99

การบริ บ าลทางทัน ตกรรมพร้ อ มมู ล : นิ ย ามและ

เคล็ดลับการสอน
นัยนา บูรณชาติ* สิ ริรัก ศุภอมรกุล** ธารี จาปี รั ตน์ * สมชัย มโนพัฒนกุล*

บทคัดย่ อ
วัตถุประสงค์ ของบทความปริ ทัศน์ นีค้ ือทบทวนวรรณกรรมทั้งในเรื่ องแม่ แบบหลักของทฤษฎีการศึกษาและการจัดการเรี ยนการสอนแบบ
จิตตปั ญญาศึกษา เพื่อนิยามและอธิ บายเทคนิคในการส่ งเสริ มการเรี ยนรู้ การบริ บาลทางทันตกรรมพร้ อมมูลของนักศึกษาทันตแพทย์ โดยส่ งเสริ มให้
เกิดการเรี ยนรู้ ด้ วยการสอนแบบมนุษยนิยมและศึกษาสานึก หรื อแท้ จริ งแล้ วก็คือใช้ “การสื่ อสารด้ วยความเมตตา” ต่ อผู้เรี ยนนั่นเองโดยผู้สอนเริ่ มมี
ขั้นตอนแรกที่เรี ยบง่ ายด้ วย “การฟั งอย่ างลึกซึ ้ง” จะสามารถนาไปสู่ การเป็ นผู้ส่งเสริ มการเรี ยนรู้ กระบวนกรหรื อผู้อานวยให้ เกิดทันตแพทยศาสตร
ศึ กษาได้ ซึ่ งก็จะส่ งผลดีต่อ อาจารย์ นักศึ กษาทันตแพทย์ และผู้ป่วยอั นถื อเป็ นเป้ าหมายสู งสุ ด คาดหวังว่ าผู้วางนโยบายการศึ กษาจะเล็งเห็ นถึ ง
ความสาคัญและเป็ นกาลังสาคัญยิ่งในการรั งสรรค์ ให้ ก้าวเล็ก ๆ ของการเริ่ มต้ นนี ้ เป็ นก้ าวกระโดดที่ยิ่งใหญ่ ของวงการทันตแพทยศาสตรศึกษาไทย

คำไขรหัส: การบริ บาลทางทันตกรรมพร้ อมมูล/ แม่ แบบหลักของทฤษฎีการศึกษา/ การจัดการเรี ยนการสอนแบบจิตตปั ญญาศึกษา/

การสื่ อสาร/ การร่ วมรู้ สึก/ เมตตา

Received: Jan 28, 2020

บทนา
การด าริ ริ เริ่ มเล็ ง เห็ น ความส าคัญ และการวาง
รากฐานการสอนของการบริ บ าลทางทัน ตกรรมพร้ อ มมูล
(Comprehensive dental care) ในประเทศไทยได้ม ีม านาน
แล้ว รวมถึงได้มีการจัดตั้งให้มีการเรี ยนการสอนในด้านนี้ให้
เกิด ขึ้ น ในหลายสถาบัน การศึก ษา ในระยะหลัง ด้ว ยความ
เจริ ญ ก้า วหน้า ทางเทคโนโลยีส่ ง ผลให้ม ีก ารพัฒ นาทาง
ทันตกรรมอย่างรุ ดหน้ามาก ส่งผลให้การบริ บาลทางทันตกรรม
ในเชิ งเทคนิ คทาได้ง่ายขึ้น ใช้เวลาสั้นลง และลดทักษะงาน
ฝี มือลงกว่าก่อน พบว่าความเจริ ญก้าวหน้าทางเทคโนโลยีทา
ให้นกั ศึกษาแพทย์ลดการสื่ อสารแบบมนุษยนิยม (Humanistic
communication) กลับไปส่ งเสริ มการสื่ อสารแบบเครื่ องจักร
หรื อหุ่ นยนต์มากขึ้น1 ยิ่งไปกว่านั้น นักศึ กษาแพทย์ฝึกหัดที่
ต้องสอนนักศึกษาแพทย์ก็รู้สึกว่าตนต้องการการฝึ กฝนทักษะ
การสื่ อสารกับผูป้ ่ วยในเรื่ องที่สลับซับซ้อนหรื อการแจ้งข่าว
ร้าย2 และยังพบว่าการได้รับการฝึ กฝนทางด้านการสื่ อสารช่วย
ให้สอนได้อย่างมัน่ ใจ3 อาจเป็ นด้วยเหตุน้ ีเองที่ทาให้หลักสูตร
ทันตแพทยศาสตร์ ในต่างประเทศเล็งเห็นถึงความสาคัญของ
วิชาและเทคนิคการสอนที่ผนวกทักษะการสื่ อสารแบบมนุษย
นิ ยมเพื่อนาไปสู่ การบริ บาลทางทันตกรรมพร้อมมูลมากขึ้น
โดยบรรจุไว้เป็ นส่ วนหนึ่ งของรายวิชาในหลักสู ตร4–6 สาหรับ
Revised: June 12, 2021
Accepted: June 16, 2021
ประเทศไทยเริ่ ม มี ผู ้เ ล็ ง เห็ น ถึ ง ความส าคัญ และเริ่ ม บรรจุ
เทคนิ คการสอนด้านนี้ มากขึ้ น7–10 ทั้งนี้ อาจเป็ นเพราะทักษะ
การสื่ อสารแบบมนุษยนิยมที่นาไปสู่การบริ บาลทางทันตกรรม
พร้ อ มมู ล มี ค วามส าคัญ ต่ อ การบริ บ าลทางทัน ตกรรมใน
อนาคต กล่ า วคื อ ช่ ว ยลดความขัด แย้ง ความไม่ ม ั่น ใจและ
ความเครี ยด11 ดังนั้น การอธิ บายความหมายของการบริ บาล
ทางทันตกรรมพร้อมมูลแบบมนุษยนิยมและการสอนในแบบ
ที่ มีเทคนิ คการสอนที่ น่าสนใจจึ งสมควรได้รับการส่ งเสริ ม
เป็ นอย่างยิง่
อุปสรรคประการหนึ่งของการศึกษาเรื่ องการบริ บาล
ทางทัน ตกรรมพร้ อ มมู ล คื อ ข้อ จ ากัด ด้า นทรั พ ยากรต ารา
หนังสื อ งานวิจยั บทความ ในภาษาไทยที่ยงั ไม่แพร่ หลายมาก
นัก12–16 จึ งยังคงต้องการการเผยแพร่ ปรั บให้ทนั สมัย อี กทั้ง
ความเข้าใจในการบริ บาลทางทันตกรรมพร้อมมูล ในปั จจุบนั
ยังต้องการแนวทางการอธิ บายรวมไปถึงการสื่ อสารที่ ชดั เจน
ของผูส้ อนเพื่อนาไปสู่ ความเข้าใจ และการปฏิบตั ิได้จริ งของ
ผูเ้ รี ยนและทาให้อาจารย์ทนั ตแพทย์มีส่วนร่ วม (Engage) มาก
ขึ้น17 ซึ่ งควรมีเอกสารหรื อสื่ อในภาษาไทยที่มีความน่าสนใจ
เพิ่ ม ขึ้ น รวมไปถึ ง มี ค วามต้อ งการค านิ ย ามหรื อ ค าอธิ บ าย
ความหมายของการบริ บาลทางทันตกรรมพร้อมมูลที่ เข้าใจ

* ภาควิชาทันตกรรมทั่วไปขั้นสูง คณะทันตแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิ ดล ราชเทวี กรุ งเทพฯ

