T.C.

AYDIN ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ

Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü

Sayı : E-27494148-770-282439
Konu : İnsan Hakları Eylem Planı

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞINA

Millî Eğitim Bakanlığı Atatürk Bulvarı No:98 Bakanlıklar/ANKARA

Cumhurbaşkanlığı On Birinci Kalkınma Planı ve İnsan Hakları Eylem Planı gereği yürürlüğe
konan ‘'İnsan Hakları ve Şiddetle Sivil Mücadele Bilincini Güçlendirici Saha Aktörleri yetiştirilmesi
Projesi"' açılış/tanıtım programı, Adalet Bakanlığı çağrısı ile 8 Bakanlıktan 17 Genel Müdürlük,
Üniversitemiz ve diğer proje paydaşlarının katılımıyla 18 Kasım 2021 tarihinde Ankara'da
gerçekleştirilmiştir.
2022 yılında projenin temel faaliyetlerinden olmak üzere "Sosyal Arabuluculuk" ve "Şiddet
Önleme Formatörlüğü" sertifika programları, seçilen pilot illerde başlatılmış, 25 Kasım 2022 günü
Ankara'da yapılan "Sosyal Arabuluculuk Yemin Töreni" sonrası anılan her iki sertifika programına ülke
düzeyinde devam edilmesine karar verilmişti. Uygulanan program içerikleri MEB Rehberlik ve
Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliğinde belirtilen "Okullarda alternatif çatışma çözümü
eğitimlerine yer verilecek, şiddetle mücadele çalışmaları yürütülecektir…" yönündeki ihtiyaçları
karşılayacak ve idari soruşturmaları dostane çözümlerle azaltacak özelliktedir.
On Birinci Kalkınma Planı ile, insan haklarının geliştirilmesi ve şiddetle mücadele alanına büyük
önem verildiği bilinmektedir. Ayrıca, İnsan Hakları Eylem Planı Hedef 3.5 ana başlığında, "Alternatif
Uyuşmazlık Çözüm Yollarının Yaygınlaştırılması" ve Hedef 9.1 maddesinde, "Kamu Görevlilerinin
İnsan Hakları Farkındalığının arttırılması" öngörülmektedir.
Adalet Bakanlığı-HEGEM Vakfı ortaklığı ve paydaş kurum/kuruluşlar iş birliği ile başlatılan
proje kapsamındaki "Yeminli Sosyal Arabuluculuk" ve "Yeminli Şiddet Önleme Formatörlüğü" sertifika
programları 2023 yılında Millî Eğitim Bakanlığı ekseninde Üniversitemiz tarafından yürütülecektir.
Bu bağlamda yukarıda anılan sertifika programları proje yönetim kurulularınca belirlenmiş usul
ve esaslara göre Üniversitemiz birimleri Sosyal Arabuluculuk Koordinatörlüğü ve Sürekli Eğitim
Merkezi Müdürlüğü (ADUSEM) iş birliği ile Uzaktan Eğitim Yöntemiyle gerçekleştirilecektir. Eğitimler
02.01.2023 tarihi itibariyle ADÜ Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi (ADUZEM) Portalı
üzerinden sanal ortamda asenkron (eşzamansız) olarak yürütülecektir. Eğitime ilişkin sınavlar da
belirlenen akademik takvim doğrultusunda sanal ortamda yapılacaktır. Sertifika programlarıyla ilgili
olarak kamu görevlisi olan katılımcılardan Adalet Bakanlığı-HEGEM Vakfı Protokolü 5. Maddesi
gereği, (materyal/telif için öngörülen 500 TL hariç) eğitim ücreti alınmayacaktır. Sertifika programını
başarı ile bitiren katılımcıların yetki belgesi için ödeyecekleri ücret ise 100 TL olacaktır.
Katılımcılar, https://ueportal.adu.edu.tr/ adresinden gerekli bilgileri girip, katılmak istedikleri
her program için ayrı olmak üzere, materyal ödemelerini yaptıktan sonra sertifika programlarına kayıt
yaptırabilmektedir. Ayrıca, sertifika programları uygulama yönergesine ve ilgili sertifika programları ve
başarı belgelendirmeleri hakkındaki detaylı bilgilere, hegemvakfi.org.tr,
insanihaklarakademisi.org.tr web sayfalarından ulaşılabilir.
Bu belge, güvenli elektronik imza ile imzalanmıştır.

Belge Doğrulama Kodu :BSVNB8JYLV Belge Takip Adresi : https://turkiye.gov.tr/ebd?eK=5740&eD=BSVNB8JYLV&eS=282439

Adres:ADÜ Merkez Kampüs Aytepe Mevkii 09100 Efeler/AYDIN Bilgi için: Hatice YURTSEV IŞIK
Telefon:0256 218 20 00 Faks:0256 214 66 87 Unvanı: Şube Müdürü
e-Posta:adusem@adu.edu.tr Web:akademik.adu.edu.tr/aum/sem/ Tel No: 0256 220 2772
Kep Adresi:adnanmenderesuniversitesi@hs01.kep.tr

1/2
 Bir sosyal politika uygulaması olan sertifika programlarının amacına ulaşabilmesi bağlamında
ekte paylaşılan proje bilgi dosyasının Bakanlığınız merkez ve taşra teşkilatlarına, resmi/özel tüm okul
yönetici ve öğretmenlerine katılımlarının sağlanması için iletilmesi önem arz etmektedir.
Bilgilerinizi ve gereğini arz ederim.

Prof. Dr. Mehmet AYDIN

Rektör Yardımcısı

Ek:MEB-PROJE BİLGİ DOSYASI (15 sayfa)

Bu belge, güvenli elektronik imza ile imzalanmıştır.

Belge Doğrulama Kodu :BSVNB8JYLV Belge Takip Adresi : https://turkiye.gov.tr/ebd?eK=5740&eD=BSVNB8JYLV&eS=282439

Adres:ADÜ Merkez Kampüs Aytepe Mevkii 09100 Efeler/AYDIN Bilgi için: Hatice YURTSEV IŞIK
Telefon:0256 218 20 00 Faks:0256 214 66 87 Unvanı: Şube Müdürü
e-Posta:adusem@adu.edu.tr Web:akademik.adu.edu.tr/aum/sem/ Tel No: 0256 220 2772
Kep Adresi:adnanmenderesuniversitesi@hs01.kep.tr

2/2
T.C.
CUMHURBAŞKANLIĞI,
On Birinci Kalkınma Planı,
İnsan Hakları Eylem Planı ve
Cumhurbaşkanlığı 2021/9 Genelgesi gereği

“İNSAN HAKLARI ve ŞİDDETLE SİVİL MÜCADELE

BİLİNCİNİ GÜÇLENDİRİCİ SAHA AKTÖRLERİ
YETİŞTİRME PROJESİ” (2021- 2030)

ADALET Bakanlığı, HEGEM Vakfı, 26 Devlet

Üniversitesi
ve diğer ilgili kurum-kuruluşlar işbirliği ile

“Akredite sertifika programları”

HER OKULA,
“YEMİNLİ SOSYAL ARABULUCU”
HER OKULA,
“YEMİNLİ ŞİDDET ÖNLEME FORMATÖRÜ”

HER OKULA,
 “YEMİNLİ İNSAN HAKLARI DANIŞMANI”

PROJE GELİŞTİRME/YÖNETİM
ŞİDDETLE MÜCADELE VAKFI

PROJEDE YER ALAN KURUM/KURULUŞLAR

ADALET BAKANLIĞI
MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI
KÜRESEL GAZETECİLER KONSEYİ
BAĞIMSIZ ARABULUCULAR DERNEĞİ
KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ
MANİSA CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ
RECEP TAYYİP ERDOĞAN ÜNİVERSİTESİ
TEKİRDAĞ NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ
AYDIN ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ
ALANYA A. KEYKUBAT ÜNİVERSİTESİ
BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ
BURSA TEKNİK ÜNİVERSİTESİ
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ
İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ
SİNOP ÜNİVERSİTESİ
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
MERSİN ÜNİVERSİTESİ
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
MARDİN ARTUKLU ÜNİVERSİTESİ
HATAY MUSTAFA KEMAL ÜNİVERSİTESİ
ANKARA SOSYAL BİLİMLER ÜNİVERSİTESİ
VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ
PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ
GAZİANTEP ÜNİVERSİTESİ
HARRAN ÜNİVERSİTESİ
SAMSUN ÜNİVERSİTESİ
GİRESUN ÜNİVERSİTESİ
DİCLE ÜNİVERSİTESİ
FIRAT ÜNİVERSİTESİ
IĞDIR ÜNİVERSİTESİ

