Machine Translated by Google

Machine Translated by Google

HITZALDIA EMAN DUEN BATZAR GELEAN

MONTEVIDEOKO UNIBERTSITATEA URUGUAY

EUSKARA*

Adolfo Berro García doktoreak esandako hitzak. Jaun-andreok: Gure

Unibertsitateko plataforma ospetsua, Goi Ikasketen Institutuko Filologia Atalaren izenean,
gurekin mintzatuko den Vicente de Amezaga irakasle ospetsuari, armaturik, eskaintzeak
poz handia daukat. elokuentziaren arma bareez, euskera andi ta nobleaz menperatze
sakonaz eta bere sorterriari, euskal erri lantsu ta zintzoari, bere maitasun sutsuaz.

de Amezaga doktorea, urtetan euskararen irakaskuntzan irakasle aktiboa izan dena,

penintsulako hizkuntza zaharrari buruzko azterketa sakonak egin dituena, lanetan irmo
kolaboratu duena.
Euskararen Akademiak, euskarazko prosan eta bertsotan lanak idatzi dituenak eta, azkenik,
beste asko euskaratu edo euskaratu dituenak, izenburu egoki batekin, pertsonaien eta
egituraren ikuspegi objektiboa eskain diezaguke. hizkuntza piriniar eder eta arkaikoa,

Euskararen jatorrizko alderdiak ikusaraziko dizkigu , Iberian garairik urrunenetik hitz egiten
den hizkuntza misteriotsua, Europako kontinenteko beste hizkuntzetara are gehiago
hurbiltzen duten pertsonaiarik ez duena, eta jatorria duena. mendeen lanbroan galduak
zirela— Iberiar lurraldean bertan jaio zen ala Mendebalde misteriotsu eta iheskorretik etorri
zen? Istorioen eta elezaharren Atlantis famatua izan al zen, beharbada, hizkuntza zaharra
sehastu zuena, gure kontinenteko kultura handiek hitz egiten zituzten Amerikako hizkuntza
indigenak ere sehastuko baitzituen? Zientziak oraindik ezin izan du bere azken hitza
ahoskatu. Baina egunen batean esango du, giza aurrerapenerako mendeak ez direla
minutuak baino gehiago zenbatzen gure existentzia labur eta iragankorrean.

Hizkuntza zakar eta latza, baina soinu argi eta dotoreekin, hizkuntza gizon eta indartsua
da, xafla bezain zorrotza eta gozoa bere haran eta sakanetan baserritar kantuan leundu
denean. Beti esan izan da, eta zientziak bere egia eztabaidaezina erakusten du, halako
herria, halako hizkuntza. Eta bere lurra defendatzeko heroikoa eta ausarta zelako eta
bakean langile eta harroa izan zenez, bere hizkuntzak dena izan behar zuen: indartsua eta
birila, baita leuna eta melodikoa ere. Erronka egiten zuen jendeari zerbitzatzen zitzaion
hizkuntza, bere sasi artean kiribilduta, inbasio barbaro guztiak, beren haranetan gelditu
gabe ibiltzen zirenak. Eta hala jarraitu zuten alanoek eta suebiek, bandaloek eta bisigodoek
hegoalderantz. Euskal lurrak, Euskal-erriak, kantauriko haizeei astintzen zien bere bandera
garaile eta librea, bere gailurrak astintzen eta ibar bare eta irribarreak muxukatzen dituzten
hodeiak bezala.
Jende heroikoa, matxista gehien bezala, askatasunaren eta lanaren, zintzotasunaren eta
ekintzaren historian adibide izan zarete. Orregatik maite zaituzte lurreko gizon askeek,
horregatik munduaren garaipena irrikatzen dutenek
Machine Translated by Google

demokrazia. Eta nire Uruguaiko aberri honetan, bihotza bezain biribila eta txikia den
honetan, nekazari lan zakarra forjatu zenuelako zure zintzotasunaren distira mendeetako
arragoan bahetua, bizimodu osasuntsu eta sendo baten adibide izan zinelako, bezalako
moral sendoarena. zure haritzak., eta nire odolean daramat nire arbaso nafarren bitartez
zure matxinaden eta zure maitasunen, zure soiltasunaren eta zure nobleziaren milurteko
oinordetza, - zeren nire zainen jarioan Kantauriko olatuen bulkada eta gogorra. zure
harkaitz eta jaralen haizea—, sentitzen dut gure baitan dagoenaren afektu sakon eta
handia, —gure aberrian—, gure lurralde honetan, zenbat eta txikiago, orduan eta
maitatuago.

Entzun dezagun, bada, Amezaga irakaslea, euskaldun jator eta abertzale ausarta, -
entzun dezagun euskarari buruz esango diguna , hizkera piriniar indartsua, eta entzun
diezaiogun maitasunez, zeren eta Herri horren hizkera jasota dago bere egiarekiko
maitasun aparta eta lanerako gogo nekaezina, zeinaren dohainekin hedatu baitzuten
Ameriketako lurralde honetako muino eta haranetan hobekuntza nahia, askatasun nahia,
etorkizuneko fedea.

Amezaga irakaslea, hitzaren erabileran jarraitzen duzu.

Jaun-andreak:

Nire lehen hitzak, jaun-andreok, nire esker ona adierazteko izan behar dute nahitaez.
Esker handia unibertsitateko agintariei, zeinen onberatasunari zor diot berriro ere tribuna
goren hau okupatzeari: bihotzez esker ona Berro García doktoreari, euskaldunen
ondorengo honi, beti jakintsu bezain adeitsua den gizon honi, eta gaur egun, berak
zuzendu zizkidan hitzak —ikusi dituzu, zalantzarik gabe, jakintsuak, atseginak baino
gehiago.
Nire izenean, nire herriaren izenean, momentu honetan noizean behin bozeramaile xume
naizelako, mila esker. Zuekin hitz egingo dizuet, zuetako askorentzat berriak izango diren
hitzekin, munduan hitz egiten den hizkuntzarik zaharrenaz.

I.- EUSKARAREN ANTZINATASUNA

Gure euskara zaharra delako, jaunak. Erromatar Inperioaren gorputz deskonposatu
erraldoitik lore berriak bezala ernetzen ari ziren hizkuntza erromantzeak oraindik ez ziren
agertu. Gaztelania, frantsesa, italiera, portugesa, galiziera, provenzal katalana... oraindik
ez zuten beren lehen txorrotadarik amestu, eta gure hizkuntza zaharra zen jada,
mendeetakoa, gure euskal lurralde zaharrean. Tribu etrusko-sabiar haiek, oso laster Hiria
sortzera zihoazen, hirien andrea, ez zuten oraindik imajinatu ere egin, beren azentu
zakarrekin, Marko Tulio garai harmoniatsu eta oihartzunaren perfekziora iritsiko zenik
egunen batean; Virgilio, sentimenduaren eta dotoreziaren gailur gorenetara; Horaciok,
hitz isolatu bakoitza harri preziatutzat hartzen irakasten duen arte sotil horren sekretuetan
sakonduz, arte horrek eskatzen duen leku zehatzean jarri eta ezarrita, denen arteko
elkartzea harrigarritasun goreneko harribitxia bihurtzen du. eta jada gure hizkuntza — zen
Machine Translated by Google

mendeetan— gure lurralde zaharreko tontor, haran eta ibaiei izenak eman zizkieten.
Greziako hizkuntza, André Chenierrek injustiziarik gabe deitu zezakeen hizkuntza hori:

«Un langage sonore aux douceurs souveraines, Le plus beau qui soit né sur de lévres
humaines», Platonen kontzeptuen perfekzio gorenera iristetik oso urrun zegoen;
Demostenesen elokuentzia sendo, zehatz, perfektu eta paregabeari; Homeroren arrano-
hegoak bakarrik eskura ditzakeen poesiaren gailur oso altuetara, eta gure hizkuntza
zaharra zen jada, mendeetakoa gure euskal lurralde zaharrean. Indoeuropar enbor
emankorreko hizkuntza guztiak, Tazitok lehendik esan zigun alemanetik hasi eta
sanskrito agurgarriraino, euskara baino beranduago jaiotakoak dira. Bere haurtzaroa
aurkitzeko beharrezkoa da ariaurreko garaietara itzultzea. Bertan, zibilizazioaren
hasieran, aro ilun bat dago, non gizakiak kobazuloetan bizi diren, ehizaz eta arrantzaz
bizi dira; geroago artzaintza hasten dira eta nekazaritza oinarrizkoa agertzen da.

