TREĆI CIKLUS STUDIJA: Drumski i gradski saobraćaj

PREDMET: Odbrana poglavlja iz matematike

II SEMINARSKI RAD
IZVOĐENJE EKSPERIMENTA POMOĆU ŠASIJSKOG
DINAMOMETRA „AVL Roadsim Chassis Dyno 48“ 4WD MiM“
I STATISTIČKA OBRADA REZULTATA

Predmetni profesor: Doktorandi:

dr Dragana NEDIĆ, vanredni profesor Bojan MIHALJČIĆ
Branko ALEKSIĆ

Doboj, 2023
SADRŽAJ
UVOD ........................................................................................................................................ 3
2. METODOLOGIJA ISTRAŽIVANJA........................................................................4
2.1. Predmet istraživanja............................................................................................4
2.2. Cilj istraživanja....................................................................................................4
2.3. Mjesto i vrijeme istraživanja...............................................................................4
2.4. Metod istraživanja...............................................................................................4
3. ŠASIJSKI DINAMOMETAR AVL ROADSIM CHASSIS DYNO 48“ 4WD.........5
4. PROVOĐENJE EKSPERIMENTA............................................................................7
4.1. Dobijeni mjerni rezultati......................................................................................7
5. PRORAČUN FIZIČKIH VELIČINA.........................................................................8
5.1. Ubrzanje vozila....................................................................................................8
5.2. Pređeni put vozila................................................................................................8
5.3. Snaga na pogonskim točkovima..........................................................................9
5.4. Snaga motora.......................................................................................................9
5.5. Broj obrtaja motora..............................................................................................9
6. OBRADA PODATAKA DESKRIPTIVNOM STATISTIKOM I KORELACIJE...13
7. KOMPARATIVNA ANALIZA......................................................................................15
DISKUSIJA.............................................................................................................................17
ZAKLJUČAK..........................................................................................................................18
LITERATURA........................................................................................................................19

2
 UVOD

Ispitivanja vučnih karakteristika vozila, odnosno njegovih performansi mogu se vršiti na

kolovozu (poligonu) ili se mogu ispitivati u stacionarnim uslovima. S obzirom da stacionarni
uslovi ispitivanja pružaju mnogo veće pogodnosti, kao i veći komfor, pronađena su rješenja
koja to omogućavaju, prije svega kroz uređaje za ispitivanja vučnih karakteristika u
stacionarnim uslovima, odnosno uređaje koje se nazivaju šasijski dinamomometri. [3]

Osnovna namjena ispitivanja motornih vozila na šasijskom dinamometru je tačno

preslikavanje uslova opterećenja vozila, kao u realnim uslovima vožnje na putu.

Uslovi ispitivanja vozila u stacionarnom stanju u odnosu na ispitivanje vozila na putu su u

potpunosti drugačiji. Šasijski dinamometar kompenzuje ove razlike preko promjene
opterećenja koje stvaraju elektroagregati ugrađeni u setove valjaka, i on simulira
longitudinalne sile na točkovima vozila.

Šasijski dinamometri su prvenstveno namijenjeni za mjerenje snage, obrtnog momenta i

brzine. Ovi dinamometri se veoma često upotrebljavaju za mjerenja stvarne potrošnje goriva
pod uslovima putnog opterećenja, kao i za ispitivanja izduvne emisije gasova, u svrhu
preciznih sertifikacionih ispitivanja. [3]

Slika 1. Provođenje eksperimenta na putničkom automobilu “Peugeot”

3
 2. METODOLOGIJA ISTRAŽIVANJA

2.1. Predmet istraživanja

Predmet istraživanja je provjera stvarnih tehničkih karakteristika u odnosu na tehničke

karakteristike koje je dao proizvođač u tehničkoj dokumentaciji putničkog automobila marke
„Peugeot“.

Osnovni tehnički podaci predmetnog vozila dati su u tabeli 1.

