Johann Wolfgang

Goethe – Faust
autor: Johann Wolfgang Goethe
tytuł: “Faust”
rodzaj literacki: dramat
gatunek literacki: tragedia o cechach preromantycznych
data wydania: 1833 r.
epoka literacka: romantyzm
miejsce wydania: Królestwo Wirtembergii
czas akcji: Akcja rozgrywa się w późnośredniowiecznych Niemczech
miejsce akcji: Część I. Scena w pracowni — kilka nocnych godzin w gotyckiej izbie,
którą zajmuje uczony. Pozostałe sceny części I — piwnica
Auerbacha w Lipsku, kuchnia czarownicy, pokoik Małgorzaty,
więzienie.
geneza: Goethe pracował nad dramatem “Faust” sześćdziesiąt lat. Część
I napisał w 1808 r., a część II ukończył w 1831 r. Zgodnie z jego
wolą dramat wydano rok po jego śmierci. Goethe był zainspirowany
postacią średniowiecznego alchemika, doktorem Faustem, choć
kreacja głównego bohatera ma wiele cech wspólnych
z osobowością samego autora. Z legendarnym alchemikiem, łączy
Goethego pasja do odkrywania tajemnic świata i mnogość
zainteresowań.
problematyka: Faust jako bohater poszukujący — bohatera wyróżnia ogromna chęć
do zdobywania wiedzy i zgłębienia wszystkich tajemnic. Gotowy jest
zawrzeć pakt z diabłem, w zamian za osiągnięcie szczęścia lub
przekonanie, że całkowite spełnienie jest niemożliwe.
Faust — pokaz iluzorycznej wiedzy. Bohater dramatu zgłębił szeroką
wiedzę w różnych dziedzinach, ale ta wiedza nie dała mu gotowego
przepisu na szczęście.
Faust jako Prometeusz. Bohater wykorzystuje swoją wiedzę, aby
pomagać społeczeństwu. Chce, żeby jego praca przysłużyła się
przyszłym pokoleniom.
język: indywidualizacja języka bohaterów (Faust mówi językiem
zmetaforyzowanym, Mefistofeles używa sarkazmu, ironii,
kolokwializmu)
styl potoczny wypowiedzi sąsiaduje ze stylem metaforycznym,
podniosłym
został zastosowany wiersz rymowany, jak i biały, jak również tekst
prozatorski
występują tak zwane madrygały — małe wierszyki
bohaterowie: Faust — uczony, brodaty starzec. Znawca literatury, sztuki, nauk
przyrodniczych, teologii. Jest żądny wiedzy, aktywny, ambitny
i nieszczęśliwy. Poszukuje wiedzy, nieodkrytej dotąd
przez ludzki umysł.