Gizon hauek harriz egindako armak eta tresnak erabiltzen dituzte. Arma eta tresna
horien izenak aizkora , aizto , aizturrak , azkon , azagai , ízkillu , ezpata , ezten , azpil .
(plaka), etab., etab., guztiek aitz (harkaitza, harria) elementua daramate , zeinak egin
ziren materiala adierazten duena. Eta litiko garaiko herri honek erabiltzen zituen izen
horiek gaur egun euskaldunok erabiltzen ditugun berberak dira.

Gure hizkuntzaren antzinatasunaren beste froga asko eman daitezke. Bere

originaltasuna Jainkoaren izenaren kontzeptuan: Yaungoikoa, literalki, goitik jauna;
bere zenbazioaren sistema bigesimala —eskuak eta oinak—; euskal aste primitiboa
zeina, gaur astelehena, asteartea eta asteazkena izendatzeko erabiltzen diren hitzak
ikusita, astelen, astearte, asteaz-ken, literalki, hasiera, erdi eta asteburua, hiru egunez
osatuta zegoen —ez zen oztopoa izan, beraz. Duela hilabete batzuk Montevideon
ospatu genuen horretan hamabostera luzatuko genuke—; aberatz (aberatsa) hitza ,
hitzez hitz, ganadua ugaria dena, hori baita artzain-herrietan aberastasunaren seinale.
Hauen ostean Euskal Urtean arrastoa utzi duten baserritarrak daude. Jakin behar
baituzu euskarazko hilabeteen izenak ez duela batere eraginik erromatar izendegiak,
nazio latindarrei germaniarrei bezala gertatzen zitzaiela. Gure izenek horiek zehazten
dituzten landa-zereginei edo fenomeno atmosferikoei egiten diete erreferentzia. Horrela,
v. Gr.: Urtarrila ilbeltz da, hau da, hilabete beltza; Martxoa epaila da, hau da,
inausketaren hilabetea; Apirila jorraila da, hau da, belar txarrarena; uztaila, uztail,
uztarena; noviembre, azil, ereitea, etab., etab.

Amai dezagun euskararen antzinateari buruzko kapitulu hau André Lefevre irakasleak
egindako paragrafo hura gogoratuz: "Finlandiera, magiar eta turkiarra Europan metatu
dira data ezagutzen dugun inbasioek; baina, mendebaldeko Pirinioen magalean ezarri
izana. euskararen eta hitz egiten dutenen, Historiaren aurreko datua da eta ez
Antropologiak, ez Etnografiak ezin dute azaldu”.
Machine Translated by Google

II JATORRIA
Euskararen antzinatasunari buruz esan dugunak eskutik helduta bezala eramaten gaitu,
zeinaren galdera zuetako askoren aurpegietan jada ikusten dudala uste dudan arazora.
Zein da euskararen jatorria, nondik dator, nor da zure ama, zeintzuk dira zure senideak?
Hau da, jaun-andreak, beregana hurbildu diren jakintsu ugarien artean orain arte Ediporik
aurkitu ez duen esfingea.

Quatrefagesek idatzi zuen euskara hizkuntza alofiloa dela, hau da, hitz egiten duen arraza
bezala beste guztietatik bereizita. Baina denak ez dira horrekin konformatu eta euskara
hizkuntza edo hizkuntza talde ezagun batekin erlazionatzeko hipotesiak kontaezinak dira.

Hala, Mahnek Mundu Berriko hizkuntzekin ahaidetasun batean sinesten zuen. Abbadie
saiatu zen euskararen eta Mexikoko eta Quichuako hizkuntzen arteko antzekotasuna bilatzen.
Charenceyk euskararen antzekotasunari eutsi zion Kanadako algonkinarekin.
Uhlenbeckek Ipar Amerikako hizkuntzekin erlazionatu du. Witneyk ziurtatu du euskararen
egitura lotuago dagoela amerikar hizkuntzekin Europakoekin baino. Askotan saiatu dira
aimara, kitxua eta guaranierarekin alderatzen. Baina dagoeneko Julíen Vinsonek, 1876an,
azken kolpea eman zien ustezko harreman horiei. Argi eta garbi ezarri zuen ez dagoela
harremanik euskara eta Amerikako hizkuntzen artean. Euskara, bere izaera aglutinatzaile
eta polisintetikoa dela eta, soilik amerikar hizkuntzen artean sailka zitekeela dio. Euskararen
eta amerikar hizkuntza batzuen artean egon daitezkeen kidetasunak -gehitzen du-,
Europako eta Asiako beste hizkuntzetara hedagarriak dira gutxi gorabehera; Kanpoko
hutsak dira eta garapen edo gainbeheraren berdintasunarekin ezin hobeto azaltzen dira.

Joan den mendean oso jarraitua den teoria, eta gaur egun oraindik jarraitzaile sutsuak
dituena, iberismoarena da. Euskaldunak, Hum-boldten eta bere eskolakoen arabera,
iberiarren ordezkariak izango ziren, hau da, Espainiako biztanle primitiboen ordezkariak.
Garai batean euskara penintsula osoko hizkuntza izango zen. Ondorengo inbasioek
pixkanaka urrundu zuten, harik eta izkin egin eta mendebaldeko Pirinioen magalera
murriztu zen arte, gaur egun dagoen tokira.

Teoria hau, beti zientifiko hutsak ez diren arrazoiengatik zenbait izpiriturengan eragin
zezakeen sedukzioaz gain, Iberiar penintsulako hainbat tokitan euskarak azal daitezkeen
izen toponimikoen existentzian oinarritzen da nagusiki. . Merezi du aurka egitea: lehenik,
Penintsulan ez ezik hortik kanpo, Europan eta munduko beste leku batzuetan badaudela
euskarak, indar gehiago edo gutxiago, azal daitezkeen izenak; bigarrenik, Hubnerrek eta
beste batzuek aztertutako iberiar inskripzioak deritzonak ezin zituztela euskarak deszifratu;
Azkenik, ez da gauza handirik ezagutzen iberiarrez edo haien hizkuntzaz: euskararen
arazoa iberieraz konpondu nahi izatea enigma bat beste baten bidez argitu nahi izatea da.
Machine Translated by Google

Celtarekiko ahaidetasuna erabat baztertu dela esan daiteke gaur.

Autore askok, Lenormantek bezala, akadiarren eta euskaldunen arteko harremana ikusten
zutela uste izan dute. D'Abbadie bezalako beste batzuek euskara georgiarrarekin alderatzen
dute. Trombettik, lehen aldiz, euskararen eta hamiticaren arteko antzekotasunak aztertu zituen.
Konrad Ostirrek euskaldunaren eta hamitikoen eta semitikoen arteko harremana aurkitzen du.
Nikolaus Marrrek euskara kaukasiar hizkuntza batzuekin lotzen du. Saycek euskara antzinako
kaldeako hizkuntzarekin alderatu zuen. Guillermo Leibnitz koptoz euskara deszifratzen saiatzen da.
Wisemanek uste zuen euskara eta antzinako egiptoarren arteko kidetasun bat zegoela.
Schuchardtek euskalduna nubiarrarekin alderatu du. Eslaviar familiako hizkuntzekiko
kidetasunak izan dira Topolovsek-en azterlanak, eta Luis Luciano de Bonaparte
printzeak euskarak finlandiar hizkuntzekin dituen ustezko analogiak agerian utzi ditu.

Teoria hauek guztiek eta haiekin legio bat osatzen duten beste batzuek euskararen
jatorria inguratzen jarraitzen duen misterioaren ideia emango dizute. Egunen batean,
beharbada ez oso urruti, bere irtenbidea izango duen misterioa; ia nazio guztietako
jakintsuak liluratzen dituen misterioa. Dagoeneko entzun dituzu haien izen asko: beste
batzuk gehi nezake. Aipa dezadan, frantsesen artean adibide tipiko gisa, Bonaparte
printzea, andre euskaldunaren zaldun ibiltaria; Stempfen alemanen artean, euskararekiko
zaletasunak bereganatu zituen Bordeleko ardo-merkatari hura gure testu zaharren lehen
jakintsuetako bat bihurtzeraino; ingelesen artean, gure herri euskaldunetako hotel edo
ostatu guztietan izena erregistratu duen Dodgson; errusiarren artean, Nikolaus Marr,
gobernu boltxebikearen Kultura ministro izan zena eta gure hizkuntza ikasteko Loiolako
Aita Jesuiten ikastetxeko hormetan giltzapetu zuen egun batzuetan; austriarren artean,
duela urte asko hildakoa Hugo Schuchardt. Gizon honek, Europako filologia modernoaren
printzeak, Julio de Urquijo euskal filosofo oso merituari, euskaldunok, esker onez eta
harrotasunez, inoiz ahaztuko ez dugun zerbait idatzi zion. Artikulu mortis arte -idatzi
zuen- bere gogokoena euskararena izango zen. Euskaldunok esker onez eta
harrotasunez ahaztu behar ez ditugun hitzak eta beste zerbait.