Tabela 1. Osnovne tehničke karakteristike ispitivanog vozila

Marka Peugeot
Tip 8
Komercijalni naziv 508
Vrsta Putnički automobil - M1
Boja Bijela
Broj šasije VF38D9HR8BL033826
Oblik karoserije Limuzina
Godina proizvodnje 2011.
Mjesta za sjedenje 5
Vrsta motora Dizel
Radna zapremina 1560
Maksimalna naga motora 82
Eko karakteristike Euro 5
Maksimalan obrtni moment 270 [Nm]

2.2. Cilj istraživanja

Cilj istraživanja je utvrđivanje koliko tehničke karakteristike vozila koje je dao proizvođač u
tehničkoj dokumentaciji odstupaju od stvarnih podataka dobijenih mjerenjem njegovih
performansi u stacionarnim uslovima na šasijskom dinamometru, imajući u vidu eksploataciju
vozila od 12 godina.

2.3. Mjesto i vrijeme istraživanja

Eksperiment je izvršen na šasijskom dinamometru „AVL Roadsim Chassis Dyno 48“ 4WD
MiM“ koji je instaliran u Tehničko-laboratorijskom centru Saobraćajnog fakulteta u Doboju,
dana 06. aprila 2023. godine.

2.4. Metod istraživanja

Metod je postupak kojim se definiše postavljen cilj. Za potrebe ovog rada korišteni su metod
eksperimenta i metod komparacije (upoređivanja).

4
 3. ŠASIJSKI DINAMOMETAR AVL ROADSIM CHASSIS DYNO 48“ 4WD MIM

Za ovakva ispitivanja najčešće se koristi šasijski dinamometar, jer je veoma pogodan za

ispitivanje performansi vozila za različite uslove putnog opterećenja, kontrolnih modova rada,
kao i provjeru zakonom propisanih tehničkih karakteristika vozila.

Laboratorija za ispitivanje motornih vozila Saobraćajnog fakulteta Doboj opremljena je

šasijskim dinamometrom AVL Roadsim Chassis Dyno 48“ 4WD MiM´´ koji spada u klasu
veoma preciznih mjerila za mjerenje vučnih karakteristika vozila i spada u grupu aktivnih
dinamometara. Ovaj šasijski dinamometar opremljen je setovima valjaka na kojima se mogu
ispitivati vozila sa pogonom na prednje, zadnje i sva četiri točka. Uređaj je prvenstveno
dizajniran i namijenjen je za ispitivanje motornih vozila u raznim uslovima putnog
opterećenja pri različitim brzinama kretanja (od 0 do 200 [km/h]). [4]

Tehničke karakterstike šasijskog dinamometra AVL Roadsim Chassis Dyno 48“ 4WD MiM´´
date su u sljedećoj tabeli. [3]

Tabela 2. Osnovne karakteristike AVL Roadsim Chassis Dyno 48“ 4WD MiM´´
Opšti podaci
Prečnik valјka 1219,2 [mm]
Maksimalno osovinsko opterećenje 4500 [kg]
Maksimalna brzina 200 [km/h]
Osnovna inercija cca. 1200 [kg] po osovini
Maksimalno i minimalno osovinsko rastajanje 2000 – 4600 [mm]
valjaka
Toelrancija pri mjerenju vučne sile ≤ 0,1 % punog raspona skale
Ponovlјivost mjerenja vučne sile ≤ 0,05 % punog raspona skale (tipično
< 0,03 % punog raspona skale)
Tolerancija mjerenja ubrzanja < 1 % ili 0,005 [m/s2] šta god je veće
Rezolucija senzora optičke brzine 10000 impulsa/obrtaja
Tolerancija mjerenja brzine ≤ 0,02 [km/h]
Tolerancija kontrole brzine ≤ 0,03 [km/h]
Tolerancija mjerenja udaljenosti ≤ 0,001 m/m
Rezolucija mjerenja udaljenosti 100 [mm]
Tolerancija mjerenja vremena ± 0,001 %
Rezolucija mjerenja vremena 1 [ms]
Tolerancija mjerenja vremena ± 0,5 [ms]
Vrijeme odziva ≤ 100 [ms] (tipično < 50 [ms])

5
Svaki od setova valjaka je opremljen senzorom sile (slika 2), enkoderom broja obrtaja –
ugaone brzine (slika 3) i elektromotorom (slika 4).

