III Liceum Ogólnokształcące im.

Marii Dąbrowskiej z Oddziałami Dwujęzycznymi w Płocku

Agata Gnatkowska
 Stefan Banach

Stefan Banach urodził się 30 marca 1892 roku w Krakowie.

Początkowo studiował matematykę jako samouk. Przez krótki czas uczęszczał na Uniwersytet
Jagielloński, a następnie wstąpił na Politechnikę Lwowską. Studia na Politechnice przerwał
wybuch I wojny światowej.
To spotkanie Steinhausa z Banachem miało niemal natychmiastowe konsekwencje naukowe:
Steinhaus zakomunikował Banachowi pewne zagadnienie, nad którym od dłuższego czasu
pracował, a w parę dni później - ku zdziwieniu Steinhausa - Banach przyszedł z gotowym
rozwiązaniem. Tak powstała pierwsza publikacja Banacha, ogłoszona w "Biuletynie
Akademii Krakowskiej" wspólnie ze Steinhausem.
Ten efektowny start zwrócił uwagę innych matematyków polskich na Banacha. W 1920 roku
profesor Antoni Łomnicki przyjął Banacha na swego asystenta na Politechnice Lwowskiej.
Od tego momentu zaczęła się błyskawiczna kariera naukowa Banacha. W tymże roku Banach
przedstawił tezę doktorską Uniwersytetowi Jana Kazimierza (ogłoszoną w trzecim tomie
"Fundamenta Mathematicae" pt. Sur les operations dans les ensembles abstraits et leur
application aux equations integrales). W 1922 roku Banach został profesorem Uniwersytetu;
w dwa lata później - członkiem korespondentem Akademii Umiejętności.
Jako profesor Uniwersytetu we Lwowie, Banach rozwija wielką działalność naukowo-
badawczą. Staje się wkrótce największym autorytetem w analizie funkcjonalnej, której jest
jednym z twórców. Dokoła niego koncentruje się plejada młodych talentów; wyrasta - pod
kierownictwem Steinhausa - nowa, Lwowska Szkoła Matematyczna, która wkrótce, bo już w
1929 roku, zaczyna wydawać własny organ, poświęcony analizie funkcjonalnej - są to "
Studia Mathematica".
W 1932 roku ukazuje się w druku słynne dzieło Banacha Theorie des operations lineaires jako
pierwszy tom nowego wydawnictwa "Monografie Matematyczne", którego Banach był
jednym z założycieli.
Dzieło to przyczynia się w dużym stopniu do spopularyzowania osiągnięć Banacha wsród
ogółu matematyków i do rozwoju analizy funkcjonalnej.
O uznaniu zasług Banacha w kraju świadczy też i to, że Banach był kilkakrotnie laureatem
nagród naukowych, a w 1939 roku zostaje wybrany na prezesa Polskiego Towarzystwa
Matematycznego. Lata wojny spędza we Lwowie.
W latach 1940 i 1941 jest dziekanem na Uniwersytecie. W ciężkich latach okupacji
niemieckiej, aby ratować swe życie, jest karmicielem wszy w Instytucie profesora Weigla, w
którym preparowane były szczepionki antytyfusowe (z których wiele potajemnie
przedostawało się w ręce Armii Krajowej).
 Ignacy Domeyko

Ignacy urodził się 31 lipca 1802 w Niedźwiadce Wielkiej w powiecie nowogródzkim.

