Ο δήμος Λαυρεωτικής βρίσκεται στο ΝΑ άκρο της Αττικής, έχει πληθυσμό περίπου 10.

000 κατοίκων,
εκτείνεται σε μήκος 15 χμ δίπλα στη θάλασσα και καταλαμβάνει περί τα 42.000 στρέμματα. Το
μεγαλύτερο τμήμα του δήμου βρίσκεται εντός της περιοχής του Εθνικού Δρυμού Σουνίου. Το ανάγλυφο
χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη πολλών λόφων, με υψόμετρο έως 260 μ.
Η πόλη του Λαυρίου είναι η έδρα του δήμου. Απέχει περίπου 50χμ από την Αθήνα. Η σύγχρονη πόλη
είναι χτισμένη γύρω από το λιμάνι με μέτωπο ανατολικά προς το Αιγαίο και την Μακρόνησο.

Είναι σύνηθες θέμα συζήτησης στους αρχιτεκτονικούς – πολεοδομικούς κύκλους η άρρηκτη σύνδεση της
πόλης του Λαυρίου με τη βιομηχανία της μεταλλουργίας. Η ιστορία της ξεκινά από τα αρχαία χρόνια που
τα μεταλλεία ήταν βασική πλουτοπαραγωγική πηγή. Με διαλείμματα, η μεταλλευτική ιστορία στο Λαύριο
είναι διαχρονική. Η βιομηχανία εξόρυξης διαμόρφωσε βαθιά όλο τον χώρο και τον χρόνο του Λαυρίου.

Πέρα από τη βιομηχανία, το Λαύριο καθορίζεται από το λιμάνι του. Όχι μόνο γιατί ο λιμένας υπήρξε
αναπόσπαστο κομμάτι της γραμμής παραγωγής των βιομηχανιών εξόρυξης αλλά γιατί κάθε σταθμός
άφιξης και αναχώρησης εισάγει νέα στοιχεία στην οργανικότητα ενός χώρου. Το λιμάνι είναι μία είσοδος
στον χώρο. Σε παλαιότερα χρόνια το λιμάνι χωροθετούσε το μόνο κατώφλι εισόδου - εξόδου σε πολλούς
(ημι)αστικούς ιστούς. Έγινε μυθικό στοιχείο, ως οριακό σημείο σύνδεσης της Πόλης με τον Κόσμο. Υπό
αυτό το πρίσμα θα αναλυθεί το λιμάνι του Λαυρίου: ως σημείο νοηματοδότησης από και προς την Πόλη.
Το Λιμάνι του Λαυρίου - 19ος αι
Δραστηριότητα
Το 1864 ο Ιταλός μεταλλειολόγος Giovanni Battista Serpieri ίδρυσε στη θέση Εργαστήρια την
ιταλογαλλική εταιρεία «Hilarion Roux et Cie». Η εταιρεία εξήγαγε αργυρούχο μόλυβδο εκμεταλλευόμενη
της αρχαίες σκωρίες. Το 1865 η εταιρεία διέθετε πλήρες εργοστάσιο και σιδηρόδρομο, ένα εντυπωσιακού
μεγέθους βιομηχανικό συγκρότημα. Το μεταλλουργείο μόνο, απασχολούσε 1.200 εργάτες το 1867, έναν
τεράστιο αριθμό για τα δεδομένα της εποχής. Η εταιρεία λειτούργησε για 8 χρόνια αποφέροντας μεγάλα
κέρδη.
Το επόμενο καθεστώς εκμετάλλευσης των μεταλλείων του Λαυρίου ήταν η συνύπαρξη στην περιοχή δύο
εταιρειών, της Ελληνικής Εταιρείας Μεταλλουργείων Λαυρίου (Ε.Ε.Μ.Λ.) και της Compagnie Francaise
des Mines du Laurium. Τα γεγονότα που οδήγησαν στη δημιουργία τους θα εξηγηθούν παρακάτω. Ο
εξαγόμενος και από τις δύο εταιρείες μόλυβδος έφτασε να καλύπτει το 10% του εξαγωγικού εμπορίου της
χώρας.
Πέρα από την Roux στην αρχή και τις Ελληνική και Γαλλική εταιρεία στη συνέχεια, η μεταλλευτική
δραστηριότητα προσέλκυσε και άλλες μικρότερες εταιρείες στην περιοχή. Η μερίδα τους όμως στην
εξόρυξη ήταν πεπερασμένη.

Το εγκαταλελειμμένο, πριν την εγκατάσταση των μεταλλείων, λιμάνι ονομαζόταν Πόρτο - Αργαστηριάκια
(Εργαστηριάκια) και στη συνέχεια, μετά την εκκίνηση των εργασιών, λιμάνι των Εργαστηρίων, ονομασία
που αποδόθηκε και σε όλο το Λαύριο. Το λιμάνι απέκτησε πανελλαδική ισχύ και ευρωπαϊκό ενδιαφέρον.
Κατά το 1888 δεχόταν γύρω στα 120 ατμόπλοια ετησίως με προορισμό κυρίως την Αγγλία, τη Γαλλία και
την Ολλανδία για να φτάσουν τα 231 το 1899. Η κίνηση του λιμανιού από τους 40.000 τόννους της
δεκαετίας του 1860 έφθασε τους 450.000 το 1899, η δε χωρητικότητα των καταπλεόντων ατμόπλοιων
ανήλθε μέχρι και τους 5.000 τόννους (Δήμος Λαυρεωτικής). Η εταιρεία «Hilarion Roux et Cie» διέθετε
δικό της ατμόπλοιο που εκτελούσε το δρομολόγιο Λαύριο – Πειραιάς σε δύο ώρες. Το ατμόπλοιο στη
συνέχεια πουλήθηκε από την Ελληνική Εταιρεία.