Slika 2. Mjerni senzor sile, Enkoder broja obrtaja i Elektromotor [3]

Uslovi kretanja vozila na šasijskom dinamometru su potpuno različiti od uslova na realnom

putu. Šasijski dinamometar kompenzuje ove razlike preko promjene opterećenja koje stvara
elektroagregat ugrađen u set valjaka. Točkovi vozila se kreću na valjcima koji su povezani
preko osovine ili valjka na elektroagregat. Senzori se koriste za direktno mjerenje sile i
ugaone brzine i čine osnovu upravljanja. Ove veličine su osnova za upravljanje u zatvorenoj
petlji i koriste se za proračun ostalih vrijednosti koje nisu direktne mjerne veličine. Zbog toga
se najveća važnost poklanja tačnosti mjerenja ove dvije fizičke veličine. [3]

Iz razloga bezbjednosti prilikom provođenja ispitivanja vozila, dinamometar je opremljen

blizinskim senzorima koji detektuju najmanje bočno pomjeranje istog i automatski prekidaju
ispitivanje kako ne bi došlo do oštećenja kako ispitnog vozila, tako i same opreme. [3]

Šasijski dinamometar AVL Roadsim Chassis Dyno 48“ 4WD MiM´´ je opremljen sa
ventilatorom za hlađenje ispitnog vozila, kako bi se spriječilo pregrijavanje pogonskog
agregata vozila, sa podesivom brzinom obrtaja.

Slika 3. Šasijski dinamometar „AVL Chassis Dyno 48“ 4WD MiM´´ instaliran u
Laboratoriji za ispitivanje motornih vozila Saobraćajnog fakulteta Doboj

6
 4. PROVOĐENJE EKSPERIMENTA

Eksperiment je vršen na način da je vozilo „Peugeot“ spojen na šasijski dinamometar te je u

trećem stepenu prenosa papučica akceleratora pritisnuta 100%, a zatim su vršena mjerenja od
21,5-e sekunde, kada je isto postiglo brzinu od 35 [km/h], pa do 49,5-e sekunde, odnosno do
brzine od 135 [km/h].

Pоčetni vremenski interval je t=21,5 [s] jer je to vremenski trenutak od kojeg počinjemo
posmatranje. Svaki sledeći vremenski trenutak je pomjeren za Δt=0,5 [s] zbog frekvencije
uzorkovanja.

4.1. Dobijeni mjerni rezultati

Mjerenjem fizičkih veličina dobijeni su sljedeći mjerni podaci:

Tabela 3. Dobijeni podaci nakon provedenog mjerenja

Vrijeme Brzina na Vučna sila 34.5 56.908759 3068.9436
mjerenja pogonskim izmjerena na 35 60.41771 3039.7019
tockovima pogonskim 35.5 63.894368 3010.2996
točkovima 36 67.375207 3026.1001
[s] [km/h] [N] 36.5 70.829371 2992.1438
21.5 35 982.90118 37 74.203443 2890.1614
22 35.996161 785.5484 37.5 77.465806 2809.1265
22.5 36.39161 255.93513 38 80.646849 2748.7695
23 36.639736 224.85596 38.5 83.765435 2699.2896
23.5 36.873773 202.22855 39 86.847567 2672.4136
24 37.107716 205.40446 39.5 89.881064 2609.1316
24.5 37.332074 180.58319 40 92.826258 2529.6541
25 37.547173 186.17166 40.5 95.716177 2500.6184
25.5 37.752239 176.79384 41 98.589541 2482.3909
26 37.787282 -102.96179 41.5 101.34587 2363.9075
26.5 37.691255 -40.359444 42 103.97808 2273.0969
27 37.580726 -63.258698 42.5 106.58161 2264.7417
27.5 37.511344 -61.79845 43 109.16043 2227.3616
28 37.626521 413.19446 43.5 111.70078 2187.9211
28.5 38.374694 567.3634 44 114.14847 2093.9824
29 39.058411 599.99945 44.5 116.50607 2026.4331
29.5 39.731777 591.25433 45 118.77037 1895.3264
30 40.408555 581.71552 45.5 120.84171 1760.3197
30.5 41.089937 628.11017 46 122.81113 1693.7419
31 41.812525 649.55994 46.5 124.72529 1643.9011
31.5 42.809744 1112.6116 47 126.58577 1603.1953
32 44.198811 1294.3423 47.5 128.40353 1558.7104
32.5 45.881518 1585.566 48 130.16085 1499.5404
33 47.910294 1890.252 48.5 131.86749 1462.0974
33.5 50.362395 2310.9312 49 133.50866 1405.9911
34 53.43503 2874.7073 49.5 135 1351.691
7
 5. PRORAČUN FIZIČKIH VELIČINA

