İF ÇELİKLERİ

Dünyada küresel çevre problemlerin artması ve enerji tasarrufu gibi konuların önem
kazanmasıyla birlikte yüksek dayanımlı ancak hafif araçlar üretmenin yollarını araştırılmaya
başlanmıştır. Son dönemlerde, otomotiv gövde sacları üretiminde çok düşük oranda karbon ve
azot içeren arayer atomsuz (IF) çelik kaliteleri geliştirilmiştir. Ancak bu tür çeliklerin üretimi
için gerekli teknolojik donanım oldukça pahalıdır. Gelişen teknoloji ile birlikte otomobil dış
panelleri için iyi derin çekilebilir ve fırınlama sertleşmesine sahip yüksek dayanımlı çelik saclar
kolaylıkla üretilebilmektedir
İF ÇELİKLERİ
Bu gelişmelerle birlikte, Ti ve Nb içeren ultra düşük karbonlu IF çelikleri bu tür uygulamalar
için geniş bir uygulama alanı bulmuştur. IF çelikleri düşük karbon ve azot içerdiklerinden dolayı
biçimlendirmeye en uygun olup, ayrıca düşük akma dayanımına sahiptirler. Otomobil ve yan
sanayi uygulamalarında kullanılmak üzere üretilen soğuk haddelenmiş çelikler de yüksek
Lankford değeri ile iyi derin çekilebilirlik ve anti-yaşlanma özellikleri kolaylıkla
yakalanabilmektedir.
İF ÇELİKLERİ
IF çeliklerinin üretimi soğuk, sıcak, çinko kaplı ve yüksek dayanımlı çelik sac alnında da
artmaktadır. Sürekli tavlama hatlarının kullanımının artması, sürekli tavlama hatlarının düşük
karbon ve azot içeren çeliklerde ekonomik ve çok verimli olması IF çeliklerinin gelişmesinde ve
yaygınlaşmasında yardımcı olmuştur.
İF ÇELİKLERİ
Günümüzde neredeyse tüm yollarda bulunan araçlar çelikten yapılmıştır çünkü güvenli araç
tasarımı için en kolay ve en iyi malzemedir. Çelik, bir darbeyi emmek ve böylece çarpışma
enerjisini yaymak için benzersiz, doğal bir kapasiteye sahip bir malzemedir. Çelik bir akordeon
gibi çökmek üzere tasarlanabilir. Çelik, ezildiğinde daha da sertleşebilme özelliğine sahiptir, bu
da çeliğin daha fazla enerji emmesini sağlayacak şekilde daha güçlü hale geleceği anlamına
gelir.  Bugün pazara sunulan araçlar sadece güvenli değil, aynı zamanda daha güçlü ve daha
fazla yakıt tasarruflu hale getirecek yeni nesil, gelişmiş yüksek dayanımlı çelik ve teknolojiler
kullanılıyor.
İF ÇELİKLERİ
Maliyet malzeme seçimi için çok önemli bir faktördür. Alüminyum gibi rekabetçi
malzemeler, araba gövdesi için tüm yönleri ile çelik üzerinde önemli maliyet dezavantajları
vardır. Bunlar;

 Hammadde maliyetlerinde alüminyum, çelikten 3 kat daha pahalıdır.

 Değişim maliyetlerinde alüminyum, çelikten 2 kat daha pahalıdır.

 Toplam bir araç iskeletinin, geleneksel çelik tasarımdan% 60 ila 80 daha pahalı olduğu tahmin

