Yapı Çeliği Yapı Çeliği Üretimi

Çelik, mekanik olarak işlenebilen, dövülerek preslenerek

haddeden geçirilerek şekillendirilen bir demir alaşımıdır. Yüksek fırınlarda
demir cevheri, kömür ve kalker parçaları
Yapısında demirden başka eritilerek ham demir elde edilir.
%0,3-1,7 arasında karbon (C) ile
Çelik Yapı Tasarımı toplamı %1’ i geçmeyen fosfor (P),
kükürt (S),
nitrojen (N) gibi kirli,
manganez (Mn)
2 maddeler vardır.
silisyum (Si) gibi yararlı
Ham demirde %3-4 oranında
Malzeme, Yapım Bu maddelerin ayarlanması ve alaşıma başka yararlı karbon, silisyum, fosfor ve kükürt
maddelerin uygun eklenmesi ile çeşitli özellikte çelik elde gibi elementler bulunur.
edilebilir.

2 YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD 3

YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Fırın

Yapı Çeliği Üretimi Yapı Çeliği Üretimi Yapı Çeliği Üretimi

Çelik elde etmek için;
Bessemer, Thomas, Siemens-Martin,
LD-Oksijen yada elektrik ark Profiller sıcakta haddeleme yoluyla elde edilir.
ocaklarından biri kullanılır. Bir geniş başlıklı  profil son şekli verilinceye
Ham demirin istenilen ölçülerde arıtılıp kadar en az 40 kez rulodan geçirilir.
çelik için gerekli alaşım maddelerinin
eklenmesi bu işlem sırasında yapılır.
Külçe Dökümü Külçe

Elektrik Ark Ocağı

Potadan erimiş halde çıkan çelik,

külçeler halinde dökülür.
Oksijen işleminde, içinde erimiş durumda
demir ve çelik hurdası bulunan potaya Külçe sonradan ısıtılarak haddeleme, plaka
yüksek basınçla su verilerek fazla karbon halinde dökme yada soğukta çekme yoluyla
ve kirli maddelerin yanması sağlanır. blum, platin yada kütük olarak frezeye
hazır hale getirilir.
Oksijen Ocağı Blum
4 5 6
YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD
 Yapı Çeliği Üretimi Yapı Çeliği Üretimi Yapı Çeliği Üretimi

Rulodan geçirme
Kesim ve soğutma

Stuttgart Havaalanı kolonları için dökme birleşim noktaları

Dikişsiz boru profil üretimi;

*pilger işlemi ile haddelenerek,
*kum yada mum yok etme yöntemiyle
dökme olarak elde edilir.
Pilger işlemi
merkezi bir bilgisayar
7 8 9
YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

Yapı Çeliği Üretimi Yapı Çeliği Üretimi Çelik Kalitesi

Türkiye’de çelik kaliteleri TS 2162-1986 Genel Yapı Çelikleri Şartnamesi

ile belirlenmiştir. Buna göre hadde mamulü yapı çelikleri içindeki
karbon, fosfor, kükürt, nitrojen oranına göre:
Fe33, Fe37-2, Fe37-3, Fe44-2, Fe44-3, Fe50-2, Fe52-3, Fe60-2, Fe70-2,
olarak sınıflandırılır.
Çelik kaliteleri:
Amerika’da ASTM’a göre A36, A44, A57,
İngiltere’de BS4360’a göre Grade43B, C, D, Grade50B, C, D..
Soğukta çekme işlemiyle: Almanya’da DIN17100’e göre St37, St52…,
Dolu gövdeli dikdörtgen yada Rusya’da GOST380-60’a göre CT3, CT5
yuvarlak en-kesitli çubuk, EUROCODE’da EN10025(1990)’a göre Fe360B, C, Fe510B, C..
olarak sınıflandırılır.
R kirişlerin örgü çubukları,
TS204-1976 Pik Demir Şartnamesi’ne göre pik demir, içindeki silikon,
askı kabloları yada manganez, fosfor ve sülfür oranına ve döküm şekline bağlı olarak
yüksek mukavemet gerektiren çelikler H1, H2, D1, D2, D3, Ç1, Ç2 ve T olarak sınıflandırılır.