Zbog računanja ubrzanja, prijeđenog puta, momenta i snage prvo je izvršeno pretvaranje
mjernih podataka brzine iz mjerne jedinice [km/h] u mjernu jedinicu [m/s].

1000  m  m
v0 = 35    = 9,72  
3600  s  s

1000  m  m
v1 = 35,996161   = 9,99  
3600  s  s

Na isti način izvršeno je pretvaranje svih ostalih brzina.

5.1. Ubrzanje vozila

Ubrzanje vozila se računa preko sljedećeg obrasca

v n +1 − v n
a=
t

Odnosno, u našem slučaju

m m m

10   − 9,72   0,28  
a1 =  
s s =  s  = 0,55  m 
0,5 s  0,5 s   s 2 

Na isti način se računa ubrzanje i na ostalim dionicama.

5.2. Pređeni put vozila

Pređeni put vozila se računa pomoću sljedećih obrazaca:

• Ravnomjerno ubrzano kretanje i ravnomjerno usporeno kretanje

1 1
s = v0  t + a  t 2 s = v0  t − a  t 2
2 2

Pređeni put na prvoj dionici će biti:

m m
s1 = 9,72    0,5 s +  0,56  2   (0,5 s ) = 4,93m
1 2

s 2 s 

Na isti način računamo i pređene puteve na svim ostalim dionicama.

 5.3. Snaga na pogonskim točkovima

Snaga na pogonskim točkovima se računa preko sljedećeg obrasca:

P = Fv  v

Snaga na pogonskim točkovima u prvom mjerenju će biti:

P0 = 982.90118 9,72 = 9553,79947W = 9,55 kW 

Analogno prethodnom računamo snagu na pogonskim točkovima i za sva ostala mjerenja.

5.4. Snaga motora

Snaga na pogonskim točkovima predstavlja snagu motora pomnoženu sa koeficijentom

korisnog dejstva transmisije.

P = Pm 

Iz prethodnog obrasca slijedi:

P
Pm =


gdje je:

P – Snaga na pogonskim točkovima

Pm – Snaga motora
η – Koeficijent korisnog dejstva transmisije

Koeficijent korisnog dejstva transmisije putničkog automobila „Peugeot“ iznosi η=0,89

Snaga motora u prvom mjerenju će biti:

9553,79947W 
Pm1 = = 10.734,60615W  = 10,73kW 
0,89

Na isti način računamo i pređene puteve na svim ostalim dionicama.

5.5. Broj obrtaja motora

Snaga motora je definisana sledećim izrazom:

Pm = M  n

9
Iz prethodnog izraza slijedi:

Pm
M=
n

M – Obrtni moment motora

Pm – Snaga motora
n – Broj obrtaja motora

Broj obrtaja motora se može izračunati preko prenosnog odnosa transmisije za zadati stepen
prenosa na sledeći način:

n
u=
v

gdje je:

u – prenosni odnos transmisije

v – brzina vozila

Prenosni odnos transmisije u trećem stepenu prenosa za putnički automobil „Peugeot“ na

šasijskom dinamometru:

 min −1 h 
u = 30,25  
 km 

Zbog navedenih mjernih jedinica u prenosnom odnosu potrebno je podatke o brzini uvrštavati
u jedinicama [km/h].

Pošto je:

n = uv

Konačan izraz za obrtni moment motora će glasiti:

60  Pm 60  Pm
M = Ili M=
2  n 2  u  v

Obrtni moment u prvom mjerenju će biti

60  10.734,60615W 
M1 = = 96,82Nm 
 min −1 h   km 
2  3,14159  30,25   35  
 km   h 

Analogno prethodnom računamo obrtni moment motora i za sva ostala mjerenja.