** โรงเรี ยนทันตแพทยศาสตร์ นานาชาติ คณะทันตแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิ ดล ราชเทวี กรุ งเทพฯ
 100
ง่ าย ซึ่ งในบทความปริ ทัศน์น้ ี ได้รวบรวมและนาเสนอการ
สอนทักษะการสื่ อสารแบบมนุษยนิยม การสอนเช่นนี้เน้นการ
ฝึ กอย่างต่อเนื่ อง จึงจะเชื่อมโยงส่ งผลให้เกิดความเข้าใจและ
เข้าถึงนิยามของการบริ บาลทางทันตกรรมพร้อมมูลได้แม่นยา
มากขึ้ น ปฏิ บัติ ใ ห้ เ กิ ด ได้ง่ า ยขึ้ น รวมทั้ง ช่ ว ยถ่ า ยทอดและ
สื่ อสารการศึกษาเรื่ องการบริ บาลทางทันตกรรมพร้อมมูลให้
เป็ นที่เข้าใจได้มากขึ้น18,19
บทความปริ ทศั น์น้ ี เริ่ มต้นจาก การทบทวนแม่แบบ
หลักของทฤษฎีการศึกษา (Mainstreaming education) และการ
จัดการเรี ยนการสอนแบบจิ ตตปั ญญาศึ กษา (Contemplative
pedagogy) ซึ่ งตามแม่แบบหลักของทฤษฎี การศึกษานั้น เน้น
ส่ ง เสริ มการพัฒ นาคุ ณ ลั ก ษณะที่ ส าคัญ สามด้ า นคื อ ด้ า น
พฤติกรรมการเรี ยนรู ้ (Learning behavioral attribute) ด้านปริ ชาน
(Cognitive attribute) และด้ า นภาพสร้ า ง (Constructivist
attribute) โดยให้ผูส้ อนหมัน่ เฝ้ าดู และประเมิ นรู ปแบบและ
ระยะของการพัฒ นาการเรี ย นรู ้ (Style and stage of learning
development) ของผู ้เ รี ยนเพื่ อ ออกแบบการให้ ค าแนะน า
(Instructional design) อย่างเหมาะสม ส่ วนในทางการจัดการ
เรี ยนการสอนแบบจิ ตตปั ญญาศึ กษานั้นเป็ นการปฏิ บัติเพื่อ
การเรี ยนรู ้ตนเอง โดยใช้หลัก 7 ตัวอักษรซี ในภาษาอังกฤษ
โดยเริ่ มจากกิ จกรรมที่ง่าย ทาได้บ่อย สนุ ก และผูเ้ รี ยนสนใจ
เช่น การฟังอย่างลึกซึ้ ง ซึ่ งในที่สุด ทั้งสองแนวทางการศึกษา
มาบรรจบกันที่การบริ บาลร่ วมรู ้สึก (Empathic care) และการ
บริ บาลทางทั น ตกรรมพร้ อ มมู ล (รู ปที่ 1) ซึ่ งท าให้ เ กิ ด
ความหมายในใจผูบ้ ริ บาลตามนิ ยามหลักการบริ บาลทางทัน
ตกรรมพร้อมมูล พร้อมนาเสนอเทคนิ คในการส่ งเสริ ม การ
เรี ยนรู ้จากทฤษฎีท้ งั สอง ต่อด้วยวิธีการเริ่ มสอนโดยมีเคล็ดลับ
การสอนผนวกไว้ด้วย เป็ นที่ คาดหวังว่า บทความนี้ จะช่ วย
สร้างความเข้าใจต่อการบริ บาลทางทันตกรรมพร้อมมูลมาก
ขึ้ น เพื่อนาไปสู่ ความเจริ ญ ก้า วหน้าทางทัน ตแพทยศาสตร
ศึ ก ษา และน้อ มน าให้ผูว้ างนโยบายให้ความส าคัญต่ อการ
บริ บาลทางทัน ตกรรมพร้ อ มมู ล เพื่ อ ส่ ง ผลดี ต่ อ อาจารย์
นักศึกษาทันตแพทย์และผูป้ ่ วย อันถือเป็ นเป้ าหมายสูงสุดของ
ทันตแพทยศาสตรศึกษา
แม่ แบบหลักของทฤษฎีการศึกษา แม่แบบหลักของ
ทฤษฎีการศึกษากล่าวถึงการเรี ยนรู ้วา่ ผูเ้ รี ยนมีหลักการเรี ยนรู ้
บนพื้นฐานการพัฒนาคุ ณลักษณะที่ สาคัญสามด้านคือ ด้าน
พฤติกรรมการเรี ยนรู ้ ด้านปริ ชาน และด้านภาพสร้าง20 โดย
- คุณลักษณะด้านพฤติกรรมการเรี ยนรู ้ หมายถึง การ
พัฒนาคุ ณลักษณะ การกระทา กิ ริยาอาการที่ แสดงออกทาง
ร่ างกาย ความคิด หรื อความรู ้สึกเพื่อตอบสนองต่อสิ่ งเร้า คือ
ผูส้ อนสังเกตการกระทา กิริยาอาการของผูเ้ รี ยนเพื่อทราบและ
เน้นสอนให้สอดคล้องกับความต้องการของผูเ้ รี ยน การสอน
เน้นการตอบสนองต่อสิ่ งเร้าด้วยใจของผูเ้ รี ยนที่ สนุกกับการ
เรี ยนเป็ นหลัก เหมาะสมกับการศึกษาชั้นต้น
- คุ ณลักษณะด้านปริ ชาน หมายถึ ง การพัฒ นาการ
กระท าหรื อกระบวนการทางสมอง ผ่ า นทางความคิ ด
ประสบการณ์ และประสาทสั ม ผั ส ผู ้ ส อนพึ ง ลดความ
สลับซับซ้อนของบทเรี ยน ทาให้เข้าใจง่าย จาได้เร็ วและเรี ยก
กลับ มาใช้ไ ด้ท นั ท่ว งทีที่ต อ้ งการ เหมาะกับ การเรี ย นรู ้ใ น
ทฤษฎีที่สลับซับซ้อนขึ้น
- คุณลักษณะทางด้านภาพสร้าง หมายถึง การเรี ยนรู ้ที่
ขึ้นกับคุณลักษณะภายในของตัวผูเ้ รี ยนที่จะสร้างขึ้นมาเฉพาะ
ในตัวผูเ้ รี ยนเอง โดยผูเ้ รี ยนจะนาข้อมูลจากบทเรี ยนที่ ได้รับ
จากผูส้ อน มาทบทวน ผสมผสานและใคร่ ครวญอีกครั้ง และ
สร้ างเป็ นบทเรี ยนภายในของตนเอง เหมาะกับบทเรี ยนที่ มี
ความสลับซับซ้อนมาก ผูเ้ รี ยนมีความรู ้พ้นื ฐานในบทเรี ยนดี มี
การพัฒนาคุณลักษณะด้านภาพสร้างมาก่อน มีประสบการณ์
ในการปรั บ ตัวเพื่ อ การเรี ย นรู ้ บ ทเรี ย นที่ ย งั ไม่ มี โ ครงสร้ าง
ทางการเรี ยนรู ้มาก่อน หรื อมีโครงสร้างการเรี ยนรู ้ไม่ชดั เจน
เช่น การประดิษฐ์นวัตกรรม
คุ ณลักษณะทั้งสามนี้ มี อยู่ในตัวผูเ้ รี ยนทุกคน และ
ผูเ้ รี ยนแต่ละคนก็มีคุณลักษณะเฉพาะสาหรับการเรี ยนในแต่ละ
วิชาที่อาจแตกต่างกัน ขึ้นกับประสบการณ์การเรี ยนรู ้ในแต่ละ
วิชา จึงอาจดูคล้ายมีรูปแบบและระยะของการพัฒนาการเรี ยนรู ้
ที่ผสู ้ อนอาจพึงเข้าใจให้ได้วา่ ผูเ้ รี ยนถนัดหรื อมีคุณลักษณะใด
โดดเด่น ผูเ้ รี ยนมีการเรี ยนรู ้อยูใ่ นระยะใด และผูส้ อนพึงเลือก
ที ่จ ะออกแบบการให้ค าแนะน าเพื ่อ ส่ ง เสริ ม การเรี ย นรู ้
(Instructional design) ให้เหมาะสมกับ คุณลักษณะ สภาวะ
และระยะของการพัฒนาการเรี ยนรู ้ของผูเ้ รี ยน 21–24 (รู ปที่ 1)
 101

รูปที่ 1 การสอนการบริ บาลทางทันตกรรมพร้อมมูลตามแบบมนุ ษยนิ ยมและแบบศึกษาสานึ ก (Humanistic and Heuristic) ร่ วมกับการสื่ อสารแบบมีเมตตา
ตามแม่แบบหลักของทฤษฎี การศึกษา เน้นการพัฒนาคุ ณลักษณะคือ ด้านพฤติกรรมการเรี ยนรู ้ ด้านปริ ชาน และด้านภาพสร้าง ผูส้ อนพึงวิเคราะห์
รู ปแบบและระยะของการพัฒนาการเรี ยนรู ้ เพื่อออกแบบการให้คาแนะนา (Instructional design) อย่างเหมาะสม ทฤษฎี จิตตปั ญญาศึกษาเน้น การ
ปฏิบตั ิเพื่อการเรี ยนรู ้ตนเอง มีหลักการตาม 7 ตัวอักษรซีในภาษาอังกฤษ ในทางแม่แบบหลักของทฤษฎีการศึกษาให้ออกแบบการสอนแบบมนุษยนิยม
และศึกษาสานึ ก ในเชิ งจิ ตตปั ญญาศึกษาให้เริ่ มจากการฟั งอย่างลึกซึ้ ง ซึ่ งในที่สุด ทั้งสองแนวทางการศึกษามาบรรจบกันที่การบริ บาลร่ วมรู ้สึก และ
การบริ บาลทางทันตกรรมพร้อมมูล
Figure 1 Comprehensive dental care teaching with humanistic and heuristic approaches using compassionate communication. Mainstreaming education
emphasizes the development of learning behavioral, cognitive, and constructivist attributes. Instruction is designed with regard to students’ styles
and stages of learning development. Contemplative pedagogue stresses on self-awareness pertaining to 7 Cs components. While mainstreaming
education proposes the humanistic and heuristic approaches, contemplative pedagogue insinuates deep listening as the first coaching step. Finally,
these two educational theories mutually lead to empathic and comprehensive dental care.

