Wstęp do literaturoznawstwa - wykład 20.03.2024 / 27.03.

2024

Absurdalność tragedii => wszystkie akcje odgrywają się w dozie absurdu rodzinnego.

Podział na tragedię oraz komedię jest niesprawiedliwy, ponieważ gatunki zostały połączone, w
wyniku czego powstała tragikomedia. Stało się tak w wyniku tezy o gatunkach zmieszanych, którą
wygłosił w 1776 roku Gottfied August Bürger.

W tragedii panuje głównie nastrój poważny, oraz mamy do czynienia z sytuacją tragiczną, czyli z
wyborem tragicznym. Równoważne są wtedy racje moralne; nieważne co wybierzemy, nigdy nie
będzie dobrego wyjścia z sytuacji.

• PATOS ( der Pathos ) = nastrój podniosły, ponieważ mamy do czynienia z bardzo poważnymi
wyborami. Wskazuje na wielkość oraz wagę sytuacji.

W komediach panuje głównie nastrój spokojny i pogodny, zdarzenia są zazwyczaj błahe - zgodnie z
określeniem ich przez F. Schillera.

- KOMIZM ( śmiech bywa bronią, a w śmiechu bywa także agresja). Jest to także gra słowna /
dialog. Komizm może wynikać z przejęzyczenia - tj. Komizm słowny.
- KOMIZM SYTUACYJNY = komiczność, która wynika z sytuacji. Coś normalnego wywołuje u
nas śmiech.

W komedii dochodzi także do nieoczekiwanego oraz nagłego rozwiązania narastającego napięcia (

die plötzliche Lösung der Gespanntheit ).

SZCZEGÓŁOWE GATUNKI DRAMATU

1) Das historische Drama = występują autentyczne oraz historyczne postacie w fikcyjnych

realiach. Konflikt wynika z nieprzystawalności bohatera do czasu akcji.
2) Das Bewältigungsdrama ( dramat rozliczeniowy ) = przedstawia okres związany głównie z
najnowszą historią po roku 1945.
3) Tragedia fatalistyczna( DAS SCHICKSALTRAGÖDIE ) = akcja wynika z losu ; zmierza do
nieuchronnej i przeczuwanej przez widza katastrofy na scenie. Dramatem jest to, że jesteśmy
wszystkiego świadomi. Zmiana perspektywy patrzenia na bohatera. Jest to dramat
analityczny.
4) Sztuka ludowa ( das Volksstück ) = w centrum znajduje się postać z ludu. Odgrywane głównie
na peryferiach miast dla biedoty.

FARSA ( der Schwank ) - sceniczna forma komedii, niewymuszony humor, zawiera lużne sceny.

POSSA ( die Posse ) - niższa forma komizmu, nacechowana wulgarnie, co w tamtym okresie było
bardzo popularne.

W tych gatunkach prześmiewano głównie : mnicha, młynarza, studenta.

Mnich : skazany na biedę i celibat = nie trzymał się tego.

Młynarz : postać z ludu, zamożny, żona dla forsy i sypiała z czeladnikiem.

Student : miał się uczyć a tylko pił.

BURLESKA ( die Burleske – 1750 ) - possy połączone z mimiczno-improwizującym charakterem.

Oprawiona w bogatą oprawę. Niezwykle bogate wystawysztuki. Warstwa fabularna jest niezwykle
uboga i przytłacza samą swoją formą.

GATUNKI EPIKI

• Gatunek dominujący czyli der Roman ( powieść . Natomiast najważniejsza kulturowo była
der Bildungsroman czyli powieść wychowawcza.

Karl Morgenstern : ,, Powieść wychowawcza opisuje kształcenie się bohatera aż do osiągnięcia przez
niego pewnego stopnia dojrzałości. Wspomaga kształcenie się czytelnika i przedstawia proces
kształcenia się a także poznania świata przez autora.’’

