Spis treści

Wstęp .................................................................................................................. 7

Słownik łacińsko-polski, polsko-łaciński

Wskazówki do słownika ..................................................................................... 11
Słownik łacińsko-polski . .................................................................................... 13
Słownik polsko-łaciński . .................................................................................... 169

Słownik łacińsko-polski (tematyczny) – Medycyna, farmacja i anatomia

Postaci leków ...................................................................................................... 311
Opakowania ........................................................................................................ 311
Słownictwo łacińskie używane przy sporządzaniu recept .................................. 312
Przyrostki wchodzące w skład medycznych terminów złożonych ..................... 319
Terminy anatomiczne . ........................................................................................ 320
Części ciała ludzkiego ........................................................................................ 329
Nauka o kościach ................................................................................................ 332
Nauka o mięśniach . ............................................................................................ 343
Nauka o więzadłach ............................................................................................ 351
Nauka o trzewiach .............................................................................................. 358
Nauka o naczyniach krwionośnych .................................................................... 375
Układ nerwowy . ................................................................................................. 388
Układ chłonny . ................................................................................................... 407
Narządy zmysłów ............................................................................................... 409
Powłoka wspólna ................................................................................................ 416
Okolice ciała ....................................................................................................... 418

Gramatyka języka łacińskiego

Wymowa i akcentowanie .................................................................................... 423
Wymowa ....................................................................................................... 423
Iloczas ........................................................................................................... 423
Akcent ........................................................................................................... 423
Czasownik (verbum) . ......................................................................................... 424
I. Koniugacje . ............................................................................................... 424
II. Infinitivus ................................................................................................. 426
1. Infinitivus praesentis activi .................................................................. 426
2. Infinitivus praesentis passivi ................................................................ 426
3. Infinitivus perfecti activi ...................................................................... 427
4. Infinitivus perfecti passivi .................................................................... 427
5. Infinitivus futuri activi ......................................................................... 427
6. Infinitivus futuri passivi ....................................................................... 427

3
 III. Tryby i strony . ........................................................................................ 427
1. Indicativus ............................................................................................ 427
2. Imperativus .......................................................................................... 428
2.1. Imperativus praesentis activi . ....................................................... 428
2.2. Imperativus praesentis passivi ...................................................... 428
2.3. Imperativus futuri activi . .............................................................. 429
3. Coniunctivus ........................................................................................ 429
IV. Czasy ....................................................................................................... 430
1.1. Indicativus praesentis activi .......................................................... 430
1.2. Indicativus praesentis passivi . ...................................................... 431
1.3. Coniunctivus praesentis activi ...................................................... 432
1.4. Coniunctivus praesentis passivi .................................................... 433
2.1. Indicativus imperfecti activi ......................................................... 433
2.2. Indicativus imperfecti passivi ....................................................... 434
2.3. Coniunctivus imperfecti activi ...................................................... 435
2.4. Coniunctivus imperfecti passivi . .................................................. 436
3.1. Indicativus futuri primi activi ....................................................... 437
3.2. Indicativus futuri primi passivi ..................................................... 437
4.1. Indicativus perfecti activi . ............................................................ 438
4.2. Indicativus perfecti passivi ........................................................... 439
4.3. Coniunctivus perfecti activi .......................................................... 440
4.4. Coniunctivus perfecti passivi ........................................................ 441
5.1. Indicativus plusquamperfecti activi .............................................. 441
5.2. Indicativus plusquamperfecti passivi ............................................ 442
5.3. Coniunctivus plusquamperfecti activi . ......................................... 443
5.4. Coniunctivus plusquamperfecti passivi ........................................ 444
6.1. Indicativus futuri exacti (II) activi ................................................ 444
6.2. Indicativus futuri exacti (II) passivi .............................................. 445
V. Participia . ................................................................................................. 446
1. Participium praesentis activi ................................................................ 446
2. Participium perfecti passivi . ................................................................ 446
3. Participium futuri activi ....................................................................... 446
4. Participium futuri passivi ..................................................................... 446
VI. Czasownik sum, esse, fui i pochodne ..................................................... 447
1. Indicativus praesentis ........................................................................... 447
2. Indicativus imperfecti .......................................................................... 448
3. Indicativus futuri primi ........................................................................ 448
4. Indicativus perfecti . ............................................................................. 448
5. Indicativus plusquamperfecti ............................................................... 449
6. Indicativus futuri II (exacti) ................................................................. 449
7. Coniunctivus ........................................................................................ 450
8. Imperativus .......................................................................................... 450

