Materiał jest uzupełnieniem do

Mapa myśli
Repetytorium język polski – zamów

AUTOR
Johann Wolfgang Goethe Johann Wolfgang Goethe – niemiecki po-

Faust
eta, prozaik i dramaturg „okresu burzy i na-
poru”, jest uznawany za prekursora Roman-
tyzmu. Goethe był także uczonym i znawcą
sztuki. Przyjaźnił się z Fryderykiem Schille-
Rodzaj literacki: dramat rem. Oprócz Fausta jest m.in. autorem dra-
Gatunek literacki: dramat romantyczny matu Ifigenia w Taurydzie, powieści episto-
larnej Cierpienia młodego Wertera, a także
ballady Król elfów (znanej też pod tytułami
O CZYM TO JEST? Król Olszyn lub Król Olch).
Bóg i Mefistofeles założyli się o duszę Fausta. Ten
z kolei w swoim gabinecie rozmyślał nad własnym
życiem i ograniczeniami umysłu. Wyszedł z asy-
stentem Wagnerem na spacer, spotkał zabłąkane-
go pudla, który w pracowni uczonego zamienił się
w Mefistofelesa. Faust podpisał z szatanem cyro- CZAS I MIEJSCE AKCJI
graf – zobowiązał się oddać duszę za chwilę cał-
Czas akcji:
kowitego szczęścia. Diabeł prezentował mu uro-
Akcja Fausta obejmuje prawie rok, rozpo-
ki życia w Piwnicy Auerbacha, gdzie uczestniczyli
czyna się w przeddzień święta Zmartwych-
w zabawie. Faust został też odmłodzony i uwiódł
wstania Pańskiego. Nie ma możliwości
piękną Małgorzatę. Ostatecznie doprowadziło to
określenia dokładnej daty rocznej.
dziewczynę do zguby, dopuściła się dzieciobójstwa
i matkobójstwa. Bohater oskarżał szatana o jej zgu-
Miejsce akcji:
bę, ale Mefistofeles utrzymywał, że to nie on jest
Akcja Prologu w niebie odbywa się w za-
winny, ale Faust. Małgorzata w więzieniu oddała się
światach, ponadto miejscami akcji utworu
pod opiekę Bogu i czekała na śmierć. Odwiedzili ją
są m.in.: pracownia Fausta, ogrody, ulice
szatan i Faust, namawiali do ucieczki, ale dziew-
i zaułki, Piwnica Auerbacha w Lipsku, kuch-
czyna nie chciała tego robić. Dostąpiła zbawienia,
nia czarownicy, pokoik Małgorzaty, dom
a Mefistofeles i Faust zniknęli.
Marty, las, jaskinia, wnętrze katedry, góra
Brocken w Harzu, szczere pole i więzienie.

