Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich

Tragiczny los jednostki i zbiorowości jako motyw literacki. Omów

zagadnienie na podstawie Odprawy posłów greckich Jana Kochanowskiego.
W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Literatura często porusza motyw nieszczęścia danej zbiorowości lub jednostki, opisuje jego źródła oraz przebieg. Często opisywany jest także konflikt między jed-
nostką a zbiorowością właśnie, ponieważ ich interesy wykluczają się wzajemnie. Autorzy rozstrzygają wówczas w swoich dziełach, kto ma wyjść cało z tego konflik-
tu, a kto musi poświęcić własne szczęście. W podobnej sytuacji postawieni są bohaterowie „Odprawy posłów greckich” Jana Kochanowskiego. Jest ona także pierw-
szym polskim nowożytnym dramatem i jej premiera miała miejsce w roku 1578, w czasie uroczystości weselnych Jana Zamoyskiego i Krystyny Radziwiłłówny. Ko-
chanowski w swojej sztuce przedstawił tragedię jednostki i zbiorowości, które wzajemnie wynikają z siebie. Podobny konflikt występuje w powieści „Ludzie bez-
domni” Stefana Żeromskiego.

Tragiczny los jednostki przedstawiony jest przez poetę na podstawie historii Heleny Trojańskiej. Była ona królową
Sparty, żoną Menelaosa, do czasu porwania jej przez Parysa, trojańskiego królewicza. Parys postanowił bowiem zdo-
być najpiękniejszą kobietę na ziemi, w czym pomogła mu bogini Afrodyta, wdzięczna za wskazanie jej jako najpięk-
niejszej spośród bogiń greckich. To właśnie przez to porwanie wybuchła wojna trojańska, przeddzień wybuchu któ-
rej opisuje w swojej tragedii Kochanowski. Helena jest w utworze postacią praktycznie bez prawa głosu. Jej los zo-
stał przypieczętowany przez Parysa i Afrodytę bez jej wiedzy, nie miała ona wpływu na ich postanowienia. Została
następnie uprowadzona do obcego kraju, wyrwana ze swojego miasta i małżeństwa. Następnie zaś w Troi o jej losie
decydowali wysoko postawieni mężczyźni, nikt nie pytał jej, gdzie chce pozostać, gdzie jest szczęśliwa czy czego so-
bie życzy. Stała się przedmiotem sporu na podobieństwo przedmiotu skradzionego właścicielowi, nie zaś żywej oso-
by. Jej tragedia była wręcz namacalna - Helena straciła prawo do decydowania o sobie, mogła jedynie bezsilnie cze-
kać, co inni postanowią w związku z jej losem. Historia wojny trojańskiej jest więc także historią przemocy wobec
kobiety, której odebrano wszystko - dom, pokój, bezpieczeństwo i męża. Została sama, uwięziona w obcym kraju,
daleko od bliskich i bez możliwości powrotu do rodzinnego miasta. Uwikłana została także w relację z nieznanym
jej Parysem, a w tle gromadziły się chmury wojny, która ostatecznie potrwać miała wiele lat i pochłonąć zbyt dużo
niewinnych żyć. Helena na dodatek często oskarżana jest o wywołanie wojny trojańskiej, co wydaje się być ogromną
niesprawiedliwością. Oprócz dramatu jednostki, jaką jest Helena, Kochanowski opisał także tragiczny los zbiorowo-
ści - w dziele poety naród ginie przez zachciankę władcy. Parys swoim samolubnym czynem sprowadził na swój na-
ród wojnę i doprowadził do jego upadku. Nie zważał on na życie swoich poddanych, liczyło się dla niego tylko za-
spokojenie swojego kaprysu. Nieprzemyślana decyzja królewicza sprowadziła na Troję wojnę, która pochłonęła cały
naród i sprawiła, że miasto to zniknęło z powierzchni ziemi. Tragiczny los Heleny łączy się więc z dramatem zbioro-
wości - stają się ofiarami decyzji Parysa, który sprowadził na wszystkich klęskę. Zbiorowa odpowiedzialność narodu
oraz Heleny zdaje się być ogromną dziejową niesprawiedliwością, a beztroska i egoizm Parysa wzbudzają słuszny
gniew oraz niechęć wobec jego postaci.
W utworze „Ludzie bezdomni” również następuje konflikt między jednostką a zbiorowością. Główny bohater,
Tomasz Judym czuje się zobowiązany do pracy na rzecz ubogiej zbiorowości, która bez niego może nie mieć dostę-
pu do rozwijającej się medycyny i do opieki lekarskiej. Judym jest także zakochany w Joasi - chciałby spędzić z nią
życie, wie jednak, że małżeństwo wyklucza się z pracą na rzecz społeczeństwa. Judym jest więc jednostką w sytuacji
tragicznej - musi wybrać pomiędzy osobistym szczęściem, a większym dobrem. Jeżeli bowiem zaniecha swojej dar-
mowej lekarskiej opieki nad najuboższymi, to wie doskonale, że dla wielu spośród tych ludzi będzie to wyrokiem
śmierci. Zbiorowość będzie więc dalej cierpieć z powodu chorób i nędzy. Dodatkowo Judym czuje, że ma wobec
społeczeństwa dług do spłacenia, ponieważ sam wywodzi się właśnie z takiego ubogiego środowiska. Żeromski na-
kreślił więc niemożliwy do rozwiązania konflikt między jednostką a zbiorowością i ich interesami, których nie da
się pogodzić. Judym musi wybrać, czy jego osobiste szczęście jest ważniejsze od losów grupy ludzi, o których nie
troszczy się nikt oprócz niego. Zbiorowość jest niewinna, potrzebuje kogoś takiego jak Judym i nie jest to jej winą,
że musi on porzucić dla niej osobiste szczęście i marzenia.

