TÜRK- İSLAM TARİHİ

Mehmet OKUMUŞ

2019
 TÜRK – İSLAM TARİHİ

TÜRKLER İLE ARAPLARIN TANIŞMASI

HZ. ÖMER DÖNEMİ

 Çin saldırıları sonucunda birliğini kaybeden I. Göktürk yerine birçok TÜRK DEVLETİ kurulmuştur
 İRAN coğrafyasına doğru Türkler göç etmiştir
 NİHAVET SAVAŞI ile İRAN ‘ın fethi tamamlanmış ve Türkler ile Araplar komşu olmuştur

HZ. OSMAN DÖNEMİ

 Ceyhun Nehrine kadar uzanan Araplar ile Türkler arasındaki İLK SAVAŞLAR başlamıştır
 ARAPLAR ile HAZARLAR arasında BELENCER SAVAŞI yapılmıştır;
 Kafkaslarda İslam ordularını durdurmuşlardır
 İslam’ın KAFKASYAYA yayılmasını engellemişlerdir

EMEVİLER DÖNEMİ

 Araplar sık sık Türk bölgelerine akınlar düzenlemişler HORASAN ve MEVAREÜNNEHİR bölgesini fethetmişlerdir
 Araplar ile Türkler arasındaki EN ŞİDDETLİ SAVAŞLAR başlamıştır
 Uygulamış oldukları Arap olmayan topluluklara MEVALİ (KÖLE) POLİTİKASI nedeniyle çatışmalar iyice artmıştır
 TÜRGİŞLER ile yaptıkları HARİSTAN SAVAŞI ‘nı kaybetmişlerdir;
 İslam’ın Orta Asya’ya yayılması gecikmiştir
 Türklerin İslamiyet’le tanışması gecikmiştir
 Ayrıca HAZARLAR ve TÜRGİŞLER ile de savaşmışlardır

ÖĞRENİ YORUM?

MEVALİ POLİTİKASI

 Emevilerin Arap olmayan toplumlara karşı uygulamış olduğu; Arapların tüm toplumlardan daha üstün olduğunu iddia eden
kölecilik anlayışıdır

ŞUÛBİYE AKIMI

 Mevali politikasında karşı çıkmış bir akımdır

 Arap olmayan milletlerin Araplardan daha üstün olduğunu iddia ettikleri düşüncedir

ABBASİLER DÖNEMİ

 Araplar ile Çin arasındaki Orta Asya’ya hâkim olma mücadelesi Türk – Arap ilişkilerinde dönüm noktası olmuştur
 KARLUKLAR ve UYGURLAR bu mücadelede Abbasilerin yanında yer almışlardır
 Bu dönemde MEVALİ POLİTİKASI terk edilmiş ve izlemiş oldukları eşitlik ve hoşgörülü politika Türklerin İslamiyet’i kabul
etmelerinde etkili olmuştur
 TALAS (ATLIK) SAVAŞI

ÇİN – ABBASİLER

NEDENLERİ

 Çin Orta Asya’daki otorite boşluğundan yararlanarak İPEK YOLU ‘nun tamamını ele geçirmek istemesi
 Abbasilerin Orta Asya’ da Çin politikasını engellemek istemesi ve İslamiyet’i buraya yayma politikası

SAVAŞIN GELİŞİMİ

 KARLUKLAR ve UYGURLAR’ ın desteğini alan Abbasiler savaşı kazanmışlardır

SONUÇLARI

 Türk – İslam ilişkileri gelişti

 Türkler arasında İslamiyet büyük bir hızla yayılmaya başladı Türkler KİTLELER halinde İslamiyet’e geçmişlerdir
 TÜRK – İSLAM TARİHİ başladı
 Çinin Orta Asya’daki ilerleyişi son buldu
 ÇİN dışına KÂĞIT ve MATBAA çıkmıştır KÂĞIT ilk defa Çin dışında SEMERKANT’ ta üretilmiştir
 UYGURLAR’ ın yaptığı sanat eserleri BATI ’ya taşınmıştır

NOT= SEMERKANT şehri Timur ile birlikte ŞEHİRLERİN ŞAHI unvanını almıştır

 Türkler. Abbasi Devletinin ASKERİ ve İDARİ kadrolarında yer almıştır

ÖĞRENİ YORUM?

 Abbasiler Türkler için AVASIM ve SAMARRA şehirlerini kurmuşlardır

AVASIM ŞEHRİ = Türklerin Bizans sınırlarının güvenliğini sağlamak için yerleştirdiği TAMPON ŞEHİRLER ’dir

SAMARA= Türkler SAVAŞÇILAR için özel kurulmuş olduğu Bağdat yakınındaki ORDUGÂH’ tır

TÜRKLERİN İSAMİYETİ KABUL ETME NEDENLERİ

 Türklerin SAVAŞ ve TİCARİ etkinlikleri Araplarla kültürel etkileşime yol açması

 Abbasi devletinin HOŞGÖRÜLÜ POLİTİKASI
 İslamiyet ile Gök Tanrı inancı arasındaki benzerlikler

İSLAM ÖNCESİ İNANIŞ İSLAM İNANIŞI

TEK bir yaratıcı GÖK TANRI inancı Tek ALLAH inancı

AHİRET İNANCI içindeki iti insanların ödüllendirilerek UÇMAĞ’ a Ölümden sonraki AHİRET İNANCI ile iyi inanların CENNETE kötü
gideceği kötü insanların ise cezalandırılarak TAMU’ ya gideceğine insanların ise CEHENNEME gideceği inancı
inanılması

TEMİZLİĞE inanılması TEMİZLİĞİN İmandan geliyor olması

KURBAN kesme inancı KURBAN kesme inancı

TÖRE ’nin AHLAKA önem vermesi ŞERRİ HUKUK ve İslam’ın AHLAKI önemli sayması

SOSYAL SINIF FARKLILIKLARI (KÖLECİLİK) olmaması ve din KÖLECİLİK olamaması ve Ruhban sınıfının olmaması
adamların ayrıcalıklı tanınmaması

Türk CİHAN HÂKİMİYETİ anlayışının olması GAZA ve CİHAT anlayışının olması

HOŞGÖRÜ anlayışı HOŞGÖRÜ anlayışı

 TÜRKLERİN İSLAMİYETE HİZMETLERİ

 Müslümanlar arasında BİRLİK ve BERABERLİĞİ sağlayarak BİRLEŞTİRİCİ ROL oynamışlardır

 Abbasi Halifesini MEZHEP KAVGALARINA karşı Şİİ BÜVEYHOĞULLARI baskısından kurtarmışlardır
 HALİFELİK kurumunun DEVAMINI sağlamışlar
 İslamiyet’i koruyup GENİŞ ALANLARA yayılmasını sağlamışlar;
 ANADOLU
 ORTA AVRUPA
 HİNDİSTAN
 PAKİSTAN
 KAFKASLAR
 BALKANLAR
 AFRİKA
 Batıdan gelen BİZANS ve HAÇLI SEFERLERİNE karşı korumuşlar
 Doğudan gelen MOĞOL baskısına karşı korumuşlardır
 HALİFELİK ordusunun içerisinde yer almışlar ve İslam ordularını güçlendirmişler
 İslam dünyasını BAYINDIR hale getirmişler MİNYATÜR ve KUBBE sanatını geliştirmişler
 İslam SANATINI yüksek bir seviyeye çıkarmışlar
 Birçok BİLİM ADAMI yetişmesini sağlayarak İslam BİLİM ve KÜLTÜRÜNE katkı sağlamışlardır
 EĞİTİME önem vererek DÜNYANIN İLK MODERN ÜNİVERSİTESİ olan NİZAMİYE MEDRESESİ’ ni kurmuşlardır

NOT= İslamiyet’i kabul etmemize rağmen MİLLİ BENLİĞİMİZİ kaybetmedik

KAFAMA KAZI YORUM?

İLK TÜRK BOYU = KARLUKLAR

İLK TÜRK İSLAM DEVLETİ = İTİL BULGARLARI

ORTA ASYA İLK TÜRK İSLAM DEVLETİ = KARAHANLILAR

MISIRDA İLK TÜRK İSLAM DEVLETİ = TOLUNOĞULLARI

MOĞOLLAR ARASINDA İLK İSLAM DEVLETİ = ALTINORDA

ÖNEMLİ ŞEHİRLERİMİZ

SEMERKAND BUHARA

 ÖZBEKİSTAN ‘dadır  ÖZBEKİSTAN ‘dadır

 Önemli BİLİM ve SANAT merkezidir  İSLAMIN ROMASI unvanını almıştır
 TİMUR ile birlikte ŞEHİRLERİN ŞAHI unvanını almıştır

İSFAHAN KAŞGAR

 İRAN’ dadır  DOĞU TÜRKİSTAN ‘dadır

 İçinden ‘’HAYAT VEREN IRMAK’’ anlamına gelen  IŞILDAYAN İNCİ
ZAYENDE RUD NEHRİ akmaktadır  ORDUKENT
 ‘’NISF-I CİHAN’’ yani DÜNYANIN YARISI unvanını  HAN’IN OTURDUĞU YER unvanlarını almıştır
almıştır
 KARAHANLILAR

KURUCUSU = BİLGE KÜL KADİR HAN

EN PARLAK DÖNEMİ = YUSUF KADİR HAN

EN ÖNEMLİ HÜKÜMDARI = (ABDÜLKERİM) SALTUK BUĞRA HAN (İSLAMİYETİ İLK KABUL EDEN)

KURAN BOYLAR = KARLUK – YAĞMA – ÇİĞİL – TUHSİ – EZİŞ – BULAK - ARGU

KURULDUĞU YER = BATI TÜRKİSTAN

DEVLETİN MERKEZLERİ = BALASAGUN – KAŞGAR – SEMERKANT

DEVLETİN RESMİ DİNİ = İSLAMİYET

DEVLETİĞN RESMİ DİLİ = TÜRKÇE (HAKANİYE TÜRKÇESİ)

ALFABESİ = UYGUR ALFABESİ

DEVLETİN ÖZELLİĞİ = YÖNETİCİ VE HALKI TAMAMEN TÜRK

ÖNEMİ = ORTA ASYADA KURULAN İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETİ

DEVLETİN DİĞER ADLARI = HAKANİYE DEVLETİ – AFRASİYAB DEVLETİ – İLİĞHANLAR – BUĞRAHANLAR

BİLGE KÜL KADİR HAN DÖNEMİ

 Bilinen İLK hükümdarıdır

 Uygurların yıkılmasında sonra KARLUK – YAĞMA – ÇİĞİL – TUHSİ – EZİŞ – BULAK – ARGU gibi boyların birleşmesiyle
BOYLAR FEDERASYONU şeklinde kurulmuştur
 Bu dönemde Bilge Kül Kadir Hanın yeğeni SALTUK BUĞRA HAN Müslümanlar ile temas kurarak MÜSLÜMAN olmuştur

NOT= Müslüman olduktan sonra ABDÜLKERİM adını almıştır.

NOT= Karahanlıların Müslüman olmasında ABBASİLER ve SAMANOĞULLARI devletlerinin büyük katkısı olmuştur

 Ölümünden sonra oğulları;

 BAZIR büyük han olarak BALASAGUN ‘u
 OĞULCAK ise; KAŞGAR ‘ı yönetmiştir

SATUK BUĞRA HAN DÖNEMİ

 Diğer adı TABGAÇ BUĞRA HAN’ dır

 Tahta geçtikten sonra İslamiyet ‘i devletin RESMİ DİNİ olarak ilan etti

NOT= İslamiyet’e geçişi anlatan İLK SÖZLÜ eser SALTUK BUĞRA HAN DESTANI olmuştur

 Döneminde İLK Karahanlı PARASI’ nı bastırmıştır

 Türklerde İLK MEDRESE olan SEMERKANT MEDRESESİ ’ni Semerkant şehrine kurmuştur burada İLK BURSLU EĞİTİM
faaliyetlerini başlatmıştır

NOT=TABGAÇ BUĞRA HAN ile TAMGAÇ BUĞRA HAN ‘ı karıştırma ikisi aynı adam değillerdir

EBU NASR AHMET DÖNEMİ

 Bu dönemde kardeşi İLİĞ NASR tarafından GAZNELİLER ile anlaşılarak SAMANOĞULLARI‘na son verilmiştir
 Abbasi Halifesi tarafından İSLAM HÜKÜMDARI olarak tanınan İLK KARAHANLI Hükümdarıdır
 YUSUF KADİR HAN DÖNEMİ

 Devlet EN PARLAK DÖNEMİNİ yaşamıştır

 Bu dönemden sonra;
 Kardeşler arası taht kavgası
 GAZNELİLER ile yapılan mücadelelerin kaybedilmesi sebeplerinden dolayı devlet 2’YE
AYRILMIŞTIR

BATI KARAHANLILAR DOĞU KARAHANLILAR

 Lider AHMET ARSLAN HAN ‘dır
 Merkezi ÖZKENT ve SEMERKANT ‘dır
 Önce SELÇUKLU devletine bağlandılar
 Sonra KARAHİTAY hâkimiyetine girdiler
 HARZEMŞAHLAR tarafından yıkıldılar
 Lider TAMGAÇ BUĞRA HAN ‘dır
 Başkenti önce BALASAGUN sonra KAŞGAR olmuştur
 SELÇUKLU devletine bağlandılar
 KARAHİTAYLAR tarafından yıkılmıştır

TAMGAÇ BUĞRA HAN

 ULUĞ KARA HAN olarak da bilinir

 ADİL İDARE ve EĞİTİME önem vermiştir
 YUSUF HAS HACİP tarafından kendisine KUTAGU BİLİG (MUTLULUK VEREN BİLGİ) eserini sunmuştur

KARAHANLI DEVLETİNİNİ TEMEL ÖZELLİKLERİ

 ORTA ASYA da İslamiyet’i kabul eden İLK TÜRK İSLAM devletidir

 Türkçeyi RESMİ DİL olarak kabul eden İLK TÜRK devletidir (HAKANİYE TÜRKÇESİ)

NOT= Karahanlı Türkçesine HAKANİYE TÜRKÇESİ ismini veren KAŞGARLI MAHMUT’ tur

 UYGUR ALFABESİ kullanmışlardır

 İLK TÜRK – İSLAM SENTEZİNİ oluşturan Türk devletidir
 MİLLİ KİMLİKLERİNİ korumuşlardır

NOT= Milli benliklerini korumalarında Kuruldukları bölgene yoğun TÜRK NUFUSU ve TÜRK KÜLTÜRÜ olması etkili olmuştur

 İLK Türk – İslam MİMARİ – YAZILI eserlerini vermişlerdir

 BOYLAR FEDERSYONU şeklinde örgütlenmişlerdir
 İKİİL TEŞKİLATI kullandılar ve SON kullanan Türk devleti oldular
 ESKİ TÜRK ÜNVANLARINI kullandılar (KARA – İLİĞ – HAN –ARSLAN)
 KUT ANLAYIŞINI İslamiyet’e uyguladılar
 İslamiyet’i DOĞU TÜRKİSTANA kadar yaydılar
 SEMERKANT – BUHARA – KAŞGAR – İSFAHAN önemli Bilim – Kültür merkezleri olmuştur
 BERİT adı verilen Türk tarihimin İLK İŞLEYEN POSTA TEŞKİLATINI kurmuşlardır
 İLK BURSLU EĞİTİM sistemini başlatmışlardır
 BİMARHANE denen İLK TÜRK Hastaneleri kurarak hastaları tedavi etmişlerdir
 GULAM SİSTEMİ bu dönemde İLK defa oluşturuldu
 SOSYAL DEVLET anlayışı geliştirmişlerdir
 RİBAT adı verilen Kervansaraylar yapmışlardır 3 gün bedava konaklama hizmeti verildi
 Yol güvenliği sağlandı güvenlik görevlileriyle korundu
 Din yayma merkezi oldu din adamları bulunduruldu
 Gazilerin sığınma merkezi oldu
 Türk – İslam tarihinin İlk VAKIF SİSTEMİ oluşturuldu

KARAHANLILARIN MİLLİ BENLİKLERİNİ KORUDUKLARININ KANITI

 VERASET ANLAYIŞI aynen devam etti

 KUT ANLAYIŞI İslam’a uygulandı
 UYGUR ALFABESİ kullandılar
 Resmi dilleri TÜRKÇE olarak kullandılar
 BOYLAR FEDERASYONU şeklinde örgütlendiler İKİLİ TEŞKİLAT uyguladılar
 KARAHANLI YAZI – DİL - EDEBİYATI

RESMİ DİL= TÜRKÇE

BİLİM DİLİ =TÜRKÇE
ORDU VE SARAY DİLİ = TÜRKÇE

 Konuştukları lehçe ise HAKANİYE lehçesidir

 Yazışmalarında UYGUR ALFABESİ kullanmışlardır
 Türklerin İslamiyet’le birlikte oluşturdukları;
 İlk SÖZLÜ eser SATUK BUĞRA HAN DESTANI
 İlk YAZILI eser KUTAGU BİLİG

NOT = ALİ SEMERKANDİ tarafından yazılan DİVAN’ÜL İNŞA eseri de vardır

SATUK BUĞRA HAN DESTANI

 Karahanlı Hükümdarı SATUK BUĞRA HAN ‘ı konu alan eserdir

 Hükümdarın SAVAŞLARI – HAYATI – İSLAMİYETE GEÇİŞİ konu alan eserdir
 Türklerin İslamiyet’e geçişini anlatan İLK SÖZLÜ ESERDİR

KUTADGU BİLİG (MUTLULUK VEREN BİLGİ)

YAZARI = YUSUF HAS HACİP (BALASAGUNLU YUSUF)

SUNULAN = TABGAÇ BUĞRA HAN (ULUĞ KARA BUĞRA HAN)

 Yazarı bilinen İLK TÜRKÇE YAZILI eserdir

 Eseri sunduktan sonra hükümdar tarafından ‘’GÖREVLERİN EN İNCESİ OLAN’’ HASHACİPLİK unvanı verilmiştir
 Kutadgu Bilig ‘’ MUTLULUK VEREN BİLGİ’ anlamına gelmektedir
 HAKANİYE LEHÇESİ kullanılmış ve UYGUR ALFABESİ ile yazılmıştır
 Devlet adamlarına ÖĞUTLER vermektedir bu yönüyle SİYASETNAME özelliği taşımaktadır
 İdeal devlet yönetiminin nasıl olması gerektiğini ŞİİRLER – VECİLELER – ATASÖZLERİ ile anlatmıştır
 Bu eser 4 temel üzerine kurulmuştur;
 ADALET
 DEVLET
 AKIL
 KANAAT
 PİERRE AMEDE EMİLİEN JAUBERT tarafında VİYANA NÜSHASI tanıtılmıştır
 REŞİT RAHMETİ ARAT tarafından Latin harfleriyle Anadolu Türkçesine çevrilmiştir
 Eser akademisyenler tarafından Türk – İslam tarihinin İLK TİYATRO ESERİ olarak kabul edilir
 Yazar eserinde kendini AYTOLDI olarak tanıtmıştır
 DİVAN-I LÜGATİ’T TÜRK

YAZARI = KAŞGARLI MAHMUT

SUNULAN = ABBASİ HALİFESİ MÜKTEDİ Bİ EMRİLLAH yada onun oğlu EBULKASIM ABDULLAH ‘a sunulmuştur ‘’MEB ‘de ikisi de
yazıyor’’

 İlk TÜRKÇE ANSİKLOPEDİK SÖZLÜK ’tür

 İlk GRAMER KİTABI olarak kabul edilir

NOT= Kaşgarlı Mahmut İLK FİLOLOG olarak kabul edilir

 Eserde İLK TÜRK DÜNYASI HARİTASI yer almıştır

NOT= Kaşgarlı Mahmut ilk TÜRK HARİTACISI ‘dır

 Kitap Türk dilinin Arap dili kadar ZENGİN BİR DİL olduğunu ortaya koymak amacıyla yazılmıştır
 Arapçaya karşı Türkçeyi savunmak amacıyla yazılmıştır
 Çeşitli Türk boylarından derlenmiş bir AĞIZLAR SÖZLÜĞÜ özelliği taşımaktadır
 Eserde;
 Türk atasözlerine ‘’SAV’’
 Törelere
 Türk yaşam şekillerine değinilmiştir
 Eserde dönemin TIBBİ ÇALIŞMALARINA ve TEDAVİ YÖNTEMLERİNE değinilmiştir
 Eseri yazarken Mahmut o devrin Türk İllerini tek tek dolaşmış ve doğrudan doğruya derlediği dil malzemelerini sunmuştur
 24 Oğuz Boyunu anlatan şemaya yer verilmiştir

NOT = Fakat 22 Boy olarak gösterilmiştir

 Eserin tek yazma nüshası FATİH MİLLET KÜTÜPHANESİ ‘nde yer almaktadır

ÖĞRENİ YORUM?

 Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla KİTABU CEVAHİRÜ’N-NAHV-I LÜGATTİ’T TÜRK eserini yazmıştır
 Mahmut’un mezarı DOĞU TÜRKİSTAN da bulunmuştur
 2008 yılı Kaşgarlı Mahmut Yılı olarak UNESCO tarafından ilan edilmiştir

DİVAN-I HİKMET (FAYDALI BİLGİLER)

YAZARI = AHMET YESEVİ

 Türk TASAVVUF edebiyatının İLK ÖRNEĞİ ’dir

 Ahmet Yesevi ise İLK MUSASAVVIF olarak anılmaktadır
 Eserde İslam dinine yeni girmiş yada bu dini henüz kabul etmemiş Türklere İslamiyet hakkında BİLGİ VERMEK için yazılmıştır
 ŞİİRSEL anlatımlı bir eserdir
 Eser AHLAKİ ve DİNİ ÖĞÜTLER içermektedir
 Eser Türkçenin bir TARİKAT DİLİ olarak yayılmasını sağlamıştır

ATABETÜ’L HAKAYIK (HAKİKATLERİN EŞİĞİ)

YAZARI = EDİP AHMET YÜKNEKİ

SUNULAN= KARAHANLI KÜKÜMDARI MUHAMMET DAD SİPAHSALAR MEHMET BEY

 UYGUR ALFABESİ ile kaleme alınmıştır

 ARZUZ vezni ile yazılmış DİDAKTİK eserdir
 AHLAKİ DEĞERLERİ anlatan Eğitici ve ŞİİRSEL bir kitaptır
 KARAHANLILARDA MİMARİ

 Türk – İslam mimarisinin TEMELLERİ atılmıştır

 Kendinden sonraki devletlere ÖRNEK olmuştur
 TAŞ az olduğu için genelde mimaride KERPİÇ kullanılmıştır
 Camilerde TÜRK KUBBESİ ön plana çıkmış ve TÜRK ÜÇGENİ kullanılmaya devam edilmiştir
 Türk – İslam tarihinde İLK;
 KERVANSARAY ‘’RİBAT adını vermişlerdir’’
 TÜRBE
 MEDRESE vb. eserler vermişlerdir

ESERLER

CAMİ
 DEGARON CAMİSİ (İLK TÜRK CAMİSİ)
 ŞİR KEBİR CAMİSİ
 KALYAN CAMİSİ
 KALAN MİNARESİ

KERVANSARAY
 RİBAT-I MELİK KERVANSARAYI (İLK KERVANSARAY)
 DEHİSTAN KERVANSARAYI
 AKÇAKALE KERVANSARAYI
KÜMBET
 HAREKKÂN KÜMBETİ
TÜRBE
 ARAP ATA TÜRBESİ (EN ESKİ TÜRBE)
 AYŞE BİBİ TÜRBESİ (ÇADIR SANATI ÖRNEĞİ)
 BALACI HATUN TÜRBESİ
MEDRESE
 SEMERKANT MEDRESESİ (İLK MEDRESE)
 TAMGAÇ BUĞRA HAN MEDRESESİ
 REGİSTAN MEDRESESİ
SARAY
 TİRMİZ SARAYI
 GAZNELİLER

KURUCUSU = ALP TİGİN temelini atmıştır SEBÜK TİGİT asıl kurucu olarak kabul edilir

EN ÖNEMLİ HÜKÜMDARI = GAZNELİ MAHMUT

KURULDUĞU YER = AFKANİSTAN / GAZNE ‘’KURULDUĞU YERDEN DEVLET İSMİNİ ALMIŞTIR’’

DEVLETİN ÖZELLİĞİ = ÇOK ULUSLU TÜRK – İSLAM DEVLETİDİR

RESMİ DİL = FASÇA

ÖNEMİ = AFKANİSTANDA KURULAN İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETİDİR

DEVLETİN DİĞER ADI = SEBÜKTEKİNİLER – YEMİNİLER

KURULUŞ HİKAYESİ

 SAMANOĞULLARI ‘nın Herat Emiri olan ALP TİGİN Afganistan’ın GAZNE şehrini almıştır

NOT = Devlet ismini kurulduğu yer olan GAZNE ‘den almıştır

 Alp Tigin ’in oğulları İBRAHİM BİLGE TİGİN ve PİRİ TİGİN dönemlerinde de SAMANOĞULLARI ‘na bağlı yaşamışlardır

SEBÜK TİGİN DÖNEMİ

 Başa geçince BAĞIMSIZLIĞINI ilan etmiştir. Devletin ASIL KURUCUSU sayılır

 EMR-İ ADİL ismiyle bilinir
 Hindistan’a İLK SEFERİ düzenleyen kişidir
 Ölünce yerine oğlu GAZNELİ MAHMUT geçmiştir

GAZNELİ MAHMUT DÖNEMİ

ÜNVANLARI = SEYFÜDEVLE (DEVLETİN KILICI) – ZABULİ GAZİ – YEMİN ED DEVLE EMİN EL MİLLE – SULTAN – HİNDİSTAN FATİHİ –
PUT KIRICI

 Sebük Tigin ‘in oğludur

 Devlete EN PARLAK dönemini yaşatmıştır
 SAMANOĞULLARINA karşı KARAHANLILAR ile ittifak kurarak SAMANOĞULLARINA son vermiştir aşağıdaki şehirleri ele
geçirmiştir;
 HORASAN
 BUHARA
 BELH
 KABİL
 IRAK ’ta bulunan Abbasi Halifesini Şİİ BÜVEYHOĞULLARINA karşı korumuştur karşılığında Halifeden SULTAN unvanı
kendisine Abbasi Halifesi tarafından verişmiştir ayrıca HİLAT ve MENŞUR gelmiştir ve Abbasi Halifesi adına PARA bastırıp
HUTBE okutmuştur
 SULTAN ünvanını Türk – İslam tarihinde İLK kullanan hükümdar olmuştur
 İslam dünyasının SİYASİ LİDERLİĞİNİ ele geçiren İLK TÜRK HÜKÜMDAR olmuştur

NOT= SELÇUKLU ve OSMANLI dönemlerinde sürecek olan İSLAM DÜNYASI LİDERLİĞİNİNİ temeli atılmıştır

 Karahanlılar ile MAVERAÜNNEHİR İTTİFAKI kurulmuştur bu ittifakın amacı SELÇUKLU DEVLETİ ‘nin giderek güçlenmesini
engellemektir. Bu ittifaktan sonra Sultan Mahmut, Selçuklu Hükümdarı ARSLAN YABGU ‘yu öldürtmüştür
 Kendisine şu iki eser sunulmuştur;
 UTBİ = TARİHİ YEMİN
 FİRDEVSİ = ŞAHNAME
 Saray meclisini HALKA AÇARAK onlarla fikir alışverişinde bulunmuştur.
 Ölümünden sonra yerine oğlu MESUT geçmiştir
 SULTAN MAHMUT’ UN HİNDİSTAN SEFERERİ

NEDENLERİ

 Hindistan’ın zengin yer üstü ve yer altı kaynaklarını ele geçirmek

 İkliminin yumuşak olması
 Abbasi halifesine her yıl 1 sefer yapacağını söyleyerek İslam’ı yayama sözü vermesi
 İslamiyet’e zarar veren bölücü mezheplerin faaliyetlerine son verilmek istenmesi
 İslamiyet’i bu coğrafyaya yaymak istemesi

ÖNEMİ

 Abbasi Halifesine ölünceye kadar her yıl bir sefer düzenleyeceğini söylemiştir Hindistan’ na tam 17 SEFER düzenlemiştir
 İLK seferi PAŞAVER seferi ve EN ÖNEMLİ seferi ise SUMNAT seferi olmuştur
 SUMNAT seferinde Hindu Putlarını kırmıştır ve kendisine PUT KIRICI unvanı verilmiştir
 İlk DÖRT seferinde yanında BİRUNİ ‘yi de götürmüştür ve onun için SARAYIMIN EN DEĞERLİ HAZİNESİ demiştir
 Hindistan da eşitsizliğe dayalı olan KAST SİSTEMİ ‘ni tüm Müslümanlar kardeştir felsefesiyle seferler sonucunda İLK KEZ
DARBE vurmuştur
 KUZEY HİNDİSTAN tamamen alınmış ve burada uzun yıllar devam edecek TÜRK HÂKİMİYETİ başlamıştır
 Bugünkü PAKİSTAN ve BANGLADEŞ gibi devletlerin İSLAM SENTEZİYLE kurulmasına ortam hazırlanmıştır
 Bu seferlerden elde edilen ganimetler ile Gazne de imar çalışmaları yapıldı

SULTAN MESUT DÖNEMİ

 Hindistan’a 11 sefer düzenlemiştir

NOT= Bu durum SELÇUKLU devletinin güçlenmesine neden olmuştur

 Karahanlılar ile DEBUSİYE SAVAŞI yapılmış ve kaybedilmiştir

 Horasan bölgesine akın düzenleyen SELÇUKLULAR ile SERAHS VE SERA savaşlarını kaybetmiştir
 1040 yılında SELÇUKLULAR ile yapılan DANDANAKAN SAVAŞI ‘nı kaybetmişlerdir ve HORASAN bölgesi kaybedilmiştir ve
yıkılma sürecine girilmiştir
 Zamanla zayıflayan devleti Afganistan’ın yerli halkı olan GURLULAR yıkmıştır

GAZNELİ DEVLETİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

 Afganistan da kurulan İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETİDİR

 Halifeliği HİMAYE altına alan İLK TÜRK devletidir
 ÇOK ULUSLU yapıda olması ve İMPARATORLUK karakterine sahip olması devletin kısa zamanda yıkılmasına neden olmuştur

NOT = Çok uluslu İLK TÜRK İSLAM devletidir

 KARAHANLILAR ‘ın kullanmış olduğu GULAM SİSTEMİ ‘ni geliştirerek YABANCI ÇOCUKLARI dâhil etmişlerdir ve
GULAMHANE (GULAMAN SARAYI) denilen bu yerde Gayri Müslim çocukları DİNİ – ASKERİ – SİYASİ olarak yetiştirmişlerdir

NOT= Ordu içinde farklı milletlerden askerler ve paralı askerler yer almıştır

GAZNELİLERDE YAZI DİL VE EDEBİYAT

RESMİ DİL= FARSÇA

BİLİM DİLİ = ARAPÇA

SARAY VE ORDU DİLİ = TÜRKÇE

 Yukarıdaki durum Türk dilinin gelişmesine engel olmuştur.

 PENTNAME

YAZARI = SEBÜK TİGİN

 Çocuklarının İYİ BİRER İDARECİ olması için yazmış olduğu AHLAK kitabıdır

TARİH-İ BEYHAKİ

YAZARI = BEYHAKİ

 Gaznellilerin SELÇUKLULAR ‘a karşı yapmış olduğu HORASAN HAREKÂTI ‘nı anlatmaktadır

ŞEHNAME

YAZARI = FİRDEVSİ

SUNULAN = GAZNELİ MAHMUT

 Eser İRAN – TURAN mücadelelerini anlatmıştır

 Eser FARSÇA kaleme alınmıştır
 Firdevsi bu eserinde İran’ı övgüyle anlatmıştır bu yüzden Sultan Mahmut’un kendisine vaat ettiği parayı alamamıştır bunun
üzerine Gazneli Mahmut’a HİCVİYE adında meşhur eserini yazmıştır
 Eserde adı geçen bazı önemli isimler
 BÜYÜK İSKENDER
 İRAN PRENSİ RÜSTEM
 TURAN LİDERİ AFRASİYAB
 BEHRAM

TARİH-İ YEMİN

YAZARI = UTBİ

SUNULAN = GAZNELİ MAHMUT

 Eserde GAZNELİ TARİHİ (SEBÜK TİGİN VE MAHMUT DÖNEMLERİ) anlatılmıştır

GAZNELİLERDE MİMARİ

 GAZNE şehri önemli mimari eserler yapılan bir şehir haline gelmiştir
 Fetih yapılan yerlere benzeri şekilde mimari eserler götürülmüştür
 Türk tarihinin İLK AHŞAP DİREKLİ CAMİLERİ ‘ni yapmışlardır

CAMİ TÜRBE
 LEŞKER-İ BAZAR ULU CAMİSİ  SULTAN MAHMUT TÜRBESİ
 ARUSÜFELEK CAMİSİ  ASLAN CAZİP TÜRBESİ
 III. MESUT MİNARESİ
KERVANSARAY SARAY
 RİBAT-I MAHİ  LEŞKER-İ BAZAR SARAYI
 III. MESUT SARAYI
 BÜYÜK SARAY
KULE BENT
 ZAFER KULELERİ  MAHMUT BENDİ
MEDRESE
 BEYHAKİYE MEDRESESİ
 BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ

KURUCUSU = SELÇUK BEY (BAZI KAYNAKLARDA KURUCU TUĞRUL BEY OLARAK KABUL EDİLİR)

EN PARLAK DÖNEMİ = MELİKŞAH (SULTAN-I AZAM)

DEVLETİN İSMİ = KURUCUSUNDAN GELİR

DEVLETİN RESMİ KURULUŞU = DANDANAKAN SAVAŞI

RESMİ DİLİ = FARSÇA

KURULDUĞU YER = NİŞABUR (İRAN COĞRAFYASI)

BAŞKENTLERİ = NİŞABUR – REY – CENT – İSFAHAN

ÖNEMLİ GİRİŞ BİLGİLERİ

 Selçuklular Oğuzların KINIK BOYU ‘ndandır

 Devletin İLK atası DEMİR YAYLI unvanıyla tanınan Oğuz Yabgu Devletinde SUBAŞILIK yapan Selçuk Bey’in babası DUKAK BEY
‘dir
 Dukak Beyin ölümü üzerine Subaşılık görevine SELÇUK BEY geçmiştir

SELÇUK BEY DÖNEMİ

 Oğuz Yabgu devletinde Subaşılık görevini yaparken Müslüman olmuştur. Daha sonra ‘’Müslüman Kafire Vergi Vermez’’
diyerek Oğuz Yabgusu ile arası açılmıştır
 Kendisine bağlı KINIK BOYU ile CENT ‘e gelerek burayı merkez olarak kullanmıştır
 KARAHANLI – SAMANOĞLU mücadelesinde Samanoğullarına yardım etmiştir bunun karşılığında BUHARA yakınlarında bazı
bölgeler almıştır
 Oğlu MİKAİL ‘in ölmesinden sonra torunları TUĞRUL ve ÇAĞRI ‘yı kendisi yetiştirmiştir

ARSLAN YABGU DÖNEMİ

 Babasının ölümünden sonra tahta YABGU ünvanıyla çıkmıştır

 Bu dönemde MAVERAÜNNEHİR bölgesinde güçlenmesi ve KARAHANLI devletinin işlerine karışması GAZNELİ – KARAHANLI
İTTFİFAKINA yol açmıştır
 Bu ittifakın aldığı karar sonrasında GAZNELİ MAHMUT tarafından KALİNCAR KALESİNDE 7 Yıl hapsedilmiş ve burada
ölmüştür
 KARAHANLI ve GAZNELİLER Selçuklulara karşı MAVERAÜNNEHİR GÖRÜŞMELERİNİ yapmışlardır

TUĞRUL VE ÇAĞRI BEY DÖNEMİ

 Arslan Bey’in Gaznelilere esir düşmesinden sonra Mikail’in oğulları TUĞRUL ve ÇAĞRI devletin başına geçmiştir
 Bölgedeki güçlerini artırmak ve ekonomilerini güçlendirmek için Karahanlı ve Gazneliler ile mücadelelere girmişlerdir

TUĞRU BEY = Maveraünnehir bölgesinde kalamayacaklarını anlayınca çöllere çekilmiştir

ÇAĞRI BEY = TÜRKMENLERE yeni yurt aramak için BATIYA yönelmiştir

ÇAĞRI BEY ‘İN ANADOLU SEFERLERİ

 Beraberindeki 3000 altı kuvvetle Anadolu’ya KEŞİF SEFERLERİ düzenlemiştir;

 KAFKASYA da GÜRCÜLER ile mücadele etmiştir
 ANADOLU da ERMENİLER ile mücadele etmiştir
 Bu seferler Selçukluların ANADOLU ‘ya yaptıkları İLK SEFERLER olmuştur
 Seferler sonucunda hem BÖLGE TANINMIŞ hem de BOL GANİMET ele geçirilmiştir
 NESA ve SERAHS SAVAŞLARI

 Bu dönemde GAZNELİLER denetimindeki MEVR ve NİŞABUR ele geçirilmiştir

NOT= Büyük Selçuklunun İLK MEDRESESİ olan NİŞABUR MEDRESESİ burada açılmıştır

 Bunun üzerine Nesa ve Serash Savaşları yapılmıştır

 Savaşı kaybeden GAZNELİLER Selçukluları bir SİYASİ GÜÇ olarak tanımak zorunda kalmıştır
 NİŞABUR ‘u ele geçiren Tuğrul Bey’in üvey kardeşi İBRAHİM YİNAL Tuğrul Bey adına burada HUTBE okutmuştur

NOT = Bu gelişmeler üzerine Gazneli SULTAN MESUT büyük bir ordu kurarak Selçukluların üzerine gelmiştir

DANDANAKAN SAVAŞI 1040

SELÇUKLULAR = GAZNELİLER

SAVAŞIN DİĞER ADI = DEVLET KURAN MEYDAN MUHAREBESİ

SEBEPLERİ

 Selçukluların HORASANA izinsiz girmesi ve bütün Horasanı Selçukluların eline geçmesi

 Sultan Mesut, Selçukluları bu bölgeden tamamen temizlemek istemesi

SÜREÇ

 Savaşta Selçuklular YIPRATMA TAKTİĞİ uygulamışlardır savaşın kazanılmasında en önemli iki faktör
 Ordunun sevk ve idaresi
 Uygulanan taktiktir

SONUÇLARI

 Savaş sonunda toplanan KURULTAY da Çağrı Bey kardeşi TUĞRUL BEY ‘i Selçuklu SULTANI ilan etmiştir
 Başkent MEVR şehrine taşınmıştır

NOT = MEVR şehri fetih edilecek BATI BÖLGELERİNE daha yakındı

 HORASAN bölgesi tamamen Selçukluların eline geçmiştir

 Bölgenin EN GÜÇLÜ devleti olan GAZNELİLER yıkılma sürecine girmiştir
 Selçukluların RESMİ KURULUŞU tamamlanmıştır

NOT= Devletin kuruluşu resmileştiği için bu savaşa DEVLET KURAN MEYDAN MUHAREBESİ de denilmiştir

 Batıya yönelik Türk – İslam fetihlerinin önü açılmıştır

NOT = Kurultayda alınan karar gereği artık Anadolu’ya tekrar yönelinecek fetih hareketleri BATIYA (ANADOLU) doğru yapılacaktır

TUĞRUL BEY TÜRKMENLERİ NEDEN BATIYA (ANADOLU) YÖNLENDİRDİ

 MOĞOL baskısı ile kaçan birçok Türkmen Türkistan’a geldi ve HORASAN yetersiz kaldı
 Yeni gelen Türkmenlerin HORASAN ‘a vereceği zarar önlendi
 Gelen bu kişiler ASKER ve VERGİ kaynağı olarak kullanıldı
 BİZANS SINIRINA yerleştirilen Türkmenler hem KÜSTÜRÜLMEDİ hem de Bizans ile yapılacak bir savaşta TOPRAKLARI ÜST
OLARAK kullanıldı

TUĞRUL BEYİN DEVLETİN KURUCUSU SAYILMASI

 İlk TEŞKİLATLANMA ve Ana doluya KEŞİF AMAÇLI akınlar bu dönemde başlamıştır

 Tuğrul Bey Selçuklu Devletinde ilk SULTAN ünvanını kullanan kişidir
 Kendi adına PARA BASTIRAN ve paranın üzerinde kendinin KABARTMA RESMİ bulunan kişidir
 PASİLER (HASANKALE) SAVAŞI 1048

SELÇUKLULAR = BİZANS + (GÜRCÜLER ve ERMENİLER)

SÜREÇ

 Tuğrul Bey hedef olarak Anadolu’yu göstermiştir

 Anadolu da Selçukluları görmek istemeyen Bizans, GÜRCÜLER ve ERMENİLER ‘den yardım alarak savaşı başlatmıştır
 Savaş ERZURUM PASİNLER OVASINDA yapılmıştır
 BİZANS ve Yandaşları ağır bir yenilgi almıştır

SONUÇLARI

 Anadolu için BİZANS ile yapılan İLK SAVAŞ zafer ile sonuçlanmıştır
 Anadolu’nun kapıları Türklere ARALANMIŞTIR
 Anadolu’nun fethi için önemli bir adım atılmıştır
 Gürcü Prensi LİPARİT esir alınmıştır
 Büyük Selçuklu Devleti VAN ’dan TRABZON ’a kadar olan bölgeyi ele geçirmiştir

NOT= ERMENİLER ile ilişkiler İLK kez başlamıştır

 Bizans ile ANLAŞMA yapılmıştır bu anlaşmada;

 Bizans VERGİ verecektir
 İstanbul’da bulunan CAMİ onarılacaktır
 İstanbul’daki camide HALİFE ve TUĞRU BEY adına HUTBE okutulacaktır

NOT= Pasinler Savaşı, Selçuklular için ANADOLUNUN KEŞFİ savaşıdır

BAĞDAT SEFERİ 1055

SÜREÇ

 BÜVEYHOĞULLARI Abbasi Halifesini yok etmek ve halifeliği üzerine almak için BAĞDAT ‘ı işgal etmiştir
 Halife KAİM Bİ_EMRİLAH ‘ın Tuğrul Beyden yardım istemesi üzerine BAĞDAT ‘a girmiştir
 BÜVEYHOĞULLARI ‘nı yıkmıştır ve FATİMİ baskılarını İslam’ın üzerinden kaldırmıştır
 Abbasi Halifeliği yeniden güçlenmiş yıkılmaktan kurtulmuştur

ÖNEMİ

 BAĞDAT ‘a giren Tuğrul bey burada sevinçle karşılanmıştır

 Hizmetlerinden ötürü Halife tarafından;
 İKİ ALTIN KILIÇ KUŞATILMIŞ
 DOĞUNUN VE BATININ SULTANI ve DİNİN DİREĞİ ünvanını vermiştir

YORUMLU YORUM?

 Abbasi Halifesi tüm SİYASİ YETKİLERİNİ artık Türklere vermiştir böylece DİNİ ve SİYASİ otorite birbirinden ayrılmış ve
yönetimde LAİK bir adım atılmıştır
 DİNİ GÜÇ= HALİFE
 SİYASİ GÜÇ= TUĞRUL BEY
 SULTAN ALPARSLAN DÖNEMİ

 Tuğrul Bey’in oğlu olmadığı için Çağrı Bey’in oğlu ALPASRLAN tahta geçmiştir ADİL unvanını kullanmıştır
 Alparslan Kendisine başlatılan AYAKLANMALARI bastırmıştır
 Bu dönemde kendi AZERBAYCAN ‘ı fethetmiş ve ERMENİ VASPURGAN KRALLIĞI ‘nı yıkmıştır
 Oğlu MELİKŞAH ile veziri NİZAMÜLMÜLK ‘ü Doğu Anadolu ya göndermiş burada KARS ve ANİ KALELERİ ’ni fetih edilmiştir

ÖĞRENİ YORUM?