edilmektedir
İF ÇELİKLERİ
Araç imalat sanayisinin ihtiyaçlarını karşılayacak yeni tip çeliklerin geliştirilme çalışmalarına;
gerek yapısal değişikler gerekse farklı alaşım malzemelerinin ilave edilmesi ile devam
edilmektedir. Şekilde yeni nesil çelik malzemeler özetlenerek gösterilmiştir. Düşük mukavemete
sahip IF ve HSLA çelikleri, düşük alaşımlı yüksek uzama oranına sahip malzemelerdir. Yüksek
ve çok yüksek mukavemete sahip çeliklerin özelliği ise yüksek dayanımlarına rağmen düşük
uzama oranlarına sahip olmalarıdır. Bunlardan bazıları ise DP, TRIP ve Mart serisi sac çelik
malzemelerdir.
İF ÇELİKLERİ
İF ÇELİKLERİ
İF ÇELİKLERİ
Düşük ve Ultra düşük karbonlu IF çelikleri karbür, nitrür ve sülfür oluşturucu elementler olan Ti
ve/veya Nb gibi alaşım elementleri ilavesi ile üretilmektedir. Modern üretim teknolojisi
kullanılarak düşük karbonlu çeliğin C ve N gibi arayer elementleri, üretim sırasında Ti ve/veya
Nb elementleri ile stabilize edilmekte ve özellikle C oranları %0.010’un altına düşebilmektedir.
Bu sayede mükemmel şekillendirilebilirlik özelliği kazanan IF çelikleri, özellikle otomobil ve
beyaz eşya üreticilerinin gözdesi haline gelmiştir.
İF ÇELİKLERİ
IF çeliği, karmaşık geometrili sac parçaların derin çekme, germe veya dövme ile
şekillendirilmesinde geleneksel yapıdaki çeliklere göre çok daha üstün özellikler
sergilemektedir. Aynı mukavemetli diğer çeliklere oranla anizotropi katsayı (r) değeri oldukça
yüksektir. Düşük akma mukavemeti ve yüksek deformasyon sertleşmesi üssü (n) değerine
sahiptir. Düşük karbonlu çeliklere oranla uzama oranları daha yüksektir. IF çeliği günümüzde
sadece sıcak ve soğuk sac hadde ürünü değil, aynı zamanda Zn ve başka elementlerle de
kaplanarak otomotiv endüstrilerinde kullanılmaya başlanmıştır.
İF ÇELİKLERİ
IF çeliklerinde mukavemet, katı eriyik sertleştiricisi Mn, Si ve P ile sağlanır. IF çelikleri, C ve N
tamamen giderildiği için kaynak işlemleri için de uygundur ve yaşlanma göstermezler. IF
çeliğinin mikroyapısı tamamen ferrit fazından oluşmaktadır. C ve N'yi tamamen bağlamak için
Ti ve / veya Nb gibi yeterli miktarda karbür / nitrit oluşturucu element ekleyerek gerçekleştirilir.
Son üründe, Ti ve Nb'nin çökeltileri formundadır. IF çeliklerine Ti ve Nb ilaveleriyle TiC, TiN
veya NbCN gibi kararlı bileşikler oluşur. C ve N arayer atomlarının ferritik çözeltiden ayrılması
çeliğe yaşlanma özelliği göstermeyen, preste iyi şekillendirilebilirlik özelliği kazandırmaktadır.
IF çeliklerinin akma mukavemetleri 150 MPa, çekme mukavemeti ise 300 MPa civarındadır.
İF ÇELİKLERİ
IF çeliklerinin mekanik özellikleri verilmiştir;
İF ÇELİKLERİ
IF çeliklerinin kimyasal kompozisyonu verilmiştir;
İF ÇELİKLERİ
IF çeliklerinin akma mukavemetleri çok düşük olduğundan belirgin akma ve buna bağlı olarak
Lüders-Hardman bantları görülmez.
İF ÇELİKLERİ
Geleneksel mukavemet arttırma yöntemleri, IF çeliklerinden istenen özellikleri
sağlayamamaktadır. Geleneksel yöntemler, mukavemet artışıyla beraber büyük oranda süneklilik
düşüşüne neden olduklarından şekillendirilme sırasında problemler çıkmaktadır. IF çeliklerinin
mukavemet kazanmasında katı-eriyik mukavemetlenmesi ve fırında (bake) sertleşme yöntemleri
kullanılmaktadır.
İF ÇELİKLERİ
Fırında sertleşme yapılmayan yüksek mukavemetli IF çelikliği (HSIF) min. 340 MPa çekme
mukavemeti ile tamamen stabilize çeliklerdir. Bu çelikler, şimdiye kadar dış gövde panel
uygulamalarında kullanılmıştır ve ezilme performansını geliştirmede çok başarılı olmuşlardır.
Bütün HSIF ürünleri esas olarak Ti+Nb stabilize (bazı durumlarda Ti) IF çelikleridir, P ve Mn
ile mukavemetlendirilmişlerdir. Ferritin katı eriyik mukavemetlenmesinde az miktardaki
fosforun çok etkili olduğu görüldüğünden, ağırlıkça% 0.1 P ilavesi, 100 MPa'dan daha büyük
bir mukavemet artışına yol açar.
İF ÇELİKLERİ
İF ÇELİKLERİ
Bazen Si, Cr ve Mn de gücü arttırmak için kullanılır, ancak etkileri ağırlıkça% 0.1 ilave başına
4-8 MPa ile sınırlıdır. Ancak ferritik mikroyapılarda tane sınırlarında fosfor segrege
olabilmektedir. Tane sınırlarında karbonun olmadığı IF çeliklerinde P segregasyonu özellikle
önemlidir ki sonuçta, ikincil işlem kırılganlığı veya soğuk işlem kırılganlığı denen olay meydana