4
 9. Infinitivus ............................................................................................. 450
10. Participium ......................................................................................... 451
VII. Czasowniki nieregularne ....................................................................... 451
1. Verba deponentia . ................................................................................ 451
2. Verba semideponentia .......................................................................... 451
3. Verba anomala . .................................................................................... 452
3.1. Volo, nolo, malo ............................................................................ 452
3.2. Fero, ferre, tuli, latum ................................................................... 453
3.3. Fio, fieri, factus sum . .................................................................... 453
3.4. Edo, edere ..................................................................................... 453
3.5. Eo, ire, ii, itum .............................................................................. 454
4. Verba defectiva . ................................................................................... 454
VIII. Wybrane zagadnienia składniowe ........................................................ 455
1. Coniugatio periphrastica passiva ......................................................... 455
2. Coniugatio periphrastica activa . .......................................................... 455
3. Cum historicum . .................................................................................. 455
4. Consecutio temporum .......................................................................... 456
Rzeczownik (nomen substantivum) . .................................................................. 457
I. Deklinacje . ................................................................................................ 457
1. Deklinacja I .......................................................................................... 459
2. Deklinacja II . ....................................................................................... 460
3. Deklinacja III ....................................................................................... 461
3.1. Typ spółgłoskowy ......................................................................... 461
3.2. Typ samogłoskowy ....................................................................... 463
3.3. Typ mieszany ................................................................................ 464
3.4. Zestawienie końcówek III deklinacji ............................................ 465
4. Deklinacja IV ....................................................................................... 466
5. Deklinacja V . ....................................................................................... 467
II. Gerundium ............................................................................................... 468
III. Supinum .................................................................................................. 468
IV. Wybrane konstrukcje składniowe ........................................................... 469
1. Z nominatiwem .................................................................................... 469
1.1. Nominativus cum infinitivo (nci) .................................................. 469
2. Z genetiwem . ....................................................................................... 469
2.1. Genetivus partitivus ...................................................................... 469
2.2. Genetivus qualitatis . ..................................................................... 469
3. Z datiwem ............................................................................................ 469
3.1. Dativus possesivus ........................................................................ 469
3.2. Dativus auctoris ............................................................................ 469
4. Z akuzatiwem ....................................................................................... 469
4.1. Accusativus directionis ................................................................. 469
4.2. Accusativus cum infinitivo (aci) ................................................... 470

5
 5. Z ablatiwem ......................................................................................... 470
5.1. Ablativus absolutus ....................................................................... 470
5.2. Ablativus comparationis . .............................................................. 471
5.3. Ablativus temporis ........................................................................ 471
5.4. Ablativus modi .............................................................................. 471
Przymiotnik (nomen adiectivum) ....................................................................... 471
I. Odmiana .................................................................................................... 471
1. I i II deklinacja ..................................................................................... 471
2. III deklinacja ........................................................................................ 473
II. Stopniowanie . .......................................................................................... 476
1. Stopniowanie regularne ....................................................................... 476
2. Stopniowanie nieregularne . ................................................................. 478
Liczebnik (nomen numerale) .............................................................................. 480
I. Liczebniki główne ..................................................................................... 481
II. Liczebniki porządkowe ............................................................................ 484
III. Liczebniki podziałowe ............................................................................ 486
IV. Liczebniki wielorakie . ............................................................................ 487
V. Przysłówki liczebnikowe . ........................................................................ 487
VI. Ułamki .................................................................................................... 488
Zaimek (pronomen) ............................................................................................ 489
I. Zaimki osobowe ........................................................................................ 489
II. Zaimek zwrotny ....................................................................................... 489
III. Zaimki wskazujące ................................................................................. 490
IV. Zaimki dzierżawcze ................................................................................ 491
V. Zaimki względne ...................................................................................... 492
VI. Zaimki pytajne ........................................................................................ 492
VII. Przymiotniki zaimkowe ........................................................................ 493
VIII. Zaimki nemo, nihil oraz zaimki nieokreślone . .................................... 493
Przysłówek (adverbium) ..................................................................................... 494
I. Tworzenie przysłówków odprzymiotnikowych . ....................................... 494
II. Stopniowanie . .......................................................................................... 494
1. Stopniowanie regularne ....................................................................... 494
2. Stopniowanie nieregularne . ................................................................. 495
Przyimek (praepositio) . ...................................................................................... 495
I. Przyimki wymagające akuzatiwu .............................................................. 495
II. Przyimki wymagające ablatiwu ............................................................... 497
III. Przyimki łączące się z akuzatiwem i z ablatiwem .................................. 498
Bibliografia do gramatyki języka łacińskiego .................................................... 499

Dodatek: Zbiór sentencji, przysłów i popularnych powiedzeń łacińskich .. 503

Wykaz autorów antycznych ................................................................................ 777

