5.

Porównanie architektury greckiej i rzymskiej: bryła, konstrukcja, porządki, układ

przestrzenny, aranżacja wnętrza świątyni.

Grecja i Rzym to dwie kultury antyczne, których dorobek wywarł ogromny wpływ na
rozwój różnych dziedzin działalności człowieka na przestrzeni dziejów. Obie rozwijały się w
basenie Morza Śródziemnego, Grecja na Półwyspie Peloponezkim w okresie 1100 – 100
p.n.e., Rzym na Półwyspie Apenińskim w okresie VIII w p.n.e. do V w n.e. Grecja
wypracowała demokratyczny system polityczny, filozofię, matematykę, żeglugę, rozwój
handlu. Rzym jest odnośnikiem w zakresie prawa, wojskowości, rozwoju kultury elitarnej.
Zarówno w Grecji, jak i w Rzymie miał miejsce rozwój architektury, a osiągniecia w tej
dziedzinie były powielane w kolejnych epokach.

Początki Greckiej architektury można szukać w kulturze morza egejskiego 3000 lat
przed naszą erą. Budownictwo z Knossos miało dworski charakter, było ozdobne i
przeznaczone głównie do zamieszkania. Architektura Minojska miała praktyczne
wykorzystania, a miasto charakter obronny. Podstawową różnicą stało się światło i
rozmieszczenie obiektów: kultura kreteńska stworzyła dobrze oświetlone kompleksy
pałacowe wygładem przypominające labirynt, natomiast w Mykenach wpuszczano mniej
światła, a budowle bardziej rozproszone, jednak centrum stanowił megaron czyli pałac w
środku którego palono ogień.

plan miasta Knossos plan miasta Mykeny

KNOSSOS

Sala tronowa „ książę wśród lilii” przykład malarstwa

wazowego
5. Porównanie architektury greckiej i rzymskiej: bryła, konstrukcja, porządki, układ
przestrzenny, aranżacja wnętrza świątyni.

MYKENY

lwia brama grobowiec Tolos złota maska Agamonnona

Dopiero 2000 lat później wykształciła się kultura starożytnej Grecji, która rozwinęła
budownictwo. Budowano głównie z kamienia, bez użycia zaprawy, która wynaleziona została
dopiero w starożytnym Rzymie. Jako łącznik używano czasami żelaznych gwoździ.
Wznoszono monumentalne, symetryczne budowle bez okien. Architekci dbali o równowagę
pionów i poziomów, przez co wprowadzono harmonię i prostotę.

Wznoszono głównie budowle sakralne, ale pojawiały się również budowle świeckie,
sepulkralne oraz budynki użyteczności publicznej.

Jedną z charakterystycznych
budowli stała się świątynia
grecka. Wznoszona była na
podstawie, krepidomie, która
tworzyła schodkowe
podwyższenie. Na krepidomie
znajdowała się kolumnada
otaczająca świątynie. Frontalną
częścią świątyni stał się
portyk, gdzie znajdowało się
najwięcej elementów
charakterystycznych dla architektury greckiej. Główne
pomieszczenie, znajdujące się w centrum budowli, nazywano cella (lub naos). Plan świątyni
cechował się prostokątnym rzutem (rzadziej stosowany był kołowy), był harmonijny,
5. Porównanie architektury greckiej i rzymskiej: bryła, konstrukcja, porządki, układ
przestrzenny, aranżacja wnętrza świątyni.

proporcjonalny i symetryczny.