Το λιμάνι του 1867 είχε πρωταρχικά βιομηχανικό χαρακτήρα. Το ρυμοτομικό σχέδιο προσπαθούσε να
εντάξει στον οικισμό τον βιομηχανικό χώρο και τις ανάγκες του. Στο διάγραμμα του 1875 ιδρύθηκε η
γαλλική σκάλα, η χαρακτηριστική σιδερένια σκάλα μήκους 70μ που διασώζεται ως τις μέρες μας ως
τοπόσημο. Η γαλλική σκάλα ήταν ιδιωτικής χρήσης της εταιρείας, χρησιμοποιούνταν για
φορτοεκφόρτωση και δεν εξυπηρετούσε τον οικισμό.
ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΛΑΥΡΙΟΥ, ΕΛΑΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ Ν.ΛΥΤΡΑ, ΜΕΤΆ ΤΟ 1876,
συλλογή Serpieri, πηγή 'Λαύρειο, Το Μαύρο Φως'
Αργότερα αρχίζει η προσπάθεια απόδοσης συγκοινωνιακού χαρακτήρα στο λιμάνι του Λαυρίου και
αρχίζει η μεταφορά εμπορευμάτων για την εξυπηρέτηση πλέον του οικισμού. Η Ελληνική Εταιρεία
κατασκεύασε δεύτερη, τσιμεντένια προβλήτα. Από την αγγλική εταιρεία που την ανέλαβε αργότερα,
απαιτήθηκε να δοθεί στην προβλήτα δημόσιος χαρακτήρας. Με οικονομική συνδρομή του λιμενικού
ταμείου δημιουργήθηκε και τρίτη προβλήτα ανάμεσα στις άλλες δυο.
Δεν είναι ξεκάθαρο κατά πόσο επιτυγχάνονταν τακτική θαλάσσια συγκοινωνία από και προς το λιμάνι του
Λαυρίου. Δεν αναφέρομαι βέβαια σε αυτόνομες μετακινήσεις μικρών σκαφών ούτε όμως και σε
μετακινήσεις των μετόχων της εταιρείας και ούτε βέβαια στις μαζικές μεταφορές εργατών για να
δουλέψουν στα μεταλλεία.
Αναρωτιέμαι όμως αν υπήρχαν εκτελούμενα θαλάσσια δρομολόγια που να εξυπηρετούσαν τις ανάγκες
του οικισμού, είτε ως προς τους προορισμούς είτε ως προς το αντίτιμο, είτε αν υπήρχαν ολωσδιόλου.
Ακόμα και το ατμόπλοιο της Roux που αναφέρεται σε κάποιες πηγές, κατά πόσο είχε ένα προσεγγίσιμο
ναύλο για τους εργάτες των μεταλλείων; Σε άλλες πηγές εκλείπει εντελώς η ύπαρξη του, γεγονός που
ίσως οδηγεί στην σκέψη ότι δεν προοριζόταν για μετακινήσεις κατοίκων αλλά την πελατεία του
συνιστούσαν οι εταιρικοί υπάλληλοι.
Το λιμάνι φαίνεται να είχε χαρακτήρα αποκλειστικό βιομηχανικό και για πολλά χρόνια η πόλη ήταν
αποκομμένη τόσο χωρικά όσο επικοινωνιακά.

Συγκοινωνιακή Σύνδεση του λιμανιού

Η εταιρεία του Σερπιέρι κατασκεύασε σιδηροδρομική γραμμή (Λαύριο - Δασκαλιό) για βιομηχανική χρήση
από την αρχή της εγκατάστασης της μεταλλευτικής δραστηριότητας.

Το 1885 η Ελληνική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου κατασκεύασε για το δημόσιο τη σιδηροδρομική γραμμή
Λαυρίου – Αγίων Αναργύρων για εμπορική χρήση. Επίσης από την ίδια χρονιά λειτουργούσε η εμπορική
γραμμή Λαυρίου – Στροφυλίου που διέθετε και ειδικές πλατφόρμες για την φορτοεκφόρτωση μαρμάρου
από τα λατομεία του Διόνυσου.

Μερικές πηγές ωστόσο δεν αναφέρουν κανένα μέσο μετακίνησης και άλλες αναφέρουν την ανυπαρξία
συγκοινωνίας από και προς το Λαύριο. Ίσως το αντίτιμο ήταν απαγορευτικό για τους εργάτες των
μεταλλείων και τις οικογένειές τους και όποιος τρόπος υπήρχε να απευθύνονταν στα στελέχη των
εταιρειών.
 ΑΜΑΞΟΣΤΟΙΧΙΑ ΤΟΥ ΑΤΤΙΚΟΥ Σ ΙΔΗΡΟΔΡΟΜΟΥ ΣΤΟ ΣΤΑΘΜΟ ΤΟΥ ΛΑΥΡΙΟΥ,
πηγή 'Λαύρειο, Το Μαύρο Φως'

ΕΙΣΟΔΟΣ
ΤΟ ΤΕΡΜΑ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΗΣ
ΘΗΡΙΟΥ ΣΤΗΝ ΣΗΡΑΓΓΑΣ ΤΗΣ
ΠΛΑΤΕΙΑ ΛΑΥΡΙΟΥ Hilarion Roux et Cie,
(1920), πηγή Μηχανή μετέπειτα της ελληνικής,
του Χρόνου, Αρχείο «Η Καμάριζα,
Αθήνα μέσα στο χρόνο» πηγή 'Λαύρειο, Το
Μαύρο Φως'

ΑΠΟΨΗ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΛΑΥΡΙΟΥ ΜΕ ΣΥΡΜΟ ΤΟΥ ΘΗΡΙΟΥ. (1925),

πηγή Φωτογραφικό Αρχείο ΕΡΤ, συλλογή Π. Πουλίδη
Πολιτική Σύνδεση
Η ίδρυση των εταιρειών στο Λαύριο, η εκκίνηση της μεταλλευτικής δραστηριότητας και η εκμετάλλευση
της γης, συνδέονται βεβαίως με την προσπάθεια ανάπτυξης του νεοσυσταθέντος ελληνικού κράτους.

Μία ιστορική πολιτική σύγκρουση αλλά και ένα χρηματο-οικονομικό σκάνδαλο είναι συνδεδεμένα με τα
μεταλλεία του Λαυρίου εκείνης της εποχής, γνωστό ως το «Λαυρεωτικό ζήτημα» ή «Λαυρεωτικά» (1869-
1873).
Το 1869 το ελληνικό κράτος διεκδίκησε το δικαίωμα εκμετάλλευσης των αρχαίων μεταλλευτικών
καταλοίπων (εκβολάδες). Η Γαλλική εταιρεία υποστήριξε με σθένος τα συμφέροντά της στην περιοχή
επικαλούμενη ένα είδος χρησικτησίας βασισμένο στην κωλυσιεργία του ελληνικού δημοσίου να
ενδιαφερθεί για το θέμα των εκβολάδων τα προηγούμενα χρόνια. Οι κυβερνήσεις Γαλλίας και Ιταλίας που
είχαν οικονομικά συμφέροντα στην εταιρεία, επενέβησαν και ζήτησαν μεσολάβηση και άλλων
ευρωπαϊκών χωρών και η υπόθεση όδευε προς οξύ διπλωματικό επεισόδιο. Το 1871 ο πρωθυπουργός
Κουμουνδούρος κατοχύρωσε τις εκβολάδες ως περιουσία του κράτους. Πολιτική αστάθεια ακολούθησε
λόγω των διαδοχικών παραιτήσεων των κυβερνήσεων Κουμονδούρου και Ζαϊμη. Την πρωθυπουργία
ανέλαβε ο Δεληγιώργης που διατήρησε σκληρή στάση ενάντια στην επέμβαση εξωτερικών δυνάμεων.
Τον Φεβρουάριο του 1873 η Γαλλοιταλική εταιρεία Λαυρίου παραχωρεί αντί υψηλού αντιτίμου τα
μεταλλεία στην Τράπεζα Κων/πολης του Α. Συγγρού και έτσι λύεται η διαμάχη με τις ευρωπαϊκές
κυβερνήσεις, αφού η Hilarion Roux et Cie πούλησε σε πολύ υψηλότερη τιμή από αυτήν που αγόρασε.
Τον Μάρτη του 1873 ιδρύθηκε με βασιλικό διάταγμα η Ελληνική Εταιρεία Μεταλλουργείων Λαυρίου, με
ιδρυτές τον Συγγρό, τον Σερπιέρη και άλλους επιχειρηματίες.
Το 1875 στην Καμάριζα (Κυπριανό) ανακαλύφθηκε κοίτασμα cabamine και το 1875 ο Σερπιέρης ίδρυσε
τη Γαλλική εταιρεία «Compagnie Francaise des Mines du Laurium » ή «C.F.M.L.», που διαδέχθηκε τα
«Μεταλλεία Καμάριζας», κόβοντας τις σχέσεις του με την ελληνική.
Από το 1875 και μετά λοιπόν ξεκινά η νέα εποχή για την μεταλλευτική βιομηχανία του Λαυρίου, με δύο
πλέον μεγάλες μεταλλευτικές εταιρείες (την Ελληνική Εταιρεία στα Εργαστήρια και τη Γαλλική Εταιρεία
στον Κυπριανό) να δραστηριοποιούνται στην περιοχή και το λιμάνι.