6
 ablativus
A ablativus, i m narzędnik
ablegatio, onis f wysłanie, odesłanie,
oddalenie
ablego 1. odesłać, oddalić
abludo 3. nie zgadzać się, zbłądzić
abluens, ntis oczyszczający
abluo, lui, lutum 3. obmywać, zmywać,
oczyścić, usunąć, uprzątnąć
ablutio, onis f kąpiel, oczyszczanie, ob-
mywanie
abnato 1. odpływać
abnegatio, onis f wyparcie się
abnego 1. 1. odrzucić, odmawiać; 2. za-
pierać się, wypierać się; 3. nie pozwa-
lać
abnepos, potis m praprawnuk
abnormis, e nieprawidłowy
abnormitas, atis f nieprawidłowość
abnuo, nui, nuiturus 3. 1. odmówić,
zaprzeczyć, nie pozwalać; 2. gardzić;
3. przeczyć, zaprzeczać
aboleo, evi, itum 2. 1. zniszczyć, zbu-
rzyć, usunąć, uprzątnąć, oddalić,
uchylić; 2. odebrać, anulować, umo-
rzyć, unieważnić
abolitio, onis f 1. zniesienie, usunięcie,
kasacja, umorzenie; 2. amnestia
abominandus 3 odrażający
abominatio, onis f obrzydzenie, wstręt
abominor 1. brzydzić się
abortivus 3 poroniony
aborto 1. poronić
abortus, us m poronienie
abrado, si, sum 3. ostrzyc, ogolić,
urwać, wyłudzić
abripio, ripui, reptum 3. 1. porwać,
powlec, zniknąć, ulotnić się; 2. upro-
wadzić, zrabować; 3. odciągnąć
abrogatio, onis f zniesienie prawa, od-
woływanie
abrogo 1. 1. odebrać, odmówić; 2. od-
dalić, usunąć; 3. uchylać, znosić
14
abrumpo, rupi, ruptum 3. 1. oderwać,
rozerwać; 2. przerwać, rozsadzić, roz-
bić; 3. odłamać, ułamać, skończyć;
4. obrazić, naruszyć
abruptio, onis f oderwanie, zerwanie,
wyrwa
abruptum, i n przepaść, otchłań, urwisko
abruptus 3 oderwany, stromy, spadzi-
sty, przykry, nieprzystępny
abscedo, cessi, cessum 3. odejść, odda-
lić się, cofnąć się
abscessio, onis f odstępstwo; odejście,
ubywanie, cofanie się
abscessus, us m 1. odejście, oddalenie
się, nieobecność; 2. ropień
abscido, cidi, cisum 3. odrąbać, odciąć
abscindo, scidi, scissum 3. 1. oderwać,
wyrwać, szarpać, otworzyć; 2. od-
dzielić; 3. odciągnąć, przeszkodzić,
tamować
abscisio, onis f odcięcie
abscisus 3 1. odcięty; 2. stromy, spadzi-
sty; 3. ułamany, krótki
absconditus 3 1. ukryty, schowany;
2. tajemniczy, ciemny; 3. zadumany,
zamyślony
abscondo, condi (condidi), conditum
3. ukryć, schować, zataić
absens, ntis nieobecny, oddalony
absentia, ae f nieobecność, brak
absimilis, e niepodobny
absinthium, ii n piołun
absis, idis f apsyda, absyda
absolutio, onis f 1. uwolnienie; 2. wy-
kończenie, doskonałość
absolutus 3 1. zupełny, skończony, do-
skonały; 2. nieograniczony, bezwa-
runkowy
absolvo, solvi, solutum 3. odwiązać,
zwolnić, uwolnić, uznać niewinnym,
uwolnić, zakończyć, doprowadzić
do końca