DANIŞMA/YÜRÜTME KURULU
Hakan ÖZTATAR (Hukuk İşleri Genel Müdürü)
Prof. Dr. Sezai ÖZÇELİK (Şiddetle Mücadele Vakfı)
Doç. Dr. Gül Sultan ÖZEREN (Şiddetle Mücadele Vakfı)
Hüseyin AKSOY (AYDIN VALİSİ - Proje Yürütme Danışmanı)
Osman KAYMAK (Vali-Mülkiye Baş Müfettişi- Proje Danışmanı)
Doç. Dr. Mustafa TAMER (Vali, M. T. Stratejik Araştırmalar Vakfı)
Mehmet Ali DİM (Küresel Gazeteciler Konseyi Kurucusu ve Genel Başkanı)
 Av. Arb. Dursun YASSIKAYA (BADER Bağımsız Arabulucular Derneği Başkanı)

1. GİRİŞ

Bu stratejik eylem programı, HEGEM Vakfı tarafından son 6 yılda 537 akademisyen/uzman katılımıyla
ülke düzeyinde gerçekleştirilen 34 bilimsel saha çalışmasına; daha öncesinde ise, yaklaşık 13 yıllık gibi
uzun sürede gerçekleştirilen HEGEM risk araştırmaları sonuç raporlarına dayandırılarak hazırlanmış;
Adalet Bakanlığı çağrısı ve sekiz ayrı Bakanlıktan 17 Genel Müdürlük ve 26 ayrı Üniversite Rektörlüğü
katılımıyla 2021 tarihinde bir sosyal politika programı olarak uygulamaya konmuştur.
“İnsan Hakları” sorunu, insanca yaşama temelinde hiçbir tür şiddete uğramadan yaşayabilme sorunudur.
İnsan haklarının ihlalinden söz edildiğinde, en ciddi risk faktörü olarak şiddet olgusuyla karşılaşırız. Barınma,
beslenme, sağlık, eğitim, kişisel ve sosyal gelişim, güvenlik … gibi temel haklara erişimin önündeki her keyfi ya
da kasti engel, bireyin-bireylerin zarar gördüğü bir şiddet durumudur.
"Şiddet; kişinin/kişilerin diğer bir kişiye, bir gruba ya da bir topluluğa karşı sözel, fiziksel,
cinsel, psikolojik, sosyal, ekonomik, siyasi olarak zarar vermesi veya zarar verme tehdidinde
bulunması; daha farklı olarak ise, kişinin/kişilerin kendine, diğer canlılara, doğaya bilinçli
olarak zarar verici eylemler ortaya koyması durumudur"
Bu geniş tanımından baktığımızda, şiddetin tüm bireylerin hayatında farklı biçimlerde var olduğu, olmaya
devam edeceği açıkça anlaşılır. Sadece cezalandırıcı adalet sistemleri hiçbir ülkede suçun artışını asla
önleyememiştir. Bu nedenle medeni toplumların önleyici rehberlik, koruyucu hukuk ve onarıcı adalet ağırlıklı
sosyal politikaları hayata geçirmeyi önemsediği, şiddeti-suçu daha ortaya çıkmadan aile, okul ve diğer sosyal
ortamlarda önlemeye çalıştığı; ülkemizde de bu yönde yeni sosyal politikalara, yeni paradigma ve uygulama
yapılarına ihtiyaç duyulduğu açık bir gerçektir.
Şiddet olgusunun tek bir bilim disipliniyle izah edilmesi ve şiddet gerçekliğinin toplumda yaşanan birkaç sıradışı
olay üzerinden anlaşılması mümkün değildir. Şiddeti anlama, anlatma ve şiddet bağlamındaki sorunlara önleyici,
iyileştirici etkin çözüm modelleri ortaya koymada ve yürütmede ilgili bütün bilim disiplinlerinin, ahlakın, dinin
ve dahası felsefenin işe karışması gerekir.
"Şiddetle Sivil Mücadele”, öncelikle sahada şiddet olgusu üzerine bilgisi ve şiddeti önlemeye dair becerisi, azmi,
inancı bulunan hizmet aktörlerini gerektirir. Bu bağlamda "ON BİRİNCİ KALKINMA PLANI" anlatımlarının,
şiddetle etkin mücadeleyi vurgulayan çok sayıda görev maddesi içerdiği bilinmektedir. Bu gerçeklikten
hareketle planlanan faaliyetlerin temel amacı; şiddetle mücadele sürecine ülke düzeyinde çok sayıda "Sosyal
Arabulucu" ve “Şiddetle Sivil Mücadele Formatörü" hizmet elemanları kazandırmak, şeklinde belirlenmiştir.
Cumhurbaşkanlığı, On Birinci Kalkınma Planı 762. ve 763. Maddeleriyle, alternatif çözüm yollarının/sulh
müessesesinin yaygınlaştırılması zorunluluğunu ortaya koymuştur. 745. Maddede ise, “… Plan döneminde
aktif vatandaşlık bilincinin geliştirilmesi, karar alma süreçlerine STK’ların etkin katılımının sağlanması, sivil
toplum-kamu-özel sektör iş birliğinin artırılması ve sosyal diyalog ortamının geliştirilmesi, STK’ların kurumsal,
beşerî ve finansal kapasitelerinin güçlendirilmesi hedeflenmektedir.” vurgusu yapılmıştır.
HEGEM Vakfı, 25 farklı ilde 25 devlet üniversitesiyle 10+ yıl süreli iş birliği protokolleri imzalayarak, planlanan
sosyal politikaların hayata geçirilmesi hususunda önemli bir hizmet gücü/yapılanması ortaya koymuş; bu
sistematikle, öncelikle (İnsan Hakları Eylem Planı HEDEF 3.5 gereği) Adalet Bakanlığı ile iş birliği ve katılımcı diğer
Bakanlık ve Kurum/kuruluşlar birlikteliğiyle “Şiddetle Sivil Mücadele” alanında ciddi bir süreç başlatmıştır.
Şubat 2022-Temmuz 2022 altı aylık proje hazırlık döneminde 25 pilot ilde tanıtım faaliyetleri yapılmış; bu
süreçte öncelikle paydaş üniversite akademisyenlerinin ve Bakanlıklarda çalışan konu ilgilisi kamu
yöneticilerinin başlatılan sertifikalı eğitim programlarına katılımı için faaliyetler yürütülmüştür. Bu altı aylık
hazırlık döneminde “Sosyal Arabuluculuk” sertifika programına 2.700 ve “Şiddet Önleme Formatörlüğü”
sertifika programına 1.300 kişinin gönüllü katılımı sağlanmış; 32 Genel Müdürlük, 27 Valilik ve 40 Rektörlük
katılımıyla 26 Mayıs 2022 tarihinde Manisa ilinde yapılan pilot il çalışmaları değerlendirme toplantısında
sürecin Eylül 2022 sonrası 81 ile yaygınlaştırılmasına karar verilmiştir.

2. PROGRAMIN AMACI VE GEREKÇESİ

"İnsan Hakları ve Şiddetle Sivil Mücadele Bilincini Güçlendirici Saha Aktörleri Yetiştirilmesi"
programının GENEL AMACI, en büyük risk olan şiddeti daha ortaya çıkmadan aile, okul ve diğer
sosyal ortamlarda önlemek için etkin tedbirler almak; ülkemizde her tür şiddet bağlamında
yaşanabilecek psiko-sosyal travmalar riskine karşı, acilen koruyucu-iyileştirici-onarıcı hizmet
modellerini hayata geçirerek, ülke düzeyinde ‘şiddetle ve suçla sivil mücadele ağı’ oluşturmak;
"İnsan Hakları ve Şiddetle Sivil Mücadele Bilincini Güçlendirici Saha Aktörleri Yetiştirilmesi"
programının ÖZEL AMACI ise, her mahalleye on sosyal arabulucu aktör, her okula yeterli
sayıda şiddet önleme formatörleri ve sosyal arabulucu aktörler kazandırmaktır.

