ROZWÓJ UKŁADU

LIMFATYCZNEGO
PLAN PREZENTACJI
• naczynia limfatyczne
• węzły chłonne
• migdałki
• śledziona
• grasica
UKŁAD LIMFATYCZNY
• Układ limfatyczny zaczyna się rozwijać pod koniec 5. tygodnia, około 2 tygodnie później niż układ
sercowo-naczyniowy.
NACZYNIA LIMFATYCZNE 6. tydzień  początek rozwoju
naczyń limfatycznych

• Naczynia limfatyczne rozwijają się w sposób podobny do naczyń krwionośnych i tworzą połączenia z układem żylnym.
• Pierwsze naczynia limfatyczne rozwijają się jako naczynia towarzyszące dużym naczyniom krwionośnym 
początkowo są to nieregularne szpary w mezenchymie wysłane śródbłonkiem  tzw. worki limfatyczne

• Wczesne kapilarne naczynia limfatyczne łącza się ze sobą tworząc sieć limfatyczną.

• Między 6. a 9. tygodniem życia prenatalnego powstaje 6 worków limfatycznych:

 2 worki szyjne: w pobliżu połączeń żył podobojczykowych z przyszłymi żyłami szyjnymi wewnętrznymi

 2 worki biodrowe w sąsiedztwie połączenia żył biodrowych z tylnymi żyłami zasadniczymi

 worek zaotrzewnowy: blisko przyczepu krezki

na tylnej ściany brzucha

 zbiornik mleczu: zlokalizowany grzbietowo wobec worka biodrowego pomiędzy nadnerczami w krezce jelitowej.
NACZYNIA LIMFATYCZNE
• Pod wpływem PROX-1 komórki zyskują zdolność
migracji poza żyłę i rozpoczynają proces
pączkowania, który doprowadzi do powstania
prymitywnych worków limfatycznych.

• Istnieją 2 mechanizmy, powstawania naczyń

limfatycznych z przedniej żyły kardynalnej:

• LEC: z żyły wyrastają limfatyczne komórki

endotelialne (Lymphatic Endothelial Cell) i
uważa się, że komórki te ostatecznie utworzą
powierzchowne naczynia limfatyczne

• mechanizm balonowy: prowadzi do głębokich

naczyń limfatycznych.

https://www.researchgate.net/publication/
41040852_Endothelial_cell_plasticity_How_to_become_and_remain_a_lymphatic_endothelial
_cell/figures?lo=1
NACZYNIA
LIMFATYCZNE

https://www.jci.org/articles/view/71609/figure/1
 NACZYNIA LIMFATYCZNE

Liczne białka stymulują współczulny układ nerwowy oraz komórki mezenchymalne do zasiedlanie rozwijającego się naczynia
limfatycznego.

W proces ten zaangażowane są również miocyty naczyniowe wydzielające arteminę, która stymuluje rozwój nerwów układu
współczulnego w rozwijającym się naczyniu.
WĘZŁY CHŁONNE
 6-7. tydzień  początek
rozwoju węzłów chłonnych
WĘZŁY CHŁONNE
• We wczesnym okresie płodowym
zawiązki węzłów chłonnych (primordia
nodorum lymphaticorum) powstają
w ścianie worków limfatycznych
(za wyjątkiem górnej części zbiornika
mleczu) i naczyń limfatycznych.

• Zawiązki tworzą się jako nagromadzenie

mezenchymy przy ścianie naczynia
limfatycznego.

https://discovery.lifemapsc.com/library/review-of-medical-embryology/chapter-128-
development-of-the-lymphatic-system
WĘZŁY CHŁONNE
• Mezenchyma rozrastając się i wnikając
w formie nieregularnych pasm i wpukleń,
dzieli naczynie limfatyczne na rozgałęzione
i splatające się kanały i szpary,
które przekształcają się w zatoki
limfatyczne węzła chłonnego.

• Zatoki te komunikują się z macierzystym

naczyniem limfatycznym.

https://discovery.lifemapsc.com/library/review-of-medical-embryology/chapter-128-
development-of-the-lymphatic-system
WĘZŁY CHŁONNE
• Komórki mezenchymy różnicują się następnie

w komórki siateczki i wytwarzają zrąb

węzła.

• Wraz z mezenchymą do zawiązka węzła

chłonnego wnikają makrofagi oraz naczynia
krwionośne  wnikające naczynia
krwionośne utworzą sieć odrębną od zatok
limfatycznych.