absorbeo, ui, — 2. połykać, pochłonąć
absorptio, onis f wchłanianie, absorp-
cja
absque z abl. bez, oprócz
abstergeo, tersi, tersum 2. 1. ścierać,
ocierać, osuszać; 2. przepędzić, usunąć
absterreo 2. odpędzić, odstraszyć od
czegoś, powstrzymać
abstinens, ntis 1. wstrzemięźliwy; 2. bez-
interesowny; 3. czysty, wstydliwy
abstinentia, ae f 1. wstrzemięźliwość;
2. bezinteresowność; 3. ograniczenie,
przestawanie na małym, skromność
abstineo, tinui, tentum 2. 1. powstrzy-
mać, powściągnąć; 2. trzymać się
z da­la, unikać; 3. oszczędzić
abstraho 3. 1. odciągnąć, oderwać, po-
rwać; 2. oddalać, rozdzielać, powścią-
gnąć; 3. do czegoś porwać, skłonić;
4. odstręczyć
abstrudo, si, sum 3. ukryć, schować,
zataić
abstrusus 3 1. ukryty, schowany; 2. ta-
jemny, tajemniczy; 3. zamknięty;
4. oderwany, abstrakcyjny
absum, afui, afuturus, abesse 1. być
nieobecnym, oddalonym, dalekim,
oddzielonym, brakować; 2. być ko-
muś lub czemuś obcym, nie brać
w czymś udziału; 3. nie pomagać
absumo, sumpsi, sumptum 3. trwonić,
zużywać
absurdum, i n filoz. absurd
absurdus 3 1. płaski; 2. niedorzeczny,
niezrozumiały, bez sensu; 3. niezręcz-
ny, nieużyteczny
abundantia, ae f nadmiar, obfitość, bo-
gactwo
abunde obficie, aż nadto
abundo 1. wylewać, rozlewać się, mieć
nadmiar, w obfitości znajdować się,
obfitować
accido
abusque = usque ab abl. aż od
abusus, us m trwonienie, nadużycie
A
abutor, usus sum 3. zużyć, zużytkować;
nadużyć
ac i
academia, ae f akademia, uczelnia
wyższa
academicus 3 akademicki, uniwersy-
tecki
accedo, cessi, cessum 3. 1. przyjść,
przystąpić, zbliżyć się; 2. podchodzić,
przysuwać się; 3. zabrać się, podjąć
się czegoś, czymś się zająć; 4. brać
udział; 5. zbliżać się; 6. przyłączyć
się, dołączyć się, przybyć; 7. przy-
paść w udziale komuś
accelerans, ntis przyspieszający
acceleratio, onis f przyspieszenie
accelero 1. przyspieszyć, pospieszać,
nadbiec
accendo, cendi, censum 3. zapalić, za-
świecić, rozjaśnić, rozniecić, rozża-
rzyć, rozgrzać
accentus, us m akcent, nacisk
acceptio, onis f przyjęcie, odebranie
accepto 1. akceptować
acceptor, oris m biorca
acceptus 3 pożądany, miły, drogi
accessio, onis f 1. przystąpienie, zbli-
żenie się; atak; 2. dostęp, audiencja;
3. wzrost; 4. dobudowa, dodatek,
przyczepka; 5. dopłata; 6. postęp
accessorius 3 dodatkowy
accessus, us m 1. atak; 2. dojście, do-
stęp
accidens, ntis m incydent
accidentalis, e przypadkowy
accido, cidi, — 3. 1. upaść, rzucić się
na dół, paść na kolana; 3. docisnąć się
do; 4. zdarzyć się, wypaść, przytrafić
się
15
 obmyślać

obmyślać pensitare 1., agitare 1. obrotowy trochoideus, versatilis

obmywanie lotio f, ablutio f obroża collare n
obnażanie exhibitio f obrócić convertere 3.
obniżać demittere 3., submittere 3. obrót (in)versio f
obniżenie descensus, us m obrus mantele n
oboczność alternatio f obrządek ritus, us m
obojczyk clavicula f obrzezać circumcidere 3.
obojczykowy clavicularis obrzezanie circumcisio f
obojętność apathia f, indifferentia f obrzęk oedema n
obojętny lentus, neglegens obrzękły oedematosus
obojnactwo hermaphroditismus m obrzydliwy foedus
obojnak intersexus m, hermaphroditus m obrzydzenie abominatio f, taedium n
obok iuxta, praeter z acc. obserwacja observatio f
obopólny mutuus, alternus obserwator animadversor m, observator m
obora stabulum n, bovile n, saeptum n obserwatorium observatorium n
obosieczny bipennis, anceps obserwować observare 1.
obostrzenie constrictio f obsesja obsessio f
obowiązek munus n, officium n obsiewać obserere 3.
obowiązkowy obligatorius obsługiwać ministrare 1.
obozowisko castra npl obszar regio f
obozowy castrensis obszerny amplus, vastus
obóz castra npl, ~ letni aestivum n, ~ zi- obudowa integumentum n
mowy hiberna npl, rozbić ~ castra obudzić expergefacere 3.
ponere 3., zwinąć ~ castra commo- obumarły morticinus
O vere 2.
obrabować spoliare 1.
obumierać praemori 3.
obumieranie necrobiosis f
obracać circumagere 3. oburęczny bimanualis
obradować deliberare 1. oburzenie indignatio f, iracundia f
obrastanie epibolia f obustronny (am)bilateralis
obraz imago f, simulacrum n obuwie calceamentum n
obraza offensio f obwarzanek circulus m
obrazić offendere 3. obwieszczenie promulgatio f, praedica-
obrazoburca iconomachus m tio f, divulgatio f
obraźliwy contumeliosus obwieścić vulgare 1., nuntiare 1.
obrażony offensus, laesus obwiniać accusare 1.
obrączka anulus m obwodowy periphericus
obręb amplexus, us m, circuitus, us m obwoluta involucrum n
obręcz cingulum n obwód circumferentia f, peripheria f
obrok pabulum n, capitum n obwódka zonula f
obrona defensio f, custodia f obwódkowy zonularis
obronny armatus, validus oby utinam
obrońca defensor m obyczaj mos, moris m