Przykładem świątyni greckiej jest Parteon i Erechtejon (świątynia przeznaczony Atenie i

Posejdonowi) w Atenach. Różnią się od siebie wyglądem, jednak niezmienna pozostaje ich
funkcja oraz typ budowli. Obie znajdują się na Akropolu (święte wzgórze).
Parteon jest monumentalną, symetryczną budowlą z porządkiem doryckim.
Erechtejon natomiast ma nieregularny kształt i porządek joński. Cechą charakterystyczną
jest ganek kariatyd (filary stylizowane na postacie kobiece).
Ciekawym przykładem architektury sepulkralnej jest mauzoleum w Halikanrasie. Jest to
mała, prosta budowla grobowa o kwadratowym rzucie i porządku jońskim.
Grecy jednak nie poprzestawali jedynie na budowaniu świątyń i budowli sakralnych. Prym
wiodły również budowle użyteczności publicznej. Przykładem jest teatr w Epidauros.
Budowla znajduje się na zboczu góry, a widownia wykuta jest w skale. Spełniała funkcje
rozrywkową i kulturową.
Kolejnym przykładem budowli użyteczności publicznej jest stoa. Był to długi, prostokątny,
zadaszony budynek spełniające funkcje handlowe, gdzie znajdowały się miejsca na warsztaty
i sklepy.
5. Porównanie architektury greckiej i rzymskiej: bryła, konstrukcja, porządki, układ
przestrzenny, aranżacja wnętrza świątyni.

Partenon w Atenach Erechtejon w Atenach

Mauzoleum w Halikanrnasie teatr w Epidauros

stoa

Oprócz rozwiązań budowlanych dużą role pełniły elementy architektoniczne. Jednymi z

najważniejszych stały się porządki greckie, które zmieniały się wraz z rozwojem sztuki
antycznej.

Najstarszą formą kolumny greckiej był porządek dorycki. Charakteryzuje się brakiem
podstawy i głowicą, na którą składają się z dwie części: ehinus (w formie kwadratowej płytki)
i abakus ( w formie kwadratowej poduszki). Cechuje się również surowością i brakiem ozdób.
Jedyna dekoracja znajdowała się na fryzie w postaci naprzemiennie układanych płytek z
trzema nacięciami (tryglif) oraz płytkami z płaskorzeźbą (metopa). Jest masywny,
monumentalny i najniższy.

Kolejną formą był porządek joński, który był lżejszy, smuklejszy i bardziej dekoracyjny. W
przeciwieństwie do porządku doryckiego posiada bazę i charakterystyczną głowicę w postaci
ehinusa z woluta.
5. Porównanie architektury greckiej i rzymskiej: bryła, konstrukcja, porządki, układ
przestrzenny, aranżacja wnętrza świątyni.

Najmłodszym porządkiem był porządek koryński, najwyższy, smuklejszy i bogato

dekoracyjny. Posiadał bazę, dekoracje rzeźbiarskie i charakterystyczną głowice w postaci liści
akantu.

Porównanie głowic porządków greckich i rzymskich

Sztuka starożytnego Rzymu czerpała rozwiązania architektoniczne z podbitych terenów

Imperium wplatając je do własnej twórczości. W 365 r. p.n.e. cywilizacja Etrusków została
podbita przez Rzymian, a elementy i rozwiązania związane z architekturą przejęte do
ekspansywnie rozwijającego się Imperium. Przejęty został między innymi łuk, który stał się
elementem konstrukcyjnym lub dekoracyjnym. Budowlą, która stała się charakterystyczna dla
architektury Rzymu, akwedukty zostały również przejęte z architektury Etruskiej. Ważnym
elementem dekoracyjnym stał się porządek toskański, wyglądem przypominający grecki
porządek dorycki.
5. Porównanie architektury greckiej i rzymskiej: bryła, konstrukcja, porządki, układ
przestrzenny, aranżacja wnętrza świątyni.

Grobowiec leopardów sarkofag małżonków z Caere

chimera z Arezzo

Ekspansja rozwijającego się państwa Rzymskiego dotarła również do starożytnej Grecji.

Najwięcej zaczerpnęli ze sztuki Greckiej w dziedzinie rzeźby i architektury, między innymi
porządki greckie, plan świątyni i układu teatru starożytnego.

