Farmakologija respiratornog

sistema
Doc dr Dragana Drakul
Račvanje disajnih puteva
 Prikaz dejstva lijekova i biološki aktivnih
supstancija na bronhije
Lijekovi i supstancije koje
prouzrokuju kontrakciju
bronhija
Holinergički lijekovi
Histamin
Adrenergički beta-blokatori
Alfa-adrenergički agonisti
Leukotrijeni (C, D i E4)
Prostaglandini D2 i F2-alfa
Faktor aktivacije trombocita (PAF)
Lijekovi i supstancije koje
prouzrokuju relaksaciju
bronhija ili antagonizuju
kontrakciju
Antiholinergički lijekovi
H1-antihistaminici
Adrenergički beta-agonisti
Teofilin (i aminofilin)
Antileukotrieni
 KISEONIK
• Neophodan svakoj živoj ćeliji
• Hipoksija – nedostatak kiseonika u tkivima
• Hipoksemija – smanjen pp kiseonika u krvi
• Primjena kiseonika kao lijeka mora uvijek biti
udružena sa pouzdanim metodama za održavanje
adekvatne plućne ventilacije i prolaznošću disajnih
puteva.
 INDIKACIJE

• Bolest pluća, pneumonija, plućna

embolija
• Kardiogeni šok, hronična
dekompenzovana srčana
insuficijencija
• Trovanje CO
 NAČIN PRIMJENE

• Kiseonik može biti primjenjen pomoću

plastičnih providnih šatora, pomoću maske,
nosnog katetera ili pomoću endotrahealnog
tubusa (od 25 do 100%, obično 28%, brzinom
do 4 l na minut).
• Cilj terapije: povećati zasićenost hemoglobina
iznad 90%
 NEŽELJENI EFEKTI
 Depresija disanja (ako se disanje duže
vrijeme održavalo zahvaljujući hipoksičkom
stimulusu na hemoreceptore)
 Apsorpciona atelektaza (kada kiseonik naglo
zamijeni azot u alveolama)
 Citotoksično djelovanje (produkcija
kiseoničnih radikala)
 Retrolentalna fibroplazija (kod prevremeno
rodjene djece održavane u atmosferi čistog
kiseonika)
 HIPERBARIČNI KISEONIK

U hiperbaričnoj komori O2 se može primjeniti pod

pritiskom od 1- 3 atmosfere.
3 atmos. + 100 % O2 - rastvoreno 6 ml/100 ml krvi.

INDIKACIJE:
trovanje CO, anareobne infekcije i gasna gangrena.
NEŽELJENI EFEKTI:
smanjenje vitalnog kapaciteta, otvrdnjavanje pluća,
vazokonstrikcija i konvulzije.
 LIJEKOVI PROTIV KAŠLJA
(ANTITUSICI)

Refleks kašlja je normalna odbrambena

reakcija
Najbolje je otkloniti uzrok kašlja (infekcija)
Liječi se neproduktivni nadražajni kašalj koji
remeti dnevne aktivnosti, otežava spavanje
i uznemirava bolesnika.
 MEHANIZAM DJELOVANJA

Centralni - povišenjem praga nadražaja

neurona u centru za kašalj.

Periferni - smanjivanjem nadražaja ili

blokadom receptora za kašalj u plućima.
 CENTRALNI ANTITUSICI

Centralni antitusici sa opioidnim

djelovanjem:
morfin, kodein, metadon i veći broj njihovih
polusintetskih derivata;

Sintetski centralni antitusici: butamirat,

fedrilat, klofedanol i piazetat.
 KODEIN (metil-morfin)
Terapijske indikacije: akutni i hronični
neproduktivni kašalj koji prati oboljenja
respiratornog trakta.
Kontraindikacija: postojeća
depresija disanja.
Neželjeni efekti: pojava zavisnosti,
bronhospazam, opstipacija, vrtoglavica,
pospanost i depresija disanja.
Kod djece su moguće konvulzije, respiratorna
depresija, cijanoza i koma.
 Ostali centralni antitusici sa
opioidnim djelovanjem
METADON: snažan
antitusik-rijetko se koristi zbog brzog razvoja
zavisnosti;
MORFIN: zaustavlja
kašalj ne koristi se;
DEKSTROMETORFAN: slabiji od
kodeina, SPD=15 mg;
FOLKODIN: derivat
morfina/etilmorfoin;
NOSKAPIN: prirodni
alkaloid opijuma
 SINTETSKI CENTRALNI ANTITUSICI

 Prednost jer ne prouzrokuju zavisnost.

 Antitusičko djelovanje slično kodeinu.

 Butamirat
 Fedrilat
 Klofedanol
 Glaucin i pipazetat
 PERIFERNI ANTITUSICI

Najvažniji su:
pentoksiverin,
prenoksidazin,
benzonatat i
sluzave droge (Radix Althaeae i dr.).
 Sluzave droge (Mucilaginoza)

 Radix Althaeae (korijen bijelog sljeza)

 Folium Althaeae (list bijelog sljeza)
 Flos Malvae (cvijet crnog sljeza)
 Tuber Salep (gomolj kaćuna).