การจัดเรียนการสอนแบบจิตตปัญญาศึกษา หากจะ แง่ความรู ้สึกของผูเ้ รี ยน รวมถึงการจบการสอนด้วยการกล่าว

อธิ บายในอี กมุมมองหนึ่ งและเป็ นไปตามสมัยนิ ยม นั่นคื อ
การออกแบบการให้ ค าแนะน าเพื่ อ ส่ ง เสริ มการเรี ย นรู ้ น้ ี
สามารถเกิ ด ขึ้ น ได้ด้ว ยการสอนให้มี ก ารรู ้ ภ าวะ หรื อ การ
ส่ งเสริ มการรู ้ภาวะ หรื อ จิตตปั ญญาศึกษา คือให้มีการเรี ยนรู ้
สภาวะภายใน ในปั จจุบนั ขณะของตนเอง รู ้เท่าทันความคิด
ความรู ้สึก อารมณ์ ของตน เพื่อนาไปสู่ความมัน่ คง ผ่อนคลาย
และเข้าใจวิธีการเรี ยนรู ้ ของตนเอง โดยเรี ยนรู ้ผ่านกิ จกรรม
ต่าง ๆ การฝึ กนี้ ใช้หลัก 7 ตัวอักษรซี ในภาษาอังกฤษ25 (รู ปที่
1) อันได้แก่
- การรู ้ภาวะ (Contemplation) คือ การเข้าสู่ สภาวะใน
ใจที่เหมาะสมต่อการเรี ยนรู ้ ไม่ตื่นเต้นหรื อเครี ยดจนเกินไป
- ความเมตตา (Compassion) คือการโอบอุม้ ดูแลจาก
ผูส้ อนด้วยบริ บทที่เกื้อกูลต่อการเรี ยนรู ้ แสดงความห่วงใยใน
ชื่นชมในการเรี ยนรู ้ของผูเ้ รี ยน
- การเชื่ อ มโยง (Connection) คื อ การช่ ว ยให้ผูเ้ รี ยน
เชื่อมโยงประสบการณ์การเรี ยนรู ้ให้นาไปใช้ในการทางานได้
- ความมุ่ ง มั่ น (Commitment) คื อ การส่ ง เสริ มให้
ผูเ้ รี ยนมีความตั้งใจมุ่งมัน่ เพื่อเอื้อให้ผูเ้ รี ยนนาการเรี ยนรู ้ ไป
ใช้ได้อย่างต่อเนื่อง
- การเผชิญหน้า (Confrontation) คือการเปิ ดให้ผเู ้ รี ยน
เผชิญหน้ากับการเรี ยนรู ้ใหม่ เพื่อเข้าถึงศักยภาพของตนเองต่อ
การเรี ยนรู ้
- ความต่ อ เนื่ อ ง (Continuity) คื อ การเสริ ม ศักยภาพ
ของผูเ้ รี ยนไปสู่การเรี ยนอย่างต่อเนื่องและยัง่ ยืน
 102
- ประชาคม (Community) คือความรู ้สึกร่ วมกันของ
ผูเ้ รี ยนให้เป็ นชุมชนแห่ งการเรี ยนรู ้ รวมถึงการสร้างเครื อข่าย
แลกเปลี่ยนเรี ยนรู ้
ซึ่ ง การฝึ กนี้ มัก เริ่ ม ต้น จากกิ จ กรรมหลากหลายที่
ผูเ้ รี ยนมีความปรารถนาต้องการทาอย่างไม่รู้จกั เหน็ดเหนื่ อย
และสามารถท าได้บ่ อ ย หรื อ สามารถท าได้แ ม้ก ระทั่ง ใน
ชี วิต ประจ าวัน 26 หนึ่ ง ในนั้น คื อ การฝึ กการฟั ง อย่า งลึ ก ซึ้ ง
(Deep listening) และ สุ น ทรี ยสนทนา (Dialogue) ดั ง นั้ น
นอกจากผูส้ อนที่ พึงเข้าใจในทฤษฎี การเรี ยนรู ้ อย่างถ่องแท้
และเลื อ กที่ จ ะออกแบบการให้ค าแนะน าเพื่ อ ส่ ง เสริ ม การ
เรี ยนรู ้ ให้เหมาะสมกับผูเ้ รี ยนแต่ละบุ คคล ในแต่ละโอกาส
และหัวข้อ การสอนให้เหมาะสมแล้ว ผูเ้ รี ย นเองก็ ส ามารถ
พัฒนาทักษะในการเรี ยนรู ้ดว้ ยตนเองไปพร้อมกันได้11,20,27
นิยามของการบริบาลทางทันตกรรมพร้ อมมูลและ
เคล็ดลับการสอน ในบทความปริ ทศั น์ฉบับนี้ เลือกใช้ท้ งั สอง
แนวทางคือ ทั้งในแม่แบบหลักของทฤษฎีการศึกษา และการ
จัดการเรี ยนการสอนแบบจิตตปั ญญาศึกษามาผสมผสานกัน
ซึ่ งในท้ายที่สุดก็พบว่าทั้งสองแนวทางก็มาบรรจบที่แนวทาง
การศึกษาแบบเดียวกัน ในทางทฤษฎีการศึกษา การออกแบบ
นี้ ใช้แนวการส่ งเสริ มการเรี ยนรู ้เพียงสองแนวเท่านั้นคือ แบบ
มนุษยนิ ยมและแบบศึกษาสานึ ก18 คือ การส่ งเสริ มให้เกิ ดการ
เรี ยนรู ้แบบใช้ความเป็ นมนุษย์สื่อสารต่อกัน (แบบมนุษยนิยม)19
โดยฝึ กการเรี ยนรู ้จากการใช้กระบวนการของประสบการณ์
สดใหม่ ในปั จ จุ บัน ขณะ (แบบศึ ก ษาส านึ ก )6,28,29 (รู ป ที่ 1)
ผูส้ อนจะรั บ รู ้ ถึ ง สภาวะของ ตนเอง ผูเ้ รี ย นและผูป้ ่ วยโดย
ทั้ง หมด ไม่ มี ค วามคิ ด ใดดัก รอไว้ก่ อ นและปราศจากการ
ตัดสิ น เป็ นเหตุให้ผสู ้ อนพร้อมสอนและสามารถรับรู ้สภาวะ
ของผูเ้ รี ยน ผูส้ อนจึงสามารถเลือกออกแบบการให้คาแนะนา
เพื่อส่ งเสริ มการเรี ยนรู ้ ให้เหมาะสมกับคุ ณลักษณะ สภาวะ
และระยะของการเจริ ญเติบโตของการเรี ยนรู ้ของผูเ้ รี ยนว่าที่
ณ จุดเวลานั้น สภาวะนั้น ผูส้ อนพึงพัฒนาคุณลักษณะที่สาคัญ
ด้านใดจากทั้งสามด้าน คื อ ด้านพฤติ กรรมการเรี ยนรู ้ ด้าน
ปริ ชาน และด้ า นภาพสร้ า ง ซึ่ งก็ ล ้ว นแล้ว แต่ มี จุ ด เด่ น ที่
เหมาะสมในแต่ละสภาวะของผูเ้ รี ยนแต่ละคน
แท้จริ งแล้วก็อาจสามารถเขียนให้เข้าใจได้ง่ายขึ้น
โดยใช้ท ฤษฎี ท างจิ ต ตปั ญ ญาศึ ก ษาว่า ควรมี ก ระบวนการ
ให้ผเู ้ รี ยนได้เรี ยนรู ้ โดยใช้ “การสื่ อสารด้วยความเมตตา” ต่อ
ผูเ้ รี ยนนัน่ เอง30 การส่ งเสริ มการเรี ยนรู ้น้ ี เกิดจากความมัน่ คง
ในใจของผูส้ อนในทุ กขณะที่ จะรั บรู ้ ถึงสภาวะของ ตนเอง
ผูเ้ รี ยนและผูป้ ่ วยโดยทั้งหมด ผูส้ อนจะเกิดความปรารถนาดี
ขึ้ นเอง เป็ นความปรารถนาที่ จะช่ วยให้ผูป้ ่ วยพ้นจากความ
เจ็บป่ วย ปรารถนาให้ ผูเ้ รี ยนเข้าใจบทเรี ยนอย่างแท้จ ริ ง ว่า
ผูเ้ รี ย นจะทาให้ผูป้ ่ วยผ่า นพ้น จากความเจ็บป่ วยได้อย่างไร
ปรารถนาให้ผูเ้ รี ยนพ้นจากความทุกข์ ความกลัว ความไม่รู้
หรื อคิดว่ารู ้ไม่พอ ผูเ้ รี ยนสามารถเข้าใจและรู ้เท่าทันถึงความ
คาดหวังในตัวผูเ้ รี ยนเองว่า มีความคาดหวังที่ตอ้ งได้ปริ มาณ
งานครบตามที่หลักสูตรกาหนดและได้คุณภาพของงานชนิดที่
สมบู รณ์ แบบที่ สุด ทั้งที่ ผูเ้ รี ยนยังขาดประสบการณ์ สาหรับ
การประเมินความสมบูรณ์แบบที่อยูบ่ นพื้นฐานของความเป็ น
จริ ง รวมทั้งผูเ้ รี ยนยังต้องเผชิ ญกับสภาวะความกดดันรอบ
ด้านและข้อกาหนดต่าง ๆ เช่น ปริ มาณงานขั้นต่าในระยะเวลา
ที่ จากัด และที่ สาคัญที่ สุดคือความกังวลใจว่าเพื่อน อาจารย์
และผูป้ ่ วยจะคิดกับตนว่าอย่างไร เช่น เมื่อทางานผิดพลาด31
ด้วยการที่ อาจารย์สามารถรับรู ้ความรู ้สึก และ สามารถรู ้ สึก
ร่ วม (Empathize) กับผูเ้ รี ยนได้ ความมัน่ คงในใจนี้ จะนาไปสู่
การสื่ อสารด้วยความเมตตาของอาจารย์ พร้อมกันนั้นอาจารย์
ก็ให้การดูแล และกาลังสื่ อสารกับ “รุ่ นน้องที่ กาลังฝึ กรักษา
โรค” คล้ า ยคลึ ง กั บ การรั ก ษาผู ้ป่ วยเหมื อ นเป็ นคนใน
ครอบครัว32 ดังประโยคสนทนา เช่น
“น้องเริ่ มกรอไปก่อน ถ้ามีอะไรที่ รู้สึกไม่สบายใจ
หรื อไม่พร้อม ขอให้บอกพี่ได้ทนั ที พี่พร้อมที่จะช่วยนะครับ
(คะ)”
“ถ้ารู ้สึกว่าไม่ถนัด หรื อทาไม่ได้ ให้พี่ทาให้ดูก่อน
ได้นะ”
ในขณะเดี ยวกันก็ออกแบบการส่ งเสริ มการเรี ยนรู ้
เผื่ อ โอกาสให้ กับ ผู ้เ รี ย นที่ ป รั บ ตัว ได้เ ร็ ว ได้เ รี ย นรู ้ ไ ปด้วย
ตนเอง ดังประโยคว่า
“อยากท าเองหรื อให้ พี่ ท าให้ ดู ก่ อ นก็ ไ ด้น ะครั บ
(คะ)”
คุณลักษณะเหล่านี้ เมื่อได้รับการเอาใจใส่ จากผูส้ อน
ก็จะนาไปสู่ ความสามารถที่ไม่เป็ นเพียงการรู ้ขอ้ มูล แต่เข้าใจ
รับรู ้และรู ้สึกได้อย่างแท้จริ งถึ งความรู ้ สึกเจ็บป่ วย ไม่สบาย
กาย ไม่ ส บายใจของผูป้ ่ วย (I feel how you feel, not I know