Pizgarri preziatu gisa balio diezaguketelako, behar badugu!, maitatzeko, gauza guztien
gainetik, milaka eta milaka urtez hainbat belaunalditako arbasoen sentimendu eta
desioen ibilgailua izan zen hizkuntza; Jaio ginen herriari izena eman zion hizkuntzari,
hazi gineneko etxeari, ibai eta iturriei, txikitan jolasten genuen eta heldutan maite
genituen belardi eta mendiei; Gure martirien hezur zuriek eta gure heroien odol gorriek
saindutako gure arrazako lur berdera; gure antzinako askatasunaren ezkutu onena izan
den hizkuntza; gure aita sendo eta zintzoena, gure sainduena. Jaun-jaunak, belaunaldi
honetako euskaldunok ezin dugu erresitu gure oraina aurrerapen eta aurrerapen irrikaz
gure askatasun ukaezinaren iragan bikainarekin lotzen duen urrezko kate horretan
hautsitako kate izatearekin. Ez gara euskaldunak, bai-
Machine Translated by Google

Jaun jaunak, eta Shakespeareren apostrofo ikaragarria aurpegira txu dakigula ere ez
dugu errespetu: «Zuek bere tribu osoak baino gehiago balio zuen perla bat botatzen duen
indio gaiztoa bezalakoa zarete».

III.- EGITURA ETA EZAUGARRIAK Jardunaldi

honen izaerak eskatzen duen zehaztasun osoz azaltzeko garaia da, gure hizkuntzaren
egitura eta ezaugarriak orokorrean ezagutu ahal izateko oinarrizko ideia batzuk.

Jakin beharko zenuke, lehenik eta behin, Euskadik gaur egun dituen milioi eta erdi
biztanleetatik erdiak apenas dakitela euskaraz. Biztanle erdaldunak ehun eta lau urte
hauetan immigrazioak gure lurraldeetara bota duen arrotz-masa handiari dagozkio, gure
askatasunak kendu zizkigutenetik, edo euskarak izan dituen eskualdeetan bizi diren
euskaldunei. lehendik lekualdatua izan da, eta, batez ere, azken mende honetan.

Gure hizkuntza, teoria moderno autortuenetariko batek nahi duenaren aztarna bat,
ariaurreko garaietan Europako lur osoa hartzen zuen, edo, nolanahi ere, eta inongo
teoriara jo gabe, berearekin hedatu zen hizkuntza bera. Ebrotik Karonaraino, gure
nazionalitatearen egoitza historiko naturala, geografikoki, gure egunetan, Gipuzkoara
murriztu da, Bizkaia erdia baino gehiago, Nafarroa erdia baino gutxiago eta Arabako
iparraldea herrialdeko lurraldeen barruan. euskera-gaztelania deitzen da, eta Zuberoa,
Benabarra eta Laburdiko eskualde gehienak euskera-frantsesa deitutakoan.

Kontuan izan behar da, aurrerago joan baino lehen, euskara hainbat euskalkitan banatuta
dagoela. Sailkapen autoritarioena eta orokorrean onartuena hiru euskalki talde hartzen
dituena da: bizkaiera, euskara eta piriniarra. Lehenengoa, bizkaieraz soilik eta soil-soilik
osatua, Jaurerri zaharrean eta Alabako eta Gipuzkoako eremu txikietan hitz egiten da.
Bigarren taldea, euskalduna, gipuzkoarra, laboratarra eta iparraldeko nabarroa biltzen
ditu. Azkenik, Zuberoano eta Benabarrok osatzen dute Pirinioa. Ekoizpen literarioaren
palmondoa euskal literatura klasikoaren gailurra idatzi zen bigarrenari dagokio –bere
barietate lapurdian–: Pedro de Axular ospetsuaren "Gero". Euskalki honetan eta bere
Alto-Nabarra aldaeran ere idatzi zuen Mendiburu gipuzkoarrak, Zizeron euskalduna deitu
izana. Erdiko posizioa dela eta -Toskanera Italian edo Gaztelakoan Espainian bezala-
dialekto hau aspaldi itxaroten den batasunarena izatera dago.

Kontuan izan behar da, desberdintasun dialektal horiek existitzen badira ere, ez direla
batzuek esan duten bezain handiak: funtsean, hizkuntza da.
bat.

Asko esan da euskararen zailtasunaz, eta hedatuta dago Deabruak berak, zazpi urte
Euzka-di-n egon ondoren, etsita utzi behar izan zuela ikasi ezin zuelako. Hau iruditzen
zait, jaunak, hori
Machine Translated by Google

Deabrua ergelegia dela suposatzea da, blasfemia existitzen ez den hizkuntza baten aurka,
naturaz garbi eta duin den hizkuntza baten aurka, bere inpotentzia erakusteko modua ez
bada behintzat. On Patricio de Orkaizte-gi apaiz euskaldun kultuak ondo esan zezakeen
honetaz, euskarak metro lineal bat galtzen duen heinean, erlijiotasunak eta ohitura onek
galtzen dutela, Euskal Herrian, metro koadro bat.

Ez da egia —eta ez dut uste txorakeriak ezeztatzeak merezi duenik— euskara ikasi ezina
denik, ezta zailtasun handiegiak ematen dituenik ere. Oraingo belaunaldiko euskaldun asko
dira kontrakoaren lekuko, gure hizkuntza desagertu edo desagertzeko bidean zegoen
lurraldeetan jaioak, nire herrian gertatu zen bezala, gure gurasoen belaunaldiarekin joan
zena, ikasi dutenek. primeran eta ahaleginarekin hori, niretzat, inoiz ez zen handia izan.
Ikasi ahala, neure burua aurkitzen ari nintzela iruditu zitzaidan. Inoiz ez zen ikasketa hain
atsegina eta hain erraza izan. Baina, zeure burua partziala etiketa ez dadin, gai honetan,
nire ustez, ikus zer dioen Henri Gavel hizkuntzalari frantses ospetsuak: "Euskara oso
hizkuntza ederra da. Bere sistema gramatikala oso sinplea eta oso logikoa da. Bestetik.
eskutik , ez dago ezer zurrun bere gramatika-eraikuntzan eta bere atzizkien aberastasunak
eratorri ugari sortzea ahalbidetzen du. Ezaugarri horiek guztiek euskara hizkuntza soil
bihurtzen dute".

Euskararen ideiarik oinarrizkoena eta argiena izan dezazuen, bere gramatika aurkeztuko
dizuet txikitan gramatika banatzen dela irakatsi ziguten lau ataletan: analogia, sintaxia,
prosodia. eta ortografia. Analogia, hitz isolatuak ezagutzen irakasten duena; sintaxia,
arauak ematen dizkigu, zeinaren arabera hitz isolatu hauek elkartu behar dira esaldi zuzen
eta osatuak osatuz; prosodia, hitz horiek nola ahoskatzen irakasten digun, eta, azkenik,
ortografia, idazteko arauak ematen dizkigunak.

Ortografiatik hasita , esan dezaket nekez aurkituko duzuela euskarazkoak baino zailtasun
gutxiago dituen beste bat. Eta hori, izan ere, Euskararen Akademiak onartu eta unibertsalki
herrialdean jarraitutako sisteman —euskara-frantsesaren zatian izan ezik, non laster
errotzea espero dugu— zeinu bakoitzari dagokion printzipio sinplea onartu baita. soinu bat
eta soinu bakoitza zeinu berberarekin adierazten da beti.

Duela ez egun asko lagun batek esan zidan euskal liburu bat hostotan sartzean kas-en
aparteko ugaritasunak larritu zuela . Dudarik gabe, kas asko iruditu behar zaie gaztelania
bezalako hizkuntza batera ohituta daudenei, non gutun hori apenas idatzita dagoen. Baina
kontuan izan gure hizkuntzan k hiru letraz gaztelaniaz egiten diren lanak egiten dituela:
bera ¿, gehi c eta q , letrak, bi hauek, gure alfabetoan ez daudenak.

