WEEK 1: Ang Pagkukusa ng Makataong Kilos (Voluntariness of - Ang lahat ba ay bumabalik lamang sa pansariling

Human Act) kabutihan na hindi nagtataguyod ng kabutihan ng iba

4. Pagsasakilos ng paraan. Dito ay ginagamit ang kilos-loob
Dalawang uri ng kilos ang tao: na lalong nagpapalakas ng isang makataong kilos upang
maging tunay na mapanagutan. Ang pagkilos sa
1. Kilos ng tao (Acts of man) pamaraan ay ang paglapat ng pagkukusa na tunay na
° Ang kilos ng tao (act of man) ay mga kilos na magbibigay ng kapanagutan sa kumikilos. 
nagaganap sa tao. Ito ay likas sa tao o ayon sa MGA SALIK NA NAKAAPEKTO SA MAKATAONG KILOS
kaniyang kalikasan bilang tao at hindi ginagamitan Ang makataong kilos ay maaaring mabawasan o kaya ay
ng isip at kilos-loob.  mauwi sa pagiging isang ordinaryong kilos ng tao dahil sa
° Ang kilos na ito ay masasabing walang aspekto ng mga salik na nakaaapekto rito.
pagiging mabuti o masama - kaya walang
pananagutan ang tao kung naisagawa ito.  1. Kamangmangan
- Isa sa pinakamahalagang elemento ng makataong kilos ay
2. Makataong Kilos (Human Act) ang papel ng isip. Ang kamangmangan ay tumutukoy sa
° Ito ay kilos na isinagawa ng tao nang may kawalan o kasalatan ng kaalaman na dapat taglay ng tao.
kaalaman, malaya, at kusa.  Ito ay may dalawang uri: nadaraig (vincible) at hindi
° Ang kilos na ito ay resulta ng kaalaman, nadaraig (invincible).
ginagamitan ng isip at kilos- loob kaya’t may 2. Masidhing Damdamin
kapanagutan ang tao sa pagsasagawa nito.  - Ang pangangailangan ng masidhing damdamin ay mas
° Karaniwang tinatawag itong kilos na niloob, matimbang kaysa sa dikta ng isip. Ito ay ang malakas na
sinadya at kinusa sapagka’t isinasagawa ito ng tao utos ng sense appetite na abutin ang kaniyang layunin.
sa panahon na siya ay responsable, alam niya ang Tumutukoy ito sa masidhing pag-asam o paghahangad na
kaniyang ginagawa at ninais niyang gawin ang kilos makaranas ng kaligayahan o kasarapan at pag-iwas sa
na ito. mga bagay na nagdudulot ng sakit o hirap. 
Tatlong uri ng kilos ayon sa kapanagutan: 3. Karahasan
- Ito ay ang pagkakaroon ng panlabas na puwersa upang
1. Kusang Loob pilitin ang isang tao na gawin ang isang bagay na labag sa
2. Di kusang loob kaniyang kilos-loob at pagkukusa. Ito ay maaaring gawin
3. Walang kusang loob ng isang taong may mataas na impluwensiya. Maaaring
mawala ang pananagutan ng kilos o gawa na may
Kabawasan ng Pananagutan: Kakulangan sa Proseso ng Pagkilos impluwensiya ng karahasan.
Ayon kay Santo Tomas, hindi lahat ng kilos ay obligado. Ang 4. Takot
isang gawa o kilos ay obligado lamang kung ang hindi - Ang takot ay ang pagkabagabag ng isip ng tao na
pagtuloy sa paggawa nito ay may masamang mangyayari. humaharap sa anumang uri ng pagbabanta sa kaniyang
Dapat piliin ng tao ang mas mataas na kabutihan - ang buhay o mga mahal sa buhay. Tumutukoy din ito sa
kabutihan ng sarili at ng iba, patungo sa pinakamataas na pagpataw ng puwersa gaya ng pananakit o pagpapahirap
layunin.  upang gawin ng isang tao ang kilos na labag sa kaniyang
kalooban. Kasama rin dito ang pananakot sa tao o sa
WEEK 2: Mga Salik na Nakaaapekto sa Pananagutan ng Tao sa kaniyang mga mahal sa buhay upang mapasunod itong
Kahihinatnan ng Kilos at Pasya gumawa ng masama.