Pochodził z zamożnej ziemiańskiej rodziny. Fascynację wnętrzem Ziemi i zainteresowanie
geologią zawdzięczał wujkowi. Początki jego edukacji to szkoła oo. Pijarów w Szczuczynie
Lidzkim. Gdy miał 14 lat rozpoczął studia na wydziale fizyczno-matematycznym
Uniwersytetu Wileńskiego. Słuchał tam wykładów z chemii, matematyki i fizyki, mineralogii,
a także historii czy literatury polskiej. Ukończył je w 1822 r. z tytułem magistra matematyki.
Jeszcze w trakcie studiów wstąpił do towarzystwa Filomatów, organizacji o charakterze
naukowo-konspiracyjnym. Tam też poznał Adama Mickiewicza, z którym połączyła go
przyjaźń. Zaborca rosyjski widząc zagrożenie w Filomatach aresztował jej członków, w tym
Domeykę i Mickiewicza. Ten umieścił swojego przyjaciela w pisanych później Dziadach jako
postać Żegoty.
Ignacy spędził rok w więzieniu i dzięki staraniom rodziny uniknął zesłania na Sybir. Po
wyjściu na wolność zabrano mu dyplom ukończenia studiów i dostał wilczy bilet na
stanowiska w urzędach państwowych. Oprócz tego zakazano mu opuszczać rodzinną
miejscowość, w której spędził 6 lat pracując na gospodarstwie.
Gdy w listopadzie 1830 r. wybuchło antycarskie powstanie Ignacy włączył się do walki.
Został złapany, gdy niósł meldunek o gotowości Litwy do udziału w powstaniu. Cudem
uniknął śmierci uciekając przed plutonem egzekucyjnym. Później służył jako adiutant gen.
Chłapowskiego.
Początkowo Ignacy rzucił się w wir emigracyjnego życia politycznego i kulturalnego. Jednak
po pewnym czasie zaczął nadrabiać stracony czas i równie intensywnie poświęcił się nauce.
Uczęszczał na wykłady do College de France, na Sorbonę, do Konserwatorium Sztuk i
Rzemiosł, a także École des Mines (Szkoły górniczej). Tę ostatnią ukończył w 1837 r. z
tytułem inżyniera.
Domeyko rozpoczął pracę w Chile jako profesor chemii, geologii i mineralogii w Kolegium
La Serena w Coquimbo. Pracował tam w latach 1838-1846. Jego rolą było stworzenie
podstaw naukowych z zakresu wydobycia i wykorzystania złóż mineralnych kraju.
Równocześnie otworzył laboratorium naukowe, w którym spędzał na pracy długie godziny
analizując przysyłane z całego kraju próbki minerałów.
Ignacy Domeyko jest autorem ponad 130 prac naukowych w czterech językach – polskim,
hiszpańskim, niemieckim i francuskim. Napisał również wielokrotnie wznawiane podręczniki
mineralogiczne i geologiczne. Pod koniec życia podróżował po świecie, m.in. w 1884 r.
odwiedził Polskę. Zmarł w swojej drugiej ojczyźnie 23 stycznia 1889 r. Został pochowany w
Santiago, a jego pogrzeb miał charakter państwowy.
 Kazimierz Funk

Urodził się 23 lutego 1884 r. w Warszawie, w rodzinie lekarskiej. Jego ojciec Jakub był
lekarzem dermatologiem i wenerologiem, matka opiekowała się domem. Jako dziecko z
powodów zdrowotnych został wysłany na leczenie do Niemiec, po powrocie do kraju w 1900
r. ukończył gimnazjum i w wieku 16 lat wyjechał na studia do Szwajcarii. Najpierw zgłębiał
biologię w Genewie, następnie w Bernie chemię. W 1904 roku przeprowadził przewód
doktorski pod opieką prof. Stefana Kostaneckiego, prowadził wówczas badania nad syntezą
estrogenów. Otrzymał tytuł doktora mając 20 lat.
Przez pierwsze lata pracował w Instytucie Biochemii Pasteura w Paryżu (1904-1906),
następnie w Berlinie w Katedrze Chemii Organicznej tamtejszego Uniwersytetu (kolejne
cztery lata). Tam też zaobserwował, że do przeżycia konieczne są nie tylko białka, tłuszcze i
węglowodany, ale także inne nieodkryte jeszcze substancje.
W 1912 r. Funk wprowadził do świata nauki pojęcie witamina. Niedobór substancji
zaliczanych do tej grupy nazwał awitaminozą. Naukowiec opublikował swoje odkrycie w
„The Journal of State Medicine”. Umożliwił mu to ówczesny redaktor pisma, gdyż przeciwni
byli temu pracodawcy Funka.
W trakcie I wojny światowej Kazimierz wyjechał do USA, gdzie w kontynuował pracę nad
witaminami i wykorzystaniem ich w leczeniu chorób. Po zakończeniu wojny i odzyskaniu
przez Polskę niepodległości, dzięki staraniom Rajchmana został kierownikiem zakładu
biochemii Państwowego Zakładu Higieny (1923-28). Do Warszawy przeniósł się wraz z żoną
i synem. Prowadził tam badania nad insuliną i jej produkcją. Dzięki temu po kilku latach
Polska stała się trzecim na świecie producentem tego hormonu.
Po wygaśnięciu kontraktu z PZH Funk zamieszkał we Francji, gdzie zgłębiał wiedzę
dotyczącą wcześniejszych osiągnięć – odkrywa nowe witaminy, bada inne ludzkie hormony,
jest też prekursorem współczesnej wiedzy nt. zdrowego żywienia.
Kolejna wojna spowodowała ponowny wyjazd do Stanów Zjednoczonych, tym razem już na
stałe. Prowadził tam również badania nad przyczynami powstawania chorób nowotworowych.
W swoim życiu Kazimierz Funk napisał kilkaset publikacji naukowych, był również
kilkukrotnie nominowany do Nagrody Nobla, nigdy jej jednak nie otrzymał.
Zmarł w Nowym Jorku 19 września 1967 r. mając 83 lata.
Polski Instytut Naukowy w Ameryce od 1995 r. każdego roku wręcza nagrodę imienia
Kazimierza Funka uczonym polskiego pochodzenia.
 Jan Heweliusz

Jan Heweliusz to polski astronom żyjący w XVII wieku, urodzony 28 stycznia 1611 r. w
Gdańsku. Twórca obserwatorium astronomicznego w tym mieście i konstruktor instrumentów
naukowych, zapoczątkował współczesne podejście naukowe do badania księżyca.
Jan był synem niemieckojęzycznych gdańskich browarników. Edukację rozpoczął w 1618 r.
w Gdańskim Gimnazjum Akademickim, gdzie zainteresował się astronomią i naukami
ścisłymi. Budował także swoje pierwsze przyrządy pomiarowe. W 1631 r. podjął studia
prawniczo-ekonomiczne na uniwersytecie w Lejdzie, w późniejszym czasie podróżował
również do Anglii i Francji. Poznał dzięki temu wielu wybitnych naukowców swojej epoki.
Po powrocie do Gdańska angażował się w życie społeczne, będąc członkiem cechu
piwowarów, zasiadał także w Radzie Miejskiej Gdańska.
W 1640 r. założył swoje obserwatorium na dachach kamienic przy ulicy Korzennej w
Gdańsku. Było to ówcześnie największe i najlepiej wyposażone miejsce tego typu w Europie.
Największy zbudowany przez Jana teleskop (o długości 50 m) nie mieścił się w budynkach, z
tego powodu ustawiono go pod miastem. Pomimo zamożności Heweliusza jego działalność
wspierali królowie, m.in. Ludwik XIV. Jan III Sobieski, który często gościł u Heweliusza
zwolnił z podatków jego browary. Na jego cześć jeden z odkrytych przez astronoma
gwiazdozbiorów został nazwany Tarczą Sobieskiego. W 1679 r. cały dobytek Heweliusza
(domy i obserwatorium) spłonął w pożarze, zaś ww. monarchowie wspierali finansowo
odbudowę tych miejsc.
Heweliusz w trakcie wieloletnich badań dokonał licznych obserwacji komet, planet i gwiazd.
Określił dokładne położenie około 1500 z nich, za co został przyjęty do Towarzystwa
Królewskiego w Londynie. W 1647 r. wydał dzieło Selenografia, poświęcone w większości
opisowi Księżyca w każdej z jego faz. Rysunki i mapy topograficzne ziemskiego satelity
zostały wykonane własnoręcznie przez badacza i były wykorzystywane długo po jego
śmierci. Praca ta dotyczyła również obserwacji planet, plam na Słońcu i księżyców Jowisza.
Badania Heweliusza dotyczyły też komet – dokonał odkrycia 4 z nich i wykazał, że poruszają
się po torze zakrzywionym, a nie w linii prostej, jak wcześniej uważano. Zostały one opisane
w kolejnym dziele – Cometographia (1668 r.). Inna dwutomowa publikacja – Machinae
caelestis, wydana w 1673 i 1679 r. zawierała m.in. szczegółowy opis przyrządów używanych
przez Heweliusza do obserwacji nieba, a także historię astronomii.
Jan Heweliusz zmarł 28 stycznia 1687 r., mając dokładnie 76 lat. Został pochowany w
gdańskim kościele św. Katarzyny, gdzie do dziś znajdują się jego szczątki oraz pamiątkowa
tablica z epitafium. Pośmiertnie, dzięki żonie Elżbiecie zostały wydane jeszcze trzy dzieła
autora.
 Mikołaj Kopernik