• Z mezenchymy otaczającej zawiązek węzła

chłonnego powstanie torebka węzła oraz
łącznotkankowy zrąb. https://discovery.lifemapsc.com/library/review-of-medical-embryology/chapter-128-
development-of-the-lymphatic-system
WĘZŁY CHŁONNE
• Zatoki pod torebką zlewają się
w 1 zatokę podtorebkową.
• Torebkę przebijają cienkie naczynia
limfatyczne doprowadzające, łączące
macierzyste naczynie limfatyczne z
zatokami podtorebkowymi
i przez to z całą siecią zatok węzła.
• Miejsce wnikania naczyń krwionośnych
do zawiązka węzła stanie się w dalszym
rozwoju wnęką węzła chłonnego.
• Przez wnękę obok naczyń krwionośnych,
przebiegać naczynie limfatyczne
wyprowadzające.

https://discovery.lifemapsc.com/library/review-of-medical-embryology/chapter-128-
development-of-the-lymphatic-system
WĘZŁY CHŁONNE
• Zawiązek węzła chłonnego stopniowo jest zasiedlany przez limfocyty  limfocyty wywodzą się
początkowo z pierwotnych komórek pnia mezenchymy pęcherzyka żółtkowego, a potem także
z wątroby oraz śledziony.

• Dopiero pod koniec rozwoju płodowego obserwuje się odrębne obszary, w których gromadzą się
limfocyty T i odrębne dla limfocytów B.

• W tym czasie pojawiają się żyłki postkapilarne z wysokim śródbłonkiem (HEV), które regulują dopływ
limfocytów z krwi do węzła.

Węzły chłonne wytwarzają limfocyty dopiero tuż przed lub po urodzeniu !!!
ŚLEDZIONA
 5. tydzień  początek rozwoju

ŚLEDZIONA
śledziony

• Początek rozwoju śledziony przypada na 5. tydzień rozwoju, natomiast

swój charakterystyczny kształt przybiera we wczesnym okresie płodowym.

• U płodu śledziona ma budowę zrazikową, która fizjologicznie zanika przed

urodzeniem.

• Wcięcia górnego brzegu śledziony u dorosłych to pozostałości bruzd

oddzielających od siebie płodowe zraziki.

• Śledziona (zarówno miąższ, jak i torebka) powstaje z grupy

kom. mezenchymalnych znajdujących się pomiędzy warstwami
krezki żołądkowej i grzbietowej.
 ŚLEDZIONA
• Śledziona rozwija się niezależnie od naczyń
limfatycznych.

• W grzbietowej części krezki żołądkowej wokół naczyń

krwionośnych powstają zawiązki śledziony.
Jako lokalne zgrubienia mezenchymy w formie
„kępek”, które następnie łączą się w 1 pasmo.

• Pasmo mezenchymatyczne rozrasta się wzdłuż,

głównie po lewej stronie krezki, uwypukla się na
zewnątrz i stopniowo odłącza od krezki.

• Połącznie z krezką ostatecznie ogranicza się do wąskiej

przestrzeni zwanej wnęką śledziony.

• W pełni wykształcona zostaje włączona do układu

krwionośnego, a naczynia limfatyczne drenują jak,
jak inne narządy.
http://ultimate-radiology.blogspot.com/2012/04/development-of-spleen.html
 Koniec 5. tyg. śledziona rozwijająca się w śródbrzuszu Gdy zaczyna się rotacja, tętnica śledzionowa
grzbietowym (przekrój poprzeczny) przesuwa się w lewo w obszarze zrostu śródpiersia
grzbietowego z tylną powierzchnią otrzewnej.