gelir. Gevrekleşen çelik, ferrit tane sınırları boyunca taneler arası modda kırılır.
İF ÇELİKLERİ
P, Si ve Mn'nin Nb-IF çeliğinde
mekanik özellikleri üzerine etkisi
İF ÇELİKLERİ
Az miktarda B ilavesi, soğuk işlem kırılganlığına duyarlılığı önemli ölçüde azaltır.B atomları
ferrit tane sınırlarına segrege olur, P atomları için mevcut yerleri azaltır. Fakat B ilavesi,
mekanik özellikleri fırında sertleşebilirliği etkiler.
İF ÇELİKLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
Soğuk haddelenmiş çelik levhalarda karmaşık şekillendirme için yüksek biçimlenebilirlik ve
düşük akma dayanımı gerekir. Ti, Nb gibi güçlü karbonitrit oluşturuculara sahip, ultra düşük
karbonlu çelikler olan arayersiz (IF) çelikler, mükemmel derin çekilebilirlik özelliklerinden
dolayı otomotiv panelleri gibi çeşitli parçalara yaygın olarak uygulanır
İF ÇELİKLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
Farklı çelik tipleri için gerilme (MPa cinsinden), yüzde uzaması ve araç yapısındaki
uygulamaları
İF ÇELİKLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
Son yıllarda, otomotiv ağırlığını azaltma talebi, yakıt verimliliğinin artmasına ek olarak, çevre
sorunları nedeniyle daha da artmıştır. Gelişmiş çelik üretim teknolojisi, C içeriğini 30 ppm'den
daha küçüğe indirgemeyi mümkün kılar. Bu gibi ultra düşük C çeliklerinin
şekillendirilebilirliğini arttırmak için, C ve N'nin, Ti veya Nb gibi karbonitrid oluşturucuları
ilave ederek termo-mekanik işlemlerle bağlanması gerekir. C içeriğinin önemli ölçüde azalması
ve Ti veya Nb içeriğinin indirgemesi sonucu ortaya çıkması nedeniyle, çökelme davranışı,
geleneksel ultra düşük C çelikleri ile karşılaştırıldığında çözelti veya çökelme sıcaklığı
bakımından büyük ölçüde farklıdır
İF ÇELİKLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
IF çelikleri, şu ana kadar geliştirilen en iyi derin çekme özelliğine sahiptir ve r değeri 1.8-2.5
aralığındadır. Bununla birlikte, IF çelik sacının r değerinin daha da iyileştirilmesine hala ihtiyaç
duyulmaktadır. Bunun nedeni, yeni geliştirilen otomotiv parçalarının entegre pres
şekillendirmesinin daha yüksek biçimlendirilebilir kalitede IF çelik sac gerektirmesi ve yüksek
mukavemetli çelik sacın otomobilde uygulanmasının r değerinin daha da iyileştirilmesine
ihtiyaç duymasıdır.
İF ÇELİKLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
Süper sekilendirilebilir çelik sacın hedef derecesi, şekildeki süper EDDQ’ dur, r> 2.5 ve n> 0.25
ile biçimlendirilebilirlik açısından en yüksek derecedir. Bu nedenle, süper EDDQ kalite IF
çeliklerinin otomotiv endüstrisi üzerinde büyük bir çekiciliği vardır. Şekil 2.10'da, CQ ticari
kalite, DQ çekme kalitesi, DDQ derin çekme kalitesi, EDDQ ekstra derin çekme kalitesi, Süper
EDDQ süper ekstra derin çekme kalitesi anlamına gelir.
İF ÇELİKLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
Bu çeliklerin öne çıkan genel özellikleri:
 Kaplamalı ve kaplamasız ürünlerde mükemmel homojenlik
 Mükemmel kaynaklanabilirlik
 Yüksek yorulma performansı
 Yüksek ezilme direnci
İF ÇELİKLERİNİN KIMYASI
Modern çelik üretiminde birçok kimyasal element 50 ppm ve altındaki seviyelerde kontrol
edilebilir. Bu mekanik özelliklerde oda sıcaklığında ve yüksek sıcaklıklarda sürünme dayanımı,
düşük sıcaklıkta daha iyi tokluk, kırılma mekaniği, daha iyi sıcak ve soğuk şekillendirilebilirlik,
kaynaklanabilirlik ve korozyon direncine olanak tanımıştır. Otomobil gövdeleri için ekstra derin
çekme kalitesi elde etmek için ultra düşük karbonlu çeliklere ihtiyaç vardır. Karbon ve azot
içerikleri, çeliğin şekillenebilirliği üzerinde istenmeyen bir etkiye sahiptir.
İF ÇELİKLERİNİN KIMYASI
Şekilde, bir dizi çelik için karbon içeriğinin ortalama r değeri üzerine etkisi verilmiştir.
İF ÇELİKLERİNİN KIMYASI
IF çeliklerinde derin çekme kalitesi, C ve/veya N’yi stabilize etmek için Ti veya Nb eklenerek
elde edilebilir. C içeriği% 0.003 veya altına düşürüldüğünde, Nb, Ti'den daha ince çökeltiler
oluşturur ve bu da yeniden kristalleşme sıcaklığında önemli bir artışa neden olur. Bu da Nb
çeliğinin, diğer işleme koşulları aynı olduğunda neden Ti katkılı çeliğe göre daha az basınçla
şekil verilebildiğini açıklamaktadır.