250
 oddychanie

obywatel civis m, f, ~ świata munda- oczyszczanie ablutio f

nus m oczyszczony rectificatua, depuratus
obywatelski civilis oczywistość evidentia f
obywatelstwo civitas f oczywisty evidens
obżarstwo edacitas f od a, ab z abl.
ocalić conservare 1., sospitare 1. oda carmen n
ocean oceanus m, ~ Atlantycki mare odbarwić decolorare 1.
Atlanticum m odbarwienie decoloratio f
ocena aestimatio f, indicium n odbijanie się eructatio f
oceniać dignare 1., aestimare 1., censere 2. odbiór acceptio f
ocet acetum n odblask repercussus, us m
ochłodzenie refrigeratio f odblokować relaxare 1.
ochłodzić refrigerare 1. odbudowa restitutio f, restauratio f
ochota voluntas f odbudować restaurare 1.
ochotniczy voluntarius odbyt anus m
ochotnik volo, onis m odbytnica rectum n
ochraniacz tegimentum n odbytniczy rectalis
ochraniać (pro)tegere 3., servare 2., de- odbytowy analis
fendere 3. odchody excrementa npl
ochrona tutela f, tutamentum n odchodzący abiens
ochronny defensorius odchodzić abire 4.
ochrypły raucidus odchylenie reclinatio f
ochrypnąć raucum fieri odciąć amputare 1., resecari 1.
ociągać się cunctari 1., cessare 1. odcień color m
ociemniały caecus
ocieniać obumbrare 1.
odcięcie resectio f, abscisio f
odcięty abscisus
O
ocieplenie tepor m odcinający sector m
ocieplić tepefacere 3. odcinek segmentum n, pars f
ociężałość languor m odcisk clavus m
ociężały languidus odczucie sensatio f
ociosać dolere 2. odczuć sentire 4.
octowy aceticus odczyn testum n
ocucić expergefacere 3. odczynnik raegens n
oczarować fascinare 1. odczyt acroasis f, oratio f
oczekiwać expectare 1. oddać reddere 3.
oczekiwanie exspectatio f, spes f oddalić amovere 2.
oczko ocellus m, ~ w sieci macula f oddalony remotus, recesus
oczny ocularis oddanie dedicatio f, studium n
oczodół orbita oculi f oddech respiratio f
oczopląs nystagmus m oddechowy respiratorius
oczyścić purgare 1. oddychać respirare 1.
oczyszczający abluens oddychanie respiratio f

251
Słownictwo łacińskie wraz ze skrótami używane przy sporządzaniu recept

Słownictwo łacińskie wraz ze skrótami

używane przy sporządzaniu recept

aa ad perf. color.
ana partes aequāles w równych czę- ad perfectum colorem do dobrego ko-
ściach loru
pars, partis f część color, -oris m kolor

Ac. ad perf. odor.

acetum ocet ad perfectum odorem do dobrego za-
acetum, -i n ocet pachu
odor, -oris m zapach
Acid.
acidum kwas ad rat.
acidum, -i n kwas ad rationem na rachunek
ratio, -onis f rachunek
Acid.
acidus kwaśny ad sc.
acidus, -a, -um kwaśny ad scatulam do pudełka
scatula, -ae f pudełko
ad chart.
ad chartam do papieru ad us.
charta, -ae f papier ad usum do użytku
usus, -su m użytek
add.
adde, addatur dodaj ad us. ext.
ad usum externum do użytku zewnętrz-
ad l., ad lib. nego
ad libitum do woli externus, -a, -um zewnętrzny

ad man. mag. ad us. int.

ad manus magistri do rąk aptekarza ad usum internum do użytku we-
manus, -us f ręka wnętrznego
ad man. med. internus, -a, -um wewnętrzny
ad manus medici do rąk lekarza
ad us. propr.
ad oll. ad usum proprium do użytku własnego
ad ollam do słoika
olla, -ae f słoik ad vitr.
ad vitrum do butelki