elde edilir. Soğukta bükme

10 11 12
YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD
 Yapı Çeliği Mekanik Özellikleri Yapı Çeliği Mekanik Özellikleri Yapı Çeliği Mekanik Özellikleri
Orantılı sınır gerilmesi değeri:
Fe37 çelikleri için 0,18-0,22 kN/mm2, Fe52 çelikleri için 0,25-0,28 kN/mm2
arasındadır.
Çelikte emniyet gerilmeleri σa-akma gerilmesine göre belirlenir.
Akma gerilmesi olarak:
Fe33 çelikleri için σa= 0,18 kN/mm2
Fe37 “ σa= 0,24 “
Eğilme deneyi Fe44 “ σa= 0,28 “
Fe52 “ σa= 0,36 “
ortalama değerleri alır.
Malzeme karakteristikleri, tüm çelik cinsleri
için aynıdır:
Çekme deneyi Kütle Yoğunluğu = 78,5 kN/m3
Elastisite Modülü (E) = 210 kN/mm2
Malzemelerin σ-normal ve  -kayma gerilmeleri ile E -elastisite modülü Poisson Katsayısı (v) = 0,3
gibi taşıma kapasiteleri, bir çekme deneyi ile belirlenir; deney sonucu bir Kayma Modülü (G) = E/2(1+v) = 81 kN/mm2
Çekme deneyi Sertlik deneyi gerilme-uzama diyagramı ile gösterilir. Isı Genleşme Katsayısı (αt) = 12*10-6oC
Laboratuar Deneyleri Çelik Yapıların Hesap ve Yapım Kuralları Şartnamesi: TS 648-1980
13 14 15
YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

Çelik Yapı Özellikleri Çelik Yapının Olumlu Yönleri Çelik Yapının Olumlu Yönleri

Bir yapının fonksiyonu ne olursa olsun, daha ön proje -Çelik homojen izotrop bir malzeme
aşamasında taşıyıcı sistem malzemesinin seçimi gerekir. karakteri gösterir, yapı elemanları
kullanma süresi, küçük en kesitli yapılabilir.
yapımı için ayrılan para,
inşaat süresi,
zemin durumu,
iklim koşulları, -Boşluklu çelik kirişler, tesisat borularının
ulaşım olanakları, yatay düzenlenmesinde serbestlik sağlar.
yapı malzemesi fiyatları
-Çeliğin takviyesi kolaydır,
gibi konular inşaat malzemesi seçiminde önemli etkenlerdir.
tasarım değişiklikleri kolayca
Seçimin uygun bir biçimde yapılabilmesi için seçimi yapan yapılabilir.
teknik elemanın inşaat malzemesinin üstün ve zayıf yanlarını
bilmesi gerekir.
-Çeliğin mukavemeti büyüktür,
az sehim yapar, büyük açıklıklar -Çelik düktil bir malzemedir, büyük basınç ve çekme kuvvetleri etkisinde
geçilebilir ve alan daha iyi kullanılır. yıkılmadan deforme olur, ve takviye yada eleman değişikliğine olanak verir.

16 17 18
YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD
 Çelik Yapının Olumlu Yönleri Çelik Yapının Olumlu Yönleri Çelik Yapının Olumlu Yönleri
Yapı Tipi Döşeme Üst Yapı Alt Yapı Ölü Yük
Demir 185 ton Demir 32 ton 1286 kg/m²
Betonarme B.A. Beton 2400 m³ Beton 480 m³
Kazık 180 adet
Demir 66 ton Demir 20 ton 715 kg/m²
Çelik B.A. Beton 905 m³ Beton 280 m³
g = 400 kg/m² Kolon Kazık 118 adet
448 ton
Kiriş
Döşeme 155 ton Demir 16 ton 490 kg/m²
Çelik Çelik Kolon Beton230 m³
g = 175 kg/m² 365 ton Kazık 96 adet
Kiriş
Ytong Kolon Demir 17 ton 545 kg/m²
Çelik g = 250 kg/m² 405 ton Beton240 m³ -Çelik elemanların büyük bir kısmı
Kiriş Kazık 102adet
atölyelerde hazırlanabilir, yapım hızlı olur. -Şantiyede kreyn ve nakil araçlarının
Ön gerilmeli Kolon Demir 18 ton 639kg/m²
Çelik B.A. 420 ton Beton260 m³ durabileceği kadar az bir şantiye alanı yeterlidir.
Reks tipi Kiriş
g = 320 kg/m²