Z Dachman AH: Normal anatomy and radiology. In Friedman AC [red]: Radiology of the Liver, Biliary Tract, Pancreas, and Spleen. Baltimore, Williams & Wilkins, 1987, str. 899–915.
MIGDAŁKI
 MIGDAŁKI
JĘZYKOWE, GARDŁOWE, TRĄBKOWE
• Powstają w błonie śluzowej jamy ustnej.
• Rozwój migdałków rozpoczyna się od miejscowej proliferacji nabłonka
endodermalnego i wpuklania się w formie litych pasm do przyległej
mezenchymy.
• Poprzez zanik komórek w środku pasm powstają szpary  zawiązki krypt
migdałków.
• Mezenchyma przyległa do nabłonka krypt jest infiltrowana przez limfocyty
w 3. i 5. miesiącu i stopniowo ulega przeorganizowaniu w grudki chłonne.
• Pozostała mezenchyma tworzy przegrody dzielące migdałki na płaty i
niepełne torebki łącznotkankowe.
• Migdałki zarodkowe są głównie zasiedlane przez komórki prekursorowe lub
dojrzałe limfocyty B.
• Migdałki trąbkowe rozwijają się z skupisk grudek chłonnych wokół otworów
przewodów słuchowych.
• Migdałki gardłowe rozwijają się poprzez agregację grudek chłonnych w
ścianie jamy nosowo-gardłowej.
• Migdałki językowe powstają z skupisk grudek chłonnych
w dnie języka.
PODNIEBIENNE
• Powstają w dnie II kieszonki skrzelowej.
• Rozwój migdałków rozpoczyna się od miejscowej
proliferacji nabłonka endodermalnego i wpuklania
się w formie litych pasm do przyległej mezenchymy.
• Poprzez zanik komórek w środku pasm powstają
szpary  zawiązki krypt migdałków.
• Do pączków wnika wtórnie tkanka mezodermalna,
tworząc zawiązki migdałków podniebiennych.
• Mezenchyma przyległa do nabłonka krypt jest
infiltrowana przez limfocyty w 3. i 5. miesiącu i
stopniowo ulega przeorganizowaniu w grudki chłonne.
• Pozostała mezenchyma tworzy przegrody dzielące
migdałki na płaty i niepełne torebki łącznotkankowe.
• Migdałki zarodkowe są głównie zasiedlane przez
komórki prekursorowe lub dojrzałe limfocyty B.
GRASICA
 GRASICA 5. tydzień początek
rozwoju zawiązka grasicy

Grasica rozwija się z zawiązków tworzących się w brzusznej części obydwu III kieszonek skrzelowych.

 Obie trzecie kieszonki gardłowe rozwijają się w zawiązki, które są gotowe do oderwania się od ściany gardła.

 Zawiązki grasicy odrywają się od ściany gardła, a zawiązki przytarczyc zaczynają się oddzielać od zawiązków grasicy.

 Zawiązki przytarczyc są już odseparowane od zawiązków grasicy i pozostają w kontakcie z zawiązkiem tarczycy.

 Od momentu urodzenia grasica zajmuje swoją ostateczna, docelowa lokalizację w śródpiersiu.

https://www.semanticscholar.org/paper/Mechanisms-of-thymus-organogenesis-and-Gordon-Manley/
9d997a4fe6fb8e2788aa66f78a70c6f0a68b95e3
 GRASICA
• Nabłonek endodermalny w brzusznej części obu III kieszonek gardłowych proliferuje i wpukla się do mezodermy, początkowo
w formie cewki, a następne w postaci pasma komórek, które traci połączenie ze światłem jelita pierwotnego  jest to
pączek grasiczy większy (gemma thymica major).

• Przybliża się on do III bruzdy skrzelowej,

rozszerzającej się w zatokę szyjną.

• Tuż obok każdego zawiązka grasicy formuje się

zawiązek przytarczyc i przez jakiś czas wspólnie
przesuwają się w mezenchymie w kierunku doogonowym.

• Pączki grasicze rosną w głąb mezenchymy i wydłużają się

(rozszerza się ich koniec doogonowy).

• Wraz ze wzrostem zarodka i przemieszczania się serca,

zawiązki przesuwają się do klatki piersiowej
i dotychczas parzyste, łączą się w 1.

• Ostatecznie grasica lokuje się w śródpiersiu, nieco do przodu od serca, wokół dużych żył sercowych.
https://www.researchgate.net/publication/282184176_A_Tale_from_TGF-b_Superfamily_for_Thymus_Ontogeny_and_Function/figures?lo=1&utm_source=google&utm_medium=organic
 GRASICA
• Zawiązek grasicy początkowo jest litym tworem zbudowanym z jednakowych komórek 
endodermalne komórki nabłonkowe.

• Zawiązek otoczony jest warstwą komórek mezenchymatycznych.

• Dość wcześnie do mezenchymy wnikają naczynia krwionośne kiedy???

• Mezenchyma wrasta wraz z naczyniami do nabłonkowej części zawiązka grasicy, tworząc płaskie
przegrody niesięgające do środka zawiązka, dzięki czemu tylko zewnętrzna część jest podzielona
na pseudopłaciki.