Pokazuje pewne wzorcowe życie. Naprzemiennie używane nazewnictwo powieści rozwojowej.

Najczęściej występuje narracja pierwszoosobowa i wykazuje wiele cech autobiograficznych.

Dzieięca nieświadomość > proces socjalizacji > dojrzałość.

• Powieść epistolarna ( der Briefroman) = składa się z listów.

XVIIIw. - pierwotnie składał się z listów fikcyjnego nadawcy. Całą odpowiedzialność za zdarzenie
bierze na siebie autor listów. Synonim powieści niemieckiej.

• Powieść historyczna = traktuje o wydarzeniach prawdziwych.

LITERATURA POPULARNA = Oparta na schematach.

Der Krimi- und Detektivroman = historia zbrodni i psychologia sprawcy, poszukiwanie go i

wyjaśnienie całego zajścia. Wywodzi się głównie z der Schaueroman czyli powieści sensacyjnej = die
Schwarze Romantik : gotyckie opowieści pełne krwi = powieści satanistyczne.

• Powieść łotrzykowska ( der Schelmenroman ) - z XVII wieku – niezliczona liczba przygód

prowadząca do nawrócenia się. Łotrzyk ma wiele na sumieniu, ale łoży na kościół ( grzesznik
z urokiem ).
• Powieść pikaryjska ( der Picaro – Roman ) - z hiszpanii, w której bohaterem był łotrzyk. Od
niej głównie wywodzi się dzisiejsza powieść kryminalna.
• Der Trivialroman = wyłącznie w celach czysto rozrywkowych. Ona nie wnosi nic nowego.
Wszystko możemy przewidzieć.
• Opowiadanie ( die Erzählung ) = granica jest płynna. Redukcja treści za pomocą
mechanizmów skracających. Popularne po II wojnie światowej.

Die kurz Geschichte : brakowało papieru na wszystko i publikowano w prasie. Ten zwyczaj pojawił się
wraz z kulturą anglosaską.

• Die Novelle : nagłe i nieoczekiwane zdarzenie, które oznacza punkt kulminacyjny ( der
Höhepunkt ).

NOWELA = OPOWIADANIE, ale nie każde OPOWIADANIE = NOWELA.

Nowela zmienia nieodwracalnie los bohatera.

• GATUNEK GRANICZNY : die Ballade – opowiadanie wersem, z wątkiem determinacji przez

los. Spotkanie -> strata. DIE ROMANZE – wiersz narracyjny.
• Baśń ludowa ( das Volksmaerchen) = chroniły kulturę niemiecką przed wpływami
francuskimi. Bohaterowie nie są ludźmi z krwi i kości, ale są reprezentantami dobra i zła.
Uchodzą za typy psychologiczne = baśń o nich opowiada.

Epitafium dziecka = kiedy rodzi się dziecko, cały naród odradza się na nowo.

Utwory są w abstrakcyjnym stylu, a w świat baśni ludowej wpisana jest cudowność ( das
Wunderbare).

Bracia Grimm = krytycy władzy monarchii dziedzicznej. Satyra na monarchię dziedziczną!

• Schwarz – weiss symbolik ! - albo zły albo dobry.

Nie wiadomo gdzie i kiedy to się dzieje ,, Es war einmal und alles ist möglich ‘’.

Baśń artystyczna ( das Kunstmaerchen ) = ma konkretnego autora, bohaterowie mają imię (

psychologizacja ). A akcja dzieje się na dwóch płaszczyznach : świat rzeczywisty oraz baśniowy.

Baśń rzeczywista wywodzi się z powieści fantastycznej, która rozsławiła się w Niemczech.

DIE UNENDLICHE GESCHICHTE – z romantycznej baśni rzeczywistej, która mocno wpływnęła na

obecną literaturę.

<3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3

W okresie romantyzmu małe gatunki literackie stały się bardziej popularne.