Πέρα από τις διαμάχες εταιρειών – κρατών υπήρχε και μια ακόμη όψη στα γεγονότα. Η φήμες στον τύπο
υπονοούσαν αμύθητο θησαυρό στο Λαύριο, που είχε μείνει κρυφός από τον ελληνικό λαό και
παρακρατούνταν για ξένα συμφέροντα και που τώρα θα αναλάμβανε τη διαχείριση του ο έλληνας πια
Συγγρός με σκοπό την εγχώρια κερδοφορία. Η τιμή των μετοχών της εταιρείας του Συγγρού ανέβαινε
ανεξέλεγκτα και ξεπέρασε κατά πολύ την ονομαστική τους αξία. Αποδείχτηκε τελικά πως τα κέρδη για το
ελληνικό δημόσιο δεν ξεπερνούσαν τις 200.000 δραχμές ετησίως και οι τιμές των μετοχών κατρακύλησαν
οδηγώντας στην οικονομική καταστροφή τους κατόχους τους.
Το θέμα ήταν το υπ΄ αριθμόν ένα ζήτημα της επικαιρότητας της ελληνικής κοινωνίας και του Τύπου από
το 1869 έως το 1873. Τα Λαυρεωτικά σηματοδοτούν το πρώτο χρηματιστηριακό σκάνδαλο και την πρώτη
υφαρπαγή γης στην ιστορία του νεότερου ελληνικού κράτους.

Ένα ακόμη ορόσημο στην πολιτική ιστορία της ελλάδας εκκινήθηκε στα μεταλλεία του Λαυρίου, η Μεγάλη
Απεργία του Λαυρίου το 1896. Σύμφωνα με τον Κορδάτο, αυτή δεν ήταν η πρώτη αλλά η τρίτη απεργία
των μεταλλωρύχων του Λαυρίου (1883 & 1887), ήταν όμως η μεγαλύτερη και η πρώτη εμφάνιση πυρήνα
οργάνωσης των μεταλλωρύχων.
Στις 8 Απριλίου 1800 εργάτες απέκλεισαν τον χώρο των μεταλλείων και κήρυξαν απεργία με αιτήματα την
αύξηση του ημερομισθίου, καλύτερη ιατρική περίθαλψη, καλύτερες συνθήκες εργασίας και διαμονής και
περιορισμό του ρόλου των εργολάβων. Οι εργολάβοι ορίζονταν από τις εταιρείες για να εκπονούν
τμηματικά τις εργασίες και μέσω αυτών γινόταν οι μισθοδοσίες. Οι φύλακες των μεταλλείων άνοιξαν πυρ
εναντίον των εργατών με αποτέλεσμα έναν(1.) νεκρό εργάτη. Οι εργάτες αντεπιτέθηκαν σκοτώνοντας τους
φύλακες της εταιρίας. Στη συνέχεια ανατίναξαν αποθήκες και γραφεία με τους δυναμίτες που
προορίζονταν για τις στοές. Ο ίδιος ο Σερπιέρι κατάφερε να διαφύγει κρυφά μεταμφιεσμένος. Για την
καταστολή της απεργίας στάλθηκαν «δύο ίλες ιππικού, μια πυροβολαρχία κι ένα ευζωνικό τάγμα» και
στις συμπλοκές σκοτώθηκε άλλος ένας(1.) εργάτης, πολλοί τραυματίστηκαν και είκοσι εργάτες
συνελήφθησαν και δικάστηκαν, ενώ είχαν εκδοθεί εντάλματα για άλλους δέκα που κατάφεραν να
διαφύγουν. (Κορδάτος 1972).
Στις 21 Απριλίου, μετά από 14 μέρες, η απεργία έληξε. Μετά την απεργία οι εργάτες δούλευαν και ζούσαν
κάτω από επιτήρηση στρατιωτικών σωμάτων απεσταλμένων για τη διατήρηση της τάξης.

1. Άλλες πηγές αναφέρουν τους θανάτους συνολικά 4 εργατών.

 ΜΕΤΑΛΛΟΡΥΧΟΙ
ΣΤΟ ΛΑΥΡΙΟ (1908),
Underwood & Underwood
Σύνδεση με την πόλη
Η περιοχή ήταν εγκαταλελειμμένη για 13 αιώνες μέχρι το τέλος του 1860, οπότε στήθηκε η νέα πόλη του
Λαυρίου. Το Λαύριο υπήρξε η πρώτη company town στην ελλάδα, κατασκευασμένο εκ του μηδενός για
να καλύψει τις ανάγκες μιας βιομηχανίας. Ο πρώτος μικρός οικισμός εργατών του 1869, μετρούσε 3000
κατοίκους και μέχρι το τέλος του αιώνα μεταλλάχθηκε σε μια πόλη με λιμάνι, μόλο και αποβάθρα 150 μ
και 3 χμ αμερικάνικου σιδηρόδρομου (Μπελαβίλας, Τσιτσιμπίκου, 1998). Τα μεταλλεία αναγέννησαν την
πόλη του Λαυρίου αλλά και την αναδημιούργησαν με βάση τις ανάγκες και τα κριτήρια τους, με ότι
επιπτώσεις επέφερε αυτό.

Η Roux, αρχικά, και οι δύο εταιρίες (ελληνική και γαλλική) στη συνέχεια, κατείχαν όλη την πόλη: οι
κατοικίες, τα καταστήματα, τα σχολεία, οι εκκλησίες, η Αγορά, τα νοσοκομεία και τα φαρμακεία ανήκαν
στην ιδιοκτησία τους. Βεβαίως και οι ίδιες οι βιομηχανικές και λιμενικές εγκαταστάσεις αλλά και τα μέσα
μεταφοράς. Κάθε πτυχή της ζωής στην πόλη του Λαυρίου ήταν εταιρική ιδιοκτησία. Η εταιρία έκοβε και
χρησιμοποιούσε εταιρικό νόμισμα την περίοδο 1890-1912. Πέρα από τους τίτλους ιδιοκτησίας, οι
εταιρείες διεύθυναν ολόκληρο τον κοινωνικό ιστό της πόλης: από την αστυνομική αρχή μέχρι την
κοινωνική ηθική, ακόμη και τη ζωή και τον θάνατο.