312
 Przyrostki wchodzące w skład medycznych terminów złożonych
Przyrostki wchodzące w skład
medycznych terminów złożonych
-aemia, -ae f obecność… we krwi
-algia, -ae f ból w określonym miejscu
-anastomosis, -is f zespolenie, połącze-
nie
-asthenia, -ae f brak sił, niemoc, osła-
bienie
-atonia, -ae f zwiotczenie, osłabienie
napięcia
-cele, -es f przepuklina
-centhesis, -is f nakłucie, przekłucie
-clasis, -is f rozpad
-desis, -is f umocowanie, usztywnienie
-dysplasia, -ae f rozwój nieprawidłowy,
zaburzenia rozwoju
-ectasia, -ae f rozszerzenie
-ectomia, -ae f wycięcie całkowite
-ectopia, -ae f przemieszczenie, opad-
nięcie
-genes, -is f (genicus, a, um) pochodze-
nie (pochodzący od…)
-genesis, -is f tworzenie się
-gnosia, -ae f wiedza o…, nauka o…
-graphia, -ae f rejestracja graficzna, za-
pisywanie
-itis, -itidis f nieżyt, stan zapalny, zapa-
lenie
-lithus, -i m kamień w…
-logia, -ae f nauka o…
-lysis, -is f rozpuszczenie, uwolnienie
-malacia, -ae f rozmiękczenie, rozmięk-
nienie
-mania, -ae f mania, nienormalność,
chorobliwy popęd do…
-oma, -atis n narośl, nowotwór, guz
-pathia, -ae f stan chorobowy, schorze-
nie
-pexis, -is f umocowanie
-phagia, -ae f pochłanianie
-philia, -ae f skłonność, upodobanie
chorobliwe
-phobia, -ae f chorobliwy lęk, obawa
-plastica, -ae f operacja plastyczna, pla-
styka
-porosis, -is f porowatość, rozrzedzenie,
gąbczastość
-ptosis, -is f opadnięcie (przemieszcze-
nie)
-rrhagia, -ae f; -rrhoë, -es f nadmierne
wydalanie
-rrhaphia, -ae f zeszycie, szew
-rrhexis, -is f pęknięcie, rozdarcie
-schisis, -is f rozszczepienie, szczelina
-scopia, -ae f badanie wzrokiem, oglą-
danie (wziernikowanie)
-stasis, -is f zastój
-stenosis, -is f zwężenie
-stomia, -ae f przetoka
-synthesis, -is f połączenie (operacyj-
ne), zespolenie
-tomia, -ae f cięcie, nacięcie, przecięcie
-tripsis, -is f rozdrobnienie, skruszenie
-uria, -ae f obecność… w moczu
319
Nauka o kościach
Osteologia
Nauka o kościach
os kość
os longum kość długa
os breve kość krótka
os planum kość płaska
os pneumaticum kość pneumatyczna
epiphysis nasada
diaphysis trzon
cartilago epiphysialis chrząstka nasa-
dowa
synostosis kościozrost
apophysis odrostek
facies articularis powierzchnia stawo-
wa
substantia compacta istota zbita
substantia corticalis istota korowa
substantia spongiosa istota gąbczasta
cavum medullare jama szpikowa
medulla ossium flava szpik kostny żółty
medulla ossium rubra szpik kostny
czerwony
foramen nutricium otwór odżywczy
canalis nutricius kanał odżywczy
Columna verbalis
Kręgosłup
vertebrae cervicales kręgi szyjne
vertebrae thoracicae kręgi piersiowe
vertebrae lumbales kręgi lędźwiowe
vertebrae sacrales kręgi krzyżowe
vertebrae coccygeae kręgi guziczne
corpus vertebrae trzon kręgu
canalis vertebralis kanał kręgowy
foramen vertebrale otwór kręgowy
arcus vertebrae łuk kręgu
foramen intervertebrale otwór mię­
dzykręgowy
332
sulcus nervi spinalis bruzda nerwu
rdzeniowego
processus spinosus wyrostek kolczysty
processus transversus wyrostek po-
przeczny
processus costarius wyrostek żebrowy
atlas kręg szczytowy
massa lateralis część boczna
arcus anterior łuk przedni
arcus posterior łuk tylny
axis kręg obrotowy
os sacrum kość krzyżowa
facies dorsalis powierzchnia grzbietowa
facies pelvina powierzchnia miedni­
czna
basis ossis sacri podstawa kości krzy­
żowej
foramina intervertebralia otwory mię-
dzykręgowe
foramina sacralia pelvina otwory krzy-
żowe miedniczne
foramina sacralia dorsalia otwory
krzyżowe grzbietowe
crista sacralis mediana grzebień krzy-
żowy pośrodkowy
crista sacralis lateralis grzebień krzy-
żowy boczny
crista sacralis intermedia grzebień
krzyżowy pośredni
canalis sacralis kanał krzyżowy
apex ossis sacri wierzchołek kości krzy-
żowej
os coccygis kość guziczna
cornu coccygeum rożek guziczny
Thorax
Klatka piersiowa
costae żebra
costae verae żebra prawdziwe
costae spuriae żebra rzekome
Czasownik

IV. CZASY
1.1. Indicativus praesentis activi (tryb oznajmujący czasu teraźniejszego strony
czynnej)
Do tematu praesentis dodajemy następujące końcówki osobowe:

osoba singularis pluralis

1. -o -mus
2. -s -tis
3. -t -nt

Ponieważ temat III koniugacji kończy się na spółgłoskę, przed końcówkami

osobowymi występują spójki:

osoba singularis pluralis

1. -i-
2. -i- -i-
3. -i- -u-

Spójka -u- występuje także w 3. os. pl. IV koniugacji.