Ayon kay Aristoteles, may eksepsiyon sa kabawasan sa 5. Gawi
kalalabasan ng isang kilos kung may kulang sa proseso ng
- Ang mga gawain na paulit-ulit na isinasagawa at
pagkilos. May apat na elemento sa prosesong ito: paglalayon,
pag-iisip ng paraan na makarating sa layunin, pagpili ng naging bahagi na ng sistema ng buhay sa araw-araw
pinakamalapit na paraan, at pagsasakilos ng paraan. ay itinuturing na gawi (habits). Kung ang isang gawa
o kilos ay nakasanayan na, nababawasan ang
1. Paglalayon Kasama ba sa nilalayon ang kinalabasan ng pananagutan ng isang tao ngunit hindi ito nawawala.
isang makataong kilos? Kung sa kabuuan ng paglalayon ay
nakikita ng tao ang isang masamang epekto ng kilos na sa WEEK 3: EPEKTO NG SALIK SA PANANAGUTAN NG TAO
kaniya ang kapanagutan ng kilos. SA KAHIHINATNAN NG KILOS AT PASYA
Ang bawat kilos na ating ginagawa ay mayroong bunga.
2. Pag-iisip ng paraan na makarating sa layunin. Ang Dahil dito, kinakailangan nating maging maingat sa lahat ng
pamaraan ba ay tugma sa pag-abot ng layunin at hindi pagkakataon upang maiwasan natin na makasakit sa iba.
lamang kasangkapan sa pag-abot ng naisin? Dito ay
ginagamit ang tamang kaisipan Mga salik na nakaaapekto sa ating pananagutan:
3. Pagpili ng pinakamalapit na paraan. Sa puntong ito,
itatanong mo:  Kamangmangan
- Nagkaroon ba ng kalayaan sa mga opsiyon na pagpipilian
o pinili lamang ang mas nakabubuti sa iyo na walang - Kung tayo ay walang alam, maaaring maapektuhan ang
pagsasaalang-alang sa maaaring epekto nito?  ating pananagutan kung kaya’t mahalga na magkaroon
- Iniwasan mo ba ang pagpipilian/opsiyon na mas ng kaalaman sa lahat ng pagkakataon.
humihingi ng masusing pag-iisip? 
Masidhing damdamin
 - Minsan, dala ng matinding emosyon o damdamin tulad
ng galit o kasiyahan, nakagagawa tayo ng mga bagay
na hindi natin sinasadya.
Takot
- Kung ang kilos na ginawa ay bunga ng takot, maaring
maapektuhan ang pananagutan.
Karahasan
- Minsan dahil sa kaharasan na nararanasan ng isang tao
ay napipilitan siyang gawin ang isang bagay na labag sa
kaniyang kilos-loob at pagkukusa.
Gawi
Mga Hakbang sa Morsl na Pagpapasiya
- Kung tayo ay nasanay na sa paggawa ng isang kilos,
naapektuhan nito ang ating pananagutan.
Week 4: Mga yugto ng makataong kilos
Mga Hakbang sa Moral na Pagpapasiya (LISTEN)
- Ang mga ito ay kailangan ng maingat na pagtitimbang
sa kung ano ang dapat piliin at kung anong kilos ang
dapat gawin. Mahalaga na makita mo kung ang pipiliin
mo ba ay nakabatay sa makataong pagkilos.
- Bahagi ng buhay ng tao ang magsagawa ng pasiya. Ito
ay madalas mong ginagawa sa iyong pang-araw-araw
na buhay. 
- Ang bawat kilos at pasiya na kaniyang gagawin ay may
epekto sa kaniyang sarili at kapuwa kung kaya’t
kailangan na ito ay isagawa nang maingat gamit ang
talino na ibinigay ng Diyos. 