Soinu aspiratu arina duen h-a Pirinioetako euskalkietan baino ez da bizi. existitzen ez dena
Machine Translated by Google

ez c ez h, ez dugu ch erabiltzen.
Ez dugu / erabiltzen, horrek irudikatzen duen soinua ez baita bizi, oso salbuespen gutxitan,
euskarazko ezpainetan. Soinu horren faltaren arrazoia arrazaren ustezko prognatismo
batek azaltzen du batzuek. Nahiago dut nire herrikidearen, euskal Quintilianoaren aginpidera
jo, zeinak, erromatar gazteen —eta ez gazteen— irakaskuntzarako osatu zituen "Oratorio-
erakunde" ospetsu haietan, bere latinez gutxi-asko hau esaten zuen: /... letrak ia berea ez
dirudien soinua sortzen du, giza ahotsarena, edo, hobeto esanda, ez du ezer ere. Bere ama
hizkuntzaren eraginez, agian, /-ren gaitzespen gogor hau formulatu zuen.

Guk ere ez dugu v idazten gure ezpainetan ez dagoen arrazoi beragatik.

G -ak beti leun entzuten du. Ez dago azentu ortografiarik.

Azenturik gabe eta aizkorarik gabe, bes eta ves arteko arazo posiblerik gabe, ges eta joten
artean, uste dut euskal grafia benetako ideal gisa aurkeztu behar zaiela gutun bat idaztea
torturarik gogor eta ankerrena jasaten ari diren hainbeste hilkorrentzat. .

Prosodiari dagokionez , bakarrik esango dizut oso gutxi direla arrotzak izan daitezkeen
euskal soinuak. Frantseseko ch- aren oso antzeko soinua duen z bikoitzaren antza duen tz
edo ingelesez sh - k adierazten duena .
Euskaldunok, zuek kreolek bezala, ez dugu ezagutzen gaztelaniazko zoc-ak irudikatzen
duen soinu indartsu hori , bide batez, duen hizkuntza neolatino guztien artean hizkuntza
bakarra.
Ez dago r indartsu edo bigunez hasten den euskarazko hitzik.
Kontsonante multzoak euskararen jenioaren kontrakoak dira. Gauza orokorra eta normala
da kontsonanteak eta bokalak hitzarekin bat datozela antzeko kopuru batean eta elkarri
eusten diotela.

Espiritu berdinzale honek estresa ere gobernatzen du, silaba guztiak intentsitate berdinarekin
edo gutxi gorabeherarekin ahoskatzen ditu. Hauxe da eskualde jakin batzuei dagozkien
salbuespenak baztertzen ez dituen arau orokorra edo ahots berdinei beste ñabardura
esanguratsu bat emateko beharrari men egiten diena. Azken silaban apur bat gehiago
azpimarratzeko joera orokor bat ere badago, baina ezin da esan euskaraz benetako hitz
zorrotzak daudenik, ezta es-drújulak ere. Hala ere, erdararen eraginak abizen eta leku-izen
batzuk euskaldunen ahotan benetakoak ez direla bihurtu ditu. Horrela, Amézaga, Yéregui,
Uríbarri, etab., etab.,

Eta sintaxiarekin goaz . Espainiar Akademiaren hiztegiaren ondoz ondoko argitalpenetan

euskararen adiera hori irakurtzera ohituta daudenak: «Hain nahasi eta iluna dena, ezen
ulertu ezinik», edo gogoratzen dutenak, or. Esaterako, Santxo de Azpeitia bizkaitarrak On
Kixoteri borroka erraldoi batean sartu baino lehen erantzuten dion arrazoi zentzugabeak,
oso ulergarria da —euskaraz ez badakite— kontzeptu pintoresko samarra osatu izana;
baina, noski, guztiz oker.
Machine Translated by Google

Cervantesek, hain jainkozko moduan On Kixoteri hitz eginarazi ziona, bizkaitarrari bere
burua adierazteko modua ikusita, pentsa liteke herri honetakoak.

Beraien hizkuntzan beren kontzeptuak helarazi nahi dituztenean, hitzak ausaz botatzen
dituzte, bere kopan dadoak astindu ondoren mahai gainera botatzen dituen jokalariak
bezala, zortezko kolpe baten esperoan. Eta, hala ere, ez dago ezer errealitatetik
urrunago. Euskal eraikuntzak ez du zerikusirik ustezko anarkia horrekin. Euskarazko
hitzak arau argi eta zehatzen arabera antolatzen dira esaldian; salbuespenik gabe,
gehienetan eta, aldi berean, zurruntasun guztiak baztertuz.

Duela egun batzuk kontzeptu argitsu hau berrirakurri nuen Taineren "Historia Ingeleseko
Literatura" bikainaren sarreran: "Sakonean ez dago hizkuntzarik, hitzak beren organoen
eskakizunen eta beren izpirituaren jatorrizko formaren arabera koordinatzen dituzten
gizonak baizik. ". Koordinatu hitzak zure izpirituaren jatorrizko formaren arabera! Horixe
egiten dute euskaldunek. Eta egin ezin dena da besteen izpirituaren arabera koordinatzen
ditugula itxuratzea. Ezin nau harritu gaztelaniaz hitz egiten dutenek or. Esaterako,
euskal eraikuntzak zaila dirudi, eta baita korapilatsua ere, gure hizkuntzari beren
hizkuntzaren izpiritua aplikatzen badiote, hain ezberdina eta, oro har, gurearen hain
kontrakoa. Baina galdera ez da hori. Besterik gabe, euskarak bere izpirituaren arabera
arau zehatz eta zehatzen bat ote duen jakitea besterik ez da, zeinaren arabera hitzak
koordinatu behar diren esaldi argi, zehatzak, sonoritatez eta dotoreziaz estaliak, -edo
esandako arauak. ez dira existitzen. Euskara gutxi dakitenek denbora luzea izan
dezakete baiezko ozenena erabakitzeko.

Arauen erakusketara hona jaitsi ezin garenez, Arana Goirik eta Campionek bi paragrafo
hauetara itzulitako bere izpirituaren kondentsazio gisa emango dugu.

Arana Goirik dio: "Euskararen sintaxirik bereizgarrienak ordena hau ezartzen du: Zati
osoa; Substantzia-istripua, Genero-espeziea; Jabe-jabetua; Kontinentea barneratua;
Natura-zirkunstantzia".

Honela dio Campionek: "Postposizioa erabiltzen da, oro har, euskaraz; izenondoa
izenera atzeratzen da; izenak osatzeko balio duten amaierak atzeratu egiten dira; haien
arteko erlazioak markatzen dituzten atzizkiak atzeratu egiten dira; erlatibozko eta
juntagailuko partikulak aditzerako atzeratu; edukitzen den gauza jabedun agenteari
atzeratzen zaio genitiboan; adierazitako ekintzan denbora, modu, leku eta abarren
aldaketa markatzen duten hitzak atzeratu egiten dira eta aditza amaitutako perpauseko
gainerako kide guztientzat. zion eta Zizeroniar maiestatearekin amaitu zuen".

Analogia zainduz , lehenik eta behin, lexikoan esango dugu

Machine Translated by Google

Euskara jatorra eta eramana bereizi behar dituzu. Hainbeste zibilizazio historikoren
jaiotza eta desagerpena ikusi duen hain antzinako hizkuntza batean, bere ondareko
ahotsek irudikatzen duten eragin handiagoa edo txikiagoa antzematea da. Hizkuntza
zeltak, grekoak, latinak, arabierak eta neolatinoak ahotsak metatzen joan dira euskal
fluxuan. Erromantzeak bere kopuruagatik eta garrantziagatik nabarmentzen dira. Eta
beren eraketa eta historiako hainbat alditan egiten ari diren bezala, hortik dator euskarak
hizkuntza hauek ikertzeko duen interes handia, Menéndezek eta Pidalek dagoeneko
azpimarratu duten garrantzia.