İnsan sosyal bir varlıktır; diğer insanlarla iletişim ve etkileşim halinde yaşamak zorundadır. Bu
zorunluluk doğal olarak yaşamın seyri içinde bazı iletişim çatışmaları ve anlaşmazlıkların ortaya
çıkmasına yol açabilmektedir. Kişiler arası ilişkilerde ortaya çıkabilecek uyuşmazlıklar bireyin içine
girdiği geçici sosyal gruplarda olabileceği gibi, aile ve akraba çevresi, iş çevresi içinde de cereyan
edebilir. Bu bağlamda uyuşmazlıklara hazırlıklı olmayı, anlaşmazlıkların çatışmaya dönüşmeden,
mahkemelik olmadan çözüm yollarını bulmayı becerebilmeliyiz.
Kişiler arası ve kişi topluluk anlaşmazlıklarının dostane çözüm yolları çoğu kez bulunabilir.
Uyuşmazlıkların giderilmesi için seçilecek barışçıl yollar göz ardı edildiğinde çatışmanın, dahası
şiddetin ortaya çıkması her zaman olasıdır. Ve "Şiddetin yıkıcı sonuçlarının maliyeti, şiddeti
doğmadan önlemenin maliyetinden çok daha yüksektir."
Sadece cezalandırıcı Adalet Sistemi hiçbir ülkenin suç artışını önleyememiştir. Bu nedenle çağdaş
toplumların koruyucu hukuk ve onarıcı adalet uygulamalarına geçmeyi önemsediği, çatışmayı-şiddeti-
suçu daha ortaya çıkmadan önlemeye çalıştığı; ülkemizde de bu yönde yeni paradigma ve uygulama
yapılarına ihtiyaç duyulduğu açık bir gerçektir.
Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü verilerine göre; Türkiye'de 2019 yılında
Cumhuriyet Başsavcılıkları soruşturma dosya sayısı 9 milyon 342 bin 676'dır. Bu dosyalarda yer alan
şüpheli sayısı 13 milyon 562 bin 961 ve mağdur sayısı 10 milyon 504 bin 922'dir. Bu ise bize,
ülkemizde hane başına yaklaşık olarak bir şüpheli ya da mağdur kişi düştüğünü göstermektedir. 2020
yılı 1 Ocak tarihi esas olmak üzere, Türkiye Cumhuriyeti adliyelerinde icra/iflas dahil toplam
açık dosya sayısı 48 milyon 700 bin üzeridir.
Türkiye suç bağlamında, İslam Ülkeleri arasında birinci ve OECD ülkeleri (36 ülke) arasında ABD'den
sonra ikinci sırada yer almaktadır.
Türkiye'de suça karışanların;
TBMM Şiddet Araştırma Komisyon Raporuna (2007) göre %88'i,
Etkin Hükümlü Projesi Sonuç Raporuna (2009) göre %84'ü,
HEGEM Gençlik ve Şiddet Araştırma Raporuna (2018) göre %78'i, BİR ŞEKİLDE ÖRGÜN EĞİTİM
DIŞINDA KALAN, ya da başka bir anlatımla "okulunu terk eden" çocuklardır.
Terör üzerine yapılan araştırma ve belirlemelere göre ise,
Türkiye'de, 2007-2015 yılları arasında devam, disiplin, vs. nedenlerle okulunu terk eden öğrenci sayısı
1 milyon 929 bin 966'dır. Bu ve diğer benzer verilerden hareketle, ülkemiz için "okul terk problemi,
bir güvenlik sorunudur" diyebiliriz.
Kadınların anne olarak gelecek nesillere kişilik kazandırmada rolleri ve etkileri çok fazladır. Oysa
ülkemizde bölgeler/iller arasında bu yönde sosyal risk oluşturacak büyük farklılıklar vardır. Örneğin;
Eskişehir'de okur-yazar olmayan ya da hiçbir okul bitirmeyen kadınların haneye oranı %4 iken, bu oran
Şirnak'ta %84, Muş'ta %73, Hakkâri’de %70, Şanlıurfa'da %65, Van'da %63, Siirt/Ağrı'da %62,
Bitlis'te %58, Diyarbakır/Mardin'de %57’dir.
120 bin liseli ve 12 bin hükümlü gence ulaşılan "HEGEM: GENÇLİK VE ŞİDDET" saha
çalışmasından elde edilen bazı önemli bulgular şöyledir:
Ankete katılan 120 bin lise öğrencisinden %70,5'i ve Ceza İnfaz Kurumlarında bulunan 12 bin gencin
%86'sı, okudukları okul ortamlarında haksızlığa, adaletsizliğe uğradıklarını beyan etmiştir. Okullarda
haksızlığa uğrama sıklığının (katılanların üçte ikisi, haftada ya da ayda birkaç kere) yüksek oluşu dikkat
çekici bir durumdur.
ABD'de yedi eyaleti kapsayan bir araştırmada 25-34 yaşları arasında olup lise düzeyinde okulu terk
eden bireylerin, lise eğitimlerini tamamlamamaktan ötürü 944 milyar dolar civarında vergi kaybına
neden oldukları hesaplanmıştır. Amerikan devlet hapishanelerindeki mahkümların %75'i liseyi erken
terk etmiş kişilerden oluşmaktadır.
SOSYAL RİSK FAKTÖRÜ OLARAK SUÇ MAĞDURİYETLERİ
HEGEM Vakfı Şiddet Raporu verilerine göre, okulunu terk eden ya da suça sürüklenen çocuk ve
gençlerin en bariz özelliklerinden birisi, ailesinde suç mağduru olmuş en az bir bireyin var olmasıdır.
Ülkemizde bu nitelikteki ailelerle ilgili bilimsel araştırmalar, istatistiki belirlemeler çok yetersiz
durumdadır. Bu bağlamda, okulu terk eden ya da ailesinde suç mağduru birey bulunan çocuklarla birebir
çalışma yürüten etkin yapıların, aktif görevli hizmet aktörlerinin bulunmaması çok önemli bir sosyal
risk faktörüdür.
RİSK FAKTÖRÜ OLARAK MÜZAKERE KÜLTÜRÜNÜN ZAYIFLIĞI
"Gençlik ve Şiddet Araştırmaları" anketine katılan 120 bin lise öğrencisinden ancak %47 kadarının
anne-babası, anlaşmazlıklarını olumlu yollarla çözme yolunu seçiyor; %53'ü ise negatif yolları, yani
şiddete başvurmayı yeğliyor.
Ceza İnfaz Kurumları ekseninde ankete katılan 12 bin hükümlü gençten ise, anne-babasının ortaya çıkan
anlaşmazlıklarını olumlu yollarla çözenlerin oranı sadece %27'dir. Bunun anlamı ise, hükümlü
gençlerden %77'sinin anne-babaları anlaşmazlıklarını negatif yollarla (şiddete başvurarak) çözme
yolunu seçtikleridir. Bu oran ailedeki çatışma ortamı ile çocukların suça sürüklenmeleri arasındaki
bağlantıyı düşündürmektedir.
Ankete katılan liseli gençlerden sadece üçte biri kardeşleriyle ya da arkadaşlarıyla ortaya çıkan
anlaşmazlıklarını olumlu yollarla çözme yolunu seçiyor; bu oran hükümlü geçlerde ise, beşte/altıda bir
oranına kadar düşmektedir. Bu araştırma verilerine göre, yeni nesillerin anne babalarına göre insan
ilişkilerinde, iletişimde daha olumsuz ve yıkıcı bir tutum sergilediği söylenebilir. Oysa, bir çocuk
şiddete başvurduğunda ortaya çıkan durumdan çocuğun kendisi, ailesi, mağdur olan taraf ve dahası
bütün toplum zarar görmektedir.
120 bin liseli ve 12 bin hükümlü gence ulaşılan HEGEM Raporuna göre (2018);
Liseye devam eden gençlerin %58'i,
Ceza İnfaz Sistemindeki gençlerin %82'si kendinden nefret ettiğini belirtirken;
Liseye devam eden gençlerin %80’i ve
Ceza İnfaz Sistemindeki gençlerin %88'i diğer insanlardan nefret ettiğini beyan etmiştir.
Geçmişte cinsel taciz vb. en az bir travmatik olayla karşılaşma durumu:
Liseye devam eden gençlerde %21, Ceza İnfaz Sistemindeki gençlerde %58'dir.
Ailesinde son 15 yıl içinde en az bir kere suç mağduru kişi olma oranı;
Liseye devam eden gençlerde %21 ve Ceza İnfaz Sistemindeki gençlerde %84'tür.
İntihar eğilimi taşıma durumu;
Liseli gençlerde %37 ve Ceza İnfaz Sistemindeki gençlerde %64 olarak tespit edilmiştir.
 Bütün bu verilerin PANDEMİ süreci ve sonrasında yapılacak benzer çalışmalarda nasıl evrileceğini
öngöremiyoruz. Ancak bilimsel araştırmalar, kriz dönemlerinin bütün sosyal gruplar ve kişiler üzerinde
derecesi ve şekli farklı olsa da travmatik etkiler yarattığına işaret etmektedir.