- May pagkakasunod-sunod (sequence) ang
pagsasagawa ng makataong kilos. Para kay Sto. Tomas
de Aquino, may 12 yugto ito. Nahahati sa dalawang
kategorya ito: ang isip at kilos-loob. Kung ang isang tao
ay nagsasagawa ng madaliang pagpapasiya, hindi siya
nagiging mapanagutan; bagkus nagiging pabaya siya sa
anumang kalalabasan nito. Ngunit kung daraan siya sa
mga yugtong ito, tiyak na magiging mabuti ang
kalalabasan ng kaniyang isasagawang kilos.
Yugto ng makataong kilos ni Sto.Tomas de Aquino. Ang
isip at kilos-loob
Isip
- kakayahan ng tao para sa pag-unawa o
kapangyarihang mag-isip
- kakayahang umalam, magsuri, tumuklas, at
magbigay-kahulugan sa mga kaalaman
Kilos-loob
- kapangyarihang magpasiyang pumili batay sa mga
nakalap na impormasyon ng isip
- ito ay malaya
12 Yugto ng Makataong Kilos
ISIP KILOS-LOOB
Pagkaunawa sa layunin
Nais ng layunin
Paghuhusga sa nais makamtan Intensyon ng layunin
Masusing pagsussuri ng paraan Paghuhusga sa praan
Praktikal na paghuhusga sa pinili Pagpili
Utos Paggamit
Pangkaisipang kakayahan ng Bunga
layunin
WEEK 5: MGA YUGTO NG MAKATAONG KILOS AT MGA
HAKBANG SA MORAL NA PAGPAPASYA
Moral na Pagpapasiya
- May kalayaan ang bawat isa sa anumang gugustuhin
niyang gawin sa kaniyang buhay. Sabi nga ni Fr. Neil
Sevilla na isang pari sa isang parokya sa Bulacan,
simula nang magkaroon ng isip ang tao hanggang sa
kaniyang kamatayan, nagsasagawa siya araw-araw ng
pagpapasiya.
- Sa anumang isasagawang proseso ng pagpapasiya,
mahalaga na mabigyan ito ng sapat na panahon. Malaki
ang maitutulong nito sapagkat mula rito ay
mapagninilayan ang bawat panig ng isasagawang
pagpili
- Sa yugto ng iyong buhay sa ngayon, napakahalaga na
dumaan ka sa proseso bago ka magsagawa ng
pagpapasiya. Makatutulong sa iyo ang proseso ng
pakikinig (listen process)
1. Magkalap ng patunay (Look for the facts)
- Mahalaga na sa unang hakbang pa lamang ay tanungin
mo na agad ang iyong sarili. Naririto ang mga
halimbawa ng tanong:
2. Isaisip ang mga posibilidad (Imagine possibilities)
o mga advantage and disadvantage
- Mahalaga na tignang mabuti ang mga posibilidad na
mga pagpipiliang magagawa para sa sitwasyon. Dito ay
kailangang makita kung ano ang mabuti at masamang
kalalabasan nito. Ano ang maaaring maging epekto nito
hindi lamang sa sarili kundi para sa ibang tao.
3. Maghanap ng ibang kaalaman (Seek insight beyond
your own)
- Hindi sa lahat ng oras o pagkakataon ay alam mo ang
mabuti. Kailangan mo pa ring maghanap ng mga
magagandang kaalaman na maaaring makapagbigay sa
iyo ng inspirasyong makagawa ng tamang pagpapasiya.
4. Tingnan ang kalooban (Turn inward)
- Ano ang sinasabi sa iyo ng iyong kalooban tungkol sa
sitwasyon? Ano ang sinasabi ng iyong konsensiya? Ano
ang personal mong nararamdaman ukol sa sitwasyon?
Ang lahat ng katanungan ay kailangan mong sagutin
sapagkat sa anumang pasiya na iyong gagawin,
kailangan na ikaw ay magiging masaya.