IF çeliğinde kükürt içeriğinin düşürülmesi, Ti4C2S2'nin daha önce çökelmesi olasılığı nedeniyle
ince titanyum karbürlerin çökelmesini geciktirir, böylece yeniden kristalleşme ve tane büyümesi
için eğilimi arttırır.[
İF ÇELİKLERİNİN SEKILLENDIRILEBILIRLIĞI
Sac malzemenin çeşitli proseslerle hasara uğramadan orijinal şeklinden belirli bir şekle
dönüşebilme kabiliyetine şekillendirilebilirlik denir. Çok sayıda değişken, birbirinden bağımsız
olarak prosese katılmakta, şekillendirmenin hatalı veya başarılı olmasına etki etmektedirler. Bu
nedenle, malzemenin gerçek üretim koşullarındaki davranışını tamamen açıklayabilecek tek bir
parametre bulunmamaktadır. Şekillendirilebilirlik malzeme değişkenleri (mekanik, metalürjik,
kimyasal özellik) ve proses değişkenlerine (kalıp, sıcaklık, şekil değişme hızı) bağlıdır.

İyi süneklik ve yaşlanma yapılamaması, IF çeliğini çok çekici yapan olumlu özelliklerdir.
Bununla birlikte, belki de IF çeliğinin popülerliğine en fazla katkıda bulunan unsur mükemmel
derin çekilebilirliğidir
İF ÇELİKLERİNİN SEKILLENDIRILEBILIRLIĞI
İF ÇELİKLERİNİN SEKILLENDIRILEBILIRLIĞI
R değeri, çelik sacların çekilebilirliğini değerlendirmek için en önemli değerdir. Son yıllarda, IF
çeliğinin geliştirilmesi, yüksek r değeri ve mükemmel derin çekme özellikleri nedeniyle
otomobil üreticilerinin talebini karşılamaktadır.  