3. "SOSYAL ARABULUCULUK"
Sosyal arabuluculuk bir meslek değildir; ancak, bir sanattır.
Arabuluculuk, öncelikle kültürel bir olgudur ve de insanlık tarihi kadar eski bir uygulamadır.
Ancak, modern anlamda arabuluculuk, 1950’li yıllarda ABD eyaletlerinde, 1980’li yıllarda
Kanada’da ve 2000’li yıllarda Avrupa Birliği ülkelerinde Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolu, ya
da bir hizmet modeli olarak sosyal hayatta sistematik ve programlı olarak yer almaya başladı.
Bu sosyal sorumluluk projesiyle ülkemizde Batı normlarına göre arabuluculuk uygulamalarına
geçiş yönünde faaliyetler planlanmıştır. Hedeflenen, hayatın doğal akışı içerisinde ve gündelik
yaşam sosyolojisi ekseninde üniversitelerde, örgün ya da yaygın eğitim kuruluşlarında,
işyerlerinde, sosyal grup ve topluluklarda olmak üzere, kişi-kişi, kişi-grup ve grup-grup arasında
ortaya çıkacak anlaşmazlıkların, o yerlerin özgün yapısı ya da ilgili kurum/kuruluşun mevzuatı
bağlamında sosyal arabuluculardan yararlanarak çözüm modelleri geliştirmektir. Bu bağlamda
ortaya konacak modelin, kurumların kendi iç mevzuatına ve ihtiyaçlarına göre şekil alması esas
olacak; giderek Batı ülkeleri standartlarında her tür müzakereci, uzlaştırıcı, arabulucu kişileri
içine alan “genel bir arabuluculuk havuzu” oluşturulacaktır.
Uyuşmazlıkların dava konusu olmadan dostane yollarla hallini Batı Dünyası "Alternatif Uyuşmazlık
Çözümü" olarak adlandırmakta, özellikle son 30 yıldır Kanada ve Avrupa Birliği Ülkeleri bu bağlamdaki
uygulamaları toplumlarında yaygınlaştırmaya çalışmaktadır. Avrupa Birliği ilgili komisyon ve
komitelerinde alınan kararlarda, kişiler arası uyuşmazlıkların üçüncü bir kişinin dostane müdahalesiyle
çözülmesini öngören çabaların kişiler için "en elverişli sonuçları doğuracağı" vurgusu yapılmaktadır.
Özellikle tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebildikleri “özel haklar alanındaki uyuşmazlıkların”
müzakere edilerek veya bir arabulucu hakemliğinde ele alınarak çözümü en faydalı yoldur.
Dostane uyuşmazlık çözüm yolları, kamusal bir merci (bir mahkeme) olmaksızın, anlaşmazlık yaşayan
kişilerin gönüllü olarak hakemliğini/arabuluculuğunu kabül ettikleri tarafsız/yetkili kişi ya da kişilerce
uzlaştırılmasından ibarettir. Avrupa Birliği komisyonları belgelerinde yer alan anlatımlara göre;
"Üçüncü kişinin sıfatı ne olursa olsun (arabulucu veya uzlaştırıcı), dostane bir temel ekseninde
uyuşmazlığın çözüm sürecine katılarak, sadece taraflar arasındaki uyuşmazlığın çözümü için ortak bir
zeminin bulunmasında taraflara yardım etmekle görevlidir ve yapılacak muhtemel bir anlaşmanın
koşullarını belirlemekten öte bir yetkiye sahip değildir."
"Adaletin Etkinliği Hakkında Uzmanlar Komitesi" tarafından kabul edilen raporda “arabuluculuk” terimi,
bir uyuşmazlığın dostane yollarla çözümü için çalışan üçüncü kişinin, her türlü (uzlaştırma da dahil olmak
üzere) ve uyuşmazlığın her aşamasındaki (yargı sürecinin içinde veya dışında) faaliyetini kapsayacak şekilde
kullanılmıştır. Böylece arabuluculuk, tarafları bağlayıcı bir karar verilmesiyle sonuçlanan resmî nitelikli dava
yolu, tahkim ve her türlü dostane anlaşma biçiminden ayrılmaktadır. Bu “işlevsel” tanım sayesinde, üye
ülkelerin iç hukuklarında bulunan terminolojik farklılıklar giderilmiştir.
Yalnız Kıta Avrupa'sı hukukunda değil, Angelo-Amerikan hukukunda da arabuluculuk için genel kabul görmüş
belli bir tanım bulmak güçtür. Doktrinde arabuluculuk, bağlayıcı bir karar verme gücüne sahip olmayan
üçüncü kişinin katıldığı her türlü uzlaşma biçimi şeklinde anlaşılmakta ve çoğu zaman “uzlaştırma” terimiyle
“arabuluculuk” terimi eş anlamlı olarak kullanılmaktadır."
Alternatif uyuşmazlık çözümü AB ülkeleri tarafından giderek yaygın hale getirilmektedir. Bu yönde Avrupa
Konseyinin Alternatif Uyuşmazlık Çözümü yollarının etkin kullanımı hakkında açıklamalar içeren, "Yeşil Kitap"
yayınladıklarını görüyoruz. “Sosyal arabuluculuk” lehine birçok ifade, hem yeşil kitapta ve hem de Avrupa
Birliği adına düzenlenen toplantı metinlerinde yer almaktadır. Bu bağlamda bazı tespitler şöyledir:
"Arabuluculuğun kullanılmasında doğru hareket tarzı, arabuluculuğun, uyuşmazlık çıkmasından sonra
mümkün olan en erken safhada kullanılmasıdır. Nitekim, arabuluculuğun toplumsal bir yarar sağladığı da
her zaman belirtilmekte, arabuluculuk sayesinde uyuşmazlıkların dostane bir şekilde çözülerek toplumsal
barışa katkıda bulunulduğu, iyi ilişkilerin korunduğu kabul edilmektedir."