KARŞIYAKA YUNUS SİTESİ, 1985, Strüktür + Kaba Yapı Sistem Değerlendirmesi -Standart elemanlarla yapıldığında -Yapım süresinin kısalığı,
Zemin + Asma kat ve 7, 9, 12 katlı konut blokları toplam 5759 m², q=225 kg/m², kazıklar: ø65cm prefabrike elemanların kullanımına finansman maliyetlerini etkiler.
-Çeliğin taşıma gücü yüksektir, az malzeme gerektirir ve olanak verir, kuru yapım sağlar.
yapı hafif olur, temellere gelen yükler daha az olur.
19 20 21
YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

Çelik Yapının Olumlu Yönleri Çelik Yapının Olumlu Yönleri Çelik Yapının Olumlu Yönleri
Özet olarak:
 büyük açıklıklar gerekiyor
 yapı yüksekliği fazla olacak
Çelik yapı maliyetini sadece yapının metrekare
 zemin emniyet gerilmesinin az olması nedeniyle hafif yapı gerekiyor
maliyeti olarak düşünmek yanlış olur.
 tesisatın döşeme içine yerleştirilmesi gerekiyor
-İnşaat işi hava şartlarından bağımsız  yapıya etkiyen yükler büyük
Tasarımında kesit standardizasyonu,
olarak yapılabilir.
 kolonların küçük en-kesitli olması isteniyor
Üretimde endüstrileşme ve
 iç düzenlemede esneklik ve açık planlama sistemi gerekiyor
Yapımda mekanizasyon
 yapı iskeletinin değiştirilme olasılığı var
ile hızlı üretilebilen çelik yapıda yapım maliyeti bir
 kısa yapım süresi isteniyor
noktada tutulabilir.
-Yapının yıkılması gerektiğinde tozsuz ve  yapım soğuk iklim koşullarında gerçekleşecek
gürültüsüz olarak ve çok az artık malzeme  yapı elemanları ve detaylarında hata oranlarının küçük olması isteniyor
bırakarak sökülebilir.
 şantiye alanı kısıtlı

gibi şartlardan biri yada daha fazlası tasarımda gerekiyorsa çelik sistem
seçimi daha ekonomik olur.
22 23 24
YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD
 Çelik Yapının Zayıf Yönleri Çelik Yapının Zayıf Yönleri Çelik Yapının Zayıf Yönleri
Korozyon Korozyon Korozyon

Kötü tasarım İyi tasarım

Hava ile temas ettiğinde düşük karbonlu

yapı çelikleri okside olup paslanır. Yüzeyde oluşan sıyrık ve yarıklar
korozyonu artırıcı etkilerdir. Tasarım hataları korozyonu hızlandırır.
Korozyon miktarı ve yayılma hızı elemanın
ıslak kalma süresine ve ısı farklılıklarına
bağlıdır.

25 26 27
YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

Çelik Yapının Zayıf Yönleri Çelik Yapının Zayıf Yönleri Çelik Yapının Zayıf Yönleri
Korozyon Korozyon Korozyon
Birbirine uyumsuz iki metalin birleşmesi Ahşap ve çelik, korozyon açısından
korozyona yol açar. birbirine uyumsuz iki malzemedir.
Nikel, bakır, dökme demir, kurşun, sarı,
paslanmaz çelik gibi metallerin çelikle
doğrudan teması korozyonu hızlandırır. Boya

Ahşabın çelik ile doğrudan teması

korozyonu hızlandırır.