Zakończenie :
Tragiczne losy jednostki i zbiorowości są więc często występującym motywem literackim.
Twórcy często przedstawiają konflikt, jaki między nimi występuje ze względu na sprzeczne in-
teresy. Czasami tragedia zbiorowości wynikać może z dramatu, jaki przeżywa jednostka i dzie-
je się to w wyniku podjętych przez nią decyzji. Tragiczne losy w literaturze często nie znajdują
swojego pozytywnego rozwiązania i w efekcie cierpią wszyscy - zarówno jednostka, jak i zbio-
rowość.
 Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich

Inspiracje mitologiczne i ich znaczenie w utworze literackim. Omów

zagadnienie na podstawie Odprawy posłów greckich Jana Kochanowskiego. W
swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Literatura antyku mimo upływu czasu wciąż cieszy się popularnością oraz aktualnością wielu myśli czy refleksji. Inspiracje mitologiczne, pochodzące właśnie ze sta-
rożytności, pojawiają się w wielu tekstach późniejszych epok, na przykład renesansu lub romantyzmu. Autorzy korzystali z mitów starożytnych, z postaci znanych i
popularnych w tamtym okresie, ale także z antycznych myśli czy filozofii. Opierali na nich wydarzenia, tło świata przedstawionego czy kreację swoich bohaterów.
Inspiracje mitologiczne mogły także nadawać nowe znaczenia elementom utworów oraz stanowić dla nich klucz interpretacyjny. Z nawiązaniami do mitologii moż-
na spotkać się w takich dziełach jak „Odprawa posłów greckich” pióra Jana Kochanowskiego oraz „Oda do młodości” autorstwa Adama Mickiewicza.