Euskararen lexiko jator eta tipikoari dagokionez, berez, ezberdina da eta beste
hizkuntzetakoarekin analogiarik gabea. Baina ez beldurtu; Ehunka hitz eta dozena
atzizki batzuekin, berehala izango dituzu irakurketan eta solasean ausart defendatzeko
adina elementu.
Eta hona hemen hitz berriak sortzeko gure hizkuntzaren erraztasuna eta emankortasuna
nabarmentzea. Akats handienetan eroriko zinateke, hain zaharra ikusita, euskara geldi
eta antzua zela suposatuko bazenu.
Guztiz alderantziz; Berez, hizkuntza modernoak ez ezik, greziera ezagunak ere ez, oso
urrun dauden ahots berriak sortzeko erraztasuna ematen du. Ondo ezagutzen eta
maite duten literatoen eskuetan euskarak aukera bikainak eskaintzen ditu ideia berriak
bereganatu eta zehatz eta argi itzultzeko eta adierazteko. Alderdi honetan, Schuchardt
jakintsuak, Gernikako Euskal Ikasketen Kongresuan, hitz horiek aplika daitezke:
"Euskaldunak, zaharrak zarete, baina ez zaharrak; egunsentia agurtzen duen bezala
agurtzen zaituztet". Alderdi hau ez da txikiena , zalantzarik gabe lehenengoa ez bada
ere, euskaldunok gure iragan zaharreko hizkuntzari zein atxikitzen garen ikusita, gure
betetasun-etorkizunaren aditz bikaintzat hartuta.

Euskarak aurrizki, infixo eta atzizkien sistema zabala eta osoa du, azken hau batez ere.
Badira izenak eratzeko balio duten atzizkiak, esklusiboki. Beste batzuk adjektiboetarako.
Beste batzuk adberbioetarako. Beste hizkuntza batzuetan preposizioen bidez adierazten
den harreman gramatikalen sistemarako erabiltzen direnak. Konjugazioa bera afixazio-
sistema zabal eta miresgarria baino ez da.

Zuetako askok, dudarik gabe, euskal aditz zoragarriaren berri izan duzue. Bere
perfekzioak goi mailako izpirituei gure herriak zibilizazio zoragarri bat lortuko zuen garai
ezezagunetan pentsarazi du. Dena dela, kontua da, bere ahalmen sintetikoa eta formen
aberastasuna dela eta, jakintsuaren espirituari inposatzen zaiola. Inflexio bakarrean
denbora, aldartea, subjektua, objektu zuzena... eta abar adierazten duten elementuak
batzen dira, kontuan hartu gabe flexio hori bera gai dela, aldi berean, beste hainbat
erlazio itzultzen dituzten atzizkiak jasotzeko. Bata errespetuzko komunztaduraren forma
da, beste bat ezagunarena; batzuk flexioak dira gizonezko bati zuzentzen diogunean
eta beste batzuk gure solaskidea emakumezkoa denean. Ez izan beldurrik, ordea, gailu
honek. Hizkuntzen gainbehera bidean doa
Machine Translated by Google

formen sinplifikazioa. Lege hilgarri hau gurean denbora luzez bete da, beraz, ziur egon
zaitezke ulertu eta ulertuko duzula gure komunztaduraren sistema konplexu eta aberats
hori menperatu beharrik gabe. Ser eta do bi laguntzaileen flexioak ikasi ondoren, beti
berdin erabiltzen dira, eta Lopez Mendizábal tratatzailearekin esan daiteke komunztadura
bakarra dela bere bi forma iragankor eta iragangaitzetan. Bestalde, ez dago aditz
irregularrik. Zein urrun gauden honetan, baita deklinabideetan ere, latin eta greko
gramatiken klase, mota eta salbuespen korapilatsutik!

Trazo zabalean, trakets eta trakets, zure arreta atseginaren aurrean zirriborratu dut nire
ama hizkuntzaren irudia. Antzinakoa ez bezalakoa, baina etorkizuneko aukera
izugarriekin, jatorri ezezagunekoa eta jatorrizko egiturakoa, nire herriaren ahotan
bizitzen jarraitzen du. Ikus ezazu nola kontenplatu duen Campión maisuak: "Bakarrik
eta isolaturik dago besteengandik, Europako bazter batean, zahartzaroaren
prestigioarekin, misterioaren poesiarekin, hondakinen handitasunarekin. Denborak
higatu eta higatu egin zuen, baina bere egitura erraldoia suntsitu gabe.Gaur hizkuntza
xumea da, milaka herrixka eta arrantzale batzuen hizkera ezaguna, zer egiten dio?
Bioleta basati eta amatxoz koroatu ere, erregina da, bai, erregina.Eta eman dezake.
harro- inguratzen duten eta airearen alde borrokatzen duten altxagarri horiek bere
antzinako nobleziaz harro dagoen Montmorency-ri euskaldun horren erantzuna: ez dut
ematen.Eta are gehiago.Erakutsi bere besoak morrontza aztarna guztietatik garbi,
leuntasuna. bere jatorrizko eta inoiz eten gabeko askatasuna eta esan gaitzesleei: "Ez
begiratu nire pobreziari: ni naiz zure altxor guztiekin inoiz erosi ahal izango ez duzun
harribitxi baten jabea, ez nuen germaniarren gainean intziri edo makurtu. glebe, ez
sarrazenoaren haremean, ez erromatarren ergastulan!".

IV.- IRAGANA, ORAINA ETA ETORKIZUNA

Askatasunaren seinale! Hori izan da eta da guretzat euskara. Zeinen ondo moldatzen
zaizkio Mistralen bertso noble haiek, entzuten nauten euskaldunak: "Langue d'amour,
en toi est la patrie, en toi la liberté...!" Askatasunaren seinalea! Horrelako izaerarekin
gure historiaren gorabehera guztietan zintzo islatuta ikusten dugu.

Gure zentzu nazionalaren lainotzeak desegiturara eramaten gaituenean, batetik, eta,

bestetik, gure leinuaren jeinuari gaitzesgarriak zaizkion batasunetara, ikus ezazu hor,
zatituta, bere baitan zoritxarreko testigantza eman nahi balu bezala. Naturak nahi zuen
bereizketa suizida horren zatiketa dialektala: inoiz abandonatu ez zuen herri xumearen
altzoan errefuxiatu, euskal errege boteretsuek —zer axola Antso Jakitunak lingua
navarrorum deitu izanak!— beren gorteetatik erbesteratu zutenean. non akats orok bere
eserlekua zuen eta arrotza oro bere gelan.

1545. urtera iritsi behar dugu euskaraz inprimatutako lehen liburua aurkitzeko - "Linguae
vasconum primitiae"- eta horrekin batera Bernardo deren oihu eskuzabala.
Machine Translated by Google

hizkuntza: ' 'Euskara, yalgi adi kanpora; euskara, mundu guzira trebea" (Atera, Etxepare
euskara, zoaz mundu osoan ezagutzera). Baina oihu sutsu hori, euskaldun guztiei
beren hizkuntza paregabea lantzera dei egiten ziena, apenas entzuten da. Euskaldun
zaharragoak Gai dira. beren kontzeptuak adierazteko egokiagoak iruditzen zaizkien
hizkuntza bitxietara jotzen jarraitzen dute. Nazio dekadentzia izan zen dena arrastaka
eraman zuena, leinuaren froga bera bezalako hizkuntzatik hasita. Egia da ez dagoela
txinparta isolatuak ziren, Larramendi, Mendiburu eta Cardaberaz, Astarloa eta Mo-gel,
Kaos eta Abbadieren bular merituetatik kimatzen zirenak bezala, baina hori ez zen
nahikoa.Gure askatasunak galtzearen kolpe errukigabeak izan zuen. joan den mendean
etorri behar zen; jazarpena eta mespretxua etorri behar ziren; testamentugileen
borondatea ulertzen ez zuten eta egiaztatzen ez zuten notario legio haiek iritsi behar
ziren; hizkuntza batere ezagutzen ez zuten irakasle armada haiek. irakastera etorri
zitzaizkien haurrena; eskolan proskripzioa, zeinetan, eraztunaren sistema gaiztoarekin,
gure odolaren ahotsa itotzeko asmoarekin, azkenean mendeetako letargotik esna
zedin. Odola matxinatu zen hainbeste milurtekotan gordetako askatasun hura ergelki
kontenplatzean.