“Εδώ στο Λαύριο ο Σερπιέρης έχει στήσει το δικό του κράτος με τους δικούς του νόμους”
από διάλογο της σειράς της ΕΡΤ «Τα Λαυρεωτικά (Η μεγάλη απεργία)» (Απρ. 1982)

Η μονοκαλλιέργεια, η εξάρτηση της κοινωνίας μιας ολόκληρης πόλης από έναν μόνο επαγγελματικό
(βιομηχανικό) κλάδο και ακόμη περισσότερο από μία και μόνη (ή αργότερα δύο) εργοδοσίες, ταύτισε
πολλές φορές τις ζωές των κατοίκων του Λαυρίου με τις διαθέσεις των εταιριών και την
χρηματοοικονομική τους πορεία.
Η βαθιά και άρρηκτη σύνδεση της πόλης με τις βιομηχανίες προδιέγραψε πολλές φορές το μέλλον της. Η
πρώτη σοβαρή κρίση ήλθε στις δεκαετίες 1880 και 1890 με την πτώση της τιμής του μολύβδου. Και
αντίστοιχα με την ανάκαμψη των τιμών στις αρχές του 20ου αιώνα, η πόλη άκμασε και σχεδόν το σύνολο
του εργατικού δυναμικού της απασχολούνταν στα μεταλλεία.

ΤΟ ΕΤΑΙΡΙΚΟ ΝΟΜΙΣΜΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ

Το Λαύριο κατοικούνταν από πρώην αγρότες και πρόσφυγες (από όλα τα μέρη της ελλάδας και από το
εξωτερικό) που μετοίκιζαν για να δουλέψουν στα μεταλλεία. Η συνεχής κινητικότητα ή η συνεχής εν
δυνάμει κινητικότητα των πληθυσμών προσέδωσε στο Λαύριο έναν χαρακτήρα πρόχειρου, μια συνθήκη
προσωρινού που, ακόμη και για οικογένειες που εγκαταστάθηκαν, πήρε γενεές να αρθεί. Ο κοινωνικός
ιστός της πόλης στήνονταν από υποκείμενα με αναδημιουργημένες ταυτότητες, χωρίς σύνδεση του
χωρικού παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντός τους. Η κοινωνική διαμόρφωση είχε χαρακτήρα συνεχώς
νεοσύστατο και μόνιμα προσωρινό.
Οι λαυριώτες κατοικούσαν σε πρόχειρα χτισμένους οικισμούς, σε ακατάλληλα παραπήγματα και παρά τις
ιστορικά καταγεγραμμένες αντιδράσεις τους, ωστόσο παρέμεναν. Η έλλειψη ουσιαστικής σύνδεσης και
κατοίκησης του χώρου τους, τους στερούσε την αίσθηση του δικαιώματος στον τόπο. Κάποια κοινωνική
συνοχή δημιουργούνταν μέσα από ομαδοποιήσεις των κατοίκων με βάση τις περιοχές προέλευσής τους
(μανιάτες, μωραΐτες, ηπειρώτες).
Οι εταιρίες μετέφεραν καράβια γεμάτα ανέργους από τη Μεσόγειο διατεθειμένους να δουλέψουν στις
στοές με χαμηλότερο ημερομίσθιο, δυνατότητα που λειτουργούσε σαν ένας συνεχής μοχλός πίεσης προς
τους οικονομικά εξαρτώμενους εργάτες. Και μπορούσε να μεταλλάξει κάθε στιγμή όλο το κοινωνικό
δόμημα της πόλης.

Η ταξική διαστρωμάτωση ήταν σχεδόν διπολική και χασματώδης. Η περιοχή κατοικούνταν από
ελάχιστους εκπροσώπους της εταιρίας, υπαλλήλους και γραμματικούς & από την άλλη από εργάτες και
τις οικογένειες τους. Η καταγραφή πρέπει να χάραζε τον χώρο της πόλης του Λαυρίου: οι εταιρικοί
υπάλληλοι ντυμένοι με κοστούμια της εποχής απέναντι στους καπνισμένους από τις στοές εργάτες. Η
κοινωνική κατηγοριοποίηση ήταν τόσο βαθιά και ουσιώδης μέσα στην εμφανή σωματοποίησή της. Οι
παρίες της λαυρεώτικης κοινωνίας ήταν οι τραυματισμένοι και ανάπηροι των μεταλλείων που επαιτούσαν
στους δρόμους της πόλης. Η αδυναμία να εργαστείς σε μια βιομηχανική πόλη συνεπάγεται
περιθωριοποίηση.

Η σύνδεση της πόλης με τη βιομηχανία είναι αδιαμφισβήτητη. Ωστόσο ο τόπος επελέγη για την
εγκατάσταση της βιομηχανίας εξ' αιτίας του λιμανιού. Το λιμάνι του Λαυρίου ήταν βασικό τμήμα της
γραμμής παραγωγής των μεταλλουργείων. Το λιμάνι έφερε στο Λαύριο τη βιομηχανία και με τη σειρά
τους την πολιτική, την οικονομική άνθηση και παρακμή, την εταιρική εκμετάλλευση, τη συρροή τόσων
διαφορετικών ανθρώπων και πολιτισμών και εν τέλει την οριστική αλλαγή του Λαυρίου από ψαροχώρι σε
πόλη.
ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΛΑΥΡΊΟΥ, τέλη 19ου αι.,
Το Λιμάνι του Λαυρίου - 20ος αι (πριν το '80)
Δραστηριότητα
Το 1911 η ελληνική εταιρεία δημιούργησε σταθμό ανθράκευσης που μετέτρεψε το Λαύριο σε κέντρο
ανεφοδιασμού, αφού το κάρβουνο ήταν η κινητήρια δύναμη της ναυσιπλοΐας. Η εταιρεία εκμεταλλευόμενη
τη θέση του λιμανιού πάνω σε έναν πολυσύχναστο εμπορικό δρόμο, εμπορευόταν καύσιμα που
εισάγονταν από την Αγγλία και μεταπωλούνταν στους ντόπιους εφοπλιστές. Αντίστοιχοι σταθμοί υπήρχαν
σε Πειραιά και Σύρο.