Jan Kochanowski, tworząc „Odprawę posłów greckich” skorzystał z mitologicznej historii, jaką była wojna trojań-
ska. Użył także postaci bohaterów tamtych wydarzeń, takich jak Parys, Helena, Kasandra, Menelaos czy Priam. Ko-
chanowski skorzystał więc z kostiumu historycznego, sam bowiem żył i tworzył w czasach renesansu, kiedy to czer-
panie z antyku i z jego myśli było popularną praktyką. Kochanowski w trakcie tworzenia swojej sztuki zainspirowa-
ny był „Iliadą” Homera, która szczegółowo przybliżała dzieje wojny trojańskiej. Także forma jego dzieła, które jest
tragedią, była wykorzystywana przez twórców w czasach antycznych. Kochanowski w swoim tekście opowiedział o
chwilach tuż przed wybuchem wojny trojańskiej, ukazał działania króla Priama w obliczu zagrożenia atakiem Gre-
ków oraz losy posłów, którzy przybyli z informacjami do króla Troi. Jednak Kochanowski nie spróbował po raz ko-
lejny opowiedzieć znanej historii upadku Troi. Skorzystał on bowiem z poetyki maski i przy pomocy tej antycznej
historii postanowił przekazać czytelnikowi refleksje dotyczące jego własnej ojczyzny. Troja pojawiająca się w utwo-
rze reprezentuje więc tak naprawdę Polskę i jej losy. Kochanowski dostrzegał bowiem problemy, jakie trapiły jego
rodzinny kraj. Władze Troi, które nie były w stanie podjąć decyzji, które mogły uratować ich kraj, symbolizują spa-
raliżowany sejm polski. Kochanowski obserwował, co dzieje się z polityką kraju - był bowiem blisko osób za nią od-
powiedzialnych - i swoją sztuką wyrażał głębokie zatroskanie o losy Polski. Autor wskazał, że jego ojczyznę trapią
bowiem podobne problemy co mityczną Troję - zainteresowanie prywatnymi interesami, zamiast ogólnym dobrem
narodu, paraliż władzy czy jej brak poczucia odpowiedzialności za kraj.
Innym utworem, który nawiązuje do mitologii oraz w którym stanowi ona swoisty klucz do interpretacji tekstu jest
„Oda do młodości” Adama Mickiewicza. W swoim dziele Mickiewicz zapowiada już nadejście romantyzmu, wciąż
jednak sięga do klasyków, którzy silnie związani byli z antykiem. I tak jego dzieło przyjmuje formę ody, czyli gatun-
ku lirycznego, który wywodzi się z czasów starożytnych i charakteryzuje się wzniosłością stylu. Mickiewicz korzysta
także z antycznych nawiązań i kostiumów - przywołuje postaci takie jak Hebe (reprezentująca tytułową młodość),
hydra czy centaury. Nawiązania te podkreślają żywiołowy charakter młodości, jej żywotność i siłę, która jest zdolna
zmieniać rzeczywistość. Mickiewicz czerpie także ze znanych starożytnych myśli czy mitów, takich jak opowieść o
Ikarze. Symbolizuje ona możliwość ciągłego wznoszenia się wyżej, pokonywania własnych ograniczeń i barier, co
jest charakterystyczne właśnie dla młodych, dla nowego pokolenia romantyków, które wbrew wszystkiemu ma się
wznieść wyżej niż jego poprzednicy. Dodatkowo Mickiewicz nawiązuje także do prometeizmu, do poświęcenia się
jednostki dla ogółu, co następnie ma się stać jednym z głównych punktów programu i światopoglądu romantyków.
To właśnie w dawnych mitologicznych historiach przywołanych w utworze przez Mickiewicza należy szukać odpo-
wiedzi na zadane przez niego pytania i poruszane wątki. To tam są ukryte klucze interpretacyjne, które mają czytel-
nika naprowadzić na odpowiednie refleksje i postawy. Podobnie ma się rzecz z tyrteizmem w „Odzie do młodości” -
Mickiewicz, inspirując się historią spartańskiego wodza Tyrteusza, zakłada aktywność poety wobec zdarzeń, któ-
rych jest on świadkiem. Jego talent ma bowiem służyć działaniom, nie zaś tylko obserwacji. Swoją poezją może on
bowiem nawoływać na przykład do obrony kraju, gdy jest on zagrożony przez wrogie siły, jak miało to miejsce za ży-
cia Mickiewicza. Poeta więc w inspiracjach mitologicznych odnajduje nawiązania do swojej rzeczywistości i wyko-
rzystuje te elementy do przekazania czytelnikowi konkretnych tropów.

Zakończenie :
Inspiracje mitologiczne pojawiają się więc w wielu dziełach literackich, na przykład w „Odzie do młodości” czy
w „Odprawie posłów greckich”. Często służą one jako historyczny kostium do przemycenia współczesnemu czy-
telnikowi konkretnych myśli czy refleksji, które autorzy niekoniecznie chcą - czy mogą - wyrazić w swoim tek-
ście wprost. Przy pomocy takich dekoracji można jednak z powodzeniem wyrazić przekonania o rzeczach, które
poetom wydawały się podobne do tych, które znali z lektur dzieł antycznych.
 Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich

Motyw władzy w literaturze. Omów zagadnienie na podstawie Odprawy

posłów greckich Jana Kochanowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij
również wybrany kontekst.