how you feel.)33 ท าให้ นัก ศึ ก ษาทัน ตแพทย์ส ามารถดู แ ลที่
“ความเจ็บป่ วย” หรื อ อวัยวะที่ มีปัญหา และยังขยายการรับรู ้
หรื อจุดโฟกัสไปที่ “ความเจ็บป่ วยของผูป้ ่ วย” ในขณะเดียวกัน
ก็สามารถมองเห็ นตัวผูป้ ่ วยได้ท้ งั หมด ตลอดไปจนรับรู ้และ
เข้าใจได้ถึงความคิด ความเชื่ อที่ เป็ นที่ มาของการเกิ ดอาการ
เจ็บป่ วย ความรู ้สึกเจ็บป่ วยนี้ ผูป้ ่ วยอาจเข้าใจว่าเป็ นผลมาจาก
โรคทางกาย หรื ออาจเป็ นผลมาจากสภาวะทางจิตใจ อารมณ์
 103
สังคม ผูเ้ รี ยนจะขยายความเข้าใจไปถึงบริ บทชี วิตที่ มีผลต่อ
การตัดสิ นใจในการเลือกแผนการรักษา รวมทั้งผลกระทบจาก
การรักษาที่มีต่อวิถีชีวิต นอกจากจะสามารถรับรู ้ และรู ้สึกได้
จริ งถึงความรู ้สึกของผูป้ ่ วยแล้วยังสามารถแสดงออกให้ผปู ้ ่ วย
รับรู ้ได้วา่ การรับรู ้น้ ี ได้เกิดขึ้นแล้วในตัวผูบ้ ริ บาล ซึ่ งก็มกั จะ
เป็ นการแสดงออกด้วยภาษาพูดและภาษากาย ทักษะเหล่านี้
รวมเรี ย กว่า การบริ บ าลร่ ว มรู ้ สึ ก (Empathic care)32,34,35 การ
บริ บาลเช่นนี้ เองช่วยให้ผปู ้ ่ วยได้รับการดูแลอย่างครอบคลุม
ทั้งการดูแลสุ ขภาพ การป้ องกันโรค การรักษาและการฟื้ นฟู
สุ ขภาพและสอดคล้องกับวิถีชีวิตของแต่ละบุคคล ผูป้ ่ วยก็จะ
สัมผัสได้ถึงการดูแลและสามารถให้ความร่ วมมือในการรักษา
การดูแลป้ องกันได้ดีข้ ึน ส่ งผลให้ผลลัพธ์การรักษาเป็ นไปใน
ทิศทางที่ดีข้ ึน32
หากอธิ บายมาถึงจุดนี้ แล้วก็จะเห็นได้วา่ มีการเขียน
นิ ย ามของการบริ บ าลทางทัน ตกรรมพร้ อ มมู ล ดัง กล่ า วว่า
“การบริ บาลทางทันตกรรมพร้ อมมูล คื อ การบริ บาลที่ช่วยให้
ผู้ป่วยได้ รับการดูแลอย่ างครอบคลุมทั้งการดูแลสุ ขภาพ การ
ป้ องกันโรค การรั กษาและการฟื ้ นฟูสุขภาพและสอดคล้ องกับ
วิ ถีชีวิต ของแต่ ล ะบุคคล” นิ ย ามนี้ สามารถเกิ ดในใจของผู ้
บริ บาลขึ้นมาได้โดยเสร็ จสรรพ ตรงกับที่มีผแู ้ สดงหลักฐานที่
มีไว้12-16 มิตอ้ งมีกรรมวิธี ขั้นตอนที่ยงุ่ ยากแต่ประการใด
การสื่ อสารด้ วยความเมตตา การสื่ อสารตามนิ ยาม
ของพจนานุกรม ราชบัณฑิตยสถาน ฉบับ พ.ศ. 2554 สรุ ปได้
ว่าคือ วิธีการนาถ้อยคา ข้อความ หรื อหนังสื อ จากบุคคลหนึ่ง
หรื อ สถานที่ ห นึ่ ง ไปยัง อี กบุ ค คลหนึ่ งหรื อ อี กสถานที่ หนึ่ ง
ส่ ว นความเมตตาได้มี ค าบัญ ญัติ ไ ว้ใ นพจนานุ ก รม ฉบับ
ราชบัณฑิตยสถานว่าคือ ความรักและเอ็นดู ความปรารถนาจะ
ให้ผูอ้ ื่ นได้สุข เป็ นหนึ่ งในพรหมวิหาร 4 คื อ เมตตา กรุ ณา
มุ ทิ ต า อุ เ บกขา 36 แปลโดยตรงแล้ว การสื่ อ สารด้ว ยความ
เมตตาในที่ น้ ี ก็คือ วิธีการนาข้อมูลจากบุ คคลหนึ่ งไปยัง อี ก
บุคคลหนึ่ งโดยมีความรัก ความเอ็นดู ความปรารถนาจะให้
ผูอ้ ื่นได้สุขเป็ นสื่ อนาไป ซึ่ งในขั้นต้นนี้จะขออธิ บายในอีกนัย
หนึ่งว่าการสื่ อสารด้วยความเมตตานั้น ควรเริ่ มด้วยการอธิบาย
เรื่ อ งการสื่ อ สารก่ อ น ซึ่ งรู ป แบบหนึ่ ง ของการสื่ อ สารที่ มี
ความสาคัญมาก ก็คือการฟัง ซึ่ งรวมไปถึงระดับและรู ปแบบ
ของการฟั ง การสื่ อ สารของมนุ ษ ย์ใ นชี วิ ต ประจ าวัน นั้น
ประกอบด้วย 4 องค์ประกอบ คื อ การฟั ง การพูด การอ่าน
และการเขียน มนุษย์พฒั นาการสื่ อสารโดยเริ่ มจากการฟังก่อน
จึ งนาไปสู่ ทกั ษะอื่นตามมา นอกจากนี้ ยังจะเห็นได้วา่ มนุษย์
ใช้เวลาในแต่ละวันไปกับการฟังมากที่สุด คือประมาณร้อยละ
ห้าสิ บ การฝึ กการฟั งจึ งเป็ นประโยชน์มาก เพราะมี เวลาใน
การฝึ กมากที่ สุด37,38 ดังนั้นการฝึ กการฟั งจึ งมีความสาคัญใน
การกาหนดความความสาเร็ จของการสื่ อสารอย่างมาก การฟัง
มีการแบ่งได้เป็ นระดับต่าง ๆ 4 ระดับตามแนวคิดของ Claus
Otto Scharmer39,40 ตามทฤษฎี ก ารฟั ง แบบตั ว อั ก ษรยู ใน
ภาษาอังกฤษ (Theory U) การฟัง 4 ระดับ อธิบายได้ ดังนี้
1. ฉั น ในตัว ฉั น (ฟั ง แบบดาวน์ โ หลด) [I in me
(Downloading)] ฟังแบบยืนยันในสิ่ งที่เชื่อไว้แล้ว มีการตัดสิ น
ผูพ้ ูด อย่า งอัต โนมัติ และเกิ ดขึ้ นเร็ ว มาก ก่ อ นที่ จ ะรั บข้อมูล
ทั้งหมด
2. ฉันในมัน (ฟังตามเหตุผลจริ ง) [I in it (Factual)]
เป็ นการเลือกฟั งเรื่ องราวที่ แตกต่างจากที่ รู้ มีความใส่ ใจ จับ
ประเด็นสาระ ยังมีการตัดสิ นโดยใช้เหตุผล กฏ ระเบียบเป็ น
หลัก
3. ฉันในตัวเธอ (ฟังร่ วมรู ้สึก) [I in you (Empathic)]
เป็ นการฟั งอย่างเข้าอกเข้าใจ รับรู ้ความรู ้สึกของผูอ้ ื่นได้จริ ง
แต่ ย งั ระแวงความเป็ นตัว เรา ถ้า มี ค าพู ด กระทบตัว ตนจะ
ปกป้ องทันที
4. ฉั น ในปั จ จุ บัน ขณะ (ฟั ง ก่ อ ก าเนิ ด ) [I in now
(Generative)] เป็ นการฟั งที่ รู้ทนั ปั จจุบนั ขณะ คลายความคิด
เดิม ข้ามผ่านความกลัวการสู ญเสี ยตัวตน เกิดพื้นที่วา่ งและรับ
องค์ความรู ้ใหม่ร่วมกัน
การฟั ง เป็ นกระบวนการทางานภายในตัวผูฟ้ ั ง คือ
การทางานกับ ความคิดคล้อยตาม หรื อ อคติที่เกิ ดขึ้นภายใน
ระหว่า งการฟั ง ซึ่ ง เป็ นสิ่ ง ที่ เ กิ ด ขึ้ น ตามธรรมชาติ แ ละเป็ น
กระบวนการเกื อบอัตโนมัติ การฟั งมีหลายรู ปแบบส่ งผลต่อ
ระดับการฟังที่ต่างไป การฟังที่ต่างกันย่อมส่ งผลต่อตัวผูฟ้ ั ง29
ซึ่ งสามารถอธิ บายและเที ยบเคี ยงกับการฟั งในระดับต่าง ๆ
ดังนี้
การฟังแบบคล่อง (Active listening) คือ การฟังอย่าง
ตั้งใจ พยายามเข้าใจในเนื้ อหา ใจความของสิ่ งที่ผพู ้ ูดต้องการ
สื่ อ1,41 การฟังแบบนี้ ตรงกับระดับการฟังแบบฉันในมัน ตาม
นิยามของ Otto Scharmer
การฟั งร่ วมรู ้ สึก (Empathic listening) ไม่เป็ นเพียง
แค่ ก ารรั บ ฟั ง เฉพาะแต่ ใ นสิ่ ง ที่ ผู ้พู ด พู ด ออกมา แต่ เ ปิ ดใจ
ยอมรั บ เข้า อกเข้า ใจในอารมณ์ แ ละความรู ้ สึ ก ของผู ้พู ด
ซาบซึ้ งใจในความเป็ นมนุษย์อย่างเสมอภาคกัน มองเห็นโลก
ในแบบที่ เป็ นจริ ง42 การฟั งแบบนี้ ตรงกับระดับการฟั งแบบ
ฉันในตัวเธอ
 104
การฟั งอย่างมี สติ (Mindfulness listening) เป็ นการ
ฟั งในขณะที่ มีสติ รู ้สึกตัวอยู่ในปั จจุบนั ขณะ เป็ นการฟั งที่ มี
ความเห็ นอกเห็นใจ เมตตา สนับสนุนให้กาลังใจ และมีความ
เชื่อใจ ความเชื่อใจที่ไม่ได้หมายถึงการเห็นด้วยแต่เชื่อในสิ่ งที่
ผูพ้ ูดพูดออกมา ไม่วา่ จะดีหรื อไม่ดี แต่ผพู ้ ูดได้พูดออกมาตาม
จริ งจากสิ่ งที่ได้ประสบมา การฟังแบบนี้ ตรงกับระดับการฟัง
แบบฉันในปั จจุบนั ขณะ36,37
การฟั ง อย่า งลึ ก ซึ้ ง ได้รั บ การน าเสนอโดย David
Joseph Bohm นักฟิ สิ กส์ผแู ้ ต่งตาราชั้นนาทางฟิ สิ กส์ ประสาท
จิตวิทยาและปรัชญาจิต (Neuropsychology and Philosophy of
mind) หลายเล่ม โดย Bohm กล่าวถึงการฟังอย่างลึกซึ้งว่า เป็ น