Kuru ve ısıtılan binanın iç ortamında Galvanizleme

bulunan çelik yapı elemanlarının korozyona
hadde pullanması
karşı korunma gereksinimi daha azdır. Yapı çeliğini korozyondan koruma: galvanizleme, metal spreyleri ile kaplama yada boya
28 29 30
YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD
 Çelik Yapının Zayıf Yönleri Çelik Yapının Zayıf Yönleri Çelik Yapının Zayıf Yönleri
Korozyon Korozyon Yangın

Korozyona karşı, “weather resistant”

Korten-çelikleri: içinde %3 oranında
krom, bakır, nikel ve fosfor gibi
alaşımlar bulunan, kaynaklanabilir ve Korozyon önleyici tasarım kriterleri:
atmosfer şartlarına çok dayanıklı çelik
 Nem ve tozun etkisi azaltılmalı
 Başka malzemelerle birlikte kullanıma dikkat etmeli
 Koruyucu kaplama iyi uygulanmalı
 Tasarım ve montaj uygun yapılmalı Bir taşıyıcı elemanın yangına dayanım derecesi

 yapının kullanım amacına,

 yapı yüksekliğine,
 elemanın bulunduğu bölümün büyüklüğüne,
 elemanın konumuna ve en kesit ısınma oranına
bağlıdır.
31 32 33
YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

Çelik Yapının Zayıf Yönleri Çelik Yapının Zayıf Yönleri Çelik Yapının Zayıf Yönleri
Yangın Yangın Yangın - önlemler

 Su püskürtücüleri - önlemleri azaltır.

 Sprey boya ile boyama

UNESCO Binası, Paris
dış kolonlarda yangın koruması gerekmemiştir.  Şişen malzeme ile kaplama- çelik iskeletin
görünmesinin istenildiği durumlarda
Yangında, açıkta bulunan çelik yapı
elemanları ayrıca bir koruma gerektirmez.
Yapı çeliği ~200oC de mukavemet kaybetmeye başlar ve ~600oC de kopar.
34 35 36
YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD
 Çelik Yapının Zayıf Yönleri Çelik Yapının Zayıf Yönleri Çelik Yapının Zayıf Yönleri
Yangın - önlemler Yangın - önlemler Yangın - önlemler

 Sıva ile kaplama:

 Levhalarla kaplama:

Bush Lane House Konservatuvar derslikleri, Montreuil NorCon House, Hanover

cephe kafesleri, su dolu 4,2m çaplı, çift tabaka çelik kabuk kolonları su dolu
 Beton içine alma arası su dolu
 Taşıyıcı elemanlar içinde su dolanımı ile yangından korunması
37 38 39
YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

Tasarım İlkeleri Tasarım İlkeleri

Tasarım İlkeleri
En-kesitler En-kesitler

I ve geniş başlıklı I profili olan H profiller

genellikle kolon ve kirişlerde

U profiller kafes kirişlerde, çaprazlamalarda ve az

yük aktaran kısa kiriş olarak

T profilleri az yük altındaki kafes kirişlerin üst ve alt

Çelik yapıyı oluşturan taşıyıcı elemanlar; başlığı olarak
hadde profilleri yada lama ve levhaların
bir araya getirilişi ile oluşturulur. Köşebentler çaprazlamalarda, kafeslerde yada çok
parçalı olarak kolonlarda, sadece normal kuvvet
aktaran elemanlar olarak kullanılır.
Çelik yapı, hadde profiller, lamalar ve levhalar ile biçimlenir.

40 41 42
YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD
 Tasarım İlkeleri Tasarım İlkeleri Tasarım İlkeleri
En-kesitler Malzeme Sorunları Malzeme Sorunları

Çelik inşaatta en çok kullanılan I ve U Malzeme kaybını önlemek için yapı elemanlarının ek
profilleri her boyda üretilmemektedir. yerleri piyasadaki profil boylarına uygun düzenlemelidir.

Bulunmayan profil yerine yapma en-

kesitler üretmek malzeme ve zaman
kaybına yol açar.
Lamalar kısa açıklık geçen çaprazlamalarda
yada kolon ve kirişlerin berkiltilmesinde
kullanılır.

Levhaların kesilip şekillendirilmesi ile

yapma I, U, Z, kare yada dikdörtgen kutu ve
daire en-kesitli boru profiller elde edilir.

Kutu ve boru profiller düzlem ve uzay

kafeslerde kullanılır.