 Hristiyanlığın kutsal yerlerinden biri olan ANİ KALESİ ‘nin fethi İslam dünyasında büyük bir coşkuyla karşılanmış Abbasi
Halifesi KAİM Bİ-EMRİLLAH bu olaydan ötürü;
 Alparslan’a FETİHLERİN BABASI anlamına gelen EBUL FETH ünvanını vermiştir

MALAZGİRT (YURT AÇAN) SAVASI 1071

SELÇUKLULAR (ALPARSLAN) = BİZANS (ROMEN DİYOJEN)

SEBEPLERİ

 Bizans imparatoru ROMEN DİYOJEN ‘in Anadolu’ya yapılan Türk akınlarını durdurmak istemesi
 Selçuklunun ANADOLUYU YURT edinmek istemesi
 Türk – İslam dünyası üzerindeki baskının azaltılmak istenmesi

GELİŞMELER

 AHLAT ‘ta İLK ÇARPIŞMA yaşanmıştır, bunun üzerine Malazgirt’e giren imparatoru durmak isteyen Alparslan BARIŞ
önermiştir. Barış teklifi REDDEDİLİNCE şiddetli çarpışma başlamıştır
 Savaş sırasında Bizans ordusunda ÜCRETLİ ASKERLİK yapan PEÇENEKLER – UZLAR – KIPÇAKLAR saf değiştirerek Selçuklu
ordusuna katılmışlardır
 Savaş Selçuklu devletinin ZAFERİYLE sonuçlanmıştır

SONUÇLARI

 Bizans imparatoru ROMEN DİYOJEN esir alınmıştır

NOT= Tarihte İLK kez bir BİZANS İMPARATORU Müslümanlar tarafından ESİR alınmıştır

 Anadolu’nun KAPILARI Türklere açılmıştır

 Anadolu da TÜRKLEŞME ve İSLAMLAŞMA başlamıştır
 TÜRKİYE TARİHİ başlamıştır
 İslam dünyası üzerinde BİZANS BASKISI kalkmıştır
 Bizans’ın Avrupa’dan yardım istemesi üzerine HAÇLI SEFERLERİ başlamıştır
 Türkmenler BİZANS SINIRINA yerleştirilmişlerdir

YORUMLU YORUM?

 Sultan Alparslan başarılı komutanlarına KILIÇ HAKKI olarak FETİH EDİLEN YERLER FETİH EDENİNDİR politikasıyla Anadolu da
İLK Türk BEYLİKLERİ kurulmasını sağlamıştır
 Bu politikanın temelinde Anadolu da TÜRKLEŞME sürecini hızlandırma yatmaktadır amacına ulaşmıştır fakat ;
 Feodal yapının oluşmasına
 Merkezi otoritenin bozulmasına ortam hazırlamıştır
 NİZAMÜLMÜLK tarafından NİZAMİYE MEDRESELERİ açılmıştır
 HAREZM CAMİSİ ve ŞADYAH KALESİ inşa edilmiştir
 ALPARSLAN çıktığı MAVERAÜNNEHİR SEFERİ ‘nde esir alınan bir KALE KOMUTANI tarafından şehit edilmiştir

ÖĞRENİ YORUM?

 Tarihte 3 BÜYÜK savaş;

MALAZGİRT = YURT AÇAN MİRYAKEFELON =YURT TUTAN BÜYÜK TAARRUZ = YURT KURTARAN
 VEZİR NİZAMÜLMÜLK (HASAN BİN İSHAK TUSİ)

 Sultan ALPARSLAN İLK iş olarak vezirlik makamına AMİDÜLMÜLK yerine NİZAMÜLMÜLK ‘ü getirmiştir

NOT= Bu değişimden sonra yönetimde İRANLILAR etkili olmaya başlamıştır

 NİZAMÜLMÜLK İsmini Abbasi Halifesi KAİM Bİ-EMRİLLAH vermiştir

 Selçuklularda İLK kez İKTA SİSTEMİNİ kurmuştur

NOT= Hz. Ömer’in yapmış olduğu İKTA sistemini geliştirerek Selçukluya uyguladı

 SİYASETNAME adlı eseri vardır Sultan MELİKŞAH ‘a sunmuştur

 ATABEG unvanını İLK kez kullanan vezirdir
 DARÜŞŞİFA denilen Hastaneleri NİŞABUR ‘da kurmuştur
 MELİKŞAH ‘ın ATABEYLİĞİNİ yapmıştır ve döneminde de VEZİRLİĞİNİ yapmıştır
 BATİNİLER tarafından öldürülmüştür

NİZAMİYE MEDRESELERİ

 Alparslan zamanında NİZAMÜLMÜLK tarafından kuruldu

 İLK medrese NİŞABUR ‘ta açılmıştır toplamda 16 tanedir
 EN ÜNLÜ olanı BAĞDAT ‘ta açılan İLK KÜLLİYELİ MEDRESEDİR ve burada GAZALİ MÜDERRSİLİK yapmıştır
 Dünyanın İLK MODERN ÜNİVERSİTESİ sayılır

AÇILMA NEDENLERİ

 BATİNİLERİN zararlı çalışmalarını önlemek

 Fatımilerin Şİİ inancını yayan DAR’ÜL HİKME MEDRESESİ ‘nin zararlı ve yıkıcı faaliyetlerine karşı FİKİRE KARŞI FİKİRLE
MÜCADELE ETMEK için açılmıştır

NOT= BEYTÜL HİKME MEDRESESİ Sünni ABBASİLERİN ‘in açmış olduğu medresedir

 DEVLET MEMURU ve DİN ADAMI yetiştirmek

 OĞUZLARIN dini inançlarını pekiştirmek

SULTAN MELİKŞAH DÖNEMİ

 Devletin EN PARLAK dönemini yaşatmıştır

 SULTAN-I AZAM yani Büyük Sultan ünvanını kullanan İLK hükümdar olmuştur
 Babası ALPARSLAN ‘dan ;Büyük bir İMPARATORLUK ve NİZAMÜLMÜLK gibi bir devlet adamı miras almıştır İLK işi ASAYİŞİ
sağlamak olmuştur
 Devletin merkezi İSFAHAN ‘a taşınmıştır
 Döneminde EN GENİŞ SINIRLARA ulaşılmıştır KÜDÜS ve ŞAM ele geçirilmiştir
 Ayrıca MARMARA ve KARADENİZ ‘e kadar uzanan yerler alınmıştır
 Ermeni Patriğinin ricası üzerine KİLİSELER – MANASTIRLAR – RAHİPLER anlınmış olan VERGİDEN MUAF tutuldu
 ANADOLUNUN FETHİ için görevlendirilen KUTALMIŞOĞLU SÜLEYMAN ŞAH tarafından İZNİK ve çevresi ele geçirilerek
Büyük Selçuklu devletine başlı olarak ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİNİ kurmuştur
 İKTA sistemi bu dönemde NİZAMÜLMÜLK tarafından İLK kez uygulanmıştır
 ÖMER HAYYAM ‘n başkanlığındaki MUZAFFER İSFİZARİ ve VISITİ‘ nin de içinde bulunduğu heyet MELİKŞAH adına CELALİ
TAKVİM (TAKVİM-İ MELİK) oluşturmuştur
 Döneminde HASAN SABBAH önderliğinde ki BATÎNİLİK faaliyetleri başlamıştır vezir NİZAMÜLMÜLK öldürülmüştür
 Ölümünden sonra FETRET DEVRİ başlamıştır
 BATÎNİLİK / HAŞHAŞİLİK / İSMAİLİYE TARİKATI

 Büyük Selçuklu devletinin güçlenmesi karşısında Şİİ FATİMİ DEVLETİ Selçukluları içten çökertmek için ŞİİLİK PROPAGANDASI
ile devleti zayıflatmaya başlamıştır
 Sarp ele geçirilmesi güç olan ALAMUT KALESİNDE yerleşen HASAN SABBAH adlı bir Şİİ PROPAGANDACISI Batiniliğe dayalı
İSMAİLİ TARİKATI ÖĞRETİLERİNİ yaymaya başlamıştır
 Selçuklu devletindeki yöneticiler karşı SUİKASTLAR düzenleyerek NİZAMÜLMÜLK ‘ü öldürmüşlerdir
 Melikşah ALAMUT KALESİNE (KARTAL YUVASI)sefer düzenlemiştir fakat alamadan ölmüştür
 HASAN SABBAH Fedailerine HAŞHAŞ içirerek onlara TERÖR FAALİYETLERİ yaptırmıştır ve devleti zayıflatmaya çalışmıştır
 Batiniliğe İLHANLILAR (HÜLAGÜ HAN) Alamut Kalesini alarak son vermiştir

FETRET DEVRİ

 Melikşah’ın ölümünden sonra hanımı TERKEN HATUN 4 yaşındaki oğlu MAHMUT ‘u Sultan ilan etmesiyle başlamıştır
 Ülke idaresi MAHMUT – BERKYARUK – MEHMET TAPAR – SENCER arasında geçen kavgalar ile bunalımlı geçmiştir
 SULTAN SENCER bu devre son vererek Selçuklu sultanı olmuştur

SULTAN SENCER DÖNEMİ

 Fetret devri sona ermiştir

 Sence Dönemi Selçukluların SON PARLAK DÖNEMİ olmuştur
 KARAHANLILARA tamamen son verilmiştir
 HAÇLI ve KARAHİTAY saldırıları başlamıştır devleti sıkıntıya sokmuştur
 KARAHİTAYLILAR ile yapılan KATVAN SAVAŞI kaybedilmiş bu savaş sonrasında devlet YIKILMA sürecine girmiştir
 KATVAN da kaybedilen İTİBARI geri kazanmak için vergi vermeyi reddeden GUR SULTANI ‘na savaş açmış ve kazanmıştır
 Bu karışıklıktan yararlanan OĞUZLAR ayaklanmış Sencer’i ESİR almıştır 3 yıl esarette kalan Sencer kurtulduktan 1 yıl sonra
ölmüştür
 Ülkede artan OĞUZ İSYANI ve SENCERİN ÖLÜMÜ sonrasında Büyük Selçuklu Devleti YIKILMIŞTIR

SELÇUKLU DEVLETİNİN YIKILMA SEBEPLERİ

 Sınırların genişlemesi sebebiyle MERKEZİ OTORİTENİN kurulamaması

 ‘’Ülke Hanedanın Ortak Malı’’ anlayışının yol açtığı TAHT KAVGALARI
 Meliklerin eğitiminden sorumlu Atabeylerin BAĞIMSIZ OLMA İSTEĞİ
 OĞUZLARIN (TÜRKMENLERİN) devlete küstürülmesi
 İdari ve Askeri alanlarda TÜRKMENLER yerine İRANLILARIN tercih edilmesi
 BATİNİLER ’in HASAN SABBAH önderliğindeki ZARARLI FAALİYETLERİ ve önemli devlet adamlarına SUİKAST düzenlemeleri
 Abbasi Halifesinin vermiş olduğu SİYASİ YETKİYİ geri almak istemesi üzerine yaptığı zararlı faaliyetler
 HAÇLI SEFERLERİ nin başlaması
 KATVAN SAVAŞI ‘nın kaybedilmesi

SELÇUKLU DEVLETİNİN ÖNEMLİ ÖZELLİKLERİ

 Geleneksel Türk VERASET SİSTEMİ uygulamışlardır

 İKTA sistemini Türk devletlerinde İLK kez uygulamışlardır
 ATABEYLİK SİSTEMİ uygulamışlardır
 Resmi Dilleri FASÇA ‘dır
 CELALİ TAKVİM ‘i düzenlemişlerdir
 NİZAMİYE MEDRESELERİ’ ni kurmuşlardır

ÖĞRENİ YORUM?

 SELÇUKLU ve ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ aynı zamanda yaşamış ÇAĞDAŞ devletlerdir

 SÜLEYMANŞAH Anadolu’ya MELİKŞAH’ ın emriyle fetih için gönderilmiştir İZNİK ‘i alan Süleyman burada Büyük Selçuklu
Devletine bağlı bir devlet kurmuştur
 HUTBE okutup BAĞIMSIZLIĞINI ilan etmesiyle Melikşah mecbur kalarak bağımsızlığı TANIMIŞTIR
 ABBASİ HALİFESİ tarafından MENŞUR gönderilmiştir
 BÜYÜK SELÇUKLULAR YIKILMASINDAN SONRA KURULAN DEVLETLER VE ATABEYLİKLER

DEVLETLET ATABEYLİKLER
IRAK SELÇUKLULARI (MAHMUT) SALGURLULAR (FARS ATABEYLİĞİ)
HORASAN SELÇUKLULARI (MAHMUT) İLDENİZOĞULLARI (AZERBAYCAN ATABEYLİĞİ)
SURİYE SELÇUKLULARI (TUTUŞ) BEGTEGİNOĞULLARI (ERBİL ATABEYLİĞİ)
KİRMAN SELÇUKLULARI (KAVURD) BÖRİLER (ŞAM ATABEYLİĞİ)
ANADOLU SELÇUKLULARI (SÜLEYMANŞAH) ZENGİLER (MUSUL ATABEYLİĞİ)

SELÇUKLULARDA YAZI DİL VE EDEBİYAT

RESMİ DİL= FARSÇA

BİLİM DİLİ = ARAPÇA

SARAY VE ORDU DİLİ = TÜRKÇE

 Yukarıdaki durum Türk dilinin gelişmesine engel olmuştur.

 Yazar ve şairleri koruyan devlettir

SİYASETNAME

YAZARI = NİZAMÜLMÜLK

SUNULAN = MELİKŞAH

 Eser FARSÇA kaleme alınmıştır

 DEVLET YÖNETİMİ ile ilgili bilgiler içermektedir
 Selçukluların ANAYASASI niteliğindedir
 Eser şu anda İRAN ‘daki TEBRİZ-İ MİLLİ KÜTÜPHANESİ’ nde yer almaktadır

RUBAİLER

YAZARI = ÖMER HAYYAM

 Eser FARSÇA yazılmıştır

 Şairin ŞİİRLERİ yer almıştır
 Sarayın GECE HAYATINI anlatır
 Konusunda DÜNYA –AŞK – KADIN – ŞARAP yer almaktadır
 Devletin EN ÜNLÜ ŞAİRİDİR Ömer Hayyam
 Eserin orijinali TİTANİC gemisinde batmıştır

DİVAN-I ENVERİ

YAZARI = ENVERİ

 Dönemin KASİDELER ile ünlenen şairidir

 SELÇUKLULARDA MİMARİ

 Eserleri genellikle IRAK – İRAN coğrafyasında bulunur

 İNCE MİNARE SİTİLİ bu dönemde İslam mimarisine kazandırılmıştır
 ÇADIR şeklinde yapılan KÜMBET denilen TÜRBELERİ İslam mimarisine kazandırmışlardır
 Mimaride EYVANLI TİP CAMİ şemasını kullanmışlardır
 Mimaride en çok ÇİNİ kullanmışlardır
 Minareleri ÇİFT yapmışlardır bunun nedeni Barış Zamanı Müslümanları NAMAZA ÇAĞIRMAK Savaş Zamanı ise GÖZCÜKÜK
yapmaktır

NOT= Osmanlıda ise bu minare sayısı 4 ve 6 ya çıkmıştır amaç DEVLETİN GÜCÜNÜ göstermektir

 İslam mimarisine kazandırdıkları yeni unsurlar;

 ÜST ÜST ÇİFTLİ KUBBE
 SİLİNDİRİK MİNARE
 YİVLİ MİNARE
 DİKDÖRTGEN MİHRAP
 BEŞ KÖŞELİ MİHRAP
 KÖŞELİ ÇATI
 SİVRİ KEMER
 Eserde CUMA ismi geçen bütün eserler Selçuklulara aittir
 Melikşah İslam dünyasından HZ. ALİ ve İMAMI AZAM EBU HANİFE’ nin türbelerini yaptırmıştır
 BÜYÜK SELÇUKLUYA AİT ANADOLUDA İLK CAMİ olan KARS EBU’L MENÛÇİHR CAMİ’ yi yaptırmıştır

CAMİ
 DAMGAN MESCİD-İ CUMA (EN ESKİ MİNARELİ CAMİ)
 İSFAHAN MESCİD-İ CUMA (MELİKŞAH CAMİSİ)
 KAZVİN MESCİD-İ CUMA
 GÜLPAYEGAN CAMİ
 HAYDARİYE MESCİDİ

MEDRESE
 NİŞABUR MEDRESESİ (İLK SELÇUKLU MEDRESESİ)
 NİZAMİYE MEDRESELERİ (İLKİ BAĞDAT)
 REY MEDRESESİ
KALE
 SULTAN KALE
TÜRBE
 HZ. ALİ TÜRBESİ (KÜMBET-İ ALİ)
 İMAMI AZAM EBU HANMİFE TÜRBESİ
 SULTAN SENCER TÜRBESİ (MERV)
 İMAMI GAZALİ TÜRBESİ

KERVANSARAY
 RİBAT-I ZAFARANİ
 ANURŞİVAN KERVANSARAYI
HASTAHANE
 ŞAM NURETTİN ŞİFAHANESİ
 NİŞABUR DARÜŞŞİFASI
ÖNEMLİ SARYLARIN OLDUĞU MERKEZLER
 MERV
 REY
 İSFAHAN
 HAMEDAN
 NİŞABUR
 BAĞDAT
 MISIRDA KURULAN TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

T OLUNOĞULLARI İ HŞİTLER E YYÜBİLER M EMLÜKLER

TEVAİF-i MÜLK DEVLETLERİ= ABBASİLER ‘in toprakları üzerinde devletin zayıfladığı zamanlarda Abbasi KOMUTANLARI ve VALİLERİ
tarafından kurulmuş olan devletlerdir İHŞİTLER ve TOLUNOĞULLARI

TOLUNOĞULLARI

KURUCUSU = TOLUNOĞLU AHMET (ABBASİLERİN MISIR VALİSİ)

BAŞKENTİ = FUSLAT (KAHİRE)

RESMİ DİLİ = ARAPÇA

ÖZELLİĞİ = TEVAİF-İ MÜLK DEVLETİ

ÖZELLİĞİ = HALKI ARAP YÖNETİCİSİ TÜRKTÜR

ÖNEMİ = MISIRDA KURULAN İLK TÜRK İSLAM DEVLETİDİR

DEVLETİN ÖZELLİKLERİ

 Tolun ismi DOLUNAY demektir

 Halkı ARAP yöneticileri MÜSLÜMAN olduğundan dolayı kısa sürede YIKILMALARINA neden olmuştur
 Mısırı BAYINDIR hala getirmişlerdir Türk – İslam MİMARİSİNİN MISIRDAKİ İLK örneklerini vermiştir
 Güçlü bir ORDUSU ve DONANMA kurmuşlardır Tolunoğlu Ahmet bu sayede SURİYE – FİLİSTİN – LÜBNAN – BİNGAZİ ‘yi
almıştır

NOT= SURİYE’ yi ele geçiren İLK Türk – İslam devletidir

 Mısırda sürecek 1000 yıllık TÜRK EGEMENLİĞİNİ başlatmışlardır

 MARİSTAN adı verilen hastaneleri kurup İLK ECZANE ’yi kurmuşlardır
 NİL NEHRİ üzerine kurdukları Baraj ve Bentler ile TARIMI canlandırmışlardır
 ALTIN PARA basmışlardır
 Ahmet’in ölümünden sonra yerine geçen oğlu HUMARAVEYH DÖNEMİNDE çıkan İSYANLAR ile devlet zayıflamıştır
 ABBASİLER tarafından yıkılmıştır.

NOT= Tolunoğullarında VEZİRLİK makamı OLUŞTURULMAMIŞTIR

TOLUNOĞULLARINDA MİMARİ

 Mısırda SU KEMERİ – SARAY – HASTANE – ÇARŞI- CAMİLER yaparak Mısırı bayındır hale getirmişlerdir.

CAMİ HASTAHANE
 TOLUNOĞLU AHMET CAMİSİ  TOLUNOĞLU AHMET MARİSTANI
 MISIR ULU CAMİ
 İŞHİTLER (AKŞİTLER)

KURUCUSU = MUHAMMET BİN TOGAÇ (ABBASİLERİN MISIR VALİSİ)

BAŞKENTİ = FUSLAT (KAHİRE)

ÖZELLİĞİ = TEVAİF-İ MÜLK DEVLETİ

ÖZELLİĞİ = HALKI ARAP YÖNETİCİSİ TÜRKTÜR

ÖNEMİ = HİCAZ (KUTSAL TOPRAKLAR) YANİ MEKKEYE VE MEDİNEYE HÂKİM OLAN İLK TÜRK DEVLETİDİR

DEVLETİN ÖZELLİKLERİ

 İHŞİT ismi PRENS manasına gelmektedir

 Muhammed Bin Togaç ‘a Abbasi Halifesi tarafından AKŞİT (BEYAZ GÜNEŞ) ünvanı verilmiştir
 Tarih alanında önemli çalışmalar yapan EL KİNDİ bu devlette yaşamıştır
 Orduya ve DONANMAYA çok önem vermişlerdir
 Devlet iç karışıklıklardan dolayı FATIMİLER tarafından yıkılmıştır

NOT= Fatımiler Dünyanın En Büyük KÜTÜPHANESİNE sahiptirler

EYYÜBİLER

KURUCUSU = SELAHATTİN EYYÜBİ

ÖNEMİ = KUDÜSÜ HAÇLILARDAN GERİ ALMIŞTIR (HITTIN SAVAŞI)

ÖNEMİ= KURUCUSUNDAN İSMİNİ ALMIŞTIR

DEVLETİN ÖZELLİKLERİ

 HITTIN SAVAŞI ile KUDÜS haçlıların elinden geri alınmıştır bunun üzerine 3. HAÇLI SEFERİ çıkmasına neden olmuştur ve bu
savaşa Avrupanın en önde gelen Kralları katılmıştır. ASLAN YÜREKLİ RİHCARD topladığı haçlı ordusuyla mağlup olmuştur
 Musevi Tıpçı İBN-i MEYMUN bilime hizmet etmiştir
 Ordu TURB denilen birliklere ayrılmıştır
 ARMA SİSTEMLERİ ile Avrupalı devletlere örnek olmuşlardır
 Ülkenin tamamında ASKERİ İKTA SİSTEMİ yaygınlaşmıştır
 Devlet hanedanın ortak malı sayılmış ve ölmeden önce oğulları arasında paylaştırmıştır komuta AYBEK tarafından yıkılmıştır

NOT= Eyyübi komutanı olan AYBEG kendi devletini yıkmış ve ordunun kendisini sultan ilan etmesiyle MEMLÜK devletini kurmuştur.