Otomobil endüstrisinin son yıllarda gelişmesiyle birlikte, otomobil paneli parçalarının

tasarlanmış şekli gittikçe daha karmaşık hale geliyor. Bu nedenle, çelik sacların derin çekme
özelliklerini geliştirmeye yönelik yeni teknoloji ve malzeme araştırmaları otomobil
üreticilerince daha fazla dikkat çekiyor.
İF ÇELİKLERİNİN SEKILLENDIRILEBILIRLIĞI
Çeliklerin karbon muhtevası ve karbürün sıcak bantta yüksek sıcaklıkta sarma ile derin
çekilebilirliğin iyileştirilmesi üzerinde büyük etkilere sahiptir. Karbondan sonra gelen diğer
önemli element manganezdir. Manganez içeriği arttıkça r değeri düşer.

Karbon içeriğinin % 0.04 ve soğuk ezme oranı % 80 olduğu durumda r değeri en yüksek
seviyeye ulaşır. Karbon muhtevasının % 0.02 olması durumunda, r-değeri soğuk ezme
oranındaki artışla doğrusal olarak artar ve tepe ezme oranı % 90 civarına ulaşır. Şekil 2.13 r
değeri ile soğuk ezme oranı arasındaki ilişkiyi göstermektedir.
İF ÇELİKLERİNİN SEKILLENDIRILEBILIRLIĞI
r değeri ile soğuk oranı arasındaki ilişki
İF ÇELİKLERİNİN SEKILLENDIRILEBILIRLIĞI
Bununla birlikte, hızlı ısıtma ile tavlama durumunda, bu olgu temel olarak karbür
morfolojisindeki bir değişiklikten kaynaklanır. Şekilde, tavlama sıcaklığının r değeri üzerindeki
etkisini gösterir. R-değerinin yüksek sıcaklıkta tavlama ile artması, tane büyümesinden
kaynaklanmaktadır. R değerinde yaklaşık 2.0 gibi yüksek derin çekme özelliğinin gerekli olması
durumunda, genel olarak arayersiz çelik olarak bilinen, titanyum veya niyobyum içeren çelikler
kullanılır.
İF ÇELİKLERİNİN SEKILLENDIRILEBILIRLIĞI
tavlama sıcaklığının r değeri üzerindeki etkisini
İF ÇELİKLERİNİN KAYNAKLANABILIRLIĞI
IF çeliklerin otomotiv endüstrisindeki kaynak işleminde elektrik direnç nokta kaynağı kullanımı
üst seviyelere kadar ulaşmıştır. Nokta direnç kaynağı; işleminin hızlı olması sağlam birleştirme
ve ekonomiklik gibi çok önemli avantajlara sahiptir.
İF ÇELİK TÜRLERI
Ti-IF Çelikleri

Ti katkılı IF çeliklerinde, karbon, azot ve kükürt elementleri TiN, TiS, Ti4C2S2 ve TiC gibi farklı
tiplerde çökeltiler oluşturur. Diğer alaşım elementleri (Mn, P) ayrıca MnS ve Ti-Fe-P tipi
çökeltileri de oluşturabilir. Bütün bu çökeltiler, azot, karbon ve kükürt elementlerinin katı
çözeltiden tamamen yok edilmesine yol açar. Özellikle, çökeltme özelliklerini (tip, miktar, boyut
ve dağılım) kontrol etmek önemlidir. Çünkü yüksek şekillendirilebilirlik ve derin çekilebilirlik
özelliklerini güçlü bir şekilde etkilerler.
İF ÇELİK TÜRLERI
Nb-IF Çelikleri

Nb-IF çeliklerinde, Nb, karbonitrid çökeltileri oluşturmak için C ve N ile reaksiyona girer.
Çeliğe fırınlama işlemi sırasında eklenen alüminyum, ayrıca N ile reaksiyona girerek AlN
oluşturur. Bununla birlikte, AlN'nin NbCN'ninkine kıyasla çözünürlük ürünü, daha yüksek bir
kritik sıcaklıkta AlN'nin tercihli çökeltilmesine yol açar, bu da NbCN olarak çökeltme için
mevcut N miktarını azaltır. Çözünürlük ürünleri, kütle kimyasına, sıcaklığa ve çökelti bileşimine
bağlıdır.
İF ÇELİK TÜRLERI
Niyobyum, çökelme sertleşmesi ile akma dayanımını arttırır; Artışın büyüklüğü, çökelmiş
niyobyum karbürlerin boyutuna ve miktarına bağlıdır. Normal niyobyum ilavesi% 0.02 ile 0.04
arasındadır. Niyobyum ile güçlendirme,% 0.01 ilave başına 35 ila 40 MPa'dır. Niyobyum
çelikler kontrollü haddeleme, yeniden kristalleştirme kontrollü haddeleme, hızlandırıcı soğutma
ve doğrudan su verme ile üretilir.
İF ÇELİK TÜRLERI
Ti-Nb IF Çelikleri