Από το 1927, οι γενική οικονομική κρίση μεταφέρθηκε και στα μεταλλεία με πτώση των τιμών. Το 1933 η
ελληνική εταιρεία πουλήθηκε στην αγγλική Thracian Mineral Product ltd και πολύ σύντομα πέρασε στην
ιδιοκτησία της εθνικής τράπεζας. Η γαλλική εταιρεία ξεπέρασε την κρίση, εν μέρη γιατί δεν αντιμετώπιζε
πρόβλημα εξάντλησης πηγών στα εδάφη της.
Κατά τον 20 αιώνα η γαλλική εταιρία είναι η βασική εταιρεία εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων της
περιοχής του Λαυρίου.

Συγκοινωνιακή Σύνδεση του λιμανιού

Μετά την αναδιάρθρωση των συγκοινωνιών στην Αθήνα το 1920, η σιδηροδρομική γραμμή Λαυρίου –
Αγίων Αναρυρων εντάχθηκε, με προαστιακό χαρακτήρα, στους Σιδηροδρόμους Πειραιώς - Αθηνών –
Πελοποννήσου λόγω συμβατότητας του εύρους. Το 1929 επεκτάθηκε από το Ηράκλειο έως τους Αγίους
Ανάργυρους, προκειμένου να εξασφαλισθεί η προσπέλαση στους Κεντρικούς Σταθμούς Αθήνας και
Πειραιά. Η επιβατική λειτουργία της γραμμής ανεστάλη το 1957 με την οριστική της κατάργηση το 1962
και σήμερα ανήκει στην Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου (Κ.Ε.Δ.).

Η γραμμή Λαύριο – Στροφύλι βρισκόταν μέχρι το 1925 υπό την εκμετάλλευση και διοίκηση των
Σιδηροδρόμων Αττικής. Το 1926 η γραμμή μεταβιβάστηκε στην Εταιρεία Ηλεκτρικών Μεταφορών και
λειτούργησε ως το 1938.
ΑΤΜΟΠΛΟΙΟ ΣΤΗΝ
ΣΚΑΛΑ ΤΗΣ
ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ (1911),
πηγή 'Λαύρειο, Το
Μαύρο Φως'

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΚΑΙ
ΔΥΤΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΩΝ
ΛΙΜΕΝΙΚΩΝ
ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ
ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΣΚΑΛΑΣ,
ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΣ,
πηγή Γ.Κ.Μάνθος
Μεταλλευτικό-
Μεταλλουργικό Λαύριο
Πολιτική Σύνδεση
Ακόμη μια μεγάλη απεργία ξεκίνησε στο Λαύριο το 1906, για παρόμοιες αιτίες και αιτήματα με την
προηγούμενη. Στο μεταξύ οι μεταλλωρύχοι είχαν ιδρύσει σωματείο στο οποίο συμμετείχε η μεγάλη μάζα
των εργατών. Η κυβέρνηση, έχοντας την εμπειρία της προηγούμενης απεργίας, κατέστειλε την
κινητοποίηση με στρατιωτικές δυνάμεις από γη και θάλασσα και εξέδωσε λευκά εντάλματα. Η πρόσβαση
του γαλλικού θωρηκτού Cosma και των ελληνικών πολεμικών πλοίων Πηνειός και Ευρώτας μέσω του
λιμανιού, πρόσθεσε στην καταστολή της απεργίας που έληξε μετά από 9 μέρες. Η εταιρία όχι μόνο δεν
ικανοποίησε τα αιτήματα των απεργών αλλά ζήτησε αποζημίωση 1.500.000 δρχ. Απεργίες έγιναν και τα
έτη 1910, 1919 και 1921.

Το λιμάνι του Λαυρίου συνδέεται με τα πολεμικά γεγονότα της μικρασιατικής καταστροφής και το
στρατιωτικό κίνημα της 11ης Σεπτεμβρίου του 1922. Το 1922 στο λιμάνι του Λαυρίου κατέπλευσαν τα
πλοία με τα επαναστατημένα ελληνικά στρατεύματα και απαίτησαν την παραίτηση του βασιλιά
Κωνσταντίνου και την απομάκρυνσή του απ’ τη χώρα. Αποτέλεσμα ήταν η παραίτηση του βασιλιά την
επόμενη μέρα και η απομάκρυνσή του στην Ιταλία (Ο.Λ.Λ.).
Επίσης στο λιμάνι του Λαυρίου προσάραξαν τα πλοία που μετέφεραν τους πρώτους πρόσφυγες της
Μ.Ασίας το 1923. Το προσφυγικό ρεύμα συνέχισε να φτάνει στον ελλαδικό χώρο από το ίδιο λιμάνι.
Πολλοί έμειναν και εγκαταστάθηκαν στο Λαύριο (1364 πρόσφυγες, απογραφή 1928) (Δήμος
Λαυρεωτικής).

Κατά τη γερμανική κατοχή στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, γερμανικά στρατεύματα ανατίναξαν τις
καμινάδες στον νότιο λόφο του λιμανιού (1944), διότι αποτελούσαν για τα αγγλικά αεροπλάνα σημείο
αναγνώρισης του λιμανιού για τον βομβαρδισμό των γερμανικών πλοίων. (Ο.Λ.Λ.)

Από το 1947 και κατά διάρκεια του εμφυλίου, το Λαύριο ήταν το λιμάνι από το οποίο προσεγγίζονταν η
Μακρόνησος ως τόπος απομόνωσης κομμουνιστών, αναρχικών και αντιφρονούντων τα χρόνια της
εξορίας.
Το 1974, η χούντα των συνταγματαρχών μεταφέρθηκε από το λιμάνι του Λαυρίου στην Τζια, όπου τα
μέλη της περιορίστηκαν σε παραλιακό ξενοδοχείο μέχρι τη δίκη.
ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΕΡΓΑΤΩΝ ΣΤΟ ΛΑΥΡΙΟ (1920-1939), πηγή Φωτογραφικό Αρχείο ΕΡΤ, συλλ. Π. Πουλίδη
Σύνδεση με την πόλη
Η πόλη καλείται να ανταπεξέλθει στις κρίσεις της αγοράς της βιομηχανίας. Η πρώτη κρίση ήρθε με την
πτώση της τιμής του μολύβδου στα τέλη του 19ου αιώνα. Ωστόσο, στις αρχές του 20ου αιώνα ο
πληθυσμός του Λαυρίου ξεπερνούσε τους 10000 κατοίκους (απογραφή 1907). Με τη δημιουργία του
σταθμού ανθράκευσης, το Λαύριο απέκτησε άλλη σημασία στον εμπορικό δρόμο Μαύρης Θάλασσας –
Αιγαίου – Ατλαντικού, η κίνηση του λιμανιού και της πόλης αυξήθηκε και εισήχθησαν πολυπολιτισμικά
στοιχειά.
Μεγάλη κρίση χτύπησε τις βιομηχανίες και την πόλη με τον 1ο παγκόσμιο πόλεμο. Πολλοί εργάτες
απολύθηκαν και από τις δύο εταιρείες, το 1917 η Ελληνική Εταιρεία περιόρισε τις εργασίες της και το
1930 εκποίησε τις εγκαταστάσεις της. Η γαλλική εταιρεία συνέχισε με μειωμένη δραστηριότητα. Ο δήμος
Λαυρεωτικής μειώθηκε κατά 50% σε πληθυσμό την περίοδο 1907-1920 αφού η μονοεπαγγελματική πόλη
του Λαυρίου δεν είχε διέξοδο να προσφέρει στους πολλούς ανέργους της και περιήλθε σε κρίση. Η
κυβέρνηση συνέταξε νόμο (περί προστασίας του Λαυρίου 1933-34) στα πλαίσια της προστασίας της
επαρχιακής βιομηχανίας προσπαθώντας να δημιουργήσει κίνητρα για την προσέλκυση βιομηχανιών
στους τομείς: υφαντουργίας, χημικών προϊόντων και ναυπηγείων. Το 1941 οι κάτοικοι ήταν περίπου
5000.
Η εγκατάσταση των προσφύγων το 1922 αύξησε ξανά τον πληθυσμό της πόλης και το 1928, οι
πρόσφυγες της Μ. Ασίας αποτελούσαν το 20% του πληθυσμού. Η κοινωνική σύνθεση της πόλης πέρασε
τότε σε μια νέα εποχή.