• W tym czasie komórki nabłonkowe rozsuwają się, zmieniają kształt, powstają między nimi wolne,
szparowate przestrzenie  komórki te są odtąd zwane komórkami nabłonkowo-siateczkowymi
lub komórkami zrębowymi  stanowią bowiem zrąb narządu w formie trójwymiarowej sieci
rozpiętej pomiędzy przegrodami łącznotkankowymi.
 GRASICA
• Komórki zrębu bardzo intensywnie różnicują się w odrębne funkcjonalnie populacje komórek
oraz tworzą interakcje z komórkami limfoidalnymi  biorą w tym udział m.in. kadheryny, gł. kadheryna E.

• W zrębie lokują się masowo napływające z krwią do zawiązka komórki limfoidalne progenitorowe
dla limfocytów grasiczych  tymocytów = MOMENT KLUCZOWY!!! (komórki limfoidalne napływają
z wątroby zarodka).

• Macierzyste komórki limfoidalne są przyciągane do zawiązka grasicy przez czynniki chemotaktyczne

(chemokiny) wytwarzane przez komórki nabłonkowe zrębu grasicy  do zawiązka grasicy mogą migrować
tylko komórki limfoidalne z odpowiednim receptorem na swej powierzchni („receptor zasiedlenia”-
„homing”), który może wiązać się z chemokinami (np. fibronektyna, ECM mezenchymy, hialuronany)
 GRASICA
• Początkowo kom. limfoidalne wnikają do zawiązka grasicy przez otaczająca go luźną mezenchymę,
a po wytworzeniu się naczyń krwionośnych napływają wraz z krwią i przenikają z naczyń włosowatych.

• Bariera krew-grasica: nie wiadomo dokładnie kiedy w okresie prenatalnym ustala się taka bariera,
jednak w u zarodków jest mniej szczelna, niż u dorosłych!!!

• Limfoidalne progenitorowe dla limfocytów pod wpływem komórek zrębu grasicy przechodzą kolejne
przemiany prowadzące do ich ostatecznego zróżnicowanie w dojrzałe limfocyty T.

• Równocześnie komórki limfoidalne oddziałują na komórki zrębu, powodując ich dalsze różnicowanie.
 GRASICA
• Dookoła zawiązka grasicy, tkanka mezenchymalna różnicuje się w torebkę łącznotkankową.

• W samym zawiązku grasicy wyodrębnia się część korowa złożona z rozrastających się pseudopłacików
i jednolita część rdzenna wypełniona szczelnie dojrzewającymi limfocytami.

• W części rdzennej pojawiają się ciałka Hassala (zawiązek posiada już wyodrębnione korę oraz rdzeń,
a proces dojrzewania limf. T jest zaawansowany). Ciałka grasicze tworzą się zwykle przez skupienie
komórek wokół 1 degenerującej komórki  komórki te mają na swej powierzchni białka podobne do
białek powierzchniowych keratynocytów.

• Zewnętrzne komórki ciałek Hassala wydzielają hormony grasicze.

• Dojrzałe limfocyty T opuszczają grasicę i migrują do obwodowych narządów limfatycznych oraz do

skóry, błony śluzowej jelita i żeńskich narządów rodnych.

• Przez porodem grasica zostaje zasiedlona prze kolejną falę komórek progenitorowych limfocytów T
(szpikowych)  komórki te różnicują się w limfocyty T funkcjonujące już po urodzeniu.
 GRASICA
• Po wniknięciu do grasicy, komórki limfoidalne intensywnie się dzielą powiększanie grasicy
(między 7. a 8. tygodniem rozwoju grasica wzrasta 35-krtonie)

• Nie jest jasne, czy wnikające pierwsze komórki limfoidalne są pluripotentne  w grasicy
u wczesnych płodów obecne są obok limfocytów T, także limfocyty B, komórki plazmatyczne,
komórki granulopoetyczne, tuczne, erytroidalne oraz NK  brak bariery krew-grasica lub
pluripotentość!

• Po wniknięciu do zawiązka grasicy stopniowo pojawiają się na powierzchni komórek limfoidalnych

markery wskazujące na ich różnicowanie się.

• Dojrzewanie limfocytów T w grasicy płodowej odbywa się analogicznie jak w grasicy postnatalnie!
DZIĘKU
JĘ!