Rzymianie jednak nie spoczywali na laurach, a ich wynalazki znalazły miejsce 1300 lat
później w sztuce klasycyzmu.

Rewolucyjnym osiągnięciem w dziedzinie architektury stała się zaprawa – beton, mieszanka

skały wulkanicznej, drobnego kamienia i wapna. Kolejną rewolucją stała się kopuła, czyli
półeliptyczne sklepienie w kształcie czaszy, którą przykryte były dachy świątyń i
ważniejszych budowli. Ważnym elementem architektonicznym, zaczerpniętym od Etrusków,
stał się łuk. Wykorzystywany był w jako element wspomagający konstrukcję lub jedynie jako
dekoracja. Wynalezienie łuku pozwoliło stworzyć sklepienie kolebkowe. Nowe elementy
powstały również w dekoracji. Stosowano porządek toskański i porządek komopzytowy
(będący połączeniem porządku jońskiego i korynskiego). Popularnym rzeźbiarskim motywem
dekoracyjnym był bukranion, czyli przedstawienie głowy byka zwieńczoną girlandą i
wstęgami.

Pojawiły się również nowe typy budowli. Charakterystyczną i powielaną w klasycyzmie

budowlą stał się łuk triumfalny, budowla upamiętniająca w formie jedno lub trzy wejściowej
bramy, bogato dekorowany, a płaskorzeźba przedstawiała zazwyczaj odniesione zwycięstwo
lub upamiętnienie rządów cesarza. Przykładem jest trójprzęsłowy łuk Konstantyna,
5. Porównanie architektury greckiej i rzymskiej: bryła, konstrukcja, porządki, układ
przestrzenny, aranżacja wnętrza świątyni.

wzniesiony w 315r. n.e. i łuk Tytusa z 81r. W formie jednoprzelotnej bramy zdobionej
płaskorzeźbą przedstawiającą triumf cesarza nad Jerozolimą.

Łuk Konstantyna łuk Tytusa

Inną formą budynku upamiętniającego jest

kolumna triumfalna, w środku której znajduje się
urna, a na zewnętrznej ścianie relief
przedstawiający życie upamiętniającej osoby.
Przykładem jest kolumna Trajana w Rzymie
wzniesiona w 113r. n.e. dla upamiętnienie
zwycięstwa nad Dakami.

W starożytnym Rzymie istniała nowatorski system kanałów, który z wykorzystaniem różnicy

ciśnień doprowadzał wodę do miast.
Akwedukty, zaczerpnięte od Etrusków,
składały się z trzech pięter arkad o
różnej wielkości i liczbie. Do dziś
zachował się akwedukt
Pont – Du – Grad we Francji.

Rzymianie stworzyli również wiele budowli

przeznaczonych rozrywce. Duża popularnością cieszyły
się wyścigi rydwanów w specjalnie przystosowanym
obiekcie – cyrku. W Rzymie istniał Cirkus Maximus,
do dziś niezachowany.

Kolejnym przykładem
budowli jest koloseum w
5. Porównanie architektury greckiej i rzymskiej: bryła, konstrukcja, porządki, układ
przestrzenny, aranżacja wnętrza świątyni.

Rzymie (inaczej nazywane Amfiteatrem Flawiuszów). Jest to zachowana po części do dzisiaj

budowla o owalnym kształcie w czasach starożytnych przeznaczonych na igrzyska. Składa się
z czterokondygnacyjnego podziału zewnętrznego ze spiętrzeniem porządków (najcięższy -
dorycki na samym dole, najlżejszy- koryncki najwyżej), a na fasadzie znajdują się rytmicznie
rozdzielające arkady.

Miejscem rozrywki
i rekreacji
starożytnych
Rzymian stały się
termy, czyli kompleks
łaźni połączonych z
ogrodem i, co
najciekawsze, miały
podgrzewaną
podłogę. Termy dostępne były dla wszystkich wolnych ludzi i niewolników. Najsłynniejsze
pozostałości są po termach Karakali.