5. Umasa at magtiwala sa tulong ng Diyos (Expect and
Trust in God's help)
- Tanging ang Diyos lamang ang nakaaalam ng
pinakamabuti para sa atin, kaya’t napakahalaga na
tumawag sa Kaniya sa pamamagitan ng panalangin. Ito
ang pinakamabisang paraan upang malaman kung ano
ang magandang plano Niya para sa atin. Ito rin ang
magsisilbing lakas na magagamit sa sandaling
dumaranasa mahirap na sitwasyon.
 - Tumutukoy sa panlabas na kilos na kasangkapan upang
6. Magsagawa ng pasiya (Name your Decision) makamit ang layunin.
- Dito ay magsasagawa ka na ng pagpapasiya. Maaari - Sto. Tomas de Aquino: May nararapat na obheto ang
mong tanungin ang iyong sarili kung bakit mo ito pinili. kilos. Ang paraan ng kilos ay ang nararapat na kilos
Ano ang iyong mga plano sa iyong ginawang pagpili? dahil ang kabutihan ng panlabas na kilos ay ang
Ikaw ba ay masaya rito? Ito ba ay batay sa moral na nararapat na obheto nito.
pamantayan? Makatutulong ang mga tanong na ito
3. Sirkumtansiya
upang kung mayroon ka pang agam-agam o pagkalito
- Ito ang nakapagdadala o nakapagpapabawas ng
sa iyong pipiliin, ay mapagnilayan mo itong mabuti. 
kabutihan o kasamaan ng isang kilos. Mga mangyayari
o kahihinatnan ayon sa pasya o kilos.
Week 6: LAYUNIN, PARAAN AT SIRKUSMTANSYA NG
MAKATAONG KILOS - Tumutukoy sa isang sitwasyon o kondisyon o
- Ang makataong kilos ay bunga ng ating isip at kalagayan ng kilos na  nakababawas o nakadaragdag sa
kabutihan o kasamaan ng isang kilos.
kagustuhan na nagsasabi ng ating katangian. Kung ano
- Ito ang mga nakapagpapalala o nakapagpapabawas ng
tayo at kung ano ang kalalabasan ng ating kilos ay kabutihan o kasamaan ng kilos.
batay sa ating pagpapasya.
- Ang moral na kilos ay makataong kilos sapagkat ito ay  Sino Taong Ninakaw ni Masama ang
malayang patungo sa layuning pinag-isipan at nagsasagawa Arnold ang pera magnakaw pero 
mapanagutang  isinakatuparan. ng kilos o ng kanyang lola nadagdagan pa ang
taong Ester habang ito bigat nito dahil  lola
- Sa bawat MAKATAONG KILOS,ang kilos-loob maaaring ay nakapila para nya ang kanyang
ang tumutungo sa isang layunin. Hindi maapektuha sa komunyon. ninakawan.
makapaghahangad ng anuman ang isang tao kung n ng kilos
wala itong  pinakahuling layunin  at ito ay ang  Ano Mismong Ang pera ni lola Ang kilos ni Arnold
kilos, gaano Ester ay pambili ang dahilan kung
makapiling ang Diyos  sa kabilang buhay. kalaki o nya ng gamot bakit hindi nakabili ng
Etika ni Sto. Tomas de Aquino kabigat gamot si Lola Ester at
- Ano ang papel ni isip, puso, katawan at kilos-loob? lumubha ang
- Ang katawan ang siyang nangangalap ngkaalaman mula kalagayan nito
sa kapaligiran at siya ring magsasakatuparan ng Saan Lugar kung Ginawa ni Arnold Mas mabigat ang
pinagpasyahang kilos saan ang pagnanakaw kasamaang nagwa 
isinagawa sa loob ng dahil ginawa ito sa
- Ang isip ay umuunawa, humuhusga at nag-uutos ang kilos simbahan. loob ng  simbahan.