ขั้นตอนแรกที่สาคัญของ สุ นทรี ยสนทนา ซึ่ งสุ นทรี ยสนทนา
นี้ ตามคาแปลภาษากรี ก หมายถึ ง คาที่ ทะลุปรุ โปร่ ง มี หลัก
สาคัญ 4 ประการ คือ การฟังอย่างลึกซึ้ ง การให้เกียรติเคารพ
ซึ่ งกันและกัน การพักการตัดสิ น และการเปิ ดเผยเสี ยงภายใน
ใจ การสนทนารู ปแบบนี้ ก่อให้เกิดความเข้าใจซึ่ งกันและกัน
เรี ยนรู ้ร่วมกันผ่านทางคาพูด และนาไปสู่ การอยูร่ ่ วมกันของผู ้
สนทนาได้อย่างสงบสุ ข ซึ่ งการฟังอย่างลึกซึ้ ง เป็ นประตูด่าน
แรกของการสนทนาแบบเปิ ดกว้าง โดยการใช้ท้ งั ตัว หัวใจ ใน
การอยู่กับคนที่ นั่งอยู่ตรงหน้า พูดคุ ยอย่างเปิ ดใจเพื่อรั บฟั ง
อย่างลึกซึ้ ง ฟังเพื่อสารวจ ความคิด ความเชื่อ สมมติฐานของ
ตนเองแล้ววางลง อีกทั้งเพื่อยกระดับสมาธิ และมีความตั้งใจ
ฟั งอย่างเต็มที่ ทาความเข้าใจต่อกันและกัน และคิ ดต่อยอด
ร่ วมกันโดยไม่ตดั สิ นถูกผิด การฟั งอย่างลึกซึ้ ง เมื่อได้ฝึกจน
ชานาญแล้ว มีความหมายและอยูใ่ นระดับเดียวกับการฟังอย่าง
มีสติ ทั้งลักษณะการปฏิ บตั ิและเป้ าหมายของการฟั ง การฟั ง
อย่างลึกซึ้งจึงนาไปสู่การเรี ยนรู ้และการอยูร่ ่ วมกันขององค์กร
อย่างมีความสุขตามแนวคิดสุนทรี ยสนทนา11,37
การฟังอย่างลึกซึ้ งของผูส้ อน จะส่ งผลให้ผเู ้ รี ยนเกิด
ความรู ้สึกปลอดภัยจากการถูกตัดสิ นของผูส้ อน กล้าที่จะบอก
สิ่ งที่ ไม่รู้หรื อไม่มนั่ ใจในการดู แลผูป้ ่ วยอย่างตรงไปตรงมา
การที่ผเู ้ รี ยนกล้าบอกความจริ งนั้น เกิดผลดีคือ ผูส้ อนได้สอน
ในสิ่ งที่ผเู ้ รี ยนยังไม่รู้ให้ได้รู้ จากประสบการณ์ตรงหน้าทันที
และผูป้ ่ วยได้รับการดูแลที่ เหมาะสมปลอดภัยจากหมอ และ
การฟังอย่างลึกซึ้ งยังช่วยให้ผูส้ อนเข้าใจผูเ้ รี ยนแต่ละคนตาม
ความเป็ นจริ งถึงประสบการณ์การเรี ยนทั้งบรรยายและปฏิบตั ิ
ที่ ผูเ้ รี ยนเคยผ่านมา ไม่เช่นนั้นผูส้ อนอาจใช้ประสบการณ์ใน
อดี ตของผูส้ อนมาตัดสิ น ผูเ้ รี ยน เช่ น หากผูส้ อนในวัยนี้ เคย
สามารถท าทัก ษะบางอย่า งได้ดี แต่ เ มื่ อ เจอเด็ ก ที่ ท าทักษะ
เดียวกันไม่ได้ มีแนวโน้มที่ผสู ้ อนจะเผลอตัดสิ นผูเ้ รี ยนว่าขาด
ความรู ้ความสามารถในการดูแลผูป้ ่ วย แต่ถา้ ผูส้ อนเปิ ดโอกาส
ให้ผเู ้ รี ยนได้เล่าให้ฟัง ผูส้ อนอาจได้รับคาตอบว่า
“หนู/ผมไม่เคยทาสิ่ งนี้มาก่อนเลย เคยเห็นแต่ใน
แล็บ”
การฟั งอย่างลึ กซึ้ งของผูส้ อน จึ งเป็ นการสอนด้วย
การ “ลงมื อ ท า” และผู ้เ รี ย นซึ่ งเป็ นผูไ้ ด้รั บ ข้อ มู ล และการ
สื่ อสารจากผูส้ อน จะเกิดความเข้าใจได้ถึงผลที่เกิดขึ้นจากการ
รับฟั งอย่างลึกซึ้ งที่ แตกต่างไปจากการฟั งที่ ผ่านมา เป็ นแรง
สนับสนุนให้ผเู ้ รี ยนอยากพัฒนาทักษะการฟังของตนเองเพื่อ
รับฟังผูป้ ่ วยด้วยความเข้าใจ ดังคากล่าวที่วา่
“นัก เรี ย นเรี ย นจากสิ่ ง ที่ ค รู เ ป็ น มากกว่า สิ่ ง ที่ ค รู
สอน” 43
การฟั งอย่างลึ กซึ้ งเป็ นหนึ่ งในรู ปแบบการฟั งที่ อยู่
ในระดับการฟังแบบฉันในปั จจุบนั ขณะ ทาให้สามารถรับรู ้ถึง
สภาวะของตนเอง และคู่ ส นทนา ไม่ มี ก ารตัด สิ น ไม่ เ กิ ด
ความคิ ด ดัก รอ โดยเฉพาะอย่า งยิ่ ง เมื่ อ ได้รั บ การฝึ กอย่า ง
ต่อเนื่ องจะเป็ นเหตุนาให้เกิดการสื่ อสารด้วยความเมตตา และ
นาไปสู่ การร่ วมรู ้สึกกับคู่สนทนา ซึ่ งผูส้ อนสามารถร่ วมรู ้สึก
กับผูเ้ รี ยนได้เช่นเดี ยวกับการใช้เทคนิ คการสอนแบบมนุ ษย
นิยมและแบบศึกษาสานึก
บทวิจารณ์
การสอนการบริ บาลทางทันตกรรมพร้อมมูลนั้น แม้
ได้มีการริ เริ่ มในประเทศไทยมานาน มีบทความภาษาไทยที่ดี
ทว่ามีปริ มาณและการเผยแพร่ ค่อนข้างน้อย จึงยังต้องการนิยาม
ที่ ชดั เจน ปรับให้เข้ากับบริ บทสังคมที่ เปลี่ ยนไป และง่ายต่อ
การศึ กษา ทาความเข้าใจ ซึ่ งก็จะสามารถทาให้ทุกคนเข้าถึง
ศักยภาพของตนเองได้เพียงแค่ใช้ การสื่ อสารด้วยความเมตตา
โดยเริ่ มได้จากเทคนิ คที่ง่ายที่ สุดคือ การฝึ กการฟังอย่างลึ กซึ้ ง
ทั้งนี้ เป็ นเพราะการศึ กษาการบริ บาลทางทันตกรรมพร้อมมูล
ด้วยการสื่ อสารด้วยความเมตตานั้นจะช่วยลดความขัดแย้ง จึง
อาจช่ วยลดจ านวนนักศึ กษาทันตแพทย์ที่ มี ค วามเครี ย ดสู ง
และเป็ นการยกระดั บ การผลิ ต ทั น ตแพทย์ ให้ ทั ด เที ย ม
มาตรฐานสากลด้วย โดยสังเกตได้จากการที่ แม่แบบหลักของ
ทฤษฎีการศึกษาและการจัดการเรี ยนการสอนแบบจิตตปั ญญา
ศึ กษาได้พฒั นามาบรรจบที่ เทคนิ คเดี ยวกันในท้ายที่ สุด18,20,26
คือการเข้าถึงนิ ยาม ความหมายของการบริ บาลทางทันตกรรม
พร้อมมูลที่กล่าวว่า “ผูป้ ่ วยจะได้รับการดูแลอย่างครอบคลุมทั้ง
การดู แ ลสุ ข ภาพ การป้ อ งกัน โรค การรั ก ษาและการฟื้ นฟู
สุขภาพและสอดคล้องกับวิถีชีวติ ของแต่ละบุคคล” การบริ บาล
 105
ด้วยวิธีน้ ี ลว้ นใช้สิ่งที่มีอยูแ่ ล้วตามธรรมชาติในตัวของมนุ ษย์
ทุ กคน ตามแบบทฤษฎี มนุ ษยนิ ยม พบได้ท้ งั ในตัวอาจารย์
นั ก ศึ ก ษา และผู ้ป่ วย เมื่ อ เกิ ด ขึ้ นแล้ว ก็ ส ามารถเข้า ใจถึ ง
ความหมาย หรื อนิ ยามได้เอง ปราศจากข้อซักถาม ข้อสงสัย
จึ ง อาจกล่ า วได้ว่า ได้มี ก ารสอนให้มี ก ารรู ้ ภ าวะ หรื อ การ
ส่งเสริ มการรู ้ภาวะ ตามแบบจิตตปั ญญาศึกษา เพื่อนาไปสู่การ
บริ บาลทางทันตกรรมพร้ อมมูลขึ้ นแล้ว ดังที่ Baron-Cohen
ได้ ก ล่ า วไว้ว่ า “การร่ วมรู ้ สึ ก เป็ นดั่ ง ตัว ท าละลายสากล
(universal solvent) ปั ญหาอะไรก็ตามเมื่อนามาจุ่มแช่ในตัวทา
ละลายนี้ ก็จะพลันมลายไป” 44
ด้ว ยเทคนิ ค ที่ เ รี ย บง่ า ยนี้ ก็ อ าจสามารถเข้า ใจถึ ง
นิ ยามของการบริ บาลทางทันตกรรมพร้อมมูลได้ง่ายขึ้นโดย
ใช้ทฤษฎีทางจิตตปั ญญาศึกษาว่าควรมีกระบวนการให้ผเู ้ รี ยน
ได้เรี ยนรู ้โดยใช้ การสื่ อสารด้วยความเมตตาต่อผูเ้ รี ยนนัน่ เอง
เป็ นการศึ กษาที่ ใช้การสื่ อสารเหมื อนเป็ นคนในครอบครั ว
แบบพี่ ดู แ ลน้ อ ง 32 โดยผู ้ส อนอาจอยู่ ใ นภาวะความรู ้ สึ ก
ตระหนักถึงวันที่ผสู ้ อนเองยังเป็ นผูเ้ รี ยนและทางานนี้เป็ นครั้ง
แรก เทคนิคนี้จะช่วยขยายขอบเขตของการส่งเสริ มการเรี ยนรู ้
อย่างอัตโนมัติ ลดทอนการตัดสิ น ลดทอนความคิดของผูส้ อน
ที่เปรี ยบเทียบผูเ้ รี ยนกับตนเองซึ่งเก่งกว่าหรื อชานาญกว่า หรื อ
เปรี ยบเที ย บกับ นัก ศึ ก ษาในอดี ต หรื อเพื่ อ นนั ก ศึ ก ษาใน
ปั จจุบนั ผูส้ อนจะสื่ อสารให้คาแนะนาเฉพาะที่ ช่วยอานวยให้
เกิ ดการเรี ยนรู ้ ตามวัตถุประสงค์ที่ผูส้ อนได้วางแผนไว้แต่ตน้
คื อส่ งเสริ มให้ผูเ้ รี ยนมี โอกาสพัฒนาทักษะในการช่ วยเหลือ
ผูป้ ่ วยให้พน้ จากความเจ็บป่ วย และผูส้ อนอาจพบว่า ข้อกาหนด
และเหตุผลต่าง ๆ มากมายในความคิดของผูส้ อนที่ไม่ส่งเสริ ม