SELAHADDİN EYYÜBİ

 Şam’daki DAR’ÜL HADİS üniversitesinden mezun olmuştur biyografisini yazan AL-WAHRANİ Selahattin için ÖLKİT
GEOMETRİSİ – ASTRONOMİ – MATEMATİK alanlarında Uzman olduğunu yazmıştır
 Selahattin’e KUDÜS FATİHİ denilmiştir

EYYÜBİLERDE MİMARİ

TÜRBE MEDRESE
 İMAM ŞAFİ TÜRBESİ  ZAHİRİYE MEDRESESİ
 EBU MANŞUR TÜRBESİ  RÜKNİKİYE MEDRESESİ
 MEMLÜKLER (KÖLEMENLER)

KURUCUSU = İZZETTİN AYBEK

BAŞKENTİ = MISIR

RESMİ DİLİ = TÜRKÇE BİR DÖNEM RESMİ DİL İLAN EDİLDİ

ÖNEMİ = HALİFELİĞİ BİR DÖNEM ELLERİNDE BULUNDURDULAR

ÖNEMİ = MOĞOLLARI İLK VE SON YENEN TÜRK DEVLETİDİR (AYN CALUD – ELBİSTAN – HUMUS – MERC-İ SUFFAR)

DEVLETİN ÖZELLİKLERİ

 Memlük EFENDİSİSİNİ TASARRUFUNDAKİ ESİR demektir

 Resmi yazışmalarda ED DEVLET-İ TÜRKİYE ismini kullanmışlardır
 KIPÇAKLAR devletin temelini oluşturdular ordularında görev aldılar
 7. Haçlı seferinde MANSURE MEYDAN SAVAŞI sonrasında Ortadoğu da Kalan son HAÇLILARI da temizlediler
 Veraset Sistemini değiştirip her Başarılı EMİRE Sultan olma hakkı vermişlerdir bu yüzden Türk Tarihinin en Çok HÜKÜMDAR
DEĞİŞTİREN devleti olmuştur
 Hükümdarın buyruklarına ise SULTANIYAT demişleridir

KUTUZ DÖNEMİ

 Moğolların İLHANLI kolunu AYN CALUD SAVAŞI ile durdurmuşlardır bu özelliğiyle Memlükler Moğolların batıya ilerleyişini
durduran İLK devlet olmuştur

SULTAN BAYBARS DÖNEMİ

 İLHANLI Devletinin BAĞDAT BASKINI ile ABBASİ DEVLETİNE son vermesi ile Moğol tehlikesinden kaçan Abbasi Halifesi
Memlüklere sığınmıştır sultan BAYBARS Halifeye sahip çıkmıştır. Halife DİNİ LİDER Sultan ise SİYASİ LİDER olarak varlığına
devam etmiştir.

NOT= Memlükler halifenin ünvanını SİYASİ GÜÇ olarak kullanmamıştır. Bu yüzden halifelik makamı MERCİDABIK ve RİDANİYE
savaşları sonunda MEMLÜKLERE son veren YAVUZ SULTAN SELİM döneminde Abbasilerden HALİFELİK ve KUTSAL EMANETLER
Osmanlı devletine geçmiştir.

 Anadolu Selçuklu Devleti Moğol baskısından kurtulmak için Baybars’tan yardım istemiş ELBİSTAN da Moğolları Baybars bir
daha mağlup etmiştir
 Osmanlı Devleti tarafından MISIR SEFERİ sonucunda MERCİDABIK ve RİDANİYE savaşları sonrasında varlıkları son
bulmuştur

MEMLÜKLERDE MİMARİ

CAMİ KÜLLİYE
 SULTAN BAYBARS CAMİ  KALAVUN KÜLLİYESİ
 MARİDANİ CAMİ  KAYITBAY KÜLLİYESİ
 SULTAN HASAN CAMİ

NOT= Halifelik ünvanını kullanan TEK Türk Devleti OSMANLI‘ dır

NOT= Osmanlı MISIR’a hâkim olmuştur fakat Mısırda kurulmamıştır

NOT= Mısır da kurulan Türk devletlerinin kısa sürede yıkılmalarının sebebi halkın ARAP yönetenlerin ise TÜRK olmasıdır.
 TÜRK KÜLTÜRÜNDEN ETKİLELEN MOĞOL DEVLETLERİ

MOĞOL İMPARATORLUĞU

KURUCUSU = CENGİZHAN (TİMUÇİN)

MERKEZİ = KARAKURUM

ALFABESİ= UYGUR ALFABESİ

DEVLETİN ÖZELLİKLERİ

 TİMUÇİN adında bilinen lider bir kurultayda CENGİZ adını ve HAN ünvanını almıştır
 Yayılmacı bir politika izlemişlerdir ve ele geçirdikleri yerleri yıkıp YAĞMALAMIŞLARDIR
 ÇİN ’i baskı altında tutup KIRGIZLAR ve KARLUKLAR ’ı kendilerine itaat ettirmişlerdir
 UYGURLAR ile arası iyi olan devlet Uygurlara BENİM HOCAM demişlerdir
 Harzemşah ülkesine gönderdiği kervanın Harezm Valisi İNALÇIK tarafından edilmesinden sonra Cengizhan Harzemşahlara
savaş açmış ve onlara OTRAR FACİASI ‘nı yaşatmıştır
 Bu savaştan önce kurultayda oğlu OGEDAY’ ı veliaht ilan etmiş. Oğlu ölümünden sonra büyük han olmuş yönetim
bakımından Moğol devleti eski Türk geleneklerine uygun olarak OĞULLAR ve TORUNLAR arasında paylaşılmıştır.

NOT= Uygur yazısıyla yazılmış olan temelini TÖRE’ den alan YASANAME-İ BÜZÜRG (CENGİZ YASALARI) vardır

 Ordu ONLU SİSTEM’ e göre düzenlenmiştir

 Devlet meseleleri KURULTAY da görüşülmüştür
 ‘’Ülke Hanedan Üyelerinin Ortak Malı’’ sayılmıştır
 DARUGACI denilen yerel yöneticiler atamışlardır
 POSTA TEŞKİLATI’ nı geliştirmişlerdir
 Türk Kültüründen Etkilenmişlerdir

MOĞOLLARDA MİMARİ

TÜRBE MESCİT KERVANSARAY

 OLCAYTU HAN TÜRBESİ ALİ ŞAH MESCİDİ  SERÇEM KERVANSARAYI

NOT= CENGİZHAN’ ın Oğulları ve Torunları tarafından Moğol İmparatorluğu parçalandıktan sonra 4 devlet kurulmuştur.

ALTINORDA DEVLETİ

KURUCUSU = BATUHAN

EN ÖNEMLİ HÜKÜMDARI= BERKE HAN

MERKEZİ= SARAY

ÖNEMİ= İSLAMİYETİ KABUL EDEN İLK TÜRK – MOĞOL DEVLETİDİR

DEVLETİN ÖZELLİKLERİ

 BERKE HAN döneminde İSLAMİYETİ kabul etmişlerdir

 RUS PRENSLİKLERİ sürekli baskı altında tutup onların birleşmesini engellemişlerdir
 TİMUR tarafından yıkılmışlardır yıkılmasıyla RUSLARA Güney yolu açılmıştır BÜYÜK BİR GÜÇ halini almışlardır
 Yıkılmasıyla KIRIM – KAZAN – KASIM – ASTARHAN – SİBİR – ÖZBEK Hanlıkları ortaya çıkmıştır
 ALPAMIS – ADİGE – KIRK KIZ – KOBLAN destanları vardır

NOT= Ruslara karşı yürüttüğü siyaseti bu devletin yıkılmasıyla KIRIM HANLIĞI sürdürmüştür
 İLHANLI DEVLETİ

KURUCUSU = HÜLAGÜ

MERKEZİ= İRAN (TEBRİZ)

DEVLETİN ÖZELLİKLERİ

 BATİNİLİK faaliyetlerine karşı mücadele vermiş ALAMUT KALESİNİ alarak bu faaliyetlere son vermiştir
 BAĞDAT BASKINI yaparak ABBASİ DEVLETİNİ yıkmışlardır
 KÖSEDAĞ SAVAŞIYLA Anadolu Selçuklu Devletinin devletinin yıkılmasında rol oynamış ANADOLUYA hâkim olmuşlar ve
Anadolu’ yu 93 yıl YAĞMALAMIŞLARDIR
 Moğol tarihçisi CÜVEYNİ TARİH-İ CİHAN GÜŞA adlı eserini bu dönemle kaleme almıştır
 REŞİDÜTTİN FAZULLAH tarafından yazılan CÂMİU'T-TEVÂRÎH eserleri vardır

İLHANLI DEVLETİNDE MİMARİ

MEDRESE KÜMBET
 SİVAS ÇİFTE MİNARE MEDRESESİ  NİĞDE DÜDAVENT HATUN KÜMBETİ
 ERZURUM YAKUTİYE MEDRESESİ
ŞİFAHANE KÖPRÜ
 AMASYA ŞİFAHANESİ  ERZURUM ÇOBANDERE KÖPRÜSÜ

ÇAĞATAY HANLIĞI

KURUCUSU= ÇAĞATAY

MERKEZİ= DOĞU TÜRKİSTAN

DEVLETİN ÖZELLİKLERİ

 Türklerin yoğun yaşadığı yerde kuruldukları için zamanla Türkleşmişlerdir

 İslamiyet’i kabul eden devlet TİMUR tarafında yıkılmıştır

KUBİLAY HANLIĞI

KURUCUSU= KUBİLAY

MERKEZİ= PEKİN

ÖNEMİ= TÜRKLEŞMEYEN VE İSLAMLAŞMAYAN TEK MOĞOL DEVLETİDİR

DEVLETİN ÖZELLİKLERİ

 BUDİZM ve HRİSTİYANLIK dinini benimsemişlerdir

 Çin kültürünün etkisinde kalmışlardır
 Ünlü gezgin MARCO POLO 20 yıl Kubilay hanlığı hizmetinde çalışmış SEYAHATNAME adlı eserini burada bitirmiş ve hanlık
hakkında önemli bilgilere yer vermiştir

NOT= KUBİLAY HANLIĞI dışında bütün Moğol devletleri TÜRKLEŞMİŞ ve İSLAMLAŞMIŞTIR

 ORTA ÇAĞDA YAKIN DOĞUDA VE ANADOLUDA KURULAN DİĞER TÜRK DEVLETLERİ

HARZEMŞAHLAR

KURUCUSU= ANUŞ TİGİN

EN PARLAK DÖNEMİ= ALAEDDİN TEKİŞ

MERKEZİ= HAREZM BÖLGESİ (GÜRGENÇ) ‘’ KURULDUĞU YERDEN İSMİNİ ALMIŞTIR’’

BOYU= OĞUZLARIN BEĞDİLİ BOYU

ÖNEMİ= BOYLAR FEDERASYONU ŞEKLİNDE KURULAN SON TÜRK DEVLETİDİR

DEVLETİN ÖZELLİKLERİ

 Selçuklu Sultanı SENCER öldükten sonra Selçuklu Sultanı İL ARSLAN döneminde bağımsızlığını ilan ettiler kendilerini
SELÇUKLUNUN VARİSİ olarak gördüler
 MOĞOL Devleti ile İPEK YOLU mücadelesine girmişlerdir

OTRAR FACİASI

 Cengizhan’ın gönderdiği ticaret kervanına OTRAR şehrinde Vali İNALCIK’ın saldırması sonucunda MOĞOLLAR Harezm
bölgesini istila etmiştir.
 Moğollar Türk dünyasını yağmalamıştır
 Orta Asya Moğol istilasına uğramıştır
 Anadoluya Türk Göçleri yaşanmıştır

CELALETTİN HARZEMŞAH DÖNEMİ

 ASD devleti ile Moğollara karşı ittifak yapılmıştır fakat Celalettin Harzemşah ASD’ ye ait AHLAT şehrini işgal etmesi
sonrasında iki devlet arasında YASSIÇEMEN SAVAŞI yapılmıştır
 Bu savaş sonrasında Harzemşahlar yenilerek YIKILMA SÜRECİNE girmiştir
 İLHANLI DEVLETİ tarafından yıkılmış

NOT= Harzemşahların yıkılmasıyla ASD ile İLHANLI devleti arasındaki TAMPON BÖLGE ortadan kalkmış Anadolu MOĞOL İSTİLASINA
açık hale gelmiştir.

HAREZM DEVLETİ EDEBİYATI

KANGLI LÜGATI

YAZARI=MUHAMMED BİN KEYS

 Türkçe –Farsça sözlüktür

MUKADDİMETÜ’L EDEP

YAZARI= MAHMUT ZEMAHŞERİ

SUNULAN= HÜKÜMDAR ATSIZ

 Arapçayı öğretmek amacıyla yazılmıştır

KEŞŞAF TEFSİRİ

YAZARI= MAHMUT ZEMAHŞERİ

 Kur’an-ı Kerim’in inceliklerini anlatmıştır

 USULÛ’L AŞERE

YAZAR= NECMETTİN KÜBRA

 Eserde TASAVVUFİ bilgiler yer almıştır

ŞEREFFİYE

YAZARI= SAFİYÜDDİN

 Türk MUSİKİSİ hakkında bilgiler yer almıştır

HAREZM DEVLETİNDE MİMARİ

CAMİ KÜMBET
 TÜREBBET CAMİ  SULTAN TEKİŞ KÜMBETİ
 ŞAHZİNDE CAMİİ  FAHRETTİN RAZİ KÜMBETİ
 TİMUR DEVLETİ

KURUCUSU= TİMURLENG (TÜRKTÜR FAKAT YÖNETTİĞİ DEVLET MOĞOLDUR)

BAŞKENTİ= SEMERKANT

ÖZELLİĞİ= DEVLET KURUCUSUNUN İSMİNİ ALMIŞTIR

DEVLETİN ÖZELLİKLERİ

 Ülkeyi hanedanın ORTAK MALI kabul etmişlerdir

 Hanedan üyelerine MİRZA adını vermişlerdir
 İKTA SİSTEMİNİN uygulamışlardır
 Savaşta yararlılık gösteren kişilere SUYUBAL adında topraklar verilmiştir
 HÜSEYİN BAYKARA ve ULUĞ BEY hükümdarlık yapmışlardır
 HÜSEYİN BAYKARA – ULUĞ BEY – ALİ KUŞÇU – ALİ ŞİR NEVAİ bu devlette yaşamıştır
 ŞEYBANİLER (ÖZBEKLER) tarafından yıkılmışlardır

TİMUR DÖNEMİ

 TİMUR tarafından ÇAĞATAYLAR mağlup edilerek BELH şehrinde kurulmuştur.

 Kendisi hükümdar ailesinden olmadığı için HAN ünvanını kullanmamıştır Çağatay Hanedanından birini göstermelik tahta
çıkarmış kendisi EMİR ünvanını kullanmıştır
 ANKARA ŞAVAŞI ile Osmanlı Devletini mağlup etmiş YILDIRIM BEYAZIT esir düşmüştür Osmanlı 11 yıl süren FETRET
DEVRİNE girmiştir
 ALTINORDA Devletine son vermiş ve RUSLARIN güçlenmesi ve Güneye inmesini kolaylaştırmıştır
 MUZAFFEROĞULLARI ve CELAYİR devletlerini yıkmıştır
 HİNDİSTAN SEFERİ sonrasında DELHİ ye kadar olan toprakları fethetmiştir
 AHMET YESEVİ’ nin Türbesini yaptırmıştır
 Timur ÇİN SEFERİNE çıkmış ve yolda ölmüştür
 Ölümünden sonra TAHT KAVGALARI YAŞANMIŞTIR

ULUĞ BEY DÖNEMİ

 ASTRONOMİ alanında yetişmiş önemli bir BİLİM ve DEVLET ADAMIDIR

 SEMERKANT önemli bir KÜLTÜR MERKEZİ olmuştur SEMERKANT RASATHANESİNİ yaptırarak burada ALİ KUŞÇU ile önemli
çalışmalar yapmıştır
 Unvanları;
 EMİRİ KEBİR
 EN BÜYÜK SULTAN
 BÜTÜN HÜKÜMDARLARIN EFENDİSİ
 TANRININ GÖLGESİ

TİMUR DEVLETİ EDEBİYATI

MUHAKEMATÜ’L LÜGATEYN

YAZARI= ALİ ŞİR NEVAİ

 Türkçenin Farsçadan üstün olduğunu göstermek için yazılmıştır

 ÇAĞATAY Türkçesiyle yazılmıştır

DİVAN-I SULTAN

YAZARI= HÜSEYİN BAYKARA

 Türkçe şiirler yer almıştır

 ZİC-İ ULUĞ BEY

YAZARI= ULUĞ BEY

 Astronomi kitabıdır

TEZKİRETÜ’Ş ŞUARA

YAZARI= DEVLETŞAH

 10 Arap 143 İranlı şairin hayatını anlatmıştır

TİMURLARDA MİMARİ

SARAY TÜRBE
 AK SARAY  AHMET YESEVİ TÜRBESİ
 GÖK SARAY  TİMUR TÜRBESİ

MESCİT RASATHANE
 BİBİ HANIM MESCİDİ  SEMERKANT RASATHANESİ
 DELHİ TÜRK SULTANLIĞI

KURUCUSU= KUTBETTİN AYBEK

MERKEZİ= DELHİ (HİNDİSTAN)

ÖNEMİ= HİNDİSTANDA KURULAN İLK TÜRK DEVLETİ

 Babürler tarafından yıkılmışlardır

BABÜR DEVLETİ

KURUCUSU= MUHAMMED ZAHİRÜDDİN BABÜRŞAH (TİMURUN TORUNU)

MERKEZİ= AGRA (HİNDİSTAN)

EN ÖNEMLİ HÜKÜMDARI= ŞAH CİHAN

ÖNEMİ= HİNDİSTANDA KURULAN SON KURULAN TÜRK DEVLETİDİR

DEVLETİN ÖZELLİKLERİ

 Babürşah Afgan Ludi Sultanlığı ile yapılan PANİPAT MEYDAN SAVAŞI ile DELHİ ve AGRA’’ yı ele geçirmiştir
 Hindistan’ da İslamiyet’in kalıcı olmasında önemli rol oynamışlardır
 BABÜRŞAH ‘’Ali Şir Nevai’’ den sonra Çağatay Türkçesinin En Büyük Şairi kabul edilmiştir kendi hayatını VEKAYİ
(BABÜRNAME) adli eserinde anlatmıştır
 Bu devlet Babür – Moğol İmparatorluğu olarak bilinir
 Bu devlet üzerinde önce ALLAHABAT ANLAŞMASI ile İngilizler hâkimiyet kurmuş daha sonra yaptıkları SİPAHİ İSYANI
sonrasında ise İNGİLİZLER yıkmıştır
 Dünyanın 7 harikasından biri olan TAC MAHAL bu devlete aittir

TAC MAHAL

 Babür Hükümdarı ŞAH CİHAN genç yaşta ölen eşi MÜMTAZ MAHAL (ERCÜMENT BEGÜM BANU) anısına yaptırmıştır
 Dünyanın en büyük MOZOLESİDİR ve ANIT MEZAR özelliği taşır
 MİMAR SİNAN’ ın Öğrencileri olan Osmanlı Mimarları MEHMET İSA EFENDİ ve İSMAİL EFENDİ ile Hattat SETTAR EFENDİ bu
yapıda ustalık yapmışlardır
 Çalışan kişiler bir daha böyle bir eser yapmasın diye SAKAT BIRAKILMIŞLARDIR

BABÜRLERDE MİMARİ

ANIT MEZAR KALE

 TAC MAHAL  AGRA KALESİ
 LAHOR KALESİ
 DELHİ KALESİ
CAMİ TÜRBE
 KANBİL ŞAH CAMİ  HÜMAYUN TÜRBESİ
 MOTİ MESCİDİ  ATAKA HAN TÜRBESİ
 TÜRK OLMAYAN DEVLETLER

SAFEFİLER

KURUCUSU= ŞAH İSMAİL

MERKEZİ= İRAN

DEVLETİN ÖZELLİKLERİ

 Şİİ karakterli bir devlettir

 SAFEVİYYE TARİKATI’ ndan ismini almıştır
 İslam dünyasının LİDERLİĞİ için Osmanlıyla mücadele etmişlerdir
 Doğu Anadolu da Şİİ PROPAGANDASI yaparak Osmanlıyı parçalamak istemiş
 II. BEYAZIT döneminde ŞAH KULU İSYANI çıkmasına sebep olmuşlardır
 YAVUZ döneminde ÇALDIRAN SAVAŞIYLA Osmanlıya yenilmiştir
 NASUH PAŞA – FERHAT PAŞA – SERAV – KASR-I ŞİRİN anlaşmalarını Osmanlı bu devletle yapmıştır
 İran’daki AFŞAR TÜRK HANEDANI tarafından yıkılmıştır

SAFEFİLERDE MİMARİ

 ŞUARA TEZKERELERİ
 ŞAH CAMİ
 NAŞKCI CİHAN MEYDAM

FATİMİLER

KURUCUSU= EBU MUHAMMED UBEYDULLAH

MERKEZİ= TUNUS

DEVLETİN ÖZELLİKLERİ

 Şİİ bir devlettir

 Büyük Selçuklu Devletinin önemli devlet adamlarını BATİNİLİK HAREKETİ sonucunda öldürmüşlerdir
 Mısırı alarak AKŞİTLERİ yıkmışlardır
 Kendi HALİFELERİNİ ilan etmişlerdir
 Dünyanın EN büyük KÜTÜPHANESİNE sahip olmuşlardır
 EYYÜBİLER tarafından yıkılmıştır

FATİMİLERDE MİMARİ

 DAR’ÜL HİKME
 EL EZHER ÜNİVERSİTESİ
 TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET

DEVLET YÖNETİMİ

 Örgütlenmenin temeli KARAHANLI Devleti ile atılmış GAZNELİLER ile devam etmiş ve SELÇUKLULAR ile Olgunluk safhasına
ulaşmıştır
 Türk – İslam devletlerinde;
 Ülkenin TÖREYE göre yönetilmesi mahkeme sistemi biraz farklılık göstermiştir
 ‘’Devlet Halk İçindir’’ anlayışı devam etmiştir
 KUT ANLAYIŞI devam etmiştir Hükümdar ülkeyi ALLAH adına yönetir nüshası eklenmiştir
 CİHAN HÂKİMİYETİ ülküsü GAZA ve CİHAT anlayışına dönüşmüştür fethedilen yerdeki halkın
İNANÇLARINA ve GELENEKLERİNE müdahale edilmemiştir
 VERASET ANLAYIŞI aynen devam etmiştir ‘’ÜLKE HANEDANIN ORTAK MALI’’ devletin kısa sürede
yıkılmasına neden olmuştur
 İKİLİ YÖNETİM sadece KARAHANLILAR uygulamıştır
 BOYLAR FEDERASYONU sistemi HARZEMŞAHLAR ile son bulmuştur
 Din ve devlet işleri birbirinden ayılmıştır HALİFE ‘’DİNİ OTORİTE’’ SULTAN ‘’SİYASİ OTORİTE’’

NOT= Hükümdarlar Halifeye hükümdarlıklarını TASTİK ettirmişler fakat hiçbir zaman devlet işlerine karışmamışlardır Halifeyi
HİMAYE edip onun manevi gücünden yararlanmışlardır. Ayrıca halife tarafından hükümdar adına HUTBE okutulur ve onay belgesi
olarak MENŞUR gönderilirdi.