10
Dobijene vrijednosti proračunom fizičkih veličina za sva ostala mjerenja čiji izračun nije
prikazan u tekstu dat je u tabeli 4.

Tabela 4. Dobijene vrijednosti fizičkih veličina proračunom

Vrijeme Brzina na Vučna sila Brzina na Ubrazanje Prijeđen put Snaga na Snaga Obrtni
mj. pogonskim izmjerena pogonskim vozila po pogonskim motora moment
tockovima na pog. tockovima dionicama točkovima motora
toč.
[s] [km/h] [N] [m/s] [m/s2] [m] [kW] [kW] [Nm]

21.5 35 982.90118 9.722222222 0 0 9.55598369 10.73706 96.8419931

22 35.996161 785.5484 9.998933611 0.5534228 4.930288958 7.8546463 8.82545 77.3974783
22.5 36.39161 255.93513 10.10878056 0.2196939 5.026928542 2.58719207 2.90696 25.2164394
23 36.639736 224.85596 10.17770444 0.1378478 5.07162125 2.2885175 2.57137 22.1543119
23.5 36.873773 202.22855 10.24271472 0.1300206 5.105104792 2.07136935 2.32738 19.9249083
24 37.107716 205.40446 10.30769889 0.1299683 5.137603403 2.11724732 2.37893 20.2378201
24.5 37.332074 180.58319 10.37002056 0.1246433 5.169429861 1.87265139 2.10410 17.7922627
25 37.547173 186.17166 10.42977028 0.1194994 5.199947708 1.94172765 2.18172 18.3428761
25.5 37.752239 176.79384 10.48673306 0.1139256 5.229125833 1.85398981 2.08313 17.4189106
26 37.787282 -102.96179 10.49646722 0.0194683 5.245800069 -1.0807351 -1.21431 -10.144484
26.5 37.691255 -40.359444 10.46979306 -0.0533483 5.254902153 -0.422555 -0.47478 -3.9764821
27 37.580726 -63.258698 10.43909056 -0.061405 5.242572153 -0.6603633 -0.74198 -6.2326697
27.5 37.511344 -61.79845 10.41981778 -0.0385456 5.224363472 -0.6439286 -0.72352 -6.0887963
28 37.626521 413.19446 10.45181139 0.0639872 5.217907292 4.31863056 4.85239 40.7106796
28.5 38.374694 567.3634 10.65963722 0.4156517 5.277862153 6.04788802 6.79538 55.9004339
29 39.058411 599.99945 10.84955861 0.3798428 5.377298958 6.5097292 7.31430 59.1159557
29.5 39.731777 591.25433 11.03660472 0.3740922 5.471540833 6.52544033 7.33196 58.254328
30 40.408555 581.71552 11.22459861 0.3759878 5.565300833 6.52952322 7.33654 57.3145007
30.5 41.089937 628.11017 11.41387139 0.3785456 5.6596175 7.1691687 8.05525 61.8856117
31 41.812525 649.55994 11.61459028 0.4014378 5.757115417 7.54437256 8.47682 63.9989864
31.5 42.809744 1112.6116 11.89159556 0.5540106 5.876546458 13.2307272 14.86599 109.621931
32 44.198811 1294.3423 12.2774475 0.7717039 6.042260764 15.8912196 17.85530 127.527254
32.5 45.881518 1585.566 12.74486611 0.9348372 6.255578403 20.2078264 22.70542 156.220559
33 47.910294 1890.252 13.308415 1.1270978 6.513320278 25.1562581 28.26546 186.24026
33.5 50.362395 2310.9312 13.98955417 1.3622783 6.824492292 32.3288972 36.32460 227.688386
34 53.43503 2874.7073 14.84306389 1.7070194 7.208154514 42.6694641 47.94322 283.235375
34.5 56.908759 3068.9436 15.80798861 1.9298494 7.662763125 48.5138255 54.50992 302.372833
35 60.41771 3039.7019 16.78269722 1.9494172 8.147671458 51.0143966 57.31955 299.491746
35.5 63.894368 3010.2996 17.74843556 1.9314767 8.632783194 53.4281085 60.03158 296.594835
36 67.375207 3026.1001 18.71533528 1.9337994 9.115942708 56.634478 63.63424 298.151606
36.5 70.829371 2992.1438 19.67482528 1.91898 9.597540139 58.8699065 66.14596 294.806004
37 74.203443 2890.1614 20.6120675 1.8744844 10.07172319 59.5722019 66.93506 284.758016
37.5 77.465806 2809.1265 21.51827944 1.8124239 10.53258674 60.447569 67.91862 276.773916
38 80.646849 2748.7695 22.4019025 1.7672461 10.98004549 61.5776663 69.18839 270.827141
38.5 83.765435 2699.2896 23.26817639 1.7325478 11.41751972 62.8075465 70.57028 265.952051
39 86.847567 2672.4136 24.12432417 1.7122956 11.84812514 64.470172 72.43840 263.304048
39.5 89.881064 2609.1316 24.96696222 1.6852761 12.2728216 65.1420901 73.19336 257.069082
40 92.826258 2529.6541 25.78507167 1.6362189 12.68800847 65.2273123 73.28911 249.238428
40.5 95.716177 2500.6184 26.58782694 1.6055106 13.09322465 66.4860093 74.70338 246.377637