"Arabuluculuğa yargılama başlamadan önce başvurulması ve bir anlaşmaya varılması, tarafların hem
zamandan hem de yargılama giderlerinden tasarruf etmelerini sağlar. Farklı uyuşmazlık türlerinde
arabuluculuk masraflarıyla yargılama masrafları karşılaştırıldığında, bu gerçek kolayca anlaşılır.”
"Arabulucuların (ücretli veya ücretsiz olarak) taraflar için toplumca tedarik edilmesi hâlinde, taraflar
arabuluculuk için masraf yapmayacaklardır. Uyuşmazlığın niteliğine bağlı olarak, arabulucular genel bir
uzmanlığa sahip olabilecekleri gibi, mevcut uyuşmazlık hakkında özel bir uzmanlığa sahip kişiler de olabilirler."
"Arabuluculuk sadece, bir uyuşmazlığın mahkeme önüne taşınmadan önce başvurulan bir usul değildir.
Arabuluculuk süreci sonunda bir uzlaşmaya, tarafsız bir üçüncü kişinin katılımı olsun veya olmasın, tarafların
doğrudan katılımı ile müzakere vasıtasıyla da ulaşılabilir. Müzakere en temel uyuşmazlık çözüm yolu olup,
tarafların uyuşmazlık çözüm süreci ve şekli üzerinde tam bir kontrole sahipliğini sağlar.”
"Kıta Avrupası" hukuk sistemine dahil olan ülkelerin çoğunda uzlaşma, “önceden çıkmış olan bir uyuşmazlığı
çözmek veya uyuşmazlık çıkmasını engellemek için taraflarca yapılan bir sözleşme (sulh sözleşmesi)” olarak
tanımlanır (Fransız Medenî Kanunu m. 2044). Bu çözüm yöntemi, doğrudan tarafların katılımıyla gerçekleştirildiği
için taraflarca masraf yapılmasını gerektirmez.
"Birleşik Devletler’de, yetişen genç kuşakların gelecekte daha barışçıl bir toplum oluşturması için,
ilk okul ve orta okul aşamasında küçüklere de arabuluculuk hünerleri ve diğer alternatif uyuşmazlık
çözümü usulleri eğitimi verilmektedir."
“Hukuki yönden yargı dışı arabuluculuğa havale edilebilecek uyuşmazlıklar çeşitlidir. Devletin,
vatandaşların mahkemelere ulaşmalarını sağlamakla yükümlü olmasına ve bu görevin yerine
getirilmesinin uluslararası hukuk düzenlemeleri ile güvence altına alınmasına karşın, yargı dışı
arabuluculuk usulü devletin önceliğini ikinci plana koymakta ve özel kişilerin de bu alanda etkili olmasını
sağlamaktadır. Uyuşmazlıkların arabuluculuğa havale edilmesi iki şekilde olabilir. Birinci yol, yasal
düzenlemelerle bu amaç için çeşitli kuruluşlar kurulması; ikinci yol, ihtilaflı tarafların kendilerinin tek
taraflı olarak veya karşılıklı rıza ile arabuluculuğa başvurmasıdır.”
“Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiserliği Bürosunun, 2003 tarihinde Türkiye’ye yaptığı ziyaret
sonucunda açıkladığı raporda, Türk mercilerinin, mahkemelerin altında bulundukları aşırı iş yükünü
azaltmak için acilen çözüm bulmalarının zorunlu olduğu vurgulanmıştır. Raporda, çok ağır işleyen bir
yargı sisteminin, çoğu zaman yargı sisteminin hiç olmaması kadar kötü sonuçlar doğuracağına işaret
edilmiştir. Raporda da ayrıca, küçük uyuşmazlıkların mahkemelere getirilmesinin sebebinin, Türkiye’de
özel hukuk alanında alternatif uyuşmazlık çözüm yollarının bulunmayışı olduğu ifade edilmiştir.”
Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununda yapılacak bir değişiklikle, emsal kanunlar da nazara alınarak, “yargı dışı
arabuluculuk ve yargısal arabuluculuk” ayrı bir başlık altında ayrıntılı hükümlerle düzenlenmelidir. Hukuk Usulü
Muhakemeleri Kanununda, dava açılmasından önceki aşamada yargı dışı arabuluculuğun önü açılırken, dava
açılmasından sonra ki aşamada da mahkeme yönetimli arabuluculuğun kullanılma imkânı getirilmelidir. Bu sayede
yargının işlevselliğinin artırılmasıyla kalınmayacak, Avrupa Birliği bünyesinde Alternatif Uyuşmazlık Çözümü
(ADR) ve arabuluculukla ilgili olarak yapılan yasal düzenlemelere uyum da sağlanmış olacaktır.”
Fransa, Kent Sorunları Bakanı Bartolone'nin
Sosyal Arabuluculuk Sempozyumu (Paris 2000) açılış konuşması:
“Günümüzde Fransa'daki sosyal arabulucuların sayısı bilinemeyecek kadar fazladır. Sosyal
arabuluculuk günlük hayattaki somut problemlere cevaben doğmuştur. Bu problemler ülkeden
ülkeye değişse de, çoğu Avrupa ülkesi için benzer anlaşmazlıklar sorun olarak yaşanmaktadır.
Bazı sorunlar şehir hayatı ile ve özellikle de işsizlik, ekonomik sorunlarla boğuşan kesimler
arasındaki gerilimlerin yüksek olduğu yoksul ve yoksun bölgelerle ilgilidir. Fransa ve Belçika’da
yerel güvenlik sözleşmeleri ile “sosyal arabuluculuk” toplumsal gerilimlerin azaltılması ve
şiddetin önlenmesi için alınan önemli çözüm önlemlerinden biridir. Gündelik yaşamı sorunları
için sosyal arabuluculuk birçok alanda gerekmektedir; kamusal alanlarda, üniversitelerde,
okullarda, sosyal hizmet sağlayan alanlarda, hastanelerde …vb.
 Bu toplantıyla, Avrupa ülkelerinin sosyal arabuluculuk uygulamaları ve deneyimlerinin
paylaşılması ve sosyal arabuluculuk uygulamalarının şiddet/suç önleme amaçlı kullanımına
dair geniş bir anlayış geliştirilmesi hedeflenmektedir."

4. PROJENİN YASAL DAYANAKLARI

A) T.C. ANAYASASI; Madde 41. 58.
B) Şiddetle ilgili kanun, tüzük, yönetmelik, genelge ve yönergeler
C) CUMHURBAŞKANLIĞI, ON BİRİNCİ KALKINMA PLANI
On Birinci Kalkınma Planı muhtevasındaki bazı önemli ilke ve esaslar:
555.1. Hayat boyu öğrenme programlarının çeşitliliği ve niteliği arttırılacak,
762. … alternatif uyuşmazlık çözüm yolları yaygınlaştırılacaktır.
763. Kamunun taraf olduğu uyuşmazlıkların çözümünde sulh müessesesinin yaygınlaştırılması için
düzenlemeler yapılacaktır.
779.1. STK'ların görünürlüğü, başarılı faaliyetleri kamuoyuyla paylaşılacaktır.
779.4. Üniversite öğrencilerinin gönüllülük ve STK faaliyetlerine katılımı ile STK'larda staj imkanlarının
kolaylaştırılması teşvik edilecektir.
779.5. Üniversitelerde sivil toplum merkezlerinin yaygınlaştırılması ve sivil toplum sertifika ve yüksek
lisans programları açılması çalışmaları yapılacaktır.
802. Yerel yönetim hizmet sunumunda kentlerin nitelikleri ve dinamikleri dikkate alınarak “kent esenliği
ve güvenliği” güçlendirilecektir.
Bu projenin dayanağı olan diğer ilgili maddeler:
745. … Plan döneminde aktif vatandaşlık bilincinin geliştirilmesi, karar alma süreçlerine STK’ların etkin
katılımının sağlanması, sivil toplum-kamu-özel sektör iş birliğinin artırılması ve sosyal diyalog ortamının
geliştirilmesi, STK’ların kurumsal, beşerî ve finansal kapasitelerinin güçlendirilmesi hedeflenmektedir.
736. “YENİ BİR İNSAN HAKLARI EYLEM PLANI” hazırlanarak, etkin bir şekilde uygulanacaktır.

D) İNSAN HAKLARI EYLEM PLANI

HEDEF 3.5 Alternatif uyuşmazlık çözüm yolları yaygınlaşacak, etkinliğinin artırılması sağlanacaktır.
Faaliyet 4. 2. d: İnsan Haklarının gelişmesini amaç edinen ve bu doğrultuda çalışan birey ve sivil toplum
kuruluşlarıyla periyodik görüşmeler yapılacak ve bunların çalışmalarında her türlü kolaylık
sağlanacaktır.
Faaliyet 8. 5. a: Uluslararası koruma ve geçici koruma kapsamındaki yabancılar ile insan ticareti
mağdurlarının sağlık, barınma, eğitim gibi temel ihtiyaçlarına yönelik stratejiler geliştirilecek; toplumsal
uyumlarını kolaylaştırmak için sivil toplum kuruluşlarıyla ortak çalışmalar yürütülecektir.
Faaliyet 8. 8. b: Uyuşturucu suçlarından mahküm olanlara yönelik rehabilitasyon çalışmaları, sivil
toplum kuruluşlarıyla iş birliği yapılmak suretiyle yürütülecektir.
Faaliyet 8. 9. d: Hasta karşılama ve yönlendirme hizmetlerinde çalışan görevlilere yönelik halkla ilişkiler
eğitim desteği arttırılacaktır.
Faaliyet 9. 1. b: Mülki idare amirleri ile üst kademe kamu yöneticilerinin insan hakları duyarlılığını
artırmaya yönelik faaliyetler yapılacaktır.
Faaliyet 9. 1. g: Ceza İnfaz Kurumları ve denetimli serbestlik müdürlüğü personeline Avrupa Konseyi ile
Birleşmiş Milletler ’in tavsiyelerini de içerecek şekilde “insan hakları” konusunda düzenli eğitim
verilecektir.
Faaliyet 9. 4. e: Üniversitelerde insan hakları anabilim dalı ile insan hakları araştırma-uygulama
merkezleri yaygınlaştırılacaktır.
Faaliyet 9. 4. g: Adalet Bakanlığı tarafından “İnsan Hakları” eksenli sertifika programları düzenlenecek,
insan haklarına yönelik projelerdi bu sertifika sahiplerinden yararlanılacaktır.
 E) CUMHURBAŞKANLIĞI 2021/9 GENELGESİ
F) İNSANİ HAKLAR VE SOSYAL ARABULUCULUK AKADEMİSİ YÖNETMELİĞİ
G) SERTİFİKA PROGRAMLARI UYGULAMA YÖNERGESİ