Przykłady:

koniugacja I koniugacja II
os. singularis pluralis singularis pluralis
1. laudo (chwalę) lauda-mus vidēo (widzę) vidē-mus
2. lauda-s lauda-tis vidē-s vidē-tis
3. lauda-t lauda-nt vidē-t vidē-nt

koniugacja III koniugacja IV

os. singularis pluralis singularis pluralis
1. vinco (zwyciężam) vinc-i-mus audio (słucham) audi-mus
2. vinc-i-s vinc-i-tis audi-s audi-tis
3. vinc-i-t vinc-u-nt audi-t audi-u-nt

430
 Czasownik

Przykłady:
I lauda-nd-us, -a, -um – mający być chwalonym, godny chwalenia
II dele-nd-us, -a, -um – mający być niszczonym, godny niszczenia
III scrib-e-nd-us, -a, -um – mający być pisanym, godny pisania
IV audi-e-nd-us, -a, -um – mający być słuchanym, godny słuchania

VI. CZASOWNIK SUM, ESSE, FUI I POCHODNE

1. Indicativus praesentis (tryb oznajmujący czasu teraźniejszego)

osoba singularis pluralis

1. sum (jestem) sumus
2. es estis
3. est sunt

Według tego wzoru odmieniają się czasowniki złożone (composita) z czasownikiem

sum, esse:
ab-sum, ab-esse, a-fui – jestem nieobecny
ad-sum, ad-esse, ad-fui (af-fui) – jestem obecny, pomagam
de-sum, de-esse, de-fui – nie ma mnie, brakuje mnie
in-sum, in-esse, in-fui – jestem w czymś, mieszczę się
inter-sum, inter-esse, inter-fui – biorę udział
ob-sum, ob-esse, ob-fui – szkodzę
possum, posse, potui – mogę
prae-sum, prae-esse, prae-fui – przewodzę
pro-sum, pro-d-esse, pro-fui – pomagam
sub-sum, sub-esse, – – jestem pod czymś
super-sum, super-esse, super-fui – pozostaję (przy życiu)

Przykłady:
absum possum
os. singularis pluralis singularis pluralis
1. ab-sum ab-sumus pos-sum pos-sumus
jestem nieobecny mogę
2. ab-es ab-estis pot-es pot-estis
3. ab-est ab-sunt pot-est pos-sunt

Czasownik possum, posse ma zmienny temat: przed e- występuje spółgłoska -t,

przed s- następuje upodobnienie, w rezultacie którego otrzymujemy połączenie -ss-.

447
 Zbiór sentencji, przysłów i popularnych powiedzeń łacińskich

Ab homine homini cotidianum periculum.

A Od człowieka człowiekowi grozi codzienne niebezpieczeństwo.
Seneka, Listy moralne do Lucyliusza 103, 1 (l. 62–64)

Ab initio.
Od początku.

Ab ovo usque ad mala.

Od jajka do jabłek. (Od początku do końca.)
Horacy, Satyry I, 3, 6 (ok. 35 r. p.n.e)
Rzymianie rozpoczynali posiłek od jajek, a kończyli owocami

Ab Urbe condita.
Od założenia Rzymu.
Tytuł dzieła Liwiusza obejmującego historię Rzymu od epoki legendarnej do śmier-
ci Druzusa, pasierba Augusta, tj. do 9 r. Prawdopodobnie Liwiusz nie dokończył
swojego dzieła, nad którym pracował od 28 r. p.n.e. przez ponad 40 lat

Abducuntur homines nonnumquam etiam ab institutis suis magnitudi-

ne pecuniae.
Wielkie pieniądze odciągają niekiedy ludzi od ich postanowień.
Cyceron, Druga mowa przeciw Werresowi (70 r. p.n.e.)

Absens carens.
Nieobecny traci.

Absente reo.
Pod nieobecność oskarżonego.

Absterget Deus omnem lacrimam ab oculis eorum.

I otrze Bóg wszelką łzę z oczu ich.
Apokalipsa wg św. Jana 7, 17

504
 Zbiór sentencji, przysłów i popularnych powiedzeń łacińskich

Ad maiorem Dei gloriam.

A Dla większej chwały Bożej.
Św. Ignacy Loyola
Dewiza założonego przez niego Towarzystwa Jezusowego, czyli zakonu jezuitów

Ad perpetuam rei memoriam.

Na wieczną rzeczy pamiątkę.

Ad rem.
Do rzeczy.

Ad usum internum.
Do użytku wewnętrznego.
Informacja na opakowaniach leków

Ad verbum.
Dosłownie.

Addito salis grano.

Dodawszy szczyptę soli. (Z odrobiną sceptycyzmu.)

Additus ponderi gladius.

Miecz rzucony na szalę.
Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta (po 27 r. p.n.e.)