Oblažu oboljelu sluznicu ždrijela.

U obliku infuza, macerata, sirupa i dr.
 LIJEKOVI KOJI DJELUJU NA PROCESE KOJI
POKREĆU MUKUS (MUKOKINETICI,
EKSPEKTORANSI)

 Cilijarni epitel traheobronhijalnog stabla se kupa

u mukoidnoj tečnosti koju luče peharaste ćelije i
bronhijalne žlijezde.
 Funkcionisanje ovog pokrivača je vrlo precizno i
od toga zavisi normalno kretanje i izbacivanje
mukusa.
 Debljina tečnog pokrivača u bronhijama iznosi
510 µm.
Dublji  soni sloj je vodenaste konzistencije

Površinski  gelni sloj je gušći

 MEHANIZAM DJELOVANJA
MUKOKINETIKA

 Povećanje debljine sonog sloja

mukocilijarnog pokrivača,

 Smanjenje adhezivnosti gelnog sloja i

 Poboljšanje aktivnosti cilija.

 LIJEKOVI KOJI POVEĆAVAJU DUBINU SONOG
SLOJA MUKOCILIJARNOG POKRIVAČA

Dubinu sonog sloja mukocilijarnog

pokrivača mogu povećati: voda,
ipekakuana i jodidi.
Istim mehanizmom, ali slabije, djeluje
bromheksin i saponinske droge.
 Voda

Najpozdaniji način da se poveća dubina

mukocilijarnog pokrivača je dodavanje vode.
 Postiže se udisanjem vodene pare, a
ponekad  iako rijetko  i direktnom
instilacijom vode i elektrolita u bronhije.
 Ipekakuana
(Ipecacuanhae radix)

Manje doze prouzrokuju samo blagi

nadražaj vagusnih završetaka u želucu, a
time se refleksno povećava sekrecija
bronhijalnih žlijezda.
 Jodidi
kalijum  jodid i natrijum  jodid

 Pojačanje sekrecije bronhijalnih žlijezda je

rezultat ne samo "sonog dejstva", već i
direktnog draženja žlijezda jodom.

Terapijska doza jodida je 0,3 g i daje se dva do tri

puta dnevno.

Neželjeni efekti su "metalni" ukus u ustima, otok

parotidnih žlezda i pojava akni po koži.
 Bromheksin i ambroksol

Djeluju sličnim mehanizmom kao i jodidi,

razvodnjava bronhijalnu sluz i olakšava
ekspektoranciju.
 Saponinske droge

Radix Saponariae (korijen sapunjače),

Radix Primulae (korijen jagorčevine) i
Radix Glycyrhizae (slatki korijen).

 Saponini djeluju nadražajno na sluznicu

želuca i tako refleksnim mehanizmom
pojačavaju sekreciju bronhijalnih žlijezda.
 LIJEKOVI KOJI MIJENJAJU KONZISTENCIJU
GELNOG SLOJA MUKOCILIJARNOG POKRIVAČA

 Supstancije koje kidaju dislfidne veze

(karboksicistein i acetilcistein) i
proteolitički enzimi (tripsin,
himotripsin i dr.)
MUKOLITICI KOJI KIDAJU DISULFIDNE VEZE

 U svom molekulu sadrže sulfhidrilne grupe.

 Zbog prisustva sulfhidrilne grupe sva ovakva
jedinjenja (pa i lijekovi) nazivaju se tioli.
 Najpoznatiji lijekovi iz ove grupe su karbocistein i
acetilcistein.
 PREKOMJERNA REAKTIVNOST
BRONHIJALNE MUSKULATURE
Nedostatak (smanjenje broja) adrenergičkih beta-
receptora,
Poremećaj ravnoteže između alfa- i beta-
adrenergičkih receptora,
Lokalno zapaljenje bronhijalne mukoze,
Pojačana propustljivost ćelija glatkih mišića bronhija
za kalcijum i
Poremećaj funkcije neadrenergičkog inhibitornog
nervnog sistema u bronhijama.
 Astma – bronhijalna hiperreaktivnost

ekstrinzička intrinzička
• Atopija, tip I • Neimunološki
hipersenzitivnosti • Hladnoća, NSAIL, fizička
• Hipersenzitivnost na aktivnost, stres, infekcija
antigene iz okoline gornjih partija resp trakta
• Posredovana IgE At • Nije posredovana IgE At
• Počinje u djetinjstvu
 Terapija astme
1. Bronhodilatatori
1. Beta-2-agonisti
2. Antiholinergici
3. Metilksantini
4. Roflumilast (inhibitor PDE-4) (za HOBP)
2. Antiinflamatorni lijekovi
1. Kortikosteroidi
2. Stabilizatori mastocita
3. Monoklonska antitijela na IgE (omalizumab)
3. Antileukotrijeni
 ADRENERGIČKI BETA-AGONISTI
(bronhodilatatori)
Agonisti beta2-receptora: Sulbutamol,
terbutalin, fenoterol, bitolterol, prokaterol,
formoterol, salmeterol,

Agonisti alfa + beta-receptora: Adrenalin,

Agonisti beta1 + beta2- receptora: Izoprenalin.