W literaturze znaleźć można wiele portretów władzy oraz władców. Twórcy opisują ich rządy oraz sposoby ich sprawowania, czasami starają się przybliżyć sylwetkę
danej postaci, ukazać jej pragnienia i motywacje. Władza jest więc często wykorzystywanym motywem literackim. Czasami przedstawia on władzę dobrą, silną, od-
powiedzialną, prowadzącą kraj w dobrym kierunku, często jednak czytelnik ma do czynienia z opisem władzy, która korumpuje i niszczy ludzi, którzy po nią sięgają.
Zdarza się także, że przedstawiania w danym dziele władza jest tak zaślepiona, że prowadzi ona społeczeństwo w przepaść, próbuje bowiem realizować swoje własne
interesy, zamiast zająć się społeczeństwem, któremu przewodzi. Taką władzę przedstawił w swoim dramacie „Odprawa posłów greckich” Jan Kochanowski. Motyw
władzy obecny jest także w dziele Williama Szekspira zatytułowanym „Makbet”.

Kochanowski władzę przedstawia na podstawie postaci znanych z „Iliady” Homera. Akcja jego dzieła ma miejsce w
przededniu wybuchu wojny trojańskiej, gdy do króla Priama przybywa greckie poselstwo. Poeta ukazuje więc władzę
w obliczu nadciągającego konfliktu zbrojnego i przedstawia jej reakcję na to zagrożenie. Niestety okazuje się, że
król Priam i sejm trojański nie potrafią podołać takiemu wyzwaniu, a sprawowana przez nich władza jest słaba, nie-
pewna i niezorganizowana. Kochanowski przedstawia trojańskich posłów jako osoby przekupne, zajmujące się tylko
swoimi interesami, które nie powinny znajdować się na stanowisku, które obejmują. W „Odprawie posłów grec-
kich” Kochanowski ukazuje więc to, co dzieje się z państwem, które musi polegać na władzy niekompetentnej, nie
potrafiącej dostrzec prawdy, którą mają przed oczami - upadek Troi wieszczy bowiem Kasandra, córka Priama. Na
dodatek król nie stara się tego wszystkiego naprawić, zrzeka się raczej swojej odpowiedzialności, zrzuca ją na inne
osoby i zajmuje się swoimi prywatnymi sprawami. Nie poczuwa się on do naprawienia błędów swojego syna, Parysa,
który porwał Helenę ze Sparty i tym samym ściągnął na swoją ojczyznę nieszczęście. Parys nieustannie bowiem wy-
korzystuje władzę i wpływy do spełniania swoich kaprysów. Pod przedstawieniem władzy w „Odprawie posłów grec-
kich” kryje się także dodatkowe znaczenie. Kochanowski w sposób czytelny nawiązywał w swoim dramacie do sytu-
acji Polski w XVI wieku, która wówczas także pozbawiona była kompetentnej, silnej władzy, będącej w stanie za-
pewnić bezpieczeństwo obywatelom i mogącej przeprowadzić je przez nadciągającą wojnę z Rosją. Kochanowski
swoim utworem pokazuje, że władza potrafi osłabić ludzi i sprawić, że skupiają się oni tylko na własnym interesie,
co stanowi zagrożenie dla całego państwa. Ostrzega ona także, że Bóg osądzi wszystkich, którzy władzę sprawowali
i wówczas okaże się, kto dobrze wywiązywał się ze swoich obowiązków, a kto je zaniedbał.
Innym przykładem władzy niewłaściwie wykorzystanej jest sytuacja Makbeta z dzieła „Williama Szekspira”. Makbet
został królem Szkocji w wyniku intrygi i zbrodni. Pewnego dnia spotkał bowiem trzy wiedźmy, które pozdrowiły go
jako przyszłego władcę. Od tego czasu myśl o tronie nieustannie zaprzątała umysł Makbeta, a jego żona wciąż za-
chęcała go, by po nią sięgnął. Ostatecznie Makbet zwabia króla Dunkana w pułapkę i morduje go, a następnie przej-
muje jego tron. Niestety jest to początek końca władzy Makbeta, który jak się okazuje nie potrafi władać i nie jest w
stanie poradzić sobie z wyrzutami sumienia, które ogarniają go po dokonanej zbrodni. Makbet jest zbyt słaby, by
być dobrym władcą, dlatego jego rządy zaczynają polegać na mordowaniu kolejnych osób, które wydają mu się po-
dejrzane. Jest on bowiem przekonany, że ktoś chce odebrać mu władzę, tak jak on sam zabrał ją Dunkanowi. Osta-
tecznie Makbet popada w obłęd, cierpi na halucynacje, nie może spać ani funkcjonować. Zabija go w myśl przepo-
wiedni Makduf i w ten sposób kończą się krótkie, nieudolne rządy Makbeta. Szekspir w ten sposób pokazuje czytel-
nikowi, że nie można po prostu sięgnąć po władzę, która nie jest człowiekowi przeznaczona. Nie da się przechy-
trzyć losu i dostać się na tron, który do człowieka nie przynależy, co pokazuje przykład Makbeta. W ten sposób nie
osiągnie się sukcesu, a władza, która trafi w niepowołane ręce zawsze przynosi więcej szkód niż pożytku ludziom,
którzy w niej pokładają swoje nadzieje i ufność. Makbeta nie interesował los poddanych, skupiał się on jedynie na
własnych obawach, halucynacjach i paranojach. Gdyby jego rządy trwały dłużej, z pewnością doprowadziłyby one do
ruiny kraju i jego mieszkańców. Makbet jest przykładem osoby, którą władza zdeprawowała i z której wyciągnęła
najgorsze pragnienia i instynkty.

