Taller de lengua Nativa Quechua

Pronombres personales
Verbo kay: (ser, estar)

18/08/2020
 PROPÓSITO:

• Los estudiantes al concluir la actividad conjugan el verbo

KAY diferenciando su uso en el contexto de ser y estar
para producir textos orales y escritos.
NOQA= YO QAN = TU PAY = EL , ELLA
NOQANCHIS = NOSOTROS (INCLUYENTE) QANKUNA = USTEDES
Noqanchis

NOQAYKU = NOSOTROS (EXCLUYENTE) PAYKUNA = ELLOS, ELLAS

Noqayku
Noqayku

Noqayku

Noqayku
 SER TENER

KAY
ESTAR HABER
 EL VERBO SER = KAY
Pronombres Tiempo Presente
Noqa kani
Qan ____nki
Pay _____n
Noqanchis ______nchis
Noqayku _____yku
Qankuna ______nkichis
Paykuna ______nku

EDAD
Chunka qanchis watayuqmi kani
 Verbo kay = ser
Pronombres Tiempo Pasado Tiempo Presente Tiempo Futuro
Noqa Karani yo era Kani yo soy Kasaq yo seré
Qan karanki kanki kanki
Pay karan Kan - paymi -payqa kanqa
Noqanchis karanchis kanchis kasunchis
Noqayku karayku kayku kasaqku
Qankuna karankichis kankichis kankichis
Paykuna karanku kanku kanqaku
 KAY = SER
Kunan pachapi
yachaq Yo soy estudiante
Noqa kani
amachaq
Qan kanki
Wayk’uq
Paymi ---
takiqkuna
Noqanchis kanchis
takiqkuna
noqayku kayku
pukllaqkuna
Qankuna kankichis
hanpikamayuq
paykuna kanku
 KAY = SER
ñawpaq pachapi
yachaq Yo era estudiante
Noqa Karani
amachaq
Qan Karanki
Wayk’uq
Pay Karan
takiqkuna
Noqanchis karanchis
takiqkuna
noqayku karayku
pukllaqkuna
Qankuna karankichis
hanpikamayuq
paykuna karanku
 KAY = SER
HAMUQ pachapi
Allin yachaq Yo seré una buena estudiante
Noqa kasaq
Qolqsapa amachaq
Qan Kanki
Allin Wayk’uq
Pay Kanqa
Reqsisqa takiqkuna
Noqanchis kasunchis
takiqkuna
noqayku kasaqku
Aswan allin pukllaqkuna
Qankuna kankichis
Sumaq hanpikamayuqkuna
paykuna kanqaku
 KAY = SER
Sutiq rantinta ÑAWPAQ PACHA´PI KUNAN PACHAPI HAMUQ
-ra / -rqa PACHAPI

Noqa kani kasaq

Karqani
Qan Karqanki kanki Kanki
Pay Karqan Kan - paymi Kanqa
Noqanchis karqanchis kanchis kasunchis
noqayku karqayku kayku kasaqku
Qankuna karqankichis kankichis kankichis
paykuna karqanku kanku kanqaku
Kaypi kashani

Phiñasqan kashani
wasiypin kashani

kunpaykiwan kashanki
 KAY = ESTAR
Kunan pachapi
Hatun yachaywasipi Yo estoy en la universidad
Noqa kashani
wasiykipi
Qan kashanki
pukllaykanchapi
Pay kashan
orqopatapi
Noqanchis kashanchis
mayupatapi
noqayku kashayku
Sach’a sach’api
Qankuna kashankichis
Hanp’inawasipi
paykuna kashanku
 KAY = ESTAR
ñawpaq pachapi
Yo estaba
Noqa Kasharqani
Qan kasharqanki
Pay kasharqan
Noqanchis kasharqanchis
noqayku kasharqayku
Qankuna kasharqankichis
paykuna kasharqanku
 KAY = ESTAR
HAMUQ pachapi
Yo estaré
Noqa kashasaq
Qan Kashanki
Pay Kashanqa
Noqanchis kashasunchis
noqayku kashasaqku
Qankuna kashankichis
paykuna kashanqaku
 KAY = ESTAR
Sutiq rantinta ÑAWPAQ PACHA´PI KUNAN PACHAPI HAMUQ PACHAPI

Noqa Kasharani kashani kashasaq

Qan kasharanki kashanki Kashanki
Pay kasharan kashan Kashanqa
Noqanchis kasharanchis kashanchis kashasunchis
noqayku kasharayku kashayku kashasaqku
Qankuna kasharankichis kashankichis kashankichis
paykuna kasharanku kashanku kashanqaku
El verbo estar para describir estado de ánimo y emociones
 Kusisqachu kashanki?
Ari, kusisqan kashani

llakisqachu kashanki?
manan, kusisqan kashani

Manachu allin kashanki?

manan, allinchu kashani, onqoqmi tarikuni
El verbo estar expresa la localización de personas, lugares y objetos

Calles del Cusco:

https://www.caminodelosincas.com/las-calles-de-cusco-en-idioma-quechua/
https://www.facebook.com/photo?fbid=10153721183104085&set=a.10153721182894085
Maypin kashan huk’ucha? Adverbio de lugar:
huk’uchaqa hanp’ara wichaypi kashan. Kaypi = aquí
Chaypi= ahí o allí
Wichaypi= arriba
Uray= abajo
Chawpipi= al medio
Ukhupi = adentro
Hawapi = afuera
Ñawpaqpi = adelante
Qhepapi = atrás
Haqaypi = en aquel lugar
Qhepapi= atrás
Lloq’epi = a la izquierda
Pañapi = a la derecha
Sispa = al lado, al costado
Chaykama = hasta allá
Kaykama = hasta aquí
Pachanpi = debajo
El verbo estar + el gerundio:

Hatariy
Maqchiy
Puriy
Qaway
Puñuy
Pukllay
Mikhuy
Armakuy
Llank’ay
Ñawinchay
Qelqay
P’achakuy
El verbo kay para expresar obligaciones
TAKISUNCHIS PHALAY
PHALAYTA
Rimasunchis
• Sipas, iman sutiyki?
• Sutiyqa Elsa. Iman kanki?
• Manaraqmi, noqapas yachaqmi kani.
• Hayk’an watayki?
• Iskay chunka watayuqmi kani.
Maymantan kanki?
• Noqapas Qosqomantan kani.
• Allin warmin kani, p’aqo
chukchayuqmi kani. Qanri?
• Kusa.
• Anchata kusikuni reqsiyqaykirayku.
• Tinkunanchiskama.
• Sutiyqa Yolandan, qanpari?
• Noqa yachaqmi kani. Qan profesionalchu
kanki?
• Chunka isqon watayuqmi kani. Qanpari?
• Qosqomantan kani. Qanri?
• Imaynan kanki?
• Noqa yuraq chukchayuqmi kani, munay
warmin kani.
• Noqapas kusikuni. Tupananchiskama.