Eta gure askatasun urratuaren alde oihu egiten zuen esnatze kementsu horrekin, arraza
hitzaren bide emankorretatik kanpo euskal izpirituaren salbazio posiblerik ez zegoela
ulertzen zuten euskal kontzientzien argitasuna etorri zen. Eta Errenazimentua etorri
zen. Lana izugarria izan zen. Beharrezkoa zen zeregin sukartsuaren urte bakoitzean
altxatzea inkontzientziaren mende bakoitzak bere deskonposizio lan geldo baina
sakonean suntsitu zuena. Zaila, oso zaila zen zeregina, baina baita, horregatik, zein
erakargarria euskal bularrentzat! Eta lehen elkarteak sortzen ari ziren. Eta lehen
argitalpenak eta aldizkariak agertzen hasi ziren, Etxepareren oihu eskuzabala egi
bihurtuz. Gipuzkoan "Euskal Erría" aldizkaria, Bilinch, Baroja, Arzac, Arlóla... izeneko
euskal poeten loraldiari berotasuna ematen ari zaio... Nabarran: Campión... Campión,
lagun erdal batek errieta egiten dion diputatu fuerista gazte hori : ". Ez zaitut entzuten
euskaldunez eta haien pribilegio eta eskubideez baino hitz egiten eta euskaraz ere ez
dakizu!" Hitz hauek isilean irentsi behar izan zituenetik lau urtera, Campiónek itzultzen
ditu, euskarazko erreakzio bikain batean, bere izena zigilatu "Euskararen lau literatur
euskalkien gramatika"-ren azalean.

Aita Arriandiagaren erreakzioa horrelako zerbait izan zen. Elantxobeko herri txiki
euskaldunean jaioa, txikitan erlijio ordena batean sartua zen. Gaztelako komentuetan
hainbat urtetako egonaldi luzeak ama-hizkuntza ahantzi zuen. Ausentzia urte horien
ostean, bere herrialdera itzuli eta amak berriro ikusten du. Imajina ezazu hainbeste
denboran bere semea ikusi ezin izan duen ama horren nahia, amei bakarrik eman
zaien izpirituaren ikuspegi bikoitz horrekin izan ezik. Erlijioso gazteak bihotza hausten
du bat-batean jabetzean, bere ama-hizkuntzaz ezjakin, ezin duela bere burua ulertu
bere amarekin, zeinak, beste guztiaz jakin gabe,
Machine Translated by Google

Euskaraz biderkatzen ditu, bere semearentzat, samurtasun infinituko altxor galduak

bezalakoak diren esaldiak. Ebazpena une horretan bertan elkartu zen, azkar eta irmo.
Beraien hizkuntza berriro ikasten du eta laster bertako lehen lantzaileetako bat bihurtzen
da.

Bizkaian jaio zen bere bizitza osoa euskararen suspertzeari emango zion gizon bat.
"Ibai-zabal" eta "Euskalzale" aldizkariak sortu zituen, eleberriak, ipuinak, poesia eta
pieza dramatikoak idatzi zituen euskaraz: herri euskaldunak banan-banan ibiltzen
zituen eta bere Euskal-Gaztelania-Frantses Hiztegi monumentala argitaratu zuen ;
Morfologia , Euskalerriaren Ya-kintza. Milaka kantu eta atsotitz, euskal altxor oso bat
bildu eta ahanzturatik gordetzen du Euskararen Akademiako zuzendari Resurrección
María de Azkue jaunaren nekaezina den nekaezina, nire adiskide errespetagarri eta
maitea, nori lur hauetatik bidaltzen dudana. agur hunkigarria.

Bere garaikidea, baina sasoi garaian hilda, Arana Goiri da, Abandokoa; paregabeko
bultzada eman eta euskal ikasketei bere benetako esanahia helarazi zien izpiritu
serafiko gazte hura. Zeren eta bere mantentzaileak, Mourlane Mitxelena euskal idazle
finak, Fuenterra-bía hirian egindako Lore Joko batean esan zuenez, euskarari buruz
hitz egiten dugunean ez da guretzat gure bizitzako "erlikia santu bat" edo bitxikeria
arkeologiko bat. buruz da Horregatik, gaineratu du idazle honek, euskararen misterioetan
jakin-min zientifikoz murgiltzen diren hizkuntzalari jakintsu eta sakon handiek baino
gehiago, maite eta nahiago ditugu gure bihotzean "Kirikiño" bezalako beste horiek —
euskal kazetaririk ezagun eta zaporetsuena—. hitz egin eta idatzi eta bizi aldi oro eta
une oro.

Espiritu berri honek salbamenaren fruituak ematen zituen. Euskal aulkiak euskal
hiriburuetan sortzen dira; Ikastetxeak zabaltzen dira, zeinetan gure hizkuntzak hartzen
duen ohorezko lekua; eta, «Euskal Ikasketen Elkartea» merezimenduzkoa sortu
ondoren, «Euskaltzaindi», Euskararen Akademia, sortu zen. Gipuzkoako hiriburuan,
Deklamazio Akademiak bere klaseak irekitzen ditu. Euskaraz osorik idatzitako
egunkariak jaio ziren lehen aldiz. Aldizkariak ugaritzen ari dira, hala nola "Antzerti"
euskaraz idatzitako dozenaka eta dozenaka komedia jaiotzen dituena, "Euskal Esnales",
"Euzkerea", "Gure Herria", "Euskal Ikasketen Nazioarteko Aldizkaria" guztien artean
nabarmenduz, oso altua. gure kulturaren erakusle. "Euskaltzaleak" elkarteak,
Gipuzkoan, literatur lehiaketak eta txapelketa poetikoak sustatzen ditu, non "Li zardi",
"Loramendi", "Lauaxeta" eta beste hainbat poeta bikain nabarmentzen diren balore
berriak nabarmentzen dira, "Orixe" ahaztu gabe. " bere mendiko erretiroan gerraren
etorrerak gozatzen utzi ez zigun "Euskaldunak" poema epikoa osatzen duena.

Gerrak moztu zuen euskal literaturaren loraldi bikain hori. Gerra zaratak gure
"bertsolarien" ahotsak moteldu zituen. Piketeen aurretik Jose de Ariztimuño apaiza
bezalako gizonak erori ziren, apostolu baten bihotza,
Machine Translated by Google

Gipuzkoan euskal pizkundeko abertzale sutsua, garuna eta motorra; José de Markiegui
apaiz eredugarria bere abizenen hizkuntza asko maitatu izanaren eta bertan liburuak
idatzi izanaren delitu bakarragatik erori zen, hain arriskutsua, dudarik gabe, ordena
berriarentzat, hala nola bere lan txiki bikaina "Life of Life". San Luis Gonzaga "; Esteban
de Urkiaga bardo delikatua erori zen, hil baino pixka bat lehenago, babesgabe guztien
Amari soneto eder bat egin zion; beste asko erori ziren beren azken erruki eta heroiko
hitzak ahoskatuz han, Asiako urrutietan, gure Frantzisko de Xabier handiak bere azkena
marmar egiten zuen hizkuntza garbi berean...

Guztiak barka daitezela; Euskaldunok dena barka dezakegu, harik eta Francois Mauriac
idazle handiak zioen bezala, Kristoren antzera irainduak eta kalumniatuak izan gaitezen,
bera iltzatu ziguten gurutze berean. Euskaldunok dena barka dezakegu. Ezin duguna,
inola ere, gure ondare nazionalari uko egitea da. Gure eskubide garbien izaera astinezinaz
sinetsita, horiei itsatsita martxa egingo dugu jadanik distira ikusten dugula uste dugun
askatasun horren bila.

Askatasunerantz goaz. Inor kaltetzen ez duen eta inor iraindu behar ez duen askatasuna.
Munduko herri aske guztiekin besarkada estuagoa den askatasuna.
Askatasuna horrek esan nahi du gure ezaugarri guztien loraldi osoa eta horien buruan
gure abizenen hizkuntza. Horren gainean eraikiko dugu gure askatasuna. Euskal
substantziaz beteriko etorkizunerako gure nahiak zintzoki itzultzeko; eternitatearen
proiekzioan irmo eusteko eta gidatzeko, ezin izan dugu aurkitu gure hizkuntzaren harkaitz
honek eskaintzen duen oinarri sendoagorik, milurteko iragan batean zehar historiako
urakan guztiei garaile eutsi dienik.

Euskara. Montevideoko Unibertsitateko Batzar Aretoan emandako hitzaldia.