- Die Legende – czyli utwór o korzeniach ludowych, charakter religijny, który traktował o życiu
świętej osoby, oraz pokazywał jego drogę do osiągnięcia tej świętości. W krajach
niemieckojęzycznych legenda pisana była prostym językiem.
- Die Sage, czyli podanie – miesza prawdę z nieprawdą. Zawierają w sobie takie wydarzenia, w
taki sposób opisane, aby czytelnik nabrał przekonania, że mamy do czynienia z rodzajem
kroniki ( die Chronik ).

Podanie o ciężkim dziecku der Wechselbalg.

Do podania poprzez zaczerpnięcie z kroniki miejskiej = dodajemy elementów, które pomagają nam
urzeczywistnić wydarzenia, które opisujemy.

- Der Mythos ( mit ) tzw. Prapoezja ( die Urpoesie ) - opowiada o wydarzeniach przed naszym
światem ( sprzed jego powstania ).

Na równi z ludźmi działają bogowie i herosi.

Gatunek martwy tak jak mit i baśń ludowa.

Anonimowe i zbierane przez długi czas.

Mity i ich zastosowanie Carl G. Jung:

W XX wieku powstał mit nowoczesny - mit cywilizacji technicznej. O ufo XD

Istnieją pewne podobieństwa pomiędzy statkiem ufo, które przypomina oko Horusa.

Zazwyczaj UFO opisywane jest jako, że przychodzi z ogniem jako alegoria wojny.

Na przełomie lat 40 i 50. Ubiegłego wieku wynaleziono bombę atomową.

• Lęk przed samozniszczeniem cywilizacji trzeba było spersonifikować, ponieważ ludzkość

potrzebowała przemienić swój lęk wjeden konkretny symbol.

Mit przyspiesza nam zrozumienie. Przez to pełni bardzo ważną funkcję w literaturze, filmie,
społeczności. Ułatwiają nam rozumienie tekstów kultury,

GATUNKI SAMODZIELNE I MANIERA TEKSTU

• Die Alegorie, która może być gatunkiem samodzielnym, natomiast może wystąpić w innym
tekście i wtedy będzie ona stylem pisania.

Alegoria wyraża wyraziste analogie między stanem lub procesem, np alegoria statku jako alegoria
naszego życia.

Jeżeli alegoria rozciąga się na cały utwór to mamy do czynienia z die Parabel.

• Die Fabel = bajka, krótki utwór z morałem, w którym ludzie reprezentowani są przez
zwierzęta. Bajki są parabolami!. W baśni nie mamy obligatoryjnego morału.

BAJKA = MORAŁ

BAŚŃ = BRAK MORAŁU ( nie występuje obligatoryjnie ).

• Die Satire, jako maniera pisania tekstu. Przesadnie zniekształca swój przedmiot opisu. W
sposób prześmiewczy ukazuje dany temat. W ten sam sposób wystawia innych na pastwę
szyderstwa.

SATYRA = GATUNEK SAMOBÓJCZY! = obśmianie czegoś pozwala na naprawienie tych błędów, a kiedy
coś się naprawi to satyra nie jest już potrzebna. Określana jest jako coś niebezpiecznego.

• Die Groteske = śmiech i groza równocześnie. Wywodzi się z malarstwa jaskiniowego.

Groteskowe postacie wyrażały dwoistość oraz niesamowitość = pokazywały nam różnego
rodzaju hybrydy ludzkie oraz zwierzęce. Wywołuje to u nas śmiech i przerażenie
jednoczesnie. Jest to najczęściej określane jako maniera pisania, która przedostała się do
horroru.

Cechą groteski jest niesamowitość = das Unheimliche.

Niesamowite było swojskie i stało się nagle obce i znieznane dla nas, sterowane jakoś przez
zewnętzną oraz obcą siłą, np manekiny/ lalki, które ożywają.