Ciekawym przykładem gmachu

użyteczności publicznej jest bazylika,
która, w przeciwieństwie do
średniowiecznego zastosowania,
miała w starożytności charakter
świecki, a znajdowało się w niej
miejsce handlu i sądów. Do
dzisiejszych czasów zachował się
fragment bazyliki Konstantyna i Maksencjusza w Rzymie.

Najstarszym placem rzymskim jest Forum Romanum, położone u stóp kapitolu, pełniące,
podobnie jak Agora w starożytnej Grecji, funkcje handlowe, rozrywkowe i reprezentacyjne.
Znajdowały się tam najważniejsze budynki i instytucje niezbędne do funkcjonowania miasta,
a w okresie cesarstwa został dodatkowo rozbudowany i wzbogacony o nowe budowle.
5. Porównanie architektury greckiej i rzymskiej: bryła, konstrukcja, porządki, układ
przestrzenny, aranżacja wnętrza świątyni.

Bogactwo Cesarstwa Rzymskiego miało odbicie w

stylu życia najbogatszych
mieszczan – patrycjuszy, dla których przeznaczona
została charakterystyczna budowla mieszkalna – willa.
Był to budynek o układzie podłużnym składający się z
trzech części. Pierwszym pomieszczeniem, które
znajdowało się od wejścia, było atrium, Znajdowały
się sanktuarium, popiersie pana domu a także maski i
portrety przodków. Było zadaszone, ale z
pozostawionym otworem okiennym. Z atrium
przechodziło się do tabilum, które pełniło funkcje
jadalni, gdzie odbywały się uczty. Ostatnim
pomieszczeniem był perystyl,
czyli wewnętrzny ogród,
wokół którego znajdowały się
prywatne apartamenty
mieszkańców willi i
pomieszczenia gospodarcze.
Najwięcej przykładów
znajduje się w Pompejach.
perystyl atrium

Najznamienitszym przykładem starożytnej

architektury Rzymskiej jest Panteon w
Rzymie. Jest on jednocześnie przykładem
architektury zaczerpniętej ze starożytnej
Grecji.
Budowla powstała w 125r n.e. ufundowana
przez Marka Agryppę. Bryła budowli jest
zwarta, masywna i symetryczna. Naos
(czyli środkowa część budowli ) ma kształt
walca na rzucie koła, a portyk jest w formie
sześciennego wejścia na rzucie prostokąta.
Plan budowli zbliżony jest do planu
świątyni Greckiej. Na wprost wejścia, w
portyku, znajdują się kolumny, na których
wspiera się belkowanie i fronton ( jak w
architekturze Greckiej). Za portykiem
znajduje się naos w formie okrągłej Sali, w
5. Porównanie architektury greckiej i rzymskiej: bryła, konstrukcja, porządki, układ
przestrzenny, aranżacja wnętrza świątyni.

której ścianie znajdują się nisze. Symetrycznie do wejścia znajduje się absyda ( ten element
architektoniczny w średniowieczu wykorzystywany był w bazylikach). Panteon posiada grube
mury, bez okien, a zwieńczony jest kopułą z okulusem, czyli okrągłym otworem. Z zewnątrz
dekoracja jest oszczędna i surowa, stanowi jedynie kolumny kompozytowe i fryz z
inskrypcją. Wewnątrz jest bogata dekoracja architektoniczna, marmurowa posadzka, ozdobne
nisze wsparte na kolumnach oraz kasetony i okulus w kopule.

Sztuka Grecka stanowiła inspirację, a niekiedy i pierwowzór, w stosunku do architektury

Rzymskiej. Ponieważ kultura Grecka została wchłonięta przez Rzym oddziaływała na jego
ówczesną sztukę, dlatego można znaleźć w niej odniesienie oraz jej udoskonalenia.