Η γαλλική εταιρεία επέζησε και του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και, τη δεκαετία του 1950, η οικονομία στην
περιοχή επανεκκινήθηκε. Από τα μέσα κυρίως της δεκαετίας άρχισε μια καινούρια περίοδος για το Λαύριο
που διήρκεσε τις επόμενες δεκαετίες και χαρακτηρίστηκε από την ανάπτυξη νέων βιομηχανικών κλάδων
(Τ.Π.Π.Λ.). Η νέα αυτή βιομηχανική ανάπτυξη ανανέωσε τον πληθυσμό της πόλης. Ωστόσο η ίδια
συνθήκη της αίσθησης προσωρινής διαμονής χαρακτήρισε και αυτό το νέο κύμα εποικισμού και
εγγράφηκε στον χώρο.

Και σ' αυτό τον αιώνα το λιμάνι είναι βασικό στοιχείο της παραμονής της βιομηχανίας. Ταυτόχρονα όμως
το λιμάνι εισάγει το πολιτικό με έναν εντελώς διαφορετικό, νέο χαρακτήρα. Στις πολυτάραχες δεκαετίες
του 20ου αιώνα, το λιμάνι έφερε για ακόμη μια φορά ανανέωση του κοινωνικού ιστού και καινούριους
κατοίκους που συνέταξαν εκ νέου την κοινωνική δομή της πόλης. Επιπρόσθετα το συγκεκριμένο λιμάνι
απόκτησε ιδιαίτερη νοηματοδότηση με την εμπλοκή του στις πολιτικές συγκρούσεις του εμφυλίου και της
χούντας.
Το Λιμάνι του Λαυρίου – τέλη 20ου & 21ος αι
Δραστηριότητα
Το 1977 η «Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου» (ΓΕΜΛ) άρχισε να μειώνει τη δραστηριότητά της και
το 1984 διέκοψε τις μεταλλευτικές της δραστηριότητες (2.).

Την τελευταία εικοσαετία το λιμάνι του Λαυρίου δέχτηκε διάφορες αναπλάσεις και επεκτάσεις. Στη
σύγχρονη εποχή είναι συγκοινωνιακός κόμβος για κάποιες μετακινήσεις στο Αιγαίο. Παραμένοντας πολύ
μικρότερο από το λιμάνι του Πειραιά, έχει ωστόσο αποκλειστικότητα σε κάποιες ακτοπλοϊκές γραμμές και
κάποια πλεονεκτήματα όπως η εγγύτητα με τα νησιά του Αιγαίου.

Τα επιβατικά δρομολόγια από Λαύριο είναι προς: Κέα, Κύθνο, Σύρο, Καβάλα, Άγιο Ευστράτιο,
Φολέγανδρο, Ίο, Κίμωλο, Λήμνο, Μήλο, Πάρο, Σίκινο, Νάξο, Άνδρο και Ψαρά

Το λιμάνι έχει δυνατότητα φιλοξενίας 200 σκαφών αναψυχής και φιλοξενεί ναυταθλητικούς ομίλους και
διοργανώσεις.
Υποδομές Τομέα Σκαφών Αναψυχής:
•200 θέσεις ελλιμενισμού
•Πάρκινγκ αυτοκινήτων
•Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος
•Παροχή ύδατος
•Ανεφοδιασμός καυσίμων
•Κλίνη ανέλκυσης-καθέλκυσης
•Χώρος συντήρησης σκαφών
Η διακίνηση και αποθήκευση του συμβατικού φορτίου πραγματοποιείται μέσω των εγκαταστάσεων του
Λιμένος Λαυρίου.

2. Το ελληνικό κράτος τότε δημιούργησε ως λύση την Ελληνική Μεταλλευτική Μεταλλουργική Εταιρεία Λαυρίου
(Ε.Μ.Μ.Ε.Λ.) με συμμετοχή πολλών διαφορετικών μετόχων (τράπεζες, Δήμος Λαυρίου, εργαζόμενοι). Η εταιρεία
νοίκιαζε τις εγκαταστάσεις της γαλλικής εταιρείας για επεξεργασία μεταλλευμάτων εισαγόμενων από το εξωτερικό
και λειτούργησε μέχρι το 1989.
Ο μηχανολογικός εξοπλισμός που χρησιμοποιείται για τη φορτοεκφόρτωση συμβατικού φορτίου είναι
ηλεκτροκίνητοι γερανοί, αυτοκινούμενοι γερανοί, περονοφόρα και ελκυστήρες διαφόρων τύπων.
Σημειώνεται ότι ο Ο.Λ.Λ. δεν παρέχει μηχανολογικό εξοπλισμό, αλλά αυτός παρέχεται από ιδιωτικές
εταιρείες.
Από το 2008 λειτουργεί στο λιμάνι σύγχρονο αλιευτικό καταφύγιο, στο οποίο ελλιμενίζονται 31
επαγγελματικά αλιευτικά παράκτιας αλιείας με μήκη από 7-15 μέτρα, 4 γρι γρι με μήκη από 18-29 μέτρα,
2 βοηθητικά αλιευτικά των γρι γρι ενώ φιλοξενούνται και αρκετά ερασιτεχνικά σκάφη αλιείας. Τα
περισσότερα είναι τα παραδοσιακά ξύλινα "Τρεχαντήρια" και πολλά από αυτά έχουν κατασκευαστεί στο
καρνάγιο που βρίσκεται και λειτουργεί εντός της Χερσαίας Ζώνης του Λιμένα. (Ο.Λ.Λ.)
Από τους στατιστικούς πίνακες του ΟΛΛ, οι μήνες με την υψηλότερη κίνηση πλοίων είναι αναμενόμενα οι
καλοκαιρινοί. Η κίνηση μεταξύ του 2014 και του 2015 φαίνεται πτωτική.