Adeo familiariter est hominibus omnia sibi ignoscere, nihil aliis remit-
tere.
Jest rzeczą przyjętą u ludzi sobie samym wszystko wybaczać, a innym
niczego nie darować.
Wellejusz, Paterkulus

Adhibe rationem difficultatibus.

W trudnościach odwołuj się do rozumu.
Seneka, O spokoju ducha 10, 4

508
 Zbiór sentencji, przysłów i popularnych powiedzeń łacińskich

B B
Barba crescit, caput nescit.
Broda rośnie, rozumu nie przybywa.

Barba non facit philosophum.

Broda nie czyni nikogo filozofem.
Plutarch, O Izydzie i Ozyrysie

Beata est vita conveniens naturae suae.

Życie szczęśliwe to życie zgodne ze swoją naturą.
Seneka, O życiu szczęśliwym 3, 3 (ok. 58 r.)

Beate vivere est honeste vivere.

Żyć szczęśliwie to żyć uczciwie.
Cyceron, Paradoksy stoików 1, 2, 15

Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram.

Błogosławieni cisi, albowiem oni na własność posiądą ziemię.
Ewangelia według św. Mateusza 5, 4

Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt.

Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądać będą.
Ewangelia według św. Mateusza 5, 8

Beati pacifici, quoniam ipsi filii Dei vocabuntur.

Błogosławieni, którzy wprowadzają pokój, albowiem oni będą nazwani
synami Bożymi.
Ewangelia według św. Mateusza 5, 9
Słowa Chrystusa

524
Wykaz autorów antycznych

Kasjodor
Flavius Magnus Aurelius Cassiodorus, ok. 490–583 r., historyk rz., chrześc. pisarz
łac. W 555 r. założył w Kalabrii w Vivarium klasztor, będący jednocześnie ośrod-
kiem religijnym i naukowym, w którym kształcono zakonników także w naukach
świeckich. Do jego dzieł zaliczamy: Kroniki (Chronica) od stworzenia świata do
519 r., Pochodzenie i dzieje Gotów (De origine actibusque Gothorum), rozprawkę
O duszy (De anima), Mowy (Orationes), pisma egzegetyczne, Wskazania (Institu-
tiones) w 2 ks. stanowiące wstęp do studiów teologicznych i nauk świeckich oraz
Historię Kościoła (Historia ecclestatica tripartita).

Katon Starszy
Marcus Porcius Cato Censorinus, 234–149 r. p.n.e., polityk, mówca i pisarz rz.
Przydomek swój zyskał z powodu niezwykłej surowości z jaką sprawował urząd
cenzora w 184 r. Wszelkimi sposobami zwalczał postępującą hellenizację. Pragnąc
wychować syna po rzymsku, napisał Nauki dla syna (Praecepta ad filium), pierw-
szą encyklopedię rz. Charakter dydaktyczny miało także dzieło Formuła obyczajów
(Carmen de moribus). K. był autorem opracowań z różnych dziedzin np.: O wojsko-
wości (De re militari), O gospodarstwie wiejskim (De agri cultura), utwór, który jest
najstarszym zachowanym zabytkiem prozy łac. Ok. 168 r. p.n.e. zaczął opracowy-
wać dzieje Rzymu, które doprowadził jedynie do 149 r. Niezachowane dzieło miało
tytuł Początki (Origines).

Katullus
Gaius Valerius Catullus, ok. 84–54 r. p.n.e., poeta rz. Związany był z grupą mło-
dych poetów, zwanych neoterykami. Utwory jego zachowały się w formie zbioru
zatytułowanego Księga Katullusa z Werony (Catulli Veronensis liber), złożonego
z 3 części: środkowa zawiera utwory dłuższe, natomiast dwie pozostałe wiersze
krótsze. Głównym tematem utworów K. jest miłość do Lesbii oraz emocje związane
z tym uczuciem. Do utworów dłuższych należy epyllion Wesele Peleusa i Tetydy
oraz Warkocz Bereniki, przekład elegii Kallimacha.

Klaudian
Claudianus, zm. po 404 r., łac. i gr. poeta epiczny. Jego twórczość to okolicznościo-
wa poezja dworska pochodząca z lat 395–404. Są to głównie panegiryki na cześć
różnych konsulów, np.: Stylichona, Honoriusza Augusta, inwektywy przeciwko
wrogom, Pieśń weselna na zaślubiny Honoriusza Augusta (Epithalamium de nuptiis
Honorii Augusti), panegiryk Pochwała Sereny (Laus Serenae), żony Stylichona oraz
epos Porwanie Prozerpiny (De raptu Proserpinae) w 3 ks., powstały w l. 395–397.

784
Niedostępne w wersji demonstracyjnej.

Zapraszamy do zakupu

pełnej wersji książki

w serwisie