11
41 98.589541 2482.3909 27.38598361 1.5963133 13.49345264 67.9827165 76.38507 244.581742
41.5 101.34587 2363.9075 28.15163056 1.5312939 13.88440354 66.5478506 74.77287 232.907965
42 103.97808 2273.0969 28.8828 1.4623389 14.25860764 65.6534031 73.76787 223.960698
42.5 106.58161 2264.7417 29.60600278 1.4464056 14.62220069 67.0499491 75.33702 223.137488
43 109.16043 2227.3616 30.32234167 1.4326778 14.98208611 67.5388195 75.88631 219.45455
43.5 111.70078 2187.9211 31.02799444 1.4113056 15.33758403 67.8868037 76.27731 215.568609
44 114.14847 2093.9824 31.70790833 1.3598278 15.68397569 66.395802 74.60202 206.31314
44.5 116.50607 2026.4331 32.36279722 1.3097778 16.01767639 65.5810435 73.68657 199.657732
45 118.77037 1895.3264 32.99176944 1.2579444 16.33864167 62.5301716 70.25862 186.740224
45.5 120.84171 1760.3197 33.56714167 1.1507444 16.63972778 59.0889007 66.39202 173.438461
46 122.81113 1693.7419 34.11420278 1.0941222 16.92033611 57.7806546 64.92208 166.878771
46.5 124.72529 1643.9011 34.64591389 1.0634222 17.19002917 56.954456 63.99377 161.968123
47 126.58577 1603.1953 35.16271389 1.0336 17.45215694 56.3726976 63.34011 157.957515
47.5 128.40353 1558.7104 35.66764722 1.0098667 17.70759028 55.5955327 62.46689 153.574566
48 130.16085 1499.5404 36.15579167 0.9762889 17.95585972 54.2170703 60.91806 147.744742
48.5 131.86749 1462.0974 36.62985833 0.9481333 18.1964125 53.5564206 60.17575 144.055607
49 133.50866 1405.9911 37.08573889 0.9117611 18.42889931 52.1422188 58.58676 138.52764
49.5 135 1351.691 37.5 0.8285222 18.64643472 50.6884125 56.95327 133.177631

12
 6. OBRADA PODATAKA DESKRIPTIVNOM STATISTIKOM I KORELACIJE

Nakon izvršene analize dobijenih mjernih rezultata upotrebom softvera Microsoft Excel dobijene su
sledeće vrijednosti karakteristika skupa podataka:

Tabela 5. Deskriptivna statistika

v[km/h] Fv [N] a [m/s2] s [m] P [kW] Pm [kW] M[Nm]
Broj mjerenja 1 1 1 1 1 1 1

Minimum 35 -102.96 -0.06 4.93 -1.08 -1.21 -10.14

Medijana 63.89 1603.20 1.03 8.87 51.01 57.32 157.96

Maksimum 135 3068.94 1.95 18.65 67.98 76.39 302.37

Aritmetička sr. vr 73.32 1,551.27 0.97 9.98 36.69 41.22 152.84

Standardna dev. 37.32 1,047.17 0.68 5.25 27.63 31.04 104.06

U nastavku je izvršeno istraživanje linearne povezanosti među mjernim rezultatima, odnosno

varijablama korelacijskom analizom preko Pearsonovog korelacionog koeficijenta.