Zakończenie :
Władza jest więc przedstawiana w literaturze na różne sposoby, często jednak ukazywane jest,
jak bardzo negatywnie potrafi ona wpływać na ludzi, którzy po nią sięgają. Władza kusić może
do zadbania o swoje własne, prywatne interesy i dobra, do wykorzystania jej do osiągnięcia
swoich celów, czego doskonałym przykładem mogą być król Priam oraz Makbet.
 Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich

Rola kostiumu historycznego w literaturze. Omów zagadnienie na podstawie

Odprawy posłów greckich Jana Kochanowskiego. W swojej odpowiedzi
uwzględnij również wybrany kontekst.

Jedną z ciekawych cech literatury jest fakt, że nie zawsze mówi ona wszystko wprost. Często zamiast bezpośrednich stwierdzeń woli ona rzucać czytelnikowi domysły i tropy, by samodzielnie odkrył on
kolejną płaszczyznę znaczeniową, którą autor zawarł w swoim dziele. Czasami autor chce zmusić czytelnika do wysiłku i do próby stworzenia własnej interpretacji, czasami zaś nie może wprost przeka-
zać swoich myśli, ponieważ naraziłoby go to na rozmaite konsekwencje ze strony społeczeństwa. Przykładem takiego ukrycia znaczeń jest poetyka maski. Polega ona na korzystaniu w dziele z dekoracji
- innego czasu, innych wydarzeń czy postaci, pod którymi ukryte są prawdziwe zamiary i myśli autora. Kostium historyczny spełnia więc w literaturze ważną rolę, dając twórcom większą swobodę w
wyrażaniu swoich refleksji i przemyśleń. Z zastosowaniem takiego kostiumu historycznego spotkać się można w takich dziełach jak „Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego czy w „Konradzie
Wallenrodzie” Adama Mickiewicza.