Mefistofeles — diabeł. Potrafi zmieniać swą postać, ukazuje się jako

pies, innym razem jest żakiem. Błyskotliwy i przebiegły. Spełnia
pragnienia Fausta, lecz nie zdobywa jego duszy.
 Małgorzata — ukochana Fausta. Zafascynowana uczony, w pełni ufa
swojemu pierwszemu silnemu uczuciu. Przyczynia się do śmierci
matki i brata, zabija swoje dziecko. Za swoje czyny trafia
do więzienia, nie próbuje uciekać, bo jest świadoma swoich win.
streszczenie: Dramat Goethego jest zbudowany z dwóch części, a całość utworu
poprzedzają dwa prologi – „Prolog w teatrze” i „Prolog w niebie”.
Faust jest średniowiecznym uczonym. Jest rozczarowany, że mimo
zdobytej dotąd wiedzy, nie zdołał znaleźć odpowiedzi na wszystkie
możliwe pytania. Prowadzi rozmowę z Duchem Ziemi (Wagnerem).
Następnie, w samotności wyraża swoje refleksje na temat
niewystarczalności zgłębionej przez lata nauki wiedzy. Chce
popełnić samobójstwo, wypijając truciznę. Zmienia zdanie,
usłyszawszy bijące dzwony i wielkanocne chóry kościelne.
Wraz ze swoim uczniem Faust spaceruje po mieście. Widzi
na drodze czarnego pudla. Pies idzie za Faustem do jego pracowni.
Faust czyta fragment Biblii: „Na początku było słowo” i rozmyśla
nad nim. Jego rozważania przerywa pies, który zaczyna zmieniać
kształty. Bohater wypowiada zaklęcie, potem usiłuje nastraszyć psa
żarem z pieca. Nagle, w izbie pojawia się mgła i wyłania się z niej
Mefistofeles — pies przybrał teraz wygląd ucznia. Faust uznaje
tę postać za diabła. Mefistofeles zapowiada Faustowi, że planuje
wkrótce złożyć mu propozycję.
Mefistofeles pojawia się w pracowni Fausta ponownie i zachęca
bohatera, aby włożył czerwony płaszcz i zaczął korzystać z uroków
życia. Mefistofeles obiecuje ofiarować Faustowi młodość i miłość.
Faust podchodzi do słów diabła z rezerwą, gdyż jest życiem
zmęczony, zatracił jego sens i myśli o własnej śmierci. Przystaje
na propozycję diabła pod warunkiem, że poczuje takie nasycenie
danym wydarzeniem, że zapragnie zatrzymać czas i wypowie słowa:
“Trwaj, chwilo!”. Faust podpisuje własną krwią cyrograf.
Mefistofeles chce wyrwać Fausta z pracowni i sprawić, aby wyruszył
poznawać wielki świat. Diabeł ośmiesza naukę, a o zdobywaniu
wiedzy z filozofii, prawa, czy medycyny mówi z ironią. Podpowiada
uczonemu, m.in. jak postępować z kobietami. Faust zaintrygowany
prostotą rad diabła decyduje się opuścić mury swej pracowni, mimo
wątpliwości.
Diabeł zabiera bohatera do piwnicy Auerbacha w Lipsku. Ukazuje
przed Faustem, grupę studentów, która beztrosko bawi się, pijąc
wino. Robi pokazowe sztuczki z alkoholem. Nagle wino rozlane
na podłogę wznieca ogień, co wprawia młodych ludzi w zdziwienie.
Faust znajduje się w kuchni czarownicy, od której dostaje magiczny
napój. Dzięki temu specyfikowi uczony zmienia się w młodego
mężczyznę. Wkrótce po tym zdaniu spotyka Małgorzatę.
Postanawia zdobyć jej serce, a Mefistofeles obiecuje mu swoje
wsparcie w tym zakresie. Faust podrzuca do pokoju kobiety
skrzynkę z klejnotami. Jednak matka ukochanej, zabiera ten dar
do kościoła. Diabeł ponawia swoje działanie i tym razem Małgorzata
daje się skusić, a skrzynkę zanosi do Marty, jej sąsiadki.
Mefistofeles namawia Małgorzatę, do odwzajemnienia uczuć, jakimi
darzy ją Faust. Dziewczyna podaje matce środek nasenny
i wpuszcza do swej sypialni Fausta. Podany specyfik sprawia, że jej
matka umiera. Wkrótce Małgorzata podejrzewa, że jest w ciąży,
a Zły Duch potęguje u niej poczucie winy.
 Walenty — brat Małgorzaty wraca z wojska. Pragnie pomścić hańbę
siostry, ale zostaje zabity przez Fausta. Małgorzata topi dziecko,
które urodziła. Zostaje uwieziona i skazana na śmierć. Zdaje sobie
sprawę, że popełniła zbrodnię, ale mim tego, że Faust chce jej
pomóc w ucieczce z więzienia, ona nie chce opuszczać tych murów
(widzi Mefistofelesa). Cały czas wzywa Boga. Zostaje stracona.
Wówczas Głos z góry mówi, że dziewczyna jest ocalona.
Faust odbywa podróż w czasy starożytne. Jego kochanką i żoną
staje się Helena Trojańska (najpiękniejsza kobieta mitologicznego
świata). Po śmierci ich syna Helena przenosi się do Hadesu,
a uczony wraca do Niemiec. Zdobywa w bitwie terytorium i staje się
jego władcą. Chce być dobrym rządzącym, ale jest bezwzględnym
władcą: jeśli na przykład przeszkadza jakiś dom, rozkazuje
go zniszczyć, a jego dawni właściciele ponoszą śmierć (wywołuje
ją diabeł). Pojawia się upersonifikowana Troska, która odbiera
uczonemu wzrok. Diabeł wysyła duchy (Lemury), aby wykopały grób
dla Fausta. On jednak nie spodziewa się śmierci, a wkrótce
odkrywa, że istotą szczęścia jest dla niego pomaganie innym. Jest
to zadowolenie nieprzemijające, które przynosi upragniony sens
życia. Faust, umierając, jest zdania, że właśnie teraz mógłby
wypowiedzieć słowa, które są wpisane w cyrograf. Jednak diabeł już
nad nim nie panuje. Duchy zmarłych wstawiają się za nim (również
style/kierunki: synteza wielu gatunków literackich (tragedia, ballada, romans,
moralitet, baśń)
zasada decorum — elementy tragiczne i komiczne oraz patetyczne
i groteskowe są ze sobą ścisło zespolone.
dramat łamie klasyczną zasadę trzech jedności (miejsca,
czasu, akcji).
symbolika:
Faust jest symbolem uczonego, który za możliwość przekroczenia
granic ludzkiego poznania jest gotów zapłacić najwyższą cenę,
nawet wejść w układ z samym diabłem. Faust symbolizuje
poszukiwanie nieśmiertelności i wiecznej młodości oraz bunt
przeciwko ograniczeniom, jakie na człowieka nakłada natura.
motywy literackie: motyw kobiety — dwie postaci kobiece: Małgorzata i Helena
Trojańska — najpiękniejsza kobieta świata według mitologii
motyw bohatera romantycznego — Faust przejawia cechy bohatera
romantycznego
motyw ucznia i mistrza — w tym dramacie ich rolkę spełnia
Mefistofeles i Faust
motyw artysty — poeta (poglądy bliskie romantykom) i artysta
(jednostka obdarzona twórczą mocą)

