“Wspaniała trzynastka” z kraju fiordów

...czyli: norwescy laureaci Nagrody Nobla (1903 - 2014)

Artur Mączka (WZ_FILN1_2)
Kilka słów o Nagrodzie Nobla:

- przyznawana od 1901 roku i wręczana w Sztokholmie na podstawie testamentu

szwedzkiego przemysłowca, naukowca i wynalazcy - Alfreda Nobla
- pokojowa nagroda Nobla - przyznawana jest przez Norweski Komitet Noblowski
i wręczana w Oslo
- wartość nagrody w 2019 wynosiła 9 mln SEK= 3.613.500 PLN
(1 SEK=0,4015 PLN wg kursu NBP z dn. 15/11/2019))

1901 - 2019
Testament Alfreda Nobla

W swoim trzecim, ostatnim testamencie z 1895 roku Alfred Nobel ustanowił fundusz,
którego majątek stanowiła większość zgromadzonych przez niego aktywów (ok. 31 mln
SEK - ok. 1.702 mln SEK obecnie), zaś niewielką część zapisał dalszej rodzinie,
służącym i przyjaciołom.

Po śmierci Nobla w 1896, od 1901 nagroda jego imienia przyznawana jest dla najbardziej
zasłużonych dla ludzkości naukowców w dziedzinie chemii, fizyki, medycyny/fizjologii,
pisarzy w dziedzinie literatury oraz działaczy społecznych, którzy wnieśli największy wkład
w utrzymanie pokoju i przyjaźni między narodami. W 1986 roku Szwedzki Bank Centralny
ustanowił dodatkową nagrodę w dziedzinie ekonomii.
Norwescy laureaci Nagrody Nobla

1903 - 2014
Bjørnstjerne Bjørnson - 1903 - literatura

Uzasadnienie nagrody: "za szlachetną, wspaniałą i wszechstronną poezję, wyróżniającą się

świeżością inspiracji oraz rzadko spotykaną duchowością“. Obok Henrika Ibsena (z którym
blisko się przyjaźnił), Alexandra Kiellanda oraz Jonasa Lie - uznawany za przedstawiciela tzw.
wielkiej czwórki pisarzy norweskich.

Warto zapamiętać, że pierwszy norweski noblista był również autorem słów norweskiego
hymnu narodowego. Aktywnie angażował się w ruchy społeczne, popierał m.in.
równouprawnienie kobiet.
Knut Hamsun - 1920 - literatura

Nagrodę otrzymał za powieść “Błogosławieństwo ziemi”. Lakoniczna notka biograficzna

na oficjalnej stronie komitetu noblowskiego odzwierciedla być może chęć zatuszowania
jego nazistowskich, hitlerowskich sympatii z czasów drugiej wojny światowej i okresu
tuż przed nią.

Po wojnie był poddany powszechnemu narodowemu ostracyzmowi. Osądzony,

poddawany badaniom psychiatrycznym, pozbawiony majątku - zmarł w 1952 roku.
Christian Lous Lange - 1921 - nagroda pokojowa

Pomysłodawca i sekretarz Unii Międzyparlamentarnej - organizacji zrzeszającej

przedstawicieli 173 krajów świata, założonej w celu pokojowego rozwiązywania
międzynarodowych konfliktów. Wspierał utworzenie instytutu noblowskiego w Oslo oraz
współtworzył Ligę Narodów. Nagrodę podzielił ze Szwedem - Hjalmarem Brantingiem.
Fridtjof Nansen - 1922 - nagroda pokojowa

Fridtjof Nansen jest najczęściej rozpoznawany jako polarnik i podróżnik, słynny eksplorator
obszarów Bieguna Północnego, do którego jednak nigdy nie dotarł. Po zakończeniu kariery
badacza zaangażował się społecznie i politycznie pełniąc m.in. funkcję ambasadora Norwegii
w Londynie. Po pierwszej wojnie światowej pełnił rolę Wysokiego Komisarza do spraw
Uchodźców nadzorując uwolnienie i repatriację ok. 400 tys jeńców wojennych. Był również
koordynatorem międzynarodowej pomocy w Rosji Sowieckiej w okresie wielkiego głodu, który
zapanował w Rosji. Za swoje zasługi w obszarze międzynarodowej pomocy humanitarnej
otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla.
Sigrid Undset - 1928 - literatura

Przyznanie nagrody dla Sigrid Undset w dziedzinie literatury za rok 1928, komitet
noblowski umotywował następująco: "przede wszystkim za niezapomniany opis życia w
czasach skandynawskiego średniowiecza". Jako córka znanego archeologa, z
wnikliwością badacza historii i głębokim zrozumieniem psychologii, pasjonująco pisała o
życiu kobiet oraz mężczyzn 15-wiecznej Norwegii. W latach trzydziestych wielokrotnie
opowiadała się przeciwko rasizmowi i nazizmowi, co zmusiło ją emigracji do USA po
wkroczeniu wojsk hitlerowskich do Norwegii w roku 1940. Portret Sigrid Undset widnieje na
norweskim banknocie o nominale 500 NOK.
Lars Onsager - 1968 - chemia

Urodzony w Oslo, amerykański chemik, fizyk i matematyk pochodzenia norweskiego.

Prowadząc badania nad termodynamiką procesów nieodwracalnych, sformułował tzw.
czwartą zasadę termodynamiki nazwaną od jego imienia "relacją przemienności
Onsagera". Za to osiągnięcie naukowe w 1968 roku został laureatem Nagrody Nobla.
Ragnar Frisch - 1969 - ekonomia

Ragnar Frisch jest pierwszym w historii laureatem nagrody im. Alfreda Nobla w dziedzinie
ekonomii. Nagrodą ufundowaną przez Sveriges Riksbank za opracowanie i zastosowanie
modeli dynamiki do analizy procesów gospodarczych podzielił się z Holendrem - Janem
Tinbergenem. Profesor Uniwersytetu w Oslo i dyrektor norweskiego Instytutu
Ekonomicznego, angażował się również w pracę międzynarodowych instytucji i komisji
eksperckich działających w krajach rozwijających się (m.in. Egipt i Indie).
Odd Hassel - 1969 - chemia

Norweski fizykochemik i krystalograf nagrodę w dziedzinie chemii otrzymał, wspólnie z

brytyjskim chemikiem Derekiem H. Bartonem za: "wkład w rozwój pojęcia konformacji i
jego zastosowanie w chemii." Zjawisko konformacji - czyli układ cząsteczki chemicznej,
który może zmieniać się poprzez obracanie się, bez zrywania wiązań między atomami -
jest kluczowe m. in. dla aktywności DNA i białek w organizmie.
Ivar Giæver - 1973 - fizyka

Ivar Giæver otrzymał nagrodę za odkrycie zjawiska tunelowania w nadprzewodnikach

wspólnie z Leo Esakim - japończykiem, na którego badaniach się opierał. Zrozumienie
zjawiska umożliwiło wykorzystanie go przy produkcji półprzewodnikowych elementów
elektronicznych oraz m.in. mikroskopu tunelowego. Połowę nagrody za rok 1973
otrzymał Brytyjczyk - Brian David Josephson, który opracował teoretyczne podstawy
istnienia tego zjawiska.

W ostatnich latach wzbudził kontrowersje kwestionując wpływ człowieka na globalne

ocieplenie klimatu. Przez niektórych wygłaszanie pseudonaukowych opinii przez
laureatów tej prestiżowej nagrody nazywane jest “syndromem Nobla”, którym genialny
skądinąd Norweg wydaje się być dotknięty...

.
Trygve Haavelmo - 1989 - ekonomia

Norweski ekonomista nagrodę im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii w 1989 roku
otrzymał „za doprecyzowanie probabilistycznych podstaw ekonometrii oraz analizę
jednoczesnych struktur gospodarczych”. Brzmi skomplikowanie, jednak w skrócie
Haavelmo udowodnił, że wszelkie modele ekonomiczne mogą jedynie wskazywać
prawdopodobieństwo wystąpienia zjawiska ekonomicznego (czyli może wystąpić albo nie).
Finn E. Kydland - 2004 - ekonomia

Nagrodę w dziedzinie ekonomii podzielił z promotorem swojej pracy doktorskiej -

amerykaninem Edwardem C. Prescottem - (z którym współpracuje od lat ‘70), za
zdefiniowanie modelu realnych cykli koniunkturalnych czyli zrozumieniem zjawiska
wpływu np. zmian w polityce ekonomicznej na cykle koniunkturalne.
May-Britt Moser i Edvard Moser - 2014 - fizjologia/medycyna

May-Britt Moser wraz z mężem Edvardem podzielili nagrodę z amerykańsko

brytyjskim naukowcem Johnem O'Keefe. Nagroda została przyznana za "odkrycie
komórek mózgowych odpowiedzialnych za system orientacji przestrzennej".
Praktyczne zastosowanie tego odkrycia może m.nm mieć wpływ na opracowanie
leków hamujących chorobę Alzheimer'a.
Źródła informacji:
www.trolltunga-norweski.com
www.pl.wikipedia.org
www.nobelprize.org
www.visual.icse.us.edu.pl
www.encyklopedia.pwn.pl
 Tusen takk!
Artur Mączka (WZ_FILN1_2), a_maczka@wp.pl