 MEDIJATORI NEPOSREDNE (RANE)
PREOSETLJIVOSTI
Medijator Biološki efekti
1. Intragranularni
Histamin Vazodilatacija, pove ćana propustljivost
krvnih sudova, pruritus, bronhokonstrikcija
Proteaze Degradacija bazalne membrane krvnih
sudova, stvaranje vazoaktivnog komplementa
i metabolita angiotenzina
Heparin Stvaranje kompleksa sa proteazama
ECF-A ("Eosinophil
chemotactic factor of anaphylaxis") Hemotaksa eozinofila
Neutrofilni hemotaktički faktor Hemotaksa neutrofila
2. Membranskog porekla
Leukotrijeni C 4 , D4 , E4 Pove
ćana propustljivost krvnih sudova,
bronhokonstrikcija
Prostaglandin
2 D Pove
ćana propustljivost krvnih sudova,
bronhokonstrikcija
PAF ("Platelet activating factor") Agregacija trombocita, pove ćana
propustljivost krvnih sudova,
bronhokonstrikcija, hemotaksa
 ANTIHOLONERGIČKI LIJEKOVI
IPRATROPIUM-BROMID
 Neselektivan blokator muskarinskih receptora.
 Kvaterno amonijumsko jedinjenje, nerastvorljivo u
lipidima - slabo prolazi kroz biološke barijere.
Primenjuje se putem inhalacije (1% od doze se
resorbuje).
Indikacije: astma i
hronična opstruktivna bolest pluća.
 Primjenjuje se u kombinaciji sa adrenergičkim
beta - agonistima.
Terapijska doza: 40-80 mcg.
 STABILIZATORI MASTOCITA

 Kromolin, nedokromil
 Ketotifen.
 KROMOLIN I NEDOKROMIL

Kromolin je sintetski derivat kelina, aktivnog

principa iz biljke Ammi visnaga.
Primjenjuje se u profilaktičke svrhe putem
inhalacije (20-40 mg. praška).
 Efekt  smanjenje hiperreaktivnosti
bronhija i proređivanje napada astme.
MEHANIZAM DJELOVANJA KROMOLINA I
NEDOKROMILA

Sprečavaju antigeno izazvano oslobađanje

histamina i drugih medijatora preosjetljivosti
iz senzibilisanih mastocita.
Dolazi do blokade ulaska kalcijuma u
unutrašnjost mastocita.
Primjenjuju se lokalno na sluznicu bronhija-
inhalacijom.
 KETOTIFEN

Dejstvo Indikacija Neželjeni

efekti

dugotrajna profilaksa
Blokira histaminske suvoća usta, vrtoglavica,
alergijske astme u
H -receptore uz pojačavanje djelovanja
1 pedijatriji
antiinflamatorno sedativa, hipnotika,
dejstvo u plućima. antihistaminika i alkohola.
Inhibiše oslobađanje
leukotriena i PAF -a uz
smanjenje
nagomilavanja
trombocita i eozinofila
u respiratornim
putevima.
 GLIKOKORTIKOIDI

 Beklometazon,
 Budesonid,
 Triamicinolon i
 Flunizolid (aerosol, p.e., p.o)

 Efekt: Otklanjaju/umanjuju pro-inflamatorno dejstvo

leukotrijena i prostaglandina, kao i njihove
bronhokonstriktorne efekte.
 MEHANIZAM DJELOVANJA
GLIKOKORTIKOIDA

 Glikokortikoidi stimulišu sintezu lipomodulina-

inhibitora enzima fosfolipaze A, koja iz fosfolipida
membrane oslobađa arahidonsku kiselinu.
 Iz nje dalje nastaju leukotrijeni i prostaglandini koji
sudjeluju u procesu zapaljenja.
 Leukotrijeni C4, D4 i E4 sudjeluju u patogenezi
astme - proinflamatorno.
Aminofilin
Aminofilin
 Antagonisti leukotriena
• Leukotrieni nastaju iz AK, aktiviraju proces
zapaljenja i prouzorkuju kontrakciju gl miš.
1. Inhibicija 5-lipooksigenza (zileuton)
2. Blokada receptora za LTD4 (zafirlukast,
montelukast)
 AKUTNI TEŠKI NAPAD ASTME

 Kiseonik (PaO2
iznad 8 kPa, i održava 10-14 kPa);
 Beta2-agonisti;
 Prednizolon (60 do
120 mg, i.v., na 6-8 h);
 Teofilin (spora
i.v. infuzija, 5 do 6 mg/kg);
 Antibiotici.