NOT= GAZNELİ MAHMUT Hükümdarlığı Halife tarafından onaylanan ve SULTAN unvanını İLK kullanan hükümdardır

1-) MERKEZ TEŞKİLATI

 Türk – İslam devletlerinde merkezi teşkilat aşağıdaki şekilde oluşmuştur;
 HÜKÜMDAR
 SARAY
 HÜKÜMET

A-) HÜKÜMDAR

 Ülke Hanedanın Ortak Malı kabul edilmiştir ve Hükümdar DEVLETİN TEK HÂKİMİ olarak devleti yönetmiştir fakat bu anlayış
sık sık TAHT KAVGALARI yaşanmasına sebep olmuştur

NOT= Hükümdarın yetkileri ÖRFİ HUKUK ve ŞERİİ HUKUK tarafından sınırlandırılmıştır

 Hükümdar geniş yetkilere sahip olmuştur SARAY – HÜKÜMET – ADALET – ORDU’ nun başı görünmüştür ayrıca Yasama –
Yürütme - Yargı erklerini elinde bulundurmuştur
 KUT ANLAYIŞI bazı içerik değişikleriyle devam etmiştir Kut gücü ALLAHIN TAKDİRİ VE NASİBİ olarak yorumlamıştır
 Devleti yönetme yetkisi Hanedanın ERKEK ÜYELERİNDE toplanmıştır fakat kimin geçeceği net olarak belirtilmemiştir

NOT= MEMLÜKLERDE geleneksel Veraset Sistemi uygulanmamıştır her EMİRE hükümdar olma hakkı verildiği için birden çok
HANEDAN yönetime geçmiştir

 Bazı devleler de hükümdar KÜÇÜK YAŞTA geçtiği için devleti NAİPLER yönetmiştir
 GAZNELİ ve SELÇUKLU Hükümdarlarını Halife tarafından TASDİK edilmiş onlara çeşitli ÜNVANLAR verilmiştir
 Hükümdarlar BİLİM ve EĞİTİMİ desteklemişlerdir

YUSUF HAS HACİP E GÖRE HÜKÜMDAR NİTELİKLERİ

 KAHRAMAN
 AKILLI
 BİLGE
 FAZİLETLİ
 ŞÖHRETLİ
 CÖMERT
 TÖRE SAHİBİ
 ADİL
HÜKÜMDARIN GÖREVLERİ

 Devleti yönetmek
 Halkı huzur ve refah içinde yaşatmak
 Ülke topraklarını koruyup genişletmek
 ORDUYU komuta etmek
 VEZİR ve MEMUR ataması yapmak
 BAŞ KADI atamasını yapmak
 DİVAN ’a başkanlık etmek
 DİVAN-I MEZALİM de büyük davalara bakmak
 İKTA topraklarını dağıtmak

SİYASETNAMEYE GÖRE HÜKÜMDAR GÖREVLERİ

 Şehir ve Kaleler inşa etmeli

 Köprü ve Yollar yapmalı
 Sulama tesisleri yapmalı

HÜKÜMDAR ÜNVANLARI

SULTAN PADİŞAH BEY BEY

ŞAH (ŞAHİNŞAH) ARSLAN ŞAHANE SULTANI-I ŞAHANE

SULTAN-I AZAM ÂLEM KARA EMİR

MELİK GAZİ BUĞRA KADİR

ULUĞ TOGAN MAĞRİP MAŞRIK

HAN YABGU İLİĞ

NOT=KAĞAN – ÇAR – ÇOR – KRAL gibi unvanlar kullanılmamıştır

 KARAHANLILAR da hükümdar HAN – HAKAN unvanları verilmiş

 GAZNELİLER de hükümdara SULTAN unvanı verilmiş
 BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİNDE ise SULTAN unvanını ilk kullanan TUĞRUL BEY olmuştur

HALİFE TARAFINDAN HÜKÜMDARLARIMIZA TAKILAN KÜNYE VE LAKAPLAR

EBU NASR AHMET İSLAM HÜKÜMDARI

GAZNELİ MAHMUT ZAMANIN YEGÂNE ASLANI VE SULTANI

TUĞRUL BEY DOĞUNUN VE BATININ SULTANI VE DİNİN DİREĞİ

ALPARSLAN FETİHLERİN BABASI

MUHAMMET BİN TOGAÇ AKŞİT (BEYAZ GÜNEŞ)

İZZETTİN KEYKAVUS SULTANÜL GALİP

HÜKÜMDARLIK SEMBOLLERİ

HUTBE Cuma ve Bayram namazlarında hükümdar adına okunur

TIRAZ Abbasi Halife tarafından hükümdara gönderilen ELBİSE

HİLAT Halifeden Tıraz ile birlikte gönderilen HEDİYELER

MENŞUR Halifeden gelen ONAY BELGESİ

GAŞİYE Hükümdarın atının EĞER ÖRTÜSÜ RİKABTAR tarafından el üstünde taşınmıştır

FERMAN Hükümdar EMRİ

BERAT ATAMA ONAYI

MÜHÜR Sultan ve Devletin SİMGESİ

ÇETR ÇETRDAR denilen görevli tarafından taşınan AYETLİ ŞEMSİYE

UNVAN İktidarı belirten isimdir

LAKAB Sıfatlara DEVLE – DİN – MİLLE şeklinde eklenmiştir

KÜNYE Araplardan geçen EBU eki şeklindedir

SANCAK – ÂLEM Bayrak

TUĞRA Hükümdar İMZASI

OTAĞ–I HÜMAYUN Hükümdar ÇADIRI

NEVBET DAVUL

SARAY İDARİ MERKEZ

TUĞ ATKUYRUĞU

ÖRGİN TAHT

PARA BASMAK Hükümdarın İSMİ – ÜNVANI – Saltanata geçiş YILI yazılır

YAY Devletin Simgesidir. OK ise Boyları temsil eder

KULIÇ KUŞANMA

YÜZÜK

ASA
B-) SARAY

 Hükümdarın ve Ailesinin YAŞADIĞI ve Devletin YÖNETİLDİĞİ merkezdir

 Türk – İslam devletlerinde saray ÇOK FONKSİYONLU özelliğe sahip olmuştur bunlar;
 HAREM= Hükümdarın ailesiyle yaşadığı yer
 SELAMLIK= Devletin yönetildiği İDARİ MERKEZ
 ENDERUN= Memur yetiştirme okulu
 Devletlere göre farklı isimler almışlardır bunlar;
 KARAHANLILAR= KAPU
 GAZNELİLER= DERGÂH – DERBAR – KÖŞK
 SELÇUKLULAR= DERGÂH – BARGÂH
 Sarayda Sultanın RESMİ ve ÖZEL işlerini düzenlemekle sorumlu birçok görevli yer almıştır bunlardan EN Önemlisi HACİPLER
olmuştur

HACİPLER

 Haciplik sarayda Sultan ve Vezirden sonra gelen ÜÇÜNCÜ KİŞİDİR

 Saray görevlileri arasında EN YÜKSEK MERTEBEDİR
 Başta Hükümdar olmak üzere YÖNETİCİLER ile YÖNETENLER arasındaki irtibatı sağlamışlardır
 Hacipler birden fazladır
 Sarayda GULAM SİSTEMİ ile yetişen SUBAYLAR arasından seçilmiştir
 En başta bulunanlara HAS HACİP – ULUĞ HACİP – HACİBULHÜCCAP denilmiştir
 KARAHANLILARDA = TAYANGU – ULUĞ HACİP
 GAZNLİLERDE= HACİB-İ BOZORG
 SELÇUKLUDA= BÜYÜK HACİP

HACİPLERİN GÖREVLERİ

 Hükümdar ile halk arasındaki ilişkileri düzenler

 Haksızlığa uğrayanları Sultan huzuruna DİVAN-I MEZALİM’ e çıkarmak
 ELÇİ kabul etmek
 Törenlerde Protokolü düzenlemek

HATUN

 Yönetimde önemli bir yere sahiptir

 SELÇUKLULAR da bazı kadınların kendilerine ait DİVANLARI olmuştur
 Ayrıca İKTA – SARAY – BAŞKENTİ olan kadınlar görülmüştür
ÖNEMLİ SARAY GÖREVLİLERİ

ABDAR/TAŞTDAR Sultanın TEMİZLİK İŞLERİNDEN SORUMLU ‘’İBRİĞİ ve LEĞENİNİ TUTAN’’ görevlidir

ÇAŞNİGİR Sultanın YİYECEKLERİNİ İLK TADAN görevlidir

HANSALAR Sultanın SOFRASINDAN sorumlu görevlidir

EMİR-İ MECLİS Sultanın ZİYAFETLERİNİ hazırlayan ve SUNAN görevlidir

ALEMDAR BAYRAK ve SANCAĞI taşıyan onu muhafaza eden görevlidir

CAMEDAR Sultanın TERZİSİ’ dir

CANDAR SARAYIN GÜVENLİĞİ’ nden sorumlu görevlidir KARAHANLILAR da ismi İLBAŞI’ dır

DEVADDAR Sultanın YAZI YAZMA SETİNİ taşıyan kişidir

EMİR-İ AHUR Saray ATLARININ bakımından sorumlu görevlidir

EMİR-İ ŞİKÂR Sultanın AV İŞLERİNDEN sorumlu görevlidir

HARES EMİRİ Devlete karşı SUÇ İŞLEYENLERİ CEZALANDIRAN görevlidir

KAPUCUBAŞI Sarayın GÜNLÜK İŞLERİNDEN sorumlu görevlidir Hacipten sonra gelen DÖRDÜNCÜ görevlidir

KISSADAR Sultana DİLEKÇELERİ sunan görevlidir

SERHENK/DÜRBAŞ TÖRENLERDE ve SEYEHATLERDE yolu açan görevlidir ‘’MERASİM ÇAVUŞU’’

SİLAHDAR Sarayın SİLAHLARINDAN sorumlu görevlidir

ŞARABDAR/İĞDİŞBAŞI Sarayın İÇECEKLERİYLE ilgilenen görevlidir

USTADÜTTAR Sarayın her türlü HARCAMALARINDAN sorumlu görevlidir

VEKİL- HAS Sarayın GENEL İŞLERİNDEN sorumlu görevlidir

FERRAŞ/DÖŞEKDAR Sultanın YATAĞINDAN sorumlu görevlidir

VEKİL-İ DER SULTAN ile VEZİR arasındaki İRTİBATI sağlayan görevlidir

BAZDAR Sultanın KUŞLARINA bakan görevlidir

SAKİLER Eğlence Meclislerinde Sultana ve Davetlilere İÇECEK SUNAN görevliler

İNAK Sultan ile SOHBET EDEN güvenilir kişilerdir

BENDEGÂN-I HAS Sultanın EN YAKININDAKİ görevlidir

C-) HÜKÜMET

VEZİR

 Yönetimde Sultandan sonra VEZİR gelmiştir

 Bizzat Sultan tarafından ATANMIŞTIR
 Geniş yetkili bu vezirlerin kendilerine ait DİVAN-I VEZARET adı verilen divanları olmuştur
 FERMAN ÇIKARMA – TAYİN YAPMA – AZİL ETME gibi yetkileri vardır
 Selçuklu Devletinde Vezirler İRAN kökenli olmuştur;
 İran topraklarında kurulduğundan dolayı çıkabilecek isyanları engellemek için
 İranlıların YÖNETİM TECRÜBESİNDEN yaralanmak
 İkinci güçlü bir TÜRK AİLENİNİ Hanedan içerisinde olmasını engellemek
 Vezirlere;
o SELÇUKLUDA= SAHİB-İ DİVAN-I DEVLET
o KARAHANLIDA = YUĞRUŞ
o GAZNELİLERDE= HACE-İ BUZURG

KUTADGU BİLİĞ’ E GÖRE VEZİR

 Sultanın ELİDİR
 Beyden sonra hareket ile söz ile memlekete hükmeden insandır
DİVAN

 Devlet meselelerinin görüşülüp karara bağlandığı yerdir HÜKÜMET anlamına gelmektedir

 Divanların bir araya gelmesi de BÜYÜK DİVAN’ ı oluşturur bugünkü BAKANLAR KURULU niteliğini taşır
 Normal şartlarda başkanı VEZİRDİR fakat Sultanın katıldığı toplantılarda başkan SULTAN’ dır

NOT= Sultan başkanlık yapsa bile asıl sorumlu Vezirdir

 Divana devletler farklı isimler vermiştir;

o KARAHANLIDA= DİVAN-I ALİ (MECLİS-İ ALİ)
o GAZNELİLERDE= DİVAN-I VEZARET
o SELÇUKLUDA= DIVAN-I SALTANAT
o OSMANLIDA =DİVAN-I HÜMAYUN

DİVANLAR

KARAHANLILAR GAZNELİLER BÜYÜK SELÇUKLU

DİVAN-I ALİ (MECLİS-İ ALİ) DIVAN-I VEZARET DIVAN-I SALTANAT
 Hükümet ve Bakanlar Kuruludur  Hükümet ve Bakanlar Kuruludur  Hükümet ve Bakanlar Kuruludur
 Başkanı VEZİRDİR  Başkanı VEZİRDİR  Başkanı VEZİRDİR

DIVAN-I TUĞRA DİVAN-I RİSALET DİVAN-I TUĞRA/DİVAN-İNŞA

 Devletin İÇ ya da DIŞ  Devletin İÇ ya da DIŞ  Devletin İÇ ya da DIŞ
yazışmalarından sorumlu yazışmalarından sorumlu yazışmalarından sorumlu
divanıdır divanıdır divanıdır
 Başkanı TUĞRAİ
 Başkanı SAHİB-İ DİVAN-I RİSALET  Başkanı TUĞRAİ ya da MÜNŞİ

DİVAN-I İSTİFA DİVAN-I VEKÂLET DİVAN-I İSTİFA

 Devletin MALİ işlerden sorumlu  Devletin MALİ işlerden sorumlu  MALİ işlerden sorumlu divandır
 Başkanı AĞICI divandır  Başkanı MÜSTEFİ
 Başkanı VEKİL-İ HAS

DİVAN-I İŞRAF DİVAN-I İŞRAF DİVAN-I İŞRAF

 Mali ve İdari işleri DENETLEYEN  Mali ve İdari işleri DENETLEYEN  Mali ve İdari işleri DENETLEYEN
divandır divandır divandır
 Başkanı MÜŞRİF  Başkanı BAŞ MÜŞRİF

DİVAN-I ARZ
 ASKERİ işlerden sorumlu divandır
 Başkanı EMİR-İ ARZ

DİVAN-I MEZALİM
 Ağır siyasi SUÇLULARIN DAVALARININ görüldüğü divandır
 Başkanı SULTAN

DİVAN-I BERİT
 Büyük divana bağlı olmayan fakat POSTA işlerinin yürütmekle görevli divandır
 Başkanı SAHİB-İ BERİD
 Haberciye ise ULAK denilirdi

NOT= Anadolu Selçuklu Devleti ile Büyük Selçuklu Devletinin TEŞKİLATLANMASI büyük ölçüde BENZERLİK gösterir. Ancak ASD
devletinde PERVANECİ ve NAİP yer almaktadır
 2-)TAŞRA TEŞKİLATI

 KARAHANLILAR ülkeyi İKİLİ YÖNETİM şeklinde yöneten SON devlet olmuştur

NOT= SELÇUKLULAR da her ne kadar İkili Yönetim gibi gözükse de FEDERAL bir yapı vardır ülke DOĞU – BATI şeklinde
yönetilmemiştir. ÇAĞRI BEY (HORASAN SELÇUKLULARI) ve diğer Selçuklular hep MERKEZE BAĞLI kalmışlardır

 Türk – İslam devletlerinde Ülke; EYALET – KAZA – KÖY’ lere ayrılmıştır

 Eyaletlerde HANEDEN ÜYELERİ ya da ASKERİ VALİ’ ler görev yapmıştır
 Eyaletlere gönderilen Haneden Üyeleri ATABEYLERİN kontrolünde MELİK sıfatıyla Yöneticilik yapmışlardır bu yöneticiler ‘’İÇ
İŞLERİNDE SERBEST DIŞ İŞLERİNDE SULTANA BAĞLIDIR’’
 Eyaletler arasındaki Haberleşmeyi BERİD denilen teşkilat yürütmüştür
 Eyaletlerde görev dağılımı Merkezden gönderilen görevlilerce yürütülmüştür

TAŞRA YÖNETİMİNDEKİ DEVLET GÖREVLİLERİ

ATABEY MELİK EĞİTMENİ AMİL / Karahanlı da İMGA VERGİ MEMURU

ŞIHNE ASKERİ VALİ MELİK EYALETTEKİ SULTANIN OĞLU
AMİD/ UMMAL SİVİL YÖNETİCİ MUHTESİP ZABITA OSMANLIDA ‘’ŞEHREMİNİ’’
ULAK HABERCİ KADI ADALET GÖREVLİSİ
SUBAŞI TAŞRADAKİ GÜVENLİK MEMURU SALAR / SİPEHSALAR GAZNELİLERDE ASKER YÖNETİCİ
SAHİB-İ DİVAN GAZNELİLERDE İDARİ SORUMLU İĞDİŞBAŞI BELEDİYE İŞLERİ YARDIMCISI

ATABEYLİK

 Selçuklu Devleti ile İLK kez İSLAM DÜNYASINA girmiştir daha sonra kurulan devletlere örnek teşkil etmiştir
 Selçukluda Melikler küçük yaşlarda devlet tecrübesi öğrenmesi için Eyaletlere gönderilmiş onları Tecrübe sahibi olan
ATABEYLER eşlik etmiştir
 Atabeyler iyi işler yapmalarına rağmen zaman zaman Melikleri kışkırtıp onların İSYAN etmelerine sebep olmuş devletin
zayıfladığı zamanlarda ise BAĞIMSIZLIKLARINI ilan etmiştir
 Melikler hükümdar olduklarında Atabeylerini VEZİR yapmışlardır
 İLK Atabeyimiz NİZAMÜLMÜLK’ tür

OSMANLI SELÇUKLU
SANCAK SİSTEMİ ATABEYLİK
LALA ATABEY
ORDULARI YOKTUR ORDULARI VARDIR
İSYAN EDİP DEVLET KURABİLİR
 ORDU

 Türk – İslam devletlerinin temeli GÜÇLÜ BİR ORDUYA dayanmıştır

 Ordu büyük kısmını TÜRKLER oluşturmuştur gene İslamiyet öncesinde olduğu dibi ORDU MİLLET anlayışı devam etmiştir
 İslamiyet ile birlikte GAZA ve CİHAD anlayışı savaşçılık özelliğini daha da pekiştirmiştir
 Genellikle taktik olarak SAHTE RİCAT kullanılmıştır
 KARAHANLI ve SELÇUKLU ordusunda ONLU SİTEM bazı değişikliklerle uygulanmıştır Diğer devletler pek uygulamamıştır.
 TOLUNOĞULLARI ordularının Ana unsuru olarak KIPÇAK TÜRKLERİNİ kullanmışlardır
 TOLUNOĞLULLARI ve İHŞİTLERİN ordularında DONANMALARI vardır

