Serbest Radikaller

Bir atom veya molekül dış orbitallerinde bir veya daha fazla ortaklaşmamış (eşleşmemiş)
elektron bulunduruyorsa “serbest radikal” olarak tanımlanır. Bu tip moleküller, ortaklaşmamış
elektronlarından dolayı oldukça reaktiftirler (Halliwell ve Gutteridge 1985). Bağımsız olarak
var olabilen bir tür olarak tanımlanırlar (Halliwell 1992). En basit serbest radikal hidrojen
atomudur ve bir elektron ile bir protondan oluşmuştur. Serbest radikallerde eşleşmemiş
elektron, atom veya molekülün üst kısmına konulan bir nokta (.) ile gösterilir. Çeşitli fiziksel
etkenler ve kimyasal olaylar nedeniyle çevrede ve hücresel koşullarda sürekli bir radikal
yapımı vardır. Serbest radikallerin oluşumu üç temel yol ile oluşur (Akkuş 1995, Onat vd.
2002):

a) Kovalent Bağların Homolitik Kırılması: Kovalent bağın kopması sırasında bağ

yapısındaki iki elektronun her biri ayrı ayrı atomlar üzerinde kalır.

b) Normal Bir Molekülün Elektron Kaybetmesi: Radikal özelliği bulunmayan bir

molekülden elektron kaybı sırasında dış orbitalinde eşleşmemiş elektron kalması ile radikal
formu oluşur. Örneğin, askorbik asit gibi hücresel antioksidanlar, radikal türlere tek elektron
verip radikalleri indirgerken, kendilerinin radikal formu oluşur.

c) Normal bir moleküle tek bir elektron transferi ile: Radikal özelliği taşımayan bir
moleküle tek elektron transferi ile dış orbitalinde eşleşmemiş elektron oluşuyorsa bu tür
indirgenme radikal oluşumuna neden olabilir. Örneğin, moleküler oksijenin tek elektron ile
indirgenmesi, radikal formu olan süperoksidi oluşturur.

Pozitif yüklü, negatif yüklü veya nötral olabilen serbest radikaller, biyolojik sistemlerde en
fazla elektron transferi sonucu oluşurlar. En önemli radikaller, serbest oksijen radikalleri
olmakla beraber; C, azot, kükürt türevi olan radikaller ve inorganik moleküller de vardır
(Akkuş 1995).

Reaktif oksijen türleri

Oksijen bulunan bir ortamda, metabolik reaksiyonlar sonucunda fiziksel ve kimyasal

etkenlerle oksijen radikalleri üretilir. Oksijen radikalleri biyolojik sistemlerde bulunan en
önemli serbest radikallerdir. Okside edici etkileri olan hem oksijen türlerini hem de bazı
radikal olmayan bileşikleri içeren ve Reaktif Oksijen Türleri (ROT) denilen bu oluşumlar,
oksijen merkezli radikaller ve oksijen merkezli radikal olmayan türler olarak iki sınıfta
toplanabilirler (Halliwell 2006).

Oksijen merkezli radikaller; süperoksit anyon (O2˙¯), hidroksil radikali (OH˙), akloksil
radikali (RO˙) ve peroksil radikali (ROO˙) iken oksijen merkezli radikal olmayanlar ise,
hidrojen peroksit (H2O2) ve singlet oksijendir (1O2). Diğer reaktif türler ise, nitrik oksit
(NO˙), nitrik dioksit (NO2.) ve peroksinitrit (OONO-) gibi azot türleridir (Çizelge 2.1)
(Halliwel vd. 1995, Simon vd. 2000).