Tabela 6. Korelacioni koeficijenti

Δt [s] v[km/h] Fv [N] a [m/s2] s [m] P [kW] Pm [kW] M[Nm]
Δt [s] 1 0.97 0.61 0.64 0.97 0.87 0.87 0.61

v[km/h] 0.97 1 0,51 0,54 0,99 0,85 0,85 0,51

Fv [N] 0.61 0,51 1 0,99 0,50 0,87 0,87 1

a [m/s2] 0.64 0,54 0,99 1 0,54 0,89 0,89 0,99
s [m] 0.97 0,99 0,50 0,54 1 0,83 0,83 0,50
P [W] 0.87 0,85 0,87 0,89 0,83 1 1 0,87
Pm [W] 0.87 0,85 0,87 0,89 0,83 1 1 0,87
M[Nm] 0.61 0,51 1 0,99 0,50 0,87 0,87 1

Najjača korelacija je između vučne sile izmjerene na pogonskim točkovima Fv [N] i obrtnog
momenta motora M[Nm] i iznosi 1, kao i između snage na pogonskim točkovima P [kW] i
snage motora Pm [kW], koja takođe iznosi 1, što znači ako se vrijednost jedne varijable
povećava (smanjuje) vjerovatno će se povećati (smanjivati) i vrijednost druge, dok je
najslabija korelacija između vučne sile izmjerene na pogonskim točkovima Fv [N] i
prijeđenog puta po dionicama s [m], kao i obrtnog momenta motora M[Nm] i takođe
prijeđenog puta po dionicama s [m]. U oba ova slučaja korelacioni koeficijent iznosi 0,50.

Da bi se prethodno navedeno grafički prikazalo sačinjen je dijagram rasipanja, statističke

determinacije između vučne sile izmjerene na pogonskim točkovima Fv [N] i obrtnog
momenta motora M[Nm], kao i vučne sile izmjerene na pogonskim točkovima Fv [N] i
prijeđenog puta po dionicama s [m].

13
 350

y = 0.0985x
300
R² = 1

250

200
Obrtni moment motora
[Nm]
150
Linear (Obrtni moment
motora [Nm])
100

50

0
-1000 0 1000 2000 3000 4000
-50

Grafik 1. Jaka linearna korelacija između vučne sile izmjerene na pogonskim točkovima Fv [N] i
obrtnog momenta motora M[Nm]

20

18

16

14 y = 0.0024x + 6.2119
R² = 0.247
12
Prijeđen put po
10 dionicama [m]
Linear (Prijeđen put po
8
dionicama [m])
6

0
-1000 0 1000 2000 3000 4000

Grafik 2. Nema korelacije između vučne sile izmjerene na pogonskim točkovima Fv [N]
i prijeđenog puta po dionicama s [m]

14
 7. KOMPARATIVNA ANALIZA

Metodom komparacije (upoređivanja) u nastavku je izvršeno poređenje maksimalne snage

motora i obrtnog momenta predmetnog putničkog automobila „Peugeot“ koje je dao
proizvođač u tehničkim karakteristikama vozila u odnosu na podatke dobijene mjerenjem
njegovih performansi u stacionarnim uslovima na šasijskom dinamometru.