Συγκοινωνιακή Σύνδεση του λιμανιού

Το Λαύριο συνδέεται βασικά με την Αθήνα μέσω της λεωφόρου Λαυρίου που οδηγεί στους οδικούς
άξονες
i.Αττική Οδός , ii. συνέχεια της Λεωφόρου Λαυρίου που μέσω Παιανίας, Αγίας Παρασκευής και Χολαργού
που καταλήγει στην Αθήνα, λεωφόρος Κορωπίου – Βάρης.
Εκτός από τη σύνδεση με τον αστικό ιστό, οι οδικοί άξονες συνδέουν το λιμάνι του Λαυρίου με το
αεροδρόμιο.

Ως προς τα μέσα μαζικής μεταφοράς, το Λαύριο συνδέεται με την Αθήνα (και κατά συνέπεια με την
υπόλοιπη ηπειρωτική ελλάδα) μόνο με δρομολόγια υπεραστικών λεωφορείων. Εκτελούνται δρομολόγια:
ΚΤΕΛ Αθήνα (Πεδίον Άρεως) - Παιανία - Κορωπί - Μαρκόπουλο - Κερατέα - Λαύριο – Σούνιο &
ΚΤΕΛ Αθήνα (Πεδίον Άρεως) - Γλυφάδα - Σαρωνίδα - Ανάβυσσος - Λεγρενά - Σούνιο – Λαύριο.

Εδώ και πολλά χρόνια διενεργούνται επανειλημμένες συζητήσεις για την επανενεργοποίηση της
σιδηροδρομικής γραμμής του Λαυρίου. Οι συζητήσεις δεν έχουν καταλήξει ως τώρα σε ανάληψη του
έργου και παραμένουν σε θεωρητικό επίπεδο. Το υπό συζήτηση έργο αφορά τη σύνδεση της πόλης και
του λιμένα του Λαυρίου με την υπάρχουσα γραμμή του προαστιακού σιδηροδρόμου στον σταθμό
Κορωπίου. Σύμφωνα με την εργοσε έχουν προβλεφθεί 2 σιδηροδρομικοί σταθμοί στο σιδηροδρομικό
σταθμό του Μαρκόπουλου και ένας επιλιμένιος σταθμός στο Λαύριο και 5 στάσεις (Καλύβια, Κερατέα,
Δασκαλειό, Θορικό, Κυπριανού). Ωστόσο δεν προβλέπεται να χωροθετηθεί σταθμός μέσα στο χώρο του
Οργανισμού Λιμένα Λαυρίου (ΟΛΛ), αφού δεν υπάρχουν αντίστοιχες δεσμεύσεις του ΟΛΛ με τον ΟΣΕ /
ΓΑΙΟΣΕ (από την εργοσε).
 ΑΠΟΨΗ ΤΗΣ ΜΑΡΙΝΑΣ ΤΟΥ ΛΑΥΡΙΟΥ, πηγή Ο.Λ.Λ.

ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΛΙΜΑΝΙΟΥ & ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ

ΤΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΥ
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΠΑΡΚΟΥ
ΛΑΥΡΙΟΥ, πηγή Τ.Π.Π.Λ. ΛΑΥΡΙΟΥ, πηγή Τ.Π.Π.Λ.

ΑΠΟΨΗ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΣΚΑΛΑΣ, πηγή Ο.Λ.Λ.

Πολιτική Σύνδεση
Το Λαύριο συνεχίζει να συνδέεται ως χώρος με νέες προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές. Μπορεί οι
κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες να είναι εντελώς διαφορετικές, μπορεί να μην προσβλέπουν σε
εργασία στα μεταλλεία, μπορεί να μην φτάνουν καν στον ελλαδικό χώρο μέσω του λιμένα του Λαυρίου,
ωστόσο, σαν τα προσφυγικά ρεύματα των παλαιότερων χρόνων να άφησαν μια εγγραφή στον χώρο, η
πόλη του Λαυρίου συνεχίζει να γίνεται νέο τόπος κατοικίας για πολλούς.

Το “Ανοιχτό Κέντρο αιτούντων ασύλου” στο Λαύριο δημιουργήθηκε το 1947. Το κτήριο είναι ιδιοκτησίας
του Υπουργείου Υγείας και διαχείριση του Κέντρου είναι ανατεθειμένη στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό.
Αποτελείται από τρία κτήρια Α,Β, και Γ δυναμικότητας 320 ατόμων. Το 2010, μετά από απεργία πείνας
των προσφύγων, προτάθηκε από το υπουργείο και το δήμο παραχώρηση χρήσης δημοτικής έκτασης
στην περιοχή Νεράκι όπου εγκαταστάθηκαν 20 κοντέινερ με δαπάνη του Υπουργείου.
Τους τελευταίους δύο μήνες στο Νεράκι (1,2 χλμ. από την κεντρική πλατεία του Λαυρίου) ζουν περίπου
110 πρόσφυγες κυρίως Κούρδοι της Συρίας που έφτασαν το καλοκαίρι του 2015: μερικές οικογένειες
αλλά κυρίως γυναίκες και 40 παιδιά που περιμένουν την οικογενειακή επανένωση. Τα κοντέινερ
κατοικούνται χωρίς αρμόδια έγκριση και ο Δήμος αρνείται την ηλεκτροδότησή τους. Ωστόσο ο οικισμός
ηλεκτροδοτείται παράτυπα από κολόνα της ΔΕΗ ('Άνθρωποι και σκουπίδια', Τσιροπούλου Τζ., 16/01/17
thepressproject.gr)
Σύνδεση με την πόλη
Η διακοπή της λειτουργίας της ΓΕΜΛ ξεκίνησε μια αλυσιδωτή αντίδραση σε όλες τις βιομηχανικές
μονάδες τις περιοχής που άρχισαν μία προς μία να μεταφέρουν τις λειτουργίες τους σε άλλες περιοχές. Η
αποβιομηχάνιση της δεκαετίας του '80 εγγράφηκε στην πόλη. Η διακοπή των εργασιών απέφερε νέα
κρίση και περισσότερο από το 20% των κατοίκων την εγκατέλειψε. Το οξύτατο πρόβλημα ανεργίας
προκάλεσε την οικονομική κατάρρευση, κοινωνική αποσύνθεση, αλλά και πολιτική εκμετάλλευση του
μαζικού προβλήματος ανεργίας της περιοχής (Τ.Π.Π.Λ.).

Το 1994 το εργοστάσιο στον Κυπριανό αγοράστηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού, κηρύχθηκε διατηρητέο
μνημείο και παραχωρήθηκε στο ΕΜΠ το οποίο δημιούργησε εκεί το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο
Λαυρίου. Το όλο σχέδιο αποκατάστασης και επανάχρησης των εγκαταστάσεων στηριζόταν και στην
προέκταση του προαστιακού μέχρι το δήμο λαυρεωτικής, έργο που παρά τις συνεχείς συζητήσεις δεν
έχει πραγματοποιηθεί. Ο σχεδιασμός του ΕΜΠ βασιζόταν στη δυναμική που θα προσέδιδε η εύκολη
μετακίνηση με το τρένο και αυτή τη στιγμή το αποτέλεσμα της ανάπλασης των βιομηχανικών
εγκαταστάσεων φαίνεται να αστοχεί μερικά.