Takviyeli, oluklu yada dalgalı levhalar

döşeme tabliyeleri yada çatı örtüsü olarak
kullanılır. Karabük demir-çelik normları

43 44 45
YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

Tasarım İlkeleri Tasarım İlkeleri

Tasarım İlkeleri
Montaj Montaj

Bir çelik yapı tasarımında gereç ve üretim bakımından :

 çelik hadde profillerinin 6,5m-12,0m uzunluğunda (tablo---)
lamaların 5-12mm kalınlıklı, 20-120mm genişliğinde ve 6,5m uzunluğunda (tablo---)
 sıcak haddelenmiş sacların 2-12mm kalınlıklı, 508-1500mm genişliğinde ve 914- Tasarlanan çelik yapı elemanlarının
15000mm uzunluğunda kesimi, şekillenmesi ve boyanması atölyelerde yapılır.
 levhaların 12-200mm kalınlığında, 900-2600mm genişliğinde ve 1500-12000 mm
uzunluğunda
üretildiğini bilmek yarar sağlar.

46 47 48
YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD
 Tasarım İlkeleri Tasarım İlkeleri Tasarım İlkeleri
Montaj Montaj Montaj

Çelik yapı elemanlarının taşınması

Temel üzerine yerleştirilen kolon, çerçeve

yada halatlarla askıya alınıp geçici desteklerle
emniyete alınır.

49 50 51
YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

Tasarım İlkeleri Tasarım İlkeleri Tasarım İlkeleri

Montaj Montaj Yöntemleri Montaj Yöntemleri

Eleman yöntemi
Kaldırma yöntemi

Kaldırma işi kolonlar yada geçici

Tasarım konumuna getirilen kiriş ve olarak kurulan kuleler yardımıyla
döşemeler yerleştirildikten sonra son yukarı çekme yada yukarı itme
tespit yapılır. yoluyla yapılır.

Blok yöntemi

52 53 54
YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD
 Tasarım İlkeleri
Tasarım İlkeleri Tasarım İlkeleri
Montaj
Çelik yapı tasarımında ve yapımında modülasyon, önemli bir ekonomi sağlar. Kaliteli ve rasyonel bir tasarım için çelik taşıyıcı sistemi oluşturacak elemanları;
 malzemeden en uygun yararlanarak yapılmalı,
 şekli ve en-kesiti diğer elemanlarla kolay birleşebilir olmalı,
 elemanlar zamanla toz ve kir birikimi yapmayacak şekilde düzenlenmeli,
 farklı tip ve boyuttaki eleman sayısı en aza indirilerek olabildiğince çok
sayıda standart elemanlarla üretilmelidir.
Çelik yapıda:
Montaj yöntemi;
 Aynı tipte eleman sayısının fazla olması, üretim süresini kısaltır.
montaj sırasında elemanın kaldırılma noktasının
Standart üretim serileri, işlem ve teknoloji tekrarlarına olanak verdiği için  Eleman ve parça şekilleri basit düzenlenir, az sayıda birleşim sağlanırsa
 yeri,
* tasarımcı, yüklenici ve üretici işbirliğini sağlar, montaj daha kolay ve ekonomik olarak kısa sürede yapılır.
 sayısı ve * birleşimdeki malzeme ve gereç yitiklerini önler,  Elemanlar şantiyeye taşınabilir en büyük boyutta tasarlanırsa, şantiyede
 bu noktada reaksiyon kuvvetinin karşılanma * şantiye işlerini kolaylaştırır ve birleştirilecek parça sayısı da az olur.
* işgücü üretkenliğini artırır.
şekline bağlı olarak seçilir ve tasarımı büyük Herhangi bir sistemde modül saptanırken, gereç, üretim, taşıma ve Çelik taşıyıcı sistemi en az ağırlıkla, üretimde az işçilik kullanarak kısa zamanda
ölçüde yönlendirilir. montaj, sıhhi tesisat ve iç düzenlemedeki sınırlamalar dikkate alınmalıdır. inşa etmek, yapı maliyetini azaltması bakımından önemli kriterlerdir.
55 56 57
YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD