ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

Έχουν όλα τα ρήματα αντικείμενο;

Δεν έχουν όλα τα ρήματα αντικείμενο, αλλά μόνο τα ενεργητικά
μεταβατικά, δηλαδή αυτά που δηλώνουν κάποια ενέργεια, η οποία φεύγει
από το υποκείμενο και μεταβαίνει κάπου αλλού.

Πώς βρίσκουμε το αντικείμενο;

Ρωτάμε :Τι + ρήμα + υποκείμενο ή ποιον + ρήμα + υποκείμενο ή σε ποιον + ρήμα

+ υποκείμενο

Ποιες λέξεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αντικείμενο;

Ως αντικείμενο μπορούν να χρησιμοποιηθούν:
Ουσιαστικά (κυρίως): π.χ. Οἱ Ἀθηναῖοι ἐφρούρουν τὰ τείχη.

Επίθετα: π.χ. Τοὺς ξένους ἀδικεῖ σφόδρα.

Αντωνυμίες: π.χ. Ταῦτα ἐποίουν

Αριθμητικά: π.χ. Κῦρος ἔτρεψεν εἰς φυγὴν τοὺς ἐξακισχιλίους.

Μετοχές (έναρθρες): Ἐκάλεσε τοὺς ἐργαζομένους.

Απαρέμφατα: Οὐκ ἐδύναντο ἐλθεῖν

Άκλιτες λέξεις ή φράσεις με άρθρα (ουσιαστικοποιημένες): π.χ. Τοὺς μὲν

ἀπέκτεινε, τοὺς δὲ ἠνδραπόδισε.

Εμπρόθετοι προσδιορισμοί με ή χωρίς άρθρο: π.χ. Διέφθειραν ἐς

ὀκτακοσίους

Δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις: π.χ. Φοβεῖται μὴ τὰ ἔσχατα πάθῃ.

Τι εννοούμε όταν λέμε μονόπτωτα ρήματα;

Μονόπτωτα ονομάζονται τα ρήματα που δέχονται ένα ή περισσότερα

αντικείμενα , αλλά στην ίδια πλάγια πτώση (μία μόνο πτώση =
μονόπτωτα) π.χ. Τοὺς θεούς φοβοῦ.

Τι εννοούμε όταν λέμε δίπτωτα ρήματα;

Δίπτωτα ονομάζονται τα ρήματα που δέχονται αντικείμενα σε δύο
διαφορετικές πλάγιες πτώσεις ή δύο αντικείμενα σε πτώση αιτιατική, τα
οποία δε συνδέονται παρατακτικά μεταξύ τους, ενώ το ένα δηλώνει
πρόσωπο και το άλλο πράγμα.

π.χ. Κῦρος δίδωδιν αὐτῷ μισθόν.

Διδάσκουσι τοὺς παῖδας σωφροσύνην.

Πώς ονομάζουμε τα δύο αντικείμενα ενός δίπτωτου ρήματος;

Άμεσο ονομάζεται το αντικείμενο στο οποίο μεταβαίνει άμεσα η ενέργεια

του υποκειμένου (συμπληρώνει πρώτο την έννοια του ρήματος). Με
βάση την πτώση εκφοράς του αντικειμένου, άμεσο είναι το αντικείμενο
σε αιτιατική, σε γενική (εφόσον το άλλο είναι σε δοτική) και σε αιτιατική
που δηλώνει πρόσωπο, όταν η άλλη αιτιατική δηλώνει πράγμα (έμμεσο).

Έμμεσο ονομάζεται το αντικείμενο στο οποίο μεταβαίνει έμμεσα η

ενέργεια του υποκειμένου (συμπληρώνει δεύτερο την έννοια του
ρήματος). Με βάση την πτώση εκφοράς του αντικειμένου, έμμεσο είναι
το αντικείμενο σε γενική ή δοτική (εφόσον το άλλα είναι σε αιτιατική), σε
δοτική (εφόσον το άλλο είναι σε γενική) και σε αιτιατική που δηλώνει
πράγμα (εφόσον το άλλο είναι αιτιατική που δηλώνει πρόσωπο).

Τι εννοούμε όταν λέμε εξωτερικό και εσωτερικό αντικείμενο;

Εξωτερικό ονομάζεται το αντικείμενο που υπάρχει εξαρχής, δηλαδή πριν
ακόμη ενεργήσει η ενέργεια του υποκειμένου του ρήματος (προϋπάρχει
της ενέργειας του υποκειμένου), η οποία ενέργεια είτε επιδρά στο
πρόσωπο, ζώο ή πράγμα και μεταβάλλει την αρχική του κατάσταση είτε
μεταβαίνει σ’ αυτό χωρίς να το μεταβάλλει, π.χ.
Τὸν λιμένα ἐτείχισαν. [μεταβολή της αρχικής κατάστασης του
αντικειμένου]

Εσωτερικό αντικείμενο:
α) Του αποτελέσματος: πρόκειται για το αντικείμενο που προέρχεται από
την ενέργεια του ρήματος και τίθεται κυρίως με ρήματα που εμπεριέχουν
την έννοια της δημιουργίας, κάποιου πράγματος, το οποίο δεν υπήρχε
πριν συντελεστεί η ενέργεια του ρήματος (όπως τα ρήματα γράφω,
ἱδρύω, κατασκευάζω, κτίζω, ὀρύττω (σκάβω), παρασκευάζω, ποιῶ, τίκτω,
…), π.χ. γράφω ἐπιστολήν

β) Σύστοιχο ή κυρίως εσωτερικό αντικείμενο (βλέπε παρακάτω)

Τι ονομάζουμε σύστοιχο αντικείμενο;
Σύστοιχο αντικείμενο ονομάζεται εκείνο το οποίο παρἀγεται από την
ίδια τη ρίζα του ρήματος, με το οποίο συντάσσεται ή από ρίζα άλλου
συνώνυμου –συγγενούς ρήματος (γι’ αυτό το λόγο θεωρητικά
τουλάχιστον όλα τα ρήματα έχουν σύστοιχο αντικείμενο). Ουσιαστικά,
δηλώνει το ίδιο το περιεχόμενο της ρηματικής ενέργειας. Οποιοδήποτε
ρήμα, οποιασδήποτε διάθεσης έχει τη δυνατότητα να συνταχθεί με
σύστοιχο αντικείμενο. Με σύστοιχο αντικείμενο συντάσσονται και
ρήματα που δεν είναι ενεργητικά μεταβατικά, π.χ. νοσῶ νόσον [αλλά και:
ἀσθενῶ νόσον ] – ζῶ ζωὴν. Επίσης, ένα ρήμα που συντάσσεται με
αιτιατική προσώπου ως εξωτερικό αντικείμενο μπορεί να δεχτεί και
σύστοιχο αντικείμενο, π.χ. Ἕκαστον εὐεργετῶ τὴν μεγίστην εὐεργεσίαν.

Πολλές φορές το σύστοιχο αντικείμενο συνοδεύεται από κάποιον

επιθετικό προσδιορισμό, ο οποίος κι εξειδικεύει τη σημασία του, π.χ.
Σωκράτης θυσίας ἔθυε μικρὰς… τὴν κακίστην δουλείαν οἱ ἀκρατεῖς
δουλεύουσι. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, συνήθως, το σύστοιχο αντικείμενο
παραλείπεται (καθώς δεν εκφράζει κάποια αναγκαία έννοια του ρήματος,
αλλά ό,τι ακριβώς και το ρήμα) και στη θέση του μένει ο επιθετικός
προσδιορισμός (που φανερώνει κάτι το ουσιώδες) ή αμετάβλητος ή σε
ουδέτερο γένος πληθυντικού (συνήθως) αριθμού και δηλώνει ένα
ουσιώδες χαρακτηριστικό του αντικειμένου, π.χ. βάδιζε τὴν εὐθεῖαν (=
τὴν εὐθεῖαν ὁδόν)… μέγα δύναται (= μεγάλην δύναμιν δύναται). Ο
προσδιορισμός αυτός λέγεται σύστοιχο αντικείμενο ή επιθετικός
προσδιορισμός του παραλειπόμενου σύστοιχο αντικειμένου.

Μονόπτωτα ρήματα:
Τα μονόπτωτα ρήματα συντάσσονται με αντικείμενο σε μία από τις
πλάγιες πτώσεις, γενική, δοτική, αιτιατική.

Με γενική συντάσσονται τα ρήματα που δηλώνουν: Μνήμη και λήθη ,

έναρξη ή λήξη, επιμέλεια, φροντίδα, φειδώ και τα αντίθετά τους,
επιτυχία, αποτυχία, απόπειρα, δοκιμή, απόκτηση, εξουσία, σύγκριση,
διαφορά, υπεροχή, επιθυμία, απόλαυση, αφθονία, συμμετοχή, έλλειψη,
στέρηση, απαλλαγή, χωρισμό ή απομάκρυνση, αίσθηση ή αντίληψη,
σύνθετα με τις προθέσεις ἀπό, ἐκ, κατά, πρό, ὑπέρ.

Με δοτική συντάσσονται τα ρήματα που δηλώνουν: Πρέπει, ταιριάζει,

φιλική ή εχθρική διάθεση, ευπείθεια, υποταγή, ακολουθία, διαδοχή,
προσέγγιση, μείξη, συμμαχία, συμφιλίωση, επικοινωνία, ομοιότητα,
ισότητα, ταυτότητα, συμφωνία και τα αντίθετά τους,ίδιας σημασίας
σύνθετα με τις προθέσεις ἐν, σύν, ὑπό, ἐπί, παρά, περί, πρὸς και το
επίρρημα ὁμοῦ.

Αιτιατική: Η αιτιατική είναι η κυρίως πτώση του αντικειμένου. Με

αιτιατική συντάσσονται ρήματα ποικίλων σημασιών, όπως ρήματα που
σημαίνουν ωφέλεια ή βλάβη με λόγους ή έργα, ρήματα καταδίωξης ή
απόδρασης, ρήματα διαφόρων σημασιών: φθάνω, λανθάνω, ἐπιλείπω,
μένω, περιμένω, ὄμνυμι, ἐπιορκῶ, κελεύω, οἰκῶ, σπεύδω, θαρρῶ, σιγῶ,
σιωπῶ, ρήματα αμετάβατα που χρησιμοποιούνται ως μεταβατικά:
αἰδοῦμαι, αἰσχύνομαι, φυλάττομαι, εὐλαβοῦμαι, ἐκπλήττομαι,
καταπλήττομαι, δακρύω, κλαίω, φοβοῦμαι, δέδοικα, οἰμώζω, θρηνῶ,
ποθῶ, πενθῶ, ἀλγῶ, τα ρήματα: ὁρῶ, κρατῶ (+αιτιατική=νικώ), ἀγαπῶ,
ποθῶ, φιλῶ, ακούω (+αιτιατική, δηλώνεται έμμεση αντίληψη), αἰσθάνομαι
(+αιτιατική κάποιες φορές, π.χ. ᾔσθετο βοήν).

Δίπτωτα ρήματα:
Τα δίπτωτα ρήματα συντάσσονται με δύο αντικείμενα, που βρίσκονται σε
πλάγιες πτώσεις. Πιο συγκεκριμένα :

Με δύο αιτιατικές ως αντικείμενα, αιτιατική προσώπου (άμεσο) και

αιτιατική πράγματος ή σύστοιχο αντικείμενο (έμμεσο), συντάσσονται τα
παρακάτω ρήματα και τα συνώνυμά τους:διδάσκω, παιδεύω,
ἀναμιμνῄσκω (υπενθυμίζω), ὑπομιμνῄσκω, ἐνδύω, ἀμφιέννυμι, ἐκδύω
(ξεντύνω), (ἀν)ερωτῶ, αἰτῶ (ζητώ), ἀπαιτῶ, ἀποκρύπτομαι, κρύπτω,
ἀφαιροῦμαι, (ἀπο)στερῶ, εἰσπράττω.

Με αιτιατική και γενική: Με δύο αντικείμενα, το ένα σε αιτιατική (άμεσο)

και το άλλο σε γενική (έμμεσο) συντάσσονται ρήματα που σημαίνουν:
πλήρωση και κένωση,τ α ρήματα ἀκούω, μανθάνω, πυνθάνομαι, τα
ρήματα λαμβάνω, ἄγω, κωλύω, ἀποστερῶ, εἴργω, ἀπολύω, παύω, ρήματα
σύνθετα με τις προθέσεις ἀπό, ἐκ, πρό, ρήματα σύνθετα με την πρόθεση
κατὰ και δικαστική σημασία.

Με αιτιατική και δοτική: Με δύο αντικείμενα, το ένα σε αιτιατική (άμεσο)

και το άλλο σε δοτική (έμμεσο) συντάσσονται τα ρήματα που σημαίνουν:
εξίσωση, εξομοίωση, μείξη, συμφιλίωση, λόγο, δείξη, εντολή,
προσαρμογή, αντιπαράθεση, παροχή, τέλος, όσα ρήματα είναι σύνθετα
κυρίως με τις προθέσεις ἐν, σύν, ἐπί.

Με γενική και δοτική: Με δύο αντικείμενα, το ένα σε γενική (άμεσο) και το

άλλο σε δοτική (έμμεσο) συντάσσονται ρήματα που σημαίνουν:
παραχώρηση, συμμετοχή, μετάδοση, τα ρήματα φθονῶ (με τη σημασία:
αρνούμαι κάτι σε κάποιον από φθόνο), μέμφομαι (επικρίνω κάποιον για
κάτι), ἀντιποιοῦμαι (διεκδικώ από κάποιον κάτι) και ἀμφισβητῶ, τα
ρήματα τιμῶ (με τη σημασία: ορίζω για κάποιον ποινή ως δικαστής) και
τιμῶμαι (με τη σημασία: προτείνω για κάποιον ποινή ως κατήγορος ή για
τον εαυτό μου ως κατηγορούμενος) (Η γενική με αυτά τα δικανικά
ρήματα ονομάζεται γενική της ποινής ή του τιμήματος).

ΑΣΚΗΣΗ

Εκφώνηση

Να βρείτε τα αντικείμενα των ρημάτων στις παρακάτω προτάσεις, να τα

διακρίνετε σε άμεσα και έμμεσα και να τις μεταφράσετε.

α. Ἐδίδασκε αὐτὸν τὴν στρατηγίαν.

β. Οὗτος ἐμὲ τῶν πατρῴων ἀπεστέρησεν.

γ. Ἐκώλυον τοῦ ἀγῶνος τοὺς Λακεδαιμονίους.

δ. Ἀθηναῖοι Σωκράτους θάνατον κατέγνωσαν.

ε. Κεράννυμι ὕδωρ τῷ οἴνῳ.

στ. Ἔτι δὲ λέγω ὑμῖν καὶ τοῦτο.

ζ. Λυκομήδης ἐνεφύσησεν θάρρος τοῖς Μαντινεῦσι.

η. Μὴ ἀφέλησθέ μου τόδε τὸ ἀργύριον.

θ. Τισσαφέρνης συμφορὰς τοὺς Ἕλληνας εἰργάσατο.

ι. Ὑμεῖς ἐμοῦ ἀκούσεσθε πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν.