीर्र बसगर्ल्यामुळें र्ी दे हभान गर्सरली होर्ी. जेव्हां

हा आपला सापत्न पुत्र आहे , असें गर्च्या पूनाृ लक्षांर् आलें, र्ेव्हां र्ी भयभीर् होऊन गेली,

गर्नें दासीस बोलार्ून सांगगर्लें कीं, मघािीं मी र्ुजकडून जो पुरुर् आणगर्ला र्ो कोणी

परका नसून माझाच सार्त्र मुलगा होर्ा; ह्यामुळें मोठ्याच अनथाृची गोष्ट आपल्या हार्ून घडली

आहे. आर्ां र्ो राजास ही हगककर् सांगेल र् र्ी ऐकल्यार्र राजा माझा प्राण घेर्ल्यार्ांचून

राहणार नाहीं. त्यास्तर् आर्ां गर्र् खाऊन आपणच गजर्ाचा घार् करार्ा हें चांगलें म्हणजे ही

घाणेरडी गोष्ट उघडकीस येणार नाहीं.

🙏!! श्री नर्नाथ भच्िसार कथामतर् - अध्याय ३० समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय ३१ !!🙏

॥ कृष्णागर राजपुत्राची कथा, त्याची तपश्चयाा ॥

कामविकारिश होऊन कृष्णागरास सापत्न मातेनें बोलािून नेलें पण तो वतला विडकारून वनघून

गेल्यानंतर वतला पश्चात्ताप होऊन ती जीि दे ण्यास तयार िाली. परं तु वतच्या दासीनें वतला

सांवगतलें कीं, तुला वजिाचा घात करण्याचें कांहीं कारण नाहीं; ज्याप्रमाणें ईश्वरी संकेत असेल

त्याप्रमाणें घडून येईल, तें कधीं चुकाियाचे नाहीं. आतां तूं िाल्या गोष्टीची खंत करू
ं नको.

स्वस्थ जाऊन नीज. राजा वशकारीहून आल्यानंतर तुझ्या महालांत येईल, तेव्ां तू उठूंच नको.

मग तो तुला जागी करून वनजण्याचें कारण विचारील. तेव्ां तूं रडून आकांत कर ि मी

आतां आपला जीि ठे िूं इच्छीत नाहीं म्हणून सांग. जर अब्रू जाऊं लागली, तर जगून काय

कारायाचें आहे ? असें तुं राजास सांगून रडूं लागलीस म्हणजे तो तुला काय िालें आहे तें

सांगण्यासाठीं आग्रह करील. तेव्ां तूं त्यास सांग कीं, तुमचा मुलगा कृष्णागर यानें माझ्या
मंवदरांत येऊन मजिर बलात्कार कराियाचा घाट घाटला होता; पण मी त्यास बळी पडलें

नाहीं. यास्ति आपणांस हेंच सांगाियाचें कीं, आपल्यामागें असें अनुवचत कमम घडणार असेल

तर मला जगून तरी काय कराियाचें आहे ? असें भाषण ऐकून राजास क्रोध आला, म्हणजे

तो सहजच मुलगा-वबलगा मनांत न आवणतां ताबडतोब त्यास ठार मारून टाकील. मग तूं

वनभमय होऊन आनंदानें खुशाल राहा. अशी युक्ती सांगून दासी वनघून गेली.

त्याप्रमाणें भुजांिती सुिणाममंचकािर वनजली. वतनें अन्न, उदक, स्नान िगैरे सिम सोडून वदल्याचा

बहाणा केला. अंगािरील दागदावगने सिम टाकून वदले. थोड्या िेळानें शशांगर राजा वशकारीहून

आला. नेहमीप्रमाणें भुजांिती पंचारती घेऊन कां आली नाहीं म्हणुन राजानें दासीस विचारलें.

तेव्ां ती म्हणाली, राणीला काय दु ुःख िालें आहे तें वतनें सांवगतलें नाहीं; पण ती मंचकािर

स्वस्थ वनजली आहे.

याप्रमाणें दासीनें सांगताच राजा भुजािंतीच्या महालांत गेला. तेथें पूिी संकेत ठरल्याप्रमाणें ती

पलंगािर वनजली होती. राजानें वतला वनजण्याचें कारण विचाररलें असतां ती कांहींच उत्तर न

दे तां ढळढळां रडूं लागली. त्या िेळीं राजास वतचा कळिळा येऊन त्यानें वतला पोटाशी धरीलें

ि तोंडािरून हात विरिून तो पुन्ां विचारू

ं लागला. राजा म्हणाला. तूं मािी वप्रय पत्नी

असतां, इतकें दु ुःख होण्याजोगा तुला कोणी त्रास वदला काय? तसें असल्यास मला सां ग मात्र,

मग तो कोण कां असेना, पाहा त्याची मी काय अिस्था करून टावकतों ती! अगे, तूं मािी

पट्टराणी! असें असतां तुजकडे िाकडी नजर करण्याला. कोणाची छाती िाली? तुं मला नांि

सांग कीं, याच िेळेस त्यास मारून टाकतो.

राजानें असें क्रोधायुक्त भाषण ऐकल्यानंतर भुजांिंतीस वकंवचत् संतोष िाला. मग वतनें सांवगतलें

कीं, तुमच्या मुलाची बुद्धि भ्रष्ट िाली आहे . तो खवचत माजला आहे . तुम्ही वशकाररस

गेल्यानंतर कोणी नाहीं असें पाहून तो माझ्या महालांत आला ि मािा हात धरुन मजिर

बलात्कार कराियास पाहात होता. मािी कामशांवत कर, असें तो मनांत कांहीं एक अंदेशा

न आणतां मला म्हणाला ि मािा हात धरून एकीकडे घेऊन जाऊं लागला. त्या िेळीं तो

कामातुन िाला आहे असें मी ओळखून त्याच्या हातांतून वनसटलें ि पळत पळत दु सयाम

महालांत गेलें. तेव्ां मािी जी अिस्था िाली ती सांगतां पुरित नाही! चालतांना पडलें दे खील,

पण तशीच लगबगीनें पळालें. एकदांची जेमतेम महालांत आलें आवण घेतलें दार लािून! तेव्ां

त्याचा इलाज चालेनासा होऊन तो वनघून गेला. आपण नसलेत म्हणजे मजिर असले प्रसंग

गुदरणार, ह्यास्ति आतां मी आपला जीि दे तें, म्हणजे सुटेन एकदांची या असल्या जाचांतून.

आपला एकदां शेिटचा मुखचंद्र पहािा म्हणून हा िेळपयंत तशीच तें दु ुःख सहन करून

रावहलें. मोठमोठाल्या वहं सक जनािरांच्या तािडींतून पार पडून आपण सुखरूप घरीं केव्ां

याल ह्याच धास्तीत मी रावहलें होते; म्हणून अजूनपयंत िाचलें तरी; नाहीं तर केव्ांच आत्महत्या

करून घेतली असती.

भुजांिंतीचें तें भाषण ऐकून राजाची नखवशखांत आग िाली. जणूं काय िडिानळच पेटला कीं

काय, असें भासूं लागलें. मग राजानें बाहेर येऊन राजपुत्र कृष्णागरास मारून, जळू न

टाकण्याची वकंिा हातपाय तोडून त्यास दू र टाकून दे ण्याविषयीं सेिकांस आज्ञा केली. ती आज्ञा

होतांच सेिक मुलास स्मशांनांत घेऊन गेले ि तेथें नेल्याची बातमी त्या सेिकांनीं परत येऊन

राजास सांवगतली.
ते सेिक चतुर होते. राजानें आपल्या मुलास मारून टाकण्याची आज्ञा रागामध्यें वदली आहे

ि त्यास माररलें असतां राजाचा कोप शांत िाल्यािर काय अनथम होईल, कोण जाणे, असे

तकम त्यांच्या मनांत येऊं लागले. त्यांनीं पुनुःपुनुः राजास जाऊन विनविलें. पण राजानें जो

एकदां हुकूम वदला तो कायम. मग दू तांनीं वनष्ठूर होऊन त्यास चव्ाट्यािर नेऊन सुिणामच्या

चौरं गािर बसविलें ि त्याचें हातपाय बांधून टावकले . ही बातमी थोडक्याच िेळांत गांिांत सिमत्र

पसरली. त्यासमयीं शेकडों लोक त्यास पाहाियास आले. वकत्येक रदबदली करून राजाचा

हुकूम विरविण्यासाठीं राजिाड्यांत गेले. पण राजाची ती भयंकर क्रोधयुक्त मुद्रा पाहुन

कोणासवह ही गोष्ट त्याच्यापाशीं काढिेना. इकडे आज्ञेप्रमाणें सेिकांनीं कृष्णागराचे हातपाय

तोडले आवण त्यास तसेंच तेथें टाकलें. तेव्ां कृष्णागर बेशुि होऊन पडला. त्याच्या घशास

कोरड पडली. डोळे पांढरे िाले ि प्राण कासािीस होऊन तोंडातून िेंस वनघू लागला. असा

तो अव्यिद्धस्थत पडलेला पाहून लोक शोकसागरांत बुडून गेले.

त्या समयीं वकत्येकांनी शशांगर राजास दू षण वदलें. त्या िेळीं गोरक्षनाथ ि मद्धच्छंद्रनाथ

वभक्षेकररतां गांिांत आले होतें, ते सहज त्या वठकाणीं आले. येथें कसली गडबड आहे . हें

पहािें म्हणून ते चव्ाट्यािर जमलेल्या लोकांत वमसळले. तेथें गोरक्षनाथानें कृष्णागरास विकल

अिस्थेत पडलेला पाहून ती हकीकत लोकांस विचारून मावहती करून घेतली ि अंतर्दमष्टीनें

पाहतां सिम बोलण्यािर भरं िसा ठे िून वनदोषी मुलाचा घात केल्यामुळें त्यानें ते दोघेवह तेथून

वनघाले. तेव्ां गोरक्षनाथानेंवह अंतर्दमष्टीनें कृष्णागराचा समूळ िृत्तांत ध्यानांत आवणल्यानंतर त्यास

नांिारूपास आणािें, म्हणून त्यानें मद्धच्छंद्रनाथास सांवगतलें. त्यांनीं कृष्णागरास त्या पररद्धस्थतींत

चौरं गािर पावहल्यामुळें त्याचें कृष्णागर हें नांि बदलून चौरं गीनाथ असें ठे विलें. राजिाड्यांत

जाऊन राजापासून ह्यास मागून घेऊन नाथपंथांत सामील करण्याची गोरक्षनाथानें मद्धच्छंद्रनाथासं

सूचना केली. परं तु राजाराणीस आपलें सामथम दाखिून मगच हा कृष्णागर वशिपुत्र घेऊन
जाऊं, असें मद्धच्छंद्रनाथाचें मत पडलें. पण हें गोरक्षनाथाच्या मनांत येईना. तो म्हणाला,

प्रथम चौरं गीस घेऊन जाऊन त्यास नाथपंथाची दीक्षा द्यािी ि सिम विद्येंत तयार केल्यानंतर

त्याच्याच हातून राजास प्रताप दाखिून त्या व्यवभचारी राणीची जी दशा कराियाची असेल ती

करािी. तूतम युद्धक्तप्रयुक्तीनें राजाचें मन िळिून त्याजपासून ह्याला मागून घेऊन जािें. ह्या

गोरक्षनाथाच्या विचारास मद्धच्छंद्रनाथानें रुकार वदला.

मग ते उभयता राजिाड्यात गेले.त्यांनी द्वारपाळास आपली नांिें सांगून आपण भेट घेण्यासाठी

आलों आहों, असा राजाला वनरोप सांगाियास पाठविला. राजास वनरोप कळतांच परमानंद

िाला ि जे हररहरास िंद्य ते योगी आज अनायासें भेटीस आले आहेत, असें पाहून तो

लागलीच पुढें जाऊन त्यांच्या पायां पडला. त्यांची राजानें स्तुवत केली ि त्यांस राजिाड्यांत

नेऊन सुिणामच्या आसनािर बसविलें. नंतर त्यानें षोडशोपचारांनीं यथाविवध पूजा केली आवण

हात जोडून त्यांच्यासमोर तो उभा रावहला ि काय आज्ञा आहे ती कळविण्याची विनंती केली.

तेव्ां मद्धच्छंद्रनाथानें सांवगतलें कीं तुम्ही अिकृपेमुळें आज एका मुलाचें हातपाय तोडून टावकले

आहेत. तो मुलगा आमच्या स्वाधीन करािा. इतकाच आमचा हेतू आहे .

मद्धच्छंद्रनाथाचें हें मागणें ऐकून राजास मोठें निल िाटलें, तो हंसून म्हणाला, महाराज! त्यास

हातपाय नाहींत, मग त्याचा तुम्हांला काय उपयोग होणार आहे ? उलट तो धनी ि तुम्ही त्याचे

सेिक असें होऊन तुम्हां स त्याला खांद्यािरून घेऊन विरािें लागेल. हें ऐकून मद्धच्छंद्रनाथानें

त्यास सांवगतलें कीं, तूं त्यास आमच्या स्वाधीन कररतोस वकंिा नाहीं, एिढें सांग म्हणजे िालें.

तो आमच्या कामास उपयोगी पडे ल कीं नाहीं ही चौकशी तुला कशाला पावहजे? मद्धच्छंद्रनाथानें

असें स्पष्ट म्हटल्यािर त्यास घेऊन जाण्याची राजानें परिानगी वदली. मग ते त्यास चौरं गासुिां

आपल्या वशवबरांत घेऊन गेले ि तेथें त्याचे हातपाय तळविले. येथें अशी शंका येते कीं, हे
जती वनजीिास सजीि करतात, असें असतां याची अशी अिस्था कां िाली? वनजीि पुतळ्याचा

गवहनीनाथ वनमामण केला, मग कृष्णागराचे हातपाय पुनुः वनमामण करणें अशक्य होते काय?

परं तु त्यास त्याच द्धस्थतींत ठे िून कायमभाग करून घ्याियाचा होता. गोरक्षनाथ ि मद्धच्छंद्रनाथ

तेथें एक रात्र राहून पुढें चालते िाले.

मग ते विरत विरत बदररकाश्रमात गेले ि वशिालयांत जाऊंन त्यांनी शंकराचें दशमन घेतलें,

तेथें चौरं गीस ठे िून आपण अरण्यांत गेलें. तेथें त्यां नीं एक गुहा पावहली ि दोघेवह तींत वशरले.

त्यांनीं चौरं गीस तेथें ठे िून त्याची पररक्षा पाहण्याचा बेत केला. मग गोरक्षनाथानें एक मोठी

वशळा आवणली. अस्त्राच्या योगानें गुहेंत अंधार पावडला आवण चौरं गीस दे िळांतून तेथें घेऊन

गेले. त्या गुहेच्या तोंडाशींच एक मोठें िाड होतें, त्याच्या सािलींत तें वतघेवह बसले. तेथें

चौरं गीस नाथदीक्षा दे ण्याची मद्धच्छंद्रनाथानें गोरक्षनाथास आज्ञा केली.

त्या िेळी गोरक्षनाथानें मद्धच्छंद्रनाथास सांवगतलें कीं, चौरं गीनाथचें तप पाहून मग मी त्यास

अनुग्रह करीन. त्याच्या या म्हणण्यास मद्धच्छंद्रथानें रुकार वदला ि चौरं गीस विचारलें कीं, तूं

या वठकाणीं तप करण्यास बसशील काय? तेव्ां चौरं गीनें उत्तर वदलें कीं, तुम्हीं सां गाल तें

करीन ि ठे िील तेथें राहीन, नंतर त्यानें त्या दोघांस विनंती केली की, तुम्ही जेथें असाल

तेथून मािा वनत्य समाचार घेत जा. इतकें मला दान वदलें म्हणजे मािें कल्याण होईल. ती

विनंती मद्धच्छंद्रनाथानें कबूल केली.

मग त्यांनी त्यास आनंदानें गुहेंत नेऊन ठे विलें ि त्यास सांवगतलें कीं, तुिी र्दवष्ट वनरं तर या

िरच्या दगडाकडे असूं दे . जर नजर दु सरीकडे गेली तर दगड अंगािर पडून नाहक मरून

जाशील ि आपणांस पुढें जीं कामें कराियाचीं आहेत तीं जशींच्या तशीं राहून जातील. यास्ति
िार सािधावगरीनें राहून आपलें वहत साधून घे. इतके सांगुन त्यास मंत्रोपदे श केला ि त्याचाच

जप कराियास सांवगतला. त्या िेळीं गोरक्षनाथानें त्यास एक िळ आणुन खाियास वदलें आवण

सांवगतलें कीं, हीं िळें भक्षून क्षुधा हरण कर. मंत्राचा जप करून तप कर. नजर िर ठे िुन

वजिांचें रक्षण कर. आम्ही तीथमयात्रा करून तुजकडे लिकरच येऊं असें चौरं गीस सांगुन गोरक्ष

गुहेबाहेर वनघाला ि वतच्या तोंडाशीं एक वशळा ठे विली. गोरक्षनाथानें चामुंडेंचें स्मरण करतांच

ती पृथ्वीिर उतरून त्यास भेटली आवण कोणत्या कायामसाठीं स्मरण केलें म्हणुन वतनें विचारले.

तेव्ां तो म्हणाला, येथें एक प्राण आहे त्याच्यासाठीं तुं वनत्य िळें आणून दे त जा म्हणजे तो

ती खाऊन राहात जाईल. परं तु तेथें िळें नेऊन ठे िशील तीं गुप्तपणें ठे िीत जा; त्याच्या

समजण्यांत मुळींच येऊं दे ऊं नको. अशी चामुडेस आज्ञा करून ते वगररनापिमतीं आले. त्या

आज्ञेप्रमाणें चामुंडा गुप्तपणानें त्यास िळें नेऊन दे त असे.

वशळा अंगािर पडून प्राण जाईल ही चौरं गीनाथास मोठी भीवत होती ि गोरक्षनाथानें वशळे विषयीं

िार सािध राहाियास बजािून सांवगतलें होतें. म्हणुन एकसारखी वतकडे नजर लाविल्यानें

त्याचें िळें खाण्याचें राहून गेलें. तो िक्त िायू भक्षण करून राहूं लागला. नजर चुकूं नये

म्हणुन अंगसुिां हालिीत नसे. त्याचें लक्ष योगसाधनेकडे लागल्यानें शरीर कृश होऊन त्याचा

हाडाचा सांगाडा मात्र उरला. अशा रीतीनें चौरं गीनाथ तपश्चयाम करीत होता.

🙏!! श्री निनाथ भद्धक्तसार कथामृत - अध्याय ३१ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय ३२ !!🙏

॥ त्रित्रवक्रमराजाची कथा, राजाच्या मृत्युनंतर त्याच्या दे हांत मक्तछं द्रनाथाचा संचार ॥

चौरं गीनाथास तपश्चर्येस बसविल्यानंतर मच्छं द्रनाथ ि गोरक्षनाथ तेथून वनघून वगररनारपिवतीं गेले

ि त्ांनीं दत्तात्रेर्याचें दर्वन घेतलें. मच्छं द्रनाथास पाहतांच दत्तात्रेर्यास परमानंद झाला.

मच्छं द्रनाथास केव्ां भेटेन असें त्ास होऊन तो त्ा भेटीची िाट पाहात होताच. मुलानें

आईस भेटािें तसें मच्छं द्रनाथाच्या भेटीनें दत्तास आले. मग उभर्यतांच्या प्रेमपूिवक सुखः दु खाच्या

गोष्टी झाल्या. त्ानें त्ास पोटार्ीं धरून आतां र्येथेंच राहा, तीथवर्यात्रेस जाऊं नका म्हणून

सांवगतलें. ते उभर्यतां तेथें सहा मवहनेपर्यंत रावहले. पुढें ते तीथवर्यात्रा करािर्यास आज्ञा मागूं

लागले. जगाच्या उद्धारासाठीं आम्ही जन्म घेतला आहे ; ह्यास्ति आम्हांस एके वठकाणीं राहतां

र्येत नाहीं, असें मच्छं द्रनाथानें सांवगतल्यािर दत्तात्रेर्यानें त्ांस तीथवर्यात्रा करािर्यास जाण्याची

आज्ञा वदली.
दत्तात्रेर्यास सोडून जातेिेळेस त्ांस फार िाईट िाटलें. त्ांच्या डोळ्ांतुन एकसारखें प्रेमाश्रु

िाहात होते. ते त्ा वठकाणाहून कार्ीस जाण्याच्या उद्दे र्ानें वनघाले ि वफरत वफरत प्रर्यागास

गेले. त्ा समर्यीं तेथें वत्रविक्रम नांिाचा राजा राज्य करीत होता. तो काळासारखा र्त्रूिर तुटून

पडे . तो मोठा ज्ञानी असून उदास होता. त्ास सिव सुखें अनुकूल होती, परं तु पुत्रसंतवत

नसल्यामुळें त्ास तीं सिव सुखें गोड लागेनात. त्ाची साधुसंतांच्या वठकाणी अवत वनष्ठा असे.

त्ाच्या राज्यांत र्याचक फारसा दृष्टीस पडत नसे . त्ाच्यी प्रजा कोणत्ावह प्रकारची काळजी

न िाहतां आनंदामध्यें राहात होती. त्ाची राणी महापवतव्रता असून त्ाच्या मजींनुरूप िागत

असे. परं तु पोटीं संतवत नसल्यानें ती थोडी च्खन्न असे. राजा वदिसेवदिस थकत चालल्यामुळें

पुत्रप्राप्तीची वनरार्ा िाटू न वतला िारं िार दु ःख होई. अर्ी ती काळजींत पडली असतां , एके

वदिर्ीं राजा परलोकिासी झाला. तेव्ां राज्यांत मोठा हाहाःकार झाला. राणी रे िती तर

दु ःखसागरांत बुडून गेली. वतजिर दु ःखाचे डोंगर कोसळले. वत्रविक्रमराजासारखा राजा पुन्ां

होणार नाहीं, असें त्ाचे अनेक गुण गाऊन लोक विलाप करू
ं लागले. साऱ्र्या प्रर्यागभर

रडारड झाली. त्ास संधीस मंच्छद्रनाथ ि गोरक्षनाथ त्ा र्हरांत प्रविष्ट झाले. त्ा िेळीं

मच्छं द्र्नाथास तेथील पररच्थथवत ऐकून कळकळा आला. धन्य हा राजा कीं, ज्यासाठीं सिव

लोक हळहळत आहेत. अर्ा राजास पुन्ां वजंित करून दु ःखातून सिांस सोडिािें, असें

मच्छं द्रनाथाच्या मनांत आलें. त्ानें राजाची आर्युष्यमर्यावदा र्ोधून पावहली तों तो ब्रह्मस्वरूपीं

जाऊन वमळाला असें वदसलें. तेव्ां त्ाचा उपार्य हरला. कारण बीजािांचून िृक्ष कसा होईल?

मग मच्छं द्रनाथ गांिांतुन परत जाऊं लागला. परं तु गोरक्षनाथाचें मन इतके कळिळलें होतें

कीं, लोकांस त्ा दु ःखांत ठे िून त्ास परत जाििेना. तरी तो तसाच मच्छं द्रनाथाबरोबर गेला.

गांिाबाहेर एक वर्िालर्य होतें त्ांत ते दोघे जाऊन बसले. तेथून जिळच राजाच्या प्रेतास

संस्कार करण्यासाठीं नेऊन ठे िलें होतें. प्रेतासमागमें पुष्कळ मंडळीं होती. त्ाचें तें दु ःख
गोरक्षनाथाच्यानें पाहिेना, ि राजाचें प्रेत उठविण्यासाठीं त्ानें मच्छं द्रनाथास सांगुन पावहलें.

पण मच्छं द्रनाथानें त्ास खुणेनें उगाच बसािर्यास सांवगतलें. परं तु गोरक्षनाथास वनमूटपणें

बसिेना. तो म्हणाला, जर तुम्ही ह्यास उठिीत नसाल, तर मी ह्यास उठिून सिांच्या दु ःखाचा

पररहार करतों तें ऐकून राजास उठविण्याचें तुझें सामर्थ्व नाहीं, असें मच्छं द्रनाथ म्हणाले.

तेव्ां गोरक्षनाथा म्हणाला, राजास उठिून सिावस सुखी करण्याचा मी वनश्चर्य केला आहे . जर

ही गोष्ट मजपासुन घडली नाहीं, तर अविकाष्ठें भक्षण करून स्वतःचा घात करून घेईन आवण

जर र्याप्रमाणें मी न करीन तर कोवट िर्षेपर्यंत रिरि नरक भोगीन. हें ऐकून मच्छं द्रनाथानें

त्ास सांवगतलें कीं. तूं अविचारानें पण केलास; पण राजा ब्रह्मास्वरूपीं जाऊन वमळाला आहे .

मग गोरक्षनाथानें अंतदृष्टीनें पावहलें असतां ती गोष्ट खरी वदसली. तेव्ां त्ाची फार वनरार्ा

झाली.

नंतर गोरक्षनाथानें प्रवतज्ञा र्ेिटास नेण्यासाठीं काष्ठें गोळा केली. हा अिींत उडी टाकून प्राण

वदल्यावर्िार्य राहणार नाही, अर्ी मच्छं द्रनाथाची पूणव खात्री होती. करण पूिी एकदां त्ानें

एका ब्रह्माणाचे स्त्रीस िड्याकररतां डोळा काढू न वदला होता. हा अनुभि मच्छं द्रनाथास आलेला

असल्यानें त्ानें गोरक्षनाथास जिळ बोलािून म्हटले कीं, लोकांच्या कल्याणाकररतां तूं आपल्या

वजिािर उदार झाला आहेस; म्हणून आतां मी तुला एक र्युच्ि सांगतों, तसा िाग. म्हणजे

तुझ्या मनाप्रमाणें गोष्ट घडून र्येऊन राजा वजिंत होईल ि लोकांचें दु ःख वनिारण होईल. मी

स्वतः राजाच्या दे हांत प्रिेर् कररतो; परं तु तूं माझें हें र्रीर बारा िर्षेपर्यंत जतन करून ठे ि.

बारा िर्षावनंतर मी पुनः माझ्या दे हांत प्रिेर् करीन. मग आपल्याकडून होईल वततकें आपण

जगाचें कल्याण करू

ं र्या. त्ाच्या र्युिीस गोरक्षनाथ अनुकूल झाला.
मग मच्छं द्रनाथानें आपलें र्रीर सोडून राजाच्या मृत र्रीरांत संचार केला. त्ामुळें राजा

लागलाच स्मर्ानांत उठून बसला. तेव्ां सिव लोकांस आनंद झाला. मग लोकांनीं राजाचा एक

सुिणावचा पुतळा करून जाळला. स्मर्ानांतील वक्रर्या उरकून घेतली ि सिवजण आनंदानें घरोघर

गेले.

इकडे वर्िालर्यमध्यें गोरक्षनाथ, मच्छं द्रनाथाचें र्रीर कोणत्ा रीतीनें रक्षण करािें र्या विचारांत

पडला होता. इतक्ांत एक गुरिीण तेथें आली. वतला पाहून, माझ्या मच्छं द्रगुरुनें वत्रविक्रम

राजाच्या दे हांत प्रिेर् केला आहे, इत्ावद सिव िृत्तांत त्ानें वतला वनिेदन केला आवण र्ेिटीं

तो वतला म्हणाला कीं, बारा िर्षेपर्यंत माझ्या गुरुचें प्रेत मला सांभाळु न ठे विलें पावहजे, तरी

एखादें वनिांत थथळ मला दाखीि. ही गोष्ट गुप्त ठे िािर्यास पावहजे, म्हणुन तू कोणापार्ीं

बोलूं नकोस. जरी ही गोष्ट उघडकीस र्येईल तर मोठाच अनथव घडून र्येईल. मग ती गुरिीण

गोरक्षणाच्या म्हणण्याप्रमाणें िागण्यास कबूल झाली.

त्ा वर्िालर्यांत एक भुर्यार होतें. तेथें तें प्रेत छपिून ठे िण्यास गुरविणीनें सांगुन ती जागा

त्ास दाखविल्यािर गोरक्षनाथानें तें प्रेत तेथें नेऊन ठे विलें. तें थथळ त्ाच्यावर्िार्य दु सऱ्र्या

कोणास ठाऊक नव्तें. त्ा िेळीं गुरविणीनें गोरक्षनाथास विचारलें कीं बारा िर्षेंपिेतों हा दे ह

जतन करून ठे िािर्याचा असें तुम्हीं म्हणतां , परं तु इतके वदिस हें र्रीर कसें वटकेल हें मला

कळत नाहीं. हें ऐकून गोरक्षनाथानें वतला सांवगतलें कीं, माझा गुरु मच्छं द्रनाथ वचरं जीि आहे;

त्ाच्या र्रीराचा नार् कदावप व्ािर्याचा नाहीं. परं तु ही गोष्ट तुला आवण मलाच ठाऊक

आहे. दु सऱ्र्या कोणाच्यावह कानीं जाऊं नर्ये म्हणुन फार खबरदारी ठे ि. इकडे वजिंत झालेला

वत्रविक्रमराजा (मच्छं द्रनाथ) राजािाड्यांत गेल्यानंतर मनांत कांहीं वकंतु न आणतां सिव कारभार

पाहूं लागला. राणीबरोबर त्ाची वत्रविक्रमाप्रमाणेंच भार्षणें होऊं लागली. तो पूणव ज्ञानी असल्यानें
राजाच्या र्रीरांत प्रिेर् केल्यानंतर मावहतगाराप्रमाणें सिव व्यिथथा चालिूं लागला ि राज्यप्रकरणीं

सिव कारभार सुरळीत चालूं झाला.

पुढें एके वदिर्ीं, वत्रविक्रमराजाच्या स्वरूपांत मच्छं द्र्नाथ त्ा दे िालर्यांत गेला ि गोरक्षनाथास

तेथें पाहून विचारपूस करू

ं लागला. गोरक्षनाथानें त्ास उत्तरें दे ऊन आपण कोण, कोठले

ह्याचा खुलासा केला. तसेंच, मच्छं द्रनाथाचें र्रीर सांभाळू न ठे विलें होतें ती जागावह नेऊन

दाखविली ि बबवर भार्षेंत सिव हकीकत सांवगतली. मग राजा क्षणभर तेथें बसून आपल्या

राजिाड्यांत गेला. र्याप्रमाणें राजा वनत् वर्िालर्यांत जात असे ि आपलें र्रीर ठे िलेली जागा

पाहात असे. तो कांहीं िेळ वर्िाजिळ ि कांहीं िेळ गोरक्षाजिळ बसून प्रेमपूिवक गोष्टी करीत

असे. ह्याप्रमाणें तीन मवहने एकसारखा क्रम चालला असतां एके वदिर्ीं, गोरक्षनाथानें राजास

सांवगतलें कीं, आतं आम्ही तीथवर्यात्रेस जातों. आपण र्योगासाधन करून स्वथथ असािें ि स्ववहत

साधून स्वर्रीराचें संरक्षण करािें. तें गोरक्षनाथाचें सिव म्हणणें मच्छं द्रनाथानें मान्य करून त्ास

तीथवर्यात्रा करािर्यास जाण्याची आज्ञा वदली ि गोरक्षनाथ तीथवर्यात्रेस गेला.

पुढें सहा मवहन्यांनीं रे िती राणी गरोदर रावहली. नऊ मवहने पूणव होतां च ती प्रसुत होऊन

पुत्ररत्ना झालें. बारािे वदिर्ीं मुलास पाळण्यांत घालून 'धमवनाथ' असें नांि ठे विलें. त्ा मुलाचें

िर्य पांच िर्षावचें झाल्यािर एके वदिर्ीं राजा ि राणी वर्िालर्यांत पूजा करािर्यास गेलीं. तेथें

राणीनें वर्िाजी पूजा केल्यािर प्राथवना केली कीं, हें र्ंकरा! हे उमापते! राजा वत्रविक्रम

र्याच्याआधीं मला मरण दे . मी सुिार्ीन असतां मरणें, हें उत्तम होईल.

रे िती राणीनें केलेली प्राथवना ऐकतांच तेथील गुरविणीस खदखदां हसूं आलें. तें पाहून राणीनें

वतला विचारलें कीं, कां हींतरी आश्चर्यव िाटल्यावर्िार्य तुला हसूं र्येत नाहीं, तरी तुला कोणतें
निल िाटलें तें तूं मनांत संर्र्य न धरतां मला सांग. तेव्ां गुरिीण म्हणाली कीं, तुम्ही ती

हकीकत विचारू
ं नर्ये ि मलावह खरी हकीकत तुम्हांपार्ीं बोलतां र्येणार नाहीं; कां कीं,

कदावचत््‌ अनथववह घडून र्यािर्याचा, म्हणुन मला भर्य िाटतें. आम्ही दु बवळ असून तुम्ही सत्ताधीर्

आहांत आवण मी सांगेन ती हकीकत ऐकून तुम्हांस क्रोध आल्यास आमच्या वजिािर र्येऊन

बेतार्यचें! तें ऐकून, माझ्यापासून तुला कोणत्ावह प्रकारचें दु ःख ि वजिास कांहीं एक भीवत

होणार नाहीं, असें राणीनें वतला िचन वदलें. मग गुरविणीनें वतला मुळापासुन र्ेिटपर्यंत संपूणव

िृत्तांत वनिेदन केला. र्ेिटीं ती म्हणाली, वत्रविक्रमराजा मरण पािला असून त्ाच्या दे हांत

मच्छं द्रनाथानें संचार केला आहे ; ह्या कारणानें तूं विधिा असतां सुिार्ीि म्हणवितेस म्हणुन

मला हसूं आलें; परं तु तुं आतां इतकेंच कर कीं, ही गोष्ट कोणाजिळ बोलूं नको.

नंतर, राणीच्या आग्रहािरून गुरविणीनें वतला मच्छं द्रनाथाचें र्रीर भुर्यारांत होतें तें नेऊन

दाखविलें. तें पाहून रे िती उदास होऊन राजिाड्यांत गेली; वतला चैन पडे ना. नाना प्रकारच्या

कल्पना वतच्या मनांत र्येऊं लागल्या. ती म्हणाली, दु दैिानें पवतव्रतापणास मी अंतरलें हें

खवचत.र्योगार्योग होता त्ाप्रमाणें घडून आलें, पण पुढें र्येणाऱ्र्या पररच्थथतीचा आतांपासून

बंदोबस्त केला पावहजे. स्वथथ बसून राहतां कामा नर्ये. िास्तविक पाहूं गेले असतां ,

मच्छं द्रनाथाचाचा हा हल्ींचा संसार आहे . परं तु बारा िर्षांनी पुन्ां र्येणारें संकट टाळलें

पावहजे. मच्छं द्रनाथ परकार्याप्रिेर् पूणवपणें जाणत असल्यामुळें तो भुर्यारांत ठे विलेल्या आपल्या

र्रीरांत प्रिेर् करील. पण आपला मुलगा त्ा िेळीं लहान राहून मीवह वनरावश्रत होऊन

उघड्यािर पडे न. तरी मच्छं द्रनाथाचा दे ह वछन्नवभन्न करून टाकला, हाच एक उत्कृष्ट उपार्य

वदसतो. दे ह नसल्यािर मच्छं द्रनाथ कोठें जाणार? अर्ी कल्पना मनांत आणुन त्ाच्या दे हाचा

नार् करून टाकण्याचा वतनें पक्का वनश्चर्य केला. नंतर कोणास न सांगतां एकां दासीस बरोबर
घेऊन ती मध्यरात्रीस भुर्यारांत दरिाजा उघडून र्स्त्रानें मच्छं द्रनाथाच्या दे हाचे तुकडे करून

बाहेर नेऊन टाकून वदले आवण पूिीप्रमाणें गुहेचें द्वार लािून ती राजिाड्यांत गेली.

इतकें कृत् झाल्यािर पािवती जागृत झाली. वतनें र्ंकरास जागें केलें ि रे िती राणीनें मच्छं द्राच्या

दे हाचे तुकडे करून टाकल्याचें त्ास सांवगतलें. तेव्ां आज आपला प्राण गेला असे र्ंकरास

िाटलें. मग त्ानें र्यावक्षणींस बोलािून मच्छं द्रनाथाच्या दे हाचे तुकडे एकत्र करून कैलासास

पाठिून दे ण्याबद्दल पािवतीस सांवगतलें. वतनें बोलावितांच कोवट चामुंडा र्येऊन दाखल झाल्या.

त्ांस र्रीराचे तुकडे िेंचून नीट जतन करून ठे िण्याची ि िीरभद्राच्या स्वाधीन करण्याची

पािवतीनें आज्ञा केली. त्ा आज्ञेप्रमाणें र्रीराचे तुकडे िेंचून चामुंडा कैलासास गेल्या ि ते

तुकडे िीरभद्राच्या स्वाधीन करून त्ास सिव िृत्तांत समजाविला. र्ेिटीं त्ा िीरभद्रास म्हणाल्या

कीं, आमचा ि तुमचा र्त्रु मच्छं द्रनाथ हा मरण पािला आहे . त्ानें आम्हांस नि करून

आमची फारच फवजती केली होती. तसेंच अष्टभैरिांची दु दवर्ा केली, तुमचीवह तीच दर्ा

केली, मारुतीचावह तोच पररणाम; सिव दे िांना भारी असा प्रबळ र्त्रु अनार्यासें तािडीनें

सांपडला आहे . तरी ह्याचें र्रीर नीट जतन करून ठे िािें. ह्या मच्छं द्रनाथाचा वर्ष्य गोरक्षनाथ

महान् प्रतापी आहे, तो हें र्रीर घेऊन जाण्याकररतां र्येईल; र्यास्ति फर सािध राहािें. तें

ऐकून िीरभद्रानें चौऱ्र्यांर्यर्ीं कोवट बहात्तर लक्ष वर्िगण रक्षणासाठी बसविले ि कोवट र्यवक्षणी,

चामुंडा, डं च्खणी ि र्ंच्खणी र्यांचा खडा पहारा ठे विला. इकडे वत्रविक्रमराजा (मच्छं द्रनाथ)

वनत् वर्िालर्यांत गेल्यािर भुर्याराकडे जाऊन पाही, पण खूण जर्ीच्या तर्ीच असल्यामुळें हा

घडलेला प्रकार त्ाच्या समजण्यांत आला नाही. त्ाची बारा िर्षांची मुदत भरली. गोरक्षनाथ

तीथवर्यात्रेस गेला होता तोवह मुदत पुरी झाली म्हणून सािध झाला.

🙏!! श्री निनाथ भच्िसार कथामृत - अध्यार्य ३२ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय ३३ !!🙏

॥ माणिक शेतकयााची भेट; त्याची परीक्षा, चौरं गीनाथास बरोबर घेऊन

मक्तछं द्रनाथाकररतां वीरभद्राबरोबर युद्ध ॥

गोरक्षनाथ तीथथयात्रेस गेला असताां मागें रे वती राणीनें मच्छां द्रनाथाच्या कलेवराचा नाश केला व

पावथतीनें तें यक्षक्षणीकडून जतन करुन ठे वण्यासाठी कैलासास वीरभद्राच्या ताब्ाांत क्षिलें, वगैरे

झालेला प्रकार गोरक्षनाथास ठाऊक नव्हता. गोरक्षनाथ क्षिरत क्षिरत गोिावरीच्या तीरीां भामानगर

आहे, त्याच्या जवळच्या अरण्याांत आला. तेथें त्यास क्षुधेनें िारच व्याकुळ केलें. उिकसुद्ाां

कोठें क्षमळे ना. परां तु तो तसाच क्षिरत असताां माक्षणक या नावाांचा एक िहा वर्षें वयाचा

शेतकयाथचा मुलगा, शेताां त काम करीत असताांना त्यानें पाक्षहला. ऐन िोनप्रहरीां तो भोजनास

बसणार, इतक्ाांत गोरक्षनाथानें तेथें जाऊन 'आिे श' केला. तो शब्द ऐकून माक्षणक तसाच
उठला व गोरक्षनाथाच्या पायाां पडला आक्षण तुम्ही कोण, कोठें जाताां , येथें आडमागाांत काां

आलेत, वगैरे क्षवचारपूस मोठ्या आिरानें केली. तेव्हाां गोरक्षनाथानें साांक्षगतलें कीां, मी जक्षत

आहे; मला आताां तहान व भूक िार लागली असून जर काांहीां अन्न पाण्याची सोय होईल तर

पाहा. हें ऐकताांच माक्षणक म्हणाला, महाराज! तयारी आहे भोजनास बसावें. असें म्हणून

त्यानें त्यास जेवावयास वाढलें, पाणी पाक्षजलें व त्याची चाांगली व्यवस्था ठें क्षवली. गोरक्षनाथ

जेवून तृप्त झाल्यावर त्यास समाधान वाटलें.

मग गोरक्षनाथानें प्रसन्न होऊन माक्षणक शेतकयाथस, तुझे नाव काय म्हणुन क्षवचारलें. तेव्हाां तो

म्हणाला, आताां आपलें तर कायथ झालें ना? आताां माझें नाांव वगैरे क्षवचारण्याांत काय अथथ

आहे? कायथ साधून घेण्यासाठी प्रथम सवथ क्षवचारण्याांत करावयाची जरूर असते; पण आताां ही

चौकशी क्षनरुपयोगी! आताां आपण हळू हळू आपली मजल काढा! यावर गोरक्षनाथानें उत्तर

क्षिलें कीां, तें म्हणतोस ती गोष्ट खरी; पण आज ऐनवेळीां तुां मला जेवावयास घातलेंस तेणेंकरून

मी प्रसन्न झालोां आहे; यास्तव तुझ्या मनाांत काांही इछा असेल ती तूां माग; मी िे तोां. तेव्हाां

माक्षणक म्हणाला, महाराज आपण घरोघर अन्नासाठीां क्षभक्षा मागत क्षिरताां , असें असताां तुम्हाांस

माझ कळवळा आला असला तरी तुमच्याजवळ मला िे ण्याजोगें काय आहे ? हें ऐकून

गोरक्षनाथानें साांक्षगतल की, तूां जें मागशील तें मी िे तोां. तें माक्षणकास खरें न वाटू न तो

म्हणाला, तुम्ही क्षभक्षुक, मला काय िे णार? तुम्हाां लाच काांहीां मागावयाचें असेल तर मागा, मी

िे तोां. तें घेऊन आपण आपला रस्ता सुधारावा.

याप्रमाणें भार्षण ऐकुन गोरक्षनाथानें क्षवचार केला कीां, शेतकरी लोक अरण्याांत राहत असल्यानें

त्याांना िारसें ज्ञान नसतें; यास्तव आपण याचें काांहीां तरी क्षहत केलें पाक्षहजे. मग नाथ त्यास

म्हणाला, अरे , मी साांगेन ती वस्तु िे ईन असें तुां म्हणतोस! पण वेळ आली म्हणजे मागें
सरशील. हें ऐकून माक्षणक विथ ळीवर येऊन म्हणाला, अरे , जो जीवावरक्षह उिार, तो पाक्षहजे

तें िे ण्यास मागें पुढें पाक्षहल काय? तुला वाटे ल तें तूां माग. पाहा मी तुला िे तोां कीां नाहीां तें

असें बरें च भार्षण झाल्यावर गोरक्षनाथानेंक्षह त्याची परीक्षा पहाण्याकररताां त्यास साांक्षगतलें कीां,

जी जी गोष्ट तुला करावीशी वाटे ल क्षकांवा ज्यावर तुझी इछा असेल, अशाच तुां क्षतरस्कार

करावास, हेंच माझें तुझ्यापाशीां मागणें आहे . तें गोरक्षनाथाचें मागणें त्यानें आनांिानें कबूल

केलें व नाथ तेथून पुढें क्षनघून गेला.

नांतर माक्षणक आपलें आउताक्षि सामानाचें ओज्ञें डोक्ावर घेऊन शेताांतून घरीां क्षनघाला व प्रथम

जेवणाकडे त्याचें लक्ष गुांतलें इतक्ाांत गोरक्षनाथ वचन क्षिल्याची त्यास आठवण झाली. मनाांत

येईल तें न करणें हाच वचन िे ण्याांत मुद्दा होता. मग त्याच्या मनाांत आलें कीां, मन घरीां

जाऊां इछीत आहे , त्याअथी वचनास गुांतल्याअन्वयें आताां घरीां जाताां येत नाहीां. म्हणून तो

तेथेंच उभा राहून झोांप घेऊां लागला. डोक्ावर बोचकें तसेंच होतें. मग अांग हलवावयास मन

इछीत होतें, पण त्यानें अांग हालूां क्षिलें नाहीां. त्या वचनाचा पररणाम असा झाला कीां,

वायुभक्षणा वाांचून त्यास िु सरा मागथच राक्षहला नाहीां. यामुळें काां हीां क्षिवसाांनीां त्याचें शरीर कृश

झालें. रक्त आटू न गेलें; क्षतळभरसुद्ाां माांस राक्षहलें नाहीां त्वचा व अच्स्थ एक होऊन गेल्या;

असें झालें तरी तो रामानामस्मरण करीत एां का जागीां लाकडाप्रमाणें उभा राक्षहला.

इकडे गोरक्षनाथ क्षिरत क्षिरत बिररकाश्रमास गेला. तेथें बिररकेिाराच्या पायाां पडून

चौरां गीनाथाची काय च्स्थक्षत झाली आहे. ती पाहावयास गेला. त्यानें गुहेच्या िाराची क्षशळा

काढू न आां त पाक्षहलें तोां चौरां गीचें सवाांग वारुळानें वेष्टू न टाक्षकलेलें, मुखानें रामानामाचा ध्वक्षन

चाललेला, अशी त्याची अवस्था क्षिसली. ती पाहून गोरक्षनाथ हळहळला. त्यानें त्याच्या

अांगावरचें सवथ वारूळ काढू न टाकले आक्षण त्याच्या शरीराकडे पाक्षहले. तपःसामर्थ्ाथनें त्यास
हातपाय िुटलेले क्षिसले. मग गोरक्षनाथ आलोां आहें , असें बोलून त्यानें चौरां गीस सावध केल

व बाहेर घेऊन आल्यावर त्याच्याकडे कृपादृष्टीनें पाहताांच त्यास चाांगली शच्क्त आली. तेव्हाां

चौरां गीनाथ गोरक्षनाथाच्या पायाां पडला व मी आज सनाथ झालोां, असें त्यानें बोलून िाखक्षवलें.

मग गोरक्षनाथानें खाण्याक्षपण्याची कशी व्यवस्था झाली म्हणून क्षवचारपूस केली. तेव्हाां त्यानें

उत्तर क्षिलें कीां मला माहीत नाही. तें चामुांडा साांगेल. मग क्षतला क्षवचारल्यावर ती म्हणाली,

आम्ही रोज िळें आणून िे त होतोां, परां तु चौरां गीचें लक्ष वर क्षशळे कडे असल्यामुळें त्यानें तीां

भक्षण केलीां नाहीांत. इतकें बोलून चाांमुडेनें िळाांचे पवथताप्रमाणें झालेले ढीग िाखक्षवले. ते

पाहून गोरक्षनाथास क्षवस्मय वाटला. त्याने चोरां गीच्या तपाची िारच वाखाणणी केली व आपला

वरिहस्त त्याच्या मस्तकीां ठे क्षवला. मग तो त्यास घेऊन बिररकेिाराच्या िे वालयाांत गेला. तेथें

उमारमणास जागृत करून चौरां गीस भेटक्षवलें. नांतर गोरक्षनाथानें सहा मक्षहनें तेथें राहून

चौरां गीनाथाकडून क्षवद्याभ्यास करक्षवला व शस्त्रास्त्रक्षवद्येंत त्यास आशीवाथि िे वक्षवले.

नांतर बिररकेिारे श्वरास वांिन करून गोरक्षनाथ चौरां गीनाथास घेऊन क्षनघाला आक्षण वैिभथिेशाांत

उतरून कौांडण्यपुरास गेला. तेथें चौरां गीनाथास आपल्या आईबापाांस भेटून येण्यास साांक्षगतलें,

त्याांनीां तुझे हातपाय तोक्षडले. म्हणुन तूां आपला प्रताप त्या िोघाांस िाखीव असेंक्षह गोरक्षनाथानें

सुचक्षवलें. त्या आज्ञेप्रमाणें चौरां गीनाथानें वातानें भस्म मांत्रुन तें राजाच्या बागेकडे िुांक्षकलें. तें

वातास्त्र सुटताांच बागेंत जे सोळाशें माळी रखवालीस होते, ते सवथ वािळ सुटल्यामुळें आकाशाांत

उडून गेले. मग वातास्त्र काढू न घेताांच ते सवथजण खालीां उतरले. त्याांतुन क्षकत्येक मूछथना

येऊन पडले; क्षकत्येक पळू न गेले. क्षकत्येकाांनीां जाऊन हा बागेंत झालेला प्रकार राजाच्या

कानाांवर घातला. तेव्हाां सवथ क्षवस्मयाांत पडले. मग हें कृत्य कोणाचां आहे , ह्याचा शोध

करण्याकररतीां राजानें िू ताांस पाठक्षवलें. ते िू त शोधाकररताां क्षिरत असताां त्याांनीां पाणवठ्यावर

या उभय नाथाांस बसलेले पाहून राजास जाऊन साांक्षगतलें कीां, महाराज! पाणवठ्याांशीां िोन

कानिडे गोसावी क्षिसत आहेत! ते महातेजस्वी असून त्याांच्याजवळ काांहीां तरी जािू असावी

असें क्षिसतें.

िू ताांचें भार्षण ऐकून राजनें क्षवचार केला कीां, हे गोरक्षनाथ व मच्छां द्रनाथ असतील, त्याांस

आपण शरण जावें; नाहीां तर हें नगर पालथें घालून ते सवाथचे प्राण सांकटाांत पाडतील. मग

तो आपल्या लव्याजम्याक्षनशीां त्यास सामोरा गेला. तेव्हाां आपला प्रताप िाखक्षवण्याची गोरक्षनाथानें

चौरां गीनाथास आज्ञा केली. त्या अन्वयें त्यानें राजाबरोबर आलेल्या सैन्यावर वातास्त्राची योजना

केली. त्याक्षणीांच राजासहवतथमान सवथ लोक हत्ती, घोडे , रथासुद्ाां आकाशाांत उडून गेले.

त्यामुळें सवथ भयभीत होऊन त्याांची प्राथथना करू

ां लागले मग गोरक्षनाथाच्या आज्ञेवरून

चौरां गीनाथानें पवथतास्त्र सोडून वातास्त्र परत घेतलें. तेव्हाां सवथजण पवथतास्त्राच्या आश्रयानें हळूां हळूां

खाली उतरले.

मग गोरक्षच्या आज्ञेनें, चौरां गी आपला क्षपता जो शशाांगार राजा, त्याच्या पायाां पडला व आपण

पुत्र असल्याची त्यानें ओळख क्षिली. ओळख पटताांच राजानें त्यास पोटाशी धररलें. नांतर राजा

गोरक्षनाथाच्या पायाां पडला. मग त्या उभयताांचीां चौरां गीच्या प्रतापाक्षवर्षयीां भार्षणें झाली. इतक्ाांत

चौरां गीनें वज्ाांस्त्र सोडून पवथतास्त्राचा मोड केला.

थोड्या वेळानें राजानें घरीां येण्याबद्दल गोरक्षनाथास अक्षत आग्रह केला; पण चौरां गीनें राजास

साांक्षगतलें कीां, तुझ्या घरीां आम्हीां येणार नाहीां, कारण सावत्र आईच्या कपटी बोलण्यावर क्षवश्वास

ठे वुन तूां माझे हातपाय तोक्षडलेस. असें बोलून मुळारां भापासुन खरा घडलेला वृत्ताांत त्यानें

साांक्षगतला. त्यासमयीां आपलीां भुजावांती स्त्री जाररणी आहे असें समजून राजास क्षतचा अत्यांत
राग आला. त्यानें राणीस मारीत झोडीत तेथें घेऊन येण्याची सेवकाांस आज्ञा केली, परां तु तसें

करण्यास चौरां गीनें क्षकरोध केला. घरीांच क्षतला क्षशक्षा करावी असें त्याचें मत पडलें. मग त्या

िोघाांस पालखीत बसवुन राजा आपल्या वाड्याांत घेऊन गेला. तेथें राजानें राणीचा अपराध

क्षतच्या पिराांत घालून क्षतला क्षशक्षा केली व घराांतुन घालवून क्षिलें. नांतर गोरक्षनाथानें राजाचे

शाांतवन करून िु सरी स्त्री करण्याची आज्ञा केली व आपला वरिहस्त त्याच्या मस्तकावर ठे वून

वांश वाढे ल असा आशीवाथि क्षिला. तेथें गोरक्षनाथ एक मक्षहना राहून चौरां गीनाथास घेऊन तेथून

पुढें गेला.

कौांडण्यापूर सोडल्यावर ते क्षिरत क्षिरत प्रयागास गेले तेथें स्नान करून क्षशवालयात िे वाचें

िशथन घेतल्यानांतर पूवीच्या गुरक्षवणीस बोलावून गोरक्षनाथानें क्षतला गुरुच्या िे हाबद्दल क्षवचारलें

तेव्हाां ती भयभीत होऊन थरथराां कापूां लागली. अडखळत बोलूां लागली. ती त्याच्या पायाां

पडली व म्हणाली, महाराज, रे वती राणीनें मला धमकी िे ऊन क्षवचारल्यावरून मी खरी गोष्ट

क्षतच्यापाशीां साांक्षगतली. गुरुच्या िे हाची कय व्यवस्था झाली आहे ती प्रत्यक्ष जाऊन पाहावी.

असा जेव्हाां क्षतच्या बोलण्याचा आशय क्षिसला, तेव्हाां गोरक्षाच्या मनाांत सांशय उत्पन्न झाला. तो

लागलाच भुयाराकडे गेला व िार उघडून पाहातो तो आां त मच्छां द्रनाथाचें प्रेत क्षिसेना. तेव्हा

तो शोक करू
ां लागला. तें पाहून गुरक्षवणीनें त्यास साांक्षगतलें कीां, तुम्हीां अांमळ स्वस्थ बसा;

मी राणीस भेटून क्षतनें प्रेताची काय व्यवस्था केली आहे , तें क्षवचारून येतें. असे साांगून ती

लागलीच तेथून क्षनघाली.

नांतर क्षतनें राजवाड्याांत जाऊन राणीची भेट घेतली आक्षण राणीस म्हटलें , मच्छां द्रनाथाच्या

शरीराबद्दल मी तुमच्यापाशीां गोष्ट काढू न बारा वर्षाथची मुित साांक्षगतली होती, ती पुरी झाली

म्हणुन मला आज त्या गोष्टीचें स्मरण झाल्यावरून आपल्याकडे आलें आहें , तें क्षतचें भार्षण
ऐकून राणी क्षतला एकीकडे घेऊन गेली व म्हणाली राजा क्षत्रक्षवक्रमाच्या िे हाांत मच्छां द्रनाथानें

प्रवेश केला व आपला राजा क्षत्रक्षवक्रमाच्या िे हाांत मच्छां द्रनाथानें प्रवेश केला व आपला िे ह

क्षशष्याकडून क्षशवालयाच्या भुयाराांत लपवून ठे क्षवला वगैरे हकीकत तुां मला साांक्षगतलीस. त्यानांतर

थोड्याच क्षिवसाांत तुझ्या नकळत मीां त्याच्या शरीराचे तुकडे करून ते रानाांत टाकून क्षिले. या

गोष्टीस आज पुष्कळ क्षिवस झाले. ते तुकडे क्षकडीमुांग्ाांनीां खाऊन सुद्ाां टाकले असतील.

अशा रीतीनें मी क्षचांतेचें बीज समूळ खणुन टाक्षकलें. आताां तूां क्षनधाथस्त राहा.

राणीचें हे भार्षण ऐकून ती िारच घाबरली. परां तु नक्षशबावर हवाला ठे वुन व आताां पुढें काय

भयांकर पररणाम होणार अशी भीक्षत मनाांत आणुन क्षतनें परत येऊन गोरक्षनाथास ती हकीकत

साांक्षगतली. तेव्हाां त्यास अत्यांत राग आला आक्षण राणीस क्षशळा करण्याचें त्याच्या मनाांत आलें.

परां तु आताां ती मच्छां द्रनाथाची स्त्री असल्यामुळें आपली माता झाली. असा क्षवचार येऊन क्षतला

क्षशक्षा करण्याचा क्षवचार त्यानें सोडून िे ला. त्यानें मनाांत क्षवचार केला कीां, गुरुच्या शरीराचे

तुकडे झाले असले तरी ते नाश पावावयाचे नाहीांत. कोठें तरी पडलेले असतील, ते शोधून

काढावे. नांतर त्या उद्योगास लागल्याचें त्यानें ठरक्षवलें आक्षण तो चौरां गीस म्हणाला,

मच्छां द्रनाथाच्या िे हाचा शोध करण्याकररताां मी माझा िे ह येथें ठे वून सूक्ष्मरूपानें जातोां, माझ्या

शररराचें तूां नीट सांरक्षण कर. येथील राणी रे वती क्षहनें मच्छां द्राच्या िे हाचा जसा नाश केला

तसा ती माझ्याक्षह शरीराचा नाश करील. यास्तव िार सावधक्षगरी ठे व. असें साांगून गोरक्षनाथ

शरीराांतुन प्राण काढू न क्षजकडे क्षतकडे पाहूां लागला. त्यानें सुक्ष्म रूपानें सवथ पृथ्वी, पाताळ,

स्वगथ आक्षिकरून सवथ क्षठकाणी धूांडून पाक्षहलें; पण पत्ता लागेना. शेवटी तपास करीत करीत

तो कैलासास गेला व क्षशवगणाांस पाहू लागल. तेथें मच्छां द्रनाथाच्या अच्स्थ, त्वचा, माांस वगैरे

त्यास क्षिसुन आलें.त्या वेळेस त्या क्षशवगणाांस वीरभद्र साांगत होता कीां, बारा वर्षाांची मुित

पुरी झाली; आताां मच्छां द्रनाथाच्या शरीराचें रक्षण करण्यास िारच सावध राहा. कारण, त्याचा
क्षशष्य गोरक्षनाथ हा शोध करण्यासाठीां केव्हाां कोणत्या रूपानें येईल याचा नेम नाहीां. हे

वीरभद्राचे शब्द गोरक्षनाथाच्या कानीां पडताांच तो तेथून क्षनघुन पुनः परत येऊन आपल्या िे हाांत

क्षशरला. मग गोरक्षनाथ व चौरां गीनाथ एक क्षवचार करून भस्म व झोळी घेऊन युद्ास क्षसद्

झाले. गोरक्षनाथानें सूयाथवर प्रथम पवथतास्त्राची योजना केली, तेणेंकरून त्याचा रथ चालेना.

सूयाथनें वज्ास्त्रानें पवथतास्त्राचा मोड केला व मला अडथळा करण्यासारखें पवथतास्त्र सोडणारा

कोण, ह्याचा सूयाथनें मनाांत शोध केला, तो गोरक्षनाथाजवळ आला. त्याचा ताप लागूां नये

म्हणुन गोरक्षनाथानें चांद्रास्त्राची योजना करुन कोटी चांद्र क्षनमाथण केले; तेणेंकरून थांडावा येऊन

सूयाथचा ताप लागेनासा झाला. नांतर गोरक्ष व चौरां गी हे िोघेक्षह सूयाथच्या पायाां पडले. ह्या

वेळेस मला हैराण करण्याचें कारण कोणतें, म्हणुन सूयाथनें क्षवचारल्यावर गोरक्षनाथानें साांक्षगतलें

कीां, मच्छद्रनाथाचा िे ह क्षशवगणाांनी कैलासास नेला आहे . यास्तव आपण मध्यस्थी करून तो

आमच्या हाताांत येईल असें करावें. म्हणजे आपले आम्हाांवर मोठें उपकार होतील.

गोरक्षनाथाचें तें भार्षण ऐकून क्षशष्टाई करण्याचें कबूल करुन सूयथ कैलासास गेला. त्यास पाहताांच

क्षशवगणाांनीां त्याच्या पायाां पडून येण्याचें कारण क्षवचाररल्यावर गोरक्षनाथकडून मध्यस्थीचें काम

घेऊन आलोां आहें. असें साांगून सूयाथनें त्याांस मच्छां द्रनाथाचें शरीर परत द्यावें म्हणुन िारच

सुरस बोध केला व गोरक्षनाथाचा प्रतापक्षह वाखाक्षणला. परां तु सूयाथच्या बोलण्याचें वीरभद्राजवळ

वजन पडलें नाहीां. त्यानें उत्तर क्षिलें कीां, मच्छां द्रनाथानें आम्हाांस अत्यांत त्रास िे ऊन िु ःसह

िु ःखे भोगावयास लावून आमचे प्राण सुद्ा धोक्ात घातले; असा शत्रु अनायासें आमच्या

तावडीत आलेला असल्यानें प्राण गेले तरी आम्ही त्यास सोडून िे णार नाहीां, जर गोरक्ष युद्

करील तर त्याचीक्षह मच्छां द्राप्रमाणें अवस्था करुां. असें वीरभद्राचें वीरश्रीचें भार्षण ऐकून सूयाथनें

त्यास साांक्षगतलें कीां, एवढे पाणी जर तुमच्यामध्यें होतें तर मच्छां द्रनाथानें मागें तुमच्यी िु िथशा

करून प्राणावर आणुन बेतक्षवलें, तेव्हाां तुमचा प्रताप कोणीकडे लपून राक्षहला होता? आताां तो
सहज तुमच्या हातात आला म्हणून तुम्हीां इतकी क्षमजाज कररत आहाां . पण मच्छां द्र आक्षण

गोरक्ष हे िोघे सारखे बलवान आहेत. क्षशवाय त्या वेळेस मच्छां द्रनाथ एकटाच होता. आताां

गोरक्षानाथाच्या साह्यास चौरां गीनाथ आला आहे , यास्तव तुझ्या या अक्षवचारी व िाांडगाईच्या

उत्तरे नें चाांगला पररणाम घडून येणार नाहीां. परां तु सूयाथनें साांक्षगतलेलें हें सवथ भार्षण िुकट गेलें

व काांहीां झालें तरी मच्छां द्राचा िे ह परत िे णार नाहीां, असें वीरभद्राक्षिकाांनीां स्पष्ट साांक्षगतलें.

मग सूयाथने त्यास साांक्षगतलें कीां, तुम्हीां आताां इतकें करा कीां, हें युद् कैलासास न होताां

पृथ्वीवर होऊां द्या. कैलासास झालें तर कैलासाचा चुराडा होऊन जाईल; असें साांगुन सूयथ

तेथून क्षनघाला.

सूयथ क्षनघून गेल्यावर युद्ाकररताां तुम्हीां पुढें चला मी मागाहून लवकर येतोां असा वीरभद्राचा

क्षशवगणाांस हुकूम झाला. त्याप्रमणें अष्टभैरव, गुण आक्षिकरून सवथ युद्ास येऊन थडकले.

बहात्तर कोक्षट चौयाथऐश

ां ीां लक्ष गण शस्त्रास्त्राांसह युद्ाांस आले असे पाहून गोरक्ष व चौरां गी सावध

झाले. िोन्ीां बाजु जयाची इछा धरून लढू लागल्या. शेवटीां चौरां गीच्या मोक्षहनी व वातास्त्राांनी

वीरभद्राच्या िळाांतील लोकाांचा मोड होऊन ते भ्रक्षमष्टासारखे होऊन िे हभान क्षवसरले. इतक्ाांत

वीरभद्र चामुांडाांसह येऊन िाखल झाला. आपल्या िळाचा पराभव झाला असें पाहून वीरभद्र

गोरक्षनाथावर चवताळला. त्याांनी एकमेकाांच्या नाशास उि् युक्त होऊन शस्त्रास्त्राांचा एकसारखा

मारा चालूां केला. परां तु गोरक्षाच्या शक्तीमुळें वीर भद्राचीां अनेक शस्त्रें व अस्त्रें िु बथल झाली.

शेवटीां गोरक्षनाथानें सांजीवनीां अस्त्राची योजाना करुन सकल िानव उठक्षवले. त्यात क्षत्रपुर, मधु

मक्षहर्षासुर, जलांधर काळयवन, अद्यासुर, बकासुर, क्षहरण्यापक्ष, क्षहरण्याकक्षशपु, मुचकुांि,

वक्रांित, रावण, कुांभकणथ इत्याक्षि अनेक महापराक्रमी राक्षस युद्ासाठीां येऊन पोचलें. त्यावेळीां

तेहतीस कोक्षट िे वाांनीां रणक्षेत्र सोडून आपपली क्षवमानें पळक्षवली व त्याांना मोठी क्षचांत्ता उप्तन्न
झाली. त्याांनीां वैकुांठास जाऊन हा सवथ प्रकार श्रीक्षवष्णुच्या कानाांवर घातला. तेव्हाां अताां पुनः

अवतार घ्यावा लागेल, असें वाटू न त्यालाक्षह काळजी पडली, मग क्षवष्णुनें शांकरास बोलावून

आणुन सवथ वृत्ताांत त्यास साांक्षगतला व वीरभद्राच्या वेडेपणानें या पल्ल्यास गोष्ट आली, असें

साांक्षगतलें.

मग तांटा क्षमटवून क्षवघ्न टाळण्यासाठीां ते गोरक्षनाथाकडे गेले व त्यास त्याांनी पुष्कळ प्रकाराांनी

समजावून साांक्षगतलें. परां तु गुरुचें शरीर माझ्या स्वाधीन करा म्हणजे तांटा क्षमटे ल, असें

गोरक्षनाथानें स्पष्ट उत्तर क्षिलें, मग शांकरानें चामुांडास पाठवुण मच्छां द्रनाथाचा िे ह आणक्षवला.

व गोरक्षनाथाच्या स्वाधीन केला आक्षण राक्षसाांस अदृश्य करावयास साांक्षगतले. तेव्हा गोरक्ष

म्हणाला, अस्त्राच्या योगानें राक्षस उप्तन्न न होताां सांजीवनीां मांत्रप्रयोग केल्यामुळें राक्षस उप्तन्न

झालें आहेत. यास्तव पुनः अवतार घेऊन त्यास मारुन टाका क्षकांवा वीरभद्राची आशा सोडा.

िोहोांतुन जसें मला साांगाल तसें मी कररतो. हें ऐकून शकरानें साांक्षगतलें कीां, मधुिैत्य माजला

त्या वेळेस आम्ही रानोमाळ पळु न गेलोां, शेवटीां एकािशीस अवतार घेऊन त्याचा नाश करावा

लागला. अशीां सांकटें अनेक वेळाां सोसावीां लागली यास्तव आताां क्षवलांब न लाक्षवताां लौकरच

राक्षसाांचा बांिोबस्त कर; आम्हीां वीरभद्राची आशा सोडून क्षिली असें क्षशव व क्षवष्णु त्यास म्हणूां

लागले. त्या वेळीां प्रतापवान वीरभद्र एकटाच त्या राक्षसमांडळीांशीां लढत होता. तें पाहून

गोरक्षनाथानें वाताकर्षथण अस्त्राची योजना केली आक्षण मांत्र म्हणुन भस्म िेंकताांच वीरभद्रासह

सवथ राक्षस गतप्राण होऊन क्षनश्चेष्ट जक्षमनीवर पडले. तेव्हाां शांकर व क्षवष्णु याांनीां गोरक्षनाथाची

स्तुक्षत केली. मग गोरक्षनाथानें अग्न्यस्त्र योजून क्षनश्चेष्ट पडलेल्याांस जाळू न टाकलें हा वाताकर्षथण

प्रयोग नाथपांथावाांचून िे विानवाांस ठाऊक नव्हता.

🙏!! श्री नवनाथ भच्क्तसार कथामृत - अध्याय ३३ समाप्त!! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय ३४ !!🙏

॥ वीरभद्रास सजीव केलें; मक्तछिं द्रनाथानें त्रित्रवक्रम राजाचा दे ह सोडला; अडभिंग

कथा; रे वणनाथ जन्मकथा ॥

युद्धामध्यें वीरभद्र जळल्यानंतर शंकर शोक करीत बसले. ही गोष्ट गोरक्षनाथाच्या लक्षांत येतांच

त्याचें अंतःकरण द्रवून गेल. त्यानें ववचार केला कीं, ज्या वेळेस गुरुनें मला बदररकाश्रमास

तपश्चयेंस बसववलें, त्या वेळीं शंकरानें मजववषयीं ववशेष काळजी बाळवगली होती व पुष्कळ

श्रम घेतले होते. मातेसमान त्यांनीं माझा प्रवतपाळ केला. असा माझा स्वामी आज पुत्राच्या

मरणानें शोक कररत असलेला मी पाहावा हें मला शोभत नाहीं आवण हें अयोग्य कमम मजकडून

झालें, असा मनांत ववचार आणून गोरक्षनाथ शंकराच्या पायां पडला आवण म्हणाला. वीरभद्राचें

तुम्हांस अवतशय दु ःख झाले आहे, परं तु जर मला त्याच्या अस्थथ आणुन द्याल तर मी वीरभद्रास

उठवीन. संजीवनीमंत्राच्या योगानें मी त्यास तेथेंच उठववलें असतें, पण सवम राक्षसांच्या मेळ्ांत
तो जळला असल्यामुळें त्याच्याबरोबर पुन्ां राक्षस उठतील. मग वीरभद्राची हाडें मी ओळखून

घेऊन येतों, असें सांगून शंकर समरभूमीवर गेले. जी हाडें वशवनामस्मरण करतील ती

वीरभद्राचीं हांडें असें ओळखून गोरक्षनाथाजवळ आवणली. मग गोरक्षनाथानें संजीवनीमंत्र वसद्ध

करून वीरभद्रावर भस्म टाकतांच वीरभद्र उठून धनुष्यबानाची चौकशी करुं लागला व म्हणूं

लागला कीं, आतां राक्षसांचा संहार करून शेवटीं गोरक्षनासवह यमपुररस पाठवून दे तो. तेव्ां

शंकरानें त्यास म्हटलें, आतां व्यथम बोलूं नका. नंतर त्यास संपूणम मजकूर वनवेदन केला आवण

त्याची व गोरक्षनाथाची मैत्री करून वदली. इतक्ांत वायुचक्ीं भ्रमत असलेले बहात्तर कोटी

चौऱयांयशी लक्ष वशवगण गोरक्षनाथास नमस्कार करून परत कैलासास गेले. मग गोरक्षनाथावह

मस्छं द्राचें शरीर घेऊन वशवालयांत आला.

इकडे वत्रववक्मराजा (मस्छं द्रनाथ) राजववलासांत वनमग्न झाला होता. एके वदवशीं तो

वनत्यनेमाप्रमाणें दशमनाकररतां वशवालयांत गेला असतां गोरक्षनाथ मस्छं द्रनाथाच्या शरीराचें तुकडे

जवळ घेऊन बसलेला वदसला. तेव्ां त्यास राजा प्रीतीनें भेटला. मग राजानें सवम वृत्तांत

ववचारल्यावरुन गोरक्षनाथानें त्यास झालेला वृत्तांत वनवेदन केला. तो ऐकून त्यास तळमळ

लागली. त्यानें गोरक्षनाथास सांवगतलें कीं, कांहीं वदवस असाच धीर धरुन राहा. धममनाथास

राज्यावर बसवुन मग मी येतों. असें सांगुन तो राजवाड्ांत गेला. त्यानें लागलेंच या गोष्टींववषयीं

प्रधानाचा ववचार घेऊन एका सुमुहूतामवर धममनाथास राज्यावभषेक केला. त्या उत्सवसमयीं

याचकांस ववपुल धन दे ऊन संतुष्ट केलें. पुढें एक मवहन्ांनंतर एके वदवशीं वत्रववक्मराजाच्या

शरीरांतुन वनघून मस्छं द्रनाथ वशवालयांत ठे वलेल्या आपल्या दे हांत गेले. इकडे राजवाड्ांत

राजास उठण्यास वेळ लागल्यानें राणी महलांत गेली व हालवून पाहते तों राजाचें शरीर प्रेतवत्‌

पडलेलें. मग वतनें मोठा आकांत मांवडला. इतक्ांत धममनाथ धांवून गेला व प्रधान आवदकरुन

मंडळी जमली. ह्या बातमीनें नगरांत एकच हाहाःकार होऊन गेला.

वत्रववक्मराजा मरण पावला, हा वृत्तांत वशवालयमध्यें गोरक्षनाथ होता. त्यास लोकांकडु न

समजला. तो ऐकून त्यानें संजीवनीप्रयोगानें भस्म मंत्रून अथथी, मांस वगैरे जमवाजमव केली

तोंच मस्छं द्रनाथानें दे हांत प्रवेश केला व उठून बसला.

इकडे राजाचें प्रेत स्मशानांत नेऊन तेथें सवम संस्कार झाल्यावर लोक घरोघर गेले. रे वती

राणीनें मात्र मस्छं द्रनाथाचा दे वालयांतुन शोध आणववला होता. वतचा मुलगा धममनाथ यास

राजाच्या मरणानें अवतशय दु ःख झालें. त्यास अन्न्‌उदक गोड लागेना. त्यास आपला प्राणवह

नकोसा झाला. तें पाहून रे वतीमातेनें त्यास एकीकडे नेऊन सांवगतले कीं, तूं व्यथम का शोक

कररतोस? बाळ! तुझा वपता मस्छं द्रनाथच होय. तो वचरं जीव आहे . तूं आतांच वशवालयांत

जाऊन त्यास प्रत्यक्ष डोळ्ांनी पाहून ये.

मस्छं द्रनाथ माझा वपता कसा, म्हणुन धममनाथानें रे वती राणीस ववचारल्यानंतर वतनें

मस्छं द्रनाथाच्या परकायाप्रवेशाची समग्र वाताम त्यास वनवेदन केली. ती ऐकून धममनाथ

लवाजम्यावनशीं वशवालयां त गेला व मस्छं द्रनाथाच्या पायां पडून त्यास पालखींत बसवून

राजवाड्ांत घेऊन आला. तो एक वषमभर तेथं होता. नंतर मस्छं द्रनाथ गोरक्षनाथ, चौरं गीनाथ

हे तीथमयात्रेस जावयास वनघाले. त्यासमयीं धममनाथास परम दु ःख झालें. तोवह त्यांच्यासमागमें

तीथमयात्रेस जावयास वसद्ध झाला. तेव्ां मस्छं द्रनथानें त्याची समजुत केली कीं, मी बारा वषाांनीं

परत येईन; त्या वेळीं गोरक्षनाथाकडून तुला वदक्षा दे ववीन व मजसमागमें घेऊन जाईन. आतां

तूं रे वतीची सेवा करून आनंदानें राज्यवैभवाचा उपभोग घे. अशा रीतीनें मस्छं द्रनाथानें त्याची

समजुत केल्यावर ते वतघे तेथून वनघाले.

ते वत्रवगम तीथमयात्रा करीत करीत गोदातटीं धामानगरांत येऊन पोचलें. त्या वठकाणीं गोरक्षनाथास

मावणक शेतकऱयाचें स्मरण झालें. त्यानें त्या मुलाबरोबर झालेला सवम मजकूर मस्छं द्रनाथास

कळववला. मग शेताची जागा लक्षांत आणुन वतघेजण मावणकाजवळ गेले. तेथ तो काष्ठासमान

उभा असलेला त्यां नीं पावहला. त्याच्या अंगावर वतळभरसुद्धां मांस नसुन हाडांचा सांगाडा मात्र

उरला होता व तोंडानें सारखा राममंत्राचा जप चालला होता. त्याचें तें कडक तप पाहून

गोरक्षनाथानें तोंडात बोट घातलें व 'मी म्हणतों तो हाच मावणक' असें त्यानें मस्छं द्रनाथास

सांवगतलें. मग वतघेजण त्याच्याजवळ गेले व त्यांनीं त्यास तप पूणम करावयास सांवगतलें तेव्ा

त्यानें त्यांस उत्तर वदलें कीं, तुम्हाला ही पंचाईत कशाला पावहजे? तुम्ही आपलें येथुन चालू

लागा. ववनाकारण कां खोटी करतां ? त्यांनी त्यास जें जें ववचारावें त्या त्या प्रत्येक प्रश्नाचा

मावणक उलट जबाब दे ई. तें पाहून मी आतां ह्यास युक्तीनें ताळ्ावर आणतों, असे

गोरक्षनाथानें म्हटलें.

मग गोरक्षनाथ एकटाच तेथें राहून मस्छं द्रनाथ व चौरं गीनाथ जवळच्या झाडाखालीं बसले व

गोरक्ष काय कररतो हें पाहूं लागले. गोरक्षनाथानें मावणकाजवळ उभें राहून मोठ्यानें म्हटलें

कीं, अहाहा! असा तपस्वी मी अजूनपावेतों पावहला नव्ता; अशाचा उपदे श घेऊन ह्यास

गुरु करावा हेंच चांगलें. माझें दै व उदयास आलें म्हणुन समजावं, नंतर गोरक्ष त्यास बोलला;

स्वामीं! मी आपणांस गुरु करीत आहे; तर आपण कृपा करून मला अनुग्रह द्यावा. हें ऐकून

मावणक त्यास म्हणाला. बेट्या, एवढा मोठा झालास तरी अजुन तुला अक्कल नाहीं. तु मला

गुरु करुं पहातोस त्यापेक्षां तुंच कां माझा गुरु होईनास! त्याचा उलटा जबाब येणार हें

ओळखून गोरक्षनाथानें त्यास हा प्रश्न केला होता. त्याप्रमाणें उत्तर ऐकतांच गोरक्षनाथानें त्यास

मंत्रोपदे श केला. त्यामुळें तो वत्रकाळज्ञानी सोडून गोरक्षनाथाच्या पायां पडला. तेव्ां गोरक्षनाथानें

शस्क्तप्रयोग मंत्रुन गोरक्षानें त्यास हातीं धरून मस्छं द्रनाथाकडे नेलें. त्यांनी त्याचा वववचत्र स्वभाव
पाहून त्याचें नाव 'अंडभंग' असें ठे वलें व त्यास नाथदीक्षा दे ऊन ते चौघे मागमथथ झाले,

वाटें त गोरक्षनाथानें अडभंगास सकल ववद्यां त वनपूण केलें.

नंतर तीथमयात्रा करीत बारा वषामनीं प्रयागास आले. त्या वेळेस धममनाथराजास पुत्र झाला असुन

त्यांचें नांव वत्रववक्म असं ठे ववलें होतें हे चौघे गां वांत आल्याची बातमी धममनाथास समजांच तो

त्यास सामोरा जाऊन राजवाड्ात घेऊन गेला. धममनाथानें आपल्या मुलास राज्यावर बसवुन

आपण योगदीक्षा घेण्याचा वनश्चय केला. माघ मवहन्ांतील पुण्यतीथ वितीया, वजला धममबीज

असें म्हणतात, त्या वदवशीं गोरक्षनाथानें धममनाथास अनुग्रह दे ऊन दीक्षा दीली. त्या वेळेस सवम

दे व बोलाववले होते. नगरवासी लोकांचावह मोठा मेळा जमला होता. सवमजण प्रसाद घेऊन

आनंदानें आपपल्या थथानीं गेले. दरसाल असाच उत्सव होऊन प्रसाद वमळावा अशी दे वांसुद्धां

सवाांनीं आपली इछा दशमववली. मग 'धममनाथबीजेचा' उत्सव प्रवतवषीं करण्याची गोरक्षानें

वत्रववक्मास आज्ञा वदली. तेव्ां सवामस आनंद झाला व दरसाल या वदवशीं उत्सव होऊं लागला.

गोरक्षनाथानें आपल्या 'वकमयावगरी' नामक ग्रंथांत असें वलवहलें आहे कीं. आपपल्या शक्त्यनुसार

जो कोणी हें बीजेचें व्रत करील त्याच्या घरीं दोष, दाररद्र्य, रोग आवदकरुन ववघ्नें स्वप्ांत

दे खील यावयाची नाहींत. त्या पुरुषांचा संसार सुयंवत्रत चालेल प्रत्येक्ष लक्ष्मी त्याच्या गृहीं वास्तव्य

करील. याप्रमाणें धममनाथ बीजेचा मवहमा होय.

धममनाथास नाथदीक्षा वदल्यानंतर ते वतघेजण त्यास घेऊन वनघाले. त्यांनी तीथम विरत विरत

बदरीकाश्रमास जाऊन धममनाथास शंकराच्या पायां वर घातलें व त्यास त्याच्या स्वाधीन करून

तपश्चयेस बसववलें. नंतर, बारा वषाांनीं परत येऊं असें सांगुन तो वतघेजण तीथमयात्रा करण्यास

गेले व मुदत भरतांच ते पुनः बदररकाश्रमास गेले मग तेथें मोठ्या थाटानें मावंदे केलें.

मावंद्याकररतां सवम दे वांना बोलावून आणलें होतें. मावदें झाल्यावर सवम दे व वर दे ऊन वनघुन
गेले. व मस्छं द्रनाथ, गोरक्षनथ, चौरं गीनाथ, अडभंगनाथ व धममनाथ असे पांचीजण तीथमयात्रेस

गेले.

ब्रह्मादे वाच्या वीयामपासून पुवी अठ्यांयशीं सहस्त्र ऋवष उत्पन्न झाले; त्याच वेळीं जे थोडें से रे त

पृथ्वीवर रे वानदीच्या तीरीं पडलें न्ांत चमसनारायणानें संचार केला; तेव्ां पुतळा वनमामण

झाला. तें मूल सुयामसारखें दै दीप्यमान वदसूं लागलें. जन्म होतांच त्यानें एकसारखा रडण्याचा

सपाटा चालववला. त्याच संधीस सहन सारुख या नांवाचा एक कुणबी पाणी आणावयास नदीवर

गेला होता. त्यानें तें मूल रे तीत रडत पडलेलें पावहलें; तेव्ां त्याचें हृदय कळवळलें. त्यानें

त्या मुलांस उचलून घेतलें व घरीं नेलें आवण रे वातीरीं वाळवंटावर पुत्र वमळाल्याचें वतममान

स्त्रीस सांवगतलें व त्यास वतच्या हवली केलें. वतनें आनंदानें त्यास स्नान घालून पाळण्यांत

आपल्या पोटच्या मुलाशेजारीं वनजववलें. तो रे वतीरीं 'रे वेतं' सांपडला म्हणुन त्याचें नांव

'रे वणनाथ' असें ठे ववलें. त्यास थोडथोडें समजूं लागतांच तो काम करावयास बापाबरोबर

शेतांत जाऊं लागला. तो बारा वषाांच्या वयांत शेतकीच्या कामांत चांगलाच हुशार झाला.

एके वदवशी रे वणनाथ मोठ्या पहाटें च उठून आपले बैल रानांत चरावयास नेत होता. त्या

समयीं लखलखीत चांदणें पडलें होते; ह्यामुळें रस्ता साि वदसत होता. इतक्ांत दत्तात्रेयाची

स्वारी पुढें येऊन थडकली. दत्तात्रेयास वगररनारपवमतीं जावयांस होतें. त्यांच्या पायांत खडावा

असून त्यांनीं कौपीन पररधान केली होती, जटा वाढववल्या असुन दाढी, वमशी वपंगट वणामची

होती. असा वतन्ी दे वां चा अवतार जे दत्तात्रेय ते जात असतां त्यांची व रे वणनाथाची भेट

झाली. त्यास पाहतांच रे वणनाथास पूणम ज्ञान होऊन पूवमजन्माचें स्मरण झालें. मग आपण पूवीचें

कोण, व हल्लीचें कोण व कसें वागत आहों याची त्यास रुखरुख लागली. तसेच मला आतां

कोणी ओळखत नाहीं, मी अज्ञानांत पडलों असें त्यास ज्ञान होऊन तो स्तब्ध रावहला. तेव्ां
तूं कोण आहेस, असें दत्तात्रेयानें त्यास ववचारल्यवर त्यानें उत्तर वदलें, तुमच्या दे हांत वतन्ी

दे वांचे अंश आहेत; त्यांत सत्त्वगुणी जो महापुरुष तो मी असुन मला येथें िारच कष्ट भोगावे

लागत आहेत; तर आतां कृपा करून या दे हास सनाथ करावें. इतकें बोलून त्यांनें दत्तात्रेयाच्या

पायांवर मस्तक ठे ववलें. त्याचा दृढ वनश्चय पाहून दत्तात्रेयानें आपला वरदहस्त त्याच्या मस्तकावर

ठे वला. नऊ नारायणाच्या अवतांरांपैकीं हा चमसनारायणाचा अवतार होय, हें दत्तात्रेयास ठाऊक

होतें.

त्यास दत्तात्रेयानें त्यास वेळेस अनुग्रह कां वदला नाहीं अशी शंका येईल. पण त्याचें कारण

असें कीं, भस्क्तमागामकडे प्रवृवत्त झाल्यावांचून अनुग्रह दे ऊन उपयोग नाही; यास्तव भक्तीकडे

मग लागलें म्हणजे ज्ञान व वैराग्य सहज साध्य होतें असा मनांत ववचार आणुन दत्तात्रेयानें

िक्त एका वसद्धीची कला त्यास सांवगतली. तेव्ां रे वणनाथास परमानंद झाला. तो त्याच्या

पायां पडून आनंद पावल्यानंतर दत्तात्रेय वनघून गेले. एक वसस्द्ध प्राप्त झाली तेवढ्यावरच त्यानें

समाधान मानल्यानें तो पूणम मुक्त झाला नाहीं.

🙏!! श्री नवनाथ भस्क्तसार कथामृत - अध्याय ३४ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय ३५ !!🙏

॥ रे वणनाथास ससक्तिची प्राक्ति; त्याची तपश्चयाा व वरप्राक्ति; सरस्वती ब्राह्मणाच्या मृत

पुत्राकररता यमलोकी ीं गमन ॥

रे वणनाथानें एका सिद्धिकलेि भूलून दत्तात्रयेयाि परत पाठसवल्यानंतर रे वणनाथ शेतांत गेला.

दत्तात्रेयानें त्याची त्या वेळेची योग्यता ओळखूनच एक सििकलेवर त्याि िमाजावून वाटे ि

लासवलें होतें. रे वणनाथ शेतांत गेला व काम झाल्यावर तो मंत्रप्रयोगाचें गाणें गाऊं लागला.

तेव्ां सिद्धि प्रत्यक्ष येऊन उभी रासहली व कोणत्या कायाास्तव मला बोलासवलें म्हणून सवचार
ं

लागली. प्रथम त्यानें सतला नांव सवचारलें तेव्ां मी सिद्धि आहे , अिें सतनें िांसगतलें. ज्या

वेळेि दत्तात्रेयानें रे वणनाथाि सिद्धि सदली होती, त्या िमयीं त्यानें सतच्या प्रतापाचें वणान करन

िांसगतलें होतें की, सिद्धि काम करावयाि प्रत्यक्ष येऊन हजर रासहल व तूं िांगशील तें काया
करील. जेवढे उपभोग घेण्याचे पदाथा पृथ्वीवर आहेत तेवढे िवा ती एका अर्ा क्षणांत पुरवील.

िारांश, जें जें तुझ्या मनांत येईल तें ती करील; यास्तव जें तुला काया करावयाचें अिेल तें

तूं सतला िांग. अशी सतच्या पराक्रमाची परस्फुटता करन दत्तात्रयानें त्याि बीजमंत्र िांसगतला

होता. ती सिद्धि प्राप्त झाल्याचें पाहून रे वणनाथि सकंसचत गवा झाला. परं तु स्वभावानें तो

सनिःस्पृह होता.

एके सदवशीं तो आनंदानें मंत्रप्रयोग म्हणत शेतांत काम करीत अितां मसहमा नांवाची सिद्धि

जवळ येऊन उभी रासहल्यानें त्याि परमानंद झाला. त्यानें हातांतील औत व दोर टाकून सतला

िांसगतलें कीं, जर तुं सिद्धि आहेि तर त्या पलीकडच्या झाडाखालीं र्ान्याची राि पडली आहे

ती िुवणााची करन मला चमत्कार दाखीव; म्हणजे तूं सिद्धि आहेि अशी माझी खात्री होईल.

मग मला जें वाटे ल तें काम मी तुला िांगेन. त्याचें भाषण ऐकून मसहमा सिद्धि म्हणाली, मी

एका क्षणांत र्ान्याच्या राशी िुवणााच्या करन दाखवीन. मग सतनें र्ान्याच्या राशीं िुवाणाच्या

डोंगराप्रमाणें सनमााण करन दाखसवल्या. त्याची खात्री झाली. मग तो सतला म्हणाला, तुं आतां

माझ्यापाशीं रहा. तुं िवा काळ माझ्याजवळ अिलीि, म्हणजे मला जें पासहजे अिेल तें

समळण्याि ठीक पडे ल. त्यावर ती म्हणाली, मी आतां तुझ्या िंसनर् राहीन; परं तु जगाच्या

नजरे ि न पडतां गुप्तरपानें वागेन. तूं माझ्या दशानािाठी वारं वार हेका र्रुन बिुं नको.

तुझें काया मी ताबडतोब करीत जाईन. रे वणनाथानें सतच्या म्हणण्याि रुकार सदल्यावर ती

िुवणााची राि अदृश्य करुन गुप्त झाली.

मग रे वणनाथ िांयकाळपयंत शेतांत काम करन घरीं गेला. त्यानें गोठ्ांत बैल बांसर्ले व

रात्रीि स्वस्थ सनजला. दु िरे सदवशीं त्यानें मनांत आसणलें कीं, आतां व्यथा कष्ट कां म्हणुन

करावे? मग दु िरे सदवशी तो शेतांत गेलाच नाहीं. त्यामुळें िुमारें प्रहर सदविपयंत वाट पाहून
त्याचा बाप िहनिारुक हा त्याि म्हणाला, मुला! तूं आज अजूनपयंत शेतांत कां गेला नाहींि?

हें ऐकून रे वणानाथानें उत्तर सदलें कीं, शेतां त जाऊन व रात्रंसदवि कष्ट करुन काय समळवयाचें

आहे? त्यावर बाप म्हणाला, पोटािाठी शेतांत काम केलें पासहजे. शेत सपकलें की, पोटाची

काळजी करावयाि नको, नाहीं तर खावयाचे हाल होतील व उपाशी मरावयाची पाळी येईल.

यावर रे वणनाथ म्हणाला, आपल्या घरांत काय कमी आहे म्हणुन शेतांत जाऊन सदविभर

खपून पोट भरण्यािाठी र्ान्य सपकवावें? आतां मेहनत करण्याचें कांहीं कारण रासहलें नाहीं.

तें ऐकून बापानें म्हटलें, आपल्या घरांत अशी काय श्रीमंती आहे ? मी एक एक सदवि किा

लोटीत आहें, हें माझें मलाच ठाऊक. तें ऐकून रे वणनाथ म्हणाला, उगीच तुम्हीं खोटें बोलतां

िारें घर िोन्याचें व र्ान्यानें भरलेलें आहे . मी बोलतों हें खरें कीं खोटें , तें एकादां पाहून

तरी या; उगीच काळजी कां करतां ? मग बाप पाहूं लागला अितां घरांत िोन्याच्या व

र्ान्याच्या राशीच्या राशी पडलेल्या सदिल्या. त्यावेळेि त्याि मोठें च आश्चया वाटले. मग हा

कोणी तरी अवतारी पुरुष अिावा, अिें त्याच्या मनांत ठिलें व तो रे वणनाथाच्या तंत्रानें वागूं

लागला.

रे वणनाथाचा बुंर्ुलगांव मोठा अिून रहदरीच्या रस्त्यावरच होता, ह्यामुळें गांवांत नेहमी पांथस्थ

येत अित. रे वणनाथाि सिद्धि प्राप्त झाल्यानंतर गांवांत येणायाा पांथस्थाि रे वणनाथ इच्छाभोजन

घालूं लागला. ही बातमी िायाा गांवांत पिरली. मग लोकांच्या टोळ्याच्या टोळ्या त्याच्या घरीं

जाऊं लागल्या. वस्त्र, पात्रं, अन्न, र्न आसदकरुन जें ज्याि पासहजे तें दे ऊन रे वणनाथ त्याचे

मनोरथ पुरवीत अिे. रोगी मनुष्याचे रोगासह जात अित. मग ते त्याची कीसता वणान करुन

जात. यामुळें रे वणनाथ सजकडे सतकडे प्रसिि झाला. िवा लोक त्याि 'रे वणसिि' अिें म्हणू

लागले.
इकडे मद्धच्छंद्रनाथ तीथायात्रा करीत सिरत अितां बुंर्ुलगांवांत येऊन र्माशाळें त उतरला.

मद्धच्छंद्रनाथ श्रीगुरुंचें सचंतन करीत आनंदानें बिला अितां सकत्येक लोक त्या र्माशाळें त गेले.

त्यांनी त्याि भोजनािाठीं रे वणनाथाचें घर दाखवून सदलें व त्यानें सवचारल्यावरुन लोकांनीं

रे वणसिद्धिची िमूळ मासहती िांसगतली. ती ऐकून रे वणनाथ चमिनारायाणाचा अवतार आहे,

अिें मद्धच्छंद्रमनांत िमजला. नंतर जास्त मासहती काढण्याकररतां रे वननाथाि कोन प्रिन्न झाला

म्हणुन मद्धच्छंद्रनाथानें लोकांि सवचारलें. परं तु लोकांि त्याच्या गुरुची मासहती निल्यामुळें त्याचा

गुरु कोण हें कोणी िां गेना.

मग मद्धच्छंद्रनाथानें कांहीं पशु, पक्षी, वाघ, सिंह सनमााण करुन त्यांि तो आपल्या अंगाखांद्यावर

खेळवून एके सठकाणीं खावयाि घालूं लागला. हा चमत्कार पाहून हा िुिां कोणी ईश्वरी

अवतार अिावा अिें मद्धच्छंद्रनाथासवषयीं लोक बोलू लागले. हा प्रकार लोकांनीं रे वणसििाच्या

कानांवर घातला व हा अद् भुत चमत्कार प्रत्यक्ष पाहावयाि िांसगतला. हें वृत्त ऐकून रे वणसिि

तेथें स्वतिः पाहावयाि गेला. सिंह, वाघ, आसदकरन सहंस्त्र जनावरें , तिेंच पशुपक्षीिुिां

मद्धच्छंद्रनाथाच्या अंगाखांद्यावर सनवैर खेळत आहेत, अिें पाहुन त्याि िार चमत्कार वाटला.

रे वणनाथ घरीं गेला व दत्तमंत्रप्रयोग म्हणतांच प्रत्यक्ष सिद्धि येऊन प्रसवष्ट झाली. सतनें कोणत्या

कारणास्तव बोलावलें म्हणुन सवचारतां तो म्हणाला, मद्धच्छंद्रनाथाप्रमाणें पशुपक्ष्ांनीं माझ्या

अंगाख्याद्यांवर प्रेमानें खेळावें व माझ्या आज्ञेंत अिावें, अिें झालें पासहजे. तें ऐकून सतनें

िांसगतलें कीं, ही गोष्ट ब्रह्मवेत्त्यावांचुन दु ियााच्यानें होणार नाहीं, या िवा गोष्टी तुला पासहजे

अिल्याि प्रथन तूं ब्रह्मवेत्ता हो. मग रे वणासििानें सतला िांसगतलें कीं, अिें जर आहे तर तुं

मला ब्रह्मवेत्ता कर. तेव्ां सतनें िांसगतलें कीं तुझा गुरु दत्तात्रेय िवािमथा आहे ; ह्यास्तव तूं
त्याची प्राथाना कर; म्हणजे तो स्वतिः येऊन तुझ्या मनािारखें करील. अिें सििीनें िांसगतल्या

वर तिें करण्याचा त्यानें सनश्चय केला.

मग ज्या सठकाणी पूवी दत्तात्रेयाची भेट झाली होती, त्याच सठकाणीं रे वणनाथ जाऊन तपश्चयेंि

बिला. दत्तात्रेयाची केव्ां भेट होते अिें त्याि झालें होतें. त्यानें अन्नपाणीिुिां िोडलें व

झाडांची उडून आलेली. पानें खाऊन तो सनवााह कर

ं लागला. तेणेंकरन त्याच्या हांडांचा

िांगडामात्र सदिूं लागला.

रे वणनाथाचा गुरु कोण हें मद्धच्छंद्रनाथाच्या लक्षांत नव्तें त्याच्या गुरुनें अर्ावट सशष्य कां तयार

केला म्हणुन मद्धच्छंद्रनाथाि आश्चया वाटत होतें. त्यानें रे वणनाथाबद्दल चौकशीं केली. पण त्याचा

गुरु कोण ही माहीती लोकांि नव्ती; ते िक्त त्याची बरीच प्रशंिा करीत. उपकार करण्यात,

अन्न्उदक व द्रव्य दे ण्याि रे वणनाथ मागेंपुढें पाहत निे, यावरुन कोणत्या तरी गुरुच्या कृपेनें,

ह्याि सिद्धि प्राप्त झाली अिावी, अिें मनांत येऊन मद्धच्छंद्रनाथानें तो शोर् काढण्यािाठीं

असणमा, नररमा, लसघमा, मसहमा इत्यासद आठसह सिद्धिि बोलासवलें. त्या येतांच त्याच्या पायां

पडल्या. त्या वेळेि नाथानं त्याि सवचारलें कीं, रे वणसििाच्या िेवेि कोणत्या सिद्धिची कोणी

योजना केली आहे हें मला िांगा.त्यावर मसहमासििीनें उत्तर सदलें कीं, त्याच्या िेवेि

राहण्यािाठीं श्रीदत्तात्रेयाची मला आज्ञा झाली आहे .

मग हा रे वणनाथ आपला गुरुबंर्ु होतो अिें जाणुन त्याि िाह्य करावें, अिें मद्धच्छंद्रनाथाच्या

मनांत आलें त्यानें लगेच तेथून सनघुण सगरीनापवाती येऊन श्रीदत्तत्रेयाची भेट घेतली व रे वणसिद्धिचा

िवा मजकूर कळसवला आसण त्याच्या सहतािाठीं पुष्कळ रदबदली केली. मद्धच्छंद्रनाथ म्हणाला,

महाराज! रे वणसिि हा प्रत्यक्ष चमिनारायणाचा अवतार होय. तो तुमच्यािाठीं दु िःिह क्लेश

भोगीत आहे. तर आपण आतां त्यावर कृपा करावी. ज्या सठकाणीं तुमची भेट झाली त्याच

सठकाणी तो तुमच्या दशानाची इच्छा र्रन बिला आहे .

तें ऐकून मद्धच्छंद्रनाथाि िमागमें घेऊन दत्तात्रेय यानास्त्राच्या िाह्यानें रे वणनाथापाशीं आले. तेथें

तो काष्ठाप्रमाणें कृश झालेला पासहल्यावर दत्तात्रेयाि कळवळा आला व त्यांनी त्याि पोटाशीं

र्ररलें रे वणनाथानें दत्तात्रेयाि पायांवर मस्तक ठे सवलें. तेव्ां दत्तानें त्याच्या कानांत मंत्रोपदे श

केला. तेणेकरन त्याच्या अज्ञान व द्वै त यांचा नाश झाला. मग वज्रशद्धक्त आरार्ून दत्तानें

रे वणनाथाच्या कपाळीं भस्म लासवले; त्यामुळें तो शद्धक्तवान् झाला. नंतर त्याि बरोबर घेऊन

दत्तात्रेय व मद्धच्छंद्रनाथ सगरीनारपवातीं गेले. तेथें त्याि पुष्कळ सदवि ठे वुन घेऊन शास्त्रास्त्रािुिां

िवा सवद्यांत सनपुण केलें. तेव्ां , आतां आपण एकरप झालों, अिें रे वणनथाि भािूं लागलें.

त्याचा द्वै तभाव नासहंिा होतांच िवा पशुपक्षी सनवैर होऊन रे वणनाथाजवळ येत व त्याच्या पायां

पडत. दत्तानें रे वणनाथाि नाथपंथाची दीक्षा दे ऊन मद्धच्छंद्रनाथाप्रमाणेंच शस्त्रास्त्रासदिवा सवद्यांत

सनपूण करन त्याि त्याच्या स्वार्ीन केलें. मग ते उभयतां मातंडपवातीं गेलें. तेथें त्यांनी

नागेंश्र्वर स्थान पाहून दे वदशान घेतलें व वर समळवून िाबरींमंत्र सिि केले .

िवा सवद्येंत पररपूणा झाल्यानंतर सगरीनारपवाती येऊन तेथें मावंदें घालण्याचा रे वणनाथानें बेत

केला. त्या िमारं भाि सवष्णु, शंकर आसदकरन िवा दे वगण येऊन पोंचले. चार सदवि

िमारं भ उत्तम झाला. मग िवा दे व रे वणनाथाि वर दे ऊन आपापल्या स्थानीं गेले. रे वणनाथसह

दत्तात्रेयाच्या आज्ञेनें तीथायात्रा करावयाि सनघाला.

त्या कालीं माणदे शांत सवटे तीथायात्रा गांवांत िरस्वती या नावांचा एक ब्राह्मण राहात अिे.

त्याच्या स्त्रीचें नांव जान्हसवका. त्यांची एकमेकांवर अत्यंत प्रीसत. त्यांि मुलें होत, पण तीं
वांचत नित; आठ दहा सदविांतच तीं मुलें मरत. ह्याप्रमाणें त्याचें िहा पुत्र मरण पावले.

िातवा पुत्र मात्र दहा वषेपयंत वांचला होता व आतां याि भय नाहीं अिें जाणुन िरस्वती

ब्राह्मणानें असतहषाानें ब्राह्मणभोजन घेतलें. त्यािमयीं पंचपक्कान्ने केलीं होतीं व प्रयोजनाचा बेत

उत्तम ठे सवला होता. त्याच सदवशीं त्या गांवात रे वणनाथ आला. तो सभक्षा मागवयाि सिरत

अितां त्या ब्राह्मणाकडे गेला. त्याि पाहतांच हा कोणी ित्पुरुष आहे , अशी ब्राह्मणाची िमजुत

झाली. तेव्ां ब्राह्मणानें त्याि जेवून जाण्याचा आग्रह केला व त्याच्या पायां पडून माझी इच्छा

मोडूं नये अिें िांसगतलें. त्याि रे वणनाथानें िांसगतलें कीं, आम्हीं कसनष्ठ वणााचें व तूं ब्राह्मण

आहेि, म्हणुन आमच्या पायां पडणें तुला योग्य नाहीं, हें ऐकून तो म्हणाला, ह्या कामीं

जातीचा सवचार करणें योग्य नाहीं. मग त्याचा शुि भाव पाहून रे वणनाथानें त्यांचें म्हणणें मान्य

केलें.

मग रे वणनाथ त्याच्याबरोबर घरांत गेल्यावर िरस्वती ब्राह्मणानें त्याि पात्रावर बिसवलें व त्याचें

भोजन होईपयंत आपण जवळच बिून रासहला. जेवतांना त्यानें करन त्याि भोजनाि वासढलें

व नाथाची प्राथाना केली कीं, महाराज! आजचा सदवि येथें राहून उदईक जावें. त्याची श्रिा

पाहून रे वणनाथानें त्याच्या म्हणण्याि रुकार सदला व तो सदवि त्यानें तेथें कासढला. रात्रीि

पुनिः भोजनािाठीं िरस्वती ब्राह्मणानें नाथाि आग्रह केला, परं तु दोनप्रहरीं भोजन यथेच्छ

झाल्यानें रात्रीं क्षुर्ा लागली नव्ती; यास्तव सनत्यनेम उरल्यानंतर नाथानें तिेंच शयन केलें.

त्या वेळीं तो ब्राह्मण नाथाचे चरण चुरीत बिला. मध्यरात्र झाली अितां अशी गोष्ट घडली

कीं, आईजवळ अिलेल्या त्याच्या मुलाचे प्राण िटवीनें झडप घालून कािावीि केले. त्या

वेळेि मोठा आकांत झाला. बायको नवयााि हाका मार

ं लागली, तेव्ां तो सतला म्हणाला,

आपण पूवाजन्म केलेल्या पापाचें िळ भोगीत आहों, यास्तव आपणांि िुख लाभणार कोठून?

आतां जिें होईल तिें होवो. तूं स्वस्थ राहा. मी उठून आलों तर नाथाची झोंप मोडे ल,
यास्तव माझ्यानें येववत नाहीं. जर झेंप मोडली तर गोष्ट बरी नाहीं. इतकें ब्राह्मण बोलत

आहे तो यमाच्या दू तांनीं पाश टाकून मुलाच्या प्राणाचें आकषाण केलें व मुलाचें शरीर तिेंच

तेथें पडून रासहलें.

मुलगा मरण पावला अिें पाहून जान्हवी मंद मंद रडूं लागली. सतनें ती रात्र रडून रडून

कासढली. प्रातिःकाळ झाला तेव्ा नाथाि रडका शब्द ऐकूं येऊं लागला. तो ऐकून त्यानें कोण

रडतें म्हणुन िरस्वती ब्राह्मणाि सवचाररलें. त्यानें उत्तर सदलें कीं, मुलाचे प्राण कािावीि होत

आहेत म्हणुन घरांत माझी बायको अज्ञपणनें रडत आहे . तें ऐकुन मुलाि घेऊन ये, अिं

नाथानें सवप्राि िांसगतलें. त्यावरुन तो स्त्रीजवळ जाऊन पाहतो तों पुत्राचें प्रेत दृष्टीि पडलें.

मग त्यानें नाथाि घडलेलें वतामान सनवेदन केलें. ही दु िःखदायक वाताा ऐकून नाथाि यमाचा

राग आला. तो म्हणाला, मी या स्थळी अितां यमानें हा डाव िार्ून किा घेतला? आतां

यमाचा िमाचार घेऊन त्याि जमीनदोस्त करन टासकतों, अिें बोलून मुलाि घेऊन येण्याि

िांसगतलें. मग िरस्वती ब्राह्मणानें तो मुलगा नाथापुढें ठे सवला. त्या प्रेताकडे पाहून नाथाि परम

खेद झाला. मग तुला एवढाि मुलगा कीं काय, अिें नाथानें त्याि सवचारल्यावर, हें िातवें

बालक म्हणुन ब्राह्मणानें िांसगतलें व म्हटलें, माझीं मागची िवा मुलें जन्मल्यानंतर पांचिात

सदविांतच मेली; हाच िक्त दहा वषा वांचला होता. आम्ही प्रारब्धहीन! आमचा िंिार िुिळ

कोठून होणार! जें नसशबीं होतें तें घडलें. याप्रमाणें ऐकून रे वणनाथानें िरस्वतीि िांसगतलें

कीं, तूं तीन सदवि या प्रेताचें नीट जतन करन ठे व. हें अिेंच्या अिेंच राहील, नािणार

नाहीं. आतां मी स्वतिः यमपुरीि जाऊन तुझीं िातसह बाळें घेऊन येतो. अिें िांगुन नाथानें

अमरमंत्रानें भस्म मंत्रुन मुलाच्या अंगाि लासवलें व यानास्त्राच्या योगानें तो ताबडतोब यमपुरीि

गेला.
रे वणनाथाि पाहतांच यमर्मा सिंहािनावरन उतरला व त्याि आपल्या आिनावर बिवून त्यानें

त्याची षोडशोपचारांनीं पूजा केली आसण असत नम्रपणानें येण्याचें कारण सवचारलें. तेव्ा

रे वणनाथानें म्हटलें, यमर्माा ! मी िरस्वती ब्राह्मणाच्या घरीं अितां तूं तेथें येऊन त्याच्या मुलाि

किा घेऊन आलाि? आतां न घडावी ती गोष्ट घडली तरी सचंता नाहीं. परं तु तूं त्याचा पुत्र

परत दे आसण त्याचे िहा पुत्र कोठें ठे सवलें आहेि. तेसह आणुन दे . हें न करशील तर माझा

राग मोठा कठीण आहे; तुझा िडशा उडून जाईल. तेव्ा यमर्माानें सवचार केला कीं, ही

जोखीमदारी आपण आपल्या अंगावर घेऊं नये. शंकराकडे मुखत्यारी आहे, अिें िांगून त्याि

कैलािाि र्ाडावें; मग सतकडे पासहजे तें होवो. अिें मनांत आणुन तो म्हणाला, महाराज!

माझें म्हणणें नीट लक्ष दे ऊन ऐकून घ्यावें. सवष्णु, शंकर व ब्रह्मदे व हे सतघे या गोष्टीचे

असर्कारी आहेत आणी हा िवा कारभार त्यांच्याच आज्ञेनें चालतों. या कामाचा मुख्य शंकर

अिून आम्ही िारे त्याचे िेवक आहों. यास्तव मारण्याचें वा तारण्याचें काम आमच्याकडे नाहीं,

िबब आपण कैलािाि जावें व शंकरापािून ब्राह्मणाचे िात पुत्र मागुन न्यावे. ते तेथेंच

त्यांच्याजवळ आहेत. त्याचें मन वळवून आपला कायाभाग िार्ून घ्यावा. ते ऐकून रे वणनाथ

म्हणाल, तूं म्हणतोि, हें काम शंकराचें आहे , तर मी आतां कैलािाि जातो. अिें म्हणुन

रे वणनाथ तेथून उठून कैलािाि शंकराकडे जावयाि सनघाला.

🙏!! श्री नवनाथ भद्धक्तिार कथामृत - अध्याय ३५ िमाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय ३६ !!🙏

॥ रे वणनाथानें सरस्वती ब्राह्मणाचे मृत पुत्र सजीव केले; नागनाथाची जन्मकथा ॥

यमपुरीहून यम कैलासास गेला. त्यास शिवगणाांनीां शवचारपूस करण्यासाठीां उभें राहावयास

साांशगतलें व आपण कोण, कोठें जाताां, काय काम आहे वगैरे शवचारलें. त्या वेळेस त्यानें

साांशगतलें कीां, मला रे वणनाथ म्हणतात. मी िांकराची भेट घ्यावयास जात आहें , कारण त्यानें

एका ब्रह्मणाचा मुलगा चोरून आशणला आहे ; तर त्यास शिक्षा करुण मुलास घेऊन जाण्यासाठी

मी आलोां आहे .

तें भाषण ऐकून शिवगणाां स राग झाला. ते म्हणाले , तुझा गुरु गांधवव आहे असें वाटतें, म्हणूनच

तूां असें बोलत आहेस. तुां आपला परत जा कसा. हें ऐकून नाथास फारच राग आला. तो

म्हणाला माझा गुरु गांधवव म्हणून म्हणताां, पण तुम्ही गांधववसमान आताां रानामाळ शफराल. असें
बोलून त्यानें स्पिावस्त्राची योजना केली व भस्म मांत्रून त्याांच्यावर फेंकलें. त्यामुळें द्वारपाळ व

तेराांिें शिवगण हे सवव जशमनीस खिळू न बसले. जशमनीपासून त्याांचे पाय सुटताना, जशमनीस

शचकटले आणी सववजण ओणवे होऊन राशहले.

याप्रमाणें गणाांची झालेली अवस्था पाहुन तेथचे सवव लोक भयभीत झाले. ते शिवापुढें जाउन

हात जोडून उभे राशहले व म्हणाले कीां, गावच्या दारािीां एक मनुष्य आला असून त्याने तेरािें

द्वाररक्षकगणाांस जशमनीस खिळू न ओणवें करुन टाशकलें असून तें त्या दू ूःिानें ओरडत आहेत.

हें ऐकून शिवानें त्या शिक्षा करावयास आठशह काळभैरवाांस आज्ञा केली. त्याप्रमाणें ते काळभैरव

ितकोशट गण घेऊन बाहेर पडले. हें पाहून नाथानें स्पिावस्त्रानें त्या गणाांनाशह ओणवे केलें,

पण भैरवाांनीां त्या अस्त्रास जुमाशनलें नाहीां. त्यानीां धनुष्यें हाती घेऊन बाणाां वर वातास्त्र अग्नस्त्र,

नागास्त्र याांची योजना करुण बाण सोशडले. तेव्ाां नाथानें पववतास्त्र, पजवनास्त्र याप्रमाणें योजना

केली. ह्या अस्त्राांनीां भैरवाांच्या अस्त्राांचा मोड झाला. नांतर तीां अस्त्रें भैरवाांवर पडली, तेणेंकरुन

ते जजवर झाले.

मग हें वतवमान हेराांनीां िांकारास कळशवलें. तेव्ाां रागानें तो नांदीवर बसुन युद्धस्थानी आला.

तेव्ा रे वणनाथानें शवचार केला कीां िांकरािीां युद्ध करण्याचें कारण नाहीां, एकाच अस्त्रानें

बांदोबस्त करावा म्हणजे झालें. मग वाताकषवकास्त्र मांत्रानें भस्म मांत्रून तें िांकरावर फेंकलें.

त्यामुळें िांकराचा श्वासोच्छवास बांद झाला व उमाकाांत नांदीवरुन िाली पडला व अष्टभैरव

बेिुद्ध पडले.

याप्रमाणें िांकाराची व गणाांची प्राणाांत अवस्था केल्याचें वृत्त शवष्णुस कळताांच तो लागलाच तेथें

धावून आला. त्यानें नाथास आशलांगन दे ऊन पोटािीां धररलें आशण शवचाररलें कीां, कोणत्या
कारणामुळें रागावून तुां हा एवढा अनथव केलास ? तेव्ाां रे वणनाथानें शवष्णुस साांशगतलें कीां, मी

सरस्वती ब्राह्मणकडे असताां िांकरानें त्याचा पुत्र माररला. या कारणास्तव मी शिवाचा प्राण

घेऊन सांजीवनी अस्त्राच्या योगानें मुलास शजवांत करुन घेऊन जाईन. तुम्ही ब्राह्मणाचीां सातशह

बाळें आणुन द्या म्हणजे िांकराच्या प्राणाांचे रक्षण कररतो; तें ऐकून शवष्णुनें साांशगतलें कीां, ती

सवव बाळें माझ्याजवळ आहेत, मी ते सातशह प्राण तुझ्या हवाली कररतो, पण दे ह मात्र तूां

शनमावण कर. हे शवष्णुचें बोलणें रे वणनाथानें कबूल केलें. मग वातप्रेरक अस्त्र जपून नाथानें

िांकरास सावध केलें व मग शवभक्त अस्ताचा जप करून सवव गण मुक्त केले व खस्थशतमांत्र

म्हणुन अष्टभैरवाांना भस्म लावून त्याांस अस्त्रापासुन मोकळें केलें. मग सवाांनीां नाथास नमन

केलें. तेव्ाां शवष्णुनें सातशह प्राण नाथाच्या स्वाधीन केले व त्यास जावयाांस परवानगी शदली.

मग यानास्त्र जपून रे वणनाथ महीवर उतरून ब्राह्मणाकडे आला. व त्यास मुलाचे कलेवर कुटू न

त्याचा गोळा करुन आणावयास साांशगतलें, त्याप्रमाणें प्रेत कुटु न आशणल्यानांतर त्याचे सात भाग

करुन, सात पुतळे तयार केले. नांतर सांजीवनी प्रयोग प्रेरून सातशह बालकें शजवांत करताांच

तीां रडूां लागली. त्याांना सरस्वती ब्राह्मणाच्या व त्याच्या स्त्रीच्या स्वाधीन केलें. बाराव्या शदविीां

मुलें पाळण्याांत घालून सारां गीनाथ, जागीनाथ, शनरां जननाथ, जागीनाथ, शनजानांद, दीनानाथ,

नयननाथ, यदु नाथ, शनांरजनाथ, गशहनीनाथ अिीां त्याांची नावें. रे वणनाथानें ठे शवलीां, हे सातशह

पुरुष पुढें जगशवख्ाांत झाले. रे वणनाथानां त्याांना बारा वषावनांतर दीक्षा शदली व सवव शवद्याांत

तप्तर केले. रे वणनाथ हा त्यात प्राांताांत राशहला.

पूवी सरस्वतीच्या उद्दे िानें ब्रह्मदे वाचें वीयवपतन झीलें असताां तें एका सशपवणीच्या मस्तकाांवर

येऊन पडलें. तें शतनें भक्षण करुण आपल्या पोटाांत साांठवून ठे शवलें. मग शदवसेंशदवस गभव

वाढत चालला. ही गोष्ट आखस्तकऋषीच्या लक्षाांत आली. नऊ नारायणाांपैकीां एकजन पोटीां येईल
व त्यास लोक नानगाथ म्हणतील हेंशह तो समजला. मग आखस्तकमुनीनें त्या सपवणीला जवळ

बोलावून साांशगतलें कीां, तूां या गोष्टीबद्दल काांहीां शचांता करुां नको तुझ्या पोटीां ऐरहोत्रनारायण

जन्मास येणार आहे, परां तु तुला साां गावयाचें कारण असें कीां, पुढें तुजवर मोठा कशठण प्रसांग

गुजरणार आहे. सध्ाां जनमेजयराजानें सपवमात्र आरां शभलें असून मोठ मोठ्या ऋषीच्या साह्यानें

सशमधाांच्या ऐवजीां सपाांची योजना करून त्याची यज्ञकुांडाांत आहुशत दे त आहे ; म्हणुन ही गोष्ट

मी तुला साां गुन ठे शवली. यास्तव आताां तुां कोठें तरी लपून राहा. याप्रमाणें आखस्तक मुनीनें

जेव्ा शतला भय घातलें, तेव्ा शतनें आपणास राहावयास शनभवय स्थळ कोणतें म्हणून त्यास

शवचाररलें, तेव्ा जवळच एक वडाचें झाड होतें. त्याच्या पोिरामध्ें लपून राहाव यास आखस्तक

ऋषीनें शतला साांशगतलें. मग ती सपीण त्या वडाच्या पोिराांत लपून राशहली व आखस्तकानें

अचळ वज्रप्रयोगानें तें झाड शसांचन करुन ठे शवलें व आपण हखस्तनापुरास गेला.

नांतर आखस्तकमुनीनें जनमेजयराजाच्या यज्ञमांडपाांत जाऊन सवव ऋषीांची भेट घेऊन त्याांना हा

गुप्त वृत्ताांत कळशवला आणी म्हटलें, ब्रह्मवीयव सपवणीच्या उदराांत असून पुढें तो पुरुष वटशसद्ध

नागनाथ या नावानें प्रकट होईल. नऊ नारायणापैकीां ऐरहोत्र नारायणच हा अवतार घेणार

आहे, त्यास मारुां नये. तें सवव ऋषीांनीां कबूल केल्यानांतर पुढें सपवसत्र समाप्त झालें; इकडे

सशपवणाचे नवमास पूणव झाले. मग ती पशिण नावाांची सपीण प्रसुत होऊन शतनें एक अांडें

घातलें. तें वडाच्या पोकळीांत बहुत शदवसपावेतोां राशहलें होतें त्याांत ऐरहोत्र नारायणानें सांचार

केला. पुढें त्याचा दे ह मोठा झाल्यवर अांड फूटू न मूल शदसूां लागलें.पुढें तें मुल रडू लागलें

पण त्याचें रक्षण करण्यात तेथें कोणी नव्तें.

त्या वेळीां कोिधमव या नाां वाचा एक अथववणवेदी गौडब्राह्मण वेदिास्त्राांत शनपूण होता, परां तु तो

फार गरीब असल्यानें त्याच्या सांसाराचे हाल होत. दाररद्र्यामुळें तो उदास होऊन गेला होता.
गररबी पाठीस लागल्यामुळें पत्रावळीांकररताां तो वडाची पानें आणावयास जात असे. एके शदविीां

तो त्या झाडाजवळ गेला असताां तेथें मुलाच्या रडण्याचा आवाज त्याच्या कानीां पडला. तो

ऐकून कोण रडतें हा िोध करण्यासाठीां तो आसपास पाहूां लागला. परां तु त्यास कोशणही न

शदसल्यामुळें तो सांियाांत पडला. तरी पण हा मुलाचाच िब्द अिी त्याची िात्री झाली. मग

त्यास दे वाांनीां साांशगतलें कीां, कोिधमव या वड्याच्या झाडाच्या पोकळीांत बालक रडत आहे ,

त्याांस स्पिव झाला कीां त्याचा काशळमा जाऊन सुवणव होते; तद्वतु हा मुलगा तुझ्या घरीां आला

कीां, तुझें दाररद्र नाि पावेल. हा दे वाांनीां एक बाण सोडला. त्यासरसें तें झाड मोडून पडलें.

झाड पडताांच आां तील वषावव केला. मग दे वाांनीां हात जोडून त्या नारायणास नमस्कार केला.

आणी कोिधमव ब्राह्मणास साांशगतलें कीां, महाराज! या भुमांडळावर आपण मोठे भाग्यवान आहाां

म्हणुन ह वटशसद्ध नागनाथ तुम्हाांस प्राप्त झाला आहे . हा पशिणी नाांवाच्या नाशगणीच्या पोटीां

जन्मला असून वटवृक्षामध्ें ह्याचें सांरक्षण झालें आहे . त्यास्तव आताां ह्याचें 'वटशसद्ध नागनाथ'

हेंच नाांव प्रशसद्ध करावें. हा शसद्ध असुन योगी लोकाांचा नाथ होईल.

ती दे ववाणी ऐकताांच कोिधमावनें त्या मुलास उचलून घरीां नेलें. त्या समयीां त्यास परमानांद

झाला. तें ऐकून त्याची स्त्री सुरादे वी हीदे िील समग्र झाली. ती म्हणाली, मला वाटतें कीां,

हा चांद्र शकांवा सूयव अवतरला असावा. शतनें मुलास उचलून स्तनािीां लाशवलें तो पान्हा फुटला.

मग शतनें आनांदानें मुलास स्नान घालून पाळण्याांत घातलें व त्याचें 'वटशसध्द नागनाथ' असें

नाांव शठशवलें. सुरादे वीांचें त्या मुलावर अत्यांत प्रेम जडलें. तो मुलगा मोठा झाल्यावर कोिधमावनें

सातव्या वषाव त्याचें यथाशवशध मौांजीबांधन केले.

एके शदविीां दोन प्रहरीां वटशसध्द नागनाथ भाशगरथीच्या तीरीां कािीशवश्वेश्वराच्या समोर काांहीां मुलें

जमवून िेळूां लागला त्या सांधीस दत्तात्रेयाची स्वारी तेथें गेली व मुलाांचा िेळ पाहूां लागली.
तेथें मुलाांच्या पांखक्त बसवुन त्याांस वटशसद्ध नागनाथ लटकेंच अन्न वाढीत होता, मुलें पुरें म्हणत

होती. हा त्याांस घ्या, घ्या म्हणून आग्रह करुन वाढीत होता. असा मुलाांचा चाललेला लटका

िेळ दत्तात्रेयानें पाशहला. तेव्ाां त्यास आश्चयव वाटलें. लटक्ाांच अन्नानें पोट भरलें म्हणून मुलें

म्हणत, हें ऐकून त्यास हसुां आलें. नांतर बालरूप धरुण दत्तात्रेयानें त्या मुलाांत सांचार केला

व अांगणाांत उभा राहून तो म्हणाला, मी अथीत आलोां आहें , मला भूक फार लागली आहे .

काांहीां िावयास अन्न वाढा. हें ऐकून तीां मुलें त्याच्या पाठीस लागली व म्हणाली, तु रे कोण

आमच्या मडळीांत िेळावयास आला आहेस? जातोस काां मारू

ां तुला? असें म्हणुन काांहीां मुले

काठीां उगारू
ां लागली व काांहीां मुलें दगड मारावयास धावलीां. हें नागनाथानें पाशहलें तेव्ाां तो

सवव मुलाांस म्हणाला आपल्या मेळ्ाांत जो नवीन मुलगा आला आहे त्यास घालवून दे ऊां नका,

आपल्याप्रमाणे त्यासशह वाढू ां आयत्या वेळीां आलेल्या ब्राह्मणास अथीत समजुन परत दवडू नये,

असे बोलुन त्याने त्या मुलास बसशवलें. मग कल्पननें स्नान, षोडिोप चाराांनीां पूजा, भोजन

वगैरे झाले. जेवताांना सावकाि जेवा, घाई करुां नका. जें लागेल तें मागून घ्या, असा त्यस

तो आग्रह करीत होताच. तेव्ा हा उदार आहे असें दत्तात्रेयास वाटले. हा पूवीचा कोणी तरी

योगी असावा असेंशह त्याच्या मनाांत ठसलें. दु सयाव स सांतोिवून त्यावर उपकार करण्याची बुद्धी

होणें पूववपुण्याईवाांचुन घडावयाचें नाहीां, असा मनाां त शवचार करुन तो त्याचे पूववजन्मकमव िोधूां

लागला. तेव्ा त्याच्या जन्माचा सवव प्रकार दत्तात्रेयाच्या लक्षाांत आला. मग दत्तात्रयानें त्यास

कृपा करुन शसखद्ध शदली. शतचा गुण असा झाला कीां नागनाथ ज्या पदाथावचें नाांव तोांडाांतुन

घेई, तो पदाथव तेथें उत्पन्न होऊां लागला. नांतर मुलाांना जेवावयास वाढ म्हणून दत्तात्रेयानें

नागनाथास साांशगतलें. पण त्या शसखद्धचें अन्न िाण्याची नागनाथानें फक्त मनाई केली होती.

जातेसमयीां दत्तात्रेयानें आपलें नाांव साांगुन त्याचें नाांव शवचारुन घेतलें.

मग िेळताांना नागनाथ ज्या पदाथावचे नाांव घेई तो पदाथव उप्तन्न होऊां लागला. त्यामुळें मुलें

शनत्य तृप्त होऊन घरीां बरोबर जेवीनातिीां झालीां न जेवण्याचें कारण आईबापाांनीां मुलाांना घरीां

शवचारलें असताां आम्हीां षडर स अन्न जेवून येतो; म्हणुन मुलाांनी सागाांवे. प्रथम ही गोष्ट

आईबापाांना िरीां वाटली नाहीां; पण त्याांनी स्वतूः भागीतथीतीरीां जाऊन नागनाथ षडर स अन्नें

वाढतो हें पाहताांच त्याांची िात्री झाली. मग ही बातमी सवव क्षेत्रभर झाली व नागनाथाचा बाप

कोिधमव याच्या दे िील ती कानाांवर गेली. शकत्येकाांनी त्यास साांशगतलें कीां, भागीरथीच्याां काांठी

तुझा मुलगा मुलाांच्या पांखक्त बसवुन उत्तम उत्तम पक्वाअन्नाांच्या जेवणावळी घालीत असतो. हे

आम्ही प्रत्यक्ष पाहून आलोां आहोां. तो अन्न कोठून आशणतो व कसें तयार कररतो त्याचें त्यासच

ठाऊक. त्यानें जशमनीवर हात ठे शवला कीां, इखच्छला पदाथव उप्तन्न होतो. ही बातमी कोिधमावनें

जेव्ाां ऐशकली, तेव्ाां तो पूवी दे वाांनीां साांशगतलेली िून समजला. पण त्यानें लोकाांस ती हशककत

बोलून दािशवली नाहीां.

पुढें एके शदविीां कोिधमाव नें आपल्या वतशसद्ध नागनाथ मुलास माांडीवर बसवून त्याच्या तोांडावरुन

हात शफरशवत व मुलाच्या जेवणाांसांबधीां गोष्ट काशढली. तेव्ा तो म्हणाला, तुम्हाांसशह मी असाच

चमत्कार दािवुन भोजनास घाशलतो. असें म्हणुन तो माांडीवरुन उतरला व जशमनीवर हात

ठे वुन षडर स अन्नाची इच्छा प्रकट करताांच उत्तम उत्तम पदाथावनीां भरलेलें पान तेथें उप्तन्न झालें

तें पाहून कोिधमावस फारच नवल वाटलें. मग हें साधन तुला कसें साध् झालें. असें बापानें

शवचारल्यावर तो म्हणाला बाबा! आम्हीां एकदाां पुष्कळ मुलें नदीतीरीां िेळत होतो. इतक्ाांत

दत्तात्रेय नाांवाचा मुलगा आला. त्याचा सवव मुलाां नी शधक्कार केला पण मी त्याची लटक्ाचा

पदथावनें मनोभावें पूजा केली. तेव्ाां त्यानें माझ्या मस्तकावर हात ठे वून कानाांत काांहीां मांत्र

साांशगतला व अन्न वाढावयास लाशवलें. त्या शदवसापासून माझ्या हातुन पाशहजे तो पदाथव शनमावण

होतो. हें ऐकुअन बापास परमानांद झाला. मग तो त्या शदवसापासुन मुलाकडून अथीताभ्यागताांची
पुजा करवून त्याांस भोजन घालुन पाठवू लागला. त्यानें दत्तात्रयास आनांद झाला नागनाथाकडे

हजारो मनुष्य जेवून द्रव्य, वस्त्र, धान्ये वगैरे घेऊन जाऊां लागली. या योगानें तो जगशवख्ात

झाला. जो तो त्याची कीशतव वािाणूां लागला.

एके शदविीां नागनाथानें बापास शवचारलें कीां, माझ्या हातानें या गोष्टी घडतात याांतला मुख्

उद्दे ि कोणता? तसाच तो दत्तात्रेय मुलगा कोण होता, हें मला िुलासा करुन साांगावें तेव्ाां

बाप म्हणाला तो द् त्तात्रेय शतन्हीां दे वाांचा अवतार होय. तुझे दै व्य चाांगले म्हणून तुला भेटुन तो

शसखद्ध दे ऊन गेला. तें ऐकून पुनूः त्यावर बाप म्हणाला, तो एके ठीकाणी शनसतो; यामुळें

त्याची भेट होणें कठीण होय. त्याच्या भेटीची इच्छा धरुन प्रयत्न चालशवल्यानें भेट होते असें

नाहीां. तो आपण होऊन कृपा करुन दिवन दे ईल तेव्ाां िरें असें साांगुन बाप काांहीां कामाकररताां

घराबाहेर गेला.

मग दत्तात्रेयाच्या दिवनाकररता जायाचा नागनाथानें शनश्चय केला. तो कोणास न शवचारताां घरुन

शनघाला व मातापुरी, पाांचाळे श्वर वगैरे शठकाणीां िोध करुां लागला. परां तु तेथें पत्ता न

लागल्यामुळें कोल्हापुरास गेला व तेथील लोकाांजवळ तो दत्ताशवषयीां चौकिीां करुां लागला.

तेव्ा लोक त्यास समजुन हांसले व दत्तात्रेय येथें येतो पण कोणास शदसत नाहीां कोणत्या तरी

रुपानें येऊन शभक्षा मागूण जातो असें त्याांनी साांशगतले. तें ऐकून दु सयाव क्षेत्राांत त्यास शभक्षा

शमळत नाहीां कीां काय असें नागनाथानें शवचाररलें या नाथाच्या प्रश्नावर लोकाांनीां उत्तर शदलें कीां

तो या कोल्हापुराशिवाय दु सयाव शठकाणचें अन्न सेवन करीत नाहीां. येथें अन्न न शमळालें तर

तो उपवास करील, पण अन्नासाठी दु सयाव गाां वीां जाणार नाहीां. अन्य गाांवच्या पक्वाांन्नाांस

शवटाळाप्रमाणें मानून या गाांवाांत अन्न परम पशवत्र असां तो माशनतो.

मग वटशसद्ध नागनाथानें शवचार केला कीां, गाांवाांत कोठें शह स्वयांपाक होऊां न दे ताां सवाांस येथेंच

भोजनास बोलवावें म्हणजे त्यास शतकडे कोठें अन्न शमळणार नाहीां व सहजच तो आपल्याकडे

येईल. परां तु आपल्याकडचें शसद्ध अन्न तो घेणार नाही, ही िून लक्षाांत ठे वुन ओळि पटताांच

त्याचें पाय धरावे. माझें नाांव त्यास व त्याचें नाांव मला ठाऊक आहे , असा मनाांत शवचार

करुन तो लक्ष्मीच्या दे वालयाांत गेला व पुजायावपासुन एक िोली मागून घेऊन तेथें राशहला.

काांहीां शदवस गेल्यावर गाांवजेवणावळ घालावी असें नाथाच्या मनाांत आलें त्यानें ही गोष्ट

पुजायावच्यापािीां काढू न िटपटीस मदत करण्यासाठी शवनांती केली. तेव्ाां पुजारी म्हणाला,

सायाव गावाच्या समाराधनेस पुरेल इतक्ा अन्नाचा सांग्रह तुझ्याजवला कोठें आहे ? एरव्ीां वरकड

सवव िटपट आम्हीां करुां पण सामान कोठून आणणार? त्यावर नाथानें साांशगतलें कीां, सामग्री

मी पुरशवतो, तुम्ही िटपट मात्र करुां लागा. तें त्याचें म्हणणें पुजायावनें कबूल केलें. िेवटीां

नाथानें द्रव्य, धान्यें, तेल, सािर वगैरे सवव सामुग्री शसद्धीच्या योगानें शचकार भरुन ठे शवली व

पुजायावस बोलावून ती सवव सामग्री दािशवली.

🙏!! श्री नवनाथ भखक्तसार कथामृत - अध्ाय ३६ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय ३७ !!🙏

॥ नागनाथास दत्ताचें दर्शन, नागनाथ व मक्तछिं द्रनाथ यािंची भेट ॥

वटसिद्ध नागनाथ कोल्हापुराि आल्यानंतर ग्रामभोजनाच्या समषानें दत्तात्रेयाचें दर्शन होईल; अिा

सवचार करुण त्यानें िमानाच्या व द्रव्याच्या रार्ी तयार केल्या. पुजायाशि दाखसवल्या आसण

राजापािुन रं कापयंत व ब्राह्मणापािुन अत्यंजापयंत िवाशि दोन्ही वेळचें िहकुंटं ब, िहपररवार,

पाहूण्यािुद्धां भोजनाचें आमंत्रण सदले. गांवांत स्वयंपाकािाठीं कोणी चल पेटव नये, िकाळीं

व मध्यल्या वेळींही भक लागली तर सतकडे च फराळाचा बेत ठे सवला अिल्याचें आमंत्रणांत

िुचसवलें होते. सनरसनराळ्या जातींत भ्रष्टाकार होऊं नये म्हणुन बंदोबस्त ठे वुन कायाशची िुरुवात

झाली. यामुळें गांवांत कोणीच स्वयंपाकाकररतां चल पेटसवली नाहीं. अन्न घरीं घेऊन

जाण्यादे खील मनाई नव्हती. कोरडं सकंवा सर्जलेलें अन्न, जिें हवें अिेल तिें व लागेल

सततकें घेऊन जाण्याची मुभा होती. यामुळें गांवांत ज्याच्या त्याच्या घरी सिद्ध अन्न भरलें होतें.
सदव्या लावण्यािाठीं मात्र लोकांनी सवस्तवाची गरज पडे . हा िमाराधनेचा िमारं भ एकिारखा

मसहनाभर चालला होता.

त्यामुळें पसहल्याच सदवर्ीं दत्तात्रेयाि सभक्षेची मारामार पडली. त्या सदवर्ीं तो कुत्सित रूप

घेऊन घरोघर सभक्षा मागत होता. तो तेथें जाई तेथें लोक त्याि म्हणत कीं, अरे भीक कां

मागतोि? आज गांवात मोठें प्रयोजन आहे सतकडे जा, चांगलें चांगले जेवयाि समळे ल. तं

तरी एक वेडा सदितोि. उतम उत्तम पक्वान्नां चें भोजन िोडन कदान्नाकररतां गांवांत कां

भटकतोि? आम्हां िवांना जेवावयाि जावयाचें आहे , तुझ्यािाठीं स्वयंपाक करावयाि कोण

बितो?

मग प्रयोजनाचा किा काय बेतबात आहे तो स्वतः जाऊन पाहण्याचा दत्तात्रेयाचा सवचार ठरला.

त्यानें सतकडे जाऊन िंपणश पाकसनष्पसत्त कर्ी काय होते हें नीट लक्षां त आसणलें सित्सद्धच्या

योगानें अन्नाच्या रार्ी झाल्या, हें तो पक्केपणीं िमजला. मग ही मोठी िमाराधना येथें कोण

घालीत आहे ह्याची दत्तात्रेयानं सवचारपि केली. तेव्हां वटसिद्ध नागनाथाचें नांव त्याि लोकांनीं

िांसगतले. आपण वीि वषाशपवी ज्याि सित्सद्ध सदली तो हा अिुन आपल्या दर्शनाच्याच इच्छे नें

त्यानें या गांवीं येऊन हें िंतपशण करण्याचें िुरु केले, अिें दत्तात्रेयाच्या लक्षांत आलें. त्यानें

त्या सदवर्ीं उपवाि केला. तो तेथन तिाच परत जाऊं लागला अितां लोकांनी त्याि पुष्कळ

आग्रहा केला. पण तें सिद्धीचें अन्न अिल्यामुळें न जेवतां तिाच तेथन सनघन गेला. तो

दररोज गांवांत येऊन िुकी सभक्षा मागे. कोणी जास्त चौकर्ी करुन सवचाररलें तर मी सभक्षेच्या

अन्नासर्वाय अन्निेवन करीत नाहीं, अिें िांगे व कार्ीि जाऊन भोजन करी. याप्रमाणें एक

मसहना लोटला.
नागनाथानें सवचार केला कीं, अजुन स्वामींचें दर्शन होत नाहीं हें काय? मग त्यानें ग्रामस्थ

मंडळींि सवचाररलें कीं, गांवांत सभक्षा मागणारा कोणी अथीत येत अितो काय? त्यावर लोकांनी

िांसगतलं कीं, एकजण सनयसमतपणें येतो; परं तु त्याच्या सभक्षान्न िेवन करण्याचा सनयम

अिल्यामुळें तो तुमचें अन्न घेत नाही. गांवांत इतर सर्जलेलें अन्न त्याि समळत नाहीं म्हणन

कोरान्न मागतो. मग सभक्षेकरी पुनः आल्याि मला िांगावें म्हणजें मीं स्वतः जाऊन त्याची

सवनवणी करीन व त्याि आणुन भोजन घालीन, अिें नाथानें त्या लोकांना िांगुन ठे सवलें त्या

वेळीं त्यांना अर्ीसह िचना केली होती कीं, त्या सभक्षा मागणायाशला कोरडी सभक्षा घालं नये.

येथल्याच अन्नाची त्याि िांगुन िवरून सभक्षा घालावी व ती जर त्यानें न घेतली तर मला

लागलेंच कळवावें. अिें िांगन त्यांि सित्सद्धचें पुष्कळ अन्न सदलें.

पुढें दत्तात्रेय सभक्षेि आला अितां हें नाथाकडचं अन्न अिें बोलन लोक सभक्षा घालं लागले.

ती तो घेईना. मग आपापल्या घरची कोरडी सभक्षा घालं लागले . पण िंर्यावरून तीसह तो

घेईना. इतक्ांत कोणी जाऊन ही गोष्ट नाथाि कळसवली. त्या िरिा तो लगबगीनें तेथें

आला. त्याि लोकांनी लांबनच तो सभक्षेकरी दाखसवला. त्याबरोबर नाथानें त्याच्याजवळ जाऊन

हात जोडन पायांवर मस्तक ठे सवलें. नंतर बहुत सदविांत माझा िमाचार न घेतल्यामुळें मी

अनाथ होऊन उघड्यावर पडलो आहें. आतां मजवर कृपा करावी, अर्ी स्तुसत केली. त्याची

सतव्र भत्सि पाहून दत्तात्रेयानें त्याि उठवन हृदयीं धररलें व तोंडावरुन हात सफरसवला. तिेंच

त्याच्या डोळ्यांतले अश्रु पुिलें व त्याि एकीकडे नेऊन आपला वरदहस्त त्याच्या मस्तकावर

ठे वन कानांत मंत्र िांसगतला. ती आत्मखन िमजतांच तो ब्रह्मापरायण झाला व त्याच्या अज्ञानाचा

िमुळ नार् झाला. दत्ताचें स्वरूप पाहातांच त्याि अनुपम आनंद झाल. त्या िमयीं तो

दत्तात्रेयाच्या पायां पडला. त्याि स्वामीनें मांडीवर बिसवलें व त्याची पवशजन्मकथा िांसगतली व

तुं ऐरहोत्र नारायाणाचा अवतार आहेि, ह्यामुळें मी तुला सित्सद्ध सदली होती, अिेंसह बोलन
दाखसवलें. तुही भेट घेण्याचें फार सदवि मनांत होतें, पण प्रारब्धानुिार तो योग घडु न आला,

अिें दत्तात्रेयानें िांसगतलें.

मग ते उभयंता तेथन कार्ीि सनघाले. जातांना दत्तानें यानमंत्रानें भस्म मंत्रुन नाथाच्या कपाळीं

लासवलें व ते एका सनसमषांत कार्ीि गेले. तेथें सनत्यनेम उरकन क्षणांमध्यें ते बदरीकाश्रमाि

गेले व सर्वालयांत जाऊन दत्तानें उमाकांताची भेट घेतली. उभयतांच्या भेटी झाल्यानंतर

िमागमें दु िरा कोण आसणला आहे, अिें र्ंकरानें दत्ताि सवचारलें. तेव्हा दत्तानें हा नागनाथ

ऐरहोत्र नारायणाचा अवतार आहे , अिें कळसवल्यानंतर र्ंकरानें त्याि नागपंथाची दीक्षा दे ण्याची

िुचना केली, ती लागलीच दत्तानें कबल केली. मग नागनाथािह दत्तात्रेय तेथें िहा मसहनें

रासहले. सततक्ा अवकार्ांत नाथांि िवश सवद्ांत व चौिष्ट कलांत सनपुण केलें. मग नागाश्वार्त्थी

जाऊन िवश िाधने सित्सद्ध करून घेतल्यावर दत्तानें त्याि पुनः बदररकाश्रमाि नेऊन तपश्चयेि

बिसवलें व नाथदीक्षा दीली. तेथें त्यानें बारा वषें तपश्चयाश केली. त्याि िंपणश दे वांनीं अनेक

वर सदलें नंतर त्यानें मावंदे करुन दे व, ऋसष आसदकरून िवांि िंतुष्ट केलें. नंतर िवश

आपपल्या स्थानीं गेले. पुढें दत्तात्रेयानें नाथाि तीथशयात्रेि जाण्याची आज्ञा केली. त्यानुिार

दत्ताच्या पायां पडन नागनाथ तीथशयात्रा करावयाि सनघाला व दत्तात्रेय सनररनारपवशतावर गेला.

नागनाथ तीथशयात्रा करीत बालेघाटाि गेला. तेथें अरण्यांत रासहला अितां गांवोगांवचे लोक

त्याच्या दर्शनाि येऊं लागले. त्यांनीं त्याि तेथें राहण्याचा आग्रह केला. व त्याच्याजवळ पुष्कळ

लोक येऊन राहूं लागले. त्या गांवाचें नांव वडगाव अिें ठे सवलें. पुढें एकें सदवर्ीं मत्सच्छंद्रनाथ

तीथशयात्रा करीत अितां त्या गांवात आले. तेथे नागनाथाची कीसतश त्याच्या ऐकण्यांत आली. मग

मत्सच्छंद्रनाथ नागनाथाच्या दर्शनाि गेला अितां दरवाजांतुन आं त जातांना दारार्ीं अिलेल्या

सर्ष्ांनी त्याि हरकत करुन आं त जांताना मनाई केली. ते म्हणाले, नाथबाबा! पुढें जाऊं
नका. आम्ही नागनाथाि कळवन मग तुम्हांि दर्शनाि नेऊं. त्याच्या परवानगीवांचन आं त

जाण्यासच मनाई आहे . सर्ष्ाचें हें भाषण मत्सच्छंद्रनाथानें ऐकताच त्याि मोठा क्रोध आला.

दे वाच्या सकंवा िाधुच्या दर्ाशनाि जाण्याची कोणाचीही आडकाठी निावी, अर्ी पद्धत अितां

येथें हा िवश दांसभक प्रकार सदितो, अिें मनांत आणुन मत्सच्छंद्रनाथानें त्या सर्ष्ांि तांडण

केलें. तें पाहून नागनाथाचे दु िरे िातर्ें सर्ष् धांवले. परं तु त्या िवांना त्यांनीं स्पर्ाशस्त्राच्या

योगानें जसमनीि त्सखळवुन टासकले. व तो एकेकाच्या थोबाड्यांत मारू

ं लागला. तेव्हां त्यांनीं

रडु न ओरडु न आकांत केला.

मठामध्यें नागनाथ ध्यानस्थ बिला होता.तो ही ओरड ऐकन दे हावर आला.ध्यानंत घोटाळा

झाल्यानें नागनाथाि राग आला; त्यानें सर्ष्ांची ही अवस्था िमक्ष पासहली व मत्सच्छंद्रनाथािसहं

त्यांच्या थोबाडांत मारतांना पासहलें.

तेव्हां त्यानें प्रथम गरुडबंधनसवद्ा जपन स्थगी गरुडाचें बंधन केलें व नंतर सवभिास्त्र जपन

आपले सर्ष् मुि केले . ते मुि होतांच नागनाथाच्या पाठीर्ीं जाऊन उभे रासहले. त्या

िवांना चणश करण्याचा मत्सच्छंद्रनाथाच्या सवचार करुन पवशतास्त्राची योजना केली तेव्हां आपल्या

अंगावर सवर्ाल पवशत येत आहे , अिें पाहून नागनाथानें वज्रास्त्राचा जप कररतांच इं द्रांनें वज्र

िोडन सदलें. तेव्हां तो पवशत चणश झाला अर्ा रीतींने ते उभयतां एकमेकांचा पाडाव

करण्याकररतां मोठ्या र्ौयाशनें लढत होते. र्ेवटीं नागनाथानें िपाशस्त्र पेरून मोठमोठाले िपश

उप्तन्न केले. ते येऊन मत्सच्छंद्रनाथाि दं र् करुं लागले. तेव्हां मत्सच्छंद्रनाथानें गरुडास्त्राची

योजना केली, परं तु नागनाथानें पवीच गुरुडास्त्रानें गरुडाि बांधन टासकल्यामुळें मत्सच्छंद्रनाथाि

गरुडास्त्राचा प्रयोग चालेनाि झाला. िपाशनीं मत्सच्छंद्रनाथाि फारच इजा केली, तेणेंकरून तो
मरणोन्मुख झाला. त्यानें त्या वेळी गुरुचें स्मरण केलें की, दे वा दत्तात्रेया ! या वेळेि सवलंब

न करता धाव.

मत्सच्छंद्रनाथानें दत्तात्रेयाचें नांव घेतल्याचें पाहून नागनाथं िंर्यांत पडला. आपल्या गुरुचें स्मरण

कररत अिल्यामुळें हां कोण व कोणाचा सर्ष् ह्याचा र्ोध करण्याकररतां नागनाथ मत्सच्छंद्रनाथाच्या

जवळ गेला आसण त्याि सवचारू

ं लागला. तेव्हां 'आदे र्' करुन मत्सच्छंद्रनाथानें आपलें नांव

िांगुन म्हटलें, माझा गुरु दत्तात्रेय, त्याच्या मी सर्ष् आहे . माझ्याजवळ जालंदर, नंतर

भतृशहरी, त्याच्यामागुन रे वण. या नाथपथांत प्रथमच मीच आहे . म्हणुन मी दत्तात्रेयाचा वडील

मुलगा आहे . अर्ी मत्सच्छंद्रनथानें आपली हसककत िांसगतली. ती ऐकन नागनाथाि कळवळा

आला. त्यानें लागलेंच गरुडांचे बंधन िोडु न गरुडाचा जप केला तेव्हां गरुड खालीं उतरला व

िपश भयभीत होऊन व सवष र्ोधन अदृश्य झाले. गरुडाचें काम होतांच तो दोघां नाथांि

नमस्कार करुन स्वगाशि गेला. नंतर नागनाथ मत्सच्छंद्रनाथाच्या पायां पडला व म्हणाला, वडील

बधु सपत्यािमान होय, म्हणुन तुम्ही मला गुरुच्या सठकाणी आहांत. मग त्याि तो आपल्या

मठांत घेऊन गेला व एक मसहना आपल्याजवळ ठे वन घेतलें.

एके सदवर्ीं मत्सच्छंद्रनाथानें नागनाथाि सवचारलें कीं, तं दारार्ीं िेवक ठे वुन लोकांना आं त

जाण्याि प्रसतबंध करतोि ह्यातील हे तु काय, तो मला िांग. भासवक लोक तुझ्या दर्शनाि

येतात. तुझ्या सर्ष्ांनी त्यांना जाऊं सदलें नाहीं म्हणजे त्यांना परत जावें लागतें. आपला

दोघांचा तंटा होण्याचें मुळ कारण हेंच. हें ऐकन नागनाथानें आपला हेतु अिा िांसगतला कीं,

मी सनरं तर ध्यानस्थ अितो व लोक आल्यानें धानभंग होतो. म्हणुन दारार्ीं रक्षक ठे सवले.

त्यावर मत्सच्छंद्रनाथानें त्याि िांसगतलें कीं अिें करणें आपणाि योग्य नाहीं. लोक पावन
व्हावयाि आपल्या कडे येतात. व ते दारापािुन मागें जातात. तरी आतांपािुन मुिद्वार ठे व.

अिें िांगुन मत्सच्छंद्रनाथ तीथशयात्रेि गेले.

इकडे दारार्ीं मनाई निल्यामुळें नागनाथाच्या दर्शनाि लोकांची गदी होऊं लागली. त्या

नाथाच्या सर्ष्ांतच गुलिंत म्हणुन एक सर्ष् होता. त्यांची स्त्री मठांत मृत्यु पावली; सतला

नाथानें उठसवलें. हा बोभाटा झाला. मग कोणी मेलें म्हणजे प्रेत मठांत नेत व नागनाथ त्याि

सजवंत करुण घरीं पाठवुन दे ई; यामुळें यमधमश िंकटांत पडला. त्यानें हें वतशमान ब्रह्मदे वाि

कळसवलें, मग ब्रह्मदे व स्वतः वडवाळे ि येऊन त्यानें नाथाचा स्तव करून तें अद् भुत कमश

करण्याचें बंद करसवलें.

🙏!! श्री नवनाथ भत्सििार कथामृत - अध्याय ३७ िमाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय ३८ !!🙏

॥ चरपटीची जन्मकथा; सत्यश्रव्याकडे बालपण, नारदाचा सहवास ॥

चरपटीच्या उप्तात्तीची अशी कथा आहे , कीीं, पूर्वी पार्ववतीच्या लग्नासमयीीं सर्वव दे र्व, दानर्व,

हररहर, ब्रह्मदे र्व आददकरुन दे र्वगण जमलेला होता, ज्या र्वेळीीं पार्ववतीचें अप्रदतमा लार्वण्य र्व

रूप पाहून ब्रह्मदे र्वास काम उप्तन्न झाला. तो त्याच्या आर्वाक्याबाहेर जाऊन र्वीयव पतन पार्वलें.

तेव्ाीं ब्रह्मादे र्वास सींकोच र्वाटला. र्व त्यानें तें र्वीयव टाींचेनें रगदिलें; तें पुष्कळ दिकाणीीं पसरलें.

त्यापैकीीं एक बाजुस गेलें त्याचें साि हजार भाग झालें र्व त्यापासुन साि हजार र्वालखिल्य

ऋदि दनमावण झाले. दु सयाव बाजूस गेलेला एक भाग तसाच राहून गेला होता. तो सेर्वकानें

केर झािु न कादिला त्याींत गेला. पुिें लग्नादर्वधीींनींतर लज्जाहोमाचें भस्म र्व तो केर सेर्वकाींनीीं

नदीींत टाकुन ददला. त्याींत तें रे तदह र्वहात गेलें. पुिें तें एका कुशास (गर्वतास) अिकून
तेथेंच त्याींत भरुन रादहलें तें तेथें बरे च ददर्वस रादहलीं होतें त्याींत दपप्पलायन नारायणानें सचार

केला. तोच हा चरपटीनाथ. हा मुलगा नऊ मदहन्ाींनीीं बाहेर पिु न स्पष्ट ददसूीं लागला.

सत्यश्रर्वा या नाींर्वाचा ब्राह्मण पुनीत गाींर्वाींत राहात असे. तो सुशील र्व र्वेदशास्त्ाींत दनपुण होता.

तो एकींदाीं भागीरथीतीरीीं दभव आणार्वयास गेला असताीं कुशाच्या बेटाींत गेला. तेथें त्यानें त्या

मुलास पादहलें. तो मुलगा सूयावप्रमाणें तेजस्ीीं ददसत होता. त्यार्वेळीीं सत्यश्रव्याच्या मनाींत त्या

मुलादर्वियीीं अनेक शींका येऊीं लागल्या. असें हें तेज:पुींज बाळ कोणाचें असार्वें बरें ? उर्ववशीीं

तर हें आपलें मुल टाकून गेली नसेल ना? दकींर्वा हा सुींदर मुलगा राजाचा असार्वा र्व त्याला

त्याच्या आईच्या बाजेर्वरून जलदे र्वता तर येथें घेऊन आल्या नसतील? अशा प्रकारच्या अनेक

कल्पना त्याच्या मनाींत येऊीं लागल्या. तो मुलाकिे पाही, पण त्याला हात लार्वीना. आपण

ह्यास घरीीं घेऊन जार्वें. हा दर्वचार त्याच्या मनाीं त येई; पण मुलगा कोणाचा हा दनणवय न

िरल्यामुळें त्या मुलास तो उचलून घेईना. अशा तहेनें दर्वचार करीत तो काींहीीं र्वेळ तेयेच उभा

रादहला होता र्व मुलगा हातपाय हालर्वुन रित होता.

थोड्याच र्वेळाींत दपप्पलायान नारायणाचा अर्वतार झालेला पाहून दे र्वाींनीीं त्या मुलार्वर पुष्पर्वृष्टी

केली र्व जयजयकार करून आजचा ददर्वस सुददन मानून कृतकृत्य झालोीं, असें मनाींत आदणलें

मुलाच्या अींगार्वर दे र्व फुलें टाकीत तीीं सत्यश्रर्वा कािी. दे र्व एकसारिी फुलें टाकीत, पण

सत्यश्रव्यास ती ददसत नसत; यामुळें त्याच्या मनाींत सींशय येऊन तो दचकला र्व हा दपशाच्च्च्याचा

सर्वव िेळ असार्वा असें त्यास र्वाटलें, मग तो दजर्वाची आशा धरुन दभव घ्यार्वयाचें सोिून

चपळाईनें पळत सुटला. तें पाहून दे र्व हसूीं लागलें र्व सत्यश्रव्या पळूीं नको, उभा रहा, असें

म्हणूीं लागलें. हें शब्द ऐकून तर सत्यश्रर्वा फारच घाबरला र्व धूम पळत सूटला.
मग सत्यश्रर्वाची भीदत घालर्वून तो मुलगा त्याच्या हर्वाली करार्वा. म्हणुन दे र्वाींनीीं नारदास

पािदर्वल. नारद ब्राह्मणाचा र्वेि घेऊन सत्यश्रव्यापुिें येऊन उभा रादहला. सत्यश्रर्वा भयानें पळत

असल्यामुळें धापा टाकीत होता र्व त्याचे प्राण कासार्वीस झाले होते. इतक्याींत ब्राह्मणरुपीीं

नारदानें त्यास उभें करुन घाबरण्याचें कारण दर्वचारलें तेव्ाीं त्यानें आपल्या मनाींत आलेले सर्वव

दर्वकल्प साींदगतलें. मग नारदानें त्यास एका झािािाली नेलें र्व सार्वलीींत बसुन स्स्थ झाल्यार्वर

दपप्पलायन नारायणाच्या जन्माचा सर्वव र्वृत्ताींत साींदगतला. तसेंच ही भूतचेष्टा नसल्याबद्दल त्याची

िात्री केली आणी मुलास घरीीं नेऊन त्याचा साींभाळ करार्वयास साींदगतलें. शेर्वटीीं नारद त्यास

असेंदह म्हणाला. कीीं मीीं जें तुला हें र्वतवमान साींदगतलें ते दे र्वाींचें भािण असुन त्यार्वर भरीं र्वसा

िे र्वुन मुलास घेऊन जा र्व त्याचें उत्तम प्रकारें सींगोपन कर.

तरी पण माझें स्गाांत कसें कळलें हे सत्यश्रव्यास सींशय उप्तन्न झाला र्व क्षणभर उभा राहूण

तो पाहूीं लागला. नारदाच्या कृपेनें दे र्व त्याच्या दृष्टीस पिलें मग सत्यश्रव्यानें नारदास म्हटलें

कीीं, तूीं साींगतोस ही गोष्ट िरी, मला येथुन दे र्व ददर्वस आहेत; पण तुीं आताीं मजबरोबर चल

र्व तो मुलगा तेथून कािू ण माझ्या हाताींत दे . हें त्याचें म्हणणें ब्राह्मणरूपीीं नारदानें कबुल केलें

मग तें दोघें भागीरथीच्या तटीीं गेले. तेथें नारदानें परमानींदानें मुलगा सत्यश्रव्याच्या स्ाधीन

केला र्व त्याचें नाींर्व चरपटीनाथ असें िे र्वार्वयास साींदगतलें हेंच नाींर्व िे र्वार्वें असें दे र्व सुचर्वीत

आहेत असेंदह त्यास साींदगतले. नींतर नारद स्गाव स गेला र्व सत्यश्रर्वा आपल्या घरीीं आला.

सत्यश्रव्याची स्त्ी चींद्रा परम पदतव्रता असून मोिी धादमवक होती. तो दतला म्हणाला, मी दभव

आणार्वयस भागीरथीतीरीीं गेलोीं होतो; दे र्वानें आज आपणाींस हा मुलगा ददला. याचें नाींर्व चरपटी

असें िे र्वार्वें. त्याच्या योगानें दे र्वाींचे चरण माझ्या दृष्टीस पिले. असें साींगुन सर्वव र्वृत्त थोिक्याींत

त्यानें दतला साींदगतला. तें ऐकून दतला परम हिव झाला. ती म्हणाली आज दभावच्या दनदमत्तानें
र्वींशर्वेल आपल्या हातीीं आली, असें बोलून दतनें मुलास हृदयीीं धररले. मग दतनें त्यास न्हाऊीं

घालून स्तनपान करदर्वलीं र्व पाळण्याींत घालूींन त्याचें चरपटी असें नाींर्व िे र्वून ती गाणी गाऊीं

लागली.

पुिें तो मुलगा उत्तरोत्तर र्वाि् त चालला. सातव्या र्विी त्याची सत्यश्रव्यानें मुींज केली र्व त्यास

र्वेदशास्त्ाींत दनपुण केलें. पुिें एके ददर्वशीीं नारदाची स्ारी भ्रमण करीत करीत त्याच गाींर्वाींत

आली. आीं गींतुक ब्राह्मणाच्या र्वेिानें नारद सत्यश्रव्याच्या घरीीं गेला. त्यानें चरपटीनाथास पादहलें,

त्या र्वेळेस त्याचें र्वय बारा र्विावचीं होतें. ब्रह्मदे र्वाच्या र्वीयावपासुन चरपटीची उत्पत्ती असल्यामुळें

तो आपला भाऊ असें समजून त्याचा दर्वशेि कळर्वळा येई.

चरपटीनाथास पादहल्यानींतर नारद तेथुन दनघुन बदररकाश्रमास गेला र्व तेथें त्यानें शींकर, दत्तात्रेय

र्व मखछीं द्रनाथ ह्याींची भेट घेतली. मग चौघेजण आनींदानें एकें दिकाणीीं बसलें असताीं गोष्टी

बोलताीं बोलताीं चरपटीचा मूळारीं भापासुन र्वृत्ताींत त्याींस नारदानें साींदगतला. तो ऐकून शींकरानें

दत्तात्रेयास साींदगतलें कीीं, तुमची मजी नर्वनारायणाींस नाथ करुण्याची आहे ; त्याअथीं चरपटीस

आपण दीक्षा दे ऊन नाथपींथात आणार्वीं त्यार्वर दत्तात्रेयानें म्हटलें कीीं पश्चात्तपार्वाींचुन दहत करुण

घेताीं येत नाहीीं; यास्तर्व चरपटीस अनुताप झाल्यानींतर पाहताीं येईल त्यार्वर नारदानें म्हटलें कीीं,

ही िरी गोष्ट आहे ; आताीं चरपटीस पश्चात्ताप होईल अशी व्यर्वस्था मी कररतोीं. पण आपण

अनुग्रह दे ण्याची दसद्धताीं करार्वी, इतकें दत्तात्रेयास साींगुन नारद पुनः त्या गाींर्वीीं सत्यश्रव्याकिे

आला र्व त्यानें आपण दर्वद्याथीं होऊन राहतो; मला दर्वद्या पिर्वार्वी अशी त्यास दर्वनींती केली

सत्यश्रव्यानें त्याच्या म्हणण्याचा रुकार ददला. नारदास तो कुलींब या नाींर्वाने हाींक मारी. मग

कुलींब र्व चरपटी एके दिकाणी दर्वद्याभ्यास करू

ीं लागले.
सत्यश्रर्वा ग्रामजोशी होता. एके ददर्वशीीं एका यजमानाकिे ओटीभरण होतें. म्हणुन त्यानें

सत्यश्रव्यास बोलादर्वलें; परीं तु सत्यश्रर्वा स्नानसींध्येंत गुींतल्यामुळें त्यानें चरपटीस पाटदर्वलें र्व समागमें

कुलींबास मदतीस ददलें होते. तो सींस्कार चरपटीनें यथादर्वदध चालदर्वल्यार्वर यजमानानें त्यास

ददक्षणा दे ण्यासािीीं आदणली. त्यार्वेळीीं काींहीतरीीं कुरापत कािू न र्व तींटा करुन चरपटीचें

सींसारार्वरचें मन उिर्वार्वें असा नारदानें बेत योजून तो चरपटीस म्हणाला, तूीं या र्वेळेस ददक्षणा

घेऊीं नकोस. कारण, दोघे दर्वद्याथीं अजून अज्ञाआणा आहो; ददक्षणा दकती घ्यार्वयाची हें

आपणेंस समजत नाहीीं र्व यजमान जास्त न दे ताीं कमीच दे ईल. यास्तर्व घेतल्या र्वाींचून तूीं घरीीं

चल. मागाहून सत्यश्रर्वा येऊन ददक्षणा घेईल. त्यार्वर चरपटी म्हणाला, मी ररकाम्या हातीीं घरीीं

कसा जाऊीं? तेव्ाीं नारद म्हणाला तूीं घेतलेली ददक्षणा जर कमी असली तर ती तुझा दपता

कबूल करणार नाहीीं. हें ऐकून चरपटी म्हणाला, मी यजमानापासुन युक्तीनें पुष्कळ ददक्षणा

कािू न घेतोीं. र्वाजर्वीपेक्षाीं जास्त ददक्षणा दािदर्वल्यार्वर बाप कशासािीीं राींगे भरे ल? उलट

शाबासकी दे ईल अशीीं त्याींची भािणे होत आहेत इतक्याींत यजमानानें थोिीशीीं ददक्षणा दभजर्वून

चरपटीच्या हातार्वर िे दर्वली.

नारदानें आधीींच कळ लार्वून ददली होती. तशाींच ददक्षणादह मनाप्रमाणें दमळाली नाहीीं, म्हणुन

चरपटीस राग आला. तो यजमानास म्हणाला, तुम्हीीं मला ओळखिलें नाहीीं. हें कायव कोणतें,

ब्राह्मण दकती योग्यतेचा, त्याच्यायोग्य ददक्षणा दकती द्यार्वयाची याचें तुम्हाींस दबलकुल ज्ञान नाहीीं.

तें चरपटीचें भािण ऐकून यजमान म्हणाला, मुला ऐकून घे. तुजा पुष्कळ ददक्षणा द्यार्वी िरी,

पण यजमानास सामथव नसेल तर तो काय करील? तेव्ाीं चरपटी म्हणाला, अनुकुलता असेल

त्यानेंच असलीीं कायें करण्यास हात घालार्वा! अशा तहेनें ददक्षणेबद्दल उभयताींची बरीच

बोलाचाली सुरु झाली.

तें पाहून, चरपटीनें ददक्षणेसािीीं यजमानाशीीं मोिा तींटा करून त्यानें मन दु िदर्वल्याचें र्वतवमान

नारदानें घरीीं जाऊन सत्यश्रव्यास साींदगतलें आदण त्यास म्हटलें, चरपटीनें दनष्कारण तींटा केला.

यामुळें आताीं हा यजमान मात्र तुमच्या हाताींतुन जाईल. यजमान गेल्यार्वर तुमची कमाई

बुिणार. आज चरपटीनें भाींिून तुमचें बरें च नुकसान केलें. आपण पिलोीं याचक; आजवर्व

करून र्व यजमानास िूि करून त्याच्यापासून पैसे घेतले पादहजेत.

नारदानें याप्रमाणें साींदगतल्यार्वर सत्यश्रर्वा रागार्वला र्व पूजा आटोपून लागलाच यजमानाकिे

गेला. तेथें दोघाींची बोलाचाली चालली होती, ती त्यानें समक्ष ऐकीली. ती पाहून त्यास मुलाचा

अदधक राग आला र्व यजमानाबरोबर भाींिल्याबद्दल त्यानें िािकन त्याच्या तोींिाींत मारली.

चरपटी अगोदर रागाींत होताच, तशाींच बापानें दशक्षा केली. या कारणानें त्यास अत्यींत राग

येऊन तो तेथून पश्चात्तापानें दनघून गाींर्वाबाहेर भगर्वतीच्या दे र्वालयाींत जाऊन बसला. नारद

अींतसीक्षच, त्याच्या लक्षाींत हा प्रकार येऊन त्यानें दु सयाव ब्राह्मणाचें रूप घेतलें र्व तो भगर्वतीच्या

दे र्वालयाींत दशवनास गेला दशवन घेतल्यार्वर त्यानें चरपटीजर्वळ बसून तुम्हीीं कोण, कोिें राहताीं

म्हणुन दर्वचारलें. तेव्ाीं चरपटीनें सर्वव र्वृत्ताींत त्यास साींदगतला. तो ऐकून ब्राह्मणरूपी नारदानें

बोलून दािदर्वलें कीीं त्या सत्यश्रव्या ब्राह्मणाला र्वेि लागलेलें ददसतें. अदर्वचारानें मुलगा मात्र

हाताींतला घालदर्वला. त्या मुिव म्हातायावची बुखद्ध चळली िदचत आताीं तूीं त्याला पुनः तोींि

दािर्वूच नको, िुशाल त्याचा त्याग करुन अरण्याींत जा. ह्याप्रमाणें नारदानीं साींगताींच, चरपटीस

पूणव पश्चात्ताप होऊन त्यानें पुनः घरीीं न जाण्याचें िरदर्वलें आदण तो त्या ब्राह्मणास म्हणाला,

तुम्हीीं माझ्या घरीीं जाऊन गुप्तपणानें त्या कुलींबास घेऊन या, म्हणजे आम्ही दोघे कोिें तरी

अन् दे शाींत जाऊन दर्वद्याभ्यास करून राहूीं .

मग तो ब्राह्मणरुपी नारद कुलींबास आणार्वयासािीीं उिून बाहेर गेला. थोड्या र्वेळानें कुलींबाचा

र्वेि घेऊन आला. नींतर सत्यश्रव्यापाशीीं न राहताीं अन्त्र कोिीं तरी जाऊन अभ्यास करुन राहूीं

असा कुलींबाचादह अदभप्राय पिला. मग ते दोघे एके दिकाणी एकमतानें राहण्याचें िरर्वून

तेथून दनघाले. ते बरे च लाींब गेल्यार्वर कुलींबानें म्हटलें कीीं, आताीं आपण प्रथम बदररकाश्रमास

जाऊीं र्व बदरी केदाराचें दशवन घेऊन मग काशीस जाऊन तेथें दर्वद्याभ्यास करुीं हा कुलींबाचा

दर्वचार चरपटीस मान् झाला.

मग ते दोघे बदररकाश्रमास गेले. तेथें दे र्वालयाींत जाऊन त्याींनीीं बदरीकेदारास नमस्कार केला.

इतक्याींत दत्तात्रेय र्व मखछीं द्रनाथा प्रकट झाले. कुलींबानें (नारदानें) दत्तात्रेयाच्या पायाीं पिून

मखछीं द्रनाथास नमस्कार केला. चरपटीदह दोघाींच्या पायाीं पिला र्व हें उभयताीं कोण आहे त

म्हणुन त्यानें कुलींबास दर्वचारलें. मग कुलींबानें त्याची नार्वें साींदगतली र्व स्तःकिे हात करुन

म्हटलें कीीं, या दे हाला नारद म्हणतात; तुझें कयव करण्यासािीीं मीीं कुलींबाचा र्वेि घेतला होता.

हें ऐकून चरपटी नारदाच्या पायाीं पिून दशवन दे ण्यासािीीं दर्वनींदत करुीं लागला. तेव्ाीं नारदानें

त्यास साींदगतलें कीीं, आम्ही दतघे तुला प्रकट दशवन दे ऊीं. परीं तु गुरुप्रसादार्वाींचुन आम्ही तुला

ददसणार नाहीीं. एकदाीं गुरुनें कानाींत मींत्र साींदगतला कीीं, सर्वव जग ब्रह्मरूप ददसेल. तें ऐकून

चरपटी म्हणाला,

तुमच्याहुन श्रेष्ठ असा कोणता गुरु मी शोधून कािू ीं ? तरी आताीं तुम्हीीं मला येथें अनुग्रह दे ऊन

सनाथ करार्वें. तेव्ाीं नारदानें दत्तात्रेयास सुचना केली. मग दत्तानें चरपटीच्या मस्तकार्वर हात

िे दर्वला र्व कानाींत मींत्र साींदगतला. तेव्ाीं त्याचें अज्ञान लागलेंच जाऊन त्यास ददव्यज्ञान प्राप्त

झालें. मग चरपटीनाथास त्याींचें दशवन झालें. त्यानें दतघाींच्या पायाींर्वर मस्तक िे दर्वलें. ह्याच

सींधीस शींकरानेंदह प्रकट होऊन चरपटीनाथास दशवन ददले. त्याच्या तोींिार्वरून हात दफरदर्वला
आदण दर्वद्याभ्यास करर्वून नाथपींथ दे ण्याबद्दल दत्तात्रेयास साींदगतलें. मग दत्तात्रेयानें त्यास सर्वव

दर्वद्या पिदर्वल्या; सींपूणव अस्त्दर्वद्येंत र्वाकबगार केलें र्व तपश्चयेंस बसदर्वलें. पुिें नागअश्वर्त्थी

जाऊन बारा र्विें राहून र्वीरसाधन केलें र्व नर्वकोटी सातलक्ष साबरी कदर्वत्व केलें. मग त्यास

सर्वव दे र्वाींनीीं येऊन आशीर्वावद ददले. नींतर श्रीदत्तात्रेय दगररनारपर्ववतीीं गेले र्व चरपटी तीथवयात्रेस

दनघाला. त्यानें रामेश्वर, गोकणवमहाबळे श्वर, जगन्नाथ, हररहरे श्वर, काशीीं आददकरून बहुतेक

तीथें केली, त्यानें पुष्कळ दशष्य केले, त्यातुींन दसद्धकला जाणणारें नऊ दशष्य उदयास आले.

🙏!! श्री नर्वनाथ भखक्तसार कथामृत - अध्याय ३८ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय ३९ !!🙏

! ! सत्यलोकी चरपटीनाथ व नारद याांचें वास्तव्य ! !

पुढें चरपटीनाथानें पृथ्वीवरील सवव तीथवयात्रा केल्यावर स्वर्व, पाताळ या ठिकाणच्याठि तीथवयात्रा

कराव्या असें त्याच्या मनाांत आले. मर् त्यानें बदररकाश्रमास जाऊन उमाकाांताचें दर्वन घेतलें.

तेथें त्यानें यानास्त्राचा प्रयोर् ठसद्ध करून भस्म कपाळास लावून स्वर्ी र्मन केलें. तो प्रथम

सत्यलोकास र्ेला व ब्रह्मदे वाच्या पायाां पडून व िात जोडून जवळ उभा राठिला. तेव्ाां िा

योर्ी कोण कोिून आला, याची ब्रह्मदे व चौकर्ी करां लार्ला असताां नारद तेथें िोताच; त्यानें

चरपटीनाथाचा जन्मापासुन सवव वृत्ाांत त्यास ठनवेदन केला. तो ऐकून घेऊन ब्रह्मदे वानें त्यास

माांठडवर बसठवलें नांतर येण्याचे कारण ठवचारल्यावर, तुमच्या दर्वनासािी आलोां असें

चरपटीनाथानें साांठर्तले, मर् ब्रह्मादे वाच्या आग्रिास्तव तो तेथें एक वर्व राठिला. चरपटीनाथ व

नारद एकमेकास न ठवसांठबताां एक ठवचारानें रािात असत.

एके ठदवर्ीां नारद अमरपुरीस र्ेला असताां 'यावें कळीांचे नारद' असें इां द्राने सिज ठवनोदानें

त्यास म्हटलें. तें र्ब्द ऐकताांच नारदास अठतर्य रार् आला. मर् तो (कळीचा) प्रसांर्

तुजवर आणीन, असां मनाांत योजून नारद तेथून चालता झाला. काांिीां ठदवस लोटल्यानतांर

चरपटीनाथाकडून इां द्राची फटफठजती व दु दवर्ा करण्याचा नारदानें घाट घातला. एके ठदवर्ीां

ठफरावया कररताां नारद चरपटीनाथास बरोबर घेऊन इां द्राच्या बार्ेंत र्ेला. जातेवेळीां चरपटीनाथ

िळू चालत िोता. तेव्ा अर्ा चालण्यानें मजल कर्ी उरकेल, म्हणुन नारदानें त्यास म्हटल्यावर

चरपटीनाथानें उत्र ठदलें की आमची मनुष्याची चालावयाची र्ठत इतकीच. जलद जाण्याचा

एखादा उपाय तुमच्याजवळ असल्यास तो योजून मला घेऊन चला. तेव्ाां नारदानें त्यास

र्मनकला अपवण केली. ती कला ठवष्णुनें नारदाला ठदली िोती; ती चरपटीनाथास अनायास

प्राप्त झाली. ठतचा र्ुण असा आिे. कीां ती कला साध्य असणायावचा जेथें जावयाचें असेल तेथें

ती घेऊन जाते व ठत्रभुवनाांत काय चाललें आिे , िें डोळ्यापुढें ठदसतें. कोणाचें आयुष्य ठकती

आिे. कोण कोिें आिे, मार्ें काय झालें, सांध्याां काय िोत आिे व पुढेठि काय िोणार वर्ैरे

सवव कळतें. अर्ी ती र्मनकला चरपटीनाथास प्राप्त िोताांच त्यास अवपवनीय आनांद झाला.

मर् ते उभयताां एक ठनठमर्ाांत अमरपुरीस इां द्राच्या पुष्पवठटकेत र्ेले. तेथें मला येथील फळें

खाण्याची इच्छा झाली आिे , असें चरपटीनथानें नारदास म्हटलें. मर् तुला तसें करण्यास कोण

िरकत करतो, असें नारदानें उत्र ठदल्यावर चरपटीनें यथेच्छा फळें तोडून खाल्ली. नांतर

तेथील बरीांच फुलें तोडून सत्यलोकास ब्रह्मदे व दे वपूजेस बसले िोते तेथें त्याांच्याजवळ नेऊन

िे वली; याप्रमाणें ते ठनत्य इां द्राच्या बार्ेंत जाऊन फळें खात व फुलें घेऊन जात.

त्यामुळें बार्ेचा नार् िोऊां लार्ला. पण तो नार् कोण करतो, याचा इां द्राचे माळी तपास

करीत असताांठि त्याांना र्ोध लार्ेना. ते एके ठदवर्ीां टपून बसले. थोड्या वेळानें नारद व
चरपटीनाथ िे दोघें बार्ेंत ठर्रले व चरपटीनाथानें फळें तोडण्यास िात लावला तोच रक्षकाांनी

िळु च मार्ून जाऊन नाथास धररलें िें पाहून नारदा पळू न सत्यलोकास र्ेला. मर् रक्षकाांनीां

चरपटीनाथास धरन खूप मारले. तेव्ाां त्यास रार् आला. त्यानें वाताकर्वण अस्त्राचा जप करन

भस्म फेकताांच रक्षकाांच्या नाड्या आखडून ते ठवव्ळ िोऊन पडले. त्याचें श्वासोच्छवास बांद

झाले, डोळे पाढरे झाले व तोांडातुन रक्त ठनघाले. िी अवस्था दु सयाव रक्षकाांनीां पाठिली व तें

असे मरणोन्मुख काां झाले ह्याचा ठवचार करीत असताां चरपटीनाथ दृष्टीस पडला, मर् ते

मार्च्या मार्ेंच पळु न र्ेले. त्याांनी इां द्रास जाऊन साांठर्तलें कीां, एक सूयाव सारखा प्रतापी मुलर्ा

बार्ेंत बेधडक ठफरत आिे व त्यानें आपल्या रक्षकाांचा प्राण घेतला असून सवव बार्ेची धूळदाणी

करन टाठकली आिे. आमच्या त्याच्यापुढें इलाज चालत नािीां म्हणुन आपणाांस कळठवण्यासािीां

आम्हीां येथें आलोां. िें ऐकून त्याच्यार्ीां युद्ध करन त्यास ठजांकण्याकररताां इां द्रानें सवव दे वाांनाां

पािठवले. मिासार्राप्रमाणें दे वाांची ती अपार सेना पाहून चरपटीनाथानें वाताकर्वण अस्त्रानें

सवाांस मरणप्राय केलें.

युद्धास र्ेलेल्या दे वसैन्याची काय दर्ा झाली ह्याचा र्ोध आणावयास इां द्रानें काांिीां दू त

श्वासोच्छवास कोांडून मरावयास टे कल्याची बातमी इां द्रास साांठर्तली व ते म्हणाले कीां, तो येथें

येऊन नर्री ओस पाडु न तुमचाठि प्राण घेईल. तो लिान बाळ ठदसतो; परां तु केवळ

काळासारखा भासत आिे . िें ऐकुन इां द्रास धसका बसला. त्यानें ऐरावत तयार करण्यास

साांठर्तलें. तेव्ाां िेर म्हाणाले, त्या बालकाच्या िाताां त धनुष्यबाण नािीां, कीां अस्त्र नािीां कोणती

र्ुतठवद्या त्यास साध्य झाली आिे, ठतच्या साह्यानें प्राणी तडफडु न मरण्याच्या बेतास येतो,

आपण तेथें जाउां नयें, काय इलाज करणें तो येथुन करावा. नािीां तर र्ांकरास साह्यास

आणावें म्हणजें तो दे वास उिवील.

िेराांचे तें भार्ण ऐकुन इां द्र कैलासास र्ेला व र्ांकराच्या पायाांपडून झालेला सवव वृत्ाांत साांर्ुन

ह्या अररष्टातुन सोडठवण्याकररताां प्राथवना करां लार्ला. त्या समयीां तुझा र्त्रु कोण आिे म्हणुन

र्ांकरानें ठवचारल्यावर इां द्र म्हणाला, मीां अजुन त्यास पाठिलें नािीां त्यानें माझ्या बार्ेचा नार्

केल्यावरन मी सैन्य पािठवलें. परां तु ते सवव मरणप्राय झालें, म्हणुन मी पळू न येथें आलोां

आिें. मर् र्त्रुवर जाण्यासािीां र्ांकरानें आपल्या र्णाांस आज्ञा केली व ठवष्णुस येण्यासािीसाठिां

ठनरोप पािठवला. मर् अष्टभैरव, अष्टपुत्र, र्ण असा र्तकोटी समुदाय समार्में घेऊन र्ांकर

अमरावतीस र्ेले. त्याांस पािताांच चरपटीनाथानें वाताकर्वण मांत्रानें भस्म मांत्रुन फेंकलें; त्यामुळें

र्ांकरासुद्धाां सवाांची मार्च्यासारखखच अवस्था झाली. इां द्र र्ांकर व सवव सेना मूखच्छव त पडलेली

पाहून नारद इां द्राकडे पाहुन िांसु लार्ला. नरदास मात्र घटकाभर चाांर्लीच करमणुक झाली.

ठर्वाच्या दू ताांनी वैकुांिीस जाऊन िा अत्यद् भुत प्रकार ठवष्णुला साांठर्तला. मर् छप्पन्न कोटी

र्ण घेऊन ठवष्णु अमरावतीस आला व र्ांकरासुद्धाां सवाांस अचेतन पडलेले पाहून सांतापला.

त्यानें आपल्या र्णाांस युद्ध करण्याची आज्ञा ठदली. तेव्ाां चरपटीनाथानें ठवष्णुच्या सुदर्वनाचा,

र्ाांडीवाचा व इतर र्स्त्रास्त्राांचा उपयोर् िोऊां नये म्हणुन मोिनास्त्राची योजना केली. मर्

वाताकर्वण मांत्रानें भस्म फेंकताांच सांपूणव ठवष्णुर्णाां ची अवस्था सदरहूप्रमाणें झाली.

आपल्या र्णाांची अर्ी दु दवर्ा झालेली पाहून ठवष्णुनें सुदर्वनाची योजना केली. ठवष्णुनें मिाकोपास

येऊन तें आवेर्ानें प्रेररलें पण तें नाथाजवळ जाताांच मोिनास्त्राांत साांपड्यामुळें दु बवल झाले.

ठपप्पलायन िा प्रत्यक्ष नारायण; त्याचाच अवतार िा चरपटीनाथ अथावत िा आपला स्वामी

िरतो; वर्ैरे ठवचार सुदर्वनानें करन नाथास नमन केलें व तें त्याच्या उजव्या िाताांत जाऊन

राठिलां िाताांत सुदर्वन आल्यामुळें चरपटीनाथ प्रत्यक्ष ठवष्णु असाच, भासूां लार्ला. र्त्रुच्या

िाताांत सुदर्वन पाहून ठवष्णुस आश्चयव वाटलें. मर् ठवष्णु नाथाजवळ येऊां लार्ला. तेव्ाां त्यानें
वाताकर्वणास्त्राची ठवष्णुवर प्रेरणा केली. त्यामुळें ठवष्णु धाडकन जठमनीवर पडला. त्याच्या

िातातली र्दा पडली व र्ांख वर्ैरे आयुधेंठि र्ळाली. मर् चरपटीनाथ ठवष्णुजवळ येऊन त्यास

न्यािाळू न पाहूां लार्ला. त्यानें त्याच्या र्ळ्याांतील वैजयांती माळ काढू न घेतली. मुर्ुट, र्ांख,

र्दा िीां दे खील घेतली. नांतर तो र्ांकराजवळ र्ेला व त्याची आयुधें घेऊन सत्यलोकास जाऊन

ब्रह्मदे वासमोर उभा राठिला.

ठवष्णुचीां व ठर्वाची आयुधें चरपटीनथाजवळ पाहुन ब्रह्मदे व मनाांत दचकला व काांिीां तरी

घोटाळा झाला असें समजून ठचांतेंत पडला. मर् नाथास माांडीवर बसवुन िी आयुधें कोिून

आणलीांस असें त्यानें त्याला युक्तीनें ठवचारलें. तेव्ाां चरपटीनें घडलेला सवव वृत्ाांत त्यास

साांठर्तला. तो ऐकून ब्रह्मा घाबरला व त्यास म्हणाला बाळ! ठवष्णु माझा बाप व तुझा आजा

िोता. मिादे व तर सवव जर्ाचें आराध्य दै वत िोय. ते दोघे र्तप्राण झाले तर पृथ्वी ठनराठश्रत

िोऊन आपलें काांिीां चालणार नािीां. यास्तव तूां लौकर जाऊन त्याांस उिीव ठकांवा मला तरी

मारून टाक. तें भार्ण ऐकून मी त्याांस सावध करतो. असें नाथानें ब्रह्मदे वास साांठर्तलें.

मर् ते अमरपुरीसे र्ेले. तेथे ठवष्णु, र्ांकर आठद सवव दे व ठनचेठष्टत पडलेले ब्रह्मदे वास ठदसले.

तेव्ाां त्यानें त्याांस लौकर सावध करण्यासािीां चरपटीनाथास साांठर्तलें. त्यानें वाताकर्वणास्त्र

काढू न घेतलें व जे र्तप्राण झाले िोते त्यास सांजीवनीमांत्रानें उिठवलें , मर् ब्रह्मदे वानें

चरपटीनाथास ठवष्णुच्या व र्ांकराच्या पायावर घातलें. त्याांनी िा कोण आिे म्हणून ठवचारल्यावर

ब्रह्मदे वानें नाथाच्या जन्मपासुनची कथा ठवष्णुस साांठर्तली ठवष्णुची व ठर्वाची सवव भूर्ण त्याांना

परत दे वठवली. मर् सवव मडळीां आनांदानें आपापल्या स्थानीां र्ेली.

नांतर नारद र्ायन करीत इां द्रापार्ीां र्ेला व नमस्कार करून त्यास म्हणाला, तुम्हाला जें इतकें

सांकटाांत पडावें लार्लें त्याचें कारण काय बरें ? आम्ही तुमच्या दर्वनास येतो व तुम्हीां आम्हाांस

कळलाव्या नारद म्हणताां . आजचा िा प्रसांर् तरी आमच्या कळीमुळें नािीां ना र्ुदरला? तुम्हाांस

कोणी तरी चाांर्लाच िात दाखठवलेला ठदसतो! िें नारदाचें र्ब्द ऐकून इां द्र मनाांत वरमला.

त्यानें नारदाची पूजा करन त्यास बोळठवलें व त्या ठदवसापासुन त्यानें 'कळीचा नारद' िे र्ब्द

सोडून ठदलें.

नांतर पववणीस ब्रह्मदे व चरपटीनाथास घेऊन मठणकणीकेच्या स्नानास र्ेले. एकवीस स्वर्ीचें

लोकठि स्नानास आले िोते. नांतर चरपटीनाथ सत्यलोकास वर्वभर रािोला. तेथुन पृथ्वीवर

येऊन तो अन्य तीथव करन पाताळाांत र्ेला. त्यानें भोर्ावतीनें स्नान केलें. तसेंच सप्त पाताळें

ठफरन बळीच्या घरीां जाऊन वामनास वांदन केले. त्याचा बळीनें चाांर्ला आदरसत्कार केला.

नांतर तो पृथ्वीवर आला.

🙏!! श्री नवनाथ भखक्तसार कथामृत - अध्याय ३९ समाप्त !! 🙏

 🙏!! श्री नवनाथ भक्तिसार कथामृत - अध्याय ४० !!🙏

॥ इं द्रानें केलेला सोमयाग; त्याकररता सवव नाथाचें आगमन,नाथांचा आशिवावद व

समारोप ॥

चरपटीनाथानें इं द्राची दु ददशा करुन टाकली म्हणुन इं द्रास फारच खिन्नता वाटली व झालेला

अपमान त्याच्या मनास लागुन राहिला. त्यानें चरपटीनाथाचा प्रताप वणदन करुन बृिस्पतीजवळ

गोष्ट काढली कीं, तो अल्पवयीं असून तेजस्वी आिे िें िरें ! परं तु प्रत्यक्ष िररिराच्या प्राणावर

आणुन बेतहवली आहण आपली करामत दािहवली. इतकें सामर्थ्द दु सयाद कोणाचें नािीं. एक

वाताकर्दणहवद्या िी दे व हवद्या कशी फैलावली कळत नािीं; परं तु ती हवद्या आपणांस साध्य

िोईल.अशी कांिीं तरी युक्ती काढावी. नािीं पेक्षा त्यांच्या घरीं जाऊन त्यांचें दास्यत्व स्वीकारुन

त्यांस आनंदीत करावें. अशा भावाथादचें इं द्राचें भार्ण ऐकून बृिस्पतीनें सां हगतलें कीं, नाथांस

येथें आणावें िें फार चांगलें, सोमयाग करावा म्हणजे त्या हनहमत्ताने नाथास येथें आणावयास
ठीक पडे ल. ते तेथें आल्यनंतर तूं त्यांच्या िुशामतीमध्यें तत्पर रिा आहण त्यांच्या मजीनुरुप

वागूंन त्यास प्रसन्न करुन घेऊन आपला मतलब साधुन घे, िाच एक मागद सुलभ व साध्य

हदसतो.

िी बृिस्पतीची युखक्त इं द्रास मान्य झाली व त्यास आनंदहि झाला. परं तु चरपटीकडे कोणाला

पाठवावें िा हवचार पडला. बृिस्पहत म्हणाला, अष्टवसुपैकीं उपररक्षवसु िा मखछं द्रनाथाचा हपता

िोय; तो जाऊन त्यास घेऊन येईल. पूवी मखछं द्रनाथ येथें आला. िोता तेव्ां त्याचा चांगला

आदरसत्कार झालेला आिे . तो नऊ नाथांस घेऊन येऊन तुझा िेतु सफल करील, िें ऐकून

इं द्रानें उपररक्षवसुस बोलावुन त्यास आपला िेतु सांहगतला व हवमान दे ऊन नाथांस आणावयास

पाठहवलें.

मग तो बदररकाश्रमास येऊन मखछं द्रनाथास भेटला. गोरक्ष, धमदनाथ, चौरं गी, काहनफा,

गोहपचंद्र चालंदर अडबंगी आहद नाथमडळीहि तेथेंच िोती. उपररक्षवसु येतांच मखछं द्रनाथानें

उठून त्याच्या पायांवर मस्तक ठे हवलें त्यानें सवादसमक्ष इं द्राचा हनरोप कळहवला आहण बोध

करुन नवनाथांस अमरपुरीस घेऊन येण्यासाठीं फारच आग्रि केला व त्याजकडून येण्याचें

कबूल करुन घेतलें. मग जालंदर, काहनफा, चौरं गी, मखछं द्र, गोरक्ष, अंडबंगी, गोपीचंद्र

आहदकरुन जोगी हवमानांत बसले. गौडबंगाल्यास िे ळापट्टणास येऊन गोपीचंदानें आपल्या आईस

घेतलें. मग तेथून वडवाळ गांवीं जाऊन वटहसद्धनाथास बोध करुन बरोबर घेतलें. तसेंच

गोमतीच्या तीरीं. जाऊन भतृदिरीस घेतलें. ताम्रपणीचें कांठीं जाऊन चरपटीनाथास घेतलें. पूणें

प्रांतांत हवटगांवाहून रे वणनाथास घेतलें असो; याप्रमाणें चौयाांयशीं हसद्धासंि नवनाथ हवमानांत

बसुन सोमयागाकररतां अमरावतीस गेले.

त्याचें हवमान आलेलें पाहिल्यबरोबर, इं द्र नाथांस सामोरा गेला आहण नम्रपणानें बोलून त्यांच्या

पायां पडला. मग त्यानें सवाांस घरीं नेऊन आसनावर बसहवलें व त्यांची र्ोडशोपचांरानीं पूजा

केली. सवद दे व आनंदानें त्यांच्यापूढें उभे राहिलें. नंतर सोमयज्ञ करण्याचा आपला िेतु इं द्रानें

सवादस सांहगतला व कोणत्या स्थानाची योजना करावी िें कळहवण्यासाठी प्राथदना केली. मग

मखछं द्रनाथ व बृिस्पहत यांनीं आपसांत हवचार करून हसंिलहिपामध्यें जें अटव्य अरण्य आिे ,

तेथें शीतल छाया असुन उदकाचा सुकाळ असल्यानें तें हठकाण यज्ञान तयारी केली व स्त्रीसि

स्वतः यज्ञान बसण्याचा हवचार करून बृिस्पतीकडे मंत्र म्हणण्याची व नवनाथांकडे कुंडांत

आहुती दे ण्याच्या कामाची त्यानें योजना केली.

िें वन हकलोतलेच्या सीमेंत िोतें म्हणुन तेथें असलेल्या मीननाथाची मखछं द्रनाथास आठवण

झाली. म्हणुन मखछं द्रनाथानें उपररक्षवसुस त्या दोघांस घेऊन येण्यास सांहगतलें. त्याप्रामाणें

हकलोतलेसहि मी येथें घेऊन येतो असें सांगुन उपररक्षवसु गेला व ते सवद आल्यावर मखछं द्रनाथानें

त्यांना रािवुन घेतलें. मखछं द्रनाथानें मीननाथास हवद्याभ्यास हशकहवला. पुढें बृिस्पतीनें इं द्रास

सांहगतलें कीं, आपण यज्ञास न बसतां उपररक्षासुस बसवावें. मग बृिस्पतीच्या हशफारशीवरून

उपररक्षवसुच्या िातांत इं द्रानें यज्ञकंकण बांहधलें व आपण दे िरे ि ठे वूं लागला. जो पदाथद

लागेल तो इं द्र स्वतः दे त िोता; त्यानें सेवा करण्यांत कसुर ठे वली नािीं. ता वेळेची इं द्राची

आस्था पाहून सवद जती प्रसन्न झाले.

मीननाथास मखछं द्रनाथ हवद्या हशकवीत असतां , इं द्रानें मयुराच्या रूपानें गुप्तपणें झाडावर राहुन

वाताकर्दणमंत्रहवद्या साधून घेतली. ती प्राप्त िोतां च इं द्रास परमसंतोर् झाला. एक वर्द यज्ञ

चालला िोता. तोंपयांत मखछं द्रनाथ हवद्या हशकवीत िोता. यज्ञसांगतां िोतांच मखछं द्रनाथ

अग्रपूजेस बसला मग यथासांग पूजा झाल्यावर इं द्रानें दु सयाद नाथांची पूजा केली व वस्त्रेंभूर्णें
दे ऊन सवाांस गौरहवलें. मग सवद नाथ कनकासनांवर बसल्यावर इं द्र िात जोडून हवनंहत करुं

लागला कीं, माझ्याकडु न एक अन्याय घडला आिे , त्यची मला क्षमा करावी. तो अन्याय िा

कीं, मीननाथास हवद्या पढवीत असतां ती सवद मी चोरून हशकलों आिें .यास्तव आपण वर

दे ऊन ती फलद्रूप करावी. इं द्राचें िें चौयदकृत्य ऐकून सवद नाथांनी रागानें शाप हदला कीं तुं

कपटाने आम्हांस आणुन हवद्या साधुन घेतली आिे स; पण ती हनष्फळ िोईल. तो शाप ऐकून

उपररक्षवसु व बृिस्पहत यांनीं पुष्कळ प्रकारांनीं हवनवून त्यास संतुष्ट केलें. नंतर इं द्रानें एवढ्या

दीघद प्रयत्नानें व अहत श्रमानें साधलेली हवद्या फलद्रु प िोण्यासाठीं कािीं तरी तोड काढावी अशी

दे वहदकांनीम हवनंहत करून रदबदली केली मग नाथ म्हणाले, इं द्रानें बारा वर्े तपश्चयें करावी

व नाथपंथाचा छळ करू
ं नये, म्हणजे त्यास ती फलद्र्प िोईल. असा उःशाप दे ऊन हवमानारुढ

िोऊन सवद नाथ पृथ्वीवर आले व तीथदयात्रा करू

ं लागले. या वेळीं मखछं द्रनाथानें हकलोतलेस

हवचारुन मीननाथासहि समागमें घेतलें िोतें. मैनावतीस िेळापट्टाणास पोंचहवलें मीननाथाचें हसद्ध

हशष्य तीन झाले. त्या सवद नाथांची फटाफूट िोऊन ते तीथदयात्रा करीत हफरू
ं लागले.

इं द्रानें सह्याद्री पवदतावर बारा वर्ें तपश्चयाद केली. मंत्रयोगाच्या वेळेस तो जें पाणी सोडी त्या

उदकांचा प्रवाि वािं लागून तो भीमरथीस हमळाला. त्या ओघास इं द्रायणी असें नाव पडलें .

या प्रमाणें तपश्चयाद पूणद झाल्यावर इं द्र अमरावतीस गेला.

नवनाथ बहुत हदवसपयांत तीथदयात्रा कररत िोते. शके सत्राशें दिापयांत ते प्रकटरूपानें हफरत

िोते. नंतर गुप्त झाले. एका मठीमध्यें काहनफा राहिला. त्याच्याजवळ पण वरच्या बाजुनें

मखछं द्रनाथ ज्याच्या बायबा असें म्हणतात तो राहिला. जालंदनाथास जानपीर म्हणतात, तो

गभदहगरोवर राहिला आहण त्याच्या िालच्या बाजूस गहिनीनाथ त्यासच गैरीपीर म्हणतात.

वडवाळे स नागनाथ व रे वणनाथ वीटगांवीं राहिला चरपटीनाथ, चौरं गीनाथ व अंडबंगी नाथ
गुप्तरुपानें अद्याप तीथदयात्रा करीत आिेत. भतदरी (भतृदिरर) पाताळीं राहिला. मीननाथानें

स्वगादस जाऊन वास केला. हगररनारपवदतीं श्रीदत्तात्रेयाच्या आश्रमांत गोरक्षनाथ राहिला. गोपीचंद्र

व धमदनाथ िे वैकुंठास गेले. मग हवष्णुनें हवमान पाठवुन मैनावतीस

आतां नवनाथानें चररत्र संपलें असें सांगुन मालुकहव म्हणतात. गोरक्षनाथाचा या ग्रंथाहवर्यीं असा

अहभप्राय आिे कीं, यास जो कोणी असल्या मानील हकंवा त्याची हनंदा करील तो हवघ्नसंतोर्ी

इिपरलोकीं सुिी न राितां त्याचा हनवदश िोऊन तो शेवटी नरकांत पडे ल. िा श्रीवनाथभखक्त

कथासागर ग्रंथ शके सत्राशें एकेचाळीस, प्रमाथीनामसंवत्सरीं ज्येष्ठ शुद्ध प्रहतपदे स मालुकवीनें

श्रोत्यांस सुिरुप ठे वण्यासाठीं व त्यांचे िेतु पररपूणद िोण्यासाठीं श्रीदत्तात्रेयाची व नवनाथांची

प्राथदना करून संपहवला.

🙏!! श्री नवनाथ भखक्तसार कथामृत - अध्याय ४० समाप्त !!🙏