การเรี ยนรู ้ ของผูเ้ รี ยนจะดูมีน้ าหนักเบาลง การส่ งเสริ มการ
เรี ยนรู ้ของผูเ้ รี ยนในรู ปแบบนี้ยงั จะช่วยทาให้ผเู ้ รี ยนสัมผัสได้
ถึ งความปรารถนาดี ของผูส้ อน ผูเ้ รี ยนสามารถละวางความ
กังวลต่าง ๆ รู ้สึกผ่อนคลาย31 เริ่ มมีความมัน่ คงในใจ และเริ่ ม
รับรู ้สภาวะความรู ้สึกของตัวผูเ้ รี ยนเอง และผูเ้ รี ยนจะได้นาเอา
ศักยภาพที่มีอยูแ่ ล้วของตนเองกลับคืนมา พร้อมมีกาลังขยาย
ออกไปรับรู ้ขอ้ มูลการรักษา และเผื่อแผ่การรับรู ้น้ ีถึงการได้รับ
ข้อมูลของผูป้ ่ วยอย่างรอบด้าน พร้อมไปด้วยกันนั้น ผูเ้ รี ยนก็
เข้าถึ งการเรี ยนรู ้ จากผูส้ อนอย่างถ่องแท้ สัมผัสได้ถึงความ
เมตตาที่อาจารย์ทนั ตแพทย์มีต่อผูป้ ่ วย ความเมตตาที่อาจารย์มี
ความปรารถนาที่จะรักษาผูป้ ่ วยให้พน้ จากความเจ็บป่ วย ความ
เมตตาที่ อาจารย์มีความปรารถนาจะช่ วยเหลื อให้ผูเ้ รี ยนได้
เรี ย นรู ้ เป็ นการออกแบบการส่ ง เสริ ม การเรี ย นรู ้ ด้า นการ
บริ บาลร่ วมรู ้สึก (Instructional design for empathic care) ซึ่ ง
เหล่านี้ ก็เป็ นเทคนิ คการสอนที่สร้างบทเรี ยนอันเรี ยบง่ายที่มี
ค่ามากที่สุดต่อผูเ้ รี ยน20,27
การสื่ อ สารด้ว ยความเมตตานี้ จึ ง สามารถน าไป
ฝึ กฝนใช้ได้ตลอดเวลา และเมื่อฝึ กฝนเทคนิ คนี้ อย่างต่อเนื่ อง
จะปรากฏว่า ทุกคนล้วนทาหน้าที่ สลับปรับเปลี่ยนกันไปมา
ไม่มีผสู ้ อนผูเ้ รี ยน หรื อผูป้ ่ วยอย่างแท้จริ งตลอด ในบางโอกาส
ผูเ้ รี ย น และผูป้ ่ วยเองก็ ส่ งเสริ ม ภาวะการเรี ยนรู ้ ข องผูส้ อน
ผูส้ อนบางครั้งก็กลับกลายเป็ นผูเ้ รี ยน ต่างฝ่ ายต่างกาลังเรี ยนรู ้
และส่งเสริ มการเรี ยนรู ้ดว้ ยกันในสภาวะที่มีความเมตตา
การฟังอย่างลึกซึ้ งเป็ นเพียงด่านแรกของการสื่ อสาร
ทั้ง นี้ สุ น ทรี ย สนทนายัง ต้อ งมี อ งค์ป ระกอบอื่ น ๆ ที่ ก ารฟั ง
อย่างลึกซึ้ งจะค่อย ๆ น้อมนาให้เกิดขึ้นตามมา อันได้แก่ การ
ให้เกี ยรติและเคารพตนเองและผูอ้ ื่น การพักการตัดสิ น และ
การเปิ ดเผยเสี ยงภายในใจ 37 องค์ประกอบเหล่านี้ จะทาให้เรา
มองทะลุเหตุผลที่ แตกกระจายเป็ นชิ้ นเล็กชิ้ นน้อยมาต่อกัน
เป็ นองค์รวมและเกิดเป็ นองค์ความรู ้ใหม่ร่วมกันได้ วิธีการนี้
สามารถฝึ กต่อเนื่ องในชี วิตประจาวันได้อย่างเป็ นธรรมชาติ
ก่ อ ให้เ กิ ด ความเข้าใจโลกตามความจริ ง เป็ นกระบวนการ
กระตุน้ ตนเองตามธรรมชาติ น้อมนาให้เกิ ดวิถีในการปฏิบตั ิ
เพื่อการเรี ยนรู ้ตนเองของผูฟ้ ั งและคนรอบข้างซึ่ งก็จะเป็ นไป
ตาม 7 ตัวอักษรซี ในภาษาอังกฤษ ซึ่ งเป็ นคาอธิ บายหลักการ
ของจิ ตตปั ญญาศึกษา 45 (รู ปที่ 1) เมื่อเริ่ มต้นด้วยการฟั งอย่าง
ลึ ก ซึ้ งเป็ นประจาขณะบริ บาลผูป้ ่ วยก็ จะโยงใยนาไปสู่ การ
บริ บาลทางทันตกรรมพร้อมมูลได้ในที่สุด
บทสรุป
บทความนี้ ช่ ว ยน้อ มน ากระบวนการที่ ท าให้เ กิ ด
ความเข้ า ใจการบริ บาลทางทั น ตกรรมพร้ อ มมู ล ในแง่
การศึกษาผ่านทางสองทฤษฎีการศึกษา ซึ่ งแท้จริ งแล้วเทคนิค
ที่ ช่วยให้สามารถทาความเข้าใจและเข้า ถึ งความหมายตาม
นิ ยามของการบริ บาลทางทันตกรรมพร้อมมูล และก่อให้เกิด
การบริ บ าลทางทัน ตกรรมพร้ อ มมู ล ขึ้ น ได้น้ ัน ท าได้ด้ว ย
เทคนิ คการสอนแบบมนุ ษยนิ ยมผนวกกับแบบศึ กษาสานึ ก
และก็ ส ามารถท าได้เ ช่ น กัน ผ่า นทางการสื่ อ สารด้ว ยความ
เมตตา และมีเทคนิ คในการเริ่ มต้นง่ายที่ สุดนั่นก็คือ ฝึ กผ่าน
กิ จกรรมที่ ตอ้ งทาบ่อย เช่น การฝึ กการฟั งอย่างลึ กซึ้ ง ซึ่ งทั้ง
สองแนวทางหากฝึ กอย่างสม่าเสมอ ก็จะสามารถนาหลักการ
ไปประยุกต์ใช้ให้เกิดประโยชน์ในชีวิตประจาวัน หรื อใช้เป็ น
แนวทางในการพัฒ นา บุ ค ลากร หรื อองค์ ก ร ให้ ดี ยิ่ ง ขึ้ น
รายละเอี ย ดในการฝึ กการฟั ง อย่า งลึ ก ซึ้ งนี้ จะน าเสนอใน
 106
บทความปริ ทัศน์ตอนต่อไปซึ่ งจะอธิ บายถึ ง ความแตกต่าง
ของการฟั งโดยทัว่ ไปกับการฟั งอย่างลึกซึ้ ง หลักการฝึ กการ
ฟั ง อย่า งลึ ก ซึ้ ง ปั ญ หาและอุ ปสรรคที่ อาจเกิ ดขึ้ น ได้เมื่ อฝึ ก
ปฏิบตั ิ
คาดหวังว่าบทความนี้ จะช่วยสร้างความเข้าใจต่อ
การบริ บาลทางทันตกรรมพร้อมมูลมากขึ้น และนาไปสู่ การ
ลดความข ดั แย ง้ สนับ สนุน ความเจริ ญ ก้า วหน้า ทาง
ทัน ตแพทยศาสตรศึกษา และน้อ มนาให้ผูว้ างนโยบายให้
ความสาคัญต่อการบริ บาลทางทันตกรรมพร้อมมูลเพื่อส่ งผล
ดีต ่อ อาจารย์ นัก ศึก ษาทัน ตแพทย์แ ละผู ป้ ่ วย อัน ถือ เป็ น
เป้ าหมายสู งสุ ดของทันตแพทยศาสตรศึกษา
เอกสารอ้างอิง
1. Chan KD, Humphreys L, Mey A, Holland C, Wu C,
Rogers GD. Beyond communication training: The
MaRIS model for developing medical students’ human
capabilities and personal resilience. Med Teach
2020;42(2):187–95.
2. Kelly C, Noonan CLF, Monagle JP. Preparedness for
internship: a survey of new interns in a large Victorian
Health Service. Aust Heal Rev 2011;35:146–51.
3. Barth RJ, Rowland-Morin PA, Mott LA, Burchard KW.
Communication effectiveness training improves surgical
resident teaching ability. J Am Coll Surg 1997;185(6):
516–9.
4. ADEA House of Delegates. American dental education
association competencies for the new general dentist. J
Dent Edu 2011;75(7):932–5.
5. ADEA House of Delegates [homepage on the Internet].
Washington DC: The Association; c 2013-2020 [updated
2008; cited 2021 Jan 7] Competencies for the new
general dentist. Available from https://www.adea.
org/about_adea/governance/Pages/Competencies-for-
the-New-General-Dentist.aspx.
6. Majeski RA, Stover M. Contemplative pedagogy in
hybrid and asynchronous online undergraduate aging
services/gerontology courses. Gerontol Geriatr Educ
2018;39(1):75-85.
7. Watanapa A, Tienmontri A, Thitasomakul S. [homepage
on the Internet]. Songkhla: Prince of Songkhla
University; c 2010 [updated 2017; cited 2021 Jan 7]
Learning experience in hospital and community. Available
from:http://ed.dent.psu.ac.th/var/www/service/Upload/
files/3_ คู่มือ รพ_สมทบ ฉบับ Online.pdf.
8. Ratanasuwan P. [homepage on the Internet]. Phayao: University
of Phayao; c [updated 2020; cited 2021 Jan 7] Facilitate dental
students quality with contemplative pedagogy. Available from:
https://up.ac.th/th/NewsRead.aspx?itemID=15929&title=ข่าว
ประชาสัมพันธ์.