motyw cierpienia — Małgorzata przypłaca swoją miłość cierpieniem

motyw diabła — Mefistofeles zakłada się o duszę Fausta i chce
wygrać za wszelką cenę

motyw Boga — obraz Boga, który bezgranicznie wierzy w człowieka

motyw wędrówki — Faust odbywa wędrówkę w czasie i przestrzeni

motyw winy — towarzyszy błędnym decyzjom Fausta. Poczucie winy
dotkliwie odczuwa też Małgorzata.
motyw zła — symbolem zła w dramacie jest Mefistofeles
konteksty:
dramat z 1604 r. “Tragiczne dzieje doktora Fausta” (Christopher
Marlow) — przedstawia maga, który zawiera pakt z diabłem.
“Prolog w niebie” jest nawiązaniem do układu między Bogiem
a diabłem, do biblijnej księgi Hioba.
“Pani Twardowska” A. Mickiewicz — ballada, w której pojawia się
Mefistofeles.
“Mistrz i Małgorzata” Michaił Bułhakov — motto powieści pochodzi
z dramatu Goethego.
“Doktor Faustus” T. Mann — życie artysty, kompozytora,
który zawiera pakt z diabłem.
wiersz “Faust” J.B.Ożóg
“Pasja doktora Fausta”, “Potępienie doktora Fausta” J.S.Sito –
dramaty o dziejach legendarnego czarnoksiężnika
film “Faust” (Niemcy, 1924, reż Friedrich Wilhelm Murnau)
film “Faust” (RFN, 1960 r.)
film “Faust” (Czechy, 1994, reż. Jan Svankmajer)
opera “Potępienie Fausta” (Hector Berlioz, 1845 – 1846))
opera “Doktor Faust” (Ferruccio Busconi, 1916 – 1925)
“Symfonia Faustowska” (Ferenc Liszt, 1854 – 1857)
co jeszcze się Motyw faustowski
omawia przy
Odwieczny temat ludzkiego dążenia do nieśmiertelności,
tej lekturze? do zapanowania nad czasem i poznania niedostępnych umysłem
tajemnicy życia i śmierci. Jest to również pragnienie wiecznej
młodości za wszelką cenę. Nawet za cenę paktu z samym diabłem.