- Ang puso ang nakararamdam ng lahat ng bagay na
Paano Paraan kung Kinuha nya ang Naragdagan ang
nangyayari sa  ating buhay at sya rin ang nagpapasya paano pera sa loob ng kasamaan dahil 
sapagkat dito hinuhubog  ang personalidad ng tao. Shinagawa pitaka ng kanyang pinagplanuhan nya
- Ang kilos-loob ang siyang ugat ng mapanagutang kilos ang kilos lola Ester. itong gawin.
sapagkat siya ay laging patungo sa iisang layunin – Kailan Panahon Nagnakaw si Itinaon nyang
KABUTIHAN. kung kailan Arnold habang  nakapila ang kanyang 
isinagawa nakapila sa lola Ester noong
Gamit Tunguhin ang kilos komunyon ang  kinuha nya ang pera 
Katawan Pagkilos o Maisakatuparan ang kanyang lola. nito sa pitaka.
paggawa panloob na kilos
Isip Pag-unawa Katotohanan
Kilos-loob Gabay Kabutihan
4. Kahihinatnan
Puso Pagdedesisyon Maging personalidad
ang tao - Lahat ng kilos na ginagawa ng tao ay may kaakibat na
dahilan, batayan ay may kaakibat na pananagutan.
Mga resulta ng pasya o kilos batay sa layunin at paraan
1. Layunin
ng pasya o kilos.
- Tumutukoy sa panloob na kilos kung saan nakatuon - Ang lahat ng ginagawang kilos ng tao ay may dahilan,
ang kilos- loob nan ais mangyari. batayan, at may kaakibat na pananagutan. Anuman ang
- Tumutukoy sa panloob na kilos kung saan nakatuon gawing kilos ay may kahihinatnan.
ang kilos- loob. Ito ang motibo o dahilan kung bakit - Mahalaga na dapat pag-isipan at pagplanuhang mabuti
gagawin ang kilos. ang anumang isasagawang kilos dahil mayroon itong
- Hindi nakikita o nalalaman ng iba sapagkat ito ay katumbas na  pananagutan na dapat isaalang-alang.
personal sa taong gumagawa ng kilos. - Kailangang mapag-isipang mabuti at makita kung ano
- Sto. Tomas de Aquino: Ang pamantayan sa kabutihan ang magiging resulta ng anumang kilos na gagawin.
ng layunin ay kung iginagalang ng taong nagsasakilos
ang dignidad ng kapwa. Week 7: LAYUNIN, PARAAN AT SIRKUMSTANSYA NG
2. Paraan MAKATAONG KILOS
- Ito ay tumutukoy sa panlabas na kilos na paraan upang
makamit ang layunin. Ito ay pangkasunodsunod ng Hakbang sa mabuting pagpapasya
mga gagawin ayon sa plano. Layunin (Objective)
- Mahalagfa na sa paggawa ng pasya o kilos ay dahil sa
nais o gustong makamit o makamtan.
Pagkalap ng Impormasyon (gather imformation)
- Makinig sa mga payo ng matatanda at sinasabi ng mga
esparto. Maari din magtanong sa may mga mabubuting
karanasan.

Kahihinatnan (Projected outcome)

- Alamin ang idudulot nito sa kinabukasan. Ilista ang
maaring mangyari sa mga pasyang isinulat at tignan
kung mas nakararami ang Mabuti kaysa masamang
resulta.

Gumawa ng desisyon
- Gumawa ng dessiyon at itala ang paraan kung paano
mapagtatagumpayan ang pasiya o kilos.

Pagsuri sa nagawang pasya (evaluation)

- Ang nabuong planong nanapagpasyahan ay
masusing pag-aralan. Isa-isang basahin ang mga
naisulat kung ito ay sumunod sa tamang proseso.
Tignan kung walan nakasasagabalo nakakasakit sa
kapwa tao.
- Mahalga na alamin at naisin ang Mabuti. Kilatisin
ang mga particular na kabutihan sa isang
sitwasyon ayon sa prinsipyo. Isulat ang sanhi at
bunga ng bawat pasya at maaring maging
sirkumstansiya ng pasya sa kahihinatnan nito.