9. Chatiketu P, Patanaporn V, Wattanachai T. Dental students’
achievement and satisfaction of two learning methods in an
orthodontic case seminar, Faculty of Dentistry, Chiang Mai
University. CM Dent J 2015;36(2):131–43.
10. Education section, Student development section, Alumni
and community relation section. [homepage on the
Internet]. Khon Kaen: Khon Kaen University; c [updated
2016; cited 2021 Jan 7] Contemplative pedogogy by
Faculty of Dentistry: New age dentists’ mind and physical
growth for social skill development. Available from:
https://home.kku.ac.th/dentist/news.php?id=53.
11. Swendiman RA. Deep listening. Acad Med 2014;89(6):950.
12. Leowsrisook K. Comprehensive dental care. J Dent
Assoc Thai 1995;45(4):214–21.
13. Leowsrisook K. Comprehensive Dental Care Behavior
Science Health Education and Ethics Context. 1st ed.
Bangkok Thailand: Emotion art; 2012.
14. Chanthorn R. Comprehensive dental care concept. KDJ
2008;11(1):23–33.
15. Tuongratanaphan S, Kanchanakamol U. Comprehensive
dental care concept. CM Dent J 2000;21(2):7-24.
16. Chuengpattanawadee A. Humanized dentistry. JDAT
2009;59(1):63-73.
17. Sweet J, Wilson J, Pugsley L. Chairside teaching and the
perceptions of dental teachers in the UK. Br Dent J
2008;205(10):565–9.
18. Dennick R. Twelve tips for incorporating educational
theory into teaching practices. Med Teach 2012;34(8):
618–24.
 107
19. Quick KK. A humanistic environment for dental
schools: What are dental students experiencing? J Dent
Educ 2014;78(12):1629-35.
20. Ertmer PA, Newby TJ. Behaviorism, cognitivism,
constructivism: Comparing critical features from an
instructional design perspective. Perform Improv Q
2013;26(2):43–71.
21. Chambers D. Toward a competency-based curriculum. J
Dent Educ 1993;57(11):790-3.
22. Cook DA, Durning SJ, Sherbino J, Gruppen LD.
Management reasoning. Acad Med 2019;94(9):1310-6.
23. Jordan A, Carlile O, Stack A. Approaches to Learning:
A Guide for Educators. Glasgow, England: Open
University Press; 2008.
24. Martimianakis M, Tilburt J, Michalec B, Hafferty F. Myths
and social structure: The unbearable necessity of mythology
in medical education. Med Educ 2019; 54(1):15–21.
25. Chiddee K, Uthaithum N. Contemplative Education
Activities : Personality development strategies for student
nurses. Princess Naradhiwas Univ J 2013;5(2):106–17.
26. Srisuwan S. Contemplative education for humanized
media journalist. In: Bunkarn C, editor. Active Learning:
Key to Thailand 4.0. Academic meeting: 2018 Mar 26-27;
Nakonsrithammarat, Thailand: Walailuck University
website; 2018:197-203.
27. Karagiorgi Y, Symeou L. International forum of educational
technology & society translating Constructivism into
Instructional design: Potential and limitations. Source J
Educ Technol Soc 2005;8(1):17-27. doi:10.2307/
jeductechsoci.8.1.17
28. Alvarez S, Schultz JH. A communication-focused
curriculum for dental students - An experiential training
approach. BMC Med Educ 2018;18(1):1–6.
29. Kisfalvi V, Oliver D. Creating and maintaining a safe
space in experiential learning. J Manag Educ 2015;
39(6):713–40.
30. Poljun T, Buranachad N, Wongtanet J. [account on the
Internet]. Nakonpathom: Mahidol University; c 2021
[updated 2021; cited 2021 Jan 7] Well aware101: Class for
change. Available from: https://www.facebook.com/
2482835288425469/posts/ 2505000706208927/.
31. Moore R. Psychosocial student functioning in
comprehensive dental clinic education: A qualitative
study. Eur J Dent Educ 2018;22(3):e479–87.
32. Wongnavee, K, Buranachad, N. Essence of comprehensive
dentistry scrutinized from dental care experience of
advanced general dentists. M Dent J 2020;40(3):289-98.
33. Hein G, Singer T. I feel how you feel but not always: The
empathic brain and its modulation. Opin Neurobiol
2008;18(2):153–8.
34. Hojat M, Gonnella JS, Nasca TJ, Mangione S, Vergare
M, Magee M. Physician empathy: Definition,
components, measurement, and relationship to gender
and specialty. Am J Psychiatry 2002;159(9):1563-9.
35. Hojat M, Gonnella JS, Mangione S, Nasca TJ, Magee M.
Physician empathy in medical education and practice:
Experience with the Jefferson scale of physician empathy.
Semin Integr Med 2003;1(1):25–41.
36. The Royal Institute[homepage on the Internet]. Bangkok:
Office of the Royal Society;. c 2020 [updated 2020; cited
2021 Jan 7] Thai Dictionary of the Royal Institute 2011.
Available from: http:// https://dictionary.orst.go.th/.
37. Bohm DJ. On dialogue. 2nd Ed. Nichol L, editor. New
York, US.: Taylor and Francis e-Library; 2003.
38. Jagosh J, Boudreau JD, Steinert Y, MacDonald ME,
Ingram L. The importance of physician listening from
the patients’ perspective: Enhancing diagnosis, healing,
and the doctor-patient relationship. Patient Educ Couns
2011;85(3):369-74.
39. Otto Scharmer C. Theory U: Leading from the Future as
It Emerges. 2 ed. San Francisco, United States: Berrett-
Koehler Publishers; 2016.
40. Sathirakoses-Nagapradipa Foundation [homepage on the
Internet]. Bangkok: The foundation;. c 2020 [updated 2020;
cited 2021 Nov 7] Solve life wicked problems for inner
freedom. Available from: https://www.healthymediahub.
com/media/detail/เยียวยาปมชีวติ -เพื่ออิสรภาพภายใน
41. Fassaert T, Van Dulmen S, Schellevis F, Bensing J.
Active listening in medical consultations: Development
of the active listening observation scale (ALOS-global).
Patient Educ Couns 2007;68(3):258-64.
 108