Titanyum-Niyobyum IF çelikleri, diğer IF çeliklerinin dezavantajlarını en aza indirirken, Ti ve Nb IF

çeliklerinin avantajlarını da sağlar. Bu kombinasyon, hem sıcak daldırmalı kaplama hem de galvanizleme
işlemleri için ideal bir alt tabaka oluşturur. Galvanizleme, Ti-Nb IF çeliklerinde korozyon direnci sağlamak için
kullanılır. Ti-Nb IF çelikleri diğer IF çeliklerinin özelliklerini kendisinde birleştirir.

Tane sınırlarının yakınında bulunan çözünen Nb'nin, nihai kaplanmış üründe bir kaplama bütünlüğü üretmede
faydalı olduğu bilinmektedir. Ti-Nb IF çelikleri, soğuk işlem gevrekleşmesine karşı daha az hassastır ve Ti-IF
çeliklerinden daha iyi nokta kaynağı yorulma özellikleri sergiler.[
İF ÇELİK TÜRLERI
Ti veya Nb ilavesinin mekanik özelliklere etkisiyle ilgili olarak çalışmalar sonucunda Ti katkılı
çelikler, Nb katkılı çeliklerle karşılaştırıldığında bazı avantajlar göstermektedir. Ti katkılı çeliklerde
yeniden kristalleşme sıcaklığı düşüktür, toplam uzama ve Lankford değeri gibi mekanik özellikler
düşük sıcaklıkta sarma işlemi kullanıldığında bile mükemmeldir. Bununla birlikte, Ti katkılı çeliklerin
düzlemsel anizotropisi biraz daha yüksektir.

Ayrıca, Ti S, N ve O'nun yanı sıra C'ye karşıda aktif olmaktadır; Ti içeriğini C içeriğine göre optimum
aralıkta kontrol etmek kolay değildir. Öte yandan, Nb katkılı çeliklerin, düzlemsel anizotropinin
geliştirilebilmesi, fırında sertleşebilmesi ve yaşlanma özelliklerini kontrol etmesinin daha kolay
olması gibi avantajları vardır, çünkü Nb sadece NbC'yi oluşturur
İF ÇELİKLERININ ÜRETIMI
Erimiş çeliğin etkin dekarburizasyonu, IF çeliği için en önemli faktörlerden biridir, çünkü
karbon içeriği, nihai ürünlerin özelliklerini ve Ti ve Nb'nin içeriğiyle ilgili üretim maliyetini
belirler. Son zamanlarda, dekarburizasyon bir dönüştürücünün içindeki karbon içeriğinin
dekarburize edilmemiş alüminyumdan fırınlanmış çeliğe yaklaşık olarak eşit olduğu bir vakum
gazı gidericide etkili bir şekilde gerçekleştirilmiştir.

Çelik üretimindeki gelişmeler, otomotiv uygulamaları için ultra temiz çelik üretimine olanak
sağlamıştır. Vakumlu gazdan arındırılmış arayersiz çelik saclar, özellikle iyi derin çekme özelliği
gerektiren parçalar için çok yüksek şekillendirilebilirliğe sahiptir.
İF ÇELİKLERININ ÜRETIMI
Sonunda, IF çeliklerinin kimyasal bileşimi, modern çelik levhalara uygulanan farklı gereksinimleri karşılamak için
ayarlanmalıdır.

IF çelikleri aşağıdaki proseslerden geçirilerek üretilmektedir. Aşağıda belirtilen her prosesin malzemenin
şekillendirilebilirliğine etkisi vardır.

 Çelik Üretimi

 Sıcak Haddeleme

 Soğuk Haddeleme

 Sürekli Tavlanması ve Temperlenmesi

ÇELİK ÜRETIMI
Yüksek Fırın’da üretilen ham demir, Bazik Oksijen Fırınına (BOF) şarj edilir, içerisine saf
oksijen üflenir ve sonra rafinasyon işlemine tabi tutularak çeliğe dönüştürülür. Ham demir, BOF
işleminden önce, desülfürizasyon işlemine tabi tutulur ve kükürt miktarı % 0.080-0.090‘dan, %
0.010-0.008’e düşürülür. Bu işlemde, ham demir içerisinde yüksek oranda bulunan C, Si, Mn, P
ve S gibi temel elementler oksidasyon neticesinde düşürülerek istenilen seviyelere çekilir.
Oksijen üfleme sonrası oksijen aktivitesi çok yüksek olan çeliğin Al ya da Si ilavesi ile
deoksidasyonu sağlanır.
ÇELİK ÜRETIMI
Çelik üretimi ve sürekli döküm prosesi akış şeması
ÇELİK ÜRETIMI
İkincil metalürji işlemleri

Bu işlemler, alaşımlanmış sıvı çeliğin özelliklerinin geliştirilmesi için gerekli iyileştirme

faaliyetlerini içerir. İkincil Metalürji İşlemleri’nde üç istasyon vardır. Bunlar sırasıyla Pota
Fırını, Kimyasal Isıtma İstasyonu ve RH-Vakum Tesisi’dir
ÇELİK ÜRETIMI
Pota fırını

Sıvı çelik, hem kimyasal açıdan hem de sıcaklık açısından heterojendir. Bu nedenle, çelik ikinci
bir pota işlem istasyonunda argon gazı ile karıştırılarak sıcaklık homojenizasyonu ve kimyasal
homojenizasyon işlemlerine tabi tutulur. Gerektiğinde çeliğin grafit elektrotlar (ark enerjisi ile)
yoluyla ısıtılması veya kırpıntı hurda ilavesi ile soğutulması mümkündür.
ÇELİK ÜRETIMI
Kimyasal ısıtma istasyonu

Çeliğin slab dökümlerde dökülmeden önce nihai kimyasal komposizyonu ve sıcaklığı bu tesiste
ayarlanır. Kimyasal Isıtma İstasyonu’nda Al ve Si elementleri oksijenle yakılır. Ayrıca, kalıntı
yüzdürme ve Ca ilavesi ile inklüzyon küreselleştirme işlemleri yapılır. Kalıntı küreselleştirme
işleminin yeterli bir derecede olması için 20-30 ppm Ca değerinin sağlanması gereklidir.
ÇELİK ÜRETIMI
RH-Vakum fırını

Daha temiz, daha düşük karbonlu çelikler (30

ppm ve altı) için H2 gazından arınmış çeliklerin
üretimi için planlanmış olup, esas olarak CAL
prosesi için tasarlanmış kalitelerin üretiminde
kullanılır. Sıvı çelik, bir vakum kazanı içerisinde
ve çok düşük vakum basınçlarında (1 milibar)
işlem görür.
ÇELİK ÜRETIMI
Sürekli döküm
 

İkincil Metalürji İstasyonları’nda sıcaklığı ve kimyasal kompozisyonu ayarlanan sıvı çeliğin

hareketli bir kalıp boşluğundan geçirilip dinamik olarak katılaştırıldıktan sonra slab haline
dönüştürüldüğü tesislerdir.