Mikołaj Kopernik to wybitny polski astronom, matematyk, prawnik, lekarz i ekonomista,

urodzony 19 lutego 1473 r. w Toruniu. Twórca teorii heliocentrycznej i autor poświęconego
jej dzieła: O obrotach sfer niebieskich.
Mikołaj pochodził z dobrze sytuowanej kupiecko-mieszczańskiej rodziny. Jego ojciec –
Mikołaj senior, mieszczanin krakowski i obywatel Torunia, handlował z Gdańskiem miedzią,
zaś matka Barbara z Watzenrodów pochodziła ze uznanego roku mieszczańskiego. Po śmierci
ojca, gdy młody Mikołaj miał 10 lat, jego edukacją i wychowaniem zajął się brat matki,
ówczesny biskup warmiński Łukasz Wantzenrode. W wieku 18 lat Kopernik rozpoczął studia
na Akademii Krakowskiej (dziś Uniwersytet Jagielloński) w zakresie nauk matematyczno-
przyrodniczych.
Mikołaj Kopernik przez większą część swojego życia leczył również biskupów warmińskich,
członków kapituły i podległej im ludności.
Astronomia interesowała Kopernika jeszcze w trakcie studiów w Krakowie, w późniejszych
etapach edukacji docierał do dzieł starożytnych, m.in. Ptomeleusza i obserwował zaćmienie
księżyca w 1500 r. We Fromborku, gdzie opisał większość swoich obserwacji nieba, powstała
teoria heliocentryczna, kładąca podwaliny współczesnej astronomii. W 1514 r. Kopernik w
dziele Mały komentarz opisał błędy teorii geocentrycznej i zaproponował zmianę na
heliocentryzm. Jego poglądy początkowo znane wąskiemu gronu naukowców europejskich,
dotarły również do ówczesnego papieża. Pierwsze wydanie dzieła O obrotach sfer niebieskich
(De revolutionibus orbium coelestium), zawierającego całą teorię Mikołaja Kopernika w 1543
r. spotkało się z burzliwymi reakcjami środowiska kościelno-naukowego. Publikację
skrytykował m.in. Martin Luter, a Kościół Katolicki po soborze trydenckim uznał w niej
zagrożenie dla biblijnej wizji świata i Ziemi jako jego centrum. W późniejszym czasie
wszystkie dzieła, nie tylko autorstwa Kopernika ale też np. Keplera zostały wpisane do
Indeksu Ksiąg Zakazanych, skąd usunięto je dopiero w 1758 r.
W grudniu 1542 r. astronom doznał wylewu krwi do mózgu, w wyniku czego stracił mowę i
miał sparaliżowaną prawą część ciała. Zmarł 21 maja 1543 r. we Fromborku, a według
legendy jego wydana w Wittenberdze książka O obrotach… dotarła do niego w ostatnim dniu
życia. Miejsce grobu Kopernika pozostawało niejasne aż do współczesności, ostatecznie w
wyniku badań znalezionych szkieletów w katedrze we Fromborku oraz włosów z jednej z
ksiąg należących niegdyś do astronoma dokonano w 2008 r. identyfikacji jego szczątków.