Bajki La Fontaine’a jako przykład ”literatury moralistycznej”.

  

Literatura moralistyczna ma swój początek już w starożytności. Pierwszy raz bajka pojawia się u
greckiego epika Hezjoda, jednakże Ezop jest tym, z którym utożsamia się ten przez niego
rozwinięty gatunek. Pisze on zbiór utworów dydaktycznych Aesopica, wykorzystując zwierzęta
jako alegorie.
Żywot bajek nie kończy się na antyku, bowiem pojawiają się one w kolejnych epokach; wraz ze
średniowieczem przychodzą tacy autorzy jak Jakub de Vitr, Wincenty z Beauvais czy Marie de
France. Renesans, powracając do starożytności, przypomina o sobie wielu twórcom i
popularyzuje ten gatunek na wyższą skalę, dzięki czemu pisarze sięgają po bajki również i w
baroku. Jednym z twórców jest Jean de La Fontaine. Przedstawiciel klasycyzmu, a więc
nawiązujący do antyku i renesansu, i prezentujący nowy sposób myślenia ujęty wciąż w
tradycyjnej formie, pragnie pisać zgodnie z tym nurtem, chce „uczyć, bawiąc” – toteż pisze
ponad dwieście bajek.
Pierwszy zbiór owych bajek Fables ukazuje się w roku 1668. Są one narracyjne – dłuższe,
posiadają dialog, kształtem przypominają krótką nowelkę, w których wykorzystane zostają
alegorie zwierząt: lew przedstawia władzę, siłę i powagę, lis natomiast spryt i podstęp. Pomimo
dużej inspiracji utworami Ezopa, bajki La Fontaine cieszą się dużą popularnością; wraz z
wydaniem kolejnych zbiorów zainteresowanie wcale nie spada. Autor czerpie również pomysły z
obserwacji bliźnich.
Mimo tak, wydawałoby się, prostego gatunku, utwory La Fontaine nie należą do łatwych, grono
odbiorców jest raczej dorosłe, a mimo to jednak czasem trudno zrozumieć utwór. Posiadają one
skomplikowane wyrazy, niektóre zachowują archaistyczne formy, dlatego mogą stanowić nie
lada wyzwanie intelektualne nawet człowiekowi wykształconemu.
Bajki La Fontaine pozostają w duchu klasycyzmu – osoba mówiąca krytykuje przywary i ludzkie
słabości, nie ma miejsca na konkretne osoby czy wydarzenia, a zjawiska przedstawiono w
sposób ogólny. Sztuka ma być przyjemnością dla tworzącego jak i odbiorcy, a wszystkie treści
muszą mieć moralizatorski charakter.
Tak się dzieje przykładowo w przypadku bajki Czapla, ryby i rak. Czapla, powiedziawszy rybom,
że usłyszała rozmowę rybaków, jakoby mieli osuszyć staw, chce pomóc tym biednym
zwierzętom i zobowiązuje się uratować je przed śmiercią. Jej pomysł jest bardzo przebiegły –
niosąc ryby w dziobie, by przenieść je do innego stawu, tak naprawdę po cichu je połyka.
Wykazuje się zachłannością, nie potrafi przestać jeść, zwraca się więc do raków. Te jednak nie
są tak naiwne jak ryby, jeden z raków, zorientowawszy się o oszustwie, chwyta czaple za szyję i
skutecznie dusi ją.
Przedstawiono tutaj alegorie określonych typów ludzi. Czapla to ci, którzy umieją świetnie
manipulować innymi, wzbudzić strach, mają talent demagogiczny. Przewidują reakcje innych,
dlatego potrafią odpowiednio wyreżyserować plan, żeby jak najwięcej zyskać, ale, ponieważ
„apetyt rośnie w miarę jedzenia”, nie potrafią w porę zrezygnować i zaślepieni giną. Ryby i rak
to natomiast alegoria – w pierwszym przypadku ludzi naiwnych, łatwowiernych, a w drugim ludzi
trzeźwego myślenia, przezorności.