GULAM SİSTEMİ

 İLK kez KARAHANLI’ larda karşımıza çıkan sistemi GAZNELİLER geliştirerek SAVAŞ ESİRLERİNİ arasından ya da küçük yaştaki
çeşitli kavimlerden DEVŞİRME SİSTEMİYLE toparlanan çocukları GULAMHANE (GULAMAN-I SARAY) denilen yerde
yeteneklerine göre yetiştirilmesidir
 En önemli eğitim merkezi SARAY olmuştur
 Direkt olarak SULTANA bağlı MUHAFIZ BİRLİKLERİ olarak görev yapmışlardır
 Hem ASKERİ hem İDARİ personel yetiştirilmiştir
 Yılda 4 kez BİSTEGANİ denilen maaş almışlardır
 KARAHANLI –GAZNELİ –SELÇUKLU – EYYÜBİ –MEMLÜK – ANADOLU SELÇUKLU devletleri kullanmıştır

NOT= Osmanlı devletinde bu sistem PENÇİK SİSTEMİ ve DEVŞİRME SİSTEMİ olarak görülmüştür

ORDUDA KULLANILAN SİLAHLAR

HAFİF SİLAHLAR AĞIR SİLAHLAR

 OK – YAY  MANCINIK
 KILIÇ – KALKAN – ZIRH  KULE
 MIZRAK  NEFT ATAN MAKİNELER
 HANÇER – BIÇAK
 SAPAN – KARGI
 GÜRZ – BALTA

KARAHANLI ORDUSU

 Orduda ONLU SİSTEM biraz değiştirilerek uygulanmıştır ordunun çekirdeğini KARLUK ve ÇİĞİL Boyları oluşturmuştur

SARAY MUHAFIZLARI GULAM ASKERLERİDİR

HASSA ORDUSU
EYALET ASKERLERİ
TÜRKMENLER

GAZNELİ ORDUSU

 GULAM SİSTEMİNİ geliştirerek uygulamışlardır sisteme yenilik getirerek Sistemdeki askerleri YABANCI UNSURLARI dahil
etmişlerdir
 Kuzeyden gelen Boyları İLK kez ÜCRETLİ ASKER olarak çalıştırmışlardır

NOT= HAZARLAR Yabancı kişileri ÜCRETLİ ASKER olarak çalıştırmışlardır

 İslam ülkelerinden sefer zamanı GÖNÜLLÜ ASKERLER (GAZİYAN) kullanmışlardır

 Ordularında FİL kullanmışlardır

GULAMAN-I SARAY GULAM ASKERLERİDİR

HASSA ORDUSU
EYALET ASKERLERİ
ÜCRETLİ ASKERLER
GÖNÜLLÜLER (GAZİYAN)
SELÇUKLU ORDUSU

 Dönemin EN GÜÇLÜ ORDUSUNU (MELİKŞAH ZAMANI) oluşturmuşlardır

 ONLU SİSTEM biraz değişiklik göstererek gene uygulanmıştır
 ÇAĞDAŞI ve kendisinden Sonra gelen Diğer TÜRK DEVLETLERİNE örnek olmuştur
 Gazneli ordusunu örnek almışlardır
 Seferlerde SEYYAR HASTANE ve HAMAMLAR götürmüşlerdir
 Savaştan askerlerin yanında YARDIMCI HİZMET grubu yer almıştır

SELÇUKLU ORDUSUNUN BÖLÜMLERİ

MERKEZ ORDUSU DİĞER BİRİMLER

GULAMLAR  SİPAHİLER (İKTA ORDUSU)
 GULAMAN-I SARAY  EYALET ASKERLERİ (MELİKLERİN ORDUSU)
 HASSA ORDUSU  TÜRKMENLER (OĞUZLAR)
 YARDIMCI KUVVETLER (BAĞLI DEVLET ASKERLERİ)

1-) MERKEZ ORDUSU (GULAMLAR)

HASSA ORDUSU

 Ordunun ASIL VURUCU GÜCÜNÜ oluşturmuşlardır

 SULTANA bağlı olup tamamı TÜRKLERDEN oluşmuştur
 SÜVARİ (ATLI) birlikleridir
 Başka işlerle uğraşmamışlar tek işleri ASKERLİK olmuştur
 Maaş yerine İKTA GELİRİ almışlardır

GULAMAN-I SARAY

 SARAY MUHAFIZLARIDIR Sultanı ve Sarayı korumuşlardır

 GULAMHANEDE yetişmiş kişilerden oluşur
 SÜVARİ ve PİYADE bölümleri vardır
 Yılda 4 kez BİSTEGANİ denilen Maaşları vardır

2-) DİĞER BİRİMLER

SİPAHİLER (İKTA ORDUSU)

 İkta Sahiplerinin İKTA GELİRLERİ karşılığında yetiştirdiği CEBELLÜ denilen askerlerden oluşan ATLI ASKERLERDİR
 Bu ordu birimi devletten MAAŞ ALMAZDI
 Tamamı TÜRK ve MÜSLÜMANLARDAN oluşurdu
 Savaş zamanı orduya katılırlardı
 İlk kez SELÇUKLU Devleti kullanmıştır

EYALET ASKERLERİ (MELİKLERİN ORDUSU)

 MELİKLER ve EYALET VALİLERİNİNİ kendilerine bağlı askerleridir

TÜRKMENLER (OĞUZLAR)

 OĞUZ BOYULARINA ait askerlerdir

 Başlangıçta ordunun TEMELİNİ oluşturmuş fakat daha sonra BATI SINIRLARINA (UÇLARA) AKINCI olarak yerleştirilmişlerdir
böylece sınırların güvenliği sağlanmıştır
 Savaş zamanı orduya katılmışlardır

YARDIMCI KUVVETLER (BAĞLI DEVLET ASKERLERİ)

 Bağlı devletler tarafından gerekli olduğunda gönderilen askerlerdir

SELÇUKLU ORDUSUNDA BAZI SİSTEMLERDE UZMANLAŞMA OLMUŞTUR

LAĞIMCILAR KAZARAK kalelerin altından içeri giren askerlerdir

NEFTÇİLER Düşmanın üzerine kaleden KIZGIN YAĞ döken askerlerdir
MANCINIKÇILAR Kale surlarına TAŞ ATARAK yıpratmışlardır
OKÇULAR OKLAR ile düşmanı yıpratan askerlerdir
MIZRAKÇILAR Hedefe MIZRAK ATAN askerlerdir
GÜRZCÜLER Ucunda DİKENLİ TOP olan silahı kullanan askerlerdir
 HUKUK SİSTEMİ

 Hukukta hiçbir sisteme ayrıcalık tanınmamış herkes eşit kabul edilmiştir

 Türk – İslam devletlerinde Hukuk ŞERİİ ve ÖRFİ olarak ikiye ayrılmaktaydı

TÜRK İSLAM HUKUK SİSTEMİNİN OLUŞMASINDA

 Göktürk – Uygur – Akhun GELENEKLERİ

 Oğuzların KABİLE anlayışları
 İSLAMİ esaslar

ÖRFİ HUKUK

 Kaynağını TÖRELER ve HÜKÜMDAR YASALARI oluşturmuştur

 Uygulama alanları ise;
 YÖNETİM – ASKERLİK – MALİYE
 Selçuklularda bu yargıya DARÜ’L ADL (ADALET EVİ) denmiştir
 Davalara EMR-İ DAD bakardı

ŞERİİ HUKUK

 Temeli İSLAMDIR
 Kaynağını KUR’AN – HADİS – SÜNNET – İCMA – KIYAS oluşturur
 Uygulama alanları ise;
 AİLE – MİRAS – BOŞANMA – EVLENME – ÖLÜM – TİCARET – VAKIFLAR
 Davalarına KADI denilen kişiler bakardı Baş Kadıya ise KADI-L KUDAD denirdi

NOT= Baş Kadı atamasını bizzat SULTAN yaparken Kadıları ise KADI-L KUDAT atamıştır

NOT= BAŞ KADI Büyük Selçuklu Devletinde BAĞDAT’ ta ASD’ ise KONYA da otururdu

 Siyasi otorite mahkemeye baskı uygulayamazdı mahkemeler BAĞIMSIZ’ dır

 ASKERİ davalara ise KADI-L LEŞKER – KAZASKER – KADI ASKER bakmıştır
 Kadı kararlarını yanlış bulan kişiler DİVAN-I MEZALİM’ e başvuru yapabilirdi

DİVAN-I MEZALİM

 Başkanının SULTAN olduğu EN YÜKSEK Mahkemedir

 YÜCE DİVAN sıfatındadır
 Haksızlığa uğradıklarına inanılan Kadı Kararlarının HACİPLERİN de inanması sonucunda bir üst mahkeme olan bu
mahkemeye çıkarılırdır

GÖREVLERİ

 Haksız kadı kararlarına yapılan itirazlara

 Vakıfların denetlenmesi
 İdareci ve Memurlar hakkındaki şikâyetlerin incelenmesi
 Muhtesibin yerine getiremediği kararların uygulanmasıdır
 Kısaca Zalimlerin – Haksızlıkların – Yöneticilerin Keyfi Davranışlarının giderilmesi mahkemesidir
 TOPRAK SİSTEMİ

 Eski Türkler gibi toprak çok dağıtılmamıştır FEODAL YAPIYI KORUMAK amaçlanmıştır
 Tarım arazilerin çoğu devletin olmuştur devletin bu topraklarına MİRİ ARAZİ denilmiştir
 Ev – Bağ – Bahçe ise MÜLK ARAZİ olabilmiştir bu topraklara HALK sahip olmuştur

TOPRAK
TEŞKİLATI

MİRİ ARAZİ MÜLK ARAZİ

HAS VAKIF ÖŞRİ

İKTA HARACİ

1-) MİRİ ARAZİ

 Mülkiyeti DEVLETE ait olan topraklardır

 Halk bu topraklar üzerinde KİRACI konumundadır
 Bu topraklar kişiler tarafından SATILAMAZ ve KİRALANAMAZ niteliktedir
 Görev karşılığı MAAŞ olarak verilebilirlerdi

HAS ARAZİ

 Gelirleri doğruda HÜKÜMDAR ve AİLESİNİNİ olan topraklardır

 Geliri doğrudan HAZİNEYE aktarılırdır
 Hükümdar bu topraklardan yakınlarına BAĞIŞTA bulunabilirdi

VAKIF ARAZİ

 Gelirleri HAYIR İŞLERİ için SOSYAL AMAÇLI kullanılan, Sultan ya da HAYIRSEVER KİŞİLER tarafından bağışlanan topraklardır
 Satılamaz ve Kiraya verilemez sadece HAYIR amaçlı kullanılırdı

İKTA ARAZİ

 Yaptıkları Hizmet karşılığı MELİKLER – EMİRLER – VALİLERE verilen topraklardır

 İkta verilen kişiler devletten MAAŞ almamıştır bu toprakların gelirleriyle geçinmiştir

2-) MÜLK ARAZİ

 Kişiler ancak BAĞ – BAHÇE gibi yerleri arazi edinebilirdir

 Bu topraklar Alınır – Satılır – Miras bırakılınabilirdi

ÖŞRİ ARAZİ

 MÜSLÜMAN Türklerin elinde bulunan topraklardı

HARACİ ARAZİ

 GAYRİMÜSLİM kişilerin elinde bulunan topraklardır

İKTA SİSTEMİ

 Bu sistemi İLK kez HZ. ÖMER döneminde uygulanmıştır

 İLK olarak SELÇUKLU devletinde Türkler uygulamışlardır
 Yaptıkları Hizmet karşılığı MELİKLER – EMİRLER – VALİLERE verilen topraklardır
 Bu kişiler bu toprakların Vergi Gelirleri karşılığında Devlete ATLI ASKER (CEBELÜ) yetiştirilmesi sistemidir
 İkta alan Devlet Görevlisi MAAŞ ALMAZ bu toprakların gelirleriyle geçinirdi bir kısmıyla da ASKER YETİŞTİRİRDİ
 Bu sistemde;
 İKTA ALAN KİŞİ = SİPAHİ
 YETİŞEN ASKER= CEBELÜ
 Bu sistem TAŞRADA uygulanan bir sistemdir
 Barış zamanında bu askerler tarlada çalışırlardı
 Bu sistemde;
 Toprağın Mülkiyeti= DEVLETE aittir
 Vergi Toplama Hakkı = SİPAHİYE aittir
 Toprağı İşleme Hakkı= KÖYLÜYE aittir
 İKTA SAHİBİ köylüyü denetleyebilir fakat yargılayamazdı, KÖYLÜ de İkta Sahibini şikâyet hakkına sahipti
 3 yıl üst üste toprak ekmeyen KÖYLÜDEN toprak alınmıştır
 İktalar DEVREDİLEMEZ ve MİRAS bırakılamazdı

SİSTEMİN FAYDALARI

 Temel amaç ÜRETİMDE SÜREKLİLİK sağlamak olmuştur

 Hazineden para çıkmadan BÜYÜK BİR ORDUYA sahip olunmuştur
 Oğuzların YERLEŞİK YAŞAMA geçmesi sağlanmıştır
 Ülkede GÜVENLİK ve ASAYİŞ sağlanmış olup MERKEZİ ORORİTE güçlenmiştir.

VAKIF SİSTEMİ

 Temelini İSLAM HUKUKUNDAN almıştır

 Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma temel amaçtır
 Denetimini KADILAR yapmıştır
 Vakıf Arazisinden elde edilen GELİRLER ile varlığını devam ettirmiştir
 Bu arazilerden elde edilen gelirler ile aşağıdakiler yaptırılmıştır;
 HANLAR
 HAMAMLAR
 CAMİLER
 YOLLAR
 KÖPRÜLER
 ÇEŞMELER
 HASTANER
 MEDRESELER
 İMARETHANELER
 EKONOMİK HAYAT

 Halkı zenginleştirecek ekonomik anlayışı devam ettiren İslam etkisiyle ekonomide şu anlayış hâkim olmuştur;
 İsraftan kaçınma
 Devletin üretimden çok denetimle ilgilenmesi
 Servet ve mülkiyetin yaygınlaşmaması
 Ekonomik hayatın genişlemesinde SİYASİ İKTİDARIN ve GÜVENLİĞİN ve TİCARET YOLLARININ GÜVENLİĞİNİNİ sağlanması
TİCARETİ canlandırmıştır
 RİBAT adı verilen KERVANSARAYLAR Ticareti geliştirmek amaçlı yapılmıştır
 Tüm Türk – İslam devletleri TARIM – HAYVANCILIK – TİCARET’ e önem vermişlerdir
 Esnaf kendi arasında DİNİ ve İKTİSADİ içerik taşıyan FÜTÜVVET TEŞKİLATINI kurmuştur

TOLUOĞULLARINDDA EKONOMİ

 Mısırı mali açından canlandırmışlardır

 Doğu - Batı arasında önemli ticaret merkezi olmuştur
 ALTIN PARA bastırmışlardır

KARAHANLILARDA EKONOMİ

 İlk RİBAT’ ları kurmuşlardır

GAZNELİLERDE EKONOMİ

 Hindistan’a kadar olan bölgelerde ticaret yapmışlardır

 ALTIN ve GÜMÜŞ MADENLERİ işletmişlerdir

EYYÜBİLERDE EKONOMİ

 Ekonomik işleri MAL DİVANI’ nda yürütmüşlerdir

 Devlet dışında özel kişiler de PARA basabilmiştir
 Tüccar ve sanatkârlarlalar ilgilenen LONCA örgütleri kurmuşlardır

SELÇUKLULARDA EKONOMİ

 İPEK ve BAHARAT yolu ticari hayatı canlandırmıştır

 Yollar üzerine Kervansaray ve Hanlar yapmışlardır
 En çok BUĞDAY – PİRİNÇ – PAMUK tarımı ile AT ve KOYUN yetiştirmişlerdir
 ALTIN (DİNAR) ve GÜMÜŞ (DİRHEM) para basmışlardır

DEVLETLERİN GİDERLERİ DEVLETLERİN GELİRLERİ

 Bayındırlık Harcamaları  Haraç – Öşür – Cizye – İltizam şeklinde alınan VERGİLER
 Saray Masrafları  Gümrük Vergileri
 Askeri Harcamalar  Savaş GANİMETLERİ
 Orman – Maden – Tuzla gelirleri
 Bağlı beyliklerden gelen HEDİYE ve YILLIKLAR

EKONOMİK KELİMELER

TAMGA= Timurlarda RESMİ PARA birimi

DİNAR= Altın Para

DİRHEM= Gümüş Para

VERGİ SİSTEMİ

 Vergi memuruna CABİ adı verilirdi

 Yol – Köprü yapım ve bakımından sorumlu kişilerden vergi alınmazdı
 Vergiye esas olan toprağa ÇİFT-İ AVAMİL adı verilmiştir

ÖŞÜR

 Müslümanlardan alınan TARIM ÜRÜNÜ vergisidir

HARAÇ

 Gayrimüslimlerden alınan TARIM ÜRÜNÜ vergisidir

CİZYE

 DEVLET KORUMASI karşılığında GAYRİMÜSLİMLERDEN alınan vergidir

 ASKERE GİTMEYEN gayrimüslimlerden alınır
 Yaşlı kadın – Din adamı – Çocuk – Hasta olan Gayrimüslimlerden alınmazdı

ZEKÂT

 Müslümanların ¼ oranında verdiği paradır

GÜMRÜK VERGİSİ

 İPEK ve BAHARAT yolunu kullananlardan alınır

BAC-I PAZAR

 Pazar vergisidir

FÜTÜVVET TEŞKİLATI

 Temelini ABBASİLERİN oluşturduğu teşkilattır

 Esnaf ve sanatkârlar arasındaki DAYANIŞMA teşkilatıdır
 Usta – Çırak ilişkisine dayalı bir MESLEKİ EĞİTİM ANLAYIŞI vardır
 Her şehirde ayrı ayrı örgütlenilmiştir
 Esnafın sattığı malların KALİTESİNİ ve FİYATINI kontrol etmiştir
 Kurduğu yardım sandıklarıyla üyelerine YARDIM EDER ve KREDİ vermiştir

NOT= Teşkilata sadece MÜSLÜMAN olanlar girebilirdi. Fakat GAYRİMÜSLİMLER de kendi teşkilatlarını kurabilirlerdi

FÜTÜVVET TEŞKİLATI
ANADOLU SELÇUKLUDA OSMANLIDA
AHİLİK TEŞKİLATI LONCA TEŞKİLATI
 YAZI DİL VE EDİBİYAT

 Edebiyat İslam Öncesi ve İslam Sonrasının SENTEZİ şeklinde olmuştur

DEVLETLER RESMİ DİL BİLİM DİLİ ORDU VE SARAY DİLİ

KARAHANLI TÜRKÇE TÜRKÇE TÜRKÇE
SELÇUKLU FARSÇA ARAPÇA TÜRKÇE
GAZNELİ FARSÇA ARAPÇA TÜRKÇE
TOLUOĞULLARI ARAPÇA ARAPÇA TÜRKÇE

TÜRKÇEYİ RESMİ DİL İLAN EDEN DEVLETLERİMİZ

 KARAHANLILAR
 MEMLÜKLER
 KARAMANOĞULLARI
 OSMANLI

KARAHANLI YAZI – DİL - EDEBİYATI

RESMİ DİL= TÜRKÇE

BİLİM DİLİ =TÜRKÇE
ORDU VE SARAY DİLİ = TÜRKÇE

 Konuştukları lehçe ise HAKANİYE lehçesidir

 Yazışmalarında UYGUR ALFABESİ kullanmışlardır
 Türklerin İslamiyet’le birlikte oluşturdukları;
 İlk SÖZLÜ eser SATUK BUĞRA HAN DESTANI
 İlk YAZILI eser KUTAGU BİLİG

NOT = ALİ SEMERKANDİ tarafından yazılan DİVAN’ÜL İNŞA eseri de vardır

SATUK BUĞRA HAN DESTANI

 Karahanlı Hükümdarı SATUK BUĞRA HAN ‘ı konu alan eserdir

 Hükümdarın SAVAŞLARI – HAYATI – İSLAMİYETE GEÇİŞİ konu alan eserdir
 Türklerin İslamiyet’e geçişini anlatan İLK SÖZLÜ ESERDİR

KUTADGU BİLİG (MUTLULUK VEREN BİLGİ)

YAZARI = YUSUF HAS HACİP (BALASAGUNLU YUSUF)

SUNULAN = TABGAÇ BUĞRA HAN (ULUĞ KARA BUĞRA HAN)

 Yazarı bilinen İLK TÜRKÇE YAZILI eserdir

 Eseri sunduktan sonra hükümdar tarafından ‘’GÖREVLERİN EN İNCESİ OLAN’’ HASHACİPLİK unvanı verilmiştir
 Kutadgu Bilig ‘’ MUTLULUK VEREN BİLGİ’ anlamına gelmektedir
 HAKANİYE LEHÇESİ kullanılmış ve UYGUR ALFABESİ ile yazılmıştır
 Devlet adamlarına ÖĞUTLER vermektedir bu yönüyle SİYASETNAME özelliği taşımaktadır
 İdeal devlet yönetiminin nasıl olması gerektiğini ŞİİRLER – VECİLELER – ATASÖZLERİ ile anlatmıştır
 Bu eser 4 temel üzerine kurulmuştur;
 ADALET
 DEVLET
 AKIL
 KANAAT
 PİERRE AMEDE EMİLİEN JAUBERT tarafında VİYANA NÜSHASI tanıtılmıştır
 REŞİT RAHMETİ ARAT tarafından Latin harfleriyle Anadolu Türkçesine çevrilmiştir
 Eser akademisyenler tarafından Türk – İslam tarihinin İLK TİYATRO ESERİ olarak kabul edilir
 Yazar eserinde kendini AYTOLDI olarak tanıtmıştır
 DİVAN-I LÜGATİ’T TÜRK

YAZARI = KAŞGARLI MAHMUT

SUNULAN = ABBASİ HALİFESİ MÜKTEDİ Bİ EMRİLLAH ya da onun oğlu EBULKASIM ABDULLAH ‘a sunulmuştur ‘’MEB ‘de ikisi de
yazıyor’’

 İlk TÜRKÇE ANSİKLOPEDİK SÖZLÜK ’tür

 İlk GRAMER KİTABI olarak kabul edilir

NOT= Kaşgarlı Mahmut İLK FİLOLOG olarak kabul edilir

 Eserde İLK TÜRK DÜNYASI HARİTASI yer almıştır

NOT= Kaşgarlı Mahmut ilk TÜRK HARİTACISI ‘dır

 Kitap Türk dilinin Arap dili kadar ZENGİN BİR DİL olduğunu ortaya koymak amacıyla yazılmıştır
 Arapçaya karşı Türkçeyi savunmak amacıyla yazılmıştır
 Çeşitli Türk boylarından derlenmiş bir AĞIZLAR SÖZLÜĞÜ özelliği taşımaktadır
 Eserde;
 Türk atasözlerine ‘’SAV’’
 Törelere
 Türk yaşam şekillerine değinilmiştir
 Eserde dönemin TIBBİ ÇALIŞMALARINA ve TEDAVİ YÖNTEMLERİNE değinilmiştir
 Eseri yazarken Mahmut o devrin Türk İllerini tek tek dolaşmış ve doğrudan doğruya derlediği dil malzemelerini sunmuştur
 24 Oğuz Boyunu anlatan şemaya yer verilmiştir

NOT = Fakat 22 Boy olarak gösterilmiştir

 Eserin tek yazma nüshası FATİH MİLLET KÜTÜPHANESİ ‘nde yer almaktadır

ÖĞRENİ YORUM?

 Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla KİTABU CEVAHİRÜ’N-NAHV-I LÜGATTİ’T TÜRK eserini yazmıştır
 Mahmut’un mezarı DOĞU TÜRKİSTAN da bulunmuştur
 2008 yılı Kaşgarlı Mahmut Yılı olarak UNESCO tarafından ilan edilmiştir

DİVAN-I HİKMET (FAYDALI BİLGİLER)

YAZARI = AHMET YESEVİ

 Türk TASAVVUF edebiyatının İLK ÖRNEĞİ ’dir

 Ahmet Yesevi ise İLK MUSASAVVIF olarak anılmaktadır
 Eserde İslam dinine yeni girmiş ya da bu dini henüz kabul etmemiş Türklere İslamiyet hakkında BİLGİ VERMEK için
yazılmıştır
 ŞİİRSEL anlatımlı bir eserdir
 Eser AHLAKİ ve DİNİ ÖĞÜTLER içermektedir
 Eser Türkçenin bir TARİKAT DİLİ olarak yayılmasını sağlamıştır

ATABETÜ’L HAKAYIK (HAKİKATLERİN EŞİĞİ)

YAZARI = EDİP AHMET YÜKNEKİ

SUNULAN= KARAHANLI KÜKÜMDARI MUHAMMET DAD SİPAHSALAR MEHMET BEY

 UYGUR ALFABESİ ile kaleme alınmıştır

 ARZUZ vezni ile yazılmış DİDAKTİK eserdir
 AHLAKİ DEĞERLERİ anlatan Eğitici ve ŞİİRSEL bir kitaptır
 GAZNELİLERDE YAZI DİL VE EDEBİYAT

RESMİ DİL= FARSÇA

BİLİM DİLİ = ARAPÇA

SARAY VE ORDU DİLİ = TÜRKÇE

 Yukarıdaki durum Türk dilinin gelişmesine engel olmuştur.

PENTNAME

YAZARI = SEBÜK TİGİN

 Çocuklarının İYİ BİRER İDARECİ olması için yazmış olduğu AHLAK kitabıdır

TARİH-İ BEYHAKİ

YAZARI = BEYHAKİ

 Gaznellilerin SELÇUKLULAR ‘a karşı yapmış olduğu HORASAN HAREKÂTI ‘nı anlatmaktadır

ŞEHNAME

YAZARI = FİRDEVSİ

SUNULAN = GAZNELİ MAHMUT

 Eser İRAN – TURAN mücadelelerini anlatmıştır

 Eser FARSÇA kaleme alınmıştır
 Firdevsi bu eserinde İran’ı övgüyle anlatmıştır bu yüzden Sultan Mahmut’un kendisine vaat ettiği parayı alamamıştır bunun
üzerine Gazneli Mahmut’a HİCVİYE adında meşhur eserini yazmıştır
 Eserde adı geçen bazı önemli isimler
 BÜYÜK İSKENDER
 İRAN PRENSİ RÜSTEM
 TURAN LİDERİ AFRASİYAB
 BEHRAM

TARİH-İ YEMİN

YAZARI = UTBİ

SUNULAN = GAZNELİ MAHMUT

 Eserde GAZNELİ TARİHİ (SEBÜK TİGİN VE MAHMUT DÖNEMLERİ) anlatılmıştır

 SELÇUKLULARDA YAZI DİL VE EDEBİYAT

RESMİ DİL= FARSÇA

BİLİM DİLİ = ARAPÇA

SARAY VE ORDU DİLİ = TÜRKÇE

 Yukarıdaki durum Türk dilinin gelişmesine engel olmuştur.

 Yazar ve şairleri koruyan devlettir

SİYASETNAME

YAZARI = NİZAMÜLMÜLK

SUNULAN = MELİKŞAH

 Eser FARSÇA kaleme alınmıştır

 DEVLET YÖNETİMİ ile ilgili bilgiler içermektedir
 Selçukluların ANAYASASI niteliğindedir
 Eser şu anda İRAN ‘daki TEBRİZ-İ MİLLİ KÜTÜPHANESİ’ nde yer almaktadır

RUBAİLER

YAZARI = ÖMER HAYYAM

 Eser FARSÇA yazılmıştır

 Şairin ŞİİRLERİ yer almıştır
 Sarayın GECE HAYATINI anlatır
 Konusunda DÜNYA –AŞK – KADIN – ŞARAP yer almaktadır
 Devletin EN ÜNLÜ ŞAİRİDİR Ömer Hayyam
 Eserin orijinali TİTANİC gemisinde batmıştır

DİVAN-I ENVERİ

YAZARI = ENVERİ

 Dönemin KASİDELER ile ünlenen şairidir

MOĞOL İLHANLI EDEBİYATI

CÜVEYNİ

 ASD de de çalışmıştır

ESERİ

TARİH-İ CİHAN GÜŞA

 TİMUR DEVLETİ EDEBİYATI

MUHAKEMATÜ’L LÜGATEYN

YAZARI= ALİ ŞİR NEVAİ

 Türkçenin Farsçadan üstün olduğunu göstermek için yazılmıştır

 ÇAĞATAY Türkçesiyle yazılmıştır

DİVAN-I SULTAN

YAZARI= HÜSEYİN BAYKARA

 Türkçe şiirler yer almıştır

ZİC-İ ULUĞ BEY

YAZARI= ULUĞ BEY

 Astronomi kitabıdır

TEZKİRETÜ’Ş ŞUARA

YAZARI= DEVLETŞAH

 10 Arap 143 İranlı şairin hayatını anlatmıştır

HAREZM DEVLETİ EDEBİYATI

KANGLI LÜGATI

YAZARI=MUHAMMED BİN KEYS

 Türkçe –Farsça sözlüktür

MUKADDİMETÜ’L EDEP

YAZARI= MAHMUT ZEMAHŞERİ

SUNULAN= HÜKÜMDAR ATSIZ

 Arapçayı öğretmek amacıyla yazılmıştır

KEŞŞAF TEFSİRİ

YAZARI= MAHMUT ZEMAHŞERİ

 Kur’an-ı Kerim’in inceliklerini anlatmıştır

USULÛ’L AŞERE

YAZAR= NECMETTİN KÜBRA

 Eserde TASAVVUFİ bilgiler yer almıştır

ŞEREFFİYE

YAZARI= SAFİYÜDDİN

 Türk MUSİKİSİ hakkında bilgiler yer almıştır

 SANAT VE SÜSLEME

 RESİM ve HEYKEL sanatı İslam dünyasınca aykırı bulunduğu için pek gelişmemiştir
 Bunun yerine SÜSLEME SANATLARI gelişmiş ve çeşitlilik göstermiştir
 ÇİNİ sanatı gelişmiş ve İÇ DEKERASYONLARDA kullanılmıştır
 TAŞ OYMACILIĞI ve TUĞLA süslemeler kullanılmıştır
 Türk HAT SANATININI temelleri atılmıştır
 MADEN sanatı devam etmiştir
 HALI ve KİLİM dokumacılığı devam etmiştir

SANAT DALLARI

HAT

 ARAP HARFLERİ ile GÜZEL YAZI yazma sanatıdır

 Bu işlerle uğraşana HATTAT denir
 İslamiyet’ten sonra EN ÇOK GELİŞME GÖSTEREN sanat dalımız olmuştur
 Hem KİTAP hem de MİMARİ alanında kullanılmıştır
 İLK Hattatımız ise AMASYALI YAKUT’ tur

MİNYATÜR

 Resimleri KİTAPLARA aktarma sanatıdır

 Bu işle uğraşana NAKKAŞ ya da MUSAVVER denilmiştir
 Bu sanatta DERİNLİK ve PERSPEKTİF yoktur Padişah nerede olursa olsun BÜYÜK ÇİZİLİR
 EL CEZERİ’ nin OTOMATA isimli kitabında önemli minyatür örneklerine rastlanır
 EMİR-İ HÜSREV önemli nakkaştır

TEZHİP

 KİTAP SÜSLEME sanatıdır

 Özellikle DİNİ eserlerin KENERALARINI Altın Tozu ile süslenmesidir
 ALTINLAMAK ve YALDIZLAMAK manasına gelir KUR’AN-I KERİM sayfaları süslenmiştir
 Bu işle uğraşan kişiye MÜZEHHİP denir

ÇİNİ

 Topraktan yapılan eşyaların üstü süslendikten sonra PİŞİRİLMESİYLE elde edilir

 Türklerde UYGURLAR ile başlamıştır
 Bu sanatın diğer adı da KAŞİ’ dir

KÜNDEKARİ

 AHŞAP işlemeciliğine dayanan geometrik desenli ahşapları BİRBİRİNE GEÇİRME sanatıdır

 Bu sanatı yapan kişiye NECCAR denir

TELKÂRİ= GÜMÜŞ işleme sanatı

VİTRAY= CAM BOYAMA sanatıdır

FRESKO= YAŞ ALÇI üzerine yapılan resimlerdir

OYMACILIK= AHŞAP ve ALÇI gibi zeminlerin OYULMA sanatıdır

KAKMACILIK= AHŞAP – TAŞ – METALLERİN içine Altın –Gümüş – Yakut gibi RENKLİ MALZEME yerleştirme sanatıdır

MALAKARİ= Duvar KABARTMA sanatıdır

EBRU= Su sanatıdır

PORTAL= Kapı süsleme sanatıdır

 KİTAPLARDA KULLANILAN TARZ
 TEZHİP
 HAT ‘’Mimari Alanda Da Kullanılır’’
 MİNYATÜR
 CİLT

MİMARİ SÜSLEMENİN MOTİFLERİ

 HAYVAN FİGÜRÜ ‘’ Kartal – Kuş – Ejder – Aslan’’
 İNSAN FİGÜRÜ
 BİTKİ FİGÜRÜ
 GEOMETRİK MOTİFLER
 MELEK TASFİRLERİ

MİMARİ

 İslamiyet’i kabul ettikten sonra İslam sanatına kendi mimari anlayışımızı kattık ve kültürel bir SENTEZ yarattık
 İslam mimarisine KEMER KUBBE – TÜRK ÜÇGENİ – SUTUN gibi önemli katkılarımız olmuştur

KULLANIMLARINA GÖRE MİMARİ YAPILAR

DİNİ MİMARİ ASKERİ MİMARİ SİVİL MİMARİ SAĞLIK MİMARİSİ TİCARİ MİMARİ
 CAMİ  KALE  SARAY  DARÜŞŞİFA  RİBAT
 MESCİT  SUR  KÖŞK  DARÜLAFİYE  KERVANSARAY
 TÜRBE  BURÇ  EV  BİMARİSTAN  HAN
 KÜMBET  TERSANE  KÖPRÜ  BİMARHANE  BEDESTEN
 KÜLLİYE  KULE  SEBİL  MARİSTAN  ARASTA
 TEKKE  HİSAR  HAMAM  DARÜŞSIHA  KAPAN
 ZAVİYE  KIŞLA  İMARETHANE  ŞİFAHANE  ÇARŞI
 MEDRESE  ORDUGÂH  TABHANE

ÖNEMLİ BAZI YAPILAR

İMARETHANE Yolculara ve yoksullara ücretsiz YEMEK dağıtılan yer AŞEVİ

TABHANE Fakirlerin barındığı sosyal yapı MİSAFİRHANE
KÜLLİYE Ana yapısı CAMİ ya da HASTANE olan yapılar bütünüdür
BEDESTEN Kumaş – Mücevher gibi ürünlerin satıldığı KAPALI ÇARŞIDIR
KAPAN Ayını tür GIDA MADDELERİNİN toplandığı ve TARTTILDIĞI yerdir
ARASTA Belirli bir esnaf grubunu bir arada toplayan, aynı türden malın satıldığı, Camilerin yanına yapılan Medrese –
Darüşşifa gibi HAYIR KURUMLARINA gelir sağlamak amacıyla kurulan ÇARŞILARDIR
KÜMBET Sultan ya da devlet adamlarının yattığı ANIT MEZARDIR
TÜRBE Sultan yada Dini Şahsiyetlerin yattığı ODA ŞEKLİNDEKİ mezarlardır İLK olarak SELÇUKLUDA görüldü
BİMARHANE AKIL hastanesi İLK olarak KARAHANLIDA görüldü
TEKKE Din öğretilen mekân
ZAVİYE Din öğretilen KÜÇÜK mekân
TERSANE Gemi yapım ve onarım merkezi
MARİSTAN Hastane yada Eczacılık faaliyetlerinin yapıldığı yer İLK olarak TOLUOĞULLARINDA görüldü
MEDRESE Üniversite ‘’ Okuma – Yazma Öğretilmez ÜST DÜZEY EĞİTİM KURUMUDUR’’
RİBAT Kervansarayın küçüğüdür İlk olarak KARAHANLI devletinde görülmüştür
Kervansaraydan farkı;
 GÜVENLİK SAĞLANMIŞTIR
 DİNİ YAYMA MERKEZİ
 GAZİLERİN SIĞINAK MERKEZİ
 YOL EMNİYETİ SAĞLANMIŞTIR
KERVANSARAY  SELÇUKLULAR tarafından Ticari yol güzergâhına akşamları güvenli bir şekilde KONAKLAMA yapılması
için kurulmuştur
 Belli mesafe aralıklarına kurulmuştur
 KARAHANLILARDA MİMARİ

 Türk – İslam mimarisinin TEMELLERİ atılmıştır

 Kendinden sonraki devletlere ÖRNEK olmuştur
 TAŞ az olduğu için genelde mimaride KERPİÇ kullanılmıştır
 Camilerde TÜRK KUBBESİ ön plana çıkmış ve TÜRK ÜÇGENİ kullanılmaya devam edilmiştir
 Türk – İslam tarihinde İLK;
 KERVANSARAY ‘’RİBAT adını vermişlerdir’’
 TÜRBE
 MEDRESE vb. eserler vermişlerdir

ESERLER

CAMİ TÜRBE
 DEGARON CAMİSİ (İLK TÜRK CAMİSİ)  ARAP ATA TÜRBESİ (EN ESKİ TÜRBE)
 ŞİR KEBİR CAMİSİ  AYŞE BİBİ TÜRBESİ (ÇADIR SANATI ÖRNEĞİ)
 KALYAN CAMİSİ  BALACI HATUN TÜRBESİ
 KALAN MİNARESİ
KERVANSARAY MEDRESE
 RİBAT-I MELİK KERVANSARAYI (İLK KERVANSARAY)  SEMERKANT MEDRESESİ (İLK MEDRESE)
 DEHİSTAN KERVANSARAYI  TAMGAÇ BUĞRA HAN MEDRESESİ
 AKÇAKALE KERVANSARAYI  REGİSTAN MEDRESESİ
KÜMBET SARAY
 HAREKKÂN KÜMBETİ  TİRMİZ SARAYI

GAZNELİLERDE MİMARİ

 GAZNE şehri önemli mimari eserler yapılan bir şehir haline gelmiştir
 Fetih yapılan yerlere benzeri şekilde mimari eserler götürülmüştür
 Türk tarihinin İLK AHŞAP DİREKLİ CAMİLERİ ‘ni yapmışlardır

CAMİ TÜRBE
 LEŞKER-İ BAZAR ULU CAMİSİ  SULTAN MAHMUT TÜRBESİ
 ARUSÜFELEK CAMİSİ  ASLAN CAZİP TÜRBESİ
 III. MESUT MİNARESİ
KERVANSARAY SARAY
 RİBAT-I MAHİ  LEŞKER-İ BAZAR SARAYI
 III. MESUT SARAYI
 BÜYÜK SARAY
KULE BENT
 ZAFER KULELERİ  MAHMUT BENDİ
MEDRESE
 BEYHAKİYE MEDRESESİ
 SELÇUKLULARDA MİMARİ

 Eserleri genellikle IRAK – İRAN coğrafyasında bulunur

 İNCE MİNARE SİTİLİ bu dönemde İslam mimarisine kazandırılmıştır
 ÇADIR şeklinde yapılan KÜMBET denilen TÜRBELERİ İslam mimarisine kazandırmışlardır
 Mimaride EYVANLI TİP CAMİ şemasını kullanmışlardır
 Mimaride en çok ÇİNİ kullanmışlardır
 Minareleri ÇİFT yapmışlardır bunun nedeni Barış Zamanı Müslümanları NAMAZA ÇAĞIRMAK Savaş Zamanı ise GÖZCÜKÜK
yapmaktır

NOT= Osmanlıda ise bu minare sayısı 4 ve 6 ya çıkmıştır amaç DEVLETİN GÜCÜNÜ göstermektir

 İslam mimarisine kazandırdıkları yeni unsurlar;

 ÜST ÜST ÇİFTLİ KUBBE
 SİLİNDİRİK MİNARE
 YİVLİ MİNARE
 DİKDÖRTGEN MİHRAP
 BEŞ KÖŞELİ MİHRAP
 KÖŞELİ ÇATI
 SİVRİ KEMER
 Eserde CUMA ismi geçen bütün eserler Selçuklulara aittir
 Melikşah İslam dünyasından HZ. ALİ ve İMAMI AZAM EBU HANİFE’ nin türbelerini yaptırmıştır
 ANADOLUDA İLK CAMİ olan KARS EBU’L MENÛÇİHR CAMİ’ yi yaptırmıştır

CAMİ TÜRBE
 DAMGAN MESCİD-İ CUMA (EN ESKİ MİNARELİ CAMİ)  HZ. ALİ TÜRBESİ (KÜMBET-İ ALİ)
 İSFAHAN MESCİD-İ CUMA (MELİKŞAH CAMİSİ)  İMAMI AZAM EBU HANMİFE TÜRBESİ
 KAZVİN MESCİD-İ CUMA  SULTAN SENCER TÜRBESİ (MERV)
 GÜLPAYEGAN CAMİ  İMAMI GAZALİ TÜRBESİ
 HAYDARİYE MESCİDİ
MEDRESE KERVANSARAY
 NİŞABUR MEDRESESİ (İLK SELÇUKLU MEDRESESİ)  RİBAT-I ZAFARANİ
 NİZAMİYE MEDRESELERİ (İLKİ BAĞDAT)  ANURŞİVAN KERVANSARAYI
 REY MEDRESESİ
KALE HASTAHANE
 SULTAN KALE  ŞAM NURETTİN ŞİFAHANESİ
 NİŞABUR DARÜŞŞİFASI
ÖNEMLİ SARYLARIN OLDUĞU MERKEZLER
 MERV
 REY
 İSFAHAN
 HAMEDAN
 NİŞABUR
 BAĞDAT

TOLUNOĞULLARINDA MİMARİ

 Mısırda SU KEMERİ – SARAY – HASTANE – ÇARŞI- CAMİLER yaparak Mısırı bayındır hale getirmişlerdir.

CAMİ HASTAHANE
 TOLUNOĞLU AHMET CAMİSİ  TOLUNOĞLU AHMET MARİSTANI
 MISIR ULU CAMİ

EYYÜBİLERDE MİMARİ

TÜRBE MEDRESE
 İMAM ŞAFİ TÜRBESİ  ZAHİRİYE MEDRESESİ
 EBU MANŞUR TÜRBESİ  RÜKNİKİYE MEDRESESİ
 MEMLÜKLERDE MİMARİ

CAMİ KÜLLİYE
 SULTAN BAYBARS CAMİ  KALAVUN KÜLLİYESİ
 MARİDANİ CAMİ  KAYITBAY KÜLLİYESİ
 SULTAN HASAN CAMİ

MOĞOLLARDA MİMARİ

TÜRBE MESCİT KERVANSARAY

 OLCAYTU HAN TÜRBESİ ALİ ŞAH MESCİDİ  SERÇEM KERVANSARAYI

İLHANLI DEVLETİNDE MİMARİ

MEDRESE KÜMBET
 SİVAS ÇİFTE MİNARE MEDRESESİ  NİĞDE DÜDAVENT HATUN KÜMBETİ
 ERZURUM YAKUTİYE MEDRESESİ
ŞİFAHANE KÖPRÜ
 AMASYA ŞİFAHANESİ  ERZURUM ÇOBANDERE KÖPRÜSÜ

HAREZM DEVLETİNDE MİMARİ

CAMİ KÜMBET
 TÜREBBET CAMİ  SULTAN TEKİŞ KÜMBETİ
 ŞAHZİNDE CAMİİ  FAHRETTİN RAZİ KÜMBETİ

TİMURLARDA MİMARİ

SARAY TÜRBE
 AK SARAY  AHMET YESEVİ TÜRBESİ
 GÖK SARAY  TİMUR TÜRBESİ

MESCİT RASATHANE
 BİBİ HANIM MESCİDİ  SEMERKANT RASATHANESİ

BABÜRLERDE MİMARİ

ANIT MEZAR KALE

 TAC MAHAL  AGRA KALESİ
 LAHOR KALESİ
 DELHİ KALESİ
CAMİ TÜRBE
 KANBİL ŞAH CAMİ  HÜMAYUN TÜRBESİ
 MOTİ MESCİDİ  ATAKA HAN TÜRBESİ

SAFEFİLERDE MİMARİ

 ŞUARA TEZKERELERİ
 ŞAH CAMİ
 NAŞKCI CİHAN MEYDAM
FATİMİLERDE MİMARİ

 DAR’ÜL HİKME
 EL EZHER ÜNİVERSİTESİ
 EĞİTİM

 Türk – İslam devletlerinde Sultanlar BİLİMSEL ÇALIŞMALARI desteklemişlerdir bilim adamlarını HİMAYE altına almışlardır
 KARAHANLI döneminde SEMERKANT – BUHARA – KAŞGAR önemli bilim ve kültür merkezleri haline gelmiştir
 En önemli eğitim kurumu MEDRESELER olmuştur
 Medreselerde İslami Bilimlerin yanında TIP – ASTRONOMİ – MATEMATİK gibi pozitif bilim dersleri de okutulmuştur
 KARAHANLILAR zamanında Türk İslam Tarihininim İLK Medresesi olan SEMERKANT MEDRESESİ Tabgaç Buğra Han
tarafından açılmış İLK BURSLU EĞİTİM sistemi uygulanmıştır
 GAZNELİLER dönemimde önemli medreseler NİŞABUR da açılmıştır
 SELÇUKLULAR zamanında TUĞRUL BEY Selçuklunun İLK Medresesi olan NİŞABUR MEDRESESİNİ ayrıca ALPARSLAN
döneminde İlki NİŞABUR’ da olmak üzere NİZAMİYE MEDRESELERİNİ kurmuştur
 TİMUR Devleti zamanında SEMERKANT’ ta ULUĞ BEY tarafından SEMERKANT RASATHANESİ kurmuş ALİ KUŞÇU ile önemli
çalışmalar yapmıştır
 Medreselerde ÖĞRENCİLER de MAAŞA bağlanmıştır

DEVLET MEDRESE ÖZELLİĞİ

KARAHANLILAR SEMERKANT MEDRESESİ İLK Türk – İslam Medresesi
SELÇUKLU NİŞABUR MEDRESESİ Selçuklunun İLK Medresesi ‘’TUĞRUL BEY’’
SELÇUKLU NİZAMİYE MEDRESELERİ Selçuklunun En ÜNLÜ Medresesi İlk NİŞABURDA ‘’ALPARSLAN’’

NİZAMİYE MEDRESELERİ

 Alparslan zamanında NİZAMÜLMÜLK tarafından kuruldu

 İLK medrese NİŞABUR ‘ta açılmıştır toplamda 16 tanedir
 EN ÜNLÜ olanı BAĞDAT ‘ta açılan İLK KÜLLİYELİ MEDRESEDİR ve burada GAZALİ MÜDERRSİLİK yapmıştır
 Dünyanın İLK MODERN ÜNİVERSİTESİ sayılır

AÇILMA NEDENLERİ

 BATİNİLERİN zararlı çalışmalarını önlemek

 Fatımilerin Şİİ inancını yayan DAR’ÜL HİKME MEDRESESİ ‘nin zararlı ve yıkıcı faaliyetlerine karşı FİKİRE KARŞI FİKİRLE
MÜCADELE ETMEK için açılmıştır

NOT= BEYTÜL HİKME MEDRESESİ Sünni ABBASİLERİN ‘in açmış olduğu medresedir

 DEVLET MEMURU ve DİN ADAMI yetiştirmek

 OĞUZLARIN dini inançlarını pekiştirmek

MÜDERRİS= MEDRESE HOCASI FAKİH= MEDRESE YÖNETİCİSİ DANİŞMENT= ÖĞRENCİ

MÜRİD= MÜDERRİS YARDIMCISI MÜLAZIM= ATAMA BEKLEYEN İCAZETNAME= DİPLOMA

BİLMEMİZ GEREKENLER
ESER TELİF
YAZAR MÜELLİF
CİLTLEYEN MÜCELLİT
ÇOĞALTAN MÜSTENSİ
MÜHÜRLEYEN HAKKAH
MEDRESEDE OKUTULAN DERSLER

DİNİ BİLİMLER AKLİ / POZİTİF BİLİMLER SOSYAL DERSLER

MEGAZİ= PEYGAMBER SAVAŞLARI CEBİR= MATEMATİK SARF= MORFOLOJİ
SÜNNET= PEYGAMBERİN BÜTÜN YAPTIKLARI RİYAZİYE= YÜKSEK MATEMATİK BELAGAT= GÜZEL SÖZ SÖYLEME
HADİS= PEYGAMBER SÖZLERİ HENDESE= GEOMETRİ NAHİV= ARAPÇA DİL BİLGİSİ
SİYER= PEYGAMBER HAYATI MÜSELLESAT= TRİGONOMETRİ HİTABET= GÜZEL KONUŞMA
KUR’AN= AYET OKUMA SİMYA= KİMYA
FIKIH= İSLAM HUKUKU NÜCÜM= ASTROLOJİ
TECVİT= KURAN OKUMA YÖNTEMİ HEYET= ASTRONOMİ
KIRAAT= KUR’AN GÜZEL OKUMA SANATI TABİAT= COĞRAFYA
KELAM= İSLAM FELSEFESİ TIP= CERRAHİ
TEFSİR= KUR’AN YORUMU ARAPÇA
AKAİD= İNANÇ ESASLARI FARSÇA
EBCEL= İSLAMİ HESAP
ADAB-I HADİS= TARTIŞMA ESASLARI
HİKMET
VAAZ
İCMA

 TEFSİR ile uğraşana MÜFESSİR

 FIKIH ile uğraşana FAKİH denir.
 HADİS ile uğraşana MUHADİS
 TÜRK – İSLAM BİLİM ADAMLARI

FARABİ (AL- PHOROBİUS)

 Türkistan’ın FARAB şehrinde doğmuştur

 Türk – İslam POZİTİF bilimlerinin kurucusudur
 Aristo’nun eserlerini inceleyip yeni yorumlar getirdiği için İKİNCİ ÖĞRETMEN manasına gelen MUALLİM-İ SANİ ünvanıyla
anılmıştır
 Eserlerinin çoğu LATİNCEYE çevrilerek uzun yıllar Avrupa da okutulmuştur
 Avrupada AL- PHOROBİUS adıyla tanınmaktadır
 MAŞŞAİLİK AKIMINA kendi görüşlerini kendi görüşlerini katmıştır
 Tarihte İLK kez BİRLEŞMİŞ MİLLETLER FİKRİNİ ortaya koyan kişidir
 Hava titreşiminden olan SES olayının İLK MANTIKLI İZAHINI yapmıştır
 KANUN adı verilen çalgıyı icat etmiştir
 RÜTAP adı verilen çalgılıya SON ŞEKLİNİ vermiştir

ESERLERİ

EL MEDİNETÜ’L FAZILA (ERDEMLİ ŞEHİR) = En Önemli Eseridir

İHSAÜL ULÜM= Pozitif Bilimleri İLK kez SINIFLAMIŞTIR ve İlk İSLAM ANSİKLOPEDİSİDİR

KÜTABU’L MUSİKİ= Dünya Tarihinin İlk MODERN MÜZİK KİTABIDIR

GAZALİ (HACET’ÜL İSLAM)

 İRAN da yetişmiş bir FIKIH âlimidir

 Selçuklu döneminde yaşamıştır
 Nizamiye Medreselerinde BAŞMÜDERRİSLİK yapmıştır
 VAHDET-İ VUCUT görüşünü savunmuştur
 İslam dünyasında İslam’ın İspatlayıcısı anlamına gelen HACET’ÜL İSLAM olarak tanınmıştır
 BATİNİLİK akımının zararlı ve bölücü faaliyetlerine karşı ‘’FİKİRE KARŞI FİKİRLE MÜCADELE’’ etti

NOT= FELSEFE alanında da çalışan Gazali ‘’HERŞEYDEN ÖNCE DİN GELİR DİN AKILDAN VE FELSEFEDEN ÜSTÜNDÜR’’ düşüncesini
kabul etmiştir. Felsefeyi ve aklı ön plana çıkaran Yunan felsefesine kızgınlığından TEHAFÜTÜ’L FELASİYE (TUTARSIZLIK) eserini
yazmıştır. İBN-İ RÜŞT bu esere karşılık TEHAFÜTÜ’T TEHAFÜT (TUTARSIZLIĞIN TUTARSIZLIĞI) adlı eseri yazmıştır.

ESERLERİ

İHYAU ULÛMİ’D-DİN (DİNİ İLİMLERİN İHYASI) = En Önemli eseridir

TEHAFÜTÜ’L FELASİYE (TUTARSIZLIK) = Önce din gelir din akıldan ve felsefeden üstündür

KİMYAY-I SAADET

MEKASİDU’L FELASİYE

CEVAHİRÜ’L KUR’AN

EL-MUNZİKU-MİDE’D DELAL
BİRUNİ (AL- BERUNİ)

 Batıda AL-BERUNİ veya ALİBORON olarak tanınır

 GAZNELİ MAHMUT döneminde yaşamıştır Sultan onun için SARAYIMIN EN DEĞERLİ HAZİNESİ demiştir
 Bilimin ilerlemesi için ÖZGÜR DÜŞÜNCENİN şart olduğunu söylemiştir
 ENLEM ve BOYLAM dairelerini tespit etmiş Dünyanın Güneş etrafındaki dönüşünü 1 yılda gerçekleştiğini söylemiştir
 NEWTON’ dan önce YER ÇEKİMİNİ İlk söyleyen kişidir
 Dünyanın çapını HESAPLAMIŞTIR Ekvatorun uzunluğunu 15 km sapmayla hesaplamıştır
 JEODAZİ ilmini bulmuştur

ESERLERİ

ÂSARÜ’L BAKİYE = Asyalı Milletlerin tarihini anlatmıştır DÜNYANIN ÇAPI hakkında bilgi vermiştir EN ÖNEMLİ eseridir

KİTAB’ÜT TAHRİH MÂLİ’L HİND (HİNT TARİHİ) = Hindistan hakkında TARAFSIZ bilgiler yazmıştır

EL KANUNÜ’L MAKSUDİ= Sultan MESUT’ a sunmuştur ASTRONOMİK bilgiler yer alır

KİTABÜ’S SAYDELİFE TIP= İlaç kitabıdır

KİTABÜ’T TELFİHİM = Güneş ve Ay tutulmalarını hesaplamıştır

KİTABÜ’L CEVAHİR= 16 Maddenin ÖZGÜL AĞIRLIĞINI hesaplamıştır

İBN-İ SİNA (AVİCENNA)

 BUHARA yakınlarında doğmuştur

 Avrupada AVİCENNA olarak tanınır
 Kendisine TIBBIN HÜKKÜMDARI ve ŞEHYÜ’L FELASİYE (FİLOZOFLARIN ŞEYHİ) lakapları verilmiştir
 Ayrıca ÜÇÜNCÜ ÖĞRETMEN manasına gelen MUALLİM-İ SALİS denmiştir
 Ruh Hastalıklarının MÜZİKLE tedavi etmiştir
 MİKROP’ un tarifini yapmış ’’İnsanın İçinde Bir Kurt Vardır Bu Kurt İnsanı Hasta Eder Bu Kurdu Gözle Görmek Mümkün
Değildir’’ ve Dünya tarihinde İLK kez MİDE AMELİYATI yapmıştır.
 İlaç bilimi olan FARMAKOLOJİ’ nin kurucusudur
 KAN DOLAŞIMI üzerine çalışmalar yapmıştır
 Kendisinin bulduğu KASR-İ MEYL kavramını batı dünyası HIZ EĞİLİMİ olarak çevirmiştir
 200 üzerinde eser yazdığı düşünülmektedir

ESERLERİ

EL –KANUN Fİ’T TIP = Latinceye çevrilerek Avrupada uzun yıllar ders kitabı olarak okutuldu

KİTABÜ’Ş ŞİFA

EL-İŞARET VE’T TENBİHAT

ZEKERİYA EL RAZİ

 ÇİÇEK HASTALIĞI ve KIZAMIK HASTALIĞI arasındaki FARKI Dünyada İLK ortaya koyan kişidir bulmuştur
 CABİR BİN HAYYAN’ dan sonra dünyada İKİNCİ Büyük KİMYACIDIR

ESERLERİ

EL-HAVİ ANSİKLOPEDİSİ= Tıp kitabıdır Avrupada 19. Y.Y kadar ders kitabı olarak okutulmuştur
CABİR BİN HAYYAN (GABER)

 Batıda GABER olarak tanınmıştır

 Modern KİMYA’ nın kurucusudur En Büyük KİMYACI olarak tanınır
 EİNSTEİN’ den önce ATOMUN PARÇALANABİLİCEĞİNİ söylemiştir
 NİTRİK ve SÜLFİRİK asit gibi birçok asit keşfetmiştir
 HASSAS TERAZİYİ İlk kullanan kişidir
 Alaşımlardan YAPAY ALTIN üretmiştir

ESERLERİ

KİTABÜ’L KİMYA = İlk Modern KİMYA kitabıdır

İBN-İ HEYSEM

 BASRA da doğmuştur
 OPTİK BİLİMİNİN kurucusudur
 GEORGE SARTON onun için ‘’BÜTÜN ZAMANLARIN EN İYİ OPTİKÇİSİDİR’’ demiştir
 Dünyada KARANLI ODA kavramını bularak FOTOĞRAF MAKİNASININ MUCİDİ sayılır
 Günümüzde fizikteki IŞIK BİLİMİ ananında ne varsa İLK olarak ortaya koyan kişidir

ESERLERİ

KİTABÜ’L MENAZİR (GÖRME)= Optik üzerine yazılmıştır

İBN-İ RÜŞD (ZAMANIN VALTERİ – AVARREOS)

 İspanyada ENDÜLÜS devletinde medreselerde hocalık yapmıştır

 ARİSTO’ yu Avrupaya tanıtan adamdır
 Her zaman AKLI ön plana çıkarmıştır
 MÜTENZİLE AKIMI’ nın savunucusudur
 Avrupada AVARREOS olarak tanınmıştır
 Orta çağ filozoflarından THOMAS AQUİNAS ona ŞARİH (YORUMCU) adını vermiştir
 AKLI ön planda tuttuğu için GAZALİ ile fikirsel çatışma halinde olmuştur onun TEHAFÜTÜ’L FELASİYE (TUTARSIZLIK) ne
karşılık TEHAFÜTÜ’T TEHAFÜT (TUTARSIZLIĞIN TUTARSIZLIĞI) adlı eseri yazmıştır

ESERLERİ

TEHAFÜTÜ’T TEHAFÜT (TUTARSIZLIĞIN TUTARSIZLIĞI)= Her şeyden önce AKIL gelir

MAKALE Fİ’L MİZAC= Yazmış olduğu İlk Felsefi eserdir

TABERİ

 İslam dünyasının EN BÜYÜK TARİHÇİSİDİR

FEZARİ

 İslam tarihinde İLK ASTRONOMİ bilimiyle uğraşan kişidir

ESERİ

USTURLAP= Bu aletle GÜNEŞ ve AY tutulmalarını hesaplamıştır

HAREZMÎ (ALKHARİSMUS)

 CEBİR biliminin kurucusudur ve bu alanda İLK kez ESER yazan İSLAM BİLGİNİDİR
 Avrupada ALKHARİSMUS olarak tanınır
 Bağdat da BEYTÜ’L HİKME MEDRESESİNDE de görev yapmıştır
 DAĞLAR ve KUM YUVALARI hakkında ölçümler yapmıştır
 Matemarikte’’0’’ kavramını ve ‘’X’’ kavramını İLK kullanan âlimdir
 BATLAMYUS’ un ASTRONOMİK CETVELLERİNİ düzenlemiştir

ESERLERİ

KİTABÜ’L CEBR VE’L MUKABELE (MATEMATİK ÜZERİNE DENKLEMLER) = En önemli eseridir

KİTABÜ’L-MUHTASARFİ HİSABİ’L-HİND = Hint Rakamları üzerine yazmıştır

ZİCÜ’L HAREZMÎ = Astronomi kitabıdır

ÖMER HAYYAM

 MELİKŞAH devrinde yaşamış HAYYAM EDEBİYATI – MATEMATİK – ATRONOMİ ile uğraşmıştır

 CELALİ TAKVİMİ hazırlayan kurulun BAŞKANIDIR
 HAYYAM ÜÇGENİ (TÜRK ÜÇGENİ)’ni matematikte bulmuştur

ESERLERİ

RUBAİLER= Şiir kitabıdır

RİSALE EL CEBR= Matematik kitabıdır 2. Ve 3. Dereceden denklemleri çözmüştür

ULUĞ BEY

 Timur’un TORUNUDUR
 Hem HÜKÜMDAR hem MATEMATİKÇİ hem de ASTRONOMDUR
 SEMERKANT RASATHANESİNİ kurmuş öğrencisi ALİ KUŞÇU ile çalışmalar yapmıştır

ESERLERİ

ZİC-İ ULUĞ BEY= Eserinde YILDIZLARIN FİHRİST CETVELİLERİNİ çıkarmıştır

ALİ KUŞÇU

 ULUĞ BEY’ in öğrencisidir

 Onunla birlikte SEMERKANT’ ta önemli çalışmalar yapmıştır
 Sırasıyla TİMUR – AKKOYUNLULAR – OSMANLI da hizmet etmiştir

ESERİ

ASTRONOMİ RİSALESİ= Yazdığı eseri FETHİYE adıyla OTLUKBELİ zaferine istinaden FATİH SULTAN MEHMET’ e sunmuştur

İBN-İ TÜRK

 CEBİR ile uğraşmıştır

 Çalışkanlığı ile EBU FAZL adını almıştır
EL İDRİSİ

 ENDÜLÜS de doğmuştur
 Coğrafya çalışmalarıyla ünlenmiştir
 EKVATOR’ un dünyayı İKİ YARIM KÜREYE ayırdığını söylemiştir
 Tarihte İLK defa BATI AVRUPA ülkelerinin HARİTASINI aslına uygun olarak çizmiştir

ESERLERİ

NÜZHETÜ’L MÜŞTAK Fİ İHTİRAK-I AFAK

EL CEMİİ’L-SIFAT-I EŞTATİ’N-NEBAT

KİTABUR RÜCAR

KÜTABU’L MEMALİK VEL MESALİK

İBN-İ NEFS

 ROMALI GALEN’ in Dünya tarihinde ilk kez bulmuş olduğu KÜÇÜK KAN DOLAŞIMINI yanlış bulduğu hatayı düzeltmiştir
 Kalbin içinden geçen bir delik sayesinde sağdan sola kan geçiyor tespitini düzeltmiştir

ZEMAHŞERİ (CÂRÛLLAH)

 HARZEMŞAHLAR zamanında yaşamıştır

 Asıl ismi MAHMUT ZEMAHŞERİ’ dir
 Uzun süre Mekke ve Medine de kaldığı için kendisine CÂRÛLLAH (ALLAHIN KOMŞUSU) denilmiştir
 Arap asıllı olmamasına rağmen Arap Edebiyatı hakkında çalışmalar yapması nedeniyle ŞEYHÜL-ARABİYE olarak
nitelendirilmiştir

ESERLERİ

KEŞŞÂF TEFSİRİ = Kur’an-ı Kerim’in inceliklerini anlatmıştır

MUKADDİMETÜ’L EDEB= Arapçayı öğretmek amacıyla yazılmıştır

ALİ ŞÎR NEVAİ

 HERAT’ ta doğmuştur
 ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN EN BÜYÜK ŞAİRİDİR
 EMİR ünvanını taşımıştır
 FANİ mahlasını kullanmıştır

ESERLERİ

HAMSE= En önemli eseridir

MUHAKEMETÜ’L LÜGATEYN= Türkçenin Farsçadan daha zengin olduğunu göstermek amacıyla yazmıştır

İBN-İ FADLAN

 Önemli bir DİPLOMATTIR

 Türkler ile Abbasiler arasında dostluk kurulmasını sağlamıştır
 Abbasiler tarafından İTİL BULGARLARINA gönderilen heyette yer almıştır

ESERİ

RİHLE (İBN FADLAN SEYAHATNAMESİ)= En önemli eseri

 GENEL TEKRAR

Türkçeyi RESMİ DİL ilan edenler? HİCAZ’ a kutsal topraklara sahip olanlar?
 KARAHANLILAR  İHSİTLER
 MEMLÜKLÜLER  MEMLÜKLÜLER
 KARAMANOĞULLARI  OSMANLI
 OSMANLI
HALİFELİK makamını koruyanlar? Önemli SAVAŞLARIMIZ?
 GAZNELİLER  PASİNLER = KAPILAR ARALANDI
 SELÇUKLU  MALAZGİRT= YURTAÇAN
 MEMLÜKLER  MİRYAKEFELON= YURTTUTAN
 OSMANLI (Siyasi Olarak Kullandı)  B. TAARRUZ= YURTKURTARAN

İLK TÜRK CAMİİ DEGARON CAMİ (KARAHANLI)

İLK TÜRK KERVANSARAYI
İLK TÜRK VE EN ESKİ TÜRBE
İLK KÜLLİYELİ MEDRESE
İLK SELÇUKLU MEDRESESİ
EN ESKİ MİNARELİ CAMİ
ANADOLUDAKİ İLK CAMİ
RİBAT-I MELİK (KARAHANLI)
ARAP ATA TÜRBESİ (KARAHANLI)
BAĞDAT NİZAMİYE MEDRESESİ (SELÇUKLU)
NİŞABUR MEDRESESİ
DAMGAN MESCİD-İ CUMA (SELÇUKLU)
KARS EBU’L MENÛÇİHR CAMİ (SELÇUKLU)