„Odprawa posłów greckich” jest pierwszym polskim dramatem nowożytnym i inspirowana była „Iliadą” Homera. Kocha-
nowski zapożyczył od niego historię, postaci oraz okoliczności i opisał wybrany aspekt tych wydarzeń, jakim było przyby-
cie greckiego poselstwa do Troi. Dzięki temu opisał to, jak prezentowała się według niego trojańska władza - była ona sła-
ba, niepewna, skorumpowana i nie potrafiąca podjąć ważnych decyzji. Król Troi, Priam, nieustannie odsuwał od siebie od-
powiedzialność związaną z władzą, jego syn zaś wykorzystywał ją do prywatnych celów. Kochanowski nie opisał jednak
tylko problemów z władzą w starożytnej Troi. Dostrzegł on bowiem analogię między antyczną historią, a sytuacją w Pol-
sce w wieku XVI. Ona także była słaba, podatna na korupcję, nie potrafiąca zadbać o losy powierzonego jej państwa. Zyg-
munt August i władający po nim Henryk Walezy byli królami złymi, egoistycznymi, nie potrafiącymi wypełnić swoich
obowiązków - zupełnie jak Priam z Troi. Kostium historyczny posłużył więc Kochanowskiemu do ukrycia pod starożytną
historią refleksji dotyczących jego własnego kraju i toczących go problemów. Chciał przy pomocy swojej sztuki uświado-
mić odbiorcom, w jak ciężkim położeniu znajduje się Polska, zwłaszcza, że na horyzoncie majaczył konflikt z Rosją.
Wśród historycznych dekoracji ukrył więc Kochanowski surową krytykę, przestrogę i próbę zmotywowania swoich roda-
ków do przyjęcia bardziej patriotycznej postawy, co mogłoby mieć pozytywne przełożenie na sytuację całego kraju.
Innym przykładem zastosowania kostiumu historycznego jest poetycka powieści Adama Mickiewicza zatytułowana
„Konrad Wallenrod”. Poeta sięgnął do czasów dawnych, osadził bowiem akcję powieści w czasach istnienia Zakonu Krzy-
żackiego. Tytułowy Konrad Wallenrod jest jego Wielkim Mistrzem, ale tak naprawdę jest Litwinem, który planuje zakoń-
czyć konflikt między zakonem a swoją ojczyzną. Jest trawiony też pragnieniem zemsty, bowiem cała jego rodzinna wioska
została zniszczona w trakcie jednego z krzyżackich najazdów. Wallenrodowi udaje się pokonać ciemiężący Litwę zakon
przy pomocy podstępu. Jako Wielki Mistrz dowodzi bowiem atakiem wojsk i porzuca je w trakcie bitwy, dzięki czemu Li-
twini wygrywają. Zostaje na to skazany na śmierć przez Krzyżaków, ale uprzedza ich, wypijając truciznę. Konrad Wallen-
rod nie jest więc postacią charakterystyczną dla czasów, w których osadzona jest jego historia. Jest on za to bohaterem ro-
mantycznym, wybitną jednostką, która poświęca się dla dobra ogółu. Doświadcza też nieszczęśliwej miłości - z powodu
swojego losu nie może on spędzić swojego życia z żoną Aldoną, litewską księżniczką. Wszystko to sugeruje, że Mickie-
wicz posłużył się poetyką maski i kostiumem historycznym, że Krzyżacy, Litwini i ich konflikt kryją w sobie coś więcej
niż tylko prostą historię o dawnych walkach. Mickiewicz żył bowiem w czasach zaboru rosyjskiego, gdzie cenzura kontro-
lowała jego teksty i nie mógł wprost wyrazić krytyki rosyjskiej władzy i nawoływać do powstania lub innego rodzaju walki
z zaborcą. Mickiewicz skorzystał więc z kostiumu i ukrył w nim nawiązania do czasów mu współczesnych. Zakon Krzyża-
ków w tym odczytaniu byłby Rosją, zniewolona, atakowana Litwa odgrywa rolę Polski. Mickiewicz nie krytykuje wprost
cara i jego władzy, ponieważ mogłoby to mieć dla niego nieprzyjemne konsekwencje. Zamiast tego tworzy historię, która
pozornie opowiada o zupełnie innych wydarzeniach i czasach, jednak w której spokojnie odnaleźć można analogię do rze-
czywistości, w której żył i tworzył Mickiewicz.

Zakończenie :
Kostium historyczny w literaturze pełni więc ważną rolę. Umożliwia on przekazanie odbiorcy
historii czy myśli, których autor nie chce lub nie może wyrazić wprost. W przypadku Kocha-
nowskiego i Mickiewicza była to krytyka aktualnej władzy. Kochanowski wyrażał w ten spo-
sób zatroskanie o swoją ojczyznę, Mickiewicz zaś nawoływał pośrednio do buntu przeciwko
carowi, czego nie mógł czynić jawnie. Za kostiumem historycznym kryje się więc w tekście
wiele dodatkowych znaczeń, które nie są wyrażane przez twórcę bezpośrednio.