Narrator w sposób ignorancki piętnuje intryganctwo, zdradę, ale też naiwną głupotę. Świetnie
buduje napięcie, zwalniając akcję na początku a przyśpieszając na końcu.
Bajka Osioł i złodzieje również niesie ze sobą morał. Przedstawieni zostają dwaj rabusie,
którym udało się ukraść osła. Jeden z nich jednak chce go sprzedać i wzbogacić się, drugi
niezupełnie. Nieporozumienie zamienia się w kłótnię, dochodzi nawet do bitwy na pięści. Walka
jest tak głośna, że przyciąga kolejnego złodzieja. Ten natomiast nie chce się bić, zauważa
stojącego obok osła i szybko z nim ucieka. Nie zostaje zauważony, ponieważ bijatyka
całkowicie chłonie obydwu mężczyzn. Lekcja z tej bajki jest prosta – na kłótniach się tylko traci,
a niezgoda niszczy.
Wieczne niedocenianie tego, co się ma, pokazano w Śmierci i człowieku nieszczęśliwym. Tam,
druga tytułowa postać, pobudzona negatywnymi emocjami, nie widzi sensu swojego życia i
woła Śmierć, by przyszła i położyła kres jej niedolom. Kiedy zadowolona kostucha przychodzi,
człowiek, przestraszony jej okropnym wyglądem, już nie chce ginąć. Odpędza ją, przywodząc
myśli autorytetu, mecenasa, który mówił, że życie jako kaleka, człowiek niesprawny w pełni, jest
wciąż piękniejsze niż koniec żywota. Morał z tej bajki mówi jasno: nie docenia się tego, co się
ma, a kiedy jest się w sytuacji straty, pragnie się pielęgnować wszystko, czym zostało się
obdarzonym.
Bajki La Fontaine z pewnością są ponadczasowe, niosą uniwersalne prawdy o świecie, bo
mimo upływu lat, sytuacje ukazane symbolicznie są nadal widoczne w życiu współczesnego
człowieka. Moralizatorskie lekcje posiadają dość pesymistyczny charakter, często ‘złe
charaktery’ wygrywają nad dobrem – mowa tu o Wilku i baranku, gdzie baranek zostaje pożarty
bez przyczyny. Chciałoby się rzec, że jest ofiarą za wszystkie zło, którego doświadczył wilk.
Śmierć, jako sposób kary, dotyka również osoby naiwne, wolne w myśleniu, lamentujące nad
własnym życiem. Autor kpi zatem z natury ludzkiej, w którą wpisane są: głupota, zbyt
refleksyjna natura, chciwość, wszechobecna pyszałkowatość czy przemądrzałość.
Kolejną ważną kwestią, która potwierdza uniwersalność utworów, jest brak ingerencji boskiej w
wymierzanie sprawiedliwości. Zdaniem autora, prawda sama się obroni, nie potrzeba bożej
Opatrzności, by być człowiekiem moralnym. Prawa etyczne napędzają ten świat, ale jest on
wolny od religii, La Fontaine klasycznie nawiązuje do antycznej teorii platońskiej, w myśl której
człowiek posiada w sobie cnotę, a dobro jest wpisane w jego naturę.
Bajki La Fontaine to niewątpliwie przykład literatury moralistycznej. Są uniwersalne i
ponadczasowe, uczą zarówno dzieci oraz dorosłych. Mimo pesymistycznego charakteru,
paradoksalnie wydźwięk utworów wydaje się przyjemny w odbiorze, być może poprzez użycie
języka ludowego czy komizmu słownego.
Krytyka dotyka osoby z każdej pozycji społecznej, od łajdaka do króla, nie wyklucza nikogo,
bowiem w każdym kryje się element do poprawy.

Bibliografia:

 Jerzy Adamski „Historia literatury francuskiej”

 https://pl.wikipedia.org/wiki/Platonizm#Kant
 https://esensja.pl/ksiazka/recenzje/tekst.html?id=15819
 https://encyklopedia.interia.pl/literatura-swiatowa/news-literatura-baroku-we-
francji,nId,2254432