Potadaki sıvı çelik, slabın fiziksel olarak oluşmasını sağlayan kalıp boşluğuna dökülmeden önce,
drenajının düzenlendiği ve kalıntıların yüzdürüldüğü tandiş denilen ikinci bir refrakter kaba,
refrakter bir tüp vasıtası ile dökülür. Sıvı çelik bir nozul vasıtası ile tandişten kalıp boşluğuna akıtılır
ve slab olarak katılaştırılması sağlanır.
ÇELİK ÜRETIMI
. Sıcak Haddeleme

Slab ısıtma fırınlarında 1250 ˚C ye kadar slablar, tersinir şekilde çalışan dörtlü düzenek
halindeki haddelerde 5 veya 7 pasoda haddeleme yapılır. Şerit çıkış kalınlığı 32-34 mm’ dir.
Şeridin nihai kalınlığı 7 ayaklı bir şerit hadde de verilir. Haddele sonrasında belirlenen yaklaşık
730 ˚C lik bobin sarma sıcaklığı ile soğuk haddeleme ve tavlama öncesi karbonun tümüyle
çökelmesi istenilmektedir
ÇELİK ÜRETIMI
Asitleme-tandem

Sıcak haddeleme sonrasında çelik yüzeyinde bulunan tufaller Tension Leveller ünitesinde gergi
vermek suretiyle ve asitleme tanklarında HCl asit çözeltisi içerisinden geçirilerek
uzaklaştırılırlar. Daha sonra her birinde farklı deformasyon oranlarının uygulandığı 5’li tip
tandem hattında % 60-80 oranında ezilirler.
ÇELİK ÜRETIMI
Sürekli tavlama

Asitleme – Tandem hattından çıkan çok sert yapıdaki IF çelikleri sürekli tavlama hattında 800-
850 ˚C sıcaklıkları arasında tavlanırlar. IF çeliklerinin yapısında bulunan Ti ve Nb gibi
elementler yeniden kristalleşme sıcaklığının 700 ˚C civarında de gerçekleşmesine olanak tanırlar
ayrıca çok düşük ara yer atomu içeriğinden dolayı yapay yaşlandırma ünitesini gereksiz kılar.
ÇELİK ÜRETIMI
Soğuk Haddeleme

IF çeliklerine genellikle % 75-85 arasında ezme verilmektedir. Uygun komposizyondaki ve

sıcak haddelenmesi düzgün yapılmış IF çeliği için, r değeri soğuk ezme miktarı ile kontrol edilir.
Mukavemet, süneklilik ve n değeri soğuk haddeleeyle çok fazla değişmez iken, r değeri artan
ezme miktarı ile artmaktadır.
ÇELİK ÜRETIMI
Sürekli Tavlama

Sürekli tavlama prosesinde yüksek sıcaklıklar kullanılır ve bu sıcaklıklarda çökelti dağılımı ile
yeniden kristalleşme birkaç dakika içerisinde meydana gelir. IF çeliklerinde ferritin çok geniş bir
sıcaklık aralığında karalı olması tek fazlı ferrit bölgesinde tavlamayı mümkün kılar. Yüksek
sıcaklıklarda, IF çelikleri daha yüksek r değeri gösterirler. Daha yüksek sıcaklıklarda, daha uzun
bekletme süreleri çökelti büyümesi, ferrit tane irileşmesi ve sonucunda daha yüksek r değeri
elde edilir
ÇELİK ÜRETIMI
IF çeliği için tavlama sıcaklığının mekanik özelliklerine etkisi
(a) akma dayanımı, (b) uzama, (c) n değeri, (d) r değeri
ÇELİK ÜRETIMI
Şekilde yüksek mukavemetli bir EDDQ saçın fırın sertleştirmesinden dolayı 50 N/mm 2
civarında bir ekstra akma mukavemeti artışı elde etmek için gerekli proses rotasını şematik
olarak göstermektedir.
ÇELİK ÜRETIMI
Alaşım dizaynı niyobyum ile komple karbon stabilizasyonuna dayalıdır ve soğuk haddelemeden
sonra saç; IF statüsü sergiler. NbC oldukça düşük sıcaklıklarda yani ferrit bölgesinde oluşur.
Böylece, sürekli tavlama prosesinde soğuk haddelenmiş saçın komple yeniden kristalleşmesi
için gerekenden daha yüksek, oldukça yüksek bir sıcaklık uygulanırsa kısmen çözünebilir. Bu
çözünme işleminden sonraki hızlı soğutma, fırında sertleşebilirliğe yol açarak birkaç ppm
karbonun çözeltide kalmasını garanti eder. Bu durumda çelik toplam bir IF statüsü göstermez
fakat mükemmel soğuk şekil verilebilirlik için uygun yapı sürdürülür.