Machine Translated by Google

AURKIBIDEA PRENTSA ARTIKULUAK

(Hainbat herrialde)

Aurkibide Alfabetikoa

Vicente Amezaga Aresti

Machine Translated by Google

Aurkibidea ordena alfabetikoaren arabera:

1.Gazte euskaldun bati. Eusko Gastedi, Caracas, 1965

2. Gazte euskaldun bat Aberriren aurka. Gudari, Caracas
3. Agur . El País, Montevideo, 1956 4. Agur!
El Plata, Montevideo, 1946 5. Aguirre,
José Antonio. El Universal, Caracas, 1960
6. Aguirre, Lope de. Caracas
7. Albokak. Euzko Deya, Buenos Aires, 1946 8.
Aldasoro, Ramón. El Plata, Montevideo, 1952 9. Euskal
izaerari buruzko zerbait. Montevideo, 1952 10. Andrés
de Urdaneta. El Universal, Caracas, 1965
11. ArambuTu. El Universal, Caracas, 1960
12. Arana Goiri, Sabino. El Universal, Caracas, 1965 13. El
árbol de. El Nacional, Caracas, 1958
14. Aretxabaleta, Lucio. El Universal, Caracas, 1967
15. Arias (Monseñor). El Universal, Caracas, 1959ko urriaren 7a
16. Euskal Artea. El Plata, Montevideo, 1955
17. Arteche eta bere autoa. Euzko Deya, Buenos Aires, 1947ko uztailaren 30a
18. Euskal Artistak. Katalogoa. Caracas, 1956 19.
Arturo Campion. Montevideo, Caracas, 1954

1. Baroja, Pió. El Universal, Caracas, 1956 2.

Basáñez, Jesus. Euskal umorea. El Nacional, Caracas, 1965 3. Begoña de
Naguanagua. Eusko Gastedi, Caracas, 1956
4. Belford Hinton Wüson. Gizarte Bolivariarraren aldizkaria, Caracas, 1961
5. Bolivarren Bilbo. Aldizkaria de la Sociedad Bolivariana, Caracas, 1966 6. Bolívar-
etik... El Universal, Caracas, 1961 7. Bolívar eta
euskaldunak. Aldizkaria de la Sociedad Bolivariana de 8. Briceño , 1964
Perozo, Mario.. Nazioaren Artxibo Nagusiaren Aldizkaria, Caracas
Machine Translated by Google

1. Urkamendia. Caracas

2. Campion, Arthur. El Plata, Montevideo, 1954

3. Gabonetako abestiak. Montevideo, 1946
4. Kantu dezagun euskaraz. Euzko Deya, Mexiko, 1953
5. Caracaseko gutuna. 1958

6. Eguzki-etxeak. El Día, Montevideo, 1948 7. Euskal

auzia. El Nacional, Caracas, 1962
8. Castelao. El Plata, Montevideo, 1950
9. Eskualdea eta mundua. El Plata, Montevideo, 1953
10. Euskal Erkidegoa-a. El Plata, Montevideo, 1944
11. Askatasunarekin ez dut iraintzen. El Plata, Montevideo, 1950
12. Euskal Ikasketen Kongresua. El Plata, Montevideo, 1948.
13. Kontenplazioa. Victor Hugo irakurtzen. El Plata, Montevideo, 1945
14. Jostura... El Plata, Montevideo, 1948
15. Kultura eta abertzaletasuna. Euzko Gastedi, Caracas, 1957

D.

1. Euskaldunez... El País, Montevideo, 1951 2. Gure

leinuaz. Aldamioa
3. Askatasunaren defentsa. El Plata, Montevideo, 1949
4. Bi gizon eta herri bat. El Plata, Montevideo, 1952 5. El día del. El
País, Montevideo, 1949 6. Aktualitateari buruzko
elkarrizketa. Buenos Aires, 1944 7. Hizkuntz elkarrizketa.
Amerikako Ikasketen Euskal Institutuaren Buletina, 1950

8. Absentziaren elkarrizketak... Caracas, 1956 9.

Emigranteen elkarrizketak. Euzko Gastedi, Caracas, 1958 10.
Hildakoen elkarrizketak. Euzko Gastedi, Buenos Aires, 1943.
11. Euskal pinturari buruzko tesia. Goiza, Montevideo, 1951
Machine Translated by Google

12. Couture doktorea. El Plata, Montevideo, 1948

ETA

1. Elkano. El Universal, Caracas, 1958

2.-ren defentsan. Eusko Deya, Mexiko, 1955 3.
Hamargarren urteurrenean. Montevideo, 1947
4. Gernikaren oroimenez. Euzko Deya, Buenos Aires, 1944ko martxoaren 30a;
El Plata, Montevideo, 1944
5. Eliseo Zelaian. Euzko Deya, Buenos Aires, 1943
6. Itzulerari buruzko saiakera. Euzko Deya, Mexiko, 1953
7. Erremin. Nartziso de... Euzko Gastedi, Caracas, 1965
8. Hau justizia da. El Plata, Montevideo, 1951
9. Hau da Pizkunde. Caracas, 1956
10. Euskal Ikasketak. El Día, Montevideo, 1948 11.
Gipuzkoako Konpainiak kakaoa esportatzen du. Lanterna, Caracas, 1963
12. Erakusketa... Cabanas Oteiza... El Dia, Montevideo, 1951 ..

1. Frankismoa eta euskal kultura. El Plata, Montevideo, 1952

2. Francisco de Xavier. Euskal Herria, Montevideo

G.

1. Gahndez. The National, Caracas, 1959

2. Landaetako Caracas "gens". John Boulton Fundazioaren Buletina,
Caracas, 1969
3. Gernika. El Plata, Montevideo, 1950
4. Gernika. El Plata, Montevideo, 1952

1. Atzo Unibertsitatean hitz egin zuen. Goiza, Montevideo, 1943

Machine Translated by Google

2. Askatasunerantz. Gudari, Caracas, 1969

3. Euskal kofradia. Euzko Gastedi, Buenos Aires, 1946
4. Euskal Himnoa. Aberri, Caracas, 1959 5. Men of
Company... Akademiaren Historiaren Buletina, Caracas, 1958
6. Dardo Regules omenez. El Plata, 1961
7. Euskal umorea. The National, Caracas, 1965

Yo

1. Ibarra Aguerrebere... El Plata, Montevideo, 1947

2. Ideia sinpleak. Euzko Gastedi, Caracas, 1959
3. Inazio (santua), El Plata, Montevideo, 1945
4. Informazio Bibliografikoa. Nazioaren Artxibo Nagusiaren aldizkaria, Caracas

5. Jovial tartea. Euzko Deya, Buenos Aires, 1943 6.

Europaren inbasioa. El Plata, Montevideo, 1944
7. Irureta Goyena. Euzko Deya, Buenos Aires, 1947

1. Jesus de Galindez. El Universal, Caracas, 1959 2.

José Antonio de Aguirre. El Universal, Caracas, 1959
3. Juan de Sarrasqueta. Euzko Deya, Buenos Aires, 1944
4. Juan de Zumarraga. El Plata, Montevideo, 1948
5. Lore jokoak. El Plata, Montevideo, 1949

1. Larranaga. El Plata, Montevideo, 1948

2. Leizaola. Caracas, 1960
3. Euskara. Filologia Institutuko Buletina, Montevideo, 1943 4. Euskara. Herria,
Montevideo, 1944
5. Hizkuntza eta nazionalitatea. The National, Caracas; Euskal Herria, Buenos Aires,
Machine Translated by Google

1958

6. Victor Hugo irakurtzen. El Plata, Montevideo, 1945 7. Euskal

literatura. Caracasko Euskal Etxeko Aldizkaria, Í957 8. Lope de Aguirre.
Caracas
9. Caracasko liburuak... El Farol, Caracas, 1969
10. Lucio de Aretxabaleta. El Universal, Caracas, 1967

1.Madariaga, Bolivar. El Nacional, Caracas, 1961 2. Martin

de Ugalde. El Universal, Caracas, 1967
3. Guernikako martirioa. Montevideo, 1951
4. Miseria eta ohorea. El Plata, Montevideo, 1950 5.
Monzón, Telesforo. Urrundik. Euzko Deya, Buenos Aires, 1946

Ez.

1. Oyarzabalgo Nartziso. Euzko Gastedi, Caracas, 1965

2. Ormaetxeako Nikolas. Orixe. Euzko Gastedi, Caracas, 1961 3. Gure Don Pío.
The National, Caracas, 1956

BATA

1. Orixe. Euzko Gastedi, Caracas, 1961

2. Ormaetxea, Nicolás. Euzko Gastedi, Caracas, 1961 3. Arbolaren
beste biloba. Euzko Deya, Buenos Aires, 1948
4. Oyarzabal, Narciso. Euzko Gastedi, Caracas, 1965

1. Paisaia maitagarriak. The Day, Montevideo, 1951 2. Esker hitzak.

Euzko Deya, Buenos Aires, 1945 3. Artzain ona. El Universal, Caracas, 1959
Machine Translated by Google

4. Pelay Orozco. Hausnarketa... El Universal, Caracas, 1968 5.

Politika eta abertzaletasuna. Euzko Deya, Mexiko, 1958 6.
Vianako Printzea. El Universal, Caracas, 1959 7. Gazteen
arazoak, Euzko Gastedi, Caracas, 1956 8. Hurrengo kongresua...
Euzko Deya, Buenos Aires, 1948.
9. Caracasko laurehungarren urteko argitalpenak. Kultura Aldizkari Nazionala, Caracas,

10. Ermitetako herria. Euzko Deya, Buenos Aires, 1946

11. Euskal herria... Euzko Deya, Buenos Aires, 1943

1. Ramon Maria de Aldasoro. El Plata, Montevideo, 1952

2. Espainiar errealitatea Francoren garaian. El Plata, Montevideo, 1948
3. Arautzea. El Plata, Montevideo, 1961 4.
Erresistentzia eta iraun. Euzko Gastedi, Caracas, 1962
5. Errosarioa sutsuki errezatzen zuten. El Plata, Montevideo, 1946
6. Koloniako Haritza. Kolonia, 1944

1. Betetzen jakingo dugu. El Plata, Montevideo, 1949

2. San Frantzisko Xabier. Euskal Herria, Montevideo
3. Loiolako San Inazio. El Plata, Montevideo, 1945
4. Sarrasqueta. Euzko Deya, Buenos Aires, 1944 5.
Lagun andi batek alde egin zuen. El Plata, Montevideo, 1956
6. Getxoko Sinfonia. Euzko Gastedi, Caracas, 1959 7. Hiru
emigrazio. Caracasko Euskal Etxea, 1966

EDO

1. Ugalde, Martin. El Universal, Caracas, 1967 2.

Zuhaitz bat eta gizon bat... Euzko Deya, Buenos Aires, 1944.
Machine Translated by Google

3. Euskal Herriaren isla. El Universal, Caracas, 1968

4. Unamuno. Unibertsala. Literatur Gehigarria. Caracas, 1967
5. Uraga. Omenaldia. El Plata, Montevideo, 1952
6. Urdaneta. El Universal, Caracas, 1965
7. Uruguai eta Unesco. 1954
8. Urrundik. Telesforo Monzónen bertsoak. Euzko Deya, Buenos Aires, 1946

1. Francisco de Vitoria euskalduna. El Plata, Montevideo, 1950.

2. Euskaldunok abesten... El Dia, Montevideo, 1947
3. Euskaldunak Gaztelako Literaturan. Galeuzka, Buenos Aires, 1946
4. Atzerriko bidaiariak. Buenos Aires, 1943
5. Victor Hugo. El Plata, Montevideo, 1945
6. Bizirik irauteko borondatea. Euzko Deya, Buenos Aires, 1955
7. Wilson, Belford Hinton. Caracasko Elkarte Bolivariarraren aldizkaria.
1966

ETA

1. Ingudea eta mailua. Caracas, 1956

1. Xabier, Francisco. Euskal Herria, Montevideo

1. Zumarraga. El Plata, Montevideo, 1948

Machine Translated by Google

KAZETARI ARTIKULUEN AURKIBIDEA GAI ARABERA

EUSKARA ETA LITERATURA.

1.Euskara. euskalduntzea
2. Euskara. Jardunaldia
3. Euskararen eguna
4. Euskaldunak erdal literaturan

5. Euskara eta aberria

6. Euskal Ikasketen Kongresua 7.
Hizkuntza Elkarrizketa
8. Kantu dezagun euskaraz

9. Euskararen defentsan
10. Euskal literatura

11. Hizkuntza eta nazionalitatea

GERNIKA.

1.Gernikaren oroimenez. 9. Urteurrena

2. Koloniako Haritza. Lampoon 3.

Zuhaitz bat eta gizon bat Gernikaren testigantza berria dira
4. Gernika suntsitzearen hamargarren urteurrenean 5. Gernikako
Arbolaren beste biloba
6. Gernika. 13. urteurrenean
7. Gernikako martirioa
8. Gernika. 15. urteurrenean
9. Gernika. 17. urteurrenean
Machine Translated by Google

URUGUAY.

1.Euskal herritarrak aireztatzen

2. Eliseo Zelaian
3. Erdiko Joviala
4. Europaren inbasioa 5.
Euskal-Uruguaiar komunitatea
6. Esker oneko hitzak
7. Euskal kofradia

8. "Albokak" eta "albokariak"

9. Aupa!
10. Errosarioa sutsuki errezatzen zuten

11. Ermitetako herria

12. Gabon kantak

13. Euskaldunok abesten eta dantzan

14. Euskal ikasketak
15. Eguzki-etxeak Euskal Herrian

16. Espainiar errealitatea Francoren garaian

17. Askatasunaren defentsa

18. "Begiten jakingo dugu"

19. Kataluniako Lore Jokoak
20. "Askatasunarekin, ez dut ez iraintzen ez beldurtzen"

21. Gramatikaren miseria eta ohorea 22.

Paisaia maitagarriak
23. Au da agintzen duten justizia
24. Euskal izaerari buruzko zerbait
25. Frankismoa eta euskal kultura
26. Itzulerari buruzko saiakera
27. "Eskualdea eta mundua"
28. Uruguai eta UNESCO
29. Bizirauteko borondatea
30. Euskal Artea

31. Agur Uruguairi

Machine Translated by Google

VENEZUELA.

1. Absentzia eta presentziaren elkarrizketak

2. Begoña de Naguanagua 3.
Gazteen arazoa 4. Ingudea
eta mailua
5. Hau da Pizkunde
6. Euskal artistak Venezuelan

7. Emigranteen elkarrizketak
8. Caracaseko gutuna

9. Gipuzkoako Konpainiako Gizonak 10. Politika

eta abertzaletasuna
11. Euskal Himnoa

12. Ideia sinpleak

13. Getxoko Sinfonia
14.Belford Hinton Wilson
15. Euskal auzia

16. Erresistentzia eta

iraun 17. Kakao esportazioa
18. Informazio bibliografikoa 19.
Bolívar eta euskaldunak
20. Gazte euskaldun bati
21. Euskal umorea

22. Hiru emigrazio 23.

Bolivarko Bilbo

24. Euskal Herriaren isla

25. Askatasunerantz
26. Caracas Kolonialaren liburuak
27. Cuatricentenario de Caracas-en argitalpenak

28. Landaetako Caracas "gens".

Machine Translated by Google

IRIZKETA BIOGRAFIKOAK

1. Ramón Maria Aldasoro

2. Jose Antonio Agirre

3. Lope de Aguirre bere Purgatorioan
4. Aramburu
5. Sabino de Arana Euskal Askatzailea
6. Aretxabaletako Pikea
7. Artzain Ona Monseñor Arias

8. Artetxe eta bere kotxea, jainkoen zigorra

9. Gure Don Pio Baroja eta Nessi
10. Bolivartik Zaldibarrera

11. Madariaga Bolivar eta euskaldunak

12. Gure leinutik Jose de Cadalso
13. Arturo Campion eta Jayme Bon
14. Castelao eta bere Heriotza
15. Doctor Couture

16. Albistegi Elkarrizketak

17. Hildakoen elkarrizketak
18. El Cano, Juan Sebastian
19. Francisco de Xabier
20. Jesus de Galindez

21. San Inazio eta Euskera 22.

Irureta Goyena eta euskaldunak galera nabarmena
23. Larranaga, Uruguaitar Ohorezkoa
24. Leizaola Kultura eta Erantzukizuna
25. Telesforo Monzonen Urrundik bertsoak
26. Orixe

27. Oyarzabalgo Nartziso

28. Vianako Printzea
29. Dardo Regulez omenez
30. Juan Sarrasqueta
Machine Translated by Google

31. Martin de Ugalde

32. On Juan de Uragaren memoriari Omenaldian
33. Andrés de Urdaneta

34. Victor Hugo irakurtzen

35. Francisco de Vitoria euskalduna

36. Atzerriko bidaiariak Vasconian

37. Juan de Zumarraga
38. Bi gizon eta herri bat

EUSKARA ETA LITERATURA.

1. Euskara. euskalduntzea
2. Euskara. 3. hitzaldia. Euskararen
eguna
4. Euskaldunak erdal literaturan

5. Euskara eta aberria

6. Euskal Ikasketen Kongresua
7. Hizkuntza Elkarrizketa
8. Kantu dezagun euskaraz

9. Euskararen defentsan
10. Euskal literatura

11.Hizkuntza eta nazionalitatea