• Die Parodie = odnosi się do pierwowzoru, nigdy nie jest gatunkiem samodzielnym i naśladuje
prześmiewczo. Przekazuje nam, że nie jest oryginałem i posiada własny styl.
• Die Pastiche = naśladowanie innego autora, w porównaniu do parodii wyrzeka się swojego
stylu oraz niezawsze jest zamierzony.
Jako nieudolny i niezamierzony nachdichtung.

1) Pastisz zamierzony = niższa forma rozrywki ( igraszka literacka ), zbyt wiele zapożyczeń z
oryginału.

Żyjemy w epoce gatunków pomieszanych, więc mamy do czynienia z powszechną intertekstualnością

czyli powszechnym zapożyczeniom z innych tekstów kultury.

<3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3 <3

PISANIE TEKSTÓW LITERACKICH

1) Decyzja jest jednocznaczna :

- Der Vers = uporządkowane następstwo sylab akcentowanych i nieakcentowanych w Poezji.

W ich obrębie wyróżniamy takty : Akcentowane połączone z nieakcentowanymi,

Np +-, -+

+--, --+ ( der Takt )

Powtarzające się takty tworzą der Rythmus.

Powstaje z tego das Metrum, który może istnieć bez samego wiersza. Opisujemy to wykorzystując 5
kryteriów :

1) Liczba linijek wiersza ( die Zeilenzahl )

2) Die Zahl der Akcentuierten Silben
3) Der Versanfang
4) Wypełnienie wersów
5) Następstwo końcowych sylab

2) Zwei Paar Reime mit jambischen Vierzeilern und mit dem männlich Reim - najczęstszy w
niemieckiej poezji ( -+-+-+-+) 4 plusy = 4 zgłoski
3) Ein Verspaar mit jambischen Zweizeilern und dem männlichen Reim – najrzadszy wers w
poezji niemieckiej ( -+-+)

+ na końcu = rym męski

- Na końcu = rym żeński

Ilość sylab nie zawsze jest pełna = wers katalektyczny i możliwe jest wyrażenie afektu i przeżywania =
brak sylaby przewidzianej w meritum, lub jest ich za dużo.

• Stopa wiersza ( wycinek w wierszu ) = tworzą metrum.

1) Jabm = następstwo sylaby nieakcentowanej i akcentowanej -+-+
2) Der Trochäus = szereg sylab akcentowanych i nieakcentowanych +-+-
3) Der Daktylus = 1 sylaba akcentowana i 2 nieakcentowane +--
4) Der Anapäst = 2 sylaby nieakcentowane i 1 akcentowana --+
Możemy podjąć decyzję, że piszemy w konkretnym wersie ( np heksametr +--+--+--+--+--+--

Heksametr w Niemczech został spopularyzowany przez Kloppstocka w 1748 roku.

• Der fünfhebige Jambus bez rymów, wprowadzony przez Lessinga do damatau niemieckiego (
-+-+-+-+-+ )

Przez to wers aleksandryjski został wyparty. ALEKSANDRYN -+-+-+ przerwa -+-+-+. Wymagał on
przedewszystkim przerwy na oddech, co było bardzo niewygodne. Wypowiedzi stały się lżejsze,
swobodniejsze oraz bardziej przypominały naturalne wypowiedzi.

1) Rym aliteracyjny = występuje na początku wersu

2) Rym bogaty = rym, kiedy w kilku wersach rymują nam się 3 ostatnie sylaby
3) Rym krzyżowy = abab
4) Rym parzysty = aabb
5) Rym okalający = abba
6) Wiersz bez rymów = ma stałą liczbę sylab akcentowanych

Ważnym aspektem pisania tekstów są figury retoryczne! I zajmuje się nimi retoryka, czyli nauka o
sposobie wysławiania się i argumentacji :

1) Personifikacja
2) Apostrofa
3) Prozopopoeja

Dzięki tym figurom retorycznym nasze wypowiedzi nabierają magicznego i cudownego charakteru.