42. Preece, JJ. Empathic communities:Reaching out across ผู้รับผิดชอบบทควำม

the web: Interaction[serial on the Internet]. 1998 Mar-
สมชัย มโนพัฒนกุล
Apr [cited 2021 Jan 7];5(2):32-43. Available from
ภาควิชาทันตกรรมทั่วไปขัน้ สูง
http://people.dsv.su.se/~torgny/pdf/Preece.pdf.
คณะทันตแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิ ดล
43. Palmer PJ. The Courage to Teach: Exploring the inner
ราชเทวี กรุ งเทพฯ 10400
landscape of a teacher’s life, 10th Anniversary ed: San
โทรศัพท์ 02 200 7853-4
Francisco, CA: Jossey-Bass;2007.
โทรสาร 02 200 7852
44. Baron-Cohen S. Zero Degrees of Empathy: A new
จดหมายอิเล็กทรอนิกส์ : msomchai@rocketmail.com
theory of human cruelty. Allen Lane Publishing; 2011.
45. Onsri P. Contemplative education: Education for human
development in 21st century. J R Thai Army Nurses
2014;15(1):7–11.
 109

Comprehensive Dental Care: Definition and

Teaching Tips
Buranachad N* Supa-amonkul S** Champirat T* Manopatanakul S*

Abstract
The aim of this literatures review is to assemble the mainstream educational theories and contemplative pedagogy to explain the
concept of comprehensive dental care. Technique to develop comprehensive mind in dental students was also included. Humanistic coaching
with heuristic approach or simply “teaching with compassionate communication” is the key to this success. The first move to this path is “deep
listening”. With this easy step, teachers are all invited to become a dental educational developer or ingenuous dental educational coach or
facilitator. To patronize dental students and patients, policy makers are key persons to transform this little step into a great leap of Thai dental
education.
Keywords: Comprehensive Dental Care/ Mainstreaming Education/ Contemplative Pedagogy/ Communication/ Empathy/ Compassion

Corresponding Author
Somchai Manopatanakul,
Department of Advanced General Dentistry,
Faculty of Dentistry, Mahidol University,
Ratchathewi, Bangkok, 10400.
Tel.: +66 2 200 7853-4
Fax.: +66 2 200 7852
Email: msomchai@rocketmail.com

* Department of Advanced General Dentistry, Faculty of Dentistry, Mahidol University, Ratchathewi, Bangkok.
** Mahidol International Dental School (MIDS), Faculty of Dentistry, Mahidol University, Ratchathewi, Bangkok.