82
81
80
79
78
kW

77
76
75
74
73

Tehničke karakteristike Maksimalne vrijednosti dobijene

proizvođača mjerenjem
Series1 82 76.39

Grafik 3. Odnos max snage motora prema teh. karakteristikama proizvođača

i stvarne izmjerene vrijednosti

305
300
295
290
285
280
Nm

275
270
265
260
255
250
Tehničke Maksimalne
karakteristike vrijednosti dobijene
proizvođača mjerenjem
Series1 270 302.37

Grafik 4. Odnos max obrtnog momenta prema teh. karakteristikama proizvođača

i stvarne izmjerene vrijednosti

15
Procentualna razlika između maksimalne snage motora koju je dao proizvođač u tehničkoj
dokumentaciji od maksimalne vrijednosti dobijene mjerenjem iznosi

76,39 − 82
% = 100
76,39

% = −7,34

a procentualna razlika između maksimalnog obrtnog momenta navedenog u tehničkoj

dokumentaciji i izmjerenog na šasijskom dinamometru je

302,37 − 270
% =  100
270

%  = 11,99

Komparativnom analizom dobijenih vrijednosti provedenim eksperimentom sa podacima iz

tehničke dokumentacije vozila može se zaključiti da je maksimalna snaga motora (stvarna)
izmjerena pomoću šasijskog dinamometra manja za oko 7,34% od snage motora date od
strane proizvođača, dok je izmjereni maksimalani obrtni moment veći za oko 11,99% od
propisanog u tehničkim karakteristikama.

16
 DISKUSIJA

Smanjenje snage motora za oko 7,34% u toku 12 godina eksploatacije vozila moglo je nastati
zbog slabljenja turbine čiji je zadatak da, korištenjem energije izduvnih gasova, omogući
efikasnije izgaranje goriva i vazduha u motoru i time pojača njegovu snagu. Takođe, do pada
snage motora može doći u slučaju zagušenosti bilo kog sistema za obradu izduvnih gasova,
bilo da je to katalizator ili filter čestica (DPF), motor će ulagati dodatan napor da izbaci
izduvne gasove, što će za posljedicu imati pad u snazi. Još jedan element koji se nalazi na
direktnom udaru izduvnih gasova, a koji može dovesti do pada snage motora je takozvani
EGR ventil čiji je zadatak smanjiti emisiju štetnih gasova što će određenu količinu istih vratiti
u cilindre motora. Vremenom, uslijed nakupljenih naslaga čađi, može doći do poremećaja
otvaranja i zatvaranja EGR ventila i pada snage motora i slično.

Kada je u pitanju povećanje maksimalnog obrtnog momenta za oko 11,99%, isti je samo u
vremenskim intervalima od 34[s] do 38[s] veći od maksimalnog obrtnog momenta prema
tehničkim karakteristikama vozila datim od proizvođača, dok na početku mjerenja isti ima
pad do 27,5 [s], a zatim nakon nestabilnog rasta do njegovog maksimuma u 34,5 [s] ponovo
opada do vrijednosti od 133,18 [Nm], što takođe može upućivati na slabljenje rada turbine i
slično.

Obrtni moment motora [Nm]

350
300
250
200
(Nm)

150
Obrtni moment motora
100
[Nm]
50
0
Tehničke…
21.5

26.5

31.5

36.5

41.5

46.5
24

29

34

39

44

49

-50

t (S)

Grafik 5. Obrtni moment putničkog automobila „Peugeot“ u zavisnosti od vremena mjerenja

17
 ZAKLJUČAK

Ispitivanjem motornih vozila na šasijskom dinamometru moguće je u uslovima stvarnog

opterećenja, kao u realnim uslovima vožnje na putu, izmjeriti trenutnu snagu motora, obrtni
moment i brzinu, kao i mnoge druge veličine, te na taj način vidjeti uticaj eksploatacije i
održavanja na navedene veličine u posmatranom trenutku, upoređivajući ih sa tehničkim
karakteristikama proizvođača.

18
LITERATURA

[1] Božičković R., Modeli, simulacije i animacije u saobraćaju, predavanja - master studij,
Saobraćajni fakultet Doboj, Doboj 2017. Godine
[2] Montgomery C. Douglas, “Design and Analysis of Experiments”, Arizona State
University, 2001.
[3] Upustvo za izvođenje eksperimenta i obradu rezultata, Univerzitet u Istočnom
Sarajevu, Saobraćajni fakultet Doboj, Doboj 2023. godine.
[4] Internet stranica:
- https://ri.ues.rs.ba/sasijski-dinamometar-avl-chassis-dyno-160-kw-4wd-mim/

19