5. TEMEL SERTİFİKA PROGRAMLARI

“SOSYAL ARABULUCULUK” SERTİFİKA PROGRAMI

DERSLER
1 BATI ÜLKELERİNDE SOSYAL ARABULUCULUK (20 kredi-saat)
(Eser: KOMİSYON)

2 KURAMDAN UYGULAMAYA SOSYAL ARABULUCULUK (20 kredi-saat)

(Eser: KOMİSYON)

3 ARABULUCULUĞUN FELSEFİ VE KÜLTÜREL TEMELLERİ (20 kredi-saat)

(Eser: KOMİSYON)

4 ÇATIŞMA VE UYUŞMAZLIK ANALİZİ (20 kredi-saat)

(Eser: Prof. Dr. Sezai ÖZÇELİK)

5 MÜZAKERENİN SOSYAL PSİKOLOJİSİ (20 kredi-saat)

(Eser: Doç. Dr. Gül Sultan ÖZEREN)

UYGULAMA/SEMİNER

“ŞİDDET ÖNLEME FORMATÖRLÜĞÜ” SERTİFİKA PROGRAMI

DERSLER
1 İNSAN HAKLARI OKULU OLARAK AİLE (20 kredi-saat)
(Eser: Âdem SOLAK
2 SOSYOLOJİK AÇIDAN ŞİDDET VE SUÇ (20 kredi-saat)
(Eser: Prof. Dr. Zahir KIZMAZ)
3 ŞİDDETLE SİVİL MÜCADELEDE AHLAKİ ve DİNİ DEĞERLER (20 kredi-saat)
(Doç. Dr. Bayramali NAZİROĞLU- Doç. Dr. Haci Yusuf ACUNER)
4 21. yüzyılda GENÇLİK VE ŞİDDET (20 kredi-saat)
(HEGEM Şiddet Raporu)
5 SOSYAL RİSKLER VE ÖNLEYİCİ SOSYAL POLİTİKALAR (20 kredi-saat)
(Eser: Doç. Dr. Hasan Hüseyin TALAN)
 UYGULAMA/SEMİNER

6. YEMİNLİ SOSYAL ARABULUCULUK

“İnsan Hakları ve Şiddetle Sivil Mücadele Bilincini Güçlendirici Saha Aktörleri Yetiştirilmesi Projesi”
2022 yılında öncelikle 25 pilot ilde uygulandı; bu süreçte 2.317 kişi sosyal arabuluculuk temel eğitimini
başarı ile tamamladı. Yeni sosyal politikaların hayata geçirilmesi bağlamında stratejik olarak öncelikle
kamu yöneticileri ve akademisyenler programın temel hedef kitlesi olarak seçilmiş olsa da arabulucu
avukatların, uzlaştırmacıların, emniyet çalışanlarının sosyal arabuluculuk temel eğitimi sertifika
programına kendiliğinden yüksek oranda katılımına tanık olundu. Pilot illerdeki uygulama süreci,
Cumhurbaşkanlığı 2021/9 Genelgesine, Adalet Bakanlığı 2021 Proje açılış/tanıtım resmi yazısına, Adalet
Bakanlığı-HEGEM Vakfı iş birliği protokolü ilkelerine göre ve HEGEM Vakfı Devlet Üniversiteleri iş birliği
model protokolü esaslarına göre yürütüldü.
Sosyal Arabuluculuk Sertifika programları meslek kazandırıcı değil, meslekte olanlara ya da konu ile
ilgisi olanlara ek bir beceri ve iş görme gücü kazandırıcı özelliktedir. “Sosyal arabuluculuk sertifika
programı, “Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiserliği” tarafından Türkiye’de uygulanması istenen
“Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları” modellerinin ülkemizde hayata geçirilmesi sosyal politikasıdır.
Sosyal arabuluculuk modeli pilot uygulama çalışmaları sürecinde toplum kesimlerinde ve gönüllü
katılımcılarda programın, bireylerin özel/sosyal yaşantılarına artı değer katacağına, sosyal dokuyu
ve barış kültürünü güçlendireceğine, anlaşmazlıkların çatışmaya dönüşmeden çok yüksek oranda
dostane çözümünü mümkün kılacağına, bu yolla ülkemizde idari-adli soruşturma dosya sayısının
azalacağına yönelik yüksek düzeyde bir kanaat/beklenti gözlemlendi.
SOSYAL ARABULUCULUK PROGRAMININ TÜM İLLERDE/KURUMLARDA UYGULANMASI
23 Mayıs 2022 tarihinde Manisa Celal Bayar Üniversitesi ve Manisa Valiliği ev sahipliğinde olmak
üzere, 32 genel müdürlük, 40 Valilik, 27 rektörlük ve proje paydaşı kurum/kuruluş temsilcileriyle
yapılan proje değerlendirme bölge toplantısında çalışmalar değerlendirilmiş; 2023 yılında ülke
düzeyi yeni uygulama dönemine geçilmesine karar verilmişti.
Türkiye geneli uygulamalarına geçiş sürecinde sosyal arabuluculuk sertifika programının hedef kitlesi
yine kamu çalışanları olacaktır. Ancak, herhangi bir kurumda çalışmayan Psikoloji, Sosyoloji, Sosyal
Hizmet, Siyaset, Felsefe, İlahiyat, İktisat, İşletme, Çalışma Ekonomisi, Maliye, Medya ve İletişim, Halkla
İlişkiler, Filoloji, Yabancı Diller, Edebiyat, Kamu Yönetimi, Uluslararası İlişkiler, Spor, Sanat, Gazete,
Radyo-TV, Sağlık, Tıp, Hukuk, Psikiyatri ile tüm öğretmenlik bölümü mezunlarına %7 oranında katılımcı
olma hakkı tanınacaktır. Ayrıca 2023 sertifika döneminde, lisans üstü mezuniyet belgesi olanlara, aile
danışmanlık belgesi olanlara, uzlaştırmacılara, hukukçulara ve farklı olarak da geçmişte edinilmiş okul/
akran arabuluculuğu belgesi olanlara, kamu görevlisi statüsünde başvurma hakkı tanınacaktır.
KAMU ÇALIŞANLARINDAN, “Adalet Bakanlığı-HEGEM Vakfı protokolünün 5.f Maddesi” gereği, SOSYAL
ARABULUCULUK TEMEL EĞİTİMİ sertifika programlarında “kitap-telif-materyal-belge ödemeleri hariç”
EĞİTİM ÜCRETİ alınmayacak; katılımcılar 2021 yılında belirlendiği üzere, 2023 yılında da kişi başına telif /
materyal ücreti olarak 500 TL ödeyeceklerdir. (Kamu çalışanı olmayan için program ücreti 4 bin TL’dir.)
Katılımcılardan mezuniyet aşamasında, kitap/telif bedeli olarak alınan ücretin %20’sini geçmeyecek oranda
belgelendirme ücreti alınacak; alınan ücretin ½’si “İnsan Hakları ve Sosyal Arabuluculuk Akademisi”ne ve
½’si mezuniyet belge sürecinde yer alan sözleşmeli Üniversiteye ait olacaktır.
UYGULAMA VE BELGELENDİRME
Proje muhtevasında açılan her tür sertifika faaliyeti ile ilgili program geliştirme, yürütme, ücretlendirme,
belgelendirme usul ve esasları HEGEM Vakfı yönetim kurulunca ya da yetki verdiği birimlerce belirlenir.
“Sosyal Arabuluculuk Sertifika Programı” için dersler asenkron online eğitim yoluyla sisteme yüklenecek
(derslere canlı katılım ya da sonrasında herhangi düzeyde izleme zorunluluğu olmayacak); sınavlar ise online
yapılacaktır. Sosyal arabuluculuk sertifika eğitimleri teorik aşamasında, beş farklı ders üzerinden 100 kredi
saatlik bir program öngörülmüştür. Bu programlar HEGEM Vakfı ile protokolü olan ve sertifika faaliyetleri
ortağı olarak seçilen üniversitelerle birlikte yürütülecektir. Eğitim programlarının, ders materyallerinin,
uygulama seminer/ders anlatımlarının/sınav soruları geliştirmenin sorumluluğu ve bütün bunlarla ilgili her
tür telif hakları HEGEM Vakfı aidiyetinde olacaktır.
2022 yılında, yani pilot il uygulamaları döneminde, sosyal arabuluculuk sertifika programına katılıp başarılı
olanlar, eğer bu aşamada sistemden ayrılmak isterlerse, sertifika programına kayıtlarını yaptırdıkları ilgili
üniversite üzerinden 50 TL mezuniyet ücreti yatırarak “Sosyal Arabuluculuk Başarı Belgesi” alabilirler.

“Sosyal Arabuluculuk Sertifika Programı” uygulamaları iki aşamalı olarak;

1. “Müzakere ve Arabuluculuk Uygulama Deneyimleri” seminer dersleri,
2. Kurum/kuruluşlarda gerçekleşecek pratik uygulama çalışmaları şeklinde gerçekleşecektir.
Müzakere ve Arabuluculuk Uygulama Deneyimleri” seminer dersleri, 20 kredi/saat olup; bu sürenin %70
oranında izlenmesi katılımcılar için zorunludur.
Müzakere ve Arabuluculuk Deneyimleri bağlamındaki Uygulama aşaması HEGEM Vakfı, İnsani Haklar
ve Sosyal Arabuluculuk Akademisi ve Senato kararı ile “Sosyal Arabuluculuk Koordinatörlüğü” kurulu
olan üniversiteler iş birliği ile yürütülecektir.
İkinci aşama olan kurum/kuruluşlarda pratik uygulamalar süreci, seminer derslerine gerekli katılım
sağlandıktan sonra başlayacaktır. Bu aşamada katılımcılar ister kendi kurumlarında, isterlerse Proje Yönetim
Kurulu tarafından ilan edilecek kurum kuruluşlarda gönüllülüğe bağlı sosyal arabuluculuk yapabileceklerdir.
Gönüllü sosyal arabuluculuk uygulaması, yemin töreninden sonra ve bilgi/yemin formu doldurulmuş olma
kaydıyla HEGEM Vakfı ve İnsani Haklar ve Sosyal Arabuluculuk Akademisi onaylı verilecek geçici mezuniyet
belgesine dayalı olarak yapılabilecektir. Uygulama ayrıntıları ilgili kurumların kendi teşkilat yapısına ve kendi
mevzuatına göre belirlenecektir.
Arabulucu avukatlardan ve uzlaştırmacılardan kurumsal uygulama istenmeyecektir.
Arabulucu avukatlara ve uzlaştırmacılara seminer ders uygulamaları sonrasına dayalı olarak doğrudan, diğer
katılımcılara kurum/kuruluş uygulama aşamasını istenen kriterlere göre başarmaları şartıyla, HEGEM Vakfı
ve uygulama aşaması bağlamında iş birliği yapılan kurumlar (Akademi, Üniversiteler) üzerinden olmak üzere
“Yeminli Sosyal Arabulucu Yetki Belgesi” verilecektir.
Yeminli Sosyal Arabulucu Yetki Belgesi alanlardan, arabulucu avukat ve uzlaştırmacı olanlar hemen, diğer
katılımcılar kurum/kuruluşlarda yeterli sayıda sosyal arabuluculuk deneyimine sahip olduktan sonra
akredite arabulucu olmak üzere “Proje Yönetim Kurulu” başkanlığına başvurabileceklerdir. Başvurular
akredite kurulu tarafından incelendikten sonra uygun olanlar akredite komisyonu mülakatına çağrılacaktır.
Akredite, ilgili Bakanlık ya da yetkili birimleri katılımıyla işe/kuruluşa özgü bir tasnif sistemi doğuracaktır. Bu
hususa Adalet Bakanlığı-HEGEM Vakfı iş birliği protokolü 5. Maddesi A-c bendinde atıfta bulunulmuştur.
(Ortak yürütülen projeler kapsamında … sosyal arabuluculuk sertifika programı ya da insan hakları ve
şiddetle sivil mücadele formatörlüğü sertifika programını tamamlayanlara akreditasyon ve veri tasnif
sistemleri oluşumu için Vakıf ve katılımcı üniversiteler, ya da diğer kuruluşlarla birlikte çalışmalar yapmak.)
İnsan Hakları Eylem Planı HEDEF 9.4 “Adalet Bakanlığı tarafından -İnsan Hakları Eğitimi- konulu sertifika
programları düzenlenecek, insan haklarına yönelik proje ve çalışmalarda bu programlardan sertifika
alanların uzmanlıklarından faydalanılacaktır” tanımlaması/belirlemesi önemlidir ve anılan önceleme
Adalet Bakanlığı desteği/ortaklığı ile yürütülmekte olan bu proje kapsamındaki sertifika programlarından
mezun olan, sosyal arabulucular için de geçerlidir.
On Birinci Kalkınma Planı 762. Maddesi ve İnsan Hakları Eylem Planı HEDEF 3.5 bağlamında
Bakanlıkların yapacakları düzenlemeler, Türkiye’de “Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Uygulamaları” için
yaygın olarak hayata geçirilme zeminini oluşturacaktır.
Sosyal arabuluculuk, On Birinci Kalkınma Planı ekseninde hayata geçirilmesi zorunlu olarak tanımlanan çok
önemli ve büyük ihtiyaç duyulan bir sosyal politika modelidir. HEGEM Vakfı, Bakanlıkların, üniversitelerin,
paydaş kurum/kuruluşların da desteği ile bu modelin güçlü bir şekilde ülke düzeyinde yaygınlaşması için
yeni stratejiler üretmek, yeni hizmet modellerinin hayata geçirilmesi için çalışmalarını sürdürmektedir. Bu
amaçla İnsani Haklar ve Sosyal Arabuluculuk Akademisi kurulmuş, sosyal arabuluculuk hizmetlerinin bu
akademi üzerinden sahada yapılandırılması, kuruluşlara dönüştürülmesi için çalışmalar devam etmektedir.
Proje sertifika programlarını bitirenler istemeleri halinde, “İNSANİ HAKLAR ve SOSYAL ARABULUCULUK
AKADEMİSİ” üyesi olarak sisteme dahil edilecek; üyeler, Akademiye bağlı teşkilatlanmalarda görev/roller
 üstlenmede öncelikli olacaklar; HEGEM Vakfı ve Paydaş Kurumlar iş birliği/otaklığında açılacak “Her Tür
Sertifika Programları” organizasyonlarından %50 ücret indirimiyle yararlanabileceklerdir.
Akademisyenlerin, arabulucuların, uzlaştırmacıların, sosyal arabulucuların, aile danışmanlarının
Akademiye üye olması, alternatif uyuşmazlık alanlarına gönül verenlerin bireysel ve sosyal yönden
gücünü artırmakla kalmayacak; sosyo-kültürel dokumuzu sağlamlaştırıcı bu birliktelik her tür şiddeti
azaltarak, daha güvenli bir dünya ümidimizi güçlendirecektir.

7. YEMİNLİ ŞİDDET ÖNLEME FORMATÖRLÜĞÜ

Şiddeti önleyici sosyal politikalar ya da hizmet modelleri geliştirebilmek için, şiddetin ve saldırganlığın ne
olduğunu önce doğru anlamak gerekir. Giriş açıklamalarında şiddet ve suç üzerine ortaya konan tespitler ülke
olarak riskli durumda olduğumuzun açık kanıtlarıdır. Şiddeti olgu olarak tanımlamaya kalktığımızda, onu
bütün bilim disiplinlerinde olduğu gibi zorunlu bir matematiksel temele oturtmak zorundayız. Şiddeti doğru
anlamak, insan haklarını bilmekle, sosyal devlet olmayı anlamakla, sosyal riskleri nedenleriyle belirlemekle,
uygulamadaki sosyal politikaların yeterlilik/işlevsellik boyutlarını analiz etmekle ve bütün bunların hepsinin
ortak sistematiğini işe koşmakla mümkündür.
HEGEM araştırma verilerine göre, ülkemiz düzeyinde her mahalleye en az 10 olmak üzere şiddet önleme
formatörü kazandırma işi öncelikli bir sosyal politikaya dönüşmelidir. Şiddetle sivil mücadele öncelikli
sosyal politika olmalıdır. Bu bağlamda en kısa sürede her okula, her hastaneye, her iş yerine, her siteye, her
mahalleye/köye yeminli şiddet önleme formatörleri kazandırmak zorundayız. Şiddet önleyici aktörler sosyal
arabuluculuk tercihlerinde olduğu gibi öncelikle kamu çalışanları arasından seçilmelidir. Bu aktörler her tür
kamusal ve özel alanlarda bireylere, gruplara ve her tür topluluğa bilgi ve davranış aktarımında bulunabilecek
şiddet önleme bilgi/becerileriyle donanmış gönüllülerdir. Okulunuzda yeminli sosyal arabulucularınız, şiddet
önleme formatörleriniz ve yeminli insan hakları danışmanlarınız varsa; aile birliği bütçesinden özel güvenlik
görevlileri tutmanıza gerek kalmayacak ve okul polislerine ihtiyacınız olmayacaktır.
“Şiddet Önleme Formatörlüğü Sertifika Programı” iki aşamalı bir süreçtir;
-Açık öğretim tarzında 5 kitaptan oluşan 100 kredi saatlik teorik dersler aşaması,
- Şiddeti anlama ve önleme becerileri kazandırıcı 20 kredi saatlik uygulama seminerleri.
Uygulama seminerlerinin yüklenilmiş sistemden, katılımcının istediği zamanda olmak üzere %70 oranında
izlemeleri zorunludur. Şiddet önleme formatörleri teorik derslerle ilgili online sınavlardan başarılı olduktan
sonra, uygulama seminerlerine girebileceklerdir. Uygulama seminerlerini bitiren katılımcılar bilgi ve yemin
formu doldurarak belirtilen yerlere gönderdikten ve mezuniyet belgelendirme ücretini ödedikten sonra
“Yeminli Şiddet Önleme Förmatörü Yetki Belgesi” almaya hak kazanacaklardır.
“Yeminli Şiddet Önleme Formatörlüğü” sertifika programı için yapılacak ödemeler, kamu çalışanları için
“Yeminli Sosyal Arabuluculuk Sertifika Programı” uygulamasında olduğu gibidir. Ancak, anılan sertifika
programlarının her biri için, kamu çalışanı olmayanlardan 2023’te 4 bin TL eğitim ücreti alınacaktır.
Pilot iller ekseninde 2022 sertifika şiddet önleme formatörlüğü sertifika programına katılıp başarılı olanlar,
eğer bu aşamada sistemden ayrılmak isterlerse, sisteme kayıtlarını yaptırdıkları üniversite üzerinden 50 TL
mezuniyet ücreti yatırarak Şiddet Önleme Formatörlüğü Başarı Belgesi” alabilirler.
Katılımcılara yeminli yetki belgeleri, HEGEM Vakfı ve Proje Yönetim Kurulu tarafından önceden
yetkilendirilmiş uygulama üniversitesi tarafından ortak verilecektir. Yeminli şiddet önleme formatörü
olanların akredite/tasnif iş ve işlemleri Adalet Bakanlığı-HEGEM Vakfı iş birliği protokolü 5. Maddesi A-c
bendinde belirtildiği üzere gerçekleştirilecektir.
Hem sosyal arabuluculuk ve hem de şiddet önleme formatörlüğü belgesi almayı hak edenlere istemeleri
halinde “Çocuklar Aileler ve Sosyal Kurumlar Ekseninde Temel İnsan Hakları” eserini edinmeleri ve bağlı
olarak 7 kredi saatlik asenkron online uygulama seminerlerine devam etmeleri sonucu “İnsani Haklar
ve Sosyal Arabuluculuk Akademisi” tarafından YEMİNLİ İNSAN HAKLARI DANIŞMANI YETKİ
BELGESİ verilecektir. Yeminli insan hakları danışmanlarının akredite iş ve işlemleri proje ortağı ve
paydaşı kurum/kuruluşlarla belirlenecek usul ve esaslara göre gerçekleştirilecektir.
2023 yılında açılması planlanan sertifika programları şunlardır:
A) Sosyal Arabuluculuk Temel Eğitimi Sertifika Programı
B) Şiddet Önleme Formatörlüğü Eğitimi Sertifika Programı
C) İnsan Hakları Danışmanlığı Eğitimi Sertifika Programı
D) ARABULUCULUK FORMATÖRLÜĞÜ Sertifika Programı
E) Aile Temelli İLERİ ARABULUCULUK Sertifika Programı
F) Okul Eksenli İLERİ ARABULUCULUK Sertifika Programı
G) İşyeri Eksenli İLERİ ARABULUCULUK Sertifika Programı
H) İLERİ-Uygulamalı Müzakere Teknikleri Sertifika Programı
İ) ULUSLARARASI İLERİ Arabuluculuk Sertifika Programı (İNGİLİZCE)
HEGEM VAKFI İLE İŞ BİRLİĞİ PROTOKOLÜ İMZALAYAN KURUM/KURULUŞLAR LİSTESİDİR
BAKANLIKLAR PROTOKOL SÜRESİ PROTOKOL TARİHİ
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI 5 yıl + Ekim 2019
ADALET BAKANLIĞI 5 yıl + Ocak 2022
ÜNİVERSİTELER PROTOKOL SÜRESİ PROTOKOL TARİHİ
Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi 10yıl + Mart 2018
Iğdır Üniversitesi 10 yıl + Eylül 2019
Giresun Üniversitesi 10yıl + Ocak 2021
Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi 10yıl + Ocak 2021
Manisa Celal Bayar Üniversitesi 10yıl + Mart 2021
Karadeniz Teknik Üniversitesi 10yıl + Nisan 2021
Bursa Uludağ Üniversitesi 10 yıl + Nisan 2021
Gaziantep Üniversitesi 10yıl + Nisan 2021
Sinop Üniversitesi 10 yıl + Haziran 2021
Pamukkale Üniversitesi 10 yıl + Temmuz 2021
Samsun Üniversitesi 10yıl + Ağustos 2021
Konya Selçuk Üniversitesi 10yıl + Ekim 2021
İnönü Üniversitesi 10 yıl + Ekim 2021
Fırat Üniversitesi 10yıl + Ekim 2021
Kocaeli Üniversitesi 10 yıl + Ekim 2021
Çukurova Üniversitesi 10 yıl + Ekim 2021
Harran Üniversitesi 10 yıl + Ekim 2021
Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi 10yıl + Ekim 2021
Tekirdağ Üniversitesi 10 yıl + Ekim 2021
Mardin Artuklu Üniversitesi 10yıl + Ekim 2021
Alanya Alaadin Keykubat Üniversitesi 10 yıl + Kasım 2021
Iğdır Üniversitesi 10 yıl + Kasım 2021
Dicle Üniversitesi 10yıl + Kasım 2021
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi 10yıl + Kasım 2021
Aydın Adnan Menderes Üniversitesi 10 yıl + Kasım 2021
Mersin Üniversitesi 10 yıl + Kasım 2021
Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi 10yıl + Şubat 2022
Bursa Teknik Üniversitesi 10 yıl + Temmuz 2022
KURULUŞLAR PROTOKOL SÜRESİ PROTOKOL TARİHİ
BADER-Bağımsız Arabulucu Avukatlar Derneği 10 yıl + Kasım 2021
DOSTEL Arabuluculuk Merkezi 10 yıl + Kasım 2021
KGK-Küresel Gazeteciler Konseyi 10 yıl + Ocak 2022
Mali Müşavirler Vakfı 10 yıl + Mart 2022
AÇÖV-Anadolu Üniversitesi OM Vakfı 10 yıl + Mart 2022
SOSYODER-Sosyologlar Derneği 10 yıl + Mayıs 2022
İstanbul 2 Nolu Barosu 10 yıl + Haziran 2022
Mustafa Tamer Stratejik Araştırmalar Vakfı 10 yıl + Eylül 2022
MOBBİNG İLE MÜCADELE DERNEĞİ 10 yıl + Kasım 2022
HEGEM VAKFI İLE İŞ BİRLİĞİ SÖZLÜ MUTABAKATI SAĞLANAN KURUM/KURULUŞLAR
KURULUŞLAR GÖRÜŞME TARİHİ
GENÇLİK VE SPOR BAKANLIĞI 2021, 2022
İÇİŞLERİ BAKANLIĞI Mayıs 2022
İstanbul Barosu Haziran 2022
Türkiye Barolar Birliği Eylül 2022

hegemvakfi.org.tr insanihaklarakademisi.org.tr