GŁÓWNI BOHATEROWIE GATUNEK

• Faust – tytułowy bohater dramatu
Goethego, doktor, uczony, pragnie odkryć
tajemnice świata, zawiera pakt z diabłem,
• Mefistofeles – szatan, za ofiarowaną
chwilę szczęścia pragnie zdobyć duszę
głównego bohatera,
• Małgorzata – czternastoletnia piękna
dziewczyna, podstępnie uwiedziona przez
Fausta przy pomocy intryg Mefistofelesa,
• Wagner – asystent Fausta,
• Marta – sąsiadka Małgorzaty,
• Walenty – brat Małgorzaty.
Faust to dramat romantyczny. Autor,
zgodnie z tendencją epoki, rezygnuje ze
starożytnych wyznaczników gatunku, takich
jak zasada trójjedności.
Autor wprowadza fragmentaryczną fa-
bułę i kompozycję otwartą, zrywa z łańcu-
chem przyczynowo-skutkowym i kreuje po-
stać typowego bohatera romantycznego.
 Mapa myśli – Faust
O CO CHODZI?
• Opowieść o poszukiwaniu
prawdy, odpowiedzi na pytania
o ludzkie istnienie, o marzeniach
o nieśmiertelności, o pakcie człowieka
z diabłem, jak również o nieszczęśliwej
miłości.
• Ważny jest także temat ludzkiego
poznania, ograniczonych możliwości
umysłowych człowieka, a także relacji
dobra ze złem oraz kontrastu wiedzy
teoretycznej, książkowej, z życiową.
• Postawa Fausta może być odczytywana
jako metafora ludzkiego życia jako
nieustającej wędrówki, poszukiwania,
w którym trzeba być aktywnym, bo
zatrzymanie się w miejscu oznacza
porażkę.
• Istotna jest także problematyka
egzystencjalna – Goethe podejmuje
temat dążenia do szczęścia.
• Włączenie do utworu płaszczyzny
pozaziemskiej to wyraźne nawiązanie
do motywu odwiecznej walki Dobra ze
Złem, pełniącego tu rolę pretekstu do
rozważań na temat Bożej opatrzności nad
światem i człowiekiem.
• Motyw zakładu Boga z diabłem o duszę
człowieka oparty jest o biblijną Księgę
Hioba, gdzie ma miejsce taki zakład –
w Fauście również Bóg jest przekonany, że
człowiek ostatecznie oprze się pokusom.
• Wyraźny jest też tutaj motyw
prometejski – Faust buntuje się przeciw
Bogu, rozczarowany jego porządkiem
świata. Podejmuje świadomą decyzję
wejścia na inną drogę poszukiwań.
TYTUŁ
Tytuł to nazwisko Johanna Fausta, maga
i alchemika niemieckiego, który był pierwo-
wzorem bohatera dramatu. Sporo wędrował,
przemierzając niemal całą Europę, a jego
pełna przygód i awantur biografia szybko
obrosła legendami i mitami, takimi jak np.
historia o rzekomym pakcie z diabłem. Mo-
tyw ten wykorzystał Goethe.
WĄTKI
Główne wątki Fausta mają charakter:
• metafizyczny: współistnienie dobra i zła,
działanie Boga (Pana) i Mefistotelesa,
pakt człowieka z diabłem, „zakład”
szatana i Stwórcy, tajemnica istnienia,
• filozoficzny: wiedza życiowa i wiedza
książkowa, ograniczenie poznawcze
człowieka, dążenie do prawdy i szczęścia,
• obyczajowy: uwiedzenie Małgorzaty
i konsekwencje romansu,
• przygodowo-fantastyczny: przygody
Fausta i Mefistotelesa (Kuchnia
Czarownicy, Noc Walpurgi).
MOTYW FAUSTOWSKI
Najważniejsze wątki dramatu współtworzą
tzw. motyw faustowski – odwieczne dą-
żenie człowieka do nieśmiertelności, do
zapanowania nad czasem i poznania niedo-
stępnych umysłem tajemnic świata, życia
i śmierci, do odkrycia zagadki istnienia, jak
również ludzkie pragnienie wiecznej młodo-
ści i protest przeciw przemijaniu, choćby za
cenę paktu z diabłem.
NAWIĄZANIA
Twórcy różnych dziedzin kultury i sztuki bar-
dzo chętnie nawiązują do historii Fausta. Do
tej pory do tego dramatu romantycznego po-
jawiły się odniesienia w:
• literaturze, np. Michaił Bułhakow,
Mistrz i Małgorzata; Thomas Mann,
Doktor Faustus;
• malarstwie, np. Rembrandt van
Rijn, Doktor Faust; Eugène Delacroix,
Faust i Mefistofeles;
• muzyce, np. Charles Gounod,
opera Faust; Franciszek Liszt,
Symfonia Faustowska;
• filmie, np. reż. Friedrich Wilhelm
Murnau, Faust; reż. Jacek Bławut,
Jeszcze nie wieczór.