Τον 21ο αιώνα οι κάτοικοι του Λαυρίου εργάζονται βασικά είτε σε μικρές βιομηχανίες είτε στη βιομηχανική
περιοχή του Κορωπίου είτε στο εργοστάσιο της ΔΕΗ (3 χμ από το κέντρο της πόλης). Μετά την
συρρίκνωση της βιομηχανίας στην περιοχή, η πόλη ήρθε αντιμέτωπη με μία ακόμη περίοδο κρίσης.

“Η πόλη-μεταλλείο εξελίχθηκε σε πόλη-εργοστάσιο, αλλά φαίνεται να αδυνατεί να ωριμάσει σε πόλη. Θα

μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι αυτό είναι απόρροια της λογικής ανάπτυξης της πόλης που συνέθλιψε
τη δυναμική σχέση του πολίτη με τον χώρο της πόλης του.” (Μπελαβίλας, Τσιτσιμπίκου 1998)

Η μεταλλαγή του λιμένα του Λαύριο σε δευτερεύον κόμβο και η αποβιομηχάνιση μουσειοποίησαν την
πόλη του Λαυρίου. Δεν είναι βεβαίως κυριολεκτική η παραπάνω πρόταση: η πόλη και οι κάτοικοι του
Λαυρίου ζουν, κατοικούν και κινούνται στην καθημερινότητα της πόλης τους. Ωστόσο η τάση που έχει
εγγραφεί τα πρόσφατα χρόνια είναι η διατήρηση της μνήμης μια παρελθούσας εποχής της πόλης, κι όχι η
επανάχρηση ή η επανοικιοποίηση της νέας ταυτότητάς της.
Μόλυνση
Παρότι δεν εμπίπτει στα θέματα συζήτησης της παρούσας εργασίας, δεν θα μπορούσε να μην γίνει έστω
και μία μικρή αναφορά στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που είχε η εξόρυξη και η βιομηχανία στην φύση
της Λαυρεωτικής.

Η μεταλλευτική δραστηριότητα, από την αρχή έκανε αισθητή την παρουσία της στον φυσικό πλούτο της
περιοχής με πρώτη τη βλάστηση να απαλλοτριώνεται ραγδαία για τις ανάγκες της βιομηχανίας. Μεγάλα
τμήματα γης και ακτών επιχώθηκαν από στερεά απόβλητα. Ο πρωθυπουργός Δεληγιώργης το 1872
δήλωνε πως τα δάση της Λαυρεωτικής είχαν πέσει θύματα εμπρησμού από την Roux (Μπελαβίλας,
Τσιτσιμπίκου 1998). Οι καπνοί των καμίνων άλλαξαν την ατμόσφαιρα της πόλης και της γύρω περιοχής
που φαίνεται να παρουσιάζει την εικόνα της βιομηχανικής πόλης του 19ου αιώνα όπως την γνωρίζουμε
στις ευρωπαϊκές πόλεις. Η μακρόχρονη έκθεση στον μόλυβδο είχε ανεπανόρθωτες επιπτώσεις στην των
εργατών.
Βιβλιογραφία
Δερμάτης, Γ. (2003), 'Λαύρειο το Μαύρο Φως. Η μεταλλευτική και μεταλλουργική βιομηχανία στο Λαύρειο
1860-1917 – ελληνική και ευρωπαϊκή διάσταση', Αθήνα: Έκδοση τεχνολογικού – πολιτιστικού
πάρκου Λαυρείου της εταιρείας αξιοποιήσεως και διαχειρίσεως της περιουσίας του Ε.Μ.Π.
Καλαφάτη, Ε. (1998), 'Η Γαλλική εταιρεία μεταλλείων Λαυρίου Compagnie francaise des mines du
laurium 1875-1982' στο Ιστορικός Βιομηχανικός εξοπλισμός στην ελλάδα, Αθήνα:
Πανεπιστημιακές εκδόσεις ΕΜΠ, Εκδόσεις Οδυσσέας
Κονοφάγος, Κ. (1980), 'Τα Αρχαίο Λαύριο & η ελληνική τεχνική παραγωγής αργύρου', Αθήνα: Εκδοτική
ελλάδος Α.Ε.
Κορδάτος, Γ. (1972), 'Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος', Αθήνα: Εκδόσεις Μπουκουμάνη
Μπελαβίλας, Ν. (2012), 'Οι πρώτοι οικισμοί εργατών στην ελλάδα – Λαύριο, Δραπετσώνα, Ελευσίνα'
Μπελαβίλας, Ν. (2012), 'Γεωγραφίες της Βιομηχανίας 19ος – 20ος αιώνας'
Μπελαβίλας, Ν., Τσιτσιμπίκου, Χ. (1998), 'Η βιομηχανική πόλη του Λαυρίου από τον 19ο αιώνα έως
σήμερα', στο Ιστορικός Βιομηχανικός εξοπλισμός στην ελλάδα, Αθήνα: Πανεπιστημιακές
εκδόσεις ΕΜΠ, Εκδόσεις Οδυσσέας
Σενή, Ο. (1998), 'Η Γαλλική σκάλα και η αποθήκη της γαλλικής εταιρείας στο λιμάνι του Λαυρίου' στο
Ιστορικός Βιομηχανικός εξοπλισμός στην ελλάδα, Αθήνα: Πανεπιστημιακές εκδόσεις ΕΜΠ,
Εκδόσεις Οδυσσέας
'Λαύριο, α' μέρος', (1976-1977), Αθήνα: Ε.Μ.Π. Σχολή Αρχιτεκτόνων Έδρα Πολεοδομίας
'130 Χρόνια Ηλεκτρικοί Σιδηρόδρομοι Αθηνών-Πειραιώς Α.Ε.', (1999)

̈́'Η απεργία των μεταλλωρύχων στο Λαύριο το 1896', 07/04/2015, διαδικτυακή έκδοση mixanitouxronou.gr
'Τα μεταλλεία Λαυρίου και η μεγάλη απεργία του 1896', 11/05/2016 oryktosploutos.net
'Όταν επιχειρήσεις «έκοβαν» και δικά τους νομίσματα...', 05/09/2009 imerisia.gr
'Άνθρωποι και σκουπίδια', Τσιροπούλου Τζ., 16/01/17 thepressproject.gr
“Τα Λαυρεωτικά (Η μεγάλη απεργία)” (1982), Αρχείο ΕΡΤ

Δήμος Λαυρεωτικής, lavreotiki.gr

Οργανισμός Λιμένος Λαυρίου, oll.gr
Βιοτεχνικό-Βιομηχανικό Εκπαιδευτικό Μουσείο, bbem.edu.gr
Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου, ltp.ntua.gr
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», venizelosarchives